1.

Het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing is ingediend door de Curte de Apel București (rechter in eerste aanleg Boekarest, Roemenië) in het kader van een geding tussen Bursa Română de Mărfuri SA (hierna: „BRM”) en de Autoritate Naţională de Reglementare în domeniul Energiei (ANRE) [nationale regelgevende instantie op energiegebied, Roemenië] inzake de weigering van laatstgenoemde om BRM een vergunning te verlenen voor de organisatie en het beheer van gecentraliseerde elektriciteitsmarkten.

2.

De prejudiciële vragen waarop deze gerichte conclusie is toegespitst, betreffen ten eerste de vraag of verordening (EU) 2019/943 ( 2 ), uitgelegd in het licht van richtlijn (EU) 2019/944 ( 3 ), de lidstaten verbiedt om één enkele vergunning af te geven voor de organisatie en het beheer van de elektriciteitsmarkten en hen verplicht om een bestaand wettelijk monopolie ter zake te beëindigen, en ten tweede de vraag of de in die verordening neergelegde beginselen van vrije mededinging van toepassing zijn op de beheerder van de elektriciteitsmarkt, mede gelet op het begrip „elektriciteitsmarkten”, dat in die verordening door verwijzing naar die richtlijn wordt omschreven.

3.

Artikel 1 („Onderwerp en werkingssfeer”) van verordening 2019/943 bepaalt het volgende:

„Deze verordening beoogt:

[…]

[…]”

4.

Artikel 2 van deze verordening bevat de volgende definities:

„Volgende definities zijn van toepassing:

[…]

[…]

[…]

[…]”

5.

Artikel 3 („Beginselen inzake het beheer van elektriciteitsmarkten”) van de verordening luidt als volgt:

„De lidstaten, de regulerende instanties, de transmissiesysteembeheerders, de distributiesysteembeheerders, de marktbeheerders en de gedelegeerde beheerders waarborgen dat de elektriciteitsmarkten in overeenstemming met de volgende beginselen worden beheerd:

[…]

[…]

[…]”

6.

Artikel 10 („Technische beperkingen van biedingen”) van deze verordening bepaalt in de leden 4 en 5:

„4.   De regulerende instanties [of de aangewezen bevoegde autoriteiten] identificeren de op hun grondgebied toegepaste beleids- en andere maatregelen die er indirect toe kunnen bijdragen dat de groothandelsprijsvorming wordt ingeperkt, met inbegrip van het beperken van biedingen die verband houden met de activering van balanceringsenergie, capaciteitsmechanismen, door de transmissiesysteembeheerders getroffen maatregelen alsmede maatregelen die zijn gericht op het tegengaan van marktresultaten of het voorkomen van misbruik van dominante posities of op inefficiënte wijze afgebakende biedzones.

5.   Wanneer een regulerende instantie of een aangewezen bevoegde autoriteit een beleid of een maatregel heeft geïdentificeerd waardoor de groothandelsprijsvorming kan worden ingeperkt, onderneemt hij alle passende acties om ervoor te zorgen dat dat beleid of die maatregel geen gevolgen voor het biedingsgedrag heeft of dat de gevolgen van dat beleid of die maatregel beperkt blijven. […]”

7.

Artikel 2 van richtlijn 2019/944 bevat de volgende definitie:

„Voor de toepassing van deze richtlijn wordt verstaan onder:

[…]

[…]”

8.

Overeenkomstig artikel 72 van richtlijn 2019/944 is met ingang van 1 januari 2021 richtlijn 2009/72/EG ( 5 ) ingetrokken en vervangen door richtlijn 2019/944, en overeenkomstig artikel 73 ervan zijn de meeste bepalingen van de nieuwe richtlijn vanaf die datum van toepassing.

9.

Artikel 4 („Aanwijzing en intrekking van de aanwijzing van NEMO’s”) van verordening (EU) 2015/1222 ( 6 ) bepaalt in lid 1:

„Elke lidstaat waarvan het elektriciteitsnet is aangesloten op een biedzone in een andere lidstaat zorgt ervoor dat […] één of meer NEMO’s worden aangewezen om de eenvormige day-ahead- en/of intradaykoppeling uit te voeren. […]”

10.

Artikel 5 („Aanwijzing van NEMO’s in het geval van een nationaal wettelijk monopolie voor handelsdiensten”) van deze verordening luidt als volgt:

„1.   Wanneer er in een lidstaat of in de biedzone van een lidstaat op het tijdstip van inwerkingtreding van deze verordening al een nationaal wettelijk monopolie voor day-ahead- en intradayhandelsdiensten bestaat, waarbij de aanwijzing van meer dan één NEMO wordt uitgesloten, stelt de desbetreffende lidstaat de Commissie daarvan binnen twee maanden na de inwerkingtreding van deze verordening in kennis en kan die lidstaat de aanwijzing van meer dan één NEMO per biedzone weigeren.

[…]

2.   In de zin van deze verordening wordt een nationaal wettelijk monopolie geacht te bestaan wanneer bij nationaal recht uitdrukkelijk is vastgesteld dat niet meer dan één entiteit binnen een lidstaat of biedzone van een lidstaat day-ahead- en intradayhandelsdiensten mag uitvoeren.

3.   Twee jaar na de inwerkingtreding van deze verordening zendt de Commissie het Europees Parlement en de Raad een verslag […] toe […]. Op basis van dit verslag, en als de Commissie van mening is dat er geen rechtvaardiging bestaat voor de voortzetting van de nationale wettelijke monopolies […], kan de Commissie passende wetgeving of andere passende maatregelen in overweging nemen om de mededinging en de handel tussen en binnen de lidstaten verder te doen toenemen. […]”

11.

Legea energiei electrice şi a gazelor naturale nr. 123/2012 ( 7 ) bepaalt in artikel 10, lid 2, onder f), het volgende:

„De bevoegde autoriteit geeft vergunningen af voor:

[…]

12.

BRM is een onderneming die krachtens de Roemeense wet een algemene bevoegdheid heeft om markten van openbaar belang te beheren.

13.

Op 20 augustus 2020 heeft deze onderneming bij ANRE een vergunningaanvraag ingediend voor de organisatie en het beheer van gecentraliseerde elektriciteitsmarkten. ( 8 )

14.

Aangezien ANRE dit verzoek had afgewezen op grond dat de enige vergunning die overeenkomstig artikel 10, lid 2, onder f), van wet nr. 123/2012 beschikbaar was, was verleend aan de onderneming OPCOM, heeft BRM beroep ingesteld bij de Curte de Apel Bucureşti, de verwijzende rechter, opdat ANRE zou worden gelast haar de gevraagde vergunning te verlenen. De Federaţia Europeană a Comercianţilor de Energie (Europese federatie van energiehandelaars, Roemenië) heeft in dit geding geïntervenieerd.

15.

BRM heeft in wezen aangevoerd dat verordening 2019/943, gelezen in samenhang met richtlijn 2019/944, ANRE verplichtte om elk monopolie op de gecentraliseerde elektriciteitsmarkten te vermijden, terwijl ANRE heeft gesteld dat, op de datum van inwerkingtreding van wet nr. 123/2012, reeds rechtsgeldig een vergunning voor het beheer van deze markten aan OPCOM was verleend op basis van verordening 2015/1222 en dat niets in verordening 2019/943 de lidstaten verplichtte om meer dan één beheerder te benoemen voor de organisatie en het beheer van deze markten.

16.

Daarop heeft de Curte de Apel Bucureşti de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vragen gesteld:

17.

Schriftelijke opmerkingen zijn ingediend door BRM, de Roemeense, de Griekse, de Italiaanse en de Cypriotische regering en de Europese Commissie. BRM, Federaţia Europeană a Comercianţilor de Energie, de Roemeense en de Griekse regering en de Commissie hebben tevens mondelinge opmerkingen gemaakt ter terechtzitting van 22 juni 2022.

18.

Overeenkomstig het verzoek van het Hof spits ik mijn conclusie toe op de analyse van de eerste en de tweede prejudiciële vraag.

19.

Met zijn eerste prejudiciële vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of verordening 2019/943, in het bijzonder artikel 1, onder b), en artikel 3 ervan, gelet op de bepalingen van richtlijn 2019/944, aldus moet worden uitgelegd dat zij de lidstaten sinds haar inwerkingtreding verbiedt één enkele vergunning voor de organisatie en het beheer van de elektriciteitsmarkten af te geven en hen ertoe verplicht een einde te maken aan een bestaand wettelijk monopolie op dat gebied.

20.

In dit verband zij opgemerkt dat in Roemenië artikel 10, lid 2, onder f), van wet nr. 123/2012 bepaalt dat slechts één vergunning kan worden verleend voor het beheer van de elektriciteitsmarkt en dat deze vergunning door ANRE is verleend aan de onderneming OPCOM. Deze vergunning betreft met name het beheer van de gecentraliseerde elektriciteitsmarkt, waarbij het hoofdzakelijk gaat om het beheer van twee soorten handel tussen verkopers en kopers van elektriciteit: ten eerste kortetermijntransacties, namelijk overeenkomsten betreffende de levering van elektriciteit op dezelfde dag (intraday) of de volgende dag (day-ahead), en ten tweede langetermijntransacties, namelijk overeenkomsten betreffende de levering van elektriciteit over een langere periode.

21.

In de eerste plaats merk ik op dat verordening 2019/943 en richtlijn 2019/944 ( 9 ), waarin de algemene beginselen voor de werking van de elektriciteitsmarkten zijn vastgesteld, geen specifieke regels bevatten voor handelsdiensten tussen verkopers en kopers op die markten.

22.

Artikel 1, onder b) en c), en artikel 3 van deze verordening, waarop BRM zich beroept op grond dat zij de nationale regulerende instanties verplichten de mededinging tussen de beheerders van de elektriciteitsmarkten te bevorderen, sluiten namelijk op zich niet uit dat er een monopolie bestaat voor de organisatie en het beheer van de gecentraliseerde elektriciteitsmarkten. Voorts wordt een dergelijk monopolie evenmin uitgesloten door artikel 10, leden 4 en 5, van deze verordening, waarop BRM zich eveneens beroept op grond dat deze bepalingen de bevoegde autoriteiten ertoe aanzetten om de beleids- en andere maatregelen te identificeren die er indirect toe kunnen bijdragen dat de groothandelsprijsvorming wordt ingeperkt en om, wanneer zij een dergelijk beleid of een dergelijke maatregel hebben geïdentificeerd, alle passende acties te ondernemen om ervoor te zorgen dat dat beleid of die maatregel geen gevolgen heeft dan wel dat de gevolgen ervan beperkt blijven.

23.

In de tweede plaats herinner ik eraan dat bij verordening 2015/1222 regels zijn vastgesteld voor de benoeming van de elektriciteitsmarktbeheerders (NEMO’s) om de eenvormige day-ahead- of intradaykoppeling uit te voeren.

24.

Overeenkomstig artikel 4 van deze verordening kan elke kandidaat die voldoet aan de erin vermelde criteria worden aangewezen als NEMO en kan een dergelijke aanwijzing alleen worden geweigerd wanneer niet is voldaan aan de criteria voor aanwijzing of in het geval bedoeld in artikel 5, lid 1, van de verordening.

25.

Artikel 5, lid 1, eerste alinea, van deze verordening bevat een uitzondering op grond waarvan de lidstaten een nationaal wettelijk monopolie voor day-ahead- en intradayhandelsdiensten voor elektriciteit mogen handhaven. Deze uitzondering geldt slechts voor day-ahead- en intradaydiensten en moet zoals iedere uitzondering strikt worden uitgelegd. ( 10 ) Zij kan dus niet worden uitgebreid naar andere elektriciteitsmarkten, zoals die voor handelsdiensten op lange termijn.

26.

Mijn conclusie is dat de handhaving van een wettelijk monopolie voor day-ahead- en intradayhandelsdiensten voor elektriciteit weliswaar gerechtvaardigd kan zijn in de zin van artikel 5, lid 1, eerste alinea, van verordening 2015/1222, maar dat de Unierechtelijke regels betreffende de interne elektriciteitsmarkt van de Unie, en met name verordening 2019/943 en richtlijn 2019/944, niets bepalen met betrekking tot de handhaving van een wettelijk monopolie voor handelsdiensten voor elektriciteit op lange termijn. ( 11 )

27.

Aangezien de uitlegging van de Unieregeling inzake de elektriciteitsmarkt geen uitsluitsel geeft over de rechtmatigheid van een wettelijk monopolie voor handelsdiensten voor elektriciteit op lange termijn, rijst de vraag of een dergelijk monopolie geen beperking vormt van de in artikel 49 VWEU neergelegde vrijheid van vestiging of, in voorkomend geval, van de in artikel 56 VWEU neergelegde vrijheid van dienstverrichting ( 12 ), en zo ja, of deze beperking wordt gerechtvaardigd door een reden van algemeen belang en evenredig is.

28.

Volgens de rechtspraak van het Hof moet elke maatregel die de uitoefening van de vrijheid van vestiging en het vrij verrichten van diensten verbiedt, belemmert of minder aantrekkelijk maakt, worden beschouwd als een beperking van deze vrijheden. ( 13 )

29.

Aangezien het naar nationaal recht voor ondernemingen uit andere lidstaten onmogelijk is om via een vestiging in Roemenië of op grensoverschrijdende basis bemiddelingsdiensten te verrichten voor energietransacties op de langetermijnmarkt in deze lidstaat, omdat zij daarvoor geen vergunning kunnen krijgen, kan een dergelijke regeling, die de uitoefening van een economische activiteit exclusief maakt, worden aangemerkt als een beperking van de vrijheid van vestiging of van het vrij verrichten van diensten.

30.

Derhalve kan artikel 10, lid 2, onder f), van wet nr. 123/2012 alleen als verenigbaar met artikel 49 of artikel 56 VWEU worden beschouwd indien die bepaling haar rechtvaardiging vindt in een dwingende reden van algemeen belang en evenredig is aan het nagestreefde doel.

31.

De verwijzende rechter heeft deze vraag echter niet opgeworpen, zodat hij geen inlichtingen heeft verstrekt over de legitieme reden die een beperking op voormelde vrijheden eventueel zou kunnen rechtvaardigen. ( 14 ) Daarom ben ik van mening dat het Hof zich niet kan uitspreken over deze vraag en nog minder over de daaruit voortvloeiende vraag of die beperking op de vrijheid van vestiging dan wel het vrij verrichten van diensten noodzakelijk en evenredig is.

32.

Ik stel derhalve voor om op de eerste prejudiciële vraag te antwoorden dat verordening 2019/943, met name artikel 1, onder b), en artikel 3 daarvan, gelet op de bepalingen van richtlijn 2019/944, aldus moet worden uitgelegd dat zij zich niet verzet tegen een nationale regeling die slechts één vergunning voor day-ahead- en intradayhandelsdiensten voor elektriciteit toestaat in overeenstemming met artikel 5, lid 1, eerste alinea, van verordening 2015/1222. Bovendien moet deze verordening aldus worden uitgelegd dat zij zich niet verzet tegen de handhaving van een wettelijk monopolie voor langetermijnhandelsdiensten voor elektriciteit, waarvan de rechtmatigheid moet worden beoordeeld in het licht van met name de in de artikelen 49 en 56 VWEU neergelegde beginselen van vrijheid van vestiging en vrijheid van dienstverrichting.

33.

Met zijn tweede prejudiciële vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of verordening 2019/943, met name artikel 1, onder b) en c), en artikel 3 ervan, aldus moet worden uitgelegd dat de beginselen van vrije mededinging van toepassing zijn op de beheerder van de elektriciteitsmarkt. In dit verband vraagt hij zich ook af of het feit dat bij de definitie van het begrip „elektriciteitsmarkten” in artikel 2, punt 40, van die verordening wordt verwezen naar de definitie van dat begrip in artikel 2, punt 9, van richtlijn 2019/944, in dit verband relevant is.

34.

Gelet op de talrijke definities en kruisverwijzingen, met name in verordening 2019/943 en richtlijn 2019/944, komt het mij voor dat elektriciteitsmarktbeheerders zoals de onderneming OPCOM onder de bepalingen van die verordening vallen.

35.

Een benoemde elektriciteitsmarktbeheerder of NEMO valt immers ofwel onder de definitie van „marktbeheerder” in de zin van artikel 2, punt 7, van verordening 2019/943, waarin wordt verwezen naar „een entiteit die een dienst levert waarbij de aanbiedingen om elektriciteit te verkopen in evenwicht [worden gebracht] met biedingen om elektriciteit te kopen” ( 15 ), ofwel onder de ruimere definitie van „marktdeelnemer” in de zin van artikel 2, punt 25, van deze verordening, waarin wordt verwezen naar „een natuurlijke persoon of rechtspersoon die elektriciteit aankoopt, verkoopt, of produceert, aan aggregatie doet of vraagrespons- of energieopslagdiensten verstrekt, onder meer door het plaatsen van handelsorders op een of meerdere elektriciteitsmarkten, waaronder op balanceringsenergiemarkten” ( 16 ).

36.

Ik stel derhalve voor dat op de tweede prejudiciële vraag wordt geantwoord dat verordening 2019/943, met name artikel 1, onder b) en c), en artikel 3 ervan, aldus moet worden uitgelegd dat de daarin vermelde beginselen van vrije mededinging van toepassing zijn op de elektriciteitsmarktbeheerder.

37.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging de prejudiciële vragen van de Curte de Apel Bucureşti te beantwoorden als volgt: