Advies van het Europees Comité van de Regio’s over actief en gezond ouder worden

(2020/C 39/11)

Rapporteur

:

Birgitta Sacrédeus (SE/EVP), lid van het bestuur van de regio Dalarna

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S

Beleidsprioriteiten

1.

dringt aan op een krachtig programma voor de volksgezondheid en is van mening dat in de begroting prioriteit moet worden gegeven aan gezondheidsbevorderende maatregelen, ziektepreventie en verkleining van de ongelijkheden op het gebied van gezondheid in de onderzoeksprogramma’s van de Europese Unie na 2020, waaronder Horizon Europa.

2.

Het CvdR is voorstander van het Europees innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden en gaat ervan uit dat de Commissie dit initiatief blijft ondersteunen. Innovatie op het gebied van hulpmiddelen speelt een belangrijke stimulerende rol, willen ouderen een actief en gezond leven kunnen leiden. Daarom steunt het CvdR onderzoek en ontwikkeling op dat gebied.

3.

Het CvdR dringt er bij alle lokale en regionale overheden op aan om de mogelijkheden die e-gezondheidszorg en digitalisering bieden aan te grijpen en om meer in te zetten op modernisering van de gezondheidszorg en de zorg voor alle leeftijdsgroepen; daarbij moet gebruikgemaakt worden van digitale innovatie om de ongelijkheden op het gebied van gezondheid te verkleinen en de toegang tot zorg, met name in dunbevolkte gebieden, te verbeteren.

4.

Het CvdR stelt voor dat de lokale en regionale overheden de ontwikkeling van leeftijdsvriendelijke omgevingen, zelfstandig wonen, gemeenschapszorg en toegankelijkheid meenemen in de planning van de ruimtelijke ordening.

5.

Het CvdR is ervan overtuigd dat de vergrijzing ongekende mogelijkheden biedt en steunt maatregelen in de Europese strategie voor de senioreneconomie waarbij de toegenomen levensverwachting een markt vormt voor nieuwe producten en diensten voor een betaalbare prijs die actief en gezond ouder worden bevorderen.

6.

Het CvdR wijst erop dat de Europese industrie nauw moet samenwerken met lokale en regionale vertegenwoordigers, omdat dit doorslaggevend is voor de ontwikkeling en implementatie van nieuwe innovatieve en duurzame oplossingen.

7.

Volgens het CvdR zullen de uitdagingen als gevolg van de demografische veranderingen onderzoek en een actieve inzet van het Europese bedrijfsleven vergen om nieuwe innovatieve oplossingen voor de vergrijzende bevolking te bedenken, te ontwikkelen en uit te werken, op het gebied van bijvoorbeeld alledaagse producten, infrastructuur, technologie en software. Dit biedt de EU de kans om zich op te werpen als marktleider binnen de senioreneconomie, lokale banen te creëren, welvaart te genereren en creatieve innovaties naar het buitenland te exporteren.

8.

Het CvdR herinnert aan zijn institutionele samenwerking met het regiokantoor voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en dringt er bij lokale en regionale politici op aan de mogelijkheden te onderzoeken die worden geboden door het memorandum van overeenstemming tussen het CvdR en de WHO en door de bij de WHO aangesloten netwerken Healthy Cities en Regions for Health.

9.

Het CvdR benadrukt dat een toename van het aantal gezonde levensjaren een van de belangrijkste doelen is van het gezondheidsbeleid van de EU, aangezien dit niet alleen de situatie van afzonderlijke personen verbetert, maar ook leidt tot lagere overheidsuitgaven voor de zorg en waarschijnlijk ook de mogelijkheden vergroot voor mensen om langer door te werken.

10.

Het CvdR is het eens met de beoordeling door de WHO (1) dat actief en gezond ouder worden afhankelijk is van 1) het gezondheids- en het sociale stelsel, 2) gedragsfactoren, 3) persoonlijke factoren, 4) de fysieke omgeving, 5) de maatschappelijke omgeving en 6) economische factoren, en benadrukt dat politieke interventie binnen al deze dimensies daadwerkelijk kan bijdragen aan de ontwikkeling van de markt voor de Europese senioreneconomie.

11.

Het CvdR wijst voorts op de belangrijke inspanningen van de sociale partners om ervoor te zorgen dat mensen actief en gezond ouder kunnen worden en verwijst in dit verband naar de kaderovereenkomst inzake actief ouder worden en een intergenerationele aanpak die de Europese sociale partners in 2017 hebben gesloten. In deze kaderovereenkomst wordt bepaald dat er maatregelen moeten worden getroffen om het oudere werknemers gemakkelijker te maken tot de pensioengerechtigde leeftijd actief te blijven op de arbeidsmarkt. Daarmee wordt bijgedragen tot actief en gezond ouder worden.

Statistische achtergrondgegevens

12.

Het CvdR merkt op dat de EU-28 op 1 januari 2017 naar schatting 511,5 miljoen inwoners had. Jongeren (0-14 jaar) vormden 15,6 % van de bevolking in de EU-28, terwijl het aantal personen in de werkende leeftijd (15-64 jaar) 64,9 % van de bevolking uitmaakte. Het percentage ouderen (65-plussers) lag op 19,4 % (een stijging van 2,4 procentpunt vergeleken met tien jaar geleden).

Europees innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden en de mededeling betreffende de digitale transformatie van de zorg

13.

Het CvdR neemt er kennis van dat de Commissie haar strategie voor een digitale eengemaakte markt in een tussentijdse evaluatie in mei 2017 heeft herzien en in april 2018 een mededeling (2) heeft uitgebracht over het mogelijk maken van de digitale transformatie van gezondheid en zorg in de digitale eengemaakte markt (3). In de mededeling werd het belang onderstreept van drie gebieden die bij de digitale transformatie van zorg en gezondheid prioriteit moeten krijgen: — veilige toegang van burgers tot gezondheidsgegevens en het delen van die gegevens over de grenzen heen; — betere gegevens om onderzoek, ziektepreventie en gepersonaliseerde gezondheidszorg te bevorderen; — digitale instrumenten voor empowerment van burgers en persoonsgerichte zorg.

14.

Het CvdR wijst erop dat het innovatiepartnerschap heeft bijgedragen aan de grootschalige invoering van grensoverschrijdende digitale oplossingen in de gezondheidszorg en de zorg.

Lokale en regionale relevantie/betekenis voor het CvdR

15.

Het CvdR merkt op dat de regionale overheden in 20 van de 28 lidstaten in ieder geval deels verantwoordelijk zijn voor de gezondheidszorg (en vaak ook voor het sociale stelsel). Hun begrotingen weerspiegelen de verantwoordelijkheid voor chronische ziekten en de stijgende kosten van langdurige zorg.

16.

Tegelijkertijd leveren en verlenen lokale en regionale overheden een breed scala aan diensten die een positief verschil kunnen maken en van invloed zijn op hoe mensen in hun samenleving ouder worden. Door middel van slimme preventieve actie in de gezondheidszorg en de zorg, de bevordering van een gezonde levensstijl, bewustmakingsmaatregelen en gerichte informatiecampagnes kunnen lokale en regionale overheden alle mensen bereiken en hen helpen (langer) gezond te blijven. Deze overheden kunnen daarnaast een innovatieve, bevoegdheidsoverstijgende samenwerking ontwikkelen zodat er extra steun kan worden verleend aan patiëntgerichte oplossingen door middel van geïntegreerde vormen van zorg.

17.

De lokale en regionale overheden spelen een centrale rol bij het ontwerpen en opschalen van innovatie die het leven van oudere burgers gemakkelijker maakt. Door middel van investeringen in de sector voor de senioreneconomie, steun aan innovatieve oplossingen voor ondersteuning thuis en bevordering van de verspreiding van zelfzorg en digitale gezondheidszorg kunnen lokale en regionale overheden in de Unie de zogenoemde “demografische tsunami” transformeren in een daadwerkelijke mogelijkheid om hun openbare diensten te verbeteren en tegelijkertijd ook mogelijkheden voor nieuwe banen stimuleren.

Fiscale stabiliteit en leeftijdsgebonden uitgaven

18.

Het CvdR herhaalt de conclusies van de Raad Ecofin (4) dat de lidstaten uitvoering moeten geven aan de aanbevelingen die in het kader van het Europees Semester zijn gedaan met betrekking tot de houdbaarheid van de overheidsfinanciën, alsmede aan de driesporenstrategie voor het opvangen van de economische en budgettaire gevolgen van de vergrijzing door het afbouwen van de overheidsschuld, het doen toenemen van de arbeidsparticipatie en de productiviteit, en het hervormen van de pensioenstelsels en de stelsels voor gezondheidszorg en langdurige zorg.

Langdurige zorg en medisch-sociaal personeel

19.

Het CvdR wijst op een verontrustend verslag (5) uit 2018 over langdurige zorg in opdracht van DG Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Inclusie en de bevindingen daarvan: 1) thuiszorg en gemeenschapszorg zijn nog steeds onderontwikkeld en moeilijk toegankelijk, 2) de informele zorg neemt toe door het gebrek aan betaalbare alternatieven, wat negatieve gevolgen heeft voor vrouwen en hun deelname aan de arbeidsmarkt, 3) er is sprake van een ernstig tekort aan gekwalificeerd personeel binnen de langdurige zorg, en 4) maatschappelijke zorg en de gezondheidszorg raken steeds verder gefragmenteerd, wat van invloed is op de duurzaamheid op de langere termijn.

20.

Het CvdR is zich ervan bewust dat tekortkomingen in de maatschappelijke zorg en in de samenwerking met de eerstelijnsgezondheidszorg ertoe kunnen leiden dat ten onrechte een beroep op medische diensten wordt gedaan, zoals ambulancevervoer en de spoedeisende hulp, en dat ouderen onevenredig lang in het ziekenhuis verblijven, hetgeen mogelijk te wijten is aan een gebrekkige coördinatie en samenhang tussen de ziekenhuis- en de zorgsector.

21.

Het CvdR streeft naar een nieuwe discussie over de integratie van maatschappelijke zorg en gezondheidszorg om ervoor te zorgen dat patiënten tijdig worden ontslagen en dat de informatiestroom niet wordt belemmerd door bevoegdheidsgrenzen alsook om gecoördineerde en geïntegreerde zorgoplossingen mogelijk te maken. Het pleit in dit verband voor een grotere samenhang tussen de ziekenhuissector en de zorgsector om te waarborgen dat behandeling en zorg goed op elkaar zijn afgestemd, waarbij de informatiestroom niet wordt belemmerd door bevoegdheidsgrenzen en geïntegreerde zorgoplossingen worden ontwikkeld die in het belang zijn van de patiënt.

22.

Het CvdR beklemtoont dat er met het stijgende aantal zorgbehoevende ouderen in Europa een tekort bestaat aan voldoende geschoolde arbeidskrachten in de maatschappelijke zorg en de gezondheidszorg. Het is noodzakelijk dat er meer personeel in de zorgsector wordt aangetrokken, ook om te voorkomen dat de zorg op de schouders van mantelzorgers terechtkomt. Het CvdR wijst er voorts op dat vrouwen onevenredig zwaar belast worden door de mantelzorg die zij vaak verlenen en dringt dan ook aan op meer steun voor mantelzorgers.

Digitalisering: geheel nieuwe mogelijkheden voor gezondheid, zorg en gezondheidszorg

23.

Het CvdR herinnert aan de conclusies (6) van de raadpleging van de EU, waarin erop wordt gewezen dat de meeste Europeanen momenteel geen toegang hebben tot digitale gezondheidszorg, en herhaalt de aanbevelingen in zijn advies betreffende de digitalisering van de gezondheidszorg dat de Commissie zich moet inspannen voor de benodigde convergentie van de digitale plannen, strategieën en financieringen op Europees, nationaal en regionaal niveau om de grootschalige invoering van digitale, geïntegreerde en patiëntgerichte zorg te kunnen afronden.

24.

E-gezondheidsdiensten, digitalisering en de elektronische uitwisseling van informatie tussen patiënten en hun zorgverleners vereenvoudigen de patiëntgerichte zorg en de overgang van intramurale naar extramurale zorg en biedt individuele personen tegelijkertijd betere mogelijkheden om weloverwogen besluiten over hun eigen zorg te nemen.

25.

Het CvdR stelt voor de snelle ontwikkeling op het gebied van digitalisering, waaronder kunstmatige intelligentie, met grotere oplettendheid te volgen om zo toekomstige innovatieve oplossingen mogelijk te maken met het oog op de informatievoorziening voor patiënten en andere personen, de preventiemogelijkheden van zorgpersoneel en de ontwikkeling en financiële positie van zorgverleners.

26.

Het CvdR is zich bewust van de omvang op de Europese markt voor huishoudrobots en andere hulpmiddelen voor ouderen en herhaalt de aanbevelingen in het verslag uit 2018 over de senioreneconomie (7) om de markt voor robotica verder te ontwikkelen om zorgverleners te ontlasten en oudere en kwetsbare mensen te helpen.

Toegankelijkheid

27.

Het CvdR is ingenomen met de vaststelling van de Europese toegankelijkheidswet door de medewetgevers (8).

28.

Krachtens deze wet worden verbeteringen ingevoerd met betrekking tot de toegang tot ict, betaalterminals, e-boeken en e-readers, websites en mobiele apps voor elektronische handel en kaartverkoopautomaten.

Ouderenzorg

29.

Het CvdR maakt zich zorgen over het gebrek aan geriatrische artsen en verpleegkundigen in Europa en dringt er bij de lidstaten en hun regio’s op aan om samen met medici en organisaties van verpleegkundigen voorstellen te doen over hoe men het beroep aantrekkelijker kan maken en na te denken over opleidings- en omscholingsmodules en over aantrekkelijke beloningsregelingen, zodat meer artsen besluiten zich te specialiseren in geriatrie en minder van hen besluiten iets anders te gaan doen. In verband hiermee moet ook worden overwogen om gepensioneerde personeelsleden terug in dienst te nemen.

30.

Het CvdR is overtuigd dat het waardevol is om van elkaar te leren en is voorstander van bevordering van de mobiliteit van zorgpersoneel, waaronder geriatrische artsen, in de geest van Erasmus+.

31.

Het deelt de zorgen die de European Geriatric Medicine Society heeft geuit met betrekking tot de eisen aan vakkennis bij artsen die in verzorgingstehuizen werken en is van mening dat gespecialiseerde opleidingen van nut kunnen zijn, zowel voor het verzorgend personeel als om bewoners de beste zorgoplossingen te garanderen. Uiteraard staat het elke lidstaat daarbij vrij om zijn eigen politieke keuzes te maken.

Koppelen van informatie

32.

Het CvdR begrijpt dat beleid voor actief ouder worden een maatschappelijke uitdaging is die een breed pakket aan kennis en methoden vergt, van medische wetenschap en psychologie, sociologie en maatschappelijke gerontologie tot techniek, planning van de openbare ruimte en de economie.

33.

Het CvdR merkt op dat veel steden en regio’s beleid opstellen voor actief ouder worden, hetgeen prima kansen biedt om ideeën uit te wisselen, en dringt er bij gemeenten en regio’s die nog niet deelnemen aan transnationale samenwerking en lokale partnerschappen op aan om na te denken over de voordelen die gepaard gaan met van elkaar te leren en om zich te verdiepen in de mogelijkheden van allerlei EU-initiatieven, waaronder het Europees innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden, Interreg, Urbact (9) en vele andere.

34.

Het CvdR deelt de bezorgdheid van het publiek over het tekort aan bepaalde medicijnen op de markt en verzoekt de Commissie om te onderzoeken waarom vaccins en geneesmiddelen in de EU steeds moeilijker verkrijgbaar zijn. Oudere patiënten gebruiken doorgaans meer geneesmiddelen en hun gezondheid kan ernstig in gevaar komen indien zij hun voorgeschreven medicijnen niet tijdig kunnen krijgen.

35.

Het CvdR herinnert eraan dat toegang tot veilige, doeltreffende, kwalitatief hoogwaardige en betaalbare essentiële geneesmiddelen van prioritair belang is voor de Europeanen en een belangrijke verbintenis van de EU in het kader van de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) en de Europese pijler van sociale rechten. Het is er nog altijd van overtuigd dat de Europese farmaceutische industrie in staat is deze producten te leveren en haar rol op het gebied van innovatie alsook haar wereldwijde toppositie verder uit te bouwen.

36.

Het CvdR raadt aan de internationale gids voor leeftijdsvriendelijke steden (10) van de WHO te bestuderen, en in het bijzonder de instrumenten voor lokale besluitvormers en planologen, “Creating age-friendly environments in Europe” (11). Het CvdR is er vast van overtuigd dat een fysieke omgeving die toegankelijk is voor personen met een beperking, voor iedereen goed kan zijn en dringt er bij lokale en regionale overheden op aan het bouwen van woningen te bevorderen die toegankelijk zijn voor personen met een beperking, de bestaande infrastructuur te moderniseren en belemmeringen op het gebied van mobiliteit en de toegankelijkheid van openbaar vervoer of voorzieningen weg te nemen.

37.

Het CvdR herhaalt de aanbevelingen in zijn advies over gezondheid in steden, waarin het er bij lokale overheden op aandringt om “een goed beleid voor gezond en actief ouder worden (healthy and active ageing) [uit te stippelen], in verband met het lichamelijke, psychische en sociale welzijn en relaties, waarbij deelname aan recreatieve activiteiten in de stad en intergenerationele programma’s moet worden aangemoedigd, ook om eenzaamheid en isolement tegen te gaan”.

38.

Het CvdR verwijst tevens naar zijn advies over gezondheidszorgstelsels en de daarin opgenomen aanbeveling dat “de EU-landen hun eerstelijnsgezondheidszorg moeten verbeteren om tegemoet te komen aan de behoeften van de vergrijzende bevolking, betere zorgketens tot stand te brengen en ziekenhuisopnames beter te rationaliseren”.

39.

Het CvdR is ervan overtuigd dat de basis voor actief en gezond ouder worden vroeg in het leven wordt gelegd en beveelt daarom, in lijn met zijn advies over lokale en regionale stimulansen ter bevordering van een gezonde en duurzame voeding, aan “gezonde eetgewoonten te bevorderen en tegelijkertijd jonge generaties ertoe aan te zetten te kiezen voor […] duurzamere voedingskeuzes”.

40.

De resultaten van in het kader van verschillende EU-programma’s gefinancierde Europese projecten die op gezond en actief ouder worden en op de bevordering van geïntegreerde zorg zijn gericht, zouden beter benut en onder de aandacht gebracht moeten worden.

41.

Het CvdR merkt op dat lichaamsbeweging momenteel nog wordt gezien als iets voor kinderen en jongeren, maar niet voor volwassenen (waarvan 28 % nooit aan sport doet (12)). Het herinnert eraan dat lichaamsbeweging een centraal deel vormt van gezond ouder worden en dringt er bij lokale en regionale overheden op aan om samen te werken met lokale actoren (sportcentra, niet-gouvernementele organisaties, ouderenbonden enz.) om de toegankelijkheid van sportfaciliteiten, fitnesscentra en bewegingsactiviteiten te vergroten, alsook netwerken van wandel- en fietspaden uit te breiden.

42.

Het is bemoedigend dat in onderzoek (13) wordt bevestigd dat bewegen op iedere leeftijd noodzakelijk is om ziekten te voorkomen die functiebeperkingen vergroten. Het CvdR dringt er daarom bij besluitvormers op aan om binnen het gezondheidszorgbudget meer middelen uit te trekken voor preventie (momenteel is dat gemiddeld 3 %).

De toekomst van het Europees innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden

43.

Het CvdR is van mening dat het innovatiepartnerschap na 2020 stevig verankerd moet zijn in de politieke prioriteiten van de Unie en nauw verbonden moet zijn met de digitale eengemaakte markt, de Europese pijler van sociale rechten en de gezondheidsgerelateerde SDG’s. Het stelt voor om na de verkiezingen van 2019 contacten te leggen met en samen te werken met de nieuwe EU-commissaris die verantwoordelijk wordt voor het beleidsterrein “actief en gezond ouder worden”, om een nieuw innovatiepartnerschap op te richten.

44.

Het CvdR is ervan overtuigd dat het toekomstige innovatiepartnerschap ook een duidelijke koppeling moet hebben met de richtlijn betreffende grensoverschrijdende gezondheidszorg en de meest recente beleidsregels en praktijken, zoals elektronische recepten en interoperabiliteit tussen elektronische patiëntendossiers.

45.

Het CvdR verwacht dat het toekomstige innovatiepartnerschap onderzoek doet naar regio-overschrijdende aanbestedingsmogelijkheden, belemmeringen opspoort en een snellere toepassing en verspreiding van innovatieve elektronische oplossingen voor de gezondheidszorg mogelijk maakt.

46.

Het CvdR wijst erop dat een van de grootste uitdagingen in Europa op het gebied van actief en gezond ouder worden erin bestaat grensoverschrijdende innovatieve oplossingen uit te voeren en op te schalen. Het is dan ook ingenomen met het initiatief “Innovation to market (I2M)” van het Europese innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden, dat tot doel heeft de aanbodzijde (ondernemingen, startups en onderzoekers) en de vraagzijde (zorgverleners, besluitvormers en verzekeringsmaatschappijen) beter op elkaar af te stemmen. Het is ervan overtuigd dat een dialoog tussen deze twee zijden de toepassing van digitale innovaties kan bevorderen en het bedrijfsleven en de academische wereld kan versterken, hetgeen weer ten goede komt aan de eindgebruiker.

---

(1)  https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/67215/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf;jsessionid=F15F61D4E71955EDF2E37D4E8CFE8698?sequence=1

(2)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/communication-enabling-digital-transformation-health-and-care-digital-single-market-empowering

(3)  Het CvdR heeft op deze mededeling gereageerd middels een advies over digitalisering in de gezondheidszorg.

(4)  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/05/25/public-finances-conclusions-on-age-related-spending/

(5)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8128&furtherPubs=yes

(6)  https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/ehealth/docs/2018_consultation_dsm_en.pdf

(7)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/silver-economy-study-how-stimulate-economy-hundreds-millions-euros-year

(8)  http://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-deeper-and-fairer-internal-market-with-a-strengthened-industrial-base-labour/file-jd-european-accessibility-act

(9)  https://urbact.eu/

(10)  https://www.who.int/ageing/publications/Global_age_friendly_cities_Guide_English.pdf

(11)  http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/333702/AFEE-tool.pdf?ua=1

(12)  https://www.euronews.com/2019/03/28/over-a-quarter-of-europeans-do-not-exercise-at-all-eurostat

(13)  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878764916300699