Edizzjoni Provviżorja

KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKATA ĠENERALI

KOKOTT

ippreżentati fil-25 ta’ April 2024 (1)

Kawża C‑73/23

Chaudfontaine Loisirs SA

vs

État belge, représenté par le Ministre des Finances,

fil-preżenza ta’:

État belge, représenté par le Ministre de la Justice

(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mit-Tribunal de première instance de Liège (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Liège, il-Belġju))

“Rinviju għal domanda preliminari – Leġiżlazzjoni fiskali – Taxxa fuq il-valur miżjud – Direttiva 2006/112/KE – Artikolu 135(1)(i) – Eżenzjoni tal-logħob tal-ażżard jew tal-flus – Effett dirett tad-dispożizzjoni ta’ eżenzjoni mit-taxxa – Distinzjoni bejn il-logħob tal-ażżard online u dak tradizzjonali – Distinzjoni bejn it-tipi differenti ta’ logħob tal-ażżard online (lotteriji u logħob tal-ażżard ieħor online) – Inammissibbiltà tad-domandi preliminari – Żamma fis-seħħ ratione temporis tad-dritt nazzjonali mingħajr talba preċedenti għal deċiżjoni preliminari”

I.      Introduzzjoni

“Bil-logħob, qed nitilfu l-ħin u t-teżori tagħna – l-iktar żewġ affarijiet prezzjużi fil-ħajja […]” (Owen Feltham, awtur Ingliż 1602‑1668).

1.        Għalkemm dawn ir-riskji u oħrajn marbuta mal-logħob tal-ażżard huma ġeneralment magħrufa, fl-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva 2006/112/KE dwar is-sistema komuni ta’ taxxa fuq il-valur miżjud (iktar ’il quddiem id-“Direttiva dwar il-VAT”) (2) minn dejjem kienet tinsab eżenzjoni mit-taxxa għall-imħatri, għal-lotteriji u għal logħob tal-ażżard jew tal-flus ieħor. Mal-ewwel daqqa ta’ għajn, l-Unjoni Ewropea tidher li tixtieq tippromwovi l-logħob tal-ażżard mill-perspettiva tal-VAT. Madankollu, din l-eżenzjoni hija suġġetta “għall-kondizzjonijiet u għal-limitazzjonijiet mfasslin minn kull Stat Membru”.

2.        Mill-1 ta’ Lulju 2016, il-Belġju għażel li ma jeżentax iktar mill-VAT il-logħob tal-ażżard jew tal-flus online li ma huwiex lotteriji. Għall-kuntrarju, logħob tal-ażżard ieħor jibqa’ eżentat mill-VAT. L-operaturi tal-logħob tal-ażżard online fil-Belġju jqisu li din l-eżenzjoni selettiva tmur kontra l-prinċipju ta’ newtralità. Fil-kawża simili Casino de Spa SA et (C‑741/22) (3), huma jqisu wkoll li l-eżenzjoni li jibbenefikaw minnha l-operaturi tal-logħob tal-ażżard l-ieħor tikkostitwixxi għajnuna illegali. Għaldaqstant, hawnhekk, eżenzjoni mill-VAT għal-logħob tal-ażżard online għandha tinstilet direttament mid-dritt tal-Unjoni. Dan ikun il-każ biss jekk id-Direttiva dwar il-VAT hija direttament applikabbli f’dan ir-rigward, jiġifieri jekk din l-eżenzjoni diġà tirriżulta minnha.

3.        Anki jekk, fil-passat, il-Qorti tal-Ġustizzja ttrattat diversi drabi d-differenza fit-tassazzjoni bejn it-tipi differenti ta’ logħob tal-ażżard taħt id-dritt dwar il-VAT (4), il-ġurisprudenza reċenti twassal għal riflessjoni iktar fil-fond dwar l-applikabbiltà diretta tal-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT f’każ bħal dan (eżenzjoni selettiva ta’ ċerti tipi ta’ logħob tal-ażżard). Fl-istess ħin, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tippreċiża jekk u sa fejn il-prinċipju ta’ newtralità jipprekludi eżenzjoni selettiva ta’ ċerti tipi ta’ logħob tal-ażżard.

II.    Il-kuntest ġuridiku

A.      Id-dritt tal-Unjoni

4.        L-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT jirregola l-eżenzjoni tal-logħob tal-ażżard u huwa fformulat kif ġej:

“1.       L-Istati Membri għandhom jeżentaw it-transazzjonijiet li ġejjin:

(i)       imħatri, lotteriji u forom oħrajn ta’ logħob ta’ l-azzard, soġġetti għall-kondizzjonijiet u għal-limitazzjonijet mfasslin minn kull Stat Membru.”

B.      Id-dritt Belġjan

5.        Oriġinarjament, fil-Belġju, it-tranżazzjonijiet relatati mal-logħob tal-ażżard jew tal-flus online, li ma humiex lotteriji, kienu wkoll eżentati mill-VAT. Din l-eżenzjoni tneħħiet mill-Artikoli 29 sa 34 tal-Liġi tal‑1 ta’ Lulju 2016. B’hekk, dawn it-tranżazzjonijiet saru taxxabbli, filwaqt li l-logħob tal-ażżard “klassiku” kif ukoll il-lotteriji kollha (kemm dawk online kif ukoll dawk “tradizzjonali”) baqgħu eżentati mit-taxxa.

6.        Madankollu, il-Cour constitutionnelle (il-Qorti Kostituzzjonali, il-Belġju) annullat id-dispożizzjonijiet ikkonċernati tal-Liġi tal-1 ta’ Lulju 2016 minħabba ksur tar-regoli dwar it-tqassim tal-kompetenzi fid-dritt nazzjonali b’effett mill‑21 ta’ Mejju 2018. Madankollu, hija kkonstatat li t-taxxi diġà mħallsa għall-perijodu mill‑1 ta’ Lulju 2016 sal‑21 ta’ Mejju 2018 kellhom xorta waħda jinżammu minħabba d-diffikultajiet baġitarji u amministrattivi li kieku kienu jirriżultaw mir-rimbors tagħhom.

III. Il-fatti u t-talba għal deċiżjoni preliminari

7.        Chaudfontaine Loisirs SA (iktar ’il quddiem ir-“rikorrenti”) topera dak li jissejjaħ każinò online. Prinċipalment, hija qiegħda titlob ir-rimbors tas-somma ta’ EUR 640 478.82 li hija ħallset bħala VAT fuq logħob u mħatri online mwettqa bejn l‑1 ta’ Lulju 2016 u l‑21 ta’ Mejju 2018.

8.        Permezz ta’ deċiżjoni tal‑1 ta’ Diċembru 2020, l-amministrazzjoni ċaħdet din it-talba għar-raġuni li l-kundizzjonijiet biex jinkiseb ir-rimbors ma kinux issodisfatti. Ir-rikorrenti għalhekk ippreżentat rikors quddiem il-qorti tar-rinviju.

9.        Ir-rikorrenti ssostni li l-VAT kontenzjuża nġabret bi ksur tal-prinċipju ta’ newtralità fiskali inerenti għad-Direttiva dwar il-VAT. Hija tikkritika wkoll il-fatt li l-effetti tal-liġi annullata nżammu għall-perijodu inkwistjoni. Min-naħa l-oħra, l-Istat Belġjan konvenut jiġbed l-attenzjoni għas-setgħa ta’ evalwazzjoni tal-Istati Membri li jeżentaw ċerti kategoriji ta’ logħob u li jissuġġettaw oħrajn għall-VAT. Bl-istess mod, id-dispożizzjonijiet annullati mill-Cour constitutionnelle (il-Qorti Kostituzzjonali), li ż-żamma fis-seħħ tagħhom ġiet limitata, ma kinux jikkostitwixxu traspożizzjoni inkorretta tad-Direttiva dwar il-VAT.

10.      Fil-kuntest tal-proċedura għal deċiżjoni preliminari prevista fl-Artikolu 267 TFUE, it-Tribunal de première instance de Liège (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Liège, il-Belġju), kompetenti sabiex tieħu konjizzjoni tar-rikors, iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja l-ħames domandi li ġejjin:

“1)      L-Artikolu 135(1)(i) tad-[Direttiva dwar il-VAT] u l-prinċipju ta’ newtralità fiskali jippermettu lil Stat Membru li jeskludi mill-benefiċċju tal-eżenzjoni prevista minn din id-dispożizzjoni biss il-logħob tal-ażżard jew ta’ flus ipprovdut elettronikament, filwaqt li l-logħob tal-ażżard jew ta’ flus li ma huwiex ipprovdut elettronikament jibqa’ eżenti mill-VAT?

2)      L-Artikolu 135(1)(i) tad-[Direttiva dwar il-VAT] u l-prinċipju ta’ newtralità fiskali jippermettu lil Stat Membru li jeskludi mill-benefiċċju tal-eżenzjoni prevista minn din id-dispożizzjoni biss il-logħob tal-ażżard jew ta’ flus ipprovdut elettronikament bl-esklużjoni tal-lotteriji li jibqgħu eżenti mill-VAT irrispettivament minn jekk dawn ikunux ipprovduti elettronikament?

3)      It-tielet paragrafu tal-Artikolu 267 [TFUE] jippermetti lil qorti superjuri tiddeċiedi li żżomm l-effetti ta’ dispożizzjoni tad-dritt intern li hija tannulla minħabba ksur tad-dritt intern mingħajr ma tiddeċiedi dwar il-ksur tad-dritt tal-Unjoni li tqajjem ukoll quddiemha, u, għalhekk, mingħajr ma tagħmel id-domanda preliminari dwar il-kompatibbiltà ta’ din id-dispożizzjoni tad-dritt intern mad-dritt tal-Unjoni u lanqas ma tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kundizzjonijiet li fihom hija tista’ tiddeċiedi li żżomm l-effetti ta’ din id-dispożizzjoni minkejja l-inkompatibbiltà tagħha mad-dritt tal-Unjoni?

4)      Jekk ir-risposta għal waħda mid-domandi preċedenti tkun fin-negattiv, il-Qorti Kostituzzjonali setgħet iżżomm l-effetti passati tad-dispożizzjonijiet li hija annullat minħabba l-inkompatibbiltà tagħhom mar-regoli nazzjonali dwar it-tqassim tal-kompetenzi, meta dawn id-dispożizzjonijiet kienu wkoll inkompatibbli mad-[Direttiva dwar il-VAT], u dan sabiex jiġu evitati diffikultajiet baġitarji u amministrattivi kkawżati mir-rimbors tat-taxxi diġà mħallsa?

5)      Jekk ir-risposta għad-domanda preċedenti tkun fin-negattiv, il-persuna taxxabbli tista’ titħallas lura l-VAT li hija tkun ħallset fuq il-marġni gross reali tal-logħob u tal-imħatri li hija topera, u dan abbażi ta’ dispożizzjonijiet inkompatibbli mad-[Direttiva dwar il-VAT] u mal-prinċipju ta’ newtralità fiskali?”

11.      Fil-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, ir-rikorrenti, ir-Renju tal-Belġju, il-Portugall, ir-Repubblika Ċeka u l-Kummissjoni Ewropea ssottomettew osservazzjonijiet bil-miktub. Il-Qorti tal-Ġustizzja rrinunzjat, skont l-Artikolu 76(2) tar-Regoli tal-Proċedura, għaż-żamma ta’ seduta għas-sottomissjonijiet orali.

IV.    Analiżi ġuridika

12.      Il‑ħames domandi preliminari jikkonċernaw essenzjalment żewġ sitwazzjonijiet.

13.      Peress li r-rikorrenti fil-kawża prinċipali tikkontesta li l-provvista ta’ servizzi tagħha hija suġġetta għall-VAT skont id-dritt nazzjonali, l-ewwel, it-tieni u l-ħames domanda jirrigwardaw il-kwistjoni dwar jekk il-provvisti ta’ servizzi tar-rikorrenti humiex eżentati mill-VAT skont l-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT u jekk, konsegwentement, it-taxxa mħallsa bi ksur tad-dritt tal-Unjoni għandhiex tiġi rrimborsata lir-rikorrenti minkejja ż-żamma fis-seħħ tad-dritt nazzjonali. Dan jippreżumi li mid-Direttiva dwar il-VAT tirriżulta direttament eżenzjoni għal-logħob tal-ażżard online li r-rikorrenti tista’ tinvoka (ara taħt il-parti B).

14.      It‑tielet u r‑raba’ domanda jirrigwardaw, mill-banda l-oħra, il-kwistjoni dwar jekk il-qorti kostituzzjonali Belġjana setgħetx tordna ż-żamma fis-seħħ tad-dritt nazzjonali, li minnha tnisslet it-taxxa skont id-dritt nazzjonali, mingħajr talba preċedenti għal deċiżjoni preliminari. Dan diġà jqajjem il-kwistjoni tal-ammissibbiltà ta’ dawn iż-żewġ domandi preliminari (ara taħt il-parti A).

A.      Fuq l-ammissibbiltà tat‑tielet u tar‑raba’ domanda preliminari

15.      It-tielet u r-raba’ domanda huma ammissibbli fil-kuntest ta’ proċedura għal deċiżjoni preliminari biss jekk ir-risposti għalihom ikunu neċessarji u rilevanti sabiex tingħata d-deċiżjoni fil-kawża prinċipali.

16.      Bħala prinċipju, hija biss il-qorti nazzjonali, li quddiemha titressaq il-kawża, li għandha tevalwa kemm il-ħtieġa ta’ deċiżjoni preliminari sabiex tkun f’pożizzjoni li tagħti s-sentenza tagħha, kif ukoll ir-rilevanza tad-domandi li hija tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja. Id-domandi dwar l-interpretazzjoni ta’ dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni jgawdu minn preżunzjoni ta’ rilevanza (5). Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tirrifjuta li tagħti deċiżjoni biss jekk ikun jidher b’mod manifest li l-interpretazzjoni mitluba tad-dritt tal-Unjoni ma għandha ebda relazzjoni mar-realtà jew mas-suġġett tal-kawża prinċipali, meta l-problema tkun ta’ natura ipotetika jew inkella meta l-Qorti tal-Ġustizzja ma jkollhiex il-punti ta’ fatt u ta’ liġi neċessarji sabiex tirrispondi b’mod utli għad-domandi li jkunu sarulha (6).

17.      Anki jekk tiġi applikata l-preżunzjoni msemmija iktar ’il fuq, it-tielet u r-raba’ domanda huma inammissibbli hawnhekk. Il-kawża prinċipali tirrigwarda r-rimbors ta’ taxxa li jista’ jkun tħallset bi ksur tad-dritt tal-Unjoni (b’mod iktar preċiż, bi ksur ta’ direttiva). Minkejja li kellha titħassar għal raġunijiet tad-dritt nazzjonali, il-liġi nazzjonali nżammet fis-seħħ għal ċertu perijodu għall-istess raġunijiet, jiġifieri raġunijiet tad-dritt nazzjonali, mill-qorti nazzjonali kompetenti għal dan l-għan (ordni ta’ żamma fis-seħħ tal-effetti ratione temporis).

18.      B’dan il-mod, id-dritt nazzjonali jeżiġi tassazzjoni li tista’ tmur kontra d-Direttiva dwar il-VAT. Għalhekk, il-kwistjoni dwar jekk ir-rikorrenti tibqax obbligata tħallas il-VAT diġà mħallsa għall-perijodu mill‑1 ta’ Lulju 2016 sal‑21 ta’ Mejju 2018 tiddependi biss mill-interpretazzjoni tad-Direttiva dwar il-VAT (u għalhekk mir-risposta għall‑ewwel, għat‑tieni u għall‑ħames domanda). Il-kwistjoni dwar jekk il-qorti kostituzzjonali Belġjana setgħetx, jew saħansitra kellhiex, tagħmel rinviju għal deċiżjoni preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja qabel ma tordna ż-żamma fis-seħħ ma hijiex rilevanti f’dan ir-rigward.

19.      Barra minn hekk, ma narax kif il-ksur tal-Artikolu 267 TFUE minn qorti waħda, jiġifieri mill-Cour constitutionnelle (il-Qorti Kostituzzjonali), jista’ jkollu effett fuq id-deċiżjoni ta’ qorti oħra, li għamlet lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari dwar id-dritt tal-Unjoni. Konsegwentement, in-nuqqas ta’ sodisfazzjon fir-rigward tal-aġir tar-rinviju tal-qorti kostituzzjonali Belġjana u l-interpretazzjoni tal-Artikolu 267 TFUE hekk mitluba ma għandhom ebda rabta mat-tilwima fil-kawża prinċipali. Minn dan isegwi li t‑tielet u r‑raba’ domanda huma inammissibbli.

20.      Fl-aħħar nett, għandu jingħad ukoll li l-qorti tar-rinviju ma tindikax lill-Qorti tal-Ġustizzja dak li l-qorti kostituzzjonali Belġjana għandha u tista’ realment tivverifika. Fil-każ fejn il-kompetenza tagħha ta’ stħarriġ nazzjonali tkun limitata, pereżempju, għall-osservanza tar-regoli nazzjonali ta’ ġurisdizzjoni, ikun diffiċli li tiġi prevista talba għal deċiżjoni preliminari. Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja lanqas ma għandha l-elementi neċessarji sabiex teżamina l-ksur tal-Artikolu 267 TFUE. Huwa wkoll għal din ir-raġuni li t‑tielet u r‑raba’ domanda huma inammissibbli. Minn dan isegwi li hemm lok li tingħata risposta biss għall‑ewwel, għat‑tieni u għall‑ħames domanda.

B.      Fuq l-eżenzjoni mit-taxxa tal-logħob tal-ażżard online skont id-Direttiva dwar il-VAT (l‑ewwel, it‑tieni u l‑ħames domanda)

21.      Fil-kawża prinċipali, ir-rikorrenti tikkontesta t-tassazzjoni tas-servizzi tagħha tal-logħob tal-ażżard online skont id-dritt nazzjonali (miżmum fis-seħħ). Dan jidher b’mod ċar u ma jistax jiġi interpretat b’mod konformi mad-dritt tal-Unjoni. Konsegwentement, l-interpretazzjoni tal-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT hija rilevanti għas-soluzzjoni tat-tilwima biss jekk dan l-artikolu huwa direttament applikabbli (ara taħt l‑ewwel punt). Essenzjalment, ir-rikorrenti tqis li s-servizzi tagħha għandhom jiġu ttrattati bħas-servizzi l-oħra tal-logħob tal-ażżard eżentati. Dan jista’ jirriżulta wkoll mill-prinċipju ta’ newtralità fil-qasam tal-VAT (ara taħt it‑tieni punt).

1.      Applikabbiltà diretta tad-dispożizzjoni ta’ eżenzjoni mit-taxxa?

22.      Skont ġurisprudenza stabbilita, fil-każijiet kollha li fihom id-dispożizzjonijiet ta’ direttiva jidhru, mill-perspettiva tal-kontenut tagħhom, inkundizzjonati u suffiċjentement preċiżi, l-individwi jistgħu jinvokawhom kontra Stat Membru quddiem il-qrati tiegħu, meta dan l-Istat Membru jkun naqas milli jittrasponi d-direttiva fid-dritt nazzjonali fit-termini stabbiliti jew meta dan ikun ittrasponiha b’mod inkorrett (7).

23.      Dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni tkun inkundizzjonata meta tistabbilixxi obbligu li ma jkun ikkwalifikat bl-ebda kundizzjoni u li lanqas ma jkun suġġett, fl-implimentazzjoni jew fl-effetti tiegħu, għall-intervent ta’ xi att tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni jew tal-Istati Membri (8). Min-naħa l-oħra, dispożizzjoni tkun kundizzjonata meta tinvolvi l-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet nazzjonali li jistabbilixxu l-portata konkreta tal-kundizzjonijiet għall-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. (9). Hija tkun preċiża biżżejjed meta tistabbilixxi obbligu f’termini inekwivoċi (10).

24.      Fid-dawl ta’ din il-ġurisprudenza stabbilita, l-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT la huwa inkundizzjonat u lanqas ma huwa suffiċjentement preċiż. Huwa jipprovdi li l-logħob tal-ażżard jew tal-flus għandu jiġi eżentat, bla ħsara “għall-kondizzjonijiet u għal-limitazzjonijiet mfasslin minn kull Stat Membru”. Minn dan ma jirriżultax liema logħob tal-ażżard għandu konkretament jiġi eżentat, b’tali mod li l-ebda obbligu ma huwa impost fuq l-Istat Membru f’termini inekwivoċi. Għall-kuntrarju, mill-formulazzjoni jirriżulta li huwa biss ċertu logħob tal-ażżard jew tal-flus li jista’ jiġi eżentat.

25.      Dan l-obbligu lanqas ma huwa inkundizzjonat peress li huwa diġà suġġett, skont it-termini ċari tal-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT, “għall-kondizzjonijiet u għal-limitazzjonijiet mfasslin minn kull Stat Membru”. Minn dan isegwi li l-eżenzjoni tal-logħob tal-ażżard jew tal-flus teħtieġ, sabiex tiġi ssodisfatta jew sabiex tipproduċi l-effetti tagħha, azzjoni tal-Istati Membri.

26.      Huwa għal din ir-raġuni li l-Qorti tal-Ġustizzja (11) ddeċidiet espressament fl-2010: “L-Artikolu 135(1)(i) tad-[Direttiva dwar il-VAT], għandu jiġi interpretat fis-sens li l-użu tal-possibbiltà li għandhom l-Istati Membri sabiex jistabbilixxu l-kundizzjonijiet u l-limiti għall-eżenzjoni tal-VAT stabbiliti minn din id-dispożizzjoni jippermettilhom li jeżentaw minn din it-taxxa biss ċerti logħob tal-ażżard jew tal-flus.” Sussegwentement, hija kkonfermat din l-interpretazzjoni darbtejn. (12)

27.      Fil-każ li, skont l-interpretazzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, l-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT jippermetti lill-Istati Membri jeżentaw biss ċertu logħob tal-ażżard jew tal-flus, dak li ddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward ta’ dispożizzjonijiet oħra ta’ eżenzjoni mit-taxxa jkun japplika wkoll hawnhekk. Sa fejn jipprevedu li l-Istati Membri huma obbligati jeżentaw biss ċerti provvisti ta’ servizzi (kif inhu l-każ tal-Artikolu 132(1)(n) u (m) tad-Direttiva dwar il-VAT), dawn id-dispożizzjonijiet ma humiex direttament applikabbli (13).

28.      Fil-fatt, l-espressjoni “ċerti logħob tal-ażżard” li tinsab fis-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja (14) tindika li din id-dispożizzjoni ma tistabbilixxix obbligu għall-Istati Membri li jeżentaw mit-taxxa b’mod ġenerali l-provvisti kollha ta’ servizzi li jikkostitwixxu logħob tal-ażżard jew tal-flus (15). Interpretazzjoni tal-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT li tgħid li, minkejja l-kelma “ċerti”, l-Istati Membri huma obbligati jeżentaw mit-taxxa l-logħob tal-ażżard jew tal-flus “kollha”, tkun ta’ natura tali li testendi l-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae ta’ din l-eżenzjoni. Din l-interpretazzjoni tkun tmur ukoll kontra l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tgħid li l-eżenzjonijiet mit-taxxa previsti fid-Direttiva dwar il-VAT għandhom jiġu interpretati b’mod strett (16).

29.      Huwa preċiżament il-fatt li l-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT jippermetti lill-Istati Membri jeżentaw anki “ċerti” (17) logħob tal-ażżard biss li jimmilita kontra l-applikabbiltà diretta tal-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT (18).

30.      Min-naħa l-oħra, l-unika deċiżjoni (preċedenti) tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-sens li d-dispożizzjoni preċedenti, jiġifieri l-Artikolu 13B(f) tas-Sitt Direttiva 77/388 kienet tipprekludi l-applikazzjoni ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali inkompatibbli ma’ din id-dispożizzjoni (19), fil-fehma tiegħi, inqabżet mill-ġurisprudenza reċenti dwar l-effett dirett tal-eżenzjonijiet (20) u mill-għażliet fil-qasam tal-VAT (21), kif ukoll mis-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-2010 (22).

31.      Dan huwa konvinċenti wkoll fuq il-mertu. Fil-fatt, l-eżenzjoni mit-taxxa tal-logħob tal-ażżard jew tal-flus prevista fl-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT ma timplikax evalwazzjoni partikolari fid-dritt tal-Unjoni. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, din l-eżenzjoni mit-taxxa hija motivata biss minn kunsiderazzjonijiet prattiċi, peress li t-tranżazzjonijiet tal-logħob tal-ażżard ma humiex adattati għall-applikazzjoni tal-VAT. Kuntrarjament għal ċerti provvisti ta’ servizzi ta’ interess ġenerali pprovduti fil-qasam soċjali, ma hemmx, f’dan il-każ, ir-rieda li jiġi żgurat trattament iktar favorevoli għal dawn l-attivitajiet fil-qasam tal-VAT (23). Jidher iktar probabbli li din l-eżenzjoni tirrifletti kompromess bejn is-sitt Stati Membri ta’ dak iż‐żmien li diġà kellhom parzjalment liġijiet speċjali dwar il-logħob tal-ażżard u, għalhekk, kienu jintaxxaw il-logħob tal-ażżard individwalment. L-eżenzjoni skont il-kundizzjonijiet u r-restrizzjonijiet imposti mill-Istati Membri kienet tippermetti lil dawn tal-aħħar iżommu l-leġiżlazzjoni tagħhom dwar il-logħob tal-ażżard u li jevitaw tassazzjoni doppja mal-VAT.

32.      Fi kwalunkwe każ, xejn ma jiġġustifika li tali eżenzjoni mit-taxxa għandu jkollha effett dirett biss għal raġunijiet purament tekniċi (l-ineffettività tal-ġbir, jew il-prevenzjoni tat-tassazzjoni doppja), skont il-kundizzjonijiet u r-restrizzjonijiet speċifiċi għal kull Stat Membru. Għalhekk ma hemm l-ebda bżonn għal ipoteżi partikolarment estensiva tal-effett dirett ta’ din l-eżenzjoni mit-taxxa. Għalhekk jibqa’ l-fatt li din l-eżenzjoni ma hijiex direttament applikabbli.

33.      Madankollu, jekk ir-rikorrenti ma tistax, fi kwalunkwe każ, tinvoka direttament l-eżenzjoni mit-taxxa prevista fl-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT, lanqas ma hemm lok li tingħata risposta għall‑ewwel, għat‑tieni u għall‑ħames domanda. Għalhekk, f’dan il-każ, hija l-Kummissjoni li għandha tibda l-proċedura ta’ ksur kontra l-Belġju jekk tqis li t-tassazzjoni tar-rikorrenti (u ta’ operaturi oħra tal-logħob tal-ażżard online) tmur kontra d-Direttiva dwar il-VAT. Madankollu, il-pożizzjoni meħuda mill-Kummissjoni ma tqajjimx tali tħassib.

2.      Ksur tal-prinċipju ta’ newtralità?

34.      Il-prinċipju ta’ newtralità fiskali lanqas ma jgħin lir-rikorrenti hawnhekk. Ċertament, Stat Membru għandu josserva wkoll il-prinċipju ta’ newtralità fiskali fl-eżerċizzju tal-għażliet tiegħu jew tas-setgħa ta’ evalwazzjoni tiegħu (24). Issa, minn naħa, dan ma jistax iwassal għall-effett dirett ta’ dispożizzjoni ta’ direttiva li ma tkunx preċiża biżżejjed jew li ma tkunx ifformulata b’mod inkundizzjonat. Min-naħa l-oħra, dan il-prinċipju jipprekludi li oġġetti jew servizzi simili, li jkunu f’kompetizzjoni ma’ xulxin, jiġu ttrattati b’mod differenti mill-perspettiva tal-VAT (25).

35.      L-oġġetti jew is-servizzi jkunu simili meta jkollhom karatteristiċi simili u jissodisfaw l-istess bżonnijiet tal-konsumatur, skont kriterju ta’ komparabbiltà fl-użu. Barra minn hekk, id-differenzi eżistenti ma għandhomx jinfluwenzaw b’mod kunsiderevoli d-deċiżjoni tal-konsumatur medju li jirrikorri għal wieħed jew għal ieħor mill-imsemmija oġġetti jew servizzi (26) u, għaldaqstant, dawn it-tranżazzjonijiet għandhom ikunu interkambjabbli għall-konsumatur (27). L-evalwazzjoni tax-xebh ta’ prodotti jew ta’ servizzi mill-perspettiva ta’ konsumatur finali timplika, min-natura tagħha, ċertu setgħa ta’ evalwazzjoni.

36.      Fil-kuntest tal-adozzjoni ta’ miżuri fiskali, il-Qorti tal-Ġustizzja tirrikonoxxi li l-leġiżlatur tal-Unjoni jkollu jagħmel għażliet ta’ natura politika, ekonomika u soċjali, ikollu jagħti prijorità lil interessi diverġenti jew ikollu jwettaq evalwazzjonijiet kumplessi. Konsegwentement, huwa għandu jingħata, f’dan il-kuntest, setgħa ta’ evalwazzjoni wiesgħa, b’tali mod li l-istħarriġ ġudizzjarju għandu jkun limitat għal dak tal-iżball manifest (28). B’mod partikolari, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tistax tissostitwixxi l-evalwazzjoni tal-leġiżlatur tal-Unjoni bl-evalwazzjoni tagħha (29).

37.      Fid-dawl tal-ġurisprudenza reċenti tal-Qorti tal-Ġustizzja, l-istess japplika fir-rigward tal-istħarriġ tas-setgħa ta’ evalwazzjoni tal-leġiżlaturi nazzjonali. Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja tkompli tenfasizza li l-Unjoni hija komposta minn Stati li josservaw u jikkondividu l-valuri li jinsabu fl-Artikolu 2 TUE (30). Fost il-valuri li fuqhom hija bbażata l-Unjoni, kif stabbiliti fl-Artikolu 2 TUE, hemm, b’mod partikolari, il-prinċipju ta’ demokrazija. Skont dan il-prinċipju, huwa l-leġiżlatur elett demokratikament li huwa kompetenti sabiex jissodisfa s-setgħa ta’ evalwazzjoni leġiżlattiva.

38.      Konsegwentement, meta d-dritt tal-Unjoni jagħti tali setgħa ta’ evalwazzjoni lil Stat Membru, huwa l-Parlament elett ta’ dan l-Istat Membru li għandu kompetenza prinċipali. Minn dan isegwi li istituzzjonijiet oħra huma, per se, limitati fil-verifika ta’ din is-setgħa ta’ evalwazzjoni fid-deċiżjonijiet leġiżlattivi. Huma ma jistgħux jissostitwixxu l-fehma tagħhom tax-xebh bejn l-oġġetti, jew is-servizzi, minflok dik tal-istituzzjoni li tkun ġiet leġittimata b’mod demokratiku għal dan l-għan. Dan japplika kemm għall-qrati nazzjonali kif ukoll għall-qrati tal-Unjoni.

39.      F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja wkoll tista’ tikkonstata ksur tal-prinċipju ta’ newtralità minn leġiżlatur elett demokratikament biss jekk dan ikun manifestament eċċeda s-setgħa ta’ evalwazzjoni leġiżlattiva tiegħu. Issa, dan ikun il-każ biss jekk, mill-perspettiva tal-konsumatur medju, id-diversi provvisti jew kunsinni intaxxati b’mod differenti jkunu kważi identiċi, b’tali mod li jkunu faċilment interkambjabbli (31), kif issostni wkoll il-Kummissjoni. Huwa biss f’dan il-każ li teżisti wkoll distorsjoni tal-kompetizzjoni bejn il-fornituri ta’ dawn is-servizzi jew kunsinni li ma tkunx għadha kompatibbli mal-prinċipju ta’ newtralità.

40.      Din hija r-raġuni għaliex il-Qorti tal-Ġustizzja sa issa qagħdet lura milli tikkonstata ksur tal-prinċipju ta’ newtralità meta, pereżempju, l-Istati Membri jintaxxaw b’rata mnaqqsa jew jeskludu biss l-ikel tal-għaġina frisk (mhux dawk li jaqbżu ċerta data minima ta’ durabbiltà (32)), meta jintaxxaw biss il-fieri fis-swieq annwali mobbli (iżda mhux il-parks tad-divertiment fissi (33)), meta ma jintaxxaw il-prodotti mediċinali kollha (iżda biss uħud minnhom, inkluż skont l-użu tagħhom (34)), meta jintaxxaw biss it-taxis (iżda mhux it-trasport kollu ta’ persuni b’vetturi tal-passiġġieri (35)), jew meta jintaxxaw jew jeżentaw biss il-kotba stampati (u mhux kotba fuq mezzi fiżiċi oħra (36)).

41.      Fid-dawl ta’ din is-setgħa ta’ stħarriġ limitata tal-Qorti tal-Ġustizzja, ma hemmx, f’dan il-każ, qbiż manifest tas-setgħa ta’ evalwazzjoni tal-leġiżlatur. Kuntrarjament għal dak li ssostni r-rikorrenti, is-servizzi ntaxxati b’mod differenti (il-logħob tal-ażżard jew tal-flus online li ma huwiex lotteriji, minn naħa, u l-logħob tal-ażżard “tradizzjonali” jew lotteriji online, min-naħa l-oħra), ivarjaw fuq diversi aspetti mill-perspettiva ta’ konsumatur medju.

42.      B’hekk, il-logħob tal-ażżard online huwa distint mil-logħob tal-ażżard “tradizzjonali” kemm fir-rigward tal-post (aċċessibbli f’kull ħin u minn kullimkien, meta mqabbel mat-tip l-ieħor li huwa aċċessibbli biss f’lokalitajiet speċifiċi); l-isforz biex jinbeda (l-ebda sforz peress li huwa possibbli f’kull ħin u minn kullimkien permezz tal-ismartphone meta mqabbel mat-tip l-ieħor li jeħtieġ moviment fiżiku lejn post speċifiku); l-assenza ta’ “kontroll soċjali” fuq il-logħob tal-ażżard possibbli f’kull ħin fid-dominju privat; il-potenzjal ta’ dipendenza jew il-perikolu ta’ logħob tal-ażżard disponibbli f’kull ħin u faċilment aċċessibbli, kif ukoll il-mod tal-logħob (klikk fuq il-kompjuter, meta mqabbel mat-tip l-ieħor li jeħtieġ azzjoni fiżika fuq magni għal-logħob, jew saħansitra interazzjoni ma’ persuna, pereżempju, krupier, fuq il-post). Iż-żjara f’każinò “tradizzjonali” tista’ tiġi kklassifikata bħala “esperjenza”, filwaqt li “ż-żjara” fuq is-sit internet (“każinò online”) hija iktar “logħba fuq l-internet”.

43.      Għalhekk, is-sempliċi teħid inkunsiderazzjoni tal-kontenut tal-prestazzjoni (f’dan il-każ, is-sodisfazzjon tal-ħtieġa għal-logħob) ma jgħinx ħafna f’dan ir-rigward. Għall-kuntrarju, għandu jiġi inkluż ukoll il-kuntest fattwali u ġuridiku estern mill-perspettiva ta’ konsumatur medju (37). L-istess jgħodd għall-eventwali għanijiet ta’ governanza li l-leġiżlatur parlamentari jista’ jfittex permezz tad-distinzjoni. Il-prinċipju ta’ newtralità fil-qasam tal-VAT ma jipprekludix distinzjonijiet oġġettivament iġġustifikati.

44.      Il-fatt li l-mezz (online vs “tradizzjonali”) huwa kriterju ta’ differenzjazzjoni kunsiderevoli mill-perspettiva tal-leġiżlatur tal-Unjoni huwa, barra minn hekk, diġà muri mid-dispożizzjonijiet tad-Direttiva dwar il-VAT li, parzjalment, jiddistingwu wkoll skont jekk servizz huwiex ipprovdut b’mod elettroniku (ara biss il-post ta’ tassazzjoni (sistema partikolari prevista fl-Artikolu 58 tad-Direttiva dwar il-VAT) jew ir-rata ta’ tassazzjoni (l-Artikolu 98(3) tad-Direttiva dwar il-VAT jeskludi ċerti rati mnaqqsa għas-servizzi pprovduti elettronikament)). Dan kollu jkun superfluwu li kieku t-tranżazzjonijiet elettroniċi u t-tranżazzjonijiet “tradizzjonali” jkunu perfettament interkambjabbli.

45.      Konsegwentement, ma huwiex biżżejjed li tipi differenti ta’ logħob tal-ażżard jissodisfaw ħtieġa għal-logħob paragunabbli (jew saħansitra vizzju tal-logħob paragunabbli) sabiex ikun hemm diġà ksur tal-prinċipju ta’ newtralità. Lanqas ma huwa biżżejjed li konsumatur wieħed jew ieħor jgħaddi minn tip ta’ logħob tal-ażżard għal ieħor, b’tali mod li ċerta kompetizzjoni bejn id-diversi operaturi ma tistax tiġi eskluża. Dak li huwa determinanti huwa jekk, skont il-leġiżlatur, iż-żewġ servizzi humiex (manifestament) interkambjabbli għall-konsumatur medju.

46.      Minħabba l-kundizzjonijiet l-oħra tal-użu tas-servizzi u r-riskji differenti marbuta mal-logħob tal-ażżard, il-logħob tal-ażżard “online” u l-logħob tal-ażżard “tradizzjonali” jistgħu, għalhekk, jiġu ntaxxati b’mod differenti, kif isostnu b’mod konkordanti l-Kummissjoni, ir-Repubblika Ċeka, il-Portugall u l-Belġju.

47.      Id-distinzjoni magħmula fil-Belġju bejn il-lotteriji online u l-logħob l-ieħor tal-ażżard jew tal-flus online lanqas ma tista’ tiġi kkritikata. Il-lotteriji huma tip partikolari ta’ logħob tal-ażżard li normalment jiġu organizzati skont programmi stabbiliti, li sabiex ikun jista’ jipparteċipa fihom wieħed joħroġ ammont ta’ flus determinat bil-prospett ta’ rebħ fi flus jew rebħ materjali. L-eżitu tal-lotterija huwa ta’ natura aleatorja u ħafna drabi jkun imħabbar għall-pubbliku. F’dan it-tip ta’ logħob, kif tenfasizza ġustament il-Kummissjoni, l-attività hija limitata għax-xiri ta’ biljett u hija diġà differenti f’dan ir-rigward minn logħob ieħor online ddedikat għal attivitajiet ripetuti ta’ min jilgħab, li jsir jaf immedjatament dwar ix-xorti tiegħu (jew ta’ spiss dwar in-nuqqas ta’ xorti) u jirreaġixxi għal dan b’mod spontanju. Kif isostni l-Belġju, l-element ta’ logħob huwa nieqes f’dan il-każ. Hemm ukoll differenzi bejn il-limiti minimi u massimi tal-imħatri, ir-rebħ, u l-opportunitajiet tar-rebħ (38).

48.      Barra minn hekk, l-istorja tal-lotterija u ċerti liġijiet fiskali (storiċi) tal-Istati Membri juru separazzjoni tradizzjonali bejn il-lotteriji u tipi oħra ta’ logħob tal-ażżard (39). Dan jindika li, għall-konsumatur medju, jidher li lotterija dejjem kienet differenti mil-logħob tal-ażżard preżenti fil-każinò jew fuq il-magni tal-logħob. Għalhekk, huwa diffiċli li jiġi affermat li l-lotteriji online u logħob tal-ażżard online ieħor huma interkambjabbli mill-perspettiva tal-konsumatur medju. Lanqas ma hemm ksur tal-prinċipju ta’ newtralità f’dan ir-rigward.

3.      Konklużjoni intermedja

49.      L-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT ma huwiex direttament applikabbli. Anki li kieku l-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT kien direttament applikabbli, id-distinzjoni magħmula mill-Belġju bejn il-logħob tal-ażżard jew tal-flus ipprovdut elettronikament, u l-logħob tal-ażżard jew tal-flus mhux ipprovdut elettronikament, ma tmurx kontra l-prinċipju ta’ newtralità fil-qasam tal-VAT. L-istess japplika f’dak li jirrigwarda d-distinzjoni bejn il-logħob tal-ażżard jew tal-flus ipprovdut elettronikament u l-lotteriji pprovduti elettronikament. Fl-assenza ta’ inkompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni, id-dritt tal-Unjoni, għalhekk, lanqas ma jeżiġi li l-VAT dovuta skont id-dritt nazzjonali għandha tiġi rrimborsata lir-rikorrenti.

V.      Konklużjoni

50.      Għaldaqstant, nipproponi li r-risposta għad-domandi preliminari magħmula mit-Tribunal de première instance de Liège (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Liège, il-Belġju) għandha tkun kif ġej:

1)      L-Artikolu 135(1)(i) tad-Direttiva dwar il-VAT ma huwiex direttament applikabbli. Dan għaliex la huwa inkundizzjonat u lanqas ma huwa suffiċjentement preċiż.

2)      Il-prinċipju ta’ newtralità fil-qasam tat-taxxa fuq il-valur miżjud ma jipprekludix distinzjoni bejn il-logħob tal-ażżard jew tal-flus ipprovdut elettronikament u l-logħob tal-ażżard jew tal-flus mhux ipprovdut elettronikament. Għall-kuntrarju, hemm raġunijiet oġġettivi għal dan, u għad-distinzjoni bejn il-logħob tal-ażżard jew tal-flus ipprovdut elettronikament u l-lotteriji pprovduti elettronikament.

1      Lingwa oriġinali: il-Ġermaniż.

2      Direttiva tal-Kunsill tat‑28 ta’ Novembru 2006 (ĠU 2006, L 347, p. 1, rettifika fil-ĠU 2007, L 335, p. 60 ), fil-verżjoni tagħha applikabbli għas-snin inkwistjoni (mill‑2016 sal‑2018).

3      Ara, dwar dan il-punt, il-konklużjonijiet tiegħi ppreżentati fl-istess jum.

4      Ara, fost oħrajn, is-sentenzi tal‑24 ta’ Ottubru 2013, Metropol Spielstätten (C‑440/12, EU:C:2013:687); tal-14 ta’ Lulju 2011, Henfling, Davin, Tanghe (C‑464/10, EU:C:2011:489); tal-10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719); tal-10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333); tat-13 ta’ Lulju 2006, United Utilities (C‑89/05, EU:C:2006:469); tas-17 ta’ Frar 2005, Linneweber u Akritidis (C‑453/02 u C‑462/02, EU:C:2005:92); u tal-11 ta’ Ġunju 1998, Fischer (C‑283/95, EU:C:1998:276).

5      Ara s-sentenzi tas-6 ta’ Ottubru 2021, Sumal (C‑882/19, EU:C:2021:800, punti 27 u 28), u tad-9 ta’ Lulju 2020, Santen (C‑673/18, EU:C:2020:531, punti 26 u 27 kif ukoll il-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata).

6      Sentenzi tas‑6 ta’ Ottubru 2021, Sumal (C‑882/19, EU:C:2021:800, punt 28), u tad‑9 ta’ Lulju 2020, Santen (C‑673/18, EU:C:2020:531, punt 27 kif ukoll il-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata).

7      Sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 26), u tal‑15 ta’ Frar 2017, British Film Institute, C‑592/15, EU:C:2017:117, punt 13 u l-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata).

8      Sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 26), u tas‑16 ta’ Lulju 2015, Larentia + Minerva u Marenave Schiffahrt (C‑108/14 u C‑109/14, EU:C:2015:496, punt 49 u l-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata).

9      B’hekk, espressament, is-sentenza tas‑16 ta’ Lulju 2015, Larentia + Minerva u Marenave Schiffahrt (C‑108/14 u C‑109/14, EU:C:2015:496, punt 50).

10      Sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 28), u tal‑1 ta’ Lulju 2010, Gassmayr, C‑194/08, EU:C:2010:386, punt 45 u l-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata).

11      Sentenza tal‑10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333, dispożittiv).

12      Sentenza tal‑24 ta’ Ottubru 2013, Metropol Spielstätten (C‑440/12, EU:C:2013:687, punt 29), kif ukoll is-sentenza tal-10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punt 53).

13      Sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013), u tal‑15 ta’ Frar 2017, British Film Institute (C‑592/15, EU:C:2017:117).

14      Sentenza tal‑10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333, dispożittiv).

15      Ara, f’dan is-sens, is-sentenza tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 30).

16      Ara, f’dan is-sens, is-sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 34); tal‑15 ta’ Frar 2017, British Film Institute (C‑592/15, EU:C:2017:117, punt 17 u l-ġurisprudenza hemmhekk iċċitata); u tal‑21 ta’ Marzu 2013, PFC Clinic (C‑91/12, EU:C:2013:198, punt 23).

17      Sentenza tal‑10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333, dispożittiv).

18      Ara, f’dan is-sens, is-sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, punt 36), u tal‑15 ta’ Frar 2017, British Film Institute (C‑592/15, EU:C:2017:117, punti 14, 16, 23, u 24).

19      Sentenza tas‑17 ta’ Frar 2005, Linneweber u Akritidis (C‑453/02 u C‑462/02, EU:C:2005:92, dispożittiv 2). Fl-istess linja, għalkemm mhux fid-dispożittiv, ara s-sentenza tal‑10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punti 68 u 69), li iżda kienet tirrigwarda inqas l-invokazzjoni mill-persuni taxxabbli ta’ regola ta’ direttiva, u iktar in-nuqqas ta’ invokazzjoni mill-Istat Membru tad-dritt nazzjonali differenti tiegħu. Madankollu, huwa pjuttost dubjuż jekk din hijiex verament kwistjoni ta’ supremazija tad-dritt tal-Unjoni u jekk hijiex koperta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-effett dirett (eċċezzjonali) tad-direttivi favur l-individwi.

20      Sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2020, Golfclub Schloss Igling (C‑488/18, EU:C:2020:1013, dispożittiv 1) u tal‑15 ta’ Frar 2017, British Film Institute (C‑592/15, EU:C:2017:117, dispożittiv).

21      Fuq id-dritt tal-Istati Membri, previst fl-Artikolu 11 tad-Direttiva tal-VAT, li jikkunsidraw diversi persuni taxxabbli bħala persuna taxxabbli waħda, ara s-sentenza tas-16 ta’ Lulju 2015, Larentia + Minerva u Marenave Schiffahrt (C‑108/14 u C‑109/14, EU:C:2015:496, dispożittiv 3).

22      Sentenza tal‑10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333, dispożittiv), ikkonfermata mis-sentenzi tal‑24 ta’ Ottubru 2013, Metropol Spielstätten (C‑440/12, EU:C:2013:687, punt 29), u tal‑10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punt 53).

23      Sentenzi tal‑10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punti 39); tal‑14 ta’ Lulju 2011, Henfling, Davin, Tanghe (C‑464/10, EU:C:2011:489, punt 29); tal‑10 ta’ Ġunju 2010, Leo-Libera (C‑58/09, EU:C:2010:333, punt 24); u tat‑13 ta’ Lulju 2006, United Utilities (C‑89/05, EU:C:2006:469, punt 23).

24      Sentenzi tad-9 ta’ Settembru 2021, Phantasialand (C‑406/20, EU:C:2021:720, punt 36); tas-27 ta’ Ġunju 2019, Belgisch Syndicaat van Chiropraxie et (C‑597/17, EU:C:2019:544, punt 46); u tad-9 ta’ Marzu 2017, Oxycure Belgium (C‑573/15, EU:C:2017:189, punt 28).

25      Sentenzi tad-19 ta’ Diċembru 2019, Segler-Vereinigung Cuxhaven (C‑715/18, EU:C:2019:1138, punt 36); tas-27 ta’ Ġunju 2019, Belgisch Syndicaat van Chiropraxie et (C‑597/17, EU:C:2019:544, punt 47); tad-9 ta’ Marzu 2017, Oxycure Belgium (C‑573/15, EU:C:2017:189, punt 30); tal-10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punt 32); u tas-6 ta’ Mejju 2010, Il-Kummissjoni vs Franza (C‑94/09, EU:C:2010:253, punt 40).

26      Sentenzi tat‑3 ta’ Frar 2022, Finanzamt A (C‑515/20, EU:C:2022:73, punt 44); tad‑9 ta’ Settembru 2021, Phantasialand (C‑406/20, EU:C:2021:720, punt 38); tas‑27 ta’ Ġunju 2019, Belgisch Syndicaat van Chiropraxie et (C‑597/17, EU:C:2019:544, punt 48); tad‑9 ta’ Novembru 2017, AZ (C‑499/16, EU:C:2017:846, punt 31); u tas‑27 ta’ Frar 2014, Pro Med Logistik und Pongratz (C‑454/12 u C‑455/12, EU:C:2014:111, punt 54).

27      Ara wkoll, espressament, is-sentenza tad‑9 ta’ Settembru 2021, Phantasialand (C‑406/20, EU:C:2021:720, punt 39). Is-sentenza tad-9 ta’ Novembru 2017, AZ (C‑499/16, EU:C:2017:846, punt 33) titkellem dwar in-natura interkambjabbli.

28      Sentenza tas‑7 ta’ Marzu 2017, RPO (C‑390/15, EU:C:2017:174, punt 54). Ara wkoll, f’dan is-sens, is-sentenzi tal‑10 ta’ Diċembru 2002, British American Tobacco (Investments) u Imperial Tobacco (C‑491/01, EU:C:2002:741, punt 123), u tas‑17 ta’ Ottubru 2013, Billerud Karlsborg u Billerud Skärblacka (C‑203/12, EU:C:2013:664, punt 35).

29      Fid-dawl, b’mod partikolari, tas-sentenza tas‑17 ta’ Ottubru 2013, Billerud Karlsborg u Billerud Skärblacka (C‑203/12, EU:C:2013:664, punt 35).

30      Ara s-sentenzi tal-24 ta’ Ġunju 2019, Il-Kummissjoni vs Il-Polonja (Indipendenza tal-Qorti Suprema) (C‑619/18, EU:C:2019:531, punti 42 u 43); tal-10 ta’ Diċembru 2018, Wightman et (C‑621/18, EU:C:2018:999, punt 63); u tal-25 ta’ Lulju 2018, Minister for Justice and Equality (Nuqqasijiet tas-sistema ġudizzjarja) (C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, punt 35). Fir-rigward tat-teħid inkunsiderazzjoni tal-prinċipju ta’ demokrazija fl-interpretazzjoni tad-direttivi, ara wkoll is-sentenza tad-9 ta’ Marzu 2010, Il-Kummissjoni vs Il-Ġermanja (C‑518/07, EU:C:2010:125, punt 41).

31      Sentenza tad‑9 ta’ Settembru 2021, Phantasialand (C‑406/20, EU:C:2021:720, punt 39: “Fi kliem ieħor, għandu jiġi eżaminat jekk l-oġġetti jew il-provvisti ta’ servizzi inkwistjoni jinsabux, mill-perspettiva tal-konsumatur medju, f’relazzjoni ta’ sostituzzjoni.”)

32      Sentenza tad‑9 ta’ Novembru 2017, AZ (C‑499/16, EU:C:2017:846, punt 36).

33      Sentenza tad‑9 ta’ Settembru 2021, Phantasialand (C‑406/20, EU:C:2021:720, punt 48).

34      Sentenza tas‑27 ta’ Ġunju 2019, Belgisch Syndicaat van Chiropraxie et (C‑597/17, EU:C:2019:544, punt 49).

35      Sentenza tas‑27 ta’ Frar 2014, Pro Med Logistik u Pongratz (C‑454/12 u C‑455/12, EU:C:2014:111, punt 60).

36      Sentenza tal‑11 ta’ Settembru 2014, K (C‑219/13, EU:C:2014:2207, punt 34).

37      Jista’ jkun differenti f’dan ir-rigward: sentenza tal‑10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punti 47 et seq., iżda mingħajr spjegazzjoni oħra). Madankollu, kif tenfasizza wkoll ġustament il-Kummissjoni, lanqas ma kienet kwistjoni ta’ distinzjoni bejn l-attivitajiet online u offline.

38      Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà spjegat li dawn huma fatturi rilevanti: sentenza tal‑10 ta’ Novembru 2011, Rank Group (C‑259/10 u C‑260/10, EU:C:2011:719, punti 57 u 58).

39      Pereżempju, fil-Ġermanja, ir-Rennwett und Lotteriegesetz (il-Liġi dwar l-Imħatri fuq it-Tiġrijiet taż-Żwiemel u l-Lotteriji), li tinkludi, fl-Artikoli 26 et seq, regoli speċifiċi dwar it-tassazzjoni tal-lotteriji pubbliċi u raffles. Fl-Awstrija, il-Glücksspielgesetz (il-Liġi dwar il-Logħob tal-Ażżard) tinkludi wkoll, fl-Artikoli 6 sa 12a tagħha, dispożizzjonijiet speċifiċi għal-lotteriji. Franza tintaxxa wkoll it-tlugħ tal-lottu b’mod differenti mill-imħatri fuq it-tiġrijiet taż-żwiemel jew mill-każinòs.