1.

Din it-talba għal deċiżjoni preliminari tikkonċerna l-applikazzjoni tad-Direttivi 2010/64/UE ( 2 ) u 2012/13/UE ( 3 ) għal proċedura kriminali li fiha qorti Portugiża kkundannat lil persuna (iktar ’il quddiem, “TL”) ta’ nazzjonalità Moldova li tifhem biss ir-Rumen, li huwa l-lingwa uffiċjali f’pajjiżu, għal tliet snin ħabs.

2.

Fis-sentenza ta’ kundanna nnifisha, il-qorti qablet li tissospendi l-eżekuzzjoni tal-piena, taħt ċerti kundizzjonijiet. Waħda minnhom kienet li TL jinsab fil-indirizz li kien indika fid-“Dikjarazzjoni tal-Identità u tar-Residenza” (iktar ’il quddiem, id-“DIR”). Billi ma nstabx f’dan l-indirizz, is-sospensjoni ġiet irrevokata u TL intbagħat il-ħabs sabiex jiskonta l-piena.

3.

It-Tribunal da Relação de Évora (il-Qorti tal-Appell ta’ Évora, il-Portugall), fid-dawl tal-fatt li d-DIR u formalitajiet proċedurali oħrajn twettqu mingħajr il-preżenza ta’ interpretu u t-traduzzjoni ta’ ċerti dokumenti fil-lingwa Rumena, tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-interpretazzjoni taż-żewġ direttivi msemmijin iktar ’il fuq, fir-rigward tan-nullità tal-atti mwettqa mingħajr konformità mad-dispożizzjonijiet tagħhom.

4.

L-Artikolu 1, intitolat “Suġġett u kamp ta’ applikazzjoni”, huwa fformulat kif ġej:

“1.   Din id-Direttiva tistabbilixxi regoli li jikkonċernaw id-drittijiet għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni fi proċedimenti kriminali u fi proċedimenti għall-eżekuzzjoni ta’ mandat ta’ arrest Ewropew.

2.   Id-drittijiet imsemmija fil-paragrafu 1 għandhom japplikaw għal persuni minn meta jkunu ġew infurmati mill-awtoritajiet kompetenti ta’ Stat Membru, permezz ta’ nofitika uffiċjali jew notifika oħra, li huma suspettati jew akkużati li wettqu reat kriminali sa ma jiġu fi tmiemhom il-proċedimenti, li huwa mifhum li jfisser il-konklużjoni finali tal-kwistjoni dwar jekk huma wettqux ir-reat, inkluż, meta applikabbli, l-għoti ta’ sentenzi u r-riżoluzzjoni ta’ kwalunkwe appell.

[…]”

5.

L-Artikolu 2 (“Dritt għall-interpretazzjoni”) jistabbilixxi li:

“1.   L-Istati Membri għandhom jiżguraw li persuni suspettati jew akkużati li ma jifhmux jew ma jitkellmux il-lingwa tal-proċedimenti kriminali kkonċernati, jiġu pprovduti b’interpretazzjoni mingħajr dewmien matul proċedimenti kriminali quddiem l-awtoritajiet investigattivi u ġudizzjarji, inkluż waqt l-interrogazzjoni tal-pulizija, is-seduti tal-qorti kollha u kwalunkwe seduti interim meħtieġa.

[…]”

6.

L-Artikolu 3 (“Dritt għat-traduzzjoni ta’ dokumenti essenzjali”) jipprovdi li:

“1.   L-Istati Membri għandhom jiżguraw li, persuni suspettati jew akkużati li ma jifhmux il-lingwa tal-proċedimenti kriminali kkonċernati jiġu, f’perijodu raġonevoli ta’ żmien, pprovduti bi traduzzjoni bil-miktub tad-dokumenti kollha li huma essenzjali biex ikun żgurat li dawn ikunu kapaċi jeżerċitaw id-drittijiet tad-difiża tagħhom u biex tkun salvagwardjata l-ġustizzja tal-proċedimenti.

2.   Id-dokumenti essenzjali għandhom jinkludu kwalunkwe deċiżjoni li jċaħħdu lil persuna mil-libertà tagħha, kwalunkwe imputazzjoni jew akkuża, u kwalunkwe sentenza.

3.   L-awtoritajiet kompetenti għandhom, fi kwalunkwe każ partikolari, jiddeċiedu jekk huwiex essenzjali kwalunkwe dokument ieħor. Il-persuni suspettati jew akkużati, jew l-avukat tagħhom, jistgħu jippreżentaw talba motivata għal dak il-għan.

[…]”

7.

L-Artikolu 2 (“Kamp ta’ Applikazzjoni”) jindika li:

“1.   Din id-Direttiva tapplika minn meta l-persuni jiġu informati mill-awtoritajiet kompetenti ta’ Stat Membru, li huma ssuspettati jew akkużati li wettqu reat sa ma jiġu fi tmiemhom il-proċeduri, jiġifieri meta tintlaħaq deċiżjoni finali dwar jekk is-suspettat jew il-persuna akkużata tkunx wettqet ir-reat kriminali jew le, inkluż, fejn applikabbli, l-għoti tas-sentenza u r-riżoluzzjoni ta’ kwalunkwe appell.

[…]”

8.

L-Artikolu 3 (“Id-dritt għal informazzjoni dwar id-drittijiet”) jistipula li:

“1.   L-Istati Membri għandhom jiżguraw li s-suspettati jew il-persuni akkużati jingħataw fil-pront informazzjoni dwar tal-anqas id-drittijiet proċedurali li ġejjin, kif dawn japplikaw taħt il-liġi nazzjonali, sabiex jiġi żgurat l-eżerċizzju effettiv ta’ dawk id-drittijiet:

[…]

(d) id-dritt għal interpretar u traduzzjoni;

[…]”

9.

L-Artikolu 8 (“Verifika u rimedji”) tal-imsemmija direttiva jipprevedi li:

“[…]

2.   L-Istati Membri għandhom jiżguraw li s-suspettati jew il-persuni akkużati jew l-avukat tagħhom ikollhom id-dritt ta’ kontestazzjoni, f’konformità mal-proċeduri fil-liġi nazzjonali, rigward in-nuqqas jew iċ-ċaħda possibbli tal-awtoritajiet kompetenti li jipprovdu l-informazzjoni f’konformità ma’ din id-Direttiva.”

10.

Skont l-Artikolu 57 intitolat (“Kwalità ta’ ‘arguido’ (konvenut)”) kull min kien is-suġġett ta’ akkuża jew ġie intimat fil-kuntest ta’ proċedura kriminali jkollu l-kwalità ta’ “konvenut”.

11.

L-Artikolu 61(1)(h) (“Drittijiet u dmirijiet proċedurali”) jagħti lil “konvenut”, fi kwalunkwe stadju tal-proċedura, suġġett għall-eċċezzjonijiet previsti mil-liġi, id-dritt li jiġi informat, mill-awtorità ġudizzjarja jew mill-korp tal-pulizija kriminali li quddiemhom huwa obbligat jidher, dwar id-drittijiet mogħtija lilu.

12.

L-Artikolu 92 (“Lingwa tal-atti u l-ħatra ta’ interpretu”) jipprevedi li, fl-atti proċedurali, kemm bil-miktub kif ukoll orali, għandha tintuża l-lingwa Portugiża, iżda meta persuna li ma tkunx taf jew ma tifhimx sew din il-lingwa tkun trid tintervjeni fil-proċedura, għandu jinħatar interpretu għaliha.

13.

L-Artikolu 113 (“Regoli ġenerali dwar in-notifiki”), fil-punt 10 tiegħu jipprevedi li n-notifiki lill-“konvenut” jistgħu jsiru lill-avukat jew lid-difensur tiegħu. Huma esklużi dawk li jikkonċernaw l-akkuża, id-deċiżjoni istruttorja, l-indikazzjoni ta’ data għall-kawża u għas-sentenza, kif ukoll dawk dwar l-applikazzjoni ta’ miżuri ta’ infurzar li għandhom ukoll jiġu nnotifikati lill-avukat.

14.

L-Artikolu 119 (“Nullitajiet irrimedjabbli”) jinkludi sitt każijiet ta’ nullità irrimedjabbli, li għandhom jiġu evalwati ex officio fi kwalunkwe stadju tal-proċedura ( 5 ).

15.

Skont l-Artikolu 120(1) (“Nullitajiet li jistgħu jiġu invokati”), kull nullità differenti minn dik imsemmija fl-Artikolu 119 għandha tiġi invokata mill-persuna kkonċernata. Il-punt 2 ta’ din id-dispożizzjoni jispeċifika n-nullitajiet suġġetti għal kontestazzjoni, fosthom in-“nuqqas ta’ ħatra ta’ interpretu, fil-każijiet fejn il-liġi tikkunsidrah bħala obbligatorju” [(punt c)].

16.

Skont l-Artikolu 120(3), in-nullitajiet li jistgħu jiġu invokati għandhom jiġu invokati:

17.

L-Artikolu 196 (“Dikjarazzjoni tal-Identità u tar-Residenza”) jipprovdi li l-awtorità ġudizzjarja jew il-korp tal-pulizija kriminali ser jeżiġu DIR minn kull persuna mqiegħda taħt investigazzjoni. Għall-finijiet tan-notifiki, din il-persuna għandha tindika r-residenza tagħha, il-post tax-xogħol jew indirizz ieħor tal-għażla tagħha.

18.

Skont l-Artikolu 196(3) fid-DIR, għandu jiġi indikat li l-“konvenut” ġie informat dwar:

19.

L-Artikolu 495 (“Nuqqas ta’ osservanza tal-kundizzjonijiet ta’ sospensjoni”) jirregola l-proċeduri li jistgħu jwasslu għar-revoka tas-sospensjoni tal-piena.

20.

Fl‑10 ta’ Lulju 2019, ġie adottat id-digriet li jagħti l-istatus lil TL, li la jifhem u lanqas jesprimi ruħu bil-lingwa Portugiża, ta’ “konvenut”.

21.

Din id-deċiżjoni ġiet “abbozzata bil-lingwa Portugiża u tradotta fil-lingwa uffiċjali tal-Moldova, ir-Rumen, kif jirriżulta minn dan id-digriet, iffirmat minn [TL]” ( 6 ).

22.

F’din l-istess data, id-DIR ġiet redatta mingħajr l-intervent ta’ interpretu tar-Rumen u mingħajr ma d-dokument ġie tradott f’din il-lingwa.

23.

Fid-dokumentazzjoni relatata mad-DIR ġie kkonstatat li TL kien ġie informat dwar l-obbligu li jidher quddiem l-awtoritajiet u li jinformahom dwar il-bidliet fir-residenza, kif ukoll il-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ twettiq ta’ dawn l-obbligi.

24.

TL attenda personalment is-seduta li fiha ġiet evalwata l-imġiba tiegħu, u li fiha nstema’ u ġie difiż minn avukat. F’din il-proċedura kien hemm ukoll il-preżenza ta’ interpretu “maħtur sabiex jittraduċi l-atti tas-seduta”.

25.

Permezz tas-sentenza tal‑11 ta’ Lulju 2019, li saret definittiva fis‑26 ta’ Settembru 2019, it-Tribunal judicial da comarca de Beja (il-Qorti Distrettwali ta’ Beja) ikkundannat lil TL għal piena ta’ tliet snin ħabs, iżda ssospendiet is-sentenza tiegħu.

26.

Id-Direção-Geral de Reinserção e Serviços Prisionais (id-Direttorat Ġenerali għall-Integrazzjoni mill-Ġdid u għas-Servizzi Penitenzjarji, il-Portugall) ipprova diversi drabi, mingħajr suċċess, li jillokalizza lil TL fl-indirizz indikat fid-DIR.

27.

Fis‑7 ta’ Jannar 2021, il-qorti li tat il-kundanna ħarġet digriet li bih ordnat lil TL sabiex jidher, sabiex tivverifika l-osservanza tal-kundizzjonijiet imposti għas-sospensjoni tal-piena. Fit‑12 ta’ Jannar 2021, intbagħtitlu ċitazzjoni, permezz ta’ posta rreġistrata, fl-indirizz indikat fid-DIR. Fis‑6 ta’ April 2021, din iċ-ċitazzjoni reġgħet intbagħtet bl-istess mod.

28.

TL ma deherx quddiem il-qorti fid-data indikata fiċ-ċitazzjonijiet.

29.

Fid‑9 ta’ Ġunju 2021, it-Tribunal judicial da comarca de Beja (il-Qorti Distrettwali ta’ Beja) ħarġet digriet li permezz tiegħu rrevokat is-sospensjoni tal-kundanna ta’ TL u ordnat l-arrest tiegħu.

30.

Id-digriet ta’ revoka, imfassal bil-Portugiż u mingħajr traduzzjoni bir-Rumen, ġie nnotifikat fil‑25 ta’ Ġunju 2021, kemm fl-indirizz indikat fid-DIR kif ukoll lill-avukat ta’ TL. Billi ma ġiex ippreżentat appell fit-terminu stabbilit, dan sar finali fl‑20 ta’ Settembru 2021.

31.

Fit‑30 ta’ Settembru 2021, TL ġie arrestat sabiex jiskonta l-kundanna tiegħu. Minn din id-data huwa ġie mċaħħad mil-libertà tiegħu.

32.

Fil‑11 ta’ Ottubru 2021, TL ħatar avukat ġdid sabiex jassistih u, fit‑18 ta’ Novembru 2021, ippreżenta rikors fejn talab in-nullità tad-digriet li jagħtih l-istatus ta’ “konvenut”, tad-DIR, tad-digriet li fih ġie msejjaħ jidher quddiem il-qorti sabiex jiċċara ċ-ċirkustanzi tan-nuqqas ta’ osservanza tal-kundizzjonijiet tas-sospensjoni tal-kundanna, tat-tentattivi ta’ notifika u tad-digriet ta’ revoka ta’ din is-sospensjoni.

33.

Insostenn tat-talba għal annullament ta’ dawn l-atti, TL iddikjara li ma kienx irċieva n-notifika billi kien mar jgħix f’residenza oħra. Ma kienx ikkomunika dan għaliex ma kienx jaf li kellu l-obbligu li jagħmel hekk, bħalma ma kienx jaf dwar il-konsegwenzi assoċjati ma’ dan in-nuqqas, minħabba l-fatt li d-DIR ma kinitx ġiet tradotta għar-Rumen.

34.

Il-Prosekutur Pubbliku oġġezzjona għat-talba għal annullament, billi argumenta li d-difetti allegati jistgħu, l-iktar, jikkostitwixxu każ ta’ nullità relattiva kif prevista fl-Artikolu 120 taċ-CPP, iżda li l-atti kienu ġew innotifikati lill-avukat ta’ TL, li la kien ikkontestahom u lanqas ma kien appella minnhom fit-terminu mogħti sabiex jagħmel dan.

35.

Permezz ta’ digriet tal‑20 ta’ Novembru 2021, il-qorti li tat il-kundanna ċaħdet it-talba għal annullament, billi argumentat li ( 7 ):

36.

Fid-dawl ta’ dan id-digriet, TL appella quddiem it-Tribunal da Relação de Évora (il-Qorti tal-Appell ta’ Évora), li tagħmel id-domanda preliminari li ġejja lill-Qorti tal-Ġustizzja:

“L-Artikoli 1 [sa] 3 tad-Direttiva [2010/64] u l-Artikolu 3 tad-Direttiva [2012/13], ikkunsidrati waħedhom jew flimkien mal-Artikolu 6 tal-[Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali], jistgħu jiġu interpretati fis-sens li ma jipprekludux regola tad-dritt nazzjonali li timponi piena ta’ nullità relattiva, suġġett għall-invokazzjoni tagħha, minħabba l-assenza ta’ ħatra ta’ interpretu jew ta’ traduzzjoni tal-atti proċesswali [proċedurali] essenzjali għall-persuna li qed tiddefendi ruħha li ma tifhimx il-lingwa tal-kawża, u li tippermetti li din in-nullità tiġi rrettifikata bid-dekorriment taż-żmien?”

37.

It-talba għal deċiżjoni preliminari ġiet irreġistrata fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fis‑6 ta’ April 2022.

38.

Fit‑12 ta’ Mejju 2022, il-Qorti tal-Ġustizzja laqgħet it-talba għall-ipproċessar tar-rinviju bil-proċedura b’urġenza għal deċiżjoni preliminari.

39.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub minn TL, mill-Gvern Portugiż u mill-Kummissjoni Ewropea. Dawn it-tnejn tal-aħħar biss dehru fis-seduta li saret fis‑27 ta’ Ġunju 2022.

40.

Għalkemm TL talab in-nullità ta’ atti oħra tal-proċedura kriminali ( 8 ), it-tliet atti li fuqhom tiffoka l-qorti tar-rinviju huma: a) id-DIR; b) id-digriet li permezz tiegħu ġie msejjaħ jidher TL sabiex jiċċara ċ-ċirkustanzi tan-nuqqas ta’ osservanza tal-kundizzjonijiet tas-sospensjoni tal-piena; u c) ir-revoka ta’ din is-sospensjoni ( 9 ).

41.

It-talba għal deċiżjoni preliminari titlaq minn dawn il-premessi:

42.

L-Artikolu 2 tad-Direttiva 2010/64 jirregola d-dritt għall-interpretazzjoni orali (ta’ dikjarazzjonijiet ukoll orali), filwaqt li l-Artikolu 3 jistabbilixxi d-dritt għat-traduzzjoni bil-miktub ta’ ċerti dokumenti essenzjali ( 11 ).

43.

Konformement mal-Artikolu 3(1)(d) tad-Direttiva 2012/13, il-persuni ssuspettati jew akkużati għandhom jingħataw informazzjoni fil-pront dwar iż-żewġ drittijiet (għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni tad-dokumenti essenzjali).

44.

Kemm l-Artikolu 1(2) tad-Direttiva 2010/64 kif ukoll l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2012/13 jistabbilixxu l-mumenti inizjali u ta’ tmiem tal-perijodu li matulu dawn għandhom jiġu applikati għall-proċeduri kriminali:

45.

F’din il-kawża, huwa importanti li jiġi kkunsidrat il-mument finali tal-perijodu ta’ applikazzjoni tad-Direttivi 2010/64 u 2012/13, jiġifieri l-konklużjoni tal-proċedura, mifhuma fis-sens li għadu kif ġie espost. Għalhekk, iż-żewġ direttivi ma japplikawx għall-istadji ta’ wara l-għoti tas-sentenza (ħlief, loġikament, fir-rigward tal-appelli ppreżentati kontriha) li għalqet id-diskussjoni dwar it-twettiq tar-reat kriminali.

46.

Il-“fażi tal-eżekuzzjoni tad-deċiżjoni finali ta’ qorti kriminali kontra persuna kkundannata għal ksur kriminali”, għalkemm tagħmel parti mill-proċedura kriminali għal għanijiet oħra ( 12 ), għaldaqstant ma hijiex affettwata mid-Direttivi 2010/64 u 2012/13. Dan huwa minnu anki meta f’dan l-istadju jiġu adottati miżuri li jinvolvu restrizzjoni tal-libertà tal-persuna kkundannata, bħall-miżura inkwistjoni hawnhekk jew kwalunkwe waħda minn dawk li jiġu adottati fil-kuntest tal-eżekuzzjoni tal-piena f’ħabs (pereżempju, it-tneħħija tal-permessi għall-ħruġ, ir-revoka tal-eżekuzzjoni tal-piena f’ħabs miftuħ u miżuri oħrajn simili).

47.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-okkażjoni li tiddefinixxi d-delimitazzjonijiet tal-applikabbiltà ta’ dawn iż-żewġ direttivi:

48.

L-esklużjoni tal-istadji ta’ wara l-għoti tas-sentenza ma hijiex nuqqas, iżda deċiżjoni konxja mil-leġiżlatur tal-Unjoni, li rrifjuta li jestendi d-drittijiet irrikonoxxuti mid-direttivi msemmijin għal dawn l-istadji.

49.

Għalhekk, f’dak li jikkonċerna l-eżekuzzjoni tal-piena imposta wara d-dikjarazzjoni ta’ ħtija rrikonoxxuta fis-sentenza, id-Direttivi 2010/64 u 2012/13 ma jagħtux l-istess drittijiet lill-persuni kkundannati bħal dawk li jagħtu lill-persuni ssuspettati jew lil dawk akkużati.

50.

Konsegwentement, l-avvenimenti tas-sospensjoni tal-piena imposta, li huma diġà parti mill-istadju ta’ eżekuzzjoni tas-sentenza (jiġifieri, wara li tingħata s-sentenza), ma humiex suġġetti għal dawn id-direttivi. Sabiex tiġi rrevokata s-sospensjoni mogħtija, iż-żewġ direttivi ma jirrikjedux li l-persuna kkundanata tgawdi mid-drittijiet li t-tnejn li huma għandhom l-għan jipproteġu.

51.

F’dak li jikkonċerna din il-kawża, ir-redazzjoni tad-DIR (li huwa l-att l-iktar kontroversjali, billi huwa l-oriġini ta’ dak li ġara fl-istadju tas-sospensjoni tal-piena) seħħet f’mument qabel il-kawża u s-sentenza ta’ kundanna.

52.

Id-DIR ma għandhiex bħala għan “id-determinazzjoni tar-responsabbiltà kriminali”, billi hija att ta’ verifika tal-identità u tar-residenza tal-“konvenut”, sabiex jintbagħtulu n-notifiki sussegwenti. Bl-istess mod, id-DIR ma tinfluwenzax neċessarjament id-deċiżjoni dwar jekk il-persuna akkużata wettqitx ir-reati li hija akkużata bihom.

53.

Madankollu, id-DIR jista’ jkollha konsegwenzi sinjifikattivi għal dawk li jiġu obbligati jagħmlu din id-dikjarazzjoni ( 15 ), li l-effikaċja tagħha testendi kemm għall-proċedura in absentia tal-persuna akkużata (possibbli, skont l-Artikolu 196(3)(d) taċ-CPP, jekk ma tikkonformax mal-obbligi inerenti għad-DIR) kif ukoll għar-revoka tas-sospensjoni tal-piena imposta, li huwa dak li ġara hawnhekk ( 16 ).

54.

Ir-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna ta’ TL hija, f’din il-kawża, inseparabbli mid-difetti tad-DIR: it-tnejn għandhom jiġu kkunsidrati bħala ħaġa waħda jekk wieħed ma jkunx jixtieq li jkollu perċezzjoni distorta ta’ dak li ġara fil-proċedura kriminali ( 17 ).

55.

F’dan il-kuntest, u fid-dawl tal-impatt tad-DIR fuq il-proċeduri sussegwenti, jagħmel sens li l-qorti tar-rinviju tenfasizza l-importanza tagħha u tikklassifikaha bħala “dokument essenzjali”. It-traduzzjoni tagħha hija indispensabbli sabiex tiggarantixxi li l-persuni ssuspettati jew akkużati li ma jitkellmux jew ma jifhmux il-lingwa tal-proċedura kriminali jkunu jistgħu jeżerċitaw bis-sħiħ id-dritt għad-difiża u s-salvagwardja tal-ġustizzja tal-proċeduri (Artikoli 47 u 48 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem, il-“Karta”)).

56.

Għaldaqstant, meta wieħed iħares lejn id-DIR mill-perspettiva tad-deċiżjonijiet li magħhom, f’din il-kawża, hija relatata (speċifikament, ir-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna u d-dħul sussegwenti l-ħabs), inqis li TL kellu jkollu: a) interpretu li jippermettilu jkun jaf l-obbligi imposti f’din il-miżura, kif ukoll il-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ osservanza tagħhom; u b) it-traduzzjoni tad-DIR f’lingwa li kien jifhem.

57.

Fil-qosor, inqis li:

58.

Il-qorti tar-rinviju tassumi li l-Artikolu 2(1) u l-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 2010/64, kif ukoll l-Artikolu 3(1)(d) tad-Direttiva 2012/13 għandhom effett dirett.

59.

Jiena naqbel ma’ din l-evalwazzjoni, peress li dawn id-dispożizzjonijiet fihom dikjarazzjonijiet preċiżi u inkundizzjonati indirizzati lill-Istati Membri, li l-awtoritajiet tagħhom, b’mod partikolari dawk ġudizzjarji, huma obbligati jiżguraw ir-rispett lejn id-drittijiet li jipproklamaw.

60.

Dawn l-artikoli, konsegwentement, għandhom effett dirett, b’mod li jistgħu jiġu invokati mill-individwi quddiem il-qrati nazzjonali.

61.

L-Artikolu 3 tad-Direttiva 2010/64 jagħmel riferiment speċifiku għal tliet tipi ta’ dokumenti essenzjali [jiġifieri, “kwalunkwe deċiżjoni li jċaħħdu lil persuna mil-libertà tagħha, kwalunkwe imputazzjoni jew akkuża, u kwalunkwe sentenza” (punt 2)) ( 18 ), iżda jħalli l-bieb miftuħ għall-awtoritajiet kompetenti sabiex jiddeċiedu “jekk huwiex essenzjali kwalunkwe dokument ieħor” (punt 3) ( 19 ).

62.

Ikkonfigurat b’dan il-mod, inqis li l-Artikolu 3 tad-Direttiva 2010/64 huwa wkoll dispożizzjoni preċiża u inkundizzjonata, anki jekk il-lista tad-dokumenti essenzjali li tistabbilixxi ma hijiex waħda eżawrjenti u oħrajn għajr dawk indikati jistgħu jiġu kkunsidrati bħala tali, skont l-evalwazzjoni tal-awtorità ġudizzjarja. Huwa d-dritt ta’ kwalunkwe persuna ssuspettata jew akkużata li jkollha traduzzjoni ta’ dawn id-dokumenti kollha, irrispettivament minn liema jkun il-punt tal-Artikolu 3 tad-direttiva li jikkorrispondu għalih.

63.

Il-qorti tar-rinviju taċċetta, kif għamlet diġà l-qorti tal-ewwel istanza, li d-drittijiet ta’ TL għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni ta’ dokumenti essenzjali, kif jirriżultaw mid-Direttiva 2010/64, inkisru f’dan il-każ.

64.

Madankollu, minkejja l-kwotazzjoni espressis verbis tagħha, id-deċiżjoni tar-rinviju tagħti inqas attenzjoni lill-ksur possibbli tad-dritt għall-informazzjoni minqux fid-Direttiva 2012/13.

65.

Ser nagħmel riferiment għal dawn iż-żewġ gruppi ta’ ksur b’mod separat.

66.

Il-konstatazzjoni, mill-qrati tal-ewwel istanza u tar-rinviju, li l-ksur ta’ dawn id-drittijiet seħħ, teżentani milli nikkummenta iktar dwar dan.

67.

Fir-rigward tat-traduzzjoni, id-“dokumenti essenzjali” tal-proċedura kriminali għandhom jiġu pprovduti lill-persuni ssuspettati jew akkużati flimkien ma’ verżjoni bil-lingwa li huma jifhmu. Peress li d-Direttiva 2010/64 “ma tagħmel ebda riferiment għad‑drittijiet nazzjonali, għandu jitqies li huwa kunċett awtonomu tad‑dritt tal‑Unjoni [li] għandu jiġi interpretat b’mod uniformi fit‑territorju tagħha” ( 20 ).

68.

Diġà sostnejt li ma hemm l-ebda ostakolu li jipprekludi lill-qorti tar-rinviju milli tiddikjara li d-DIR hija dokument essenzjali f’din il-kawża.

69.

Fir-rigward tal-interpretazzjoni orali, persuna akkużata li ma tkunx taf jew ma tifhimx sew il-lingwa tal-att li fih hija obbligata tagħti d-DIR għandha tiġi pprovduta b’interpretu li jippermettilha tifhem it-tifsira tagħha.

70.

Fir-realtà, l-obbligu li jinħatar interpretu għad-DIR ġej, mingħajr problemi kbar ta’ interpretazzjoni, mhux biss mid-Direttiva 2010/64, iżda wkoll mid-dritt nazzjonali (Artikolu 92 taċ-CPP). Suġġett għall-verifika mill-qorti tar-rinviju, il-leġiżlazzjoni proċedurali Portugiża dwar l-interpretazzjoni, fi kwalunkwe att proċedurali, tippermetti l-protezzjoni tad-dritt korrelattiv tal-persuna li ma tifhimx il-lingwa Portugiża ( 21 ). Ikun każ ieħor jekk, fil-prattika proċedurali, dan id-dritt jiġix irrispettat de facto mid-dritt nazzjonali nnifsu jew le.

71.

Għalkemm il-qorti tar-rinviju tagħti inqas attenzjoni lill-informazzjoni dwar id-drittijiet għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni f’lingwa li tinftiehem għall-persuna akkużata jew għall-persuna ssuspettata, għandha tiġi eżaminata l-applikazzjoni tagħhom għal din il-kawża.

72.

Id-dritt għall-informazzjoni huwa direttament relatat mar-regoli tad-Direttiva 2010/64 ( 22 ). Din tal-aħħar, min-naħa tagħha, “[għandha l]-mira […] li tiżgura d-drittijiet ta’ persuni suspettati jew akkużati għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni fi proċedimenti kriminali bil-ħsieb li tiżgura d-dritt tagħhom għal proċess ġust” ( 23 ).

73.

Id-dritt għall-informazzjoni dwar id-drittijiet għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni huwa rrikonoxxut għal kull persuna ssuspettata jew akkużata mill-Artikolu 3(1)(d) tad-Direttiva 2012/13.

74.

Fil-fehma tiegħi, il-leġiżlazzjoni proċedurali kriminali Portugiża tippermetti r-rispett ta’ dan id-dritt għall-informazzjoni, jekk l-Artikolu 61(1)(h) taċ-CPP jiġi debitament applikat. Għal darba oħra, l-ebda tfixkil mhu ser ikun attribwibbli għar-regola nnifisha, iżda ser ikun attribwibbli għall-prassi tal-applikazzjoni tagħha.

75.

Sa fejn l-Artikolu 61(1)(h) taċ-CPP jirrikonoxxi lill-“konvenut” id-dritt li jkun informat, mill-awtorità ġudizzjarja jew mill-korp tal-pulizija kriminali li quddiemhom dan huwa obbligat jidher, dwar id-drittijiet li huwa intitolat għalihom, l-interpretazzjoni tiegħu konformement mad-Direttiva 2012/13 għandha twassal lil dawk l-awtoritajiet sabiex jinformaw lil din il-persuna li ser ikollha interpretazzjoni u traduzzjoni skont id-Direttiva 2010/64.

76.

Għalkemm hija l-qorti tar-rinviju li għandha tagħmel tali konstatazzjoni, kollox jissuġġerixxi li, f’din il-kawża, dan id-dritt għall-informazzjoni kien ġie injorat mill-mument li fih id-DIR saret mingħajr l-intervent ta’ interpretu tar-Rumen. L-assenza tiegħu, għaldaqstant, fissret li TL ma setax ikun jaf id-drittijiet tiegħu f’dan l-att ġudizzjarju.

77.

Id-Direttivi 2010/64 u 2012/13 ma fihom l-ebda regola li skontha l-ksur tad-drittijiet irrikonoxxuti fiha għandu jwassal, bħala konsegwenza inevitabbli, għad-dikjarazzjoni ta’ nullità assoluta tal-atti ta’ proċedura kriminali li wettqu dan il-ksur.

78.

Hija ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja li, “fl-assenza ta’ regoli tal-Unjoni f’dan il-qasam, huwa l-ordinament ġuridiku intern ta’ kull Stat Membru, skont il-prinċipju ta’ awtonomija proċedurali, li għandu jistabbilixxi r-regoli proċedurali tar-rikorsi intiżi sabiex jiżguraw il-protezzjoni tad-drittijiet li għandhom l-individwi bis-saħħa tad-dritt tal-Unjoni, bil-kundizzjoni madankollu li dawn ma jkunux inqas favorevoli minn dawk li jirregolaw sitwazzjonijiet simili suġġetti għad-dritt intern (prinċipju ta’ ekwivalenza) u li ma jagħmlux prattikament impossibbli jew eċċessivament diffiċli l-eżerċizzju tad-drittijiet mogħtija mid-dritt tal-Unjoni (prinċipju ta’ effettività)” ( 24 ).

79.

Għalhekk, f’din il-kawża, dak li huwa rilevanti huwa li r-regoli nazzjonali jiggarantixxu l-possibbiltà lill-persuni akkużati u lil dawk issuspettati li jirreaġixxu legalment għall-ksur tad-drittijiet minquxa fid-Direttivi 2010/64 u 2012/13, sabiex dawn id-drittijiet jipprevalu.

80.

Skont id-digriet tar-rinviju, l-applikazzjoni taċ-CPP tiddetermina li l-ksur ta’ dawn id-drittijiet jinvolvi n-nullità (relattiva) tal-atti proċedurali korrispondenti, li għandha tintalab mill-persuni kkonċernati.

81.

B’mod partikolari, skont l-Artikolu 120(2)(c) taċ-CPP, in-nullità relattiva hija s-sanzjoni prevista għan-nuqqas ta’ ħatra ta’ interpretu, meta l-liġi (f’dan il-każ, id-direttiva) tqisu bħala obbligatorju. Bħalma pproponejt għal dispożizzjoni oħra taċ-CPP ( 25 ), din l-istess sanzjoni għandha tiġi applikata għan-nuqqas ta’ traduzzjoni ta’ dokument essenzjali tal-proċedura.

82.

Fl-astratt, l-iskema proċedurali kriminali stabbilita mill-Artikoli 119 u 120 taċ-CPP ma hijiex, fil-fehma tiegħi, oġġezzjonabbli mill-perspettiva tad-dritt tal-Unjoni. Fid-dawl tal-prinċipju ta’ awtonomija proċedurali, l-Istati Membri jistgħu jirrestrinġu l-klassifikazzjoni ta’ “nullitajiet irrimedjabbli” għal dawk li jkunu ġejjin minn ċerti difetti u jagħtu l-klassifikazzjoni ta’ “nullitajiet suġġetti għal kontestazzjoni” lil dawk li jkunu ġejjin minn oħrajn, sakemm jinżammu l-prinċipji ta’ ekwivalenza u effettività.

83.

Fir-rigward ta’ dawn iż-żewġ prinċipji:

84.

Jekk il-persuna akkużata jew issuspettata ma tkunx f’pożizzjoni li tifhem it-tifsira tal-att proċedurali msemmi u tal-implikazzjonijiet tiegħu, minħabba li ma tkunx taf il-lingwa tal-proċedura kriminali, il-possibiltajiet li tikkontestah b’mod effettiv sabiex tivverifika n-nullità (relattiva) tiegħu, huma illużorji.

85.

Minn dan isegwi li, bħala regola, il-prinċipju ta’ effettività ma huwiex osservat minn regola nazzjonali (f’dan il-każ, l-Artikolu 120 taċ-CPP) li jissuġġetta għal terminu l-kontestazzjoni ta’ att invalidu, li l-kontenut tiegħu, fl-assenza ta’ interpretazzjoni u ta’ traduzzjoni f’lingwa li l-persuna tifhem, ma jistax jiġi mifhum mill-persuna li lilha jkun indirizzat.

86.

F’din l-ipoteżi, l-effettività tad-dritt għat-traduzzjoni u għall-interpretazzjoni, protett mid-Direttiva 2010/64, u tad-dritt għall-informazzjoni, iggarantit mid-Direttiva 2012/13, teħtieġ li t-terminu sabiex jiġi kkontestat l-att ivvizzjat minn nullità relattiva jibda jiddekorri mill-mument li fih il-persuna kkonċernata ssir konxja bis-sħiħ dwar il-kontenut tiegħu, f’lingwa li hija tifhem ( 26 ).

87.

Li kieku kien mod ieħor, jinkiser l-Artikolu 6 tal-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali, imsemmi mill-qorti tar-rinviju, u l-Artikoli 47 u 48 tal-Karta, li jistabbilixxi d-dritt għal smigħ ġust u r-rispett tad-dritt għad-difiża tal-persuna akkużata ( 27 ).

88.

Għalkemm, fil-formulazzjoni tagħha, id-domanda tal-qorti tar-rinviju hija limitata għad-determinazzjoni tal-inkompatibbiltà possibbli mad-Direttivi 2010/64 u 2012/13 ta’ regola tad-dritt nazzjonali li tissuġġetta n-nuqqas ta’ interpretazzjoni u ta’ traduzzjoni ta’ atti proċedurali essenzjali għan-nullità relattiva, fil-kawża u fis-seduta ġew enfasizzati fatturi oħrajn li jistgħu jkunu rilevanti sabiex tingħata risposta utli lil din il-qorti.

89.

L-ewwel wieħed huwa li, bħalma huwa inferit mid-deċiżjoni tar-rinviju, TL ġie assistit minn avukat li lilu ġew innotifikati d-deċiżjonijiet fundamentali (fosthom, l-ordni ta’ revoka tas-sospensjoni tal-piena), iżda huwa ma appellax minnhom ( 28 ).

90.

Ċertament, l-avukat ta’ TL seta’ jikkontesta kwalunkwe waħda minn dawn id-deċiżjonijiet fit-terminu korrispondenti, billi jargumenta li kienu nulli minħabba li l-klijent tiegħu, preċiżament minħabba l-assenza ta’ interpretu u ta’ traduzzjoni tad-dokumenti, ma setax ikun jaf dwar l-obbligi li kien qiegħed jassumi meta għamel id-DIR.

91.

L-intervent tal-avukat huwa previst, b’mod partikolari, fl-Artikolu 8(2) tad-Direttiva 2012/13: il-persuna ssuspettata jew akkużata, jew l-avukat tagħha, għandhom “id-dritt ta’ kontestazzjoni, f’konformità mal-proċeduri fil-liġi nazzjonali, rigward in-nuqqas jew iċ-ċaħda possibbli tal-awtoritajiet kompetenti li jipprovdu l-informazzjoni” dwar id-dritt tagħha għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni.

92.

Id-dritt għall-kontestazzjoni jingħata, għaldaqstant, mhux biss lill-persuna ssuspettata jew lill-persuna akkużata, iżda wkoll lill-avukat tagħha, skont ir-regoli nazzjonali. Għalkemm l-interpretazzjoni ta’ dawn tal-aħħar għandha ssir mill-qorti tar-rinviju, kollox jidher li jindika li hija konformi ma’ din id-dispożizzjoni tad-Direttiva 2012/13.

93.

It-tieni fattur, marbut ma’ ta’ qablu, huwa li l-passività tal-avukat ta’ TL fissret li l-atti proċedurali li kienu restrittivi għall-klijent tiegħu (b’mod partikolari, l-ordni ta’ revoka tas-sospensjoni tal-kundanna) ma ġewx appellati, minkejja n-nullità ovvja tagħhom ( 29 ).

94.

Infakkar, f’dan ir-rigward, li, apparti l-assistenza tal-avukat, hija l-awtorità ġudizzjarja li għandha tiggarantixxi li l-persuna ssuspettata jew akkużata (f’din il-kawża, il-“konvenut”) tirċievi l-informazzjoni xierqa dwar id-dritt tagħha għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni. Id-dritt li tinkiseb din l-informazzjoni ġej direttament mill-Artikolu 3 tad-Direttiva 2012/13, huwa minqux fl-Artikolu 61 taċ-CPP u huwa rrikonoxxut għall-persuna akkużata jew issuspettata bħala l-persuna kkonċernata, jiġifieri, irrispettivament jekk tkunx assistita minn avukat jew le.

95.

B’hekk, l-assistenza tal-avukat ma teżentax lill-awtoritajiet ġudizzjarji, jew lill-awtoritajiet tal-pulizija, fejn xieraq, milli jinformaw lill-persuna kkonċernata dwar id-dritt tagħha għat-traduzzjoni tad-dokumenti essenzjali tal-proċedura kriminali u għall-interpretazzjoni, f’lingwa li hija tifhem, tad-dikjarazzjonijiet orali ( 30 ).

96.

Fl-ipoteżi li s-sistema proċedurali kriminali Portugiża ma tipprevedix mekkaniżmi għar-reviżjoni ( 31 ) ta’ atti vvizzjati bin-nullità relattiva li kisbu l-awtorità ta’ res judicata, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tiddetermina jekk ikunx għadu possibbli li tiġi kkunsidrata mill-ġdid deċiżjoni nulla bħal dik inkwistjoni hawnhekk, sabiex tiġi stabbilita mill-ġdid il-konformità tas-sitwazzjoni li tirriżulta mad-dritt tal-Unjoni ( 32 ).

97.

Mingħajr ma rrid nissostitwixxiha f’din l-evalwazzjoni, nistaqsi jekk ir-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna ta’ piena ta’ ċaħda tal-libertà, fir-realtà tgawdix mill-karatteristiċi tar-res judicata jew, għall-kuntrarju, tistax tiġi emendata fl-interess tal-prinċipji sottostanti tas-sospensjoni kundizzjonali tal-piena.

98.

B’mod ġenerali, dawn il-prinċipji huma ispirati mir-rieda li tiġi llimitata s-sentenza penitenzjarja, għal ċerti reati, jekk ikun hemm prospett raġonevoli ta’ riabilitazzjoni futura u jkun preżunt li l-persuna kkundannata ma tkunx ser twettaq reati addizzjonali. Il-qrati għandhom, ukoll b’mod ġenerali, setgħat wiesgħa sabiex jevalwaw, fid-dawl taċ-ċirkustanzi li jinbidlu, jekk hemmx lok għas-sospensjoni tal-kundanna f’mument jew ieħor, mingħajr ma jkunu neċessarjament marbuta minn deċiżjonijiet preċedenti, meħuda fid-dawl tal-fatturi li kienu jipprevalu f’dak il-mument.

99.

Minn din il-perspettiva, ma nemminx li jkun hemm diffikultajiet sabiex l-istess qorti li, mingħajr ma semgħet lill-persuna kkonċernata, ipproċediet għar-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna tagħha, wara tiddeċiedi, fuq it-talba tagħha u ladarba tisma’ r-raġunijiet tagħha dwar in-nuqqas ta’ osservanza tad-DIR, li tissospendi mill-ġdid l-iskontar tal-piena ta’ ħabs.

100.

B’dan il-mod, il-qorti li ssospendiet il-kundanna tista’ tispira ruħha, salv għal xi differenzi eżistenti, mill-kriterji li, skont id-Direttiva (UE) 2016/343 ( 33 ), jirregolaw il-ftuħ mill-ġdid ta’ proċedura kriminali meta l-persuna kkundannata ġiet iġġudikata in absentia ( 34 ).

101.

Huwa minnu li d-Direttiva 2016/343, fir-rigward tad-dritt li wieħed ikun preżenti fil-kawża, ma tapplikax għas-sospensjoni tal-kundanna (li, b’definizzjoni, isseħħ wara l-kawża). Madankollu, meta, bħalma jseħħ hawnhekk, tkun qiegħda tiġi diskussa deċiżjoni proċedurali li tinvolvi ċ-ċaħda tal-libertà u l-persuna kkonċernata ma setgħetx, mingħajr ebda ħtija min-naħa tagħha, tiġi informata dwar id-dritt tagħha li tinstema’ qabel ma tittieħed id-deċiżjoni ( 35 ), inqis li d-Direttiva 2016/343 tipprovdi kriterji li hawnhekk jistgħu jiġu estrapolati b’analoġija.

102.

L-applikazzjoni ta’ dawn il-kriterji, fil-każ ta’ persuna li ma dehritx, minħabba raġuni lil hinn mill-kontroll tagħha, fis-seduta dwar ir-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna tagħha (billi ma tafx il-lingwa tal-proċedura u ma kellhiex it-traduzzjoni u l-interpretazzjoni, ma kinitx konxja dwar l-obbligi li jirriżultaw mid-DIR), tfisser li, ladarba ssir is-seduta u wara li tinstab, għandha tiġi informata dwar l-atti mwettqa fl-assenza tagħha. Minn dan il-mument, hija tista’ tiddeċiedi li jew ma hijiex se tinvoka din l-assenza għall-kontestazzjoni tal-legalità ta’ dan l-att, jew inkella li tixtieq li dan l-att jiġi rrepetut sabiex tipparteċipa fih ( 36 ).

103.

Dawn il-kunsiderazzjonijiet juru li l-protezzjoni li, fl-interessi taċ-ċertezza legali, hija pprovduta permezz tan-natura irriversibbli inerenti fl-awtorità tar-res judicata ma hijiex estiża, fil-fehma tiegħi, għal deċiżjonijiet ġudizzjarji bħal dik f’din il-kawża, adottati fl-assenza tal-persuna kkonċernata, meta din, mingħajr ebda ħtija, ma kinitx taf dwar l-obbligu (li ma tibdilx ir-residenza) li n-nuqqas ta’ osservanza tiegħu wassal għaċ-ċaħda tal-libertà tagħha.

104.

Jekk il-qorti tar-rinviju, minkejja l-kunsiderazzjonijiet preċedenti, tinsisti li d-deċiżjonijiet ġudizzjarji kontenzjużi jgawdu mill-awtorità tar-res judicata, għandu jiġi ddeterminat sa liema punt ir-res judicata tikkostitwixxi ostakolu insormontabbli għall-applikazzjoni tar-regoli tad-dritt tal-Unjoni, li l-ksur tagħhom huma rrikonoxxuti mill-qorti tar-rinviju nnifisha.

105.

Fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, it-trattament tar-res judicata bħala limitu għas-supremazija tal-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, fil-fehma tiegħi, għadu ma laħaqx il-maturità suffiċjenti sabiex jiċċara d-dubji kollha li tqajjem din l-istituzzjoni, fir-rigward ta’ deċiżjonijiet ġudizzjarji nazzjonali li jmorru kontra d-dritt tal-Unjoni ( 37 ).

106.

Fl-ewwel approċċ, il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat li l-awtorità tar-res judicata, korollarju tal-prinċipju ta’ ċertezza legali, tista’ tipprevali fuq kunsiderazzjonijiet oħrajn marbuta mal-ksur tar-regoli tal-Unjoni, b’mod li d-deċiżjonijiet ġudizzjarji finali, minħabba li ma jkunux ġew ikkontestati fit-terminu legalment previst, ma jkunux jistgħu jiġu kkontestati ( 38 ).

107.

Madankollu, b’iktar ċarezza mis-sentenza Lucchini ( 39 ), il-Qorti tal-Ġustizzja dderogat mill-prevalenza assoluta tar-res judicata, billi estendiet għal dan il-kuntest ir-rilevanza tal-prinċipji ta’ ekwivalenza u effettività, li jirregolaw l-interazzjoni bejn id-dritt tal-Unjoni u r-regoli tal-Istati Membri adottati skont l-awtonomija proċedurali tagħhom ( 40 ).

108.

Sentenzi reċenti tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 41 ) wessgħu l-kamp ta’ applikazzjoni tal-eċċezzjonijiet għan-natura irriversibbli tad-deċiżjonijiet ġudizzjarji nazzjonali li għandhom l-awtorità tar-res judicata, billi bbażaw ruħhom, preċiżament, fuq il-prinċipju ta’ effettività sabiex jevitaw l-inapplikazzjoni tar-regoli tad-dritt tal-Unjoni ( 42 ).

109.

Fir-rigward tal-prinċipju ta’ effettività, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja teżiġi l-analiżi tar-regoli interni fid-dawl tal-post tagħhom fil-proċedura fl-intier tagħha. Għandhom “jittieħdu inkunsiderazzjoni, skont il-każ, il-prinċipji li fuqhom hija bbażata s-sistema legali nazzjonali kkonċernata, bħalma huma l-ħarsien tad-drittijiet tad-difiża, il-prinċipju ta’ ċertezza legali u l-iżvolġiment tajjeb tal-proċedura” ( 43 ).

110.

Issa, f’ċirkustanzi bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali, fejn il-ksur tad-dritt tal-Unjoni jinvolvi l-ksur tal-Artikoli 47 u 48(2) tal-Karta, li jistabbilixxu d-dritt għal smigħ ġust u r-rispett tad-dritt għad-difiża tal-persuna akkużata, il-qorti nazzjonali għandha tiżgura li dawn id-drittijiet ma jiġux miċħuda mis-sustanza tagħhom u għandha ssib soluzzjoni proċedurali fl-ordinament ġuridiku tagħha stess li tippermetti li dawn ikollhom effett.

111.

Matul is-seduta, il-Gvern Portugiż insista li tali soluzzjoni tista’ tinstab fiċ-CPP nnifsu, li jawtorizza lill-qorti li tkun tat il-kundanna terġa’ tikkunsidra r-revoka tas-sospensjoni tal-kundanna, anki jekk ma tkunx ġiet appellata fit-terminu stabbilit.

112.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi lit-Tribunal da Relação de Évora (il-Qorti tal-Appell ta’ Évora, il-Portugall) li:

“Id-Direttiva 2010/64/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal‑20 ta’ Ottubru 2010 dwar id-drittijiet għall-interpretazzjoni u għat-traduzzjoni fi proċedimenti kriminali, u d-Direttiva 2012/13/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat‑22 ta’ Mejju 2012 dwar id-dritt għall-informazzjoni fi proċeduri kriminali: