–

għal Q, R u S, minn B. Schaumont u J. De Man, advocaten,

–

għal United Airlines Inc., minn M. Wouters, advocaat,

–

għall-Gvern Belġjan, minn S. Baeyens, P. Cottin u C. Pochet, bħala aġenti,

–

għall-Gvern Pollakk, minn B. Majczyna, bħala aġent,

–

għall-Parlament Ewropew, minn L. Stefani u I. Terwinghe, bħala aġenti,

–

għall-Kunsill tal-Unjoni Ewropea, minn N. Rouam u K. Michoel, bħala aġenti,

–

għall-Kummissjoni Ewropea, minn A. Nijenhuis, K. Simonsson u P.‑J. Loewenthal, bħala aġenti,

1

It-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda, fl-ewwel lok, l-interpretazzjoni tal-Artikolu 3(1)(a), moqri flimkien mal-Artikoli 6 u 7 tar-Regolament (KE) Nru 261/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal‑11 ta’ Frar 2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet, u li li jħassar ir-Regolament (KEE) Nru 295/91 (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 7, Vol. 8, p. 10), kif ukoll, fit-tieni lok, fuq il-validità tar-Regolament Nru 261/2004 fir-rigward tad-dritt internazzjonali u, b’mod partikolari, tas-sovranità esklużiva u kompleta ta’ Stat fit-territorju tiegħu u fl-ispazju tal-ajru tiegħu.

2

Din it-talba tressqet fil-kuntest ta’ tilwima bejn Q, R, u S ma’ United Airlines Inc., dwar il-ħlas ta’ kumpens minħabba dewmien ta’ titjira b’konnessjoni.

3

Il-premessi 1, 4, 7 u 8 tar-Regolament Nru 261/2004 huma fformulati kif ġej:

[…]

[…]

4

L-Artikolu 2(a) sa (ċ), u (h) tal-istess regolament, intitolat “Definizzjonijiet”, jistabbilixxi:

“Għall-iskopijiet ta’ dan ir-Regolament:

[…]

5

L-Artikolu 3 tal-imsemmi regolament, intitolat “Skop”, jipprevedi, fil-paragrafi 1 u 5 tiegħu:

“1.   Dan ir-Regolament għandu japplika:

[…]

5.   Dan ir-Regolament għandu japplika għal kwalunkwe trasportatur ta’ l-ajru li jopera li jipprovdi trasport għall-passiġġieri koperti mil-paragrafi 1 u 2. Fejn trasportatur ta’ l-ajru li jopera li m’għandu l-ebda kuntratt mal-passiġġier iwettaq obbligazzjonijiet taħt dan ir-Regolament, għandu jiġi meqjus li qed jagħmel dan f’isem il-persuna li għandha kuntratt ma’ dak il-passiġġier.”

6

L-Artikolu 5 tal-istess regolament, intitolat “Kanċellazzjoni”, jiddisponi, fil-paragrafi 1 u 3 tiegħu:

“1.   Fil-każ ta’ kanċellazzjoni ta’ titjira, il-passiġġieri in kwistjoni għandhom:

[…]

[…]

3.   Trasportatur ta’ l-ajru li jopera m’għandux ikun obbligat iħallas kumpens skond l-Artikolu 7, jekk jista’ juri li l-kanċellazzjoni hi kkawżata minn ċirkostanzi staordinarji li ma setgħux jiġu evitati anki jekk il-miżuri raġonevoli kollha ġew meħudin.”

7

Skont l-Artikolu 6 tar-Regolament Nru 261/2004, intitolat “Dewmien”:

“1.   Meta trasportatur ta’ l-ajru li jopera jistenna b’mod raġonevoli li titjira tiġi mdewma lil hin mil-ħin tat-tluq tagħha skedat:

passiġġieri għandhom jiġu offruti mil-trasportatur ta’ l-ajru li jopera:

2.   Fi kwalunkwe każ, l-assistenza għandha tiġi offruta fil-limiti tal-ħin stabbiliti hawn fuq fir-rigward ta’ kull parentesi ta’ distanza.”

8

Bit-titolu “Dritt għall-kumpens”, l-Artikolu 7 ta’ dan ir-regolament jipprevedi, fil-paragrafu 1 tiegħu:

“Fejn referenza hi magħmula għal dan l-Artikolu, passiġġieri għandhom jirċievu kumpens li jammonta għal:

9

L-Artikolu 13 tal-imsemmi regolament, intitolat “Dritt għal rimedju”, jistabbilixxi:

“F’każijiet fejn trasportatur ta’ l-ajru li jopera jħallas kumpens jew jilħaq l-obbligazzjonijiet oħra li għandu d-dmir iwettaq taħt dan ir-Regolament, l-ebda dispożizzjoni ta’ dan ir-Regolament ma jista’ jiġi interpretat li jirrestrinġi d-dritt tiegħu li jfittex kumpens minn kwalunkwe persuna, inklużi partijiet terzi, skond il-liġi applikabbli. Partikolarment, dan ir-Regolament m’għandu bl-ebda mod jirrestrinġi d-dritt tal-trasportatur ta’ l-ajru li jopera biex ifittex rimbors minn operatur tat-tour jew persuna oħra ma’ liema l-trasportatur ta’ l-ajru li jopera għandu kuntratt. B’mod simili, l-ebda dispożizzjoni ta’ dan ir-Regolament ma tista’ tiġi interpretata li tirrestrinġi d-dritt ta’ operatur tat-tour jew ta’ parti terza, barra minn passiġġier, ma’ liema trasportatur ta’ l-ajru li jopera għandu kuntratt, biex ifittex rimbors jew kumpens mil-trasportatur ta’ l-ajru li jopera skond il-liġijiet applikabbli rilevanti.”

10

Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, permezz ta’ aġenzija tal-ivvjaġġar, għamlu riżervazzjoni unika mat-trasportatur Komunitarju Deutsche Lufthansa AG (iktar ’il quddiem “Lufthansa”), għal titjira konnessa bi tluq mill-ajruport ta’ Brussell (il-Belġju) lejn San José (l-Istati Uniti), b’waqfa f’Newark (l-Istati Uniti).

11

Din it-titjira b’konnessjoni kollha saret minn United Airlines, trasportatur tal-ajru stabbilit f’pajjiż terz. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali waslu fid-destinazzjoni finali tagħhom b’dewmien ta’ 223 minuta.

12

Permezz ta’ ittra tas‑6 ta’ Settembru 2018, il-kumpannija Happy Flights BVBA, li lilha kien ġie ċedut id-dejn tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali, intimat lil United Airlines sabiex tħallas kumpens ta’ EUR 600 għal kull persuna għal dan id-dewmien, jiġifieri ammont totali ta’ EUR 1800, skont ir-Regolament Nru 261/2004.

13

Fl‑4 ta’ Ottubru 2018, United Airlines wieġbet lil Happy Flights billi sostniet li dan ir-regolament ma kienx applikabbli, minħabba li l-imsemmi dewmien kien seħħ fit-tieni parti tat-titjira kkonċernata.

14

Permezz ta’ ittra tal‑5 ta’ Ottubru 2018, Happy Flights wieġbet lil United Airlines billi rreferiet għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tikkontesta l-pożizzjoni tagħha u tordna l-ħlas tal-kumpens imsemmi fil-punt 12 ta’ din is-sentenza.

15

Permezz ta’ ittra tal‑10 ta’ Ottubru 2018, United Airlines, min-naħa tagħha, wieġbet lil Happy Flights.

16

Fil‑11 ta’ Ottubru 2018, Happy Flights bagħtet ittra ta’ intimazzjoni lil United Airlines. Fl-istess jum, din tal-aħħar informat lil Happy Flights li hija kienet ser iżżomm il-pożizzjoni tagħha.

17

Fit‑3 ta’ Mejju 2019, Happy Flights, filwaqt li reġgħet intimat lil United Airlines sabiex tipproċedi bil-ħlas, informat lil din tal-aħħar li d-dejn li kien ġie ċedut lilha kien reġa’ ġie ttrasferit lir-rikorrenti fil-kawża prinċipali.

18

Fit‑22 ta’ Lulju 2019, dawn tal-aħħar intimaw lil United Airlines sabiex tidher quddiem in-Nederlandstalige ondernemingsrechtbank Brussel (il-Qorti tal-Impriżi ta’ Brussell bil-lingwa Olandiża, il-Belġju), il-qorti tar-rinviju, sabiex tiġi kkundannata għall-ħlas ta’ dannu ta’ EUR 1800, flimkien mal-interessi moratorji b’effett mis‑6 ta’ Settembru 2018 u l-interessi ġudizzjarji.

19

F’dan il-kuntest, din il-qorti għandha dubji dwar kif għandha twieġeb lil ċerti argumenti mqajma minn United Airlines, li jirrigwardaw kemm l-applikabbiltà tar-Regolament Nru 261/2004 kif ukoll il-validità tiegħu.

20

Fl-ewwel lok, United Airlines tikkontesta l-applikabbiltà tar-Regolament Nru 261/2004 meta jkun hemm dewmien twil waqt titjira minn u lejn ajruporti li jinsabu fit-territorju ta’ pajjiż terz, anki jekk ikun it-tieni u l-aħħar segment ta’ titjira b’konnessjoni u jekk l-ewwel segment titwettaq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru.

21

F’dan ir-rigward, minn naħa, il-qorti tar-rinviju tindika li għalkemm is-sentenza tal‑31 ta’ Mejju 2018, Wegener (C‑537/17, EU:C:2018:361), li kienet tirrigwarda dewmien li seħħ fl-ewwel segment ta’ titjira b’konnessjoni mwettqa minn trasportatur tal-ajru mhux Komunitarju li titlaq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru, timmilita favur l-applikabbiltà tar-Regolament Nru 261/2004, il-konsegwenzi ta’ din is-sentenza ma jistgħux jiġu sempliċement ittrasportati għall-kawża li biha hija adita, peress li, f’dan il-każ, huwa t-tieni segment tat-titjira inkwistjoni, li titlaq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ pajjiż terz, li huwa l-kawża tad-dewmien li sofrew ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali.

22

Min-naħa l-oħra, il-qorti tar-rinviju tosserva li, fis-sentenza tal‑11 ta’ Lulju 2019, České aerolinie (C‑502/18, EU:C:2019:604), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li r-Regolament Nru 261/2004 japplika wkoll għat-tieni segment ta’ titjira b’konnessjoni meta l-ewwel segment ta’ din it-titjira jkun twettaq bi tluq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru. Il-kawża li tat lok għal din is-sentenza qajmet il-kwistjoni dwar jekk it-trasportatur Komunitarju li kien wettaq l-ewwel parti tal-imsemmija titjira setax ikun obbligat jikkumpensa passiġġier li kien ġarrab dewmien sinjifikattiv li joriġina mit-tieni segment tal-istess titjira, imwettaq materjalment minn trasportatur tal-ajru ta’ pajjiż terz. Madankollu, skont l-imsemmija qorti, il-fatti ta’ din il-kawża huma differenti minn dawk tal-kawża li tressqet quddiemha sa fejn din ma tikkonċerna ebda trasportatur Komunitarju, peress li t-trasportatur Komunitarju li ħareġ il-biljetti, Lufthansa, lanqas biss kien parti f’din il-kawża. Għaldaqstant, is-soluzzjoni adottata mill-Qorti tal-Ġustizzja fl-imsemmija sentenza lanqas ma tista’ tiġi sempliċement trasposta għall-imsemmija kawża.

23

Fit-tieni lok, fir-rigward tal-kwistjoni tal-validità tar-Regolament Nru 261/2004, il-qorti tar-rinviju tirrileva li United Airlines issostni li jekk dan ir-regolament kellu japplika fil-każ ta’ dewmien twil li seħħ fit-tieni segment, imwettaq kompletament fit-territorju ta’ pajjiż terz, ta’ titjira b’konnessjoni, huwa jkollu portata extraterritorjali li tmur kontra d-dritt internazzjonali. B’mod iktar preċiż, skont United Airlines, il-prinċipju ta’ sovranità jipprekludi li l-imsemmi regolament japplika għal sitwazzjoni li tinħoloq fuq it-territorju ta’ pajjiż terz, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, fejn id-dewmien ikun seħħ fit-territorju tal-Istati Uniti u li l-effetti tiegħu jiġu prodotti esklużivament fi ħdan dan it-territorju. Fil-każ li din it-teżi ta’ United Airlines tkun korretta, il-qorti tar-rinviju tistaqsi dwar il-validità tal-istess regolament fid-dawl tad-dritt internazzjonali.

24

F’dawn iċ-ċirkustanzi, in-Nederlandstalige ondernemingsrechtbank Brussel (il-Qorti tal-Impriżi ta’ Brussell bil-lingwa Olandiża) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari segwenti:

25

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 3(1)(a), moqri flimkien mal-Artikoli 6 u 7 tar-Regolament Nru 261/2004, għandux jiġi interpretat fis-sens li passiġġier ta’ titjira b’konnessjoni, li jinkludi żewġ segmenti tat-titjira u li kien is-suġġett ta’ riżervazzjoni waħda ma’ trasportatur Komunitarju, bi tluq minn ajruport li jinstab fit-territorju ta’ Stat Membru u lejn ajruport li jinsab f’pajjiż terz permezz ta’ ajruport ieħor ta’ dan il-pajjiż terz, huwa intitolat għal kumpens mit-trasportatur tal-ajru ta’ pajjiż terz li wettaq din it-titjira kollha, meta dak il-passiġġier ikun laħaq id-destinazzjoni finali tiegħu b’dewmien ta’ iktar minn tliet sigħat li joriġina fit-tieni segment tal-imsemmija titjira.

26

Sabiex tingħata risposta għal din id-domanda, għandu jitfakkar li, skont l-Artikolu 3(1)(a) tar-Regolament Nru 261/2004, dan tal-aħħar japplika għall-passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru.

27

Għalhekk, mill-formulazzjoni ċara ta’ din id-dispożizzjoni jirriżulta li s-sitwazzjoni tal-passiġġieri ta’ titjira b’konnessjoni li telqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru taqa’ taħt ir-Regolament Nru 261/2004.

28

Din il-konklużjoni ma hijiex ikkontestata la mill-fatt li din it-titjira għamlet waqfa fit-territorju ta’ pajjiż terz u lanqas minn dik li t-trasportatur tal-ajru li wettaq l-imsemmija titjira ma huwiex “trasportatur Komunitarju”, fis-sens tal-Artikolu 2(ċ) ta’ dan ir-regolament.

29

Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, b’mod kostanti, li titjira b’konnessjoni waħda jew iktar li kienet is-suġġett ta’ riżervazzjoni waħda tikkostitwixxi ħaġa waħda għall-finijiet tad-dritt għal kumpens tal-passiġġieri previst mir-Regolament Nru 261/2004, li jimplika li l-applikabbiltà ta’ dan ir-regolament għandha tiġi evalwata fid-dawl tal-post tat-tluq inizjali u tad-destinazzjoni finali ta’ din it-titjira (sentenza tal‑24 ta’ Frar 2022, Airhelp (Dewmien ta’ titjira alternattiva)C‑451/20, EU:C:2022:123, punt 26 u l-ġurisprudenza ċċitata).

30

Minn dan isegwi li, sa fejn it-titjiriet b’konnessjoni li kienu s-suġġett ta’ riżervazzjoni waħda għandhom jitqiesu li jikkostitwixxu ħaġa waħda għall-finijiet tad-dritt għal kumpens tal-passiġġieri previst mir-Regolament Nru 261/2004 u sa fejn l-applikabbiltà ta’ dan tal-aħħar għall-passiġġieri ta’ dawn it-titjiriet għandha tiġi evalwata fid-dawl tal-post tat-tluq inizjali u tad-destinazzjoni finali tagħhom, il-post fejn iseħħ dewmien, kif enfasizza l-Avukat Ġenerali fil-punt 40 tal-konklużjonijiet tiegħu, ma għandu ebda effett fuq din l-applikabbiltà.

31

Barra minn hekk, kif jirriżulta mill-Artikolu 3(1)(b) tar-Regolament Nru 261/2004, it-twettiq ta’ titjira minn trasportatur Komunitarju ma jikkostitwixxix kundizzjoni għall-finijiet tal-applikazzjoni ta’ dan ir-regolament ħlief fir-rigward ta’ passiġġieri li jużaw titjiriet li jitilqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ pajjiż terz u lejn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru. Għall-kuntrarju, skont l-Artikolu 3(1)(a) tal-imsemmi regolament, din il-kundizzjoni ma hijiex meħtieġa fir-rigward tal-passiġġieri li jtiru minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru.

32

Fl-aħħar nett, l-għan ta’ protezzjoni tal-konsumaturi mfittex mir-Regolament Nru 261/2004 jikkonferma l-konklużjoni li tinsab fil-punt 27 ta’ din is-sentenza. Kif jenfasizza l-Avukat Ġenerali fil-punt 41 tal-konklużjonijiet tiegħu, li ssir distinzjoni skond jekk id-dewmien oriġinax mill-ewwel jew mit-tieni segment ta’ titjira li kienet is-suġġett ta’ prenotazzjoni waħda jkun ifisser li ssir distinzjoni mhux ġustifikata, b’United Airlines tkun responsabbli li tħallas kumpens fil-każ ta’ dewmien li jseħħ matul l-ewwel segment ta’ din it-titjira, iżda ma tkunx responsabbli fil-każ ta’ dewmien li jseħħ matul it-tieni segment tal-imsemmija titjira, meta tali titjira b’konnessjoni għandha titqies bħala ħaġa sħiħa għall-finijiet tad-dritt għal kumpens u li l-passiġġieri jsofru, fiż-żewġ każijiet, l-istess dewmien fid-destinazzjoni finali, kif ukoll, għalhekk, l-istess inkonvenjenti.

33

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, għandu jiġi kkunsidrat li titjira b’konnessjoni li toriġina mill-Unjoni Ewropea, bħal dik fil-kawża prinċipali, taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004, skont l-Artikolu 3(1)(a) ta’ dan tal-aħħar.

34

Fir-rigward tal-kwistjoni dwar jekk trasportatur tal-ajru ta’ pajjiż terz li ma kkonkludiex kuntratt ta’ trasport mal-passiġġieri ta’ titjira b’konnessjoni, iżda li wettaq din it-titjira, jistax ikun responsabbli għall-ħlas tal-kumpens tal-passiġġieri previst mir-Regolament Nru 261/2004, mill-formulazzjoni tal-Artikolu 5(1)(ċ) u (3) ta’ dan ir-regolament jirriżulta li l-persuna responsabbli għall-ħlas ta’ dan il-kumpens tista’ tkun biss it-“trasportatur tal-ajru li jopera”, fis-sens tal-Artikolu 2(b) tal-imsemmi regolament. Skont din l-aħħar dispożizzjoni, “trasportatur ta’ l-ajru li jopera” huwa trasportatur tal-ajru li “jwettaq jew li għandu l-ħsieb li jwettaq titjira taħt kuntratt ma’ passiġġier jew f’isem persuna oħra, legali jew naturali, li għandha kuntratt ma’ dak il-passiġġier”.

35

Il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat li din id-definizzjoni tqiegħed żewġ kundizzjonijiet kumulattivi sabiex trasportatur tal-ajru ikun jista’ jiġi kklassifikat bħala “trasportatur tal-ajru li jopera” marbuta, minn naħa, mat-twettiq tat-titjira inkwistjoni u, min-naħa l-oħra, mal-eżistenza ta’ kuntratt konkluż ma’ passiġġier (sentenza tal‑11 ta’ Lulju 2019, České aerolinie, C‑502/18, EU:C:2019:604, punt 23 u l-ġurisprudenza ċċitata).

36

Fil-fatt, kif indika, essenzjalment, l-Avukat Ġenerali fil-punt 47 tal-konklużjonijiet tiegħu, il-leġiżlatur tal-Unjoni, waqt l-adozzjoni tar-Regolament Nru 261/2004, għażel responsabbiltà esklużiva tat-trasportatur tal-ajru li jopera sabiex jiggarantixxi l-protezzjoni tad-drittijiet tal-passiġġieri tal-ajru u ċ-ċertezza legali fir-rigward tal-indikazzjoni tal-persuna li fuqha jaqgħu l-obbligi imposti minn dan ir-regolament.

37

Fir-rigward tal-ewwel kundizzjoni, din tenfasizza l-kunċett ta’ “titjira” li tikkostitwixxi l-element ċentrali. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet li dan il-kunċett għandu jinftiehem bħala “operazzjoni tat-trasport bl-ajru, li hija b’hekk, b’ċertu mod, ‘unità’ ta’ dan it-trasport, imwettqa minn trasportatur tal-ajru li jistabbilixxi r-rotta tiegħu” (sentenza tal‑4 ta’ Lulju 2018, Wirth et, C‑532/17, EU:C:2018:527, punt 19).

38

B’hekk, għandu jiġi kkunsidrat bħala trasportatur tal-ajru li jopera, it-trasportatur li, fil-kuntest tal-attività tiegħu ta’ trasport ta’ passiġġieri, jieħu d-deċiżjoni li jwettaq titjira partikolari, inkluż jistabbilixxi l-itinerarju u, b’hekk, joħloq, għall-benefiċċju tal-persuni kkonċernati, offerta ta’ trasport bl-ajru. L-adozzjoni ta’ tali deċiżjoni timplika fil-fatt li dan it-trasportatur jerfa’ r-responsabbiltà għat-twettiq tal-imsemmija titjira, inkluż, b’mod partikolari, kwalunkwe kanċellazzjoni jew dewmien twil tagħha mal-wasla tagħha (sentenza tal‑4 ta’ Lulju 2018, Wirth et, C‑532/17, EU:C:2018:527, punt 20).

39

Fir-rigward tat-tieni kundizzjoni, għandu jitfakkar li t-tieni sentenza tal-Artikolu 3(5) tar-Regolament Nru 261/2004 tippreċiża li, meta trasportatur tal-ajru li jopera li ma jkunx ikkonkluda kuntratt mal-passiġġier iwettaq obbligi li jirriżultaw minn dan ir-regolament, huwa jiġi kkunsidrat li jaġixxi f’isem il-persuna li kkonkludiet il-kuntratt mal-passiġġier ikkonċernat.

40

Minn dan isegwi li, kif irrileva l-Avukat Ġenerali fil-punt 49 tal-konklużjonijiet tiegħu, l-assenza ta’ rabta kuntrattwali bejn il-passiġġieri kkonċernati u t-trasportatur tal-ajru li jopera hija irrilevanti, sa fejn dan tal-aħħar ikun stabbilixxa r-relazzjoni kuntrattwali tiegħu mat-trasportatur tal-ajru li jkun ikkonkluda kuntratt ma’ dawn il-passiġġieri.

41

Issa, mill-proċess ippreżentat lill-Qorti tal-Ġustizzja jirriżulta li, minn naħa, United Airlines wettqet it-titjira b’konnessjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali u, min-naħa l-oħra, li din it-titjira saret fil-kuntest ta’ ftehim ta’ kondiviżjoni ta’ kodiċi ma’ Lufthansa.

42

F’dawn iċ-ċirkustanzi, United Airlines għandha titqies bħala t-trasportatur tal-ajru li jopera, fis-sens tal-Artikolu 2(b) tar-Regolament Nru 261/2004, peress li din wettqet l-imsemmija titjira billi aġixxiet, fil-kuntest ta’ ftehim ta’ kondiviżjoni ta’ kodiċi, f’isem Lufthansa, it-trasportatur kuntrattwali fil-kawża prinċipali.

43

Fl-aħħar nett, għandu jiġi nnotat li mill-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 261/2004 jirriżulta li trasportatur tal-ajru li jopera li jħallas kumpens jew li jwettaq obbligi oħra li huwa għandu taħt dan ir-regolament iżomm id-dritt li jitlob kumpens mingħand kull persuna, inklużi terzi, konformement mad-dritt nazzjonali applikabbli.

44

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, ir-risposta għall-ewwel domanda għandha tkun li l-Artikolu 3(1)(a), moqri flimkien mal-Artikoli 6 u 7 tar-Regolament Nru 261/2004, għandu jiġi interpretat fis-sens li passiġġier ta’ titjira b’konnessjoni, li jinkludi żewġ segmenti tat-titjira u li kien is-suġġett ta’ riżervazzjoni waħda ma’ trasportatur Komunitarju, bi tluq minn ajruport li jinstab fit-territorju ta’ Stat Membru u lejn ajruport li jinsab f’pajjiż terz permezz ta’ ajruport ieħor ta’ dan il-pajjiż terz, huwa intitolat għal kumpens mit-trasportatur tal-ajru ta’ pajjiż terz li wettaq din it-titjira kollha kemm hi waqt li jaġixxi f’isem dan it-trasportatur tal-Komunità, meta dak il-passiġġier ikun laħaq id-destinazzjoni finali tiegħu b’dewmien ta’ iktar minn tliet sigħat li joriġina fit-tieni segment tal-imsemmija titjira.

45

Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk ir-Regolament Nru 261/2004 huwiex validu fid-dawl tal-prinċipju tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li kull Stat għandu sovranità sħiħa u esklużiva fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu, sa fejn dan ir-regolament japplika għal passiġġieri ta’ titjira b’konnessjoni li jitilqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru u lejn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ pajjiż terz, li d-dewmien twil tiegħu joriġina f’segment ta’ din it-titjira li seħħet fit-territorju ta’ dan il-pajjiż terz.

46

Qabelxejn, hemm lok li jitfakkar li, hekk kif jirriżulta mill-Artikolu 3(5) TUE, l-Unjoni għandha tikkontribwixxi għall-osservanza stretta tal-iżvilupp tad-dritt internazzjonali. Konsegwentement, meta tadotta att, hija għandha l-obbligu li tosserva d-dritt internazzjonali kollu kemm hu, inkluż id-dritt internazzjonali konswetudinarju li jorbot l-istituzzjonijiet tal-Unjoni (sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et, C‑366/10, EU:C:2011:864, punt 101 u l-ġurisprudenza ċċitata).

47

Sussegwentement, għandu jiġi rrilevat li l-prinċipju li kull Stat għandu sovranità sħiħa u esklużiva fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu stess jikkostitwixxi prinċipju tad-dritt internazzjonali konswetudinarju (ara, f’dan is-sens, is-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et, C‑366/10, EU:C:2011:864, punti 103 u 104).

48

Fl-aħħar nett, huwa stabbilit li l-prinċipji tad-dritt internazzjonali konswetudinarju, bħal dak imsemmi fil-punt preċedenti, jistgħu jiġu invokati minn individwu għall-finijiet tal-eżami mill-Qorti tal-Ġustizzja tal-validità ta’ att tal-Unjoni sa fejn, minn naħa, dawn il-prinċipji jistgħu jqiegħdu inkwistjoni l-kompetenza tal-Unjoni sabiex tadotta l-imsemmi att u, min-naħa l-oħra, l-att inkwistjoni jista’ jaffettwa drittijiet li l-individwu għandu taħt id-dritt tal-Unjoni jew joħloq fir-rigward tiegħu l-obbligi tal-Unjoni fir-rigward ta’ dan id-dritt (sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et, C‑366/10, EU:C:2011:864, punt 107 u l-ġurisprudenza ċċitata).

49

F’dan il-każ, il-prinċipju li kull Stat għandu sovranità sħiħa u esklużiva fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu huwa invokat, essenzjalment, sabiex il-Qorti tal-Ġustizzja tevalwa jekk l-Unjoni kellhiex ġurisdizzjoni, fid-dawl ta’ dan il-prinċipju, sabiex tadotta r-Regolament Nru 261/2004 sa fejn dan tal-aħħar japplika għall-passiġġieri ta’ titjira b’konnessjoni bi tluq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru u lejn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ pajjiż terz, li d-dewmien twil tiegħu joriġina f’segment ta’ din it-titjira li seħħet fit-territorju ta’ dan il-pajjiż terz.

50

Għaldaqstant, anki jekk il-prinċipju inkwistjoni jidher li għandu biss il-portata tiegħu li joħloq obbligi bejn Stati, ma jistax jiġi eskluż, f’ċirkustanzi bħal dawk tal-kawża li għandha quddiemha l-qorti tar-rinviju, li fiha r-Regolament Nru 261/2004 jista’ joħloq obbligi fir-rigward tad-dritt tal-Unjoni fir-rigward tal-konvenut fil-kawża prinċipali, li din tal-aħħar tista’ tinvoka dan il-prinċipju u li l-Qorti tal-Ġustizzja tista’ għalhekk teżamina l-validità ta’ dan ir-regolament fid-dawl ta’ tali prinċipju.

51

Madankollu, peress li prinċipju tad-dritt internazzjonali konswetudinarju ma għandux l-istess grad ta’ preċiżjoni li jkollha dispożizzjoni ta’ ftehim internazzjonali, l-istħarriġ ġudizzjarju għandu neċessarjament jasal biss sal-kwistjoni li jsir magħruf jekk l-istituzzjonijiet tal-Unjoni, meta adottaw l-att inkwistjoni, wettqux żbalji manifesti ta’ evalwazzjoni fir-rigward tal-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni tal-imsemmi prinċipju (sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et, C‑366/10, EU:C:2011:864, punt 101 kif ukoll il-ġurisprudenza ċċitata).

52

Qabelxejn, kif tfakkar fil-punti 26 u 27 ta’ din is-sentenza, skont l-Artikolu 3(1)(a) tar-Regolament Nru 261/2004, titjira b’konnessjoni taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan ir-regolament minħabba li l-passiġġieri bdew il-vjaġġ tagħhom minn ajruport li jinsab fi Stat Membru. B’dan il-mod, l-imsemmi regolament jistabbilixxi, għall-finijiet tal-applikabbiltà tiegħu, rabta mill-qrib mat-territorju tal-Unjoni.

53

Għalhekk, għandu jiġi rrilevat li l-kriterju ta’ applikabbiltà tar-Regolament Nru 261/2004 previst f’dan l-Artikolu 3(1)(a) ma jippreġudikax il-kundizzjonijiet għall-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ sovranità sħiħa u esklużiva ta’ Stat fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu stess peress li jkopri l-passiġġieri li jitilqu minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru li jistgħu għalhekk jiġu suġġetti, fid-dawl ta’ tali rabta, għall-ġurisdizzjoni tal-Unjoni.

54

Sussegwentement, għandu jiġi enfasizzat, bħalma għamel il-Kunsill tal-Unjoni Ewropea fl-osservazzjonijiet tiegħu, li dan ir-regolament japplika għal dewmien twil li joriġina f’segment ta’ titjira li seħħet f’pajjiż terz biss f’ċirkustanzi limitati u ddefiniti b’mod ċar li fihom it-titjira kkonċernata, ikkunsidrata globalment, issir minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru. Tali titjira u l-passiġġieri tagħha għalhekk iżommu rabta mill-qrib mat-territorju tal-Unjoni, inkluż għas-segment tat-titjira mwettqa barra mill-Unjoni.

55

F’dan ir-rigward, għandu jiġi rrilevat, bħalma għamel l-Avukat Ġenerali fil-punt 64 tal-konklużjonijiet tiegħu, li r-Regolament Nru 261/2004 ma huwiex intiż li japplika, skont l-Artikolu 3(1)(a) ta’ dan ir-regolament, għal titjiriet li huma kompletament operati f’pajjiż terz jew bejn żewġ pajjiżi terzi, mingħajr ebda rabta mat-territorju tal-Unjoni.

56

Għaldaqstant, ma jistax jitqies li, billi adottaw ir-Regolament Nru 261/2004, l-istituzzjonijiet tal-Unjoni wettqu żball manifest ta’ evalwazzjoni fir-rigward tal-kundizzjonijiet għall-applikazzjoni tal-prinċipju tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li kull Stat għandu sovranità sħiħa u esklużiva fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu.

57

Fl-aħħar nett, għandu jitfakkar l-għan tar-Regolament Nru 261/2004, li jikkonsisti, hekk kif jirriżulta mill-premessi 1 u 4 tiegħu, f’li jiġi ggarantit livell għoli ta’ protezzjoni tal-passiġġieri.

58

F’dan ir-rigward, għandu jiġi rrilevat li, sabiex jiżgura tali għan, il-leġiżlatur tal-Unjoni jista’, bħala prinċipju, jagħżel li ma jawtorizzax l-eżerċizzju fit-territorju tiegħu ta’ attività kummerċjali, f’dan il-każ it-trasport bl-ajru, ħlief bil-kundizzjoni li l-operaturi josservaw il-kriterji ddefiniti mill-Unjoni u intiżi sabiex jissodisfaw l-għanijiet li hija assenjat lilha nnifisha fil-qasam tal-protezzjoni tal-konsumaturi u, b’mod iktar partikolari, tal-passiġġieri tal-ajru (ara, b’analoġija, is-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et, C‑366/10, EU:C:2011:864, punt 128 kif ukoll il-ġurisprudenza ċċitata).

59

Barra minn hekk, il-kunsiderazzjonijiet ta’ United Airlines dwar allegat ksur tal-ugwaljanza fit-trattament bejn, minn naħa, il-passiġġieri tat-titjira b’konnessjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali u, min-naħa l-oħra, il-passiġġieri tat-tieni segment biss ta’ din it-titjira ma jikkontestawx il-konklużjoni li tinsab fil-punt 56 ta’ din is-sentenza.

60

Fil-fatt, dawn iż-żewġ kategoriji ta’ passiġġieri ma humiex f’sitwazzjoni paragunabbli peress li l-passiġġieri fuq it-titjira ta’ konnessjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li, skont il-ġurisprudenza mfakkra fil-punt 29 ta’ din is-sentenza, għandhom jitqiesu li jikkostitwixxu flimkien għall-finijiet tal-applikabbiltà tar-Regolament Nru 261/2004, ħadu titjira li titlaq minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru, filwaqt li dan ma huwiex il-każ fir-rigward ta’ passiġġieri li ħadu biss it-tieni segment ta’ din it-titjira, li telqu minn u jaslu f’ajruporti li jinsabu fit-territorju ta’ pajjiż terz.

61

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, għandu jiġi kkonstatat li l-eżami tat-tieni domanda ma żvela ebda element ta’ natura li jaffettwa l-validità tar-Regolament Nru 261/2004 fid-dawl tal-prinċipju tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li kull Stat għandu sovranità sħiħa u esklużiva fuq l-ispazju tal-ajru tiegħu.

62

Peress li l-proċedura għandha, fir-rigward tal-partijiet fil-kawża prinċipali, in-natura ta’ kwistjoni mqajma quddiem il-qorti tar-rinviju, hija din il-qorti li tiddeċiedi fuq l-ispejjeż. L-ispejjeż sostnuti għas-sottomissjoni tal-osservazzjonijiet lill-Qorti tal-Ġustizzja, barra dawk tal-imsemmija partijiet, ma jistgħux jitħallsu lura.

Għal dawn il-motivi, Il-Qorti tal-Ġustizzja (Ir‑Raba’ Awla) taqta’ u tiddeċiedi: