1.

Fil-konklużjonijiet komuni tiegħi fil-Kawżi C‑147/20, C‑204/20 u C‑224/20, ippreżentati llum, ser neżamina sensiela ta’ kwistjonijiet marbuta mad-dritt tal-proprjetarju ta’ trade mark li jopponi l-użu tagħha minn terz fil-kuntest tal-kummerċ parallel tal-prodotti mediċinali. Dawn id-domandi huma marbuta prinċipalment, iżda mhux biss, mar-regoli l-ġodda tad-dritt tal-Unjoni intiżi sabiex jiġġieldu kontra l-prodotti mediċinali ffalsifikati.

2.

Dawn il-konklużjonijiet jikkostitwixxu, b’xi mod, appendiċi għall-konklużjonijiet iċċitati iktar ’il fuq, sa fejn dawn jikkonċernaw ukoll id-dritt tal-proprjetarju ta’ trade mark li jopponi l-użu tagħha minn terz fil-kuntest tal-kummerċ parallel tal-prodotti mediċinali.

3.

Madankollu, din hija sitwazzjoni speċifika ħafna. Minn naħa, it-trade marks inkwistjoni ma humiex dawk imwaħħlin mill-proprjetarju fuq il-prodotti li huma s-suġġett tal-kummerċ parallel, li huma prodotti mediċinali ġeneriċi, iżda dawk użati għall-prodotti mediċinali ta’ riferiment ta’ dawn il-prodotti mediċinali ġeneriċi. Min-naħa l-oħra, iż-żewġ tipi ta’ prodotti mediċinali, jiġifieri l-prodotti mediċinali ta’ referenza u l-prodotti mediċinali ġeneriċi, huma mmanifatturati minn entitajiet konnessi, b’tali mod li huwa probabbli li fir-realtà dan ikun l-istess prodott mediċinali taħt żewġ trade marks differenti.

4.

Il-kwistjoni li tqum hija dik dwar jekk, f’tali sitwazzjoni, japplikawx ir-regoli stabbiliti mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-ġurisprudenza tagħha fil-qasam, liema regoli jiena analizzajt b’mod estensiv fil-konklużjonijiet tiegħi fil-kawżi pendenti C‑147/20, C‑204/20 u C‑224/20.

5.

L-Artikolu 9(2) u (3) tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 207/2009, tas‑26 ta’ Frar 2009, dwar it-trade mark tal-Unjoni Ewropea ( 2 ), kif emendat bir-Regolament (UE) 2015/2424 ( 3 ) (iktar ’il quddiem ir-“Regolament Nru 207/2009”), kien jipprovdi ( 4 ):

“2.   Mingħajr preġudizzju għad-drittijiet ta’ proprjetarji li jkunu nkisbu qabel id-data tal-applikazzjoni jew id-data ta’ prijorità tat-trademark tal-UE, il-proprjetarju ta’ dik it-trademark tal-UE għandu jkollu d-dritt li jimpedixxi li kwalunkwe parti terza, mingħajr ma jkollha l-kunsens tiegħu, tuża, fil-proċess normali tan-negozju, marbut mal-oġġetti jew servizzi, kwalunkwe sinjal fejn:

[…]

3.   Dawn li ġejjin, b’mod partikolari, jistgħu jiġu pprojbiti skont il-paragrafu 2:

[…]”

6.

Skont l-Artikolu 13 ta’ dan ir-regolament:

“1.   Trademark tal-UE ma għandhiex tintitola lill-proprjetarju li jipprojbixxi l-użu tagħha fir-rigward ta’ oġġetti li jkunu tqiegħdu fis-suq fiż-Żona Ekonomika Ewropea taħt dik it-trademark mill-proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu.

2.   Il-paragrafu 1 m’għandux japplika meta l-proprjetarju jkollu raġunijiet leġittimi biex jopponi li l-prodotti jkomplu jiġu kumerċjalizzati, speċjalment meta l-kundizzjoni tal-prodotti tinbidel jew issirilha l-ħsara wara li jitqiegħdu fis-suq.”

7.

L-Artikolu 5(1) u (3) tad-Direttiva 2008/95/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat‑22 ta’ Ottubru 2008 biex jiġu approssimati l-liġijiet ta’ l-Istati Membri dwar it-trade marks ( 5 ), kien jipprovdi ( 6 ):

“1.   It-trade mark reġistrata għandha tagħti lill-proprjetarju drittijiet esklussivi fuqha. Il-proprjetarju għandu jkollu d-dritt li jimpedixxi lit-terzi persuni kollha li ma jkollhomx il-kunsens tiegħu milli jużaw fl-eżerċizzju tal-kummerċ:

[…]

3.   Is-segwenti, inter alia, jistgħu jkunu projbiti taħt il-paragrafi 1 u 2:

[…]”

8.

Skont l-Artikolu 7 ta’ din id-direttiva:

“1.   It-trade mark m’għandhiex tagħti d-dritt lill-proprjetarju li jipprojbixxi l-użu tagħha relattivament għal merkanzija li tqiegħdet fis-suq fil-Komunità taħt dik it-trade mark mill-proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu.

2.   Il-paragrafu 1 m’għandux japplika fejn jeżistu raġunijiet leġittimi għall-proprjetarju sabiex jopponi aktar kummerċjalizzazzjoni tal-merkanzija, speċjalment fejn il-kondizzjoni tal-merkanzija tkun mibdula jew danneġġata wara li tqiegħdet fis-suq.”

9.

Novartis AG, kumpannija rregolata mid-dritt Svizzeru, hija l-kumpannija omm tal-grupp dinji Novartis, attiv fil-produzzjoni tal-prodotti mediċinali. Dan il-grupp jinkludi, b’mod partikolari, id-diviżjonijiet Novartis Pharmaceuticals u Sandoz, li huma responsabbli, rispettivament, għall-iżvilupp tal-prodotti mediċinali ta’ verżjonijiet tal-bidu (prodotti mediċinali ta’ referenza) u għall-produzzjoni ta’ prodotti mediċinali ġeneriċi. Dawn iż-żewġ diviżjonijiet joperaw bħala Novartis Pharma NV u Sandoz NV fis-suq Belġjan tal-prodotti mediċinali u Novartis Pharma BV u Sandoz BV fis-suq Olandiż.

10.

Il-kawżi prinċipali jikkonċernaw prodotti mediċinali ta’ referenza, imfassla u kkummerċjalizzati mid-diviżjoni Novartis Pharmaceuticals, u prodotti mediċinali ġeneriċi derivati minn dawn il-prodotti mediċinali ta’ referenza, ikkummerċjalizzati mid-diviżjoni Sandoz. Konkretament, dawn jikkonċernaw il-prodott mediċinali kkummerċjalizzat fil-Belġju u fil-Pajjiżi l-Baxxi taħt it-trade mark tal-Unjoni Ewropea Femara u l-prodotti mediċinali ġeneriċi tiegħu Letrozol Sandoz 2.5 mg (Kawża C‑253/20), kif ukoll il-prodott mediċinali ta’ referenza kkummerċjalizzat taħt it-trade marks Benelux Rilatine (fil-Belġju) u Rilatin (fil-Pajjiżi l-Baxxi) u l-prodott mediċinali ġeneriku Metilfenidat HCI Sandoz 10 mg ikkummerċjalizzat fil-Pajjiżi l-Baxxi (Kawża C‑254/20).

11.

Impexeco N.V. u PI Pharma N.V., kumpanniji rregolati mid-dritt Belġjan, huma attivi fil-kummerċ parallel tal-prodotti mediċinali.

12.

Fil-Kawża C‑253/20, permezz ta’ ittra tat‑28 ta’ Ottubru 2014, Impexeco informat lil Novartis bl-intenzjoni tagħha li tqiegħed fis-suq Belġjan, mill‑1 ta’ Diċembru 2014, il-prodott mediċinali Femara 2.5 mg x 100 pilloli (letrozol), importat mill-Pajjiżi l-Baxxi. Skont id-deċiżjoni tar-rinviju, Impexeco fir-realtà kellha l-intenzjoni tikkummerċjalizza l-prodott mediċinali Letrozol Sandoz 2.5 mg ippakkjat mill-ġdid f’imballaġġ estern ġdid li fuqu titwaħħal it-trade mark Femara. Novartis opponiet l-importazzjoni parallela prevista minn Impexeco billi sostniet li d-dritt tagħha fuq it-trade mark Femara ma kienx eżawrit, b’tali mod li r-rebranding tal-prodott ġeneriku importat, permezz tat-twaħħil tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza ta’ Novartis, jikkostitwixxi ksur manifest ta’ dan id-dritt u huwa ta’ natura li jqarraq bil-pubbliku.

13.

F’Lulju 2016, Impexeco kkummerċjalizzat, fil-Belġju, il-prodott mediċinali Letrozol Sandoz 2.5 mg wara l-ippakkjar mill-ġdid u r-rebranding. Peress li qieset li din il-kummerċjalizzazzjoni kienet tikser id-drittijiet tagħha ta’ trade mark, Novartis, fis-16 ta’ Novembru 2016, ippreżentat rikors kontra Impexeco quddiem l-istakingsrechter te Brussel (il-Qorti tat-Terminazzjonijiet ta’ Brussell, il-Belġju).

14.

Barra minn hekk, permezz ta’ ittra tal‑10 ta’ April 2017, Impexeco informat lil Novartis bl-intenzjoni tagħha li tikkummerċjalizza fil-Belġju l-prodott mediċinali Femara 2.5 mg ppakkjat f’imballaġġ ta’ 30 pillola importati mill-Pajjiżi l-Baxxi u ttikkettjat mill-ġdid. Skont id-deċiżjoni tar-rinviju, Impexeco kellha l-intenzjoni li tittikkettja mill-ġdid il-prodott mediċinali Letrozol Sandoz 2.5 mg u li twaħħal fuqu t-trade mark Femara.

15.

Fil-kawża C‑254/20, permezz ta’ ittra tat‑30 ta’ Ġunju 2015, PI Pharma informat lil Novartis Pharma NV bl-intenzjoni tagħha li tqiegħed fis-suq Belġjan il-prodott mediċinali Rilatine 10 mg x 20 pillola importat mill-Pajjiżi l-Baxxi. Mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li PI Pharma fir-realtà kellha l-intenzjoni tikkummerċjalizza l-prodott mediċinali Metilfenidat Sandoz 10 mg ippakkjat mill-ġdid f’ippakkjar estern ġdid billi twaħħal it-trade mark Rilatine. Novartis indikat l-oppożizzjoni tagħha għall-importazzjoni parallela prevista minn PI Pharma, billi sostniet li, peress li d-dritt tagħha fuq it-trade mark Rilatine ma kienx eżawrit, ir-rebranding tal-prodott ġeneriku importat bit-twaħħil tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza ta’ Novartis kien jikkostitwixxi ksur manifest ta’ dan id-dritt u kien ta’ natura li jqarraq bil-pubbliku.

16.

F’Ottubru 2016, PI Pharma pproċediet bil-kummerċjalizzazzjoni fil-Belġju tal-prodott mediċinali wara ppakkjar mill-ġdid u rebranding. Peress li qieset li din il-kummerċjalizzazzjoni kienet tikser id-drittijiet tagħha ta’ trade mark, Novartis, fit‑28 ta’ Lulju 2017, ippreżentat rikors kontra PI Pharma quddiem l-istakingsrechter te Brussel (il-Qorti tat-Terminazzjonijiet ta’ Brussell).

17.

Il-qorti tar-rinviju tindika li għalkemm il-prezzijiet rispettivi tal-prodotti mediċinali ta’ referenza u tal-prodotti mediċinali ġeneriċi inkwistjoni huma identiċi jew kważi identiċi fil-Belġju, il-prezzijiet ta’ dawn l-istess prodotti mediċinali ġeneriċi fil-Pajjiżi l-Baxxi huma madankollu nettament inferjuri għal dawk applikati fil-Belġju. Din id-differenza fil-prezz tiġġustifika l-eżistenza tal-kummerċ parallel ta’ dawn il-prodotti mediċinali bejn dawn iż-żewġ Stati Membri.

18.

Permezz ta’ żewġ sentenzi mogħtija fit‑12 ta’ April 2018, l-istakingsrechter te Brussel (il-Qorti tat-Terminazzjonijiet ta’ Brussell) iddeċidiet iż-żewġ rikorsi ppreżentati minn Novartis kontra Impexeco u PI Pharma bħala fondati minħabba, b’mod partikolari, li r-rebranding tal-prodott ġeneriku kkonċernat, permezz tat-twaħħil tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza, kien jikser id-dritt ta’ trade mark ta’ Novartis li jirriżulta, rispettivament, mill-Artikolu 9(2)(a) tar-Regolament Nru 207/2009 u mill-Artikolu 2.20(1)(a) tal-Konvenzjoni Benelux dwar il-proprjetà intellettwali (trade marks u disinni) ( 7 ) u, konsegwentement, ordnat il-waqfien ta’ din il-prattika. Impexeco u PI Pharma appellaw minn dawn is-sentenzi quddiem il-qorti tar-rinviju.

19.

Huwa f’dawn iċ-ċirkustanzi li l-Hof van beroep te Brussel (il-Qorti tal-Appell ta’ Brussell, il-Belġju) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin (identiċi fiż-żewġ kawżi):

20.

It-talbiet għal deċiżjoni preliminari waslu quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fid‑9 ta’ Ġunju 2020. Osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati mill-partijiet fil-kawża prinċipali u mill-Kummissjoni Ewropea. Ma saritx seduta. Il-partijiet wieġbu bil-miktub għall-mistoqsijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja.

21.

Qabelxejn nixtieq nindika li għalkemm il-qorti tar-rinviju tagħmel id-domandi tagħha mill-perspettiva tad-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-merkanzija, jiena tal-fehma li hemm lok li tingħata r-risposta abbażi tad-dritt tat-trade marks tal-Unjoni.

22.

Għalhekk, permezz tad-domandi preliminari tagħha, li nipproponi li jiġu ttrattati flimkien, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009 u l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95 għandhomx jiġu interpretati fis-sens li jekk prodott mediċinali ta’ referenza u prodott mediċinali ġeneriku jkunu tqiegħdu fis-suq fiż-ŻEE minn impriżi ekonomikament marbuta, il-proprjetarju tat-trade mark ta’ dan il-prodott mediċinali ta’ referenza ma jibqax awtorizzat jopponi l-kummerċjalizzazzjoni ulterjuri tal-prodott mediċinali ġeneriku minn importatur parallel wara li dan il-prodott mediċinali ġeneriku jkun ġie ppakkjat mill-ġdid bit-twaħħil tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza fl-Istat Membru ta’ importazzjoni meta, minn naħa, ikunu ssodisfatti l-kundizzjonijiet stabbiliti fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li jikkonċernaw tali oppożizzjoni u, min-naħa l-oħra, iż-żewġ prodotti mediċinali jkunu identiċi jew ikollhom l-istess effetti terapewtiċi.

23.

Ser nibda billi nfakkar fil-qosor il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar dan is-suġġett.

24.

Fis-sentenza tagħha Centrafarm u de Peijper ( 10 ), li kienet diġà tirrigwarda l-importazzjoni parallela ta’ prodotti mediċinali, il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet, f’isem il-moviment liberu tal-merkanzija, il-prinċipju tal-eżawriment tad-dritt tal-proprjetarju ta’ trade mark li jopponi l-kummerċjalizzazzjoni minn terz u mingħajr l-awtorizzazzjoni ta’ dan il-proprjetarju ta’ prodott li għandu din it-trade mark u li kien preċedentement tqiegħed fis-suq fi Stat Membru ieħor bil-kunsens tal-imsemmi proprjetarju ( 11 ).

25.

F’dak li jirrigwarda d-dritt tal-proprjetarju ta’ trade mark li jopponi l-kummerċjalizzazzjoni taħt din it-trade mark ta’ prodott li jkun ġie ppakkjat mill-ġdid f’imballaġġ ġdid, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, fis-sentenza tagħha Hoffmann-La Roche ( 12 ), fis-sens li, f’tali sitwazzjoni, l-oppożizzjoni tal-proprjetarju tat-trade mark hija, bħala prinċipju, iġġustifikata. Fil-fatt, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, l-aċċettazzjoni tal-kummerċjalizzazzjoni tal-prodott li għandu trade mark wara l-ippakkjar mill-ġdid tiegħu f’imballaġġ ġdid tfisser ir-rikonoxximent lin-negozjant parallel ta’ ċerta fakultà li, f’ċirkustanzi normali, hija rriżervata lill-proprjetarju tat-trade mark ( 13 ), jiġifieri dik tat-twaħħil tat-trade mark fuq l-ippakkjar il-ġdid.

26.

Madankollu, l-użu mill-proprjetarju tat-trade mark tas-setgħa ta’ oppożizzjoni tiegħu jista’ jikkostitwixxi ostakolu moħbi għall-kummerċ bejn l-Istati Membri. Dan ikun b’mod partikolari l-każ jekk l-ippakkjar mill-ġdid isir b’tali mod li la l-identità tal-oriġini tal-prodott u lanqas l-istat oriġinali tiegħu ma jkunu affettwati. L-istat oriġinali tal-prodott ma huwiex affettwat, b’mod partikolari, meta dan jiġi ppakkjat f’ippakkjar doppju u meta l-ippakkjar mill-ġdid jikkonċerna biss l-ippakkjar estern, jew meta l-ippakkjar mill-ġdid ikun ikkontrollat minn awtorità pubblika. Fil-fatt, f’tali ċirkustanzi, il-fatt li l-proprjetarju tat-trade mark juża għall-istess prodott ippakkjar differenti f’diversi Stati Membri u li jopponi sussegwentement l-ippakkjar mill-ġdid f’imballaġġ ġdid bil-għan tal-importazzjoni parallela ta’ dan il-prodott jikkontribwixxi għat-tqassim artifiċjali tas-swieq bejn Stati Membri ( 14 ).

27.

Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tikkostitwixxi restrizzjoni moħbija fil-kummerċ bejn l-Istati Membri oppożizzjoni tal-proprjetarju ta’ trade mark għall-kummerċjalizzazzjoni taħt it-trade mark tiegħu ta’ prodott ippakkjat mill-ġdid f’imballaġġ ġdid

28.

Il-prinċipju ta’ eżawriment tad-dritt tal-proprjetarju ta’ trade mark li jopponi l-kummerċjalizzazzjoni mingħajr l-awtorizzazzjoni tiegħu ta’ prodott taħt din it-trade mark li jkun diġà tqiegħed fis-suq bil-kunsens tiegħu fi Stat Membru ieħor ġie sussegwentement approvat mil-leġiżlatur tal-Unjoni fl-Artikolu 7 tad-Direttiva 89/104/KEE ( 16 ). Din id-dispożizzjoni ġiet inkluża, f’termini essenzjalment identiċi, fl-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009 u fl-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95.

29.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja tkompli tinterpreta dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet fid-dawl tal-moviment liberu tal-merkanzija, billi tikkunsidra li dawn għandhom l-istess għan bħall-Artikolu 36 TFUE attwali, b’tali mod li l-ġurisprudenza tagħha stabbilita fuq il-bażi ta’ din l-aħħar dispożizzjoni ( 17 ) tibqa’ attwali ( 18 ).

30.

Madankollu, din il-ġurisprudenza ġiet ippreċiżata u kkompletata fir-rigward ta’ diversi punti mis-sentenzi sussegwenti tal-Qorti tal-Ġustizzja.

31.

Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat, b’mod partikolari, li l-oppożizzjoni tal-proprjetarju għall-kummerċjalizzazzjoni taħt trade mark li tappartjeni lilu ta’ prodott li ġie ppakkjat mill-ġdid f’imballaġġ ġdid tikkontribwixxi għat-tqassim tas-swieq jekk dan l-ippakkjar mill-ġdid ikun neċessarju sabiex il-prodott jiġi kkummerċjalizzat fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. Tali neċessità tidher meta l-prodott ma jistax jiġi kkummerċjalizzat fl-imballaġġ oriġinali tiegħu minħabba l-leġiżlazzjoni jew il-prattiki fl-imsemmi Stat Membru ( 19 ).

32.

Barra minn hekk, ġiet miżjuda kundizzjoni addizzjonali sabiex il-proprjetarju ta’ trade mark jiġi pprojbit milli jopponi l-kummerċjalizzazzjoni tal-prodott taħt it-trade mark tiegħu wara l-ippakkjar mill-ġdid tiegħu f’imballaġġ ġdid, jiġifieri li l-preżentazzjoni tal-prodott ippakkjat mill-ġdid ma tistax tkun tali li tista’ tkun ta’ ħsara għar-reputazzjoni tat-trade mark u għal dik tal-proprjetarju tagħha, li jkun b’mod partikolari l-każ jekk l-ippakkjar il-ġdid ikun difettuż, ta’ kwalità ħażina jew mhux ordnat ( 20 ).

33.

Fl-aħħar nett, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-kundizzjonijiet li għandhom jiġu sodisfatti sabiex il-proprjetarju ta’ trade mark ma jkunx jista’ jopponi l-kummerċjalizzazzjoni taħt din it-trade mark ta’ prodott ippakkjat mill-ġdid, b’mod partikolari l-kundizzjoni ta’ neċessità, japplikaw mhux biss fil-każijiet ta’ ppakkjar mill-ġdid f’imballaġġ ġdid, iżda wkoll f’dawk ta’ ppakkjar mill-ġdid li jikkonsisti f’ittikkettjar ġdid imwaħħal fuq l-imballaġġ oriġinali ( 21 ).

34.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ġiet ikkonfrontata wkoll bil-problema tal-oppożizzjoni tal-proprjetarju tat-trade marks għall-kummerċjalizzazzjoni tal-prodott tiegħu fis-sitwazzjoni fejn in-negozjant parallel ma jkunx waħħal fuqu t-trade mark li taħtha dan il-prodott tqiegħed fis-suq, iżda trade mark oħra, li wkoll tappartjeni lil dan il-proprjetarju, li taħtha prodotti identiċi huma kkummerċjalizzati bil-kunsens tiegħu fl-Istat Membru ta’ importazzjoni.

35.

Fis-sentenza tagħha Centrafarm ( 22 ), il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li l-garanzija ta’ oriġini tal-prodott, li hija l-funzjoni essenzjali tat-trade mark, tkun kompromessa jekk terz ikun jista’ jwaħħal għall-ewwel darba t-trade mark fuq prodott, anki oriġinali. Għalhekk, fil-każ fejn il-manifattur huwa proprjetarju ta’ diversi trade marks għall-istess prodott, huwa intitolat, fid-dawl tal-ewwel sentenza tal-Artikolu 36 KEE ( 23 ) jopponi l-kummerċjalizzazzjoni minn terz ta’ dan il-prodott taħt waħda minn dawn it-trade marks jekk din ma tkunx twaħħlet minn dan il-proprjetarju ( 24 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja osservat ukoll li l-prattika li tikkonsisti fl-użu, tal-manifattur, ta’ trade marks differenti għall-istess prodott f’diversi Stati Membri tista’ tkun implimentata bl-għan ta’ tqassim artifiċjali tas-swieq. F’tali sitwazzjoni, l-oppożizzjoni tal-proprjetarju tat-trade mark għall-użu tagħha minn terz tikkostitwixxi restrizzjoni moħbija fil-kummerċ bejn l-Istati Membri fis-sens tat-tieni sentenza tal-Artikolu 36 KEE ( 25 ). Hija l-qorti li għandha ġurisdizzjoni fil-mertu li għandha tistabbilixxi jekk dan kienx l-intenzjoni tal-imsemmi proprjetarju ( 26 ).

36.

Għalkemm il-kawża li tat lok għas-sentenza Upjohn ( 27 ) kienet tikkonċerna sitwazzjoni simili, l-ambjent ġuridiku kien madankollu differenti. Fil-fatt, din il-kawża tressqet wara d-dħul fis-seħħ tad-Direttiva 89/104 u wara l-għoti tas-sentenza Bristol-Myers Squibb et, li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat il-kundizzjonijiet li għandhom jiġu ssodisfatti sabiex il-proprjetarju ta’ trade mark ma jkunx jista’ jopponi l-kummerċjalizzazzjoni taħt it-trade mark tiegħu ta’ prodott ippakkjat mill-ġdid f’ippakkjar ġdid minn negozjant parallel. Għalhekk, il-kwistjoni kienet dwar jekk il-prinċipji stabbiliti fis-sentenza Bristol-Myers Squibb et kinux intiżi li japplikaw fis-sitwazzjoni tas-sostituzzjoni ta’ trade mark b’trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju kif ukoll jekk din l-applikazzjoni kinitx ikkundizzjonata mir-rieda intenzjonali ta’ dan il-proprjetarju ta’ tqassim tas-swieq bejn l-Istati Membri ( 28 ).

37.

Fis-sentenza Upjohn, il-Qorti tal-Ġustizzja qabel kollox ikkonstatat li l-Artikolu 7 tad-Direttiva 89/104, dwar l-eżawriment tad-dritt mogħti mit-trade mark li taħtha prodott ikun tqiegħed fis-suq bil-kunsens tal-proprjetarju, ma japplikax fil-każ fejn negozjant parallel ikun issostitwixxa din it-trade mark bi trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju. Għaldaqstant, il-kawża kellha tiġi deċiża fid-dawl tal-Artikoli 30 u 36 KE (attwalment l-Artikoli 34 u 36 TFUE) ( 29 ).

38.

Sussegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li bejn it-twaħħil mill-ġdid tat-trade mark oriġinali wara l-ippakkjar mill-ġdid tal-prodott u s-sostituzzjoni tagħha b’trade mark oħra, ma kienet teżisti ebda differenza oġġettiva li tiġġustifika li l-kundizzjoni ta’ tqassim artifiċjali tas-swieq ( 30 ) tiġi applikata b’mod differenti, peress li dawn iż-żewġ prattiki jikkostitwixxu użu, min-negozjant parallel, ta’ trade mark li ma hijiex tiegħu ( 31 ).

39.

Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk iddeċidiet li, sa fejn id-dritt tat-trade marks tal-Istat Membru ta’ importazzjoni jippermetti lill-proprjetarju jopponi għas-sostituzzjoni, minn terz, ta’ trade mark li tappartjeni lilu b’oħra u sa fejn din is-sostituzzjoni hija neċessarja sabiex il-prodott jiġi kkummerċjalizzat fl-imsemmi Stat Membru, jeżistu ostakoli għall-kummerċ bejn l-Istati Membri li joħolqu t-tqassim tas-swieq, irrispettivament minn jekk dan it-tqassim kienx intiż jew le minn dan il-proprjetarju ( 32 ).

40.

Is-sentenza Upjohn setgħet isservi bħala bażi tat-tluq għas-soluzzjoni ta’ dawn il-kawżi. Madankollu, nixtieq nagħmel ċerti riżervi fir-rigward ta’ din is-sentenza sa fejn din tiċħad, b’ċerta leġġerezza, l-emenda leġiżlattiva li saret bid-Direttiva 89/104 u l-Artikolu 7 tagħha.

41.

Fil-fatt, l-ewwel, billi ddeċidiet il-kawża li tat lok għal din is-sentenza fid-dawl tad-dispożizzjonijiet tat-Trattat KE, il-Qorti tal-Ġustizzja tbiegħdet mill-ġurisprudenza tagħha stess li tgħid li l-problema msemmija kellha tiġi analizzata biss fir-rigward tad-Direttiva 89/104, li l-Artikolu 7 tagħha “[kien] jirregola b’mod sħiħ il-kwistjoni tal-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark f’dak li jikkonċerna l-prodotti mqiegħda fis-suq [fl-Unjoni]” ( 33 ).

42.

It-tieni, billi kkunsidrat li ma kien hemm ebda differenza bejn it-twaħħil mill-ġdid tat-trade mark oriġinali u s-sostituzzjoni tagħha b’trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju, il-Qorti tal-Ġustizzja ma ħaditx inkunsiderazzjoni l-fatt li, wara d-dħul fis-seħħ tal-Artikolu 7 tad-Direttiva 89/104, din kienet, fl-ewwel sitwazzjoni, trade mark li d-dritt tagħha kien, bħala prinċipju, eżawrit ex lege. L-użu ta’ din it-trade mark minn terz kien għaldaqstant leġittimu.

43.

Fit-tielet u fl-aħħar nett, għandu jiġi osservat li billi ddeċidiet li l-oppożizzjoni tal-proprjetarju tat-trade mark għall-użu tagħha bis-sostituzzjoni ta’ trade mark oħra tmur kontra t-Trattat, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat b’mod impliċitu l-inkompatibbiltà tad-Direttiva 89/104 mat-Trattat ( 34 ). Fil-fatt, id-“dritt ta’ trade mark fl-Istat Membru ta’ importazzjoni”, imsemmi fil-punt 39 tas-sentenza Upjohn, ma huwiex ħlief dak li ġie armonizzat minn din id-direttiva, li l-Artikolu 5(1)(a) tagħha kien jagħti preċiżament lill-proprjetarju d-dritt li jipprojbixxi lil kull terz, fl-assenza tal-kunsens tiegħu, milli juża, fil-kummerċ, sinjal identiku għat-trade mark għal prodotti jew servizzi identiċi għal dawk li għalihom din hija rreġistrata ( 35 ). Issa, l-istituzzjonijiet tal-Unjoni għandhom l-obbligu li josservaw ir-regoli tat-Trattat bl-istess mod bħall-Istati Membri ( 36 ).

44.

Dan premess, ma nipproponix li nindirizza s-soluzzjoni mogħtija fis-sentenza Upjohn. Id-dritt tat-trade marks ma għandux jipprekludi l-moviment liberu tal-merkanzija jekk dan ma jkunx neċessarju sabiex tiġi protetta l-funzjoni essenzjali tat-trade marks li hija l-garanzija tal-oriġini tal-prodotti. Għall-kuntrarju, din is-soluzzjoni għandha tirriżulta minn interpretazzjoni iktar flessibbli tad-dritt sekondarju, magħmula fid-dawl tat-Trattat, kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja.

45.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat, fis-sentenza tagħha Bristol-Myers Squibb et, li l-Artikolu 7 tad-Direttiva 89/104 ( 37 ) kien jirriproduċi l-ġurisprudenza tagħha li, billi interpretat l-Artikoli 30 u 36 KEE ( 38 ), irrikonoxxiet fid-dritt tal-Unjoni l-prinċipju ta’ eżawriment tad-dritt ta’ trade mark ( 39 ).

46.

Sussegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret, b’risposta għal argument li jirrigwarda, essenzjalment, il-kamp ta’ applikazzjoni iktar ristrett tal-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 89/104 meta mqabbel mal-ġurisprudenza tagħha dwar l-Artikolu 36 KEE, li minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li d-dritt esklużiv tal-proprjetarju li jwaħħal it-trade mark fuq prodott għandu, f’ċerti ċirkustanzi, jitqies li huwa eżawrit sabiex importatur ikun jista’ jikkummerċjalizza taħt din it-trade mark prodotti li jkunu tqiegħdu fis-suq fi Stat Membru ieħor mill-proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu. Għalhekk, interpretazzjoni iktar restrittiva tal-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 89/104 timplika bidla importanti tal-prinċipji li jirriżultaw mill-Artikoli 30 u 36 KE. Issa, tali effett ikun inammissibbli fid-dawl tal-obbligu ta’ konformità tad-direttivi mat-Trattat ( 40 ).

47.

F’dak li jirrigwarda l-Artikoli 7(2) tad-Direttiva 89/104, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li, peress li dan l-artikolu għandu l-istess skop bħall-Artikolu 36 KEE, jiġifieri li jirrikonċilja l-interessi tal-protezzjoni tad-drittijiet ta’ trade mark u dawk tal-moviment liberu tal-merkanzija, dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet għandhom ikunu interpretati b’mod identiku, abbażi tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja mogħtija fil-kuntest tal-Artikolu 36 KEE ( 41 ). Dan l-istess prinċipju tfakkar fil-punt 30 tas-sentenza Upjohn, għalkemm il-Qorti tal-Ġustizzja ma siltet l-ebda konklużjonijiet minnu.

48.

Madankollu, fil-fehma tiegħi, għandhom jinsiltu il-konklużjonijiet kollha li jirriżultaw mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark fil-kuntest tal-moviment liberu tal-merkanzija fi ħdan is-suq intern. Jekk, skont din il-ġurisprudenza, id-dispożizzjonijiet ta’ atti sussegwenti tad-dritt tat-trade marks tal-Unjoni ekwivalenti għall-Artikolu 7 tad-Direttiva 89/104 jirregolaw b’mod sħiħ il-kwistjoni ta’ dan l-eżawriment u għandhom jiġu interpretati b’mod identiku għad-dispożizzjonijiet rilevanti tat-Trattat, kif dawn, min-naħa tagħhom, ġew interpretati mill-Qorti tal-Ġustizzja, allura hija wkoll il-ġurisprudenza tagħha dwar is-sostituzzjoni, min-negozjant parallel, ta’ trade mark permezz ta’ oħra li tappartjeni għall-istess proprjetarju, li għandha tiggwida l-interpretazzjoni tad-dritt sekondarju.

49.

Fil-fatt għandu jiġi osservat li s-sentenza Centrafarm ingħatat ħafna qabel l-adozzjoni tad-Direttiva 89/104. Għalhekk kien diġà ċar, fil-mument tal-adozzjoni ta’ din id-direttiva, li d-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-merkanzija ma kinux jippermettu lil proprjetarju ta’ trade mark li jwettaq tqassim tas-swieq bejn l-Istati Membri billi juża, għall-istess prodott, trade marks differenti fi Stati Membri differenti, u mbagħad billi jopponi s-sostituzzjoni, minn negozjant parallel, tat-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni bit-trade mark użata f’dak ta’ importazzjoni. Din il-ġurisprudenza ġiet sussegwentement ippreċiżata fis-sentenza Upjohn. Minn naħa, il-Qorti tal-Ġustizzja abbandunat il-kundizzjoni tar-rieda intenzjonali tal-proprjetarju tat-trade mark ta’ tqassim tas-swieq, stabbilita fis-sentenza Centrafarm. Min-naħa l-oħra, hija applikat, fil-każijiet tas-sostituzzjoni tat-trade mark, il-kundizzjonijiet stabbiliti fis-sentenza Bristol-Myers Squibb et fil-kuntest tal-ippakkjar mill-ġdid f’imballaġġ ġdid, b’mod partikolari l-kundizzjoni ta’ neċessità, li tillimita ħafna l-portata tal-eżawriment tad-drittijiet esklużivi tal-proprjetarju tat-trade mark ( 42 ).

50.

Għaldaqstant, għalkemm id-dispożizzjonijiet tad-dritt tat-trade marks tal-Unjoni dwar l-eżawriment tad-dritt tal-proprjetarju tat-trade mark għandhom jiġu interpretati b’mod identiku għal dak li jirriżulta, f’dan ir-rigward, mid-dispożizzjonijiet tat-Trattat kif interpretati mill-Qorti tal-Ġustizzja, l-aspett dwar is-sostituzzjoni tat-trade marks għandu neċessarjament jittieħed inkunsiderazzjoni wkoll.

51.

Għalkemm il-formulazzjoni tal-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009 u tal-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95, meħuda b’mod letterali, ma tippermettix tali konklużjoni, din tista’ tintlaħaq minn interpretazzjoni teleoloġika u sistematika ( 43 ). Barra minn hekk, dan huwa dak li diġà kien irrakkomanda l-Avukat Ġenerali Jacobs fil-konklużjonijiet tiegħu fil-kawża Upjohn ( 44 ).

52.

Għaldaqstant, l-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009 u l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95 għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-proprjetarju ma jistax jipprojbixxi l-użu mhux biss tat-trade mark li taħtha l-prodott inkwistjoni tqiegħed fis-suq minnu jew bil-kunsens tiegħu, iżda wkoll tat-trade mark li taħtha prodotti identiċi jitqiegħdu fis-suq mill-istess proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu fi Stati Membri oħra.

53.

Madankollu, għandu jitfakkar li, fil-każijiet partikolari fejn it-trade mark hija mwaħħla fuq il-prodott, mingħajr il-kunsens tal-proprjetarju, min-negozjant parallel wara l-ippakkjar mill-ġdid ta’ dan il-prodott, id-dispożizzjonijiet tad-dritt tat-trade marks tal-Unjoni dwar l-eżawriment tad-dritt tal-proprjetarju tat-trade mark għandhom jinqraw fid-dawl tat-Trattat, kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja. Dan huwa l-każ, b’mod partikolari, fil-każ tas-sostituzzjoni tat-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni bi trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju, għaliex tali sostituzzjoni timplika wkoll twaħħil mill-ġdid tat-trade mark. Issa, din il-ġurisprudenza tistabbilixxi sensiela ta’ kundizzjonijiet li għandhom jiġu ssodisfatti sabiex id-dritt tat-trade mark jiġi effettivament eżawrit, jiġifieri sabiex il-proprjetarju ma jkunx jista’ jinvokah sabiex jipprekludi l-użu tiegħu minn terz ( 45 ).

54.

Fil-fatt, għalkemm, skont il-loġika prevalenti fid-dispożizzjonijiet inkwistjoni tad-dritt tat-trade marks tal-Unjoni, l-eżawriment iseħħ bħala prinċipju meta l-prodott li fuqu tkun twaħħlet it-trade mark ikun tqiegħed fis-suq fl-Unjoni u l-possibbiltà tal-oppożizzjoni tal-proprjetarju tat-trade mark tkun eċċezzjoni kkundizzjonata mill-interess leġittimu tal-proprjetarju, il-Qorti tal-Ġustizzja reġgħet lura minn din il-loġika fil-ġurisprudenza dwar l-ippakkjar mill-ġdid ( 46 ). Fil-loġika ta’ din il-ġurisprudenza, il-portata tal-eżawriment hija limitata għas-sitwazzjonijiet li fihom ikunu ssodisfatti l-kundizzjonijiet elenkati f’din il-ġurisprudenza u li jipprekludu lill-proprjetarju milli jinvoka t-trade mark tiegħu sabiex jipprojbixxi l-użu tagħha minn negozjant parallel. Għaldaqstant, ma huwiex possibbli li dawn iż-żewġ paragrafi tad-dispożizzjonijiet inkwistjoni jiġu interpretati separatament ( 47 ), għaliex il-paragrafu 2, kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja, jiddetermina l-portata tal-paragrafu 1.

55.

Dan itaffi kunsiderevolment ir-radikalità tal-proposta tiegħi intiża sabiex twessa’ l-applikazzjoni ta’ dawn id-dispożizzjonijiet fil-każ tas-sostituzzjoni ta’ trade mark permezz ta’ trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju. Fil-fatt, għalkemm il-parti l-kbira tal-kundizzjonijiet stabbiliti fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex il-proprjetarju ta’ trade mark ma jkunx jista’ jinvokahom sabiex jopponi l-kummerċjalizzazzjoni ta’ prodott taħt din it-trade mark għandhom natura suġġettiva u jaqgħu taħt il-kontroll tan-negozjant parallel, il-kundizzjoni ta’ neċessità għandha, min-naħa tagħha, natura oġġettiva u tillimita ħafna l-libertà ta’ dan in-negozjant parallel.

56.

Fil-fatt, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, il-kundizzjoni ta’ neċessità hija ssodisfatta meta leġiżlazzjonijiet jew prattiki fl-Istat Membru ta’ importazzjoni jipprekludu l-kummerċjalizzazzjoni tal-prodott inkwistjoni fl-ippakkjar oriġinali. Għall-kuntrarju, din il-kundizzjoni ma tkunx issodisfatta jekk l-ippakkjar mill-ġdid ikun spjegat esklużivament mit-tfittxija min-negozjant parallel ta’ vantaġġ kummerċjali ( 48 ).

57.

Fir-rigward tar-rebranding, il-kundizzjoni ta’ neċessità timplika li, sabiex il-proprjetarju tat-trade mark ma jkunx jista’ jopponi għas-sostituzzjoni, minn negozjant parallel, tat-trade mark użata mill-imsemmi proprjetarju fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni bit-trade mark li huwa juża għal prodotti identiċi fl-Istat Membru ta’ importazzjoni, il-leġiżlazzjoni jew il-prattiki f’dan l-aħħar Stat Membru għandhom jirrendu impossibbli l-kummerċjalizzazzjoni effettiva tal-prodott f’dan l-Istat Membru taħt it-trade mark oriġinali tiegħu.

58.

Għall-kuntrarju, meta n-negozjant parallel jissostitwixxi t-trade mark oriġinali biss sabiex jikseb vantaġġ ekonomiku, pereżempju sabiex jibbenefika mir-reputazzjoni tat-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ importazzjoni jew sabiex il-prodott jitqiegħed f’kategorija ta’ prodotti iktar remunerattiva, il-kundizzjoni ta’ neċessità ma hijiex issodisfatta. Fil-fatt, f’tali każ, il-moviment liberu tal-merkanzija, li fuqu huwa bbażat l-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark fil-kummerċ bejn l-Istati Membri, ma huwiex mhedded fis-sustanza tiegħu u għalhekk ma jistax jipprevali fuq l-interessi leġittimi tal-proprjetarju tat-trade mark.

59.

Għalhekk, fil-każ ta’ rebranding, l-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark huwa limitat għall-każijiet fejn ir-rebranding huwa oġġettivament neċessarju sabiex jiġi ggarantit l-aċċess effettiv tal-prodott għas-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni.

60.

Għalhekk nipproponi li l-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009 u l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95 jiġu interpretati fis-sens li l-proprjetarju ta’ trade mark jista’ jinvoka din it-trade mark sabiex jopponi l-kummerċjalizzazzjoni taħt din it-trade mark ta’ prodott li tqiegħed fis-suq fl-Unjoni minn dan il-proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu taħt trade mark oħra li tappartjeni lilu, sakemm ikunu ssodisfatti l-kundizzjonijiet stabbiliti fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-ippakkjar mill-ġdid tal-prodotti li huma s-suġġett tal-kummerċ parallel. Dawn il-kundizzjonijiet jeżiġu, b’mod partikolari, li l-aċċess effettiv tal-prodott għas-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni jeħtieġ is-sostituzzjoni tat-trade mark oriġinali bit-trade mark li taħtha prodotti identiċi huma kkummerċjalizzati f’dan l-Istat Membru.

61.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, għandu jiġi analizzat jekk l-interpretazzjoni li nipproponi tistax tiġi applikata fil-każ fejn, bħal f’dawn il-kawżi, l-importatur parallel jixtieq jissostitwixxi t-trade mark ta’ prodott mediċinali ġeneriku użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni bit-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza użata fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. In-natura speċifika tas-sitwazzjonijiet fil-kawża prinċipali tinsab fil-fatt li l-prodott mediċinali ġeneriku u l-prodott mediċinali ta’ referenza huma kkummerċjalizzati minn impriżi konnessi u li ż-żewġ trade marks jappartjenu lill-istess proprjetarju.

62.

Kif jirriżulta mid-diskussjonijiet fil-kawżi prinċipali kif ukoll quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, il-leġittimità tal-aġir tan-negozjant parallel tista’ tkun f’kunflitt b’mod partikolari ma’ żewġ rekwiżiti, jiġifieri dak tal-identiċità tal-prodotti u dak tan-neċessità tar-rebranding.

63.

Skont l-interpretazzjoni li nipproponi, in-negozjant parallel għandu d-dritt, mingħajr ma l-proprjetarju tad-dritt ta’ trade mark ikun jista’ jopponi għalih, li jissostitwixxi t-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni bit-trade mark użata, għal prodotti identiċi, fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. Fil-kawżi prinċipali, il-prodott li huwa s-suġġett tal-kummerċ parallel huwa prodott mediċinali ġeneriku filwaqt li t-trade mark imwaħħla min-negozjant parallel fl-Istat Membru ta’ importazzjoni hija trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza tal-imsemmi prodott mediċinali ġeneriku. Għalhekk tqum il-kwistjoni dwar jekk il-prodott mediċinali ġeneriku u l-prodott mediċinali ta’ referenza tiegħu jistgħux jitqiesu li huma prodotti identiċi għall-finijiet tal-eżawriment tad-dritt tat-trade mark.

64.

Prodott mediċinali ġeneriku huwa ddefinit, fl-Artikolu 10(2)(b) tad-Direttiva 2001/83/KE ( 49 ) bħala “prodott mediċinali li jkollu l-istess komposizzjoni kwalitattiva u kwantitattiva f’sustanzi attivi u l-istess forma farmaċewtika bħal dik tal-prodott ta’ referenza, u li l-bioekwivaleza tiegħu mal-prodott mediċinali ta’ referenza tkun ġiet murija permezz ta’ studji xierqa ta’ bijodisponibilità”. Skont l-Artikolu 10(1) ta’ din id-direttiva, tali prodott mediċinali huwa suġġett għal proċedura ta’ awtorizzazzjoni ta’ tqegħid fis-suq imsejħa “mqassra”. Fil-fatt, huwa suppost għandu l-istess karatteristiċi bħall-prodott mediċinali ta’ referenza.

65.

Madankollu, id-definizzjoni stess tal-prodott mediċinali ġeneriku taċċetta ċerti varjanti meta mqabbel mal-prodott mediċinali ta’ referenza, kemm f’dak li jirrigwarda l-forma kimika tas-sustanza attiva ( 50 ), kif ukoll f’dak li jirrigwarda l-forma farmaċewtika tal-prodott mediċinali stess ( 51 ). Barra minn hekk, għalkemm il-prodott mediċinali ġeneriku huwa bijoekwivalenti għall-prodott mediċinali ta’ referenza f’dak li jirrigwarda s-sustanza attiva u l-effetti terapewtiċi tiegħu, dan jista’ jkun distint minnu permezz tal-eċċipjenti tiegħu ( 52 ), il-preżentazzjoni tiegħu jew aspetti oħra bħat-togħma.

66.

Sussegwentement, fil-każ ta’ ċerti prodotti mediċinali ( 53 ), is-sostituzzjoni tagħhom bi prodotti mediċinali oħra ekwivalenti, kemm jekk ikunu ġeneriċi jew ta’ referenza, matul it-trattament hija kontroindikata għal raġunijiet mediċi. Dan huwa b’mod partikolari l-każ ta’ wieħed mill-prodotti mediċinali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, kif isostnu Impexeco u PI Pharma fir-risposta tagħhom għall-mistoqsijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja. Madankollu, kuntrarjament għal dak li jsostnu dawn il-partijiet, dan il-fatt, mhux talli ma jipprovax in-neċessità tar-rebranding, iżda juri, fil-fehma tiegħi, li r-rebranding ta’ tali prodott mediċinali ma jistax jiġi aċċettat mill-perspettiva medika. Fil-fatt, jekk is-sostituzzjoni ta’ prodott mediċinali b’ieħor matul it-trattament hija pprojbita għal raġunijiet mediċi, is-sostituzzjoni tal-isem tal-prodott mediċinali tista’ tqarraq lill-professjonisti tas-saħħa u lill-pazjenti, b’konsegwenzi potenzjalment serji għas-saħħa. Ma huwiex mingħajr raġuni li l-isem tal-prodott mediċinali għandu jiġi indikat fl-applikazzjoni għal awtorizzazzjoni ta’ tqegħid fis-suq. Fil-fatt, fil-każ tal-prodotti mediċinali, l-isem tal-prodott għandu rwol li jmur lil hinn mir-rwol tat-trade marks, li huwa s-sempliċi indikazzjoni ta’ oriġini tal-prodott.

67.

Għalkemm il-prodotti mediċinali ġeneriċi u l-prodotti mediċinali ta’ referenza tagħhom huma għalhekk ekwivalenti mill-perspettiva terapewtika, jiena tal-opinjoni li dawn ma jikkostitwixxux madankollu, bħala prinċipju, prodotti identiċi, minħabba d-differenzi li jistgħu jiddistingwuhom.

68.

Xorta jibqa’ l-fatt li l-prodott mediċinali ġeneriku u l-prodott mediċinali ta’ referenza, f’sitwazzjonijiet speċifiċi, b’mod partikolari meta jkunu mmanifatturati mill-istess entità jew minn entitajiet konnessi, jistgħu fil-fatt ikunu l-istess prodott ikkummerċjalizzat taħt sistemi differenti. Jidher li dan huwa dak li qed isostnu Impexeco u PI Pharma fil-proċeduri tal-kawża prinċipali. Huma l-awtoritajiet u l-qrati nazzjonali li għandhom jivverifikaw dan.

69.

F’tali każ, kuntrarjament għal dak li ssostni Novartis fl-osservazzjonijiet tagħha, la s-sistema legali differenti applikabbli għall-prodotti mediċinali ġeneriċi u ta’ riferiment, u lanqas il-perċezzjoni differenti tagħhom mill-professjonisti tas-saħħa jew mill-pazjenti ma huma suffiċjenti sabiex jiġġustifikaw id-dritt tal-proprjetarju tat-trade marks fuq dawn il-prodotti mediċinali li jopponi għas-sostituzzjoni tat-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni b’dik użata fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. Fil-fatt, fis-sitwazzjoni fejn din is-sostituzzjoni tkun neċessarja għal negozjant parallel sabiex ikun jista’ jidħol fis-suq ta’ dan l-aħħar Stat Membru, tali fakultà tkun tippermetti lill-proprjetarju jwettaq tqassim tas-swieq billi jikkummerċjalizza l-istess prodott kemm bħala prodott mediċinali ta’ referenza, kif ukoll bħala prodott mediċinali ġeneriku u billi sussegwentement jostakola l-moviment liberu tiegħu fl-Unjoni. Huwa għalhekk biss abbażi tal-karatteristiċi intrinsiċi tal-prodotti li għandha tiġi evalwata l-identiċità tagħhom għall-finijiet tal-eżawriment tad-dritt tat-trade mark.

70.

Dan iwassalna għat-tieni kundizzjoni, dik tan-neċessità tas-sostituzzjoni tat-trade mark.

71.

Kif diġà semmejt ( 54 ), il-proprjetarju tat-trade mark ma jistax jopponi l-użu tagħha minn negozjant parallel sabiex jissostitwixxi t-trade mark użata fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni, bil-kundizzjoni, b’mod partikolari, li din is-sostituzzjoni tkun oġġettivament neċessarja sabiex jiġi ggarantit l-aċċess effettiv tal-prodott għas-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni. Dan jirriżulta ċar mis-sentenza Upjohn ( 55 ). Dan huwa dovut għall-fatt li l-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark fil-każ tas-sostituzzjoni ta’ trade mark oħra li tappartjeni lill-istess proprjetarju huwa ġġustifikat mir-rekwiżiti tas-suq intern.

72.

Madankollu, jidhirli li, fil-każ tas-sostituzzjoni tat-trade mark ta’ prodott mediċinali ġeneriku b’dik ta’ prodott mediċinali ta’ referenza awtorizzat fis-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni, din il-kundizzjoni tkun issodisfatta biss f’sitwazzjonijiet eċċezzjonali.

73.

Fil-fatt, kif tosserva ġustament Novartis, il-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-okkażjoni tiddeċiedi li Stat Membru ma jistax, bħala prinċipju, jirrifjuta awtorizzazzjoni ta’ importazzjoni parallela ta’ prodott mediċinali ġeneriku li l-prodott mediċinali ta’ referenza tiegħu għandu awtorizzazzjoni ta’ tqegħid fis-suq f’dan l-Istat Membru ( 56 ), ħlief jekk dan ir-rifjut ikun iġġustifikat minn raġunijiet marbuta mal-protezzjoni tas-saħħa ( 57 ).

74.

Għalhekk, negozjant parallel għandu normalment id-dritt li jikseb l-awtorizzazzjoni li jikkummerċjalizza, taħt ismu stess, prodott mediċinali ġeneriku li l-prodott mediċinali ta’ referenza tiegħu huwa awtorizzat fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. Is-sostituzzjoni tat-trade mark (isem) tal-prodott mediċinali ġeneriku bit-trade mark (isem) tal-prodott mediċinali ta’ referenza għalhekk ma hijiex neċessarja, u dan indipendentement mill-kwistjoni dwar jekk il-prodott mediċinali ġeneriku li huwa s-suġġett tal-kummerċ parallel huwiex awtorizzat ukoll fl-Istat Membru ta’ importazzjoni. Għall-kuntrarju, jekk raġunijiet marbuta mal-protezzjoni tas-saħħa jipprekludu tali awtorizzazzjoni, dawn jipprekludu iktar u iktar li l-prodott mediċinali ġeneriku jiġi moħbi taħt l-isem tal-prodott mediċinali ta’ referenza u l-awtorizzazzjoni ma tingħatax, b’mod konformi mar-regoli tas-suq intern, indipendentement minn oppożizzjoni eventwali tal-proprjetarju tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza.

75.

Dan huwa biżżejjed sabiex jiġu ssodisfatti r-rekwiżiti tal-moviment liberu tal-merkanzija. L-argumenti ta’ Impexeco u ta’ PI Pharma bbażati fuq in-neċessità li jkun hemm aċċess għas-suq kollu li fih huwa preżenti l-proprjetarju tat-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza jew id-drawwiet tat-tobba li jippreskrivu dan il-prodott mediċinali ta’ referenza ma humiex ta’ natura li jbiddlu din il-konstatazzjoni.

76.

L-ewwel, għalkemm il-libertà ta’ moviment tal-merkanzija tiżgura li n-negozjant parallel ikollu aċċess effettiv għas-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni, hija madankollu ma tiggarantilux id-dritt li jikkummerċjalizza kwalunkwe prodott taħt kwalunkwe trade mark. Peress li n-negozjant parallel jista’ jikkummerċjalizza l-prodott mediċinali ġeneriku taħt it-trade mark tal-prodott mediċinali ġeneriku u l-prodott mediċinali ta’ referenza taħt it-trade mark tal-prodott mediċinali ta’ referenza, billi jadatta, jekk ikun il-każ, l-imballaġġ sabiex jissodisfa r-rekwiżiti tas-suq tal-Istat Membru ta’ importazzjoni, ir-regoli tas-suq intern ma jirrikjedux li dan in-negozjant parallel ikun awtorizzat jissostitwixxi waħda minn dawn it-trade marks bl-oħra, b’tali mod li jidħol fuq id-drittijiet tal-proprjetarju ta’ dawn it-trade marks.

77.

It-tieni, kull prodott mediċinali ġeneriku, irrispettivament minn jekk ikunx is-suġġett ta’ kummerċ parallel jew le, jidħol bħala definizzjoni f’suq okkupat mill-prodott mediċinali ta’ referenza, bil-konsegwenzi kollha li dan jimplika f’dak li jirrigwarda d-drawwiet tat-tobba u tal-pazjenti. Għaldaqstant, hija l-persuna li tikkummerċjalizza l-prodott mediċinali ġeneriku li għandha tikkonvinċi lill-klijenti tagħha li jużaw dan il-prodott mediċinali. Kull tentattiv sabiex jintlaħaq dan ir-riżultat permezz tas-sostituzzjoni tat-trade mark jaqa’ fit-tfittxija ta’ vantaġġ kummerċjali u għalhekk ma huwiex kopert mill-eżawriment tad-dritt ta’ trade mark ( 58 ).

78.

Il-kunsiderazzjonijiet preċedenti jwassluni għall-konklużjoni li, għalkemm l-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 207/2009, u l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95, moqrija fid-dawl tat-Trattat kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja, jipprekludu lill-proprjetarju ta’ trade mark milli jopponi l-użu tagħha minn negozjant parallel sabiex jissostitwixxi t-trade mark użata minn dan il-proprjetarju fl-Istat Membru ta’ esportazzjoni permezz tat-trade mark li dan juża, għal prodotti identiċi, fl-Istat Membru ta’ importazzjoni, meta jkunu ssodisfatti l-kundizzjonijiet li jirriżultaw minn din il-ġurisprudenza, dan japplika biss b’mod eċċezzjonali fil-każijiet tas-sostituzzjoni tat-trade mark ta’ prodott mediċinali ġeneriku permezz tat-trade mark ta’ prodott mediċinali ta’ referenza.

79.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li tingħata r-risposta li ġejja għad-domandi preliminari magħmula mill-Hof van beroep te Brussel (il-Qorti tal-Appell ta’ Brussell, Il-Belġju):

L-Artikolu 13 tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 207/2009 tas‑26 ta’ Frar 2009, dwar it-trade mark tal-Unjoni Ewropea, kif emendat bir-Regolament (UE) 2015/2424 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tas‑16 ta’ Diċembru 2015, u l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2008/95/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat‑22 ta’ Ottubru 2008, biex jiġu approssimati l-liġijiet ta’ l-Istati Membri dwar it-trade mark, moqrija fid-dawl tal-Artikoli 34 u 36 TFUE, għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-proprjetarju ta’ trade mark fuq prodott mediċinali ta’ referenza jista’ jopponi l-użu ta’ din it-trade mark minn terz sabiex jissostitwixxi, fil-kuntest tal-kummerċ parallel, it-trade mark li taħtha prodott mediċinali ġeneriku huwa kkummerċjalizzat minn dan il-proprjetarju jew bil-kunsens tiegħu fi Stat Membru ieħor, sakemm, minn naħa, iż-żewġ prodotti mediċinali jkunu materjalment identiċi u li, min-naħa l-oħra, ikunu ssodisfatti, f’dak li jirrigwarda s-sostituzzjoni tat-trade mark, il-kundizzjonijiet stabbiliti mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenzi tagħha tal‑11 ta’ Lulju 1996, Bristol-Myers Squibb et (C‑427/93, C‑429/93 u C‑436/93, EU:C:1996:282), u tas‑26 ta’ April 2007, Boehringer Ingelheim et (C‑348/04, EU:C:2007:249).