1. 

Id-detentur tad-drittijiet tal-awtur fuq programm tal-kompjuter ħarrek lil waħda mill-persuni liċenzjati tiegħu (li magħha kkonkluda l-kuntratt korrispondenti) minħabba li wettqet emendi f’dan il-programm, mingħajr il-kunsens tiegħu. L-azzjoni mressqa quddiem il-Qorti tal-Ewwel Istanza Franċiża, li ġiet miċħuda minnha, kienet ibbażata fuq ir-responsabbiltà li tirriżulta mill-ksur tad-drittijiet tal-awtur (responsabbiltà ex delicto) u mhux fuq il-ksur tat-termini tal-kuntratt (responsabbiltà ex contracto).

2. 

Il-qorti tal-appell qiegħda taffaċċja d-dilemma ta’ kif ser tikklassifika l-aġir tal-konvenuta bħala ksur tad-drittijiet tal-awtur (contrefaçon) fuq il-programm jew bħala nuqqas ta’ twettiq tal-obbligi kuntrattwali tagħha. Il-problema li qiegħda taffaċċja hija li, skont prinċipju tad-dritt Franċiż, bħala regola ġenerali, azzjoni ex delicto tista’ tiġi ppreżentata biss meta l-partijiet ma jkunux marbuta b’relazzjoni kuntrattwali.

3. 

Id-domanda preliminari tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex issolvi d-dubji tagħha permezz tal-interpretazzjoni tad-Direttivi 2004/48/KE ( 2 ) u 2009/24/KE ( 3 ).

4.

Skont il-premessa 13:

“Id-drittijiet esklussivi tal-awtur li jipprevjenu r-riproduzzjoni mhux awtorizzata ta’ dan ix-xogħol għandhom ikunu soġġetti għall-eċċezzjoni limitata fil-każ ta’ programm tal-kompjuter li tippermetti r-riproduzzjoni teknika meħtieġa għall-użu ta’ dak il-programm minn min jiksbu legalment. Dan ifisser li l-atti li jtellgħu u jħaddmu, meħtieġa għall-użu ta’ kopja ta’ programm li jkun inkiseb legalment, u l-att ta’ korrezzjoni tal-iżbalji tiegħu, jistgħu ma jkunux projbiti b’kuntratt. Fl-assenza ta’ dispożizzjonijiet kuntrattwali speċifiċi, inkluż meta kopja ta’ programm tkun inbiegħet, kull att ieħor meħtieġ għall-użu tal-kopja ta’ programm jista’ jitwettaq skont l-iskop maħsub tiegħu minn min ikun kiseb legalment dik il-kopja”.

5.

Il-paragrafu 1 tal-Artikolu 4 (“Atti ristretti”) jipprovdi li:

“Bla ħsara għad-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 5 u 6, id-drittijiet esklussivi tad-detentur tad-drittijiet skont it-tifsira tal-Artikolu 2 għandhom jinkludu d-dritt li jagħmlu jew li jawtorizzaw:

6.

Il-paragrafu 1 tal-Artikolu 5 (“Eċċezzjonijiet għall-atti ristretti”) jistabbilixxi li:

“Fl-assenza ta’ dispożizzjonijiet speċifiċi kuntrattwali, l-atti msemmija fil-punti (a) u (b) tal-Artikolu 4(1) m’għandhomx jeħtieġu awtorizzazzjoni mid-detentur tad-drittijiet fejn ikunu meħtieġa għall-użu tal-programm tal-kompjuter minn min jiksbu legalment skont il-fini maħsub tiegħu, inkluża l-korrezzjoni ta’ żball”.

7.

L-Artikolu 6 (“Dekumpilazzjoni”) jindika li:

“1.   L-awtorizzazzjoni tad-detentur tad-drittijiet m’għandhiex tkun meħtieġa fejn ir-riproduzzjoni taċ-ċifrarju u t-traduzzjoni tal-forma tiegħu skont it-tifsira tal-punti (a) u (b) tal-Artikolu 4(1) huma indispensabbli biex tottjeni l-informazzjoni meħtieġa biex tikseb l-interoperabilità ta’ programm tal-kompjuter maħluq indipendentement minn programmi oħra, kemm-il darba jsiru skont dawn il-kundizzjonijiet li ġejjin:

[…]

2.   Id-dispożizzjonijiet tal-paragrafu 1 ma għandhomx jippermettu l-informazzjoni miksuba permezz tal-applikazzjoni tiegħu:

3.   Skont id-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni ta’ Berna għall-protezzjoni ta’ Xogħlijiet Letterarji u Artistiċi, id-dispożizzjonijiet ta’ dan l-Artikolu ma jistgħux jiġu interpretati b’mod li jippermettu l-applikazzjoni tiegħu li tintuża b’mod li tippreġudika b’mod mhux raġunat l-interessi ġusti tad-detentur leġittimu jew imorru kontra l-isfruttar normali tal-programm tal-kompjuter”.

8.

Skont il-premessa 10:

“L-għan ta’ din id-Direttiva hija li tqarreb is-sistemi leġislattivi sabiex tassigura livell ta’ protezzjoni għoli, ekwivalenti u omoġenju fis-suq intern”.

9.

Il-premessa 15 tipprovdi li:

“Din id-Direttiva ma għandiex taffettwa il-liġi sostantiva fuq il-proprjetà intellettwali […]”.

10.

L-Artikolu 2 (“Firxa ta’ applikazzjoni”) jindika li:

“1.   Mingħajr preġudizzju għall-mezzi li huma jew li jistgħu jiġu pprovduti fil-Komunità jew fil-leġislazzjoni nazzjonali, sakemm dawk il-mezzi jistgħu ikunu aktar favorevoli għall-proprjetarji tad-drittijiet, il-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji provduti b’din id-Direttiva għandhom japplikaw, skond l-Artikolu 3, għal kull kontravvenzjoni tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali provduti bil-liġijiet tal-Komunità u/jew bil-liġijiet ta’ l-Istat Membru konċernat.

[…]

3.   Din id-Direttiva ma għandix taffettwa:

11.

L-Artikolu 3 (“Obbligu ġenerali”) jgħid li:

“1.   L-Istati Membri għandhom jipprovdu il-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji neċessarji biex jiġi assigurat l-infurzar tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali koperti b’din id-Direttiva. Dawk il-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji għandhom ikunu ġusti u m’għandhomx ikunu mhux neċessarjament kumplikati jew għaljin, jew li jwasslu għal-limiti ta’ ħin mhux raġjonevoli jew dewmien mhux ordnat.

2.   Dawk il-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji għandhom ikun wkoll effetttivi, proporzjonati u dissważivi u għandhom ikunu applikati b’mod u manjiera li jevitaw il-ħolqien ta’ barrieri biex jiġi leġitimiżżat il-kummerċ u biex jiġu provduti protezzjonijiet kontra l-abbuż tagħhom”.

12.

L-Artikolu L122‑6 jindika li:

“Mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu L122‑6‑1, id-dritt ta’ sfruttament li jkollu l-awtur ta’ softwer jinkludi d-dritt li jwettaq u jawtorizza:

1.o Ir-riproduzzjoni permanenti jew provviżorja ta’ softwer […]

2.o It-traduzzjoni, l-adattament, l-arranġament jew kwalunkwe emenda oħra f’softwer u r-riproduzzjoni tas-softwer li jirriżulta […]

3.o Il-kummerċjalizzazzjoni bi jew mingħajr ħlas, inkluż il-kiri, ta’ kampjun jew diversi kampjuni ta’ softwer permezz ta’ kwalunkwe proċedura […]”.

13.

L-Artikolu L122‑6‑1 jipprovdi li:

“I. L-atti previsti fil-punti 1.o u 2.o tal-Artikolu L122‑6, inkluż il-korrezzjoni ta’ żbalji, ma jiġux suġġetti għall-awtorizzazzjoni tal-awtur meta jkunu meħtieġa għall-użu tas-softwer, skont l-iskop tiegħu, mill-persuna li għandha d-dritt li tużah.

Madankollu, permezz ta’ kuntratt, l-awtur jista’ jirriżerva d-dritt li jikkoreġi l-iżbalji u jiddetermina l-modalitajiet partikolari li jiġu suġġetti għalihom l-atti previsti fil-punti 1.o u 2.o tal-Artikolu L122‑6, meħtieġa għall-użu tas-softwer, skont l-iskop tiegħu, mill-persuna li jkollha d-dritt li tużah”.

14.

Konformement mal-Artikolu L335-3:

“[…]

Il-ksur tad-drittijiet tal-awtur ta’ softwer iddefiniti fl-Artikolu L122‑6 jikkostitwixxi delit de contrefaçon ukoll

[…]”

15.

Permezz ta’ kuntratt iffirmat fil‑25 ta’ Awwissu 2010 ( 5 ), il-kumpannija Free Mobile, operatriċi tat-telefonija mobbli, kisbet il-liċenzja għall-użu tas-softwer “ClickOnSite”, li d-drittijiet tal-awtur tiegħu kienu tal-kumpannija IT Development.

16.

Fit‑18 ta’ Ġunju 2015 ( 6 ), IT Development ħarrket lil Free Mobile b’contrefaçon tas-softwer ClickOnSite, fejn talbet il-kumpens għad-danni mġarrba. B’mod partikolari, akkużatha li emendat il-kodiċi sors tal-programm, b’mod speċjali bl-introduzzjoni ta’ formoli ġodda, aġir li jikser is-sitt klawżola tal-kuntratt ta’ liċenzja.

17.

Free Mobile ċaħdet it-talba bħala inammissibbli u infondata. Barra minn hekk, ressqet kontrotalba għal proċedura abbużiva.

18.

It-Tribunal de grande instance de Paris (il-Qorti Reġjonali ta’ Pariġi, Franza) tat is-sentenza tas‑6 ta’ Jannar 2017, fejn iddikjarat l-inammissibbiltà tat-talbiet ta’ IT Development ibbażati fuq ir-responsabbiltà ex delicto u ċaħdet il-kontrotalba.

19.

IT Development ikkontestat din is-sentenza quddiem il-Cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi, Franza), billi insistiet fuq it-talbiet tagħha fl-ewwel istanza “bħala contrefaçon”, iżda żiedet, sussidjarjament, it-talba li Free Mobile tiġi kkundannata tħallasha kumpens għad-danni li kkawżatilha “fuq il-bażi kuntrattwali”.

20.

Free Mobile talbet il-konferma tas-sentenza tal-ewwel istanza, ħlief fir-rigward taċ-ċaħda tal-kontrotalba.

21.

Il-qorti tar-rinviju qieset li huwa meħtieġ li ssir domanda preliminari, għar-raġunijiet li ġejjin:

22.

F’din iċ-ċirkustanza, il-Cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domanda preliminari li ġejja:

“Il-fatt li persuna mogħtija liċenzja ta’ softwer ma tosservax it-termini ta’ kuntratt ta’ liċenzja ta’ softwer (bl-iskadenza ta’ perijodu ta’ prova, bil-fatt li jinqabeż in-numru ta’ utenti awtorizzati jew unità ta’ kejl oħra, bħall-proċessuri li jistgħu jintużaw sabiex jiġu eżegwiti l-istruzzjonijiet tas-softwer, jew billi jiġi emendat il-kodiċi sors tas-softwer meta l-liċenzja tirriżerva dan id-dritt lid-detentur inizjali) jikkostitwixxi:

23.

Id-digriet tar-rinviju ġie rreġistrat fil-Qorti tal-Ġustizzja fil‑25 ta’ Ottubru 2018.

24.

Il-kumpanniji IT Development u Free Mobile, il-Gvern Franċiż u l-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub. Ma saritx seduta minħabba li l-Qorti tal-Ġustizzja ma kkunsidrathiex indispensabbli.

25.

Free Mobile tafferma li parti mid-domanda preliminari hija inammissibbli minħabba li hija ipotetika, fir-rigward tat-tliet każijiet ta’ nuqqas ta’ osservanza kuntrattwali mniżżla fid-digriet tar-rinviju (l-iskadenza tal-perijodu ta’ prova, il-fatt li jinqabeż in-numru ta’ utenti awtorizzati u ta’ unità ta’ kejl oħra). Huwa biss in-nuqqas ta’ osservanza tal-kuntratt, riżultat tal-emenda tal-kodiċi sors, li għandu x’jaqsam mal-kawża prinċipali.

26.

Il-qorti tar-rinviju tippreżenta dawn l-erba’ sitwazzjonijiet deskritti fl-istess livell, bħala espressjonijiet ta’ aġir wieħed, iżda Free Mobile għandha raġun meta tindika li ma humiex neċessarjament identiċi, mill-perspettiva ġuridika u, fuq kollox, li l-ewwel tlieta jmorru lil hinn mill-fatti inkwistjoni. Għalhekk, dan l-aġir ma għandux jiġi estiż għar-risposta preliminari.

27.

Id-Direttiva 2009/24 tirrigwarda b’mod speċifiku l-protezzjoni ġuridika tal-programmi tal-kompjuter, li l-Istati Membri għandu jkollhom fir-rigward tad-drittijiet tal-awtur, bħal xogħlijiet letterarji, kif iddefiniti fil-Konvenzjoni ta’ Berna tad‑9 ta’ Settembru 1886 (Artikolu 1(1)).

28.

Madankollu, il-programmi tal-kompjuter juru partikolaritajiet li jitolbu trattament differenti minn xogħlijiet protetti mid-drittijiet tal-awtur. Sabiex dak li jikseb il-programm ikun jista’ jużah skont l-iskop previst tiegħu, ċerti setgħat li, bil-liġi, huma parti mill-monopolju karatteristiku tad-detentur ta’ proprjetà intellettwali jiġu esklużi, bil-liġi wkoll, ġustament bħala konsegwenza tan-natura individwali tax-xogħol protett.

29.

Skont din l-iskema, filwaqt li l-Artikolu 4 tad-Direttiva 2009/24 jistabbilixxi drittijiet esklużivi tad-detentur tal-programm tal-kompjuter ( 8 ), l-Artikoli 5 u 6 jistabbilixxu eċċezzjonijiet jew “limiti interni” għal dawn id-drittijiet, ta’ oriġini legali ( 9 ).

30.

L-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2009/24 jippermetti l-emenda, permezz ta’ kuntratt, tas-sistema ta’ protezzjoni u l-eċċezzjonijiet li tfassal id-direttiva nnifisha. Jekk, fil-prinċipju, ma tiġix ippreċiżata l-awtorizzazzjoni tad-detentur tad-drittijiet tal-awtur għal ċerti azzjonijiet, huwa possibbli, permezz ta’ klawżoli kuntrattwali speċifiċi miftiehma mal-persuna liċenzjata, li d-detentur tal-programm jirkupra l-esklużività ta’ wħud mis-setgħat imniżżla fl-Artikolu 4. F’din iċ-ċirkustanza, il-bażi legali tad-dritt tad-detentur tkun il-kuntratt u mhux il-liġi; bl-istess mod, ir-responsabbiltà tal-persuna liċenzjata li tikser id-dritt ta’ esklużività tad-detentur tirriżulta mill-kuntratt ukoll, mhux mil-liġi.

31.

Hija l-qorti tar-rinviju li għandha tiċċara jekk dawn iċ-ċirkustanzi tal-kawża jikkorrispondux għall-ipoteżijiet fattwali tad-Direttiva 2009/24 (u tar-regoli nazzjonali ta’ traspożizzjoni), b’mod partikolari, tal-Artikolu 5(1), fir-rigward tar-riżerva ta’ setgħat tad-detentur tal-programm fid-dawl tal-kuntratt.

32.

Għaldaqstant, il-klassifikazzjoni tat-tilwima fir-rigward tal-mertu tista’ tkun biss kuntrattwali. Għalhekk, ma jidħolx inkwistjoni l-prinċipju ta’ non‑cumul fis-seħħ fid-dritt Franċiż, li l-kompatibbiltà tiegħu mad-Direttivi 2004/48 u 2009/24 hija riflessa fid-domanda preliminari magħmula.

33.

Ir-riflessjonijiet sussegwenti jittrattaw id-domanda preliminari minn perspettiva usa’, jiġifieri, fil-każ fejn l-aġir tal-persuna liċenzjata jista’ jiġi kklassifikat, b’mod simultanju, bħala nuqqas ta’ osservanza ta’ kuntratt u nuqqas ta’ twettiq ta’ dmir ġenerali li jiġu inforzati d-drittijiet tal-awtur skont il-limiti tiegħu stabbiliti mil-liġi (korollarju, definittivament, tar-regola alterum non laedere). F’din l-ipoteżi, japplika l-prinċipju ta’ non‑cumul.

34.

Il-Gvern Franċiż u l-Kummissjoni jikkunsidraw li d-Direttiva 2004/48 ma timponi l-ebda sistema ta’ responsabbiltà partikolari. Għaldaqstant, is-soluzzjoni għad-domanda magħmula taqa’ taħt l-awtonomija proċedurali tal-Istati Membri, suġġetta għall-prinċipji ta’ ekwivalenza u ta’ effettività.

35.

Il-partijiet fil-vertenza ta’ oriġini, kif ukoll il-Kummissjoni, żiedu argumenti oħrajn insostenn tal-pożizzjonijiet rispettivi tagħhom. Mill-ewwel jagħmlu riferiment għas-sentenza tat‑18 ta’ April 2013 ( 10 ), mogħtija f’appell, fejn il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet dwar in-natura — kuntrattwali jew mhux kuntrattwali— ta’ kawża li tippreżenta xebh ma’ dik attwali.

36.

Barra minn hekk, Free Mobile tinvoka l-Artikolu 8 tar-Regolament (KE) Nru 864/2007 ( 11 ), li skontu kwalunkwe ksur tad-dritt ta’ proprjetà intellettwali jirriżulta f’obbligu ta’ kumpens ta’ natura mhux kuntrattwali.

37.

Fl-aħħar nett, Free Mobile u l-Kummissjoni jagħmlu riferiment għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar ir-Regolament (UE) Nru 1215/2012 ( 12 ), li skontha r-responsabbiltà mhux kuntrattwali tkun ta’ natura residwa fid-dritt tal-Unjoni.

38.

Minħabba li, jekk kwalunkwe wieħed minn dawn l-argumenti jieħu preċedenza, l-analiżi tad-Direttivi 2009/24 u 2004/48 tista’ ma tkunx indispensabbli, l-ewwel ser nittratta lilhom, iżda qabel ser nindirizza l-prinċipju ta’ non‑cumul fl-ordinament Franċiż.

39.

Il-prinċipju ta’ non‑cumul huwa msejjes fuq fatt li jista’ jikkostitwixxi, fl-istess ħin, nuqqas ta’ osservanza (jew osservanza difettuża) ta’ kuntratt u n-nuqqas ta’ twettiq ta’ dmir ta’ oriġini legali. Konsegwentement, it-talba għal kumpens tista’ tkun ibbażata fuq żewġ bażijiet legali — kuntrattwali u mhux kuntrattwali— li magħhom ġeneralment jiġu assoċjati sistemi proċedurali differenti ( 13 ).

40.

F’din is-sitwazzjoni, ir-rikorrent għandu jingħata l-għażla bejn iż-żewġ titoli legali (il-Pajjiżi l-Baxxi, il-Ġermanja u r-Renju Unit) jew jiġi appoġġjat wieħed, bl-esklużjoni tal-ieħor (Franza u l-Belġju). F’dan l-aħħar każ, forsi l-espressjoni non‑cumul tista’ tiġi ssostitwita b’dik ta’ nuqqas ta’ għażla.

41.

Ġew invokati diversi ġustifikazzjonijiet għall-prinċipju. Minn naħa waħda, minn perspettiva prattika, permezz tiegħu jiġi evitat li r-rikorrent ikun jista’ jagħżel b’mod diskrezzjonali s-sistema ta’ responsabbiltà applikabbli; b’dan il-mod jiġi protett il-ftehim u tinżamm is-saħħa vinkolanti tal-kuntratti. Min-naħa l-oħra, tiġi evitata responsabbiltà ċivili wiesgħa żżejjed (bħalma tkun dik tal-Artikolu 1242 tal-Kodiċi Ċivili Franċiż), mhux prevista mill-partijiet u kapaċi tpoġġi fil-periklu l-ekwilibriju kuntrattwali.

42.

Madankollu, għandu jitfakkar li l-ordinament Franċiż jippermetti eċċezzjonijiet għall-imsemmi prinċipju: dan huwa l-każ, speċifikament, fir-rigward tal-privattivi u t-trade marks ( 14 ). Fiż-żewġ każijiet, is-soluzzjoni turi fatti preċedenti fid-dritt tal-Unjoni ( 15 ).

43.

Fost ir-raġunijiet li jispjegaw l-irtirar tal-prinċipju ta’ nuqqas ta’ għażla f’dawn l-oqsma, hemm kunsiderazzjonijiet marbuta mal-eżawriment tad-drittijiet ta’ proprjetà industrijali, li ma humiex rilevanti għad-drittijiet tal-awtur ( 16 ). Ma jidhirx li l-ispjegazzjoni hija xierqa fir-rigward tal-programmi tal-kompjuter ( 17 ), iżda l-fatt jibqa’ li, għal-liċenzja ta’ programmi tal-kompjuter, la fid-dritt tal-Unjoni u lanqas f’dak Franċiż ma hemm dispożizzjonjiet simili għal dawk fis-seħħ għat-trade marks jew il-privattivi. Għalhekk, fi Franza, ir-regola ta’ non‑cumul tiġi applikata f’dan ir-rigward, anki jekk l-implimentazzjoni tagħha taffaċċja ċerti diffikultajiet ( 18 ).

44.

Fis-sentenza Systran, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet dwar kawża li tixbah lil dik li qiegħda tiġi analizzata, billi ddeċidiet dwar l-appell ippreżentat kontra s-sentenza tal-Qorti Ġenerali tas‑26 ta’ Diċembru 2010 ( 19 ).

45.

Konformement mal-fatti ta’ din il-kawża, il-Kummissjoni u l-Grupp Systran kienu marbuta għal diversi snin b’numru ta’ kuntratti għall-użu, mill-ewwel entità, ta’ programm ta’ traduzzjoni awtomatika, li t-tieni entità kienet id-detentur tiegħu. Iktar ’il quddiem, il-Kummissjoni għaddiet sabiex timplimenta s-servizzi ta’ fornitur ieħor għall-manutenzjoni u t-titjib lingwistiku tas-sistema ta’ traduzzjoni awtomatika tagħha. Fil-fehma ta’ Systran, permezz ta’ dan l-aġir, il-Kummissjoni kienet kisret id-drittijiet tal-proprjetà intellettwali tagħha, għalhekk ippreżentat rikors quddiem il-Qorti Ġenerali.

46.

Il-Kummissjoni talbet l-inammissibbiltà tar-rikors minħabba n-nuqqas ta’ ġurisdizzjoni tal-Qorti Ġenerali, fid-dawl tan-natura kuntrattwali tal-kawża: fin-nuqqas ta’ klawżola ta’ arbitraġġ, il-vertenzi ta’ din in-natura jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati nazzjonali. Minħabba li din l-eċċezzjoni ġiet miċħuda, il-Kummissjoni ppreżentat appell ta’ kassazzjoni.

47.

Il-Qorti tal-Ġustizzja annullat, minħabba ksur tar-regoli ta’ ġurisdizzjoni, is-sentenza tal-Qorti Ġenerali, billi kkritikatha talli kkunsidrat, b’mod żbaljat, in-natura mhux kuntrattwali tal-kawża.

48.

L-evalwazzjoni tan-natura kuntrattwali tal-vertenza twettqet fil-kuntest tat-tqassim tal-kompetenzi, bejn il-qrati tal-Unjoni u dawk nazzjonali, sabiex jiġu rrevokati azzjonijiet ta’ kumpens kontra l-istituzzjonijiet tal-Unjoni. Il-Qorti tal-Ġustizzja sostniet li l-kunċett ta’ responsabbiltà mhux kuntrattwali, fis-sens tal-Artikoli 235 KE u 288(2) KE (attwalment l-Artikoli 268 TFUE u 340(2) TFUE) huwa ta’ natura awtonoma u għandu jiġi interpretat fid-dawl tal-iskop tiegħu, li huwa li jippermetti t-tqassim imsemmi ( 20 ).

49.

Ma neskludix li mis-sentenza Systran tista’ tittieħed xi tagħlima li tgħodd għal din il-kawża. Madankollu, ma naħsibx li minn dik is-sentenza għandha tiġi dedotta liema klassifikazzjoni tar-responsabbiltà (kuntrattwali jew mhux kuntrattwali) għandha ssir f’kuntest kompletament differenti, bħalma huwa dak tat-traspożizzjoni tad-Direttivi 2009/24 u 2004/48.

50.

L-għanijiet ta’ dawn iż-żewġ direttivi huma, rispettivament, li jarmonizzaw il-protezzjoni sostantiva tal-proprjetà intellettwali fuq is-softwer u l-mekkaniżmi ta’ protezzjoni proċedurali tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali, it-tnejn li huma mbiegħda mill-iskop imfittex mis-sentenza Systran. Ir-raġunament ta’ din, a fortiori, ma jistax jissostitwixxi l-prinċipji li, fl-ordni interna tal-Istati Membri, jikkaratterizzaw iż-żewġ tipi ta’ responsabbiltajiet u jiddeterminaw it-trattament proċedurali tagħhom.

51.

L-allegazzjonijiet ibbażati fuq l-inklużjoni tal-ksur tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali fir-Regolament “Ruma II”, dwar il-liġi applikabbli għall-obbligi mhux kuntrattwali, għandhom jiġu miċħuda wkoll.

52.

Għall-kuntrarju ta’ dak li tissuġġerixxi Free Mobile, dan ir-regolament ma jikkunsidrax il-ksur ta’ dritt ta’ proprjetà intellettwali bħala avveniment dannuż li minnu jirriżulta obbligu mhux kuntrattwali. Dan jistabbilixxi l-liġi applikabbli għal “obbligazzjoni mhux kuntrattwali li tirriżulta minn ksur ta’ dritt ta’ proprjetà intellettwali” (Artikolu 8(1)). Jekk, kif jista’ jiġri fir-rigward ta’ programmi tal-kompjuter, l-oriġini tas-setgħat esklużivi tal-awtur tal-programm li jkunu ġew miksura hija kuntratt ( 21 ), il-liġi applikabbli ma tiġix deċiża konformement mar-Regolament Ruma II, iżda mar-Regolament (KE) Nru 593/2008 ( 22 ).

53.

Lanqas ma għandu jiġi sostnut l-argument ibbażat fuq id-definizzjoni tar-responsabbiltà mhux kuntrattwali li l-Qorti tal-Ġustizzja twettaq fir-rigward tar-Regolament Nru 1215/2012.

54.

Din id-definizzjoni, li ċertament tidher li tagħti natura sekondarja lir-responsabbiltà mhux kuntrattwali, isservi biss għad-delimitazzjoni bejn il-paragrafi 1 u 2 tal-Artikolu 7 tar-regolament imsemmi, b’tali mod li jiġi evitat kumulu li jagħmilhom parzjalment inutli. Din id-delimitazzjoni ssir fil-kuntest tad-determinazzjoni tal-ġurisdizzjoni internazzjonali f’kawżi transkonfinali u tissodisfa l-prinċipji proprji ta’ dan il-kuntest, għaldaqstant ma tistax tapplika f’kuntesti oħrajn, bħal dak tad-domanda preliminari.

55.

Id-Direttiva 2009/24 tirrikonoxxi l-importanza fundamentali tat-teknoloġija tal-programmi tal-kompjuter għall-iżvilupp industrijali tal-Unjoni. Filwaqt li ssemmi l-effetti negattivi li ċerti diverġenzi bejn il-leġiżlazzjonijiet tal-Istati Membri jkollhom fuq il-funzjonament tas-suq intern fir-rigward tal-programmi tal-kompjuter, din tiġbor ir-regoli ta’ natura sostantiva ( 23 ), li għandhom l-għan li jeliminawhom.

56.

Fil-kamp ta’ applikazzjoni tagħha, id-direttiva tinkludi l-protezzjoni tad-drittijiet tad-detentur tal-programm, kemm fil-kuntest tar-relazzjonijiet kuntrattwali li dan il-programm huwa s-suġġett tagħhom, kif ukoll fir-rigward tar-relazzjonijiet bejn id-detentur u terzi. B’mod partikolari, hemm eċċezzjonijiet għad-drittijiet esklużivi (imsemmija fl-Artikolu 4) li tipikament jagħmlu sens fil-kuntest ta’ kuntratt: dan huwa l-każ fir-rigward tal-eċċezzjoni li jibbenefika minnha dak li jikseb il-programm legalment (Artikolu 5(1)) jew il-“persuna li jkollha dritt li tħaddem il-programm” (Artikolu 5(2)). Fl-Artikolu 6(1)(a) isir riferiment espliċitu għar-relazzjoni bejn id-detentur tad-dritt u l-persuna liċenzjata.

57.

Għall-kuntrarju tad-Direttiva 2009/24, id-Direttiva 2004/48 ma tinkludix regoli sostantivi, iżda dawk proċedurali. Il-punt ta’ tluq tagħha huwa l-ħtieġa li tipprovdi mezzi effettivi ta’ protezzjoni tal-proprjetà intellettwali, peress li, fin-nuqqas tagħha, l-innovazzjoni u l-kreattività jiġu skoraġġiti u l-investiment jonqos (premessa 3). Sabiex jiġu limitati l-inugwaljanzi eżistenti bejn l-Istati Membri b’rabta ma’ dawn il-mezzi u l-effett ta’ distorsjoni potenzjali tagħhom fuq is-suq intern, din tistabbilixxi dispożizzjonijiet komuni ta’ natura proċedurali jew fl-ambitu tal-proċess.

58.

Il-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2004/48 huwa limitat għal tliet perspettivi: l-oġġett protett (id-drittijiet), il-limiti tal-protezzjoni (il-ksur) u l-miżuri ta’ protezzjoni (mekkaniżmi ta’ protezzjoni armonizzati).

59.

Fir-rigward tal-oġġett, il-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji li tistabbilixxi d-direttiva japplikaw “għal kull kontravvenzjoni tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali provduti bil-liġijiet tal-Komunità u/jew bil-liġijiet ta’ l-Istat Membru konċernat” (Artikolu 2 tad-direttiva, konformement mal-premessa 13) ( 24 ).

60.

F’din il-kawża, id-drittijiet tal-awtur ikkonċernati jissemmew kemm fid-Direttiva 2009/24, kif ukoll fil-KPI (Artikoli L112‑2, L122‑6, u L122‑6 1), għalhekk huma koperti mid-Direttiva 2004/48.

61.

Fir-rigward tal-ksur li għalih tapplika d-Direttiva 2004/48, il-kunċett għandu jingħata interpretazzjoni awtonoma, li tieħu inkunsiderazzjoni l-kuntest u l-għanijiet tar-regola. L-aġġettiv “kull” tal-Artikolu 2 u l-għan globali tad-direttiva jippermettu li jiġi interpretat li tinkludi kwalunkwe ksur, inkluż dak li jirriżulta min-nuqqas ta’ osservanza ta’ klawżola kuntrattwali b’rabta mal-isfruttament ta’ dritt ta’ proprjetà intellettwali u, għaldaqstant, mas-setgħat li bil-liġi huma esklużivament tad-detentur tagħhom.

62.

Fir-rigward tal-miżuri ta’ protezzjoni, l-Artikolu 2(2) tad-Direttiva 2004/48 ma jneħħix il-protezzjoni li jipprovdu, b’mod speċifiku, atti komunitarji oħrajn. Fost dawn tal-aħħar hemm l-Artikolu 7 tad-Direttiva 91/250 (attwalment l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2009/24). Minħabba li l-każijiet irregolati f’dan tal-aħħar ma jikkorrispondux għal dawk deskritti fid-domanda preliminari, dan il-punt tad-direttiva ma jikkontestax il-konklużjoni preċedenti dwar l-applikazzjoni tagħha.

63.

Id-Direttiva 2009/24 timponi fuq il-leġiżlatur nazzjonali l-obbligu li jipproteġi l-programmi tal-kompjuter permezz ta’ drittijiet tal-awtur ta’ xogħol letterarju, iżda ma’ dan l-obbligu ma tassoċjax sistema legali bi preferenza jew esklużjoni ta’ oħra. Jiġifieri, ma tiħux deċiżjoni dwar jekk it-talba fir-rigward ta’ ksur tad-drittijiet tal-awtur, riżultat ta’ nuqqas ta’ osservanza ta’ kuntratt, għandhiex tiġi indirizzata permezz tas-sistema tar-responsabbiltà kuntrattwali tad-dritt komuni, jew tistax tkun koperta b’sistema oħra, bħal dik prevista fi Franza għall-contrefaçon.

64.

Id-Direttiva 2004/48 lanqas ma timponi proċedura partikolari sabiex tiġi invokata r-responsabbiltà fil-konfront ta’ nuqqas ta’ osservanza ta’ kuntratt li jirriżulta fi ksur ta’ dritt tal-awtur ( 25 ).

65.

Madankollu, l-Artikolu 3 tad-direttiva jitlob li l-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji, li l-Istati Membri jadottaw sabiex jiżguraw l-infurzar tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali, jissodisfaw il-kundizzjonijiet li ġejjin: għandhom ikunu ġusti, ekwi, effettivi, proporzjonati u dissważivi, mhux ikkumplikati jew għoljin għalxejn; ma għandhomx jinvolvu termini mhux raġonevoli jew dewmien mhux neċessarju; għandhom ikunu applikati mingħajr ma jinħolqu ostakoli għall-kummerċ legali u joffru salvagwardja kontra l-abbuż tagħhom.

66.

Minn dawn il-kundizzjonijiet ma għandux jiġi dedott li d-Direttiva 2004/48 tagħżel li tagħti preferenza lill-protezzjoni ġudizzjarja li, fi Franza, tieħu l-forma ta’ action en contrefaçon ( 26 ).

67.

Fl-astratt, jista’ jitqies li r-rimdeju fil-kuntest proċedurali proprju tal-contrefaçon jipprovdi protezzjoni ikbar lid-detentur tal-programm tal-kompjuter: il-kawżi jiġu assenjati lil ċerti qrati (Artikolu L331‑1 tal-KPI); is-sistema ta’ kumpens tinkludi l-possibbiltà li tingħata kundanna għad-danni li tmur lil hinn mill-kumpens sħiħ (Artikolu L331‑1‑3 tal-KPI); hemm aċċess għall-miżuri ta’ saisi‑contrefaçon tal-Artikoli L332‑1 sa L332‑4 tal-KPI. Madankollu, anki kieku dan kien il-każ ( 27 ), li r-regoli msemmija ma japplikawx għal talba bbażata fuq kuntratt (permezz ta’ estensjoni, li r-rikorrent ma jiġix offrut l-għażla bejn azzjoni għal contrefaçon u azzjoni għal responsabbiltà kuntrattwali tad-dritt komuni) ma jimplikax neċessarjament il-ksur tal-mandat ta’ protezzjoni tad-Direttiva 2004/48.

68.

Il-leġiżlatur tal-Unjoni ma jimponix li l-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji adottati fl-Istati Membri għall-protezzjoni tal-proprjetà intellettwali jinkludu l-kwalitajiet imniżżla fl-Artikolu 3 tad-Direttiva 2004/48 f’livell ogħla, jiġifieri, li jkunu l-iktar effettivi, l-iktar dissważivi jew li jirriżultaw f’inqas ostakoli għall-kummerċ legali. Wieħed ma għandux jinsa li d-direttiva hija “minima” (Artikolu 2(1)).

69.

A priori, ma hemm l-ebda raġuni li wieħed jemmen li, meta d-dritt nazzjonali jindirizza t-talba fir-rigward ta’ ksur tal-proprjetà intellettwali permezz tas-sistema tar-responsabbiltà kuntrattwali tad-dritt komuni, dan jagħmilha permezz ta’ miżuri, proċeduri jew rimedji li ma jissodisfawx ir-rekwiżiti tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2004/48. Fi kwalunkwe każ, l-evalwazzjoni ta’ dan il-punt ma għandhiex issir mill-qorti tar-rinviju.

70.

Għall-kuntrarju, huwa essenzjali li kwalunkwe rimedju proċedurali disponibbli għad-detentur tad-dritt ikkonċernat jissodisfa r-rekwiżiti tad-Direttiva 2004/48, tal-Artikolu 3 u tal-bqija. Għalhekk, pereżempju, jekk l-Artikolu 13 jeżiġi li jiġi kkalkolat il-kumpens billi jiġu bbilanċjati “l-aspetti xierqa kollha”, b’xi wħud jiġu indikati, il-kompatibbiltà tad-dritt nazzjonali ma’ din ir-regola titlob li titwettaq din l-evalwazzjoni kemm sabiex tiġi solvuta azzjoni għal contrefaçon, kif ukoll oħra bbażata fuq ir-responsabbiltà kuntrattwali tad-dritt komuni. Ladarba din il-prekawzjoni tinżamm, ma għandu jkun hemm l-ebda oġġezzjoni — mill-perspettiva tad-dritt tal-Unjoni — għall-ebda waħda miż-żewġ rimedji ġudizzjarji lanqas, permezz ta’ estensjoni, għall-prinċipju ta’ non‑cumul.

71.

Id-Direttiva 2004/48 għandha portata ristretta ( 28 ) u l-livell ta’ protezzjoni huwa, nirrepeti, “minimu”. Kif diġà spjegajt, fost l-aspetti li ma tirregolax hemm ir-rimedju jew tip ta’ azzjoni sabiex jiġi kkontestat ksur tad-dritt ta’ proprjetà intellettwali li huwa, fl-istess ħin, nuqqas ta’ osservanza ta’ kuntratt ( 29 ).

72.

Għalhekk, fl-assenza ta’ regoli proċedurali b’oriġini fid-Direttiva 2004/48 jew għall-iżvilupp ta’ dawk li tinkludi, huwa l-leġiżlatur nazzjonali li għandu jistabbilixxi l-kuntest proċedurali sabiex tiġi żgurata l-protezzjoni tad-drittijiet li din tagħmel riferiment għalihom. Dan għandu jagħmlu konformement mar-regoli tad-direttiva proprja u, fi kwalunkwe każ, mal-prinċipji ta’ ekwivalenza u ta’ effettività ( 30 ).

73.

Il-kundizzjoni ta’ ekwivalenza tfisser li r-regola proċedurali nazzjonali ma tistax tittratta t-talbiet ibbażati fuq id-dritt tal-Unjoni b’mod inqas favorevoli mit-talbiet simili bbażati fuq id-dritt intern. L-analiżi jitwettaq f’żewġ stadji, billi fil-bidu jidentifika r-rimedju komparabbli fl-ordinament nazzjonali u sussegwentement isir il-paragun innifsu.

74.

Għalkemm hija l-qorti nazzjonali li għandha tiddetermina jekk is-sitwazzjoni deskritta (it-trattament inqas favorevoli) isseħħx fir-rigward tad-drittijiet tal-awtur fuq programmi tal-kompjuter fi Franza, fid-digrieti ma jidher l-ebda indizju li dan huwa l-każ. Għall-kuntrarju, jidher li hemm biss sistema unika applikabbli mingħajr distinzjoni għal kwalunkwe ksur ta’ dawn id-drittijiet (li tinkludi l-projbizzjoni ta’ akkumulazzjoni tal-azzjonijiet fit-termini diġà spjegati). Għaldaqstant, ma jinħolqux problemi ta’ ekwivalenza u d-dibattitu kien biss fil-kuntest tal-prinċipju ta’ effettività tal-mekkaniżmi proċedurali li d-dritt nazzjonali jipprevedi.

75.

Madankollu, il-qorti tar-rinviju tagħmel riferiment għat-trattament differenti tal-azzjoni għal contrefaçon għal programmi tal-kompjuter meta mqabbla mal-azzjoni għal ksur tal-privattivi u t-trade marks. Madankollu, naħseb li ma hemmx biżżejjed elementi ta’ paragun bejn dawn l-azzjonijiet.

76.

L-ewwel nett, l-azzjoni għal contrefaçon ta’ privattivi u trade marks isservi ta’ protezzjoni għas-setgħat esklużivi tad-detentur li l-oriġini tagħhom hija legali. Għall-kuntrarju, b’rabta mal-programmi tal-kompjuter, ċerti atti li, taħt is-sistema komuni tal-proprjetà intellettwali jeħtieġu l-awtorizzazzjoni tad-detentur, jiġu eżentati minnha bil-liġi, b’tali mod li d-detentur jirkupra biss l-esklużività jekk dan jiġi miftiehem permezz ta’ kuntratt. Għalhekk, skont l-att ikkonċernat, il-punt ta’ tluq jista’ jkun differenti minn dak fir-rigward ta’ privattivi u trade marks.

77.

It-tieni nett, kemm fi Franza kif ukoll fuq livell internazzjonali, id-dibattitu dwar il-protezzjoni tal-programmi tal-kompjuter permezz ta’ privattivi jew ta’ drittijiet tal-awtur ġie riżolt favur dawn tal-aħħar. Skont l-Artikolu L611‑10(2)(c) tal-KPI, il-programmi tal-kompjuter ma jistgħux jingħataw privattivi.

78.

Mill-perspettiva tal-prinċipju ta’ effettività, il-fattur deċiżiv għal din il-kawża huwa jekk ir-regola Franċiża applikabbli għall-protezzjoni tas-softwer tagħmilx impossibbli jew eċċessivament diffiċli l-eżerċizzju tad-drittijiet tal-awtur mogħtija mid-dritt tal-Unjoni, billi ċċaħħad lid-detentur ta’ programm mill-azzjoni għal contrefaçon meta (u minħabba li) l-ksur ta’ dawn id-drittijiet jimplika, fl-istess ħin, nuqqas ta’ osservanza ta’ kuntratt.

79.

Fl-opinjoni tiegħi, is-sempliċi eżistenza tal-azzjoni għal responsabbiltà kuntrattwali tippermetti li jiġi kkonfermat li l-protezzjoni ġudizzjarja tad-drittijiet tal-awtur ma hijiex impossibbli.

80.

Lanqas ma nemmen li s-sistema Franċiża f’dan ir-rigward tagħmel eċċessivament diffiċli l-eżerċizzju ta’ dan id-dritt, sal-punt li tiskoraġġixxi lill-persuna kkonċernata milli tagħti bidu għal proċedura ġudizzjarja. Anki jekk jista’ jiġi żgurat li, fl-astratt, il-persuna kkonċernata tkun f’sitwazzjoni aħjar meta tikkontesta permezz tal-contrefaçon, il-prinċipju ta’ effettività, bħala limitu għall-awtonomija proċedurali tal-leġiżlatur nazzjonali, ma jilħaqx dan il-punt.

81.

Mill-perspettiva ta’ dan il-prinċipju, il-fattur rilevanti ma huwiex li jiġi ċċarat liema soluzzjoni hija dik li l-iktar tipproteġi d-dritt tad-detentur tal-programm tal-kompjuter, iżda jekk dik li hemm tagħmilx il-protezzjoni tiegħu eċċessivament diffiċli.

82.

Kif diġà indikajt, ma hemmx raġunijiet għalfejn jiġi preżunt a priori li l-miżuri, il-proċeduri u r-rimedji li jirregolaw talba fuq bażi kuntrattwali fi Franza jirriżultaw f’dawn id-diffikultajiet, sa ma jfixklu, fil-prattika, il-protezzjoni tad-drittijiet li għandhom id-detenturi tad-drittijiet tal-awtur fuq is-softwer.

83.

Madankollu, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tevalwa jekk dan huwiex il-każ fid-dawl tal-elementi rilevanti tal-azzjoni għal responsabbiltà kuntrattwali.

84.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi d-domanda preliminari tal-Cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi, Franza) kif ġej:

“L-Artikoli 4 u 5 tad-Direttiva 2009/24/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat‑23 ta’ April 2009 dwar il-protezzjoni legali ta’ programmi tal-kompjuter, b’rabta mal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2004/48/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tad‑29 ta’ April 2004 fuq l-infurzar tad-drittijiet tal-proprjetà intellettwali, għandhom jiġu interpretati fis-sens li: