1.

Il-problematika tat-trade marks li jirrappreżentaw il-prodott innifsu ma hijiex waħda ġdida fid-dritt tal-proprjetà intellettwali. Mix-xogħlijiet magħmula fi ħdan l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Proprjetà Intellettwali (ODPI) jirriżulta li l-qrati Franċiżi aċċettaw, sa minn nofs is-seklu dsatax, il-possibbiltà li jipproteġu t-trade marks li jirrappreżentaw il-forma tal-prodott innifsu jew tal-ippakkjar tiegħu — din il-protezzjoni pereżempju ngħatat fl-1858 lil trade mark li tikkonsisti fil-forma ta’ qatgħa kwadrata taċ-ċikkulata ( 2 ).

2.

Ma hemmx dubju li l-kwistjoni tar-reġistrazzjoni ta’ dan it-tip ta’ sinjal hija kkaratterizzata minn partikolarità essenzjali. Din tirreferi għall-fatt li d-differenza bejn is-sinjal u l-oġġett li għalih jirreferi s-sinjal ġeneralment ma tibqax tidher: l-oġġett isir sinjal li jirreferi għalih innifsu. Dan jimplika, fid-dritt tat-trade marks, riskju li l-esklużività li tirriżulta mir-reġistrazzjoni tat-trade mark testendi għal ċerti karatteristiċi tal-prodott li jidhru fil-forma ta’ dan tal-aħħar, ħaġa li tista’ konsegwentement twassal sabiex tillimita l-possibbiltà li jiġu introdotti prodotti kompetituri fis-suq.

3.

Id-dritt tal-Unjoni dwar it-trade marks ikkunsidra din iċ‑ċirkustanza. Fil-fatt ġiet introdotta dispożizzjoni partikolari fir‑rigward tas-sinjali li jirrappreżentaw il-forma tal-prodott. Fil-perijodu kkonċernat taċ-ċirkustanzi tal-każ inkwistjoni, id-dispożizzjoni korrispondenti kienet tinsab fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 89/104/KEE ( 3 ).

4.

Id-domandi magħmula fir-rinviju għal deċiżjoni preliminari tal-Hoge Raad der Nederlanden (il-Qorti Suprema tal-Pajjiżi l-Baxxi) jirrigwardaw talba għal dikjarazzjoni ta’ invalidità tar-reġistrazzjoni ta’ trade mark tridimensjonali li tirrappreżenta s-siġġu għat-tfal Tripp Trapp. Din il-kawża toffri għall-ewwel darba lill-Qorti tal-Ġustizzja l‑okkażjoni li tinterpreta l-portata ta’ żewġ raġunijiet għal rifjut imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 89/104, li jipprojbixxi r-reġistrazzjoni ta’ trade mark ikkostitwita esklużivament mill-forma “li tirriżulta min-natura tal-merkanzija nnifishom” (l-ewwel inċiż ta’ din id-dispożizzjoni) jew “li tagħti valur sostanzjali lill-merkanzija (it-tielet inċiż).

5.

L-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 89/104, intitolat “Raġunijiet għar-rifjut jew invalidità”, jipprovdi:

“Is-segwenti m’għandhomx jiġu reġistrati jew jekk reġistrati għandhom ikunu suġġetti li jiġu dikjarati invalidi:

[…]

[…]”.

6.

Id-dritt tat-trade marks fil-Pajjiżi l-Baxxi huwa rregolat mill‑Ftehim Benelux dwar il-proprjetà intellettwali (trade marks u disinni), iffirmat f’Den Haag fil-25 ta’ Frar 2005 (iktar ’il quddiem, il-“Ftehim Benelux”). L-Artikolu 2.1 ta’ dan il-ftehim, intitolat “Sinjali li jistgħu jikkostitwixxu trade mark Benelux”, jipprovdi:

“[…]

2.1   Madankollu, ma jistgħux jiġu kkunsidrati bħala trade marks is-sinjali kkostitwiti esklużivament mill-forma li hija imposta min-natura stess tal-prodott, li tagħti valur sostanzjali lill-prodott jew li hija meħtieġa sabiex jinkiseb riżultat tekniku”.

7.

Fil-bidu tas-snin sebgħin, Peter Opsvik ħoloq il-mudell tas-siġġu għat-tfal Tripp Trapp. Dan il-mudell ġie ppremjat diversi drabi u ġie espost fil-mużewijiet.

8.

Fl-1972, il-grupp Stokke, li minnu jiffurmaw parti tnejn mill-kumpanniji konvenuti fil-kawża prinċipali, jiġifieri l-kumpannija stabbilita taħt id-dritt Norveġiż Stokke A/S u l-kumpannija stabbilita taħt id-dritt Olandiż Stokke Nederland BV, qiegħdu s-siġġu Tripp Trapp fuq is-suq. Iż-żewġ konvenuti l-oħra fil-kawża prinċipali, jiġifieri Peter Opsvik u l-kumpannija stabbilita taħt id-dritt Norveġiż Peter Opsvik A/S, għandhom ukoll drittijiet ta’ proprjetà intellettwali fuq il-forma inkwistjoni.

9.

Fit-8 ta’ Mejju 1998, Stokke A/S ippreżentat fi ħdan l-Uffiċċju Benelux tal-Proprjetà Intellettwali applikazzjoni għal reġistrazzjoni għal trade mark tridimensjonali li tirrappreżenta l-forma tas-siġġu Tripp Trapp. L-applikazzjoni għal reġistrazzjoni kienet tikkonċerna “siġġijiet, u b’mod partikolari siġġijiet għat-tfal”, li jaqgħu fil-klassi 20 fis-sens tal-Ftehim ta’ Nice dwar il-klassifikazzjoni internazzjonali ta’ prodotti u servizzi għall-finijiet tar-reġistrazzjoni ta’ trade marks, tal-15 ta’ Ġunju 1957, kif emendat. It-trade mark iċċitata iktar ’il fuq, irreġistrata bin-numru 0639972 (iktar ’il quddiem, it-“trade mark Tripp-Trapp”) tikkonċerna l-forma rrappreżentata hawn taħt:

10.

Il-kumpannija stabbilita taħt id-dritt Ġermaniż Hauck GmbH & Co. KG (iktar ’il quddiem il-“kumpannija Hauck”) teżerċita attività ta’ produzzjoni u ta’ distribuzzjoni ta’ prodotti għat-tfal, fosthom żewġ mudelli ta’ siġġu għat-tfal, bl-isem “Alpha” u “Beta”.

11.

Stokke A/S, Stokke Nederland BV, Peter Opsvik u Peter Opsvik A/S (iktar ’il quddiem, flimkien, “Stokke u Opsvik”) ippreżentaw rikors quddiem ir-Rechtbank 's‑Gravenhage kontra l-kumpannija Hauck, u sostnew li l-bejgħ tas-siġġijiet “Alpha” u “Beta” kien jikser id-drittijiet tal-awtur tagħhom kif ukoll id-drittijiet li jirriżultaw mir-reġistrazzjoni tat-trade mark Tripp-Trapp.

12.

Il-kumpannija Hauck ressqet kontrotalba, li permezz tagħha talbet b’mod partikolari li t-trade mark Tripp-Trapp tiġi ddikjarata invalida.

13.

Permezz ta’ sentenza mogħtija fl-4 ta’ Ottubru 2000, ir-Rechtbank 's‑Gravenhage laqa’ r-rikors ta’ Stokke u Opsvik f’dak li jirrigwarda l-ksur tad-drittijiet tal-awtur. Fir-rigward tal-kumplament, din il-qorti kkunsidrat li l-kontrotalba kienet fondata, u ddikjarat ir-reġistrazzjoni tat-trade mark Tripp Trapp bħala invalida.

14.

F’sede ta’ appell, il-Gerechtshof 's‑Gravenhage annulla parzjalment is-sentenza ċċitata iktar ’il fuq, b’mod partikolari fir-rigward tat-talbiet għad-danni bbażati fuq il-ksur tad-drittijiet tal-awtur. L-imsemmija sentenza ġiet ikkonfermata sa fejn kienet iddikjarat l-invalidità tar-reġistrazzjoni tat-trade mark.

15.

Kif jirriżulta mid-deċiżjoni tal-qorti tar-rinviju, Stokke u Opsvik fl-appell sostnew li l-valur sostanzjali tas-siġġu Tripp Trapp ma kienx marbut tant mal-attrazzjoni ta’ dan is-siġġu iżda iktar mal-funzjoni tal‑użu tiegħu. Huma sostnew ukoll li l-forma koperta mit-trade mark Tripp Trapp ma hijiex esklużivament imposta minħabba n-natura tal‑prodott, meta tiġi kkunsidrata l-varjetà ta’ forom ta’ siġġijiet għat‑tfal. Għall-kuntrarju, il-kumpannija Hauck sostniet li l-forma attraenti tas-siġġu Tripp‑Trapp għandha influwenza fuq il-valur sostanzjali tal-prodott u, barra minn hekk, li din il-forma hija fil-parti l-kbira tagħha funzjonali u għalhekk iddeterminata min-natura tal-prodott.

16.

Fis-sentenza tiegħu, il-Gerechtshof 's‑Gravenhage indika b’mod partikolari li l-forma inkwistjoni hija attraenti ħafna u li din tagħti valur sostanzjali lis-siġġu Tripp Trapp. Dan is-siġġu jidher, preċiżament minħabba l-forma tiegħu, bħala li huwa partikolarment adattat għal użu għat-tfal. Dan huwa siġġu sod, solidu u komdu, u l-forma tiegħu għandha għalhekk tiġi kkunsidrata bħala “pedagoġika” u “ergonomika”. Għaldaqstant, il-forma tas-siġġu Tripp Trapp hija ddeterminata min‑natura tal-prodott. B’hekk il-konsumatur jixtri dan is-siġġu minħabba l-kwalitajiet kemm estetiċi kif ukoll prattiċi tiegħu. Huwa possibbli li jiġi kkunsidrat li l-konsumaturi jfittxu dawn il-karatteristiċi fil-prodotti kompetituri. It-trade mark li, bħat-trade mark Tripp Trapp, hija kkostitwita esklużivament minn forma li l-karatteristiċi essenzjali tagħha jirriżultaw min-natura tal-prodott u jagħtuh valur sostanzjali, taqa’ taħt ir-raġunijiet għal invalidità msemmija fl-Artikolu 2.1(2) tal-Ftehim Benelux. F’dan ir-rigward, ftit jimporta li l-karatteristiċi tal-prodott iċċitati iktar ’il fuq jistgħu jinkisbu permezz ta’ forom oħra.

17.

Iż-żewġ partijiet fil-kawża prinċipali ppreżentaw rikors ta’ appell fil-kassazzjoni quddiem il-Hoge Raad.

18.

Kien f’dawn iċ-ċirkustanzi li l-Hoge Raad iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja s-segwenti domandi preliminari:

19.

It-talba għal deċiżjoni preliminari waslet fil-Qorti tal-Ġustizzja fit-18 ta’ April 2013.

20.

Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Ġermaniż, Taljan u Pollakk, il-Gvern tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq, il-Gvern Portugiż u l-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub.

21.

Dawn il-partijiet, bl-eċċezzjoni tal-Gvern Taljan u dak Portugiż, ħadu sehem fis-seduta li saret fis-26 ta’ Frar 2014.

22.

Diġà kelli l-opportunità li nfakkar li minbarra r-raġunijiet ġenerali għal rifjut jew għal invalidità ta’ trade mark, id‑Direttiva 89/104 tinkludi dispożizzjoni speċjali, fl-Artikolu 3(1)(e), li tirrigwarda biss is-sinjali kkostitwiti mill-forma tal-prodott ikkonċernat ( 5 ).

23.

Il-fatt li kwalunkwe waħda mit-tliet raġunijiet tal-Artikolu 3(1)(e) tkun applikabbli jostakola r-reġistrazzjoni tat-trade mark. Dawn ir-raġunijiet għandhom portata definittiva sa fejn, b’mod differenti mir-raġunijiet għal rifjut imsemmija fl-Artikolu 3(1)(b), (ċ) u (d) tad-Direttiva, l-applikazzjoni tagħhom ma għandhiex tiġi mwarrba minħabba l-fatt li t-trade mark inkwistjoni jkollha “karatteristika distintiva akkwistata” minħabba l-użu li jkun sar tal-imsemmija trade mark [Artikolu 3(3) tad-Direttiva] ( 6 ).

24.

Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà interpretat diversi drabi r-raġuni msemmija fit-tieni inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva. Din ir-raġuni tirrigwarda r-rifjut ta’ reġistrazzjoni ta’ trade marks li “jikkonsistu esklussivament mi[ll-]għamla [forma] ta’ l-merkanzija li hi neċessarja biex jiġi ottenut riżultat tekniku” ( 7 ). F’dan il-każ, il-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna tinterpreta l-ewwel u t-tielet inċiżi tal-Artikolu 3(1)(e). It-talba tal-qorti tar-rinviju tirrigwarda wkoll il-possibbiltà li eventwalment jiġu applikati dawn iż-żewġ raġunijiet b’mod kumulattiv.

25.

Il-Qorti tal-Ġustizzja tikkunsidra li r-raġunijiet differenti għal rifjut jew għal invalidità elenkati fl-Artikolu 3(1) tad-Direttiva għandhom jiġu interpretati fid-dawl tal-interess ġenerali li fuqu kull waħda minnhom hija bbażata ( 8 ).

26.

Mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar it-tieni inċiż tal‑Artikolu 3(1)(e) jirriżulta li l-interess ġenerali li fuqu hija bbażata din id-dispożizzjoni huwa li jiġi evitat li jingħata monopolju fuq ċerti karatteristiċi essenzjali ta’ prodott u li jirriżultaw mill-forma ta’ dan tal-aħħar.

27.

Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, it-tieni inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad‑Direttiva huwa intiż sabiex jevita li r-reġistrazzjoni tat-trade mark twassal sabiex tagħti monopolju fuq soluzzjonijiet tekniċi jew karatteristiċi funzjonali ta’ prodott, li jistgħu jiġu mfittxija mill-utent fil-prodotti tal-kompetituri. Din id-dispożizzjoni hija għalhekk intiża sabiex tevita li l-protezzjoni mogħtija mit-trade mark tostakola l-possibbiltà li l-kompetituri joffru b’mod liberu prodotti li jinkorporaw l-istess soluzzjonijiet tekniċi jew l-imsemmija karatteristiċi funzjonali ( 9 ).

28.

Ma hemmx dubju li t-tliet raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttivi huma bbażati fuq l-għan iċċitat iktar ’il fuq. Dawn it-tliet raġunijiet huma intiżi sabiex iżommu fid-dominju pubbliku l-karatteristiċi essenzjali tal-prodott ikkonċernat, li huma riflessi fil-forma ta’ dan tal-aħħar.

29.

Barra minn hekk, ir-raġuni fundamentali ta’ dan il-għan toħroġ mill-premessi assjoloġiċi tad-dritt tal-protezzjoni tat-trade marks.

30.

It-trade mark, bħala beni intanġibbli, għandha l-possibbiltà li tqajjem, fi ħdan il-pubbliku, assoċjazzjonijiet partikolari bejn prodott (jew servizz) u s-sinjal ikkonċernat ( 10 ). Minħabba f’dan tal-aħħar, id-destinatarju jista’ jagħmel ir-rabta bejn it-trade mark ikkonċernata u l-oriġini tal-prodotti li jippreżentaw livell ta’ kwalità kostanti. It-trade mark tiżgura l-uniformità tal-karatteristiċi tal-prodotti mixtrija, u b’dan il-mod tnaqqas, l-ewwel nett, ir-riskju marbut mal-aċċess limitat għall‑informazzjoni u, it-tieni nett, l-ispejjeż tar-riċerka ta’ prodott korrispondenti. B’hekk, is-sistema tat-trade marks issaħħaħ it‑trasparenza tas-suq, fejn tirrimedja l-isproporzjon li jeżisti bejn il‑kundizzjonijiet kumplessi ta’ kummerċjalizzazzjoni u l-għarfien limitat li għandu l-konsumatur ( 11 ).

31.

Minħabba l-funzjonijiet ekonomiċi tagħha, is-sistema ta’ protezzjoni tat-trade marks hija element indispensabbli li sservi sabiex tistabbilixxi kompetizzjoni leali skont il-prezzijiet u l-kwalità tal-prodotti ( 12 ). F’dan ir-rigward, għandu jiġi rrilevat li l-esklużività fl-użu ta’ beni intanġibbli partikolari, li tikkostitwixxi l-karatteristika tad-drittijiet ta’ proprjetà intellettwali kollha, ġeneralment ma għandhiex, f’dak li jirrigwarda t-trade marks, il-konsegwenza li tillimita l‑kompetizzjoni. L-esklużività ta’ użu tas-sinjal ikkonċernat (it-trade mark) ma tillimitax il-libertà tal-kompetituri li joffru l-prodotti tagħhom. Huma liberament jistgħu jagħżlu mis-sinjali potenzjali kollha (tat-trade marks) li n-numru tagħhom huwa min-natura tiegħu mingħajr limitu.

32.

Madankollu, f’ċerti sitwazzjonijiet, l-eżistenza ta’ drittijiet esklużivi fuq it-trade mark tista’ twassal għal distorsjoni tal-kompetizzjoni.

33.

L-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva huwa intiż sabiex jevita li r‑reġistrazzjoni tal-forma tippermetti li jinkiseb vantaġġ kompetittiv żleali billi tiġi stabbilita esklużività fuq il-karatteristiċi essenzjali tal‑prodott, li huma sinjifikattivi mill-perspettiva ta’ kompetizzjoni effettiva fis-suq ikkonċernat. Tali sitwazzjoni twassal sabiex jiġi kkontestat l-għan li għalih is-sistema ta’ protezzjoni tat-trade marks ġiet stabbilita.

34.

Il-kumulu tal-protezzjoni bbażata fuq ir-reġistrazzjoni tat-trade mark u dik li tirriżulta minn drittijiet oħra ta’ proprjetà intellettwali jagħti eżempju, li ma huwiex uniku, ta’ tali użu tas-sistema ta’ protezzjoni tat-trade marks. F’dan ir-rigward għandu jiġi indikat espressament li tali kumulu huwa, bħala regola, aċċettat fid-dritt tal-Unjoni. Bħala eżempju, ir-reġistrazzjoni ta’ mudell jew disinn industrijali ma jeskludix li l‑istess forma tridimensjonali tibbenefika minn protezzjoni bis-saħħa ta’ trade mark, sakemm, naturalment, il-kundizzjonijiet tar-reġistrazzjoni tat-trade mark huma ssodisfatti ( 13 ).

35.

Madankollu, għandu jitfakkar li l-għan tas-sistema ta’ protezzjoni tat-trade marks, li hija intiża sabiex tistabbilixxi l-bażi ta’ kompetizzjoni leali filwaqt li ssaħħaħ it-trasparenza tas-suq, hija differenti mill-premessi li fuqhom hija bbażata l-protezzjoni ta’ ċerti drittijiet ta’ proprjetà intellettwali oħra, li huma intiżi, essenzjalment, sabiex jippromwovu l-innovazzjoni u l-kreattività.

36.

Din id-differenza fl-għanijiet tispjega għalfejn il-protezzjoni li tirriżulta mir-reġistrazzjoni ta’ trade mark ma hijiex limitata ratione temporis, filwaqt li l-leġiżlatur illimita ratione temporis il-protezzjoni ta’ drittijiet ta’ proprjetà intellettwali oħra. Din il-limitazzjoni tirriżulta minn bilanċ bejn, minn naħa, l-interess pubbliku li jikkonsisti fil-protezzjoni tal-innovazzjoni u l-kreattività u, min-naħa l-oħra, l-interess ekonomiku li jikkonsisti fil-possibbiltà li jinkiseb profitt mill-iskoperti intellettwali ta’ persuni oħra sabiex jiġi promoss żvilupp ekonomiku u soċjali kontinwu.

37.

Filwaqt li d-dritt tat-trade marks kien użat sabiex tiġi estiża l-esklużività fuq il-beni intanġibbli protetti bis-saħħa ta’ drittijiet ta’ proprjetà intellettwali oħra, tali użu jista’, wara l-iskadenza ta’ dawn id-drittijiet l-oħra, jikkawża preġudizzju għall-ekwilibriju tal-interessi li l-leġiżlatur iddefinixxa, b’mod partikolari, billi llimita l-portata tal-protezzjoni applikabbli bis-saħħa ta’ dawn id-drittijiet l-oħra.

38.

Din il-kwistjoni hija rregolata b’mod differenti fis-sistemi legali differenti ( 14 ). Il-leġiżlatur tal-Unjoni solviha billi ddefinixxa kriterji regolamentari li jistgħu jostakolaw, b’mod assolut, ir-reġistrazzjoni ta’ trade mark ikkostitwita mill-forma tal-prodott.

39.

Dawn il-kriterji, imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva, ma jippermettux l-użu tad-dritt tat-trade marks għal finijiet li ma humiex konformi mal-premessi li fuqhom huwa bbażat dan id-dritt. Huma intiżi sabiex jipproteġu kompetizzjoni leali filwaqt li jimpedixxu milli jingħata monopolju fuq il-karatteristiċi essenzjali tal-prodott ikkonċernat, li huma sinjifikattivi mill-perspettiva ta’ kompetizzjoni effettiva fis-suq ikkonċernat. Dawn il-kriterji huma intiżi, b’mod partikolari, sabiex jiżguraw ukoll l-ekwilibriju tal-interessi li l-leġiżlatur iddefinixxa filwaqt li llimita l-portata tal-protezzjoni applikabbli bis-saħħa ta’ ċerti drittijiet ta’ proprjetà intellettwali oħra.

40.

Huwa fid-dawl tal-osservazzjonijiet preċedenti li ser nirrispondi d-domandi li saru mill-qorti tar-rinviju.

41.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja tinterpreta l-kunċett ta’ “għamla [forma] li tirriżulta min-natura tal-merkanzija [prodott] nnifishom”.

42.

F’dak li jirrigwarda l-kuntest ta’ din id-domanda, mid-deċiżjoni tal-Hoge Raad jirriżulta li l-karatteristiċi tal-forma tas-siġġu għat-tfal iċċitat iktar ’il fuq, huma, mill-inqas parzjalment, ikkundizzjonati mill-karatteristiċi funzjonali tiegħu, u b’mod partikolari mis-sigurtà, il-kumdità u s-solidità tiegħu. Dan is-siġġu huwa kkarraterizzat ukoll mill-kwalitajiet “pedagoġiċi” u “ergonomiċi” tiegħu.

43.

Fil-kuntest tal-kawża prinċipali, Stokke u Opsvik sostnew li l-karatteristiċi tas-siġġu ċċitat iktar ’il fuq ma humiex biżżejjed sabiex tiġi kkonstatata l-applikabbiltà tar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità relatata mal-forma imposta min-natura tal-prodott [l-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e)]. Skont Stokke u Opsvik, din ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità tirrigwarda l-prodotti ta’ forma determinata minn qabel, li ma jistax ikollhom xi forma alternattiva.

44.

Kif diġà indikajt, il-Qorti tal-Ġustizzja għad ma kellhiex l-okkażjoni li tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni tal-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) ( 15 ).

45.

Qabel kollox għandu jiġi enfasizzat li hemm żewġ possibbiltajiet ta’ interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni, u dawn huma riflessi kemm fid-duttrina dwar is-suġġett kif ukoll fl-osservazzjonijiet tal-partijiet fil-proċedura.

46.

Skont l-ewwel pożizzjoni, li tagħti interpretazzjoni stretta, il-kunċett ta’ “għamla [forma] li tirriżulta min-natura tal-merkanzija [prodott] nnifishom” tirrigwarda l-forma li hija marbuta mill-qrib ferm man-natura tal-prodott ikkonċernat, u li għalhekk ma tħalli l-ebda lok għal kontribut personali mill-produttur ( 16 ). Din l-interpretazzjoni tillimita l-kamp ta’ applikazzjoni tar-raġuni inkwistjoni għall-prodotti li ma għandhomx forma alternattiva, u għalhekk għall-prodotti naturali (l-eżempju klassiku tal-applikazzjoni tar-raġuni inkwistjoni huwa l-esklużjoni tal-possibbiltà li tirreġistra l-“forma tal-banana għall-banana”) u għall-prodotti mmanifatturati li l-karatteristiċi ta’ forma huma s-suġġett ta’ regoli (bħal pereżempju dawk ta’ ballun tar-rugby).

47.

Din il-pożizzjoni tidher li hija applikata fil-prassi amministrattiva tal-Uffiċċju għall-Armonizzazzjoni fis-Suq Intern (Trade marks u Disinni) (iktar ’il quddiem, l-“UASI”) fir-rigward tat-trade mark Komunitarja ( 17 ).

48.

Skont it-tieni pożizzjoni, ibbażata fuq interpretazzjoni wiesgħa, ir-raġuni inkwistjoni tirrigwarda, għall-prodotti kollha, il-forma l-iktar komunament adottata, u li tirrifletti bl-iktar mod fidil in-natura stess tal-prodott ikkonċernat ( 18 ). Dawn huma sinjali tipiċi tal-kategorija semantika kkonċernata, jiġifieri sinjali li jirreferu għar-rappreżentazzjonijiet li jagħmel il-pubbliku tal-karatteristiċi essenzjali tal-prodott ikkonċernat. Il-projbizzjoni tar-reġistrazzjoni hija intiża esklużivament għall-karatteristiċi tal-kategorija (il-karatteristiċi ġenerali) tal-prodott ikkonċernat, jiġifieri dawk li jirriżultaw mill-funzjoni ta’ dan tal-aħħar. Min-naħa l-oħra, il-projbizzjoni ma tirrigwardax il-karatteristiċi speċifiċi tal-prodott ikkonċernat u lanqas dawk li jirriżultaw minn applikazzjoni partikolari ta’ dan il-prodott ( 19 ).

49.

Skont din it-tieni interpretazzjoni, ma għandhiex tiġi aċċettata għar-reġistrazzjoni forma kkostitwita esklużivament mill-karatteristiċi li normalment ikunu attribwiti għall-prodott ikkonċernat bħal, sabiex ninqdew b’eżempji mogħtija waqt is-seduta mill-Gvern Brittaniku u frekwentement imsemmija fid-duttrina, il-forma ta’ solidu mdawwar bil-parallelogrammi għal brikk, il-forma ta’ reċipjent biż-żennuna, għatu u manku għal kitla tat-tè, jew il-forma tal-ponot tal-furketta għal furketta.

50.

Fl-opinjoni tiegħi, minkejja li l-ewwel pożizzjoni, li għandha interpretazzjoni stretta, tista’ tiġi aċċettata bħala interpretazzjoni litterali tad-dispożizzjoni kkonċernata, ma hijiex rilevanti fir-rigward tar-ratio legis ta’ din id-dispożizzjoni.

51.

Qabel kollox, din l-ewwel pożizzjoni għandha r-riskju li tikkawża preġudizzju lis-sustanza stess tar-raġuni msemmija fl-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva. Fil-fatt huwa diffiċilment konċepibbli li leġiżlatur razzjonali jkun stipula raġuni għal rifjut jew għal invalidità ta’ reġistrazzjoni ta’ portata daqstant stretta, li fir-realtà tkun limitata għal forom maħluqa min-natura jew stabbiliti b’mod uniformi permezz ta’ regoli. Interpretazzjoni tant ristrettiva ta’ dan il-kriterju tidher superfluwa, peress li tali forom ma jidhirx li għandhom karattru distintiv, u lanqas jistgħu jakkwistawh permezz tal-użu. Ir-reġistrazzjoni tagħhom tkun eskluża fi kwalunkwe każ bis-saħħa tal-Artikolu 3(1)(b) u (ċ) tad-Direttiva, u l-Artikolu 3(3) ma jkun bl-ebda mod applikabbli fil-konfront tagħhom.

52.

Barra minn hekk, l-interpretazzjoni tant restrittiva kif proposta għad-dispożizzjoni inkwistjoni ma għandiex biss l-effett li tikkontesta l-portata normattiva tagħha. Din l-interpretazzjoni hija wkoll kuntrarja għall-premessa li t-tliet kriterji msemmija fl-Artikolu 3(1)(e) għandhom l-istess għan ( 20 ).

53.

Qabel ma nikkonkludi fuq l-interpretazzjoni tal-ewwel inċiż tal‑Artikolu 3(1)(e), huwa mixtieq li jsir riferiment għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar it-tieni inċiż ta’ din id-dispożizzjoni. Għandu jitfakkar li din id-dispożizzjoni tipprojbixxi r-reġistrazzjoni tal-“għamla [forma] ta’ l-merkanzija [prodott] li hi neċessarja biex jiġi ottenut riżultat tekniku”. Fis-sentenza Philips, il-Qorti tal-Ġustizzja indikat li din ir-raġuni tirreferi għall-forom li l-karatteristiċi essenzjali tagħhom (enfasi miżjuda minni) jissodisfaw funzjoni teknika. L-esklużività inerenti tal-protezzjoni tat-trade mark ma għandhiex tostakola l-possibbiltà li l-kompetituri joffru prodotti li jinkludu din l-istess funzjoni teknika. Hija lanqas ma tista’ tostakola l-possibbiltà għall-kompetituri li jagħżlu soluzzjoni sabiex jinkiseb riżultat tekniku speċifiku. Sakemm il‑karatteristiċi funzjonali essenzjali tal-forma ta’ prodott huma dovuti biss għar-riżultat tekniku, l-imsemmi tieni inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) jeskludi r-reġistrazzjoni ta’ sinjal ikkostitwit mill-imsemmija forma, anki jekk ir-riżultat tekniku inkwistjoni jista’ jinkiseb permezz ta’ forom oħra ( 21 ).

54.

Fl-opinjoni tiegħi, fid-dawl tal-fatt li t-tliet raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva għandhom l-istess għan, ir-raġunament iċċitat iktar ’il fuq japplika wkoll fil-każ tar-raġuni li teskludi r-reġistrazzjoni ta’ sinjal ikkostitwit esklużivament mill-“għamla [forma] li tirriżulta min-natura tal-merkanzija [prodott] nnifishom”.

55.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nikkunsidra li l-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jeskludi r-reġistrazzjoni ta’ forma li l-karatteristiċi essenzjali kollha tagħha jirriżultaw min-natura tal-prodott ikkonċernat u għalhekk huma kkundizzjonati mill-funzjoni ta’ użu li jagħti l-prodott.

56.

F’dan ir-rigward inqis li għandu jittieħed inkunsiderazzjoni l-fatt segwenti: ċerti karatteristiċi tal-forma għandhom importanza partikolari għall-funzjoni żgurata mill-prodott ikkonċernat. Dawn jistgħu jkunu wkoll karatteristiċi ta’ forma li diffiċli tikklassifikahom bħala meħtieġa sabiex jinkiseb “riżultat tekniku” fis-sens tat-tieni inċiż tal-Artikolu 3(1)(e).

57.

Sa fejn f’dan il-każ dawn huma karatteristiċi li huma ta’ importanza essenzjali għall-funzjoni tal-prodott ikkonċernat, dawn huma wkoll mingħajr dubju karatteristiċi li l-utent jista’ jfittex fil-prodotti kompetituri. Minn perspettiva ekonomika, dawn huma karatteristiċi ta’ forma li ma għandhomx sostitut ekwivalenti xieraq (li għandhom natura ta’ alternattiva perfetta).

58.

Iż-żamma ta’ tali karatteristiċi għall-benefiċċju ta’ operatur ekonomiku wieħed jostakola lil impriżi kompetituri milli jagħtu lill‑prodotti tagħhom forma li tkun utli wkoll għall-użu tagħhom. Dan iwassal sabiex il-proprjetarju tat-trade mark jingħata vantaġġ sinjifikattiv li jkollu effett negattiv fuq l-istruttura tal-kompetizzjoni fis‑suq ikkonċernat.

59.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, ma hemmx dubju li l-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jeskludi b’mod manifest ir-reġistrazzjoni ta’ forom li l-karatteristiċi essenzjali tagħhom jirriżultaw mill-funzjoni tal-prodott ikkonċernat. Għalhekk, dan jista’ jkun il-każ, pereżempju, ta’ saqajn imwaħħla ma’ pjanċa orizzontali fil-każ ta’ mejda, jew ta’ pett ortopediku b’ċinga forma ta’ “v” fil-każ ta’ tongs. Madankollu, id-dispożizzjoni hawn fuq iċċitata jista’ jkollha importanza sinjifikattiva sabiex tiġi evalwata l-ammissibbiltà tat-trade marks ikkostitwiti minn forom ta’ prodotti mmanifatturati iktar kumplessi, bħal pereżempju l-forma tal-korp ta’ dgħajsa bil-qlugħ jew dik tal-iskrejjen ta’ ajruplan.

60.

Hawnhekk għandu wkoll jiġi kkunsidrat il-fatt li, fir-rigward tar-raġunijiet għal rifjut jew għal invalidità msemmija fl-Artikolu 3(1)(b), (ċ) u (d) tad-Direttiva, il-leġiżlatur stipula l-possibbiltà li sinjal jakkwista karattru distintiv permezz tal-użu li jkun sar minn dan is-sinjal, skont l-Artikolu 3(3) tad-Direttiva.

61.

Min-naħa l-oħra, ma jistax jintuża l-Artikolu 3(3) tad-Direttiva bħala bażi sabiex tiġi eskluża l-applikazzjoni tar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità msemmija fl-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e). L‑applikazzjoni tal-imsemmija raġuni tfisser għalhekk li r-reġistrazzjoni tal-forma kkonċernata hija definittivament eskluża. Din il‑kunsiderazzjoni hija konformi mal-għan tad-dispożizzjoni inkwistjoni, sa fejn din tal-aħħar hija intiża sabiex il-karatteristiċi essenzjali tal-forma, li huma importanti għall-funzjoni tal-prodott ikkonċernat, ma humiex suġġetti għal monopolju hekk kif tiġi pprovata l-eżistenza ta’ kisba ta’ karattru distintiv.

62.

Barra minn hekk, l-interpretazzjoni tal-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva għandha tieħu inkunsiderazzjoni l-fatt, li japplika wkoll fil-kuntest tar-raġuni msemmija fit-tieni inċiż, li r-reġistrazzjoni ta’ trade mark li tirrappreżenta l-forma ta’ prodott tista’ tostakola mhux biss l-użu tal-forma kkonċernata, iżda wkoll dik ta’ forom simili. Fil‑każ ta’ reġistrazzjoni ta’ sinjal li jirrappreżenta forma kkostitwita esklużivament minn karatteristiċi li huma imposti min-natura stess tal-prodott, numru ta’ forom alternattivi jistgħu jirriżultaw inaċċessibbli għall-kompetituri ( 22 ).

63.

Din il-konstatazzjoni għandha portata partikolari għall-forom ta’ prodotti ta’ użu, li fil-każ tagħhom il-ħtieġa li jinkiseb riżultat funzjonali jimponi limitazzjonijiet għall-invenzjoni ddisinjata. Din iċ-ċirkustanza tiġġustifika li jiġu rrifjutati r-reġistrazzjonijiet ta’ forom li l‑karatteristiċi essenzjali tagħhom huma ddefiniti esklużivament mill‑funzjonijiet ta’ użu tal-prodott ikkonċernat.

64.

Min-naħa l-oħra, fl-opinjoni tiegħi, ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità msemmija fl-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) ma tapplikax għall-forom li, minbarra l-karatteristiċi funzjonali tal-kategorija kkonċernata (karatteristiċi funzjonali ġeneriċi), jinkludu karatteristiċi importanti oħra. Dawn tal-aħħar madankollu ma għandhomx jirriżultaw direttament mill-funzjoni tal-prodott ikkonċernat, u għandhom jikkostitwixxu biss il-manifestazzjoni ta’ applikazzjoni partikolari ta’ din il-funzjoni. Bħala eżempju ta’ tali applikazzjoni partikolari, jistgħu jissemmew il-manku ta’ xkupilja tas-snien li l-forma tiegħu huwa ispirat minn stejjer tat-tfal, jew il-qafas ta’ kitarra ddisinjata f’forma differenti minn dak li wieħed normalment jimmaġina għal tali strument.

65.

Fid-dawl tal-osservazzjonijiet preċedenti, fl-opinjoni tiegħi r-risposta għall-paragrafu (a) tal-ewwel domanda tal-qorti tar-rinviju għandha tkun kif ġej. L-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jirrigwarda l-forma li l-karatteristiċi essenzjali kollha tagħha huma imposti min-natura stess tal-prodott, u f’dan ir-rigward ftit huwa rilevanti li l-imsemmi prodott jista’ jkollu forom oħra alternattivi.

66.

Fid-dawl tal-interpretazzjoni preċedenti, ma hemmx lok li tingħata risposta għall-paragrafu (b) tal-ewwel domanda.

67.

Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tirreferi għal numru ta’ problemi relatati mal-interpretazzjoni tar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità bbażata fuq “għamla [forma] li tagħti valur sostanzjali lill-merkanzija [prodott]”.

68.

Mid-digriet tal-qorti tar-rinviju jirriżulta li Stokke u Opsvik iqiegħdu inkwistjoni, fil-kawża prinċipali, il-konstatazzjoni tal‑Gerechtshof 's‑Gravenhage li l-forma inkwistjoni taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tar-raġuni ċċitata iktar ’il fuq sa fejn hija iktar attraenti u tagħti valur sinjifikattiv lis-siġġu għat-tfal Tripp Trapp. Huma jsostnu b’mod partikolari li l-konsumaturi jixtru s-siġġu Tripp Trapp qabel kollox għaliex dan huwa siġġu solidu, sigur, funzjonali u ergonomiku. Barra minn hekk, id-disinn tas-siġġu ma huwiex ir-raġuni fundamentali għax-xiri ta’ dan il-prodott, minkejja li għandu effett fuq il-valur ta’ dan is‑siġġu.

69.

Preliminarjament, għandu jiġi rrilevat li t-tielet inċiż tal‑Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva ma huwiex ifformulat b’mod trasparenti. Dan jixhduh id-differenzi kbar li jeżistu fl-interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni ( 23 ).

70.

Fl-opinjoni tiegħi, l-interpretazzjonijiet differenti kollha tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e), mogħtija mid-duttrina u mill-ġurisprudenza, huma bbażati fuq premessi teleoloġiċi simili. Dawn il‑kunsiderazzjonijiet jirriżultaw mill-premessa li l-projbizzjoni ta’ reġistrazzjoni ta’ forom li jagħtu valur sostanzjali lill-prodott għandha l‑għan li tindika limitu bejn il-protezzjoni tat-trade marks u dik ta’ beni intanġibbli oħra (protetti bis-saħħa tad-dritt tad-disinni industrijali jew tad-dritt tal-awtur). Għalhekk, għall-interpretazzjoni tad-dispożizzjoni kkonċernata, għandu jiġi eskluż il-każ li fih id-dritt tat-trade marks jintuża esklużivament sabiex jintlaħqu l-għanijiet li għandhom drittijiet ta’ proprjetà intellettwali oħra ( 24 ).

71.

Madankollu, li jiġi kkunsidrat li l-premessi teleoloġiċi huma simili ma jippermettix li tinkiseb interpretazzjoni uniformi tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva.

72.

F’dan ir-rigward, jista’ jiġi kkonstatat li hemm żewġ linji ġurisprudenzjali differenti. Dawn huma, minn naħa, il‑ġurisprudenza mogħtija essenzjalment mill-qrati Ġermaniżi u, min-naħa l-oħra, dik tal-Bordijiet tal-Appell tal-UASI u tal-Qorti Ġenerali tal-Unjoni Ewropea.

73.

Skont il-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof ( 25 ) (il-Qorti Suprema Federali Ġermaniża) u d-duttrina Ġermaniża ( 26 ), id-dispożizzjoni kkonċernata teskludi r-reġistrazzjoni ta’ forma meta l-kwalitajiet estetiċi tal-prodott, li jidhru fil-forma ta’ dan tal-aħħar, huma tant sinjifikattivi li l-funzjoni prinċipali tat-trade mark, jiġifieri l-indikazzjoni ta’ oriġini partikolari, titlef l-importanza tagħha. Jekk min-naħa l-oħra, f’għajnejn il-persuni kkonċernati mill-kummerċjalizzazzjoni tal-prodott inkwistjoni, l-imsemmi prodott ma huwiex esklużivament ikkostitwit mill-forma estetika biss, iżda din il-forma hija biss “element” tat-totalità tal-prodott, li l-funzjoni ta’ użu jew l-għan tiegħu huma bbażati fuq karatteristiċi oħra, allura r-reġistrazzjoni ta’ din il-forma tista’ tiġi aċċettata.

74.

Fid-dawl ta’ din l-interpretazzjoni, ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità inkwistjoni tikkonċerna qabel kollox ix-xogħlijiet ta’ arti u l‑arti applikata, kif ukoll prodotti mmanifatturati li għandhom esklużivament funzjoni dekorattiva. Għall-kuntrarju, din ma teskludix ir-reġistrazzjoni tal-forma għal prodotti li, minbarra funzjoni dekorattiva, għandhom ukoll funzjonijiet ta’ użu oħrajn, bħal pereżempju siġġu jew pultruna ( 27 ).

75.

Il-prassi deċiżjonali tal-UASI, li ġiet ikkonfermata permezz ta’ sentenza mogħtija mill-Qorti Ġenerali fis-sentenza Bang & Olufsen vs UASI (Rappreżentazzjoni ta’ loudspeaker) ( 28 ), tagħti soluzzjoni differenti.

76.

Skont din is-sentenza, il-fatt li huwa kkunsidrat li l-forma tagħti valur sostanzjali lill-prodott ma jeskludix li karatteristiċi oħrajn, bħall-kwalitajiet tekniċi fil-każ ta’ loudspeaker, jistgħu wkoll jagħtu valur sinjifikattiv lil dan il-prodott. F’dan ir-rigward huwa irrilevanti li l-konsumatur jieħu wkoll inkunsiderazzjoni l-karatteristiċi l-oħrajn tal-imsemmi prodott ( 29 ). Jidher li din l-interpretazzjoni hija applikata b’mod konsistenti fis-sentenzi tal-UASI ( 30 ).

77.

Skont l-ewwel linja ġurisprudenzjali, irrappreżentata qabel kollox mill-ġurisprudenza tal-qrati Ġermaniżi, ir-raġuni msemmija fit-tielet inċiż tapplika esklużivament għall-każijiet li fihom il-kwalità estetika tal-forma inkwistjoni hija tant importanti li l-funzjoni prinċipali tat‑trade mark titlef l-importanza tagħha. Tali sitwazzjoni sseħħ meta l-valur ekonomiku tal-prodott ikkonċernat ikun ibbażat esklużivament fuq id-disinn, bħal fil-każ ta’ xogħlijiet ta’ arti applikata jew ta’ ċerti prodotti mmanifatturati ta’ kollezzjoni.

78.

Min-naħa tiegħi, din il-pożizzjoni tqajjem xi mistoqsijiet. Jien naturalment naqbel mal-approċċ li l-forma ta’ biċċa xogħol tal-arti, inkluż ta’ biċċa xogħol ta’ arti applikata, ma għandhiex, fir-rigward tan-natura tagħha stess, tissodisfa l-funzjoni ta’ trade mark meta mqabbla ma’ tali xogħol ta’ arti. Madankollu, il-fatt li l-forma tikkostitwixxi biss oġġett estetiku u, għalhekk, li ma tistax tiżgura l-funzjoni ta’ trade mark, ma jirrappreżentax, fl-opinjoni tiegħi, l-uniku każ ikkontemplat mill-ipoteżi li fuqha hija bbażata d-dispożizzjoni ċċitata iktar ’il fuq. Għalhekk huwa diffiċli għalija li naqbel mal-premessa essenzjali tal-pożizzjoni diskussa, li l-kunċett ta’ forma “li tagħti valur sostanzjali lill-merkanzija [prodott]” huwa limitat għall-każijiet fejn il-valur ekonomiku tal-prodott jikkonsisti biss fil-forma estetika ta’ dan tal-aħħar.

79.

Fl-opinjoni tiegħi, l-interpretazzjoni tad-dispożizzjoni inkwistjoni għandha timmira sabiex tagħtiha sens konformi mal-għan ġenerali tal‑Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva. Din l-aħħar dispożizzjoni hija intiża sabiex il-protezzjoni tat-trade marks ma tkunx użata għal finijiet oħra minbarra dawk li għalihom ġiet stabbilita, u b’mod partikolari sabiex ma tiġix użata sabiex jinkiseb vantaġġ żleali fis-suq, jiġifieri vantaġġ li ma jirriżultax minn kompetizzjoni bbażata fuq il-prezz u fuq il-kwalità.

80.

Fl-opinjoni tiegħi, ir-raġuni msemmija fit-tielet inċiż tal‑Artikolu 3(1)(e) hija intiża sabiex teskludi l-għoti ta’ kull monopolju fuq il-karatteristiċi esterni tal-prodott li ma jiżgurawx funzjoni teknika jew ta’ użu, iżda li madankollu jżidu b’mod sostanzjali l-attrazzjoni ta’ dan il-prodott u jinfluwenzaw b’mod sinjifikattiv il-preferenza tal-konsumaturi.

81.

Skont din l-interpretazzjoni, il-kamp ta’ applikazzjoni tar-raġuni ddefinita fit-tielet inċiż tad-dispożizzjoni kkonċernata ma hijiex limitata għal xogħlijiet ta’ arti jew għal xogħlijiet ta’ arti applikata. Hija intiża wkoll għall-prodotti ta’ użu oħra kollha li fihom id-disinn jikkostitwixxi wieħed mill-elementi essenzjali u deċiżivi tal-attrattività tagħhom, u għalhekk tas-suċċess tagħhom fis-suq.

82.

F’dan ir-rigward, ma nirreferix biss għal ċerti kategoriji ta’ prodotti li, b’mod ġenerali, huma mixtrija minħabba l-forma estetika tagħhom, bħal ma huwa l-każ ta’ ġojjelerija jew ta’ pożati ddekorati.

83.

Id-dispożizzjoni inkwistjoni tikkonċerna wkoll, fl-opinjoni tiegħi, il-prodotti li normalment ma humiex ikkunsidrati bħala oġġetti li għandhom funzjoni ornamentali, iżda li għalihom l-aspett estetiku tal‑forma għandu rwol sinjifikattiv f’ċertu settur partikolari tas-suq, bħal ma huwa l-każ tal-għamara hekk imsejħa ‘designer’.

84.

Ċertament, ħadd ma jixtri loudspeakers sempliċement biex ipoġġihom f’kantuniera ta’ kamra sabiex iservu ta’ dekorazzjoni fil-kamra. Madankollu, f’ċertu settur partikolari tas-suq, il-forma tal-loudspeakers tkun deċiżiva mingħajr dubju minħabba l-attrattività tagħhom.

85.

L-interpretazzjoni li qed nipproponi għad-dispożizzjoni kkonċernata tikkunsidra l-fatt li prodott partikolari jista’ jkollu diversi funzjonijiet. Fil-fatt ma hemm ebda dubju li minbarra l-ewwel funzjoni ta’ użu tiegħu (pereżempju dik ta’ loudspeaker, ikkonċepit bħala apparat li bih tista’ tisma’ l-mużika), il-prodott jista’ jaqdi wkoll bżonnijiet oħra tal-konsumatur. Huwa possibbli li valur sinjifikattiv tal-prodott ma jkunx dovut biss għall-karatteristiċi li jippermettu lil dan il-prodott jaqdi l-funzjoni ta’ użu tiegħu, iżda wkoll għall-kwalitajiet estetiċi tiegħu (pereżempju, il-loudspeaker jista’ wkoll ikollu funzjoni dekorattiva). Il-fatt li minbarra l-funzjoni estetika tiegħu, il-prodott ikkonċernat jaqdi wkoll funzjoni ta’ użu ma għandux, fl-opinjoni tiegħi, jeskludi l-applikazzjoni tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva. Dan huwa l-każ, fl-opinjoni tiegħi, ta’ ċerti prodotti designer, li l-forma tagħhom għandha karatteristiċi estetiċi li jikkostitwixxu r-raġuni prinċipali jew mill-inqas waħda mir-raġunijiet prinċipali li għalihom il-konsumatur jiddeċiedi li jixtri tali prodott.

86.

Min-naħa, għandha tiġi analizzata b’mod separat il‑kwistjoni taċ-ċirkustanzi fattwali li għandhom jiġu kkunsidrati sabiex jintwera li l-forma inkwistjoni tal-prodott attribwit lil dan tal-aħħar għandha “valur sostanzjali” [paragrafi (a), (ċ) u (d) tat-tieni domanda].

87.

Id-domanda tal-qorti tar-rinviju tirrigwarda qabel kollox l‑eventwali neċessità li jiġi kkunsidrat il-mod li bih il-forma inkwistjoni hija pperċepita mill-pubbliku destinatarju.

88.

Fl-ewwel lok għandu jiġi rrilevat li r-raġunijiet għal rifjut jew għal invalidità msemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jistgħu, b’mod issemplifikat, jinqasmu f’żewġ gruppi. L-ewwel net, hemm ir‑raġunijiet li permezz tagħhom l-ammissibbiltà tar-reġistrazzjoni tiġi evalwata mill-perspettiva tal-konsumatur, sa fejn dawn ir-raġunijiet jikkonċernaw is-sinjali li, peress li ma jistgħux iservu bħala indikazzjoni tal-oriġini tal-prodott għall-pubbliku jew li jistgħu jwassluh għal żball [paragrafi (b) u (g)], ma jissodisfawx il-kriterju li jirrikjedi li t-trade mark ikollha karattru distintiv. It-tieni nett, hemm ir-raġunijiet li huma intiżi sabiex jipproteġu l-impriżi kompetituri, sa fejn għandhom bħala għan li jżommu ċerti sinjali fid-dominju pubbliku [paragrafi (ċ) u (e)]

89.

Meta tiġi analizzata l-konformità tas-sinjal inkwistjoni fir‑rigward tal-ewwel grupp ta’ raġunijiet, il-mod li bih is-sinjal huwa pperċepit mill-pubbliku destinatarju għandu bilfors jiġi kkunsidrat ( 31 ). Sussegwentement fir-rigward tat-tieni grupp ta’ raġunijiet, il-mod li bih is-sinjal inkwistjoni huwa pperċepit għandu jiġi evalwat minn perspettiva iktar wiesgħa. Għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni kemm il-perċezzjoni tas-sinjal inkwistjoni mill-pubbliku rilevanti kif ukoll il-konsegwenzi ekonomiċi li jirriżultaw mill-fatt li s-sinjal huwa riżervat għal impriża waħda. Fi kliem ieħor, għandha ssir evalwazzjoni dwar jekk ir-reġistrazzjoni tas-sinjal taffettwax il-possibbiltà li jiġu introdotti prodotti kompetituri fis-suq.

90.

Fir-rigward tal-interpretazzjoni tad-dispożizzjoni analoga tat‑tieni inċiż tal-Artikolu 3(1)(e), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l‑perċezzjoni tas-sinjal mill-konsumatur medju ma hijiex element deċiżiv u li hija tista’, l-iktar, tkun element ta’ evalwazzjoni utli għall‑awtorità kompetenti meta din tidentifika l-karatteristiċi essenzjali tas-sinjal ( 32 ).

91.

Jien naħseb li jista’ jiġi applikat raġunament simili għall‑interpretazzjoni tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva.

92.

Ma neskludix li, fil-kuntest tal-applikazzjoni tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva, il-perċezzjoni preżunta tal‑konsumatur jista’ jkollha importanza ikbar milli fil-kuntest tal-applikazzjoni tat-tieni inċiż ta’ din id-dispożizzjoni. Bid-differenza tal‑każ tal-forom neċessarji sabiex jinkiseb riżultat tekniku (it-tieni inċiż), l-evalwazzjoni intiża sabiex tistabbilixxi jekk il-forma inkwistjoni tagħtix valur sostanzjali lill-prodott (it-tielet inċiż), minħabba pereżempju l-karatteristiċi estetiċi tiegħu, neċessarjament timplika li għandha tiġi kkunsidrata l-perspettiva tal-konsumatur medju.

93.

Madankollu, kif ġie indikat fil-punt 89 iktar ’il fuq, il-mod li bih il‑konsumatur jipperċepixxi l-forma inkwistjoni ma huwiex kriterju deċiżiv ta’ evalwazzjoni. Dan huwa biss wieħed mid-diversi konstatazzjonijiet fattwali, bħala prinċipju għanijiet, intiżi sabiex juru li l‑karatteristiċi estetiċi tal-forma inkwistjoni għandhom influwenza tant importanti fuq in-natura attraenti tal-prodott li l-fatt li jiġu rriżervati għall-benefiċċju ta’ impriża waħda jikkawża distorsjoni tal‑kundizzjonijiet tal-kompetizzjoni fis-suq ikkonċernat. Iċ-ċirkustanzi l-oħra ta’ dan it-tip huma, pereżempju: in-natura tal-kategorija kkonċernata tal-prodotti, il-valur artistiku tal-forma inkwistjoni, il‑partikolarità ta’ din il-forma meta mqabbla ma’ forom oħra ġeneralment ippreżentati fis-suq ikkonċernat, id-differenza notevoli tal‑prezz meta mqabbel ma’ prodotti mmanifatturati kompetituri li għandhom karatteristiċi simili, jew l-implementazzjoni mill-produttur ta’ strateġija promozzjonali li tenfasizza l-karatteristiċi estetiċi tal-prodott inkwistjoni ( 33 ).

94.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jiena naħseb li sabiex tingħata risposta għall-paragrafu (b) tat-tieni domanda tal-qorti tar-rinviju, għandu jiġi kkunsidrat li l-kunċett ta’ forma li “tagħti valur sostanzjali lill-merkanzija [prodott]” fis-sens tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jirreferi għall-forma li l-karatteristiċi estetiċi tagħha jikkostitwixxu wieħed mill-elementi prinċipali deċiżivi tal-valur tas-suq tal-prodott inkwistjoni, peress li hija waħda mir-raġunijiet prinċipali li għalihom il-konsumatur jiddeċiedi li jixtri l-imsemmi prodott. Din l-interpretazzjoni ma teskludix li l-prodott ikollu karatteristiċi oħrajn importanti għall-konsumatur.

95.

Min-naħa l-oħra, fir-rigward tad-domandi magħmula fil-paragrafi (a), (ċ) u (d) tat-tieni domanda, għandu jiġi indikat li l-perċezzjoni tal-konsumatur medju tikkostitwixxi waħda miċ-ċirkustanzi li għandha tittieħed inkunsiderazzjoni fl-evalwazzjoni tal-applikabbiltà tar-raġuni inkwistjoni, u fosthom hemm ukoll, b’mod partikolari, in-natura tal-kategorija kkonċernata tal-prodotti, il-partikolarità ta’ din il-forma meta mqabbla ma’ forom oħra ġeneralment ippreżentati fis-suq ikkonċernat, il-valur artistiku tal-forma inkwistjoni, id-differenza notevoli tal-prezz meta mqabbel ma’ prodotti mmanifatturati kompetituri, jew l-eżistenza ta’ strateġija promozzjonali li tenfasizza l-karatteristiċi estetiċi tal-prodott inkwistjoni. L-ebda waħda minn dawn iċ-ċirkustanzi ma hija fiha nnifisha deċiżiva.

96.

Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tanalizza l‑possibbiltà li tapplika b’mod kumulattiv iż-żewġ raġunijiet distinti għal rifjut jew għal invalidità li huma msemmija fl-ewwel u fit-tielet inċiżi tal-Artikolu 3(1)(e) rispettivament.

97.

Mid-digriet tar-rinviju jirriżulta li din id-domanda tirrigwarda l‑ammissibbiltà tar-reġistrazzjoni ta’ sinjal li jirrappreżenta forma tridimensjonali, li ċerti karatteristiċi tiegħu jagħtu valur sostanzjali lill‑prodott (it-tielet inċiż) filwaqt li oħrajn huma imposti min-natura stess tal-prodott (l-ewwel inċiż).

98.

L-opinjonijiet tal-partijiet fil-proċedura dwar il-kwistjoni jekk tali applikazzjoni kumulattiva hijiex possibbli huma diverġenti ( 34 ).

99.

Fl-opinjoni tiegħi, ir-risposta għal din id-domanda hija mogħtija, sa ċertu punt, mill-istruttura normattiva tal-Artikolu 3(1)(e) tad‑Direttiva, li fiha tliet kundizzjonijiet alternattivi, fejn kull waħda fiha raġuni awtonoma għal rifjut jew għal invalidità tar-reġistrazzjoni. Mill‑istruttura tagħha, din id-dispożizzjoni tidher teskludi l‑applikazzjoni tagħha fil-każijiet fejn l-ebda waħda mit-tliet raġunijiet ma tkun kompletament applikabbli.

100.

Din il-pożizzjoni hija bbażata wkoll fuq interpretazzjoni litterali. Skont il-kliem ta’ din id-dispożizzjoni, l-ebda waħda mit-tliet raġunijiet alternattivi elenkati fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva ma tikkonċerna sinjali kkostitwiti “esklużivament” mill-forom imsemmija rispettivament fl-inċiżi korrispondenti.

101.

Jekk sussegwentement tiġi kkunsidrata l-interpretazzjoni teleoloġika tal-Artikolu3(1)(e) tad-Direttiva, din id-dispożizzjoni tirreferi, kif diġà indikajt, għall-istess għan ġenerali. Kull waħda mit‑tliet raġunijiet li jinsabu fl-inċiżi differenti hija intiża sabiex jiġi evitat li l-esklużività fuq is-sinjal inkwistjoni jwassal sabiex jingħata monopolju fuq il-karatteristiċi essenzjali tal-prodotti, li huma riflessi fil-forma ta’ dawn tal-aħħar.

102.

L-interpretazzjoni li nipproponi għall-Artikolu 3(1)(e) tfisser li l‑applikazzjoni tal-kriterju li jinsab fl-ewwel inċiż ta’ din id‑dispożizzjoni ma teskludix li l-prodott inkwistjoni jista’ jieħu diversi forom, u tfisser ukoll li l-applikazzjoni tal-kriterju li jinsab fit-tielet inċiż ma teskludix li l-prodott jissodisfa, minbarra l-funzjoni estetika tiegħu, funzjonijiet oħra sinjifikattivi daqstant għall-konsumatur.

103.

Fid-dawl tal-interpretazzjoni hekk mogħtija lill-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva, l-applikazzjoni kumulattiva tar-raġunijiet inkwistjoni ma tidhirx indispensabbli sabiex jintlaħaq l-għan mistenni minn din id-dispożizzjoni.

104.

F’dan il-każ, li kieku l-qorti nazzjonali kellha tikkunsidra li l-forma tas-siġġu Tripp Trapp tagħti valur sostanzjali lil dan il-prodott fis-sens tat-tielet inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva u għalhekk li tissodisfa b’mod komplet il-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni ta’ din ir-raġuni, ikun irrilevanti li din il-forma tippreżenta wkoll karatteristiċi oħra, bħas-sigurtà jew rekwiżiti ta’ ergonomija, li jistgħu, barra minn hekk, jiġu evalwati mill-perspettiva tar-raġuni msemmija fl-ewwel inċiż tal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva.

105.

L-interpretazzjoni hekk proposta għall-Artikolu 3(1)(e) tad‑Direttiva ma teskludix għalhekk li l-istess ċirkustanzi jkunu s‑suġġett ta’ analiżi paralleli intiżi sabiex jistabbilixxu jekk humiex applikabbli diversi raġunijiet fl-inċiżi differenti. Ir-rifjut jew l-invalidità ta’ reġistrazzjoni huma possibbli biss jekk il-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni mill-inqas ta’ raġuni waħda ċċitata iktar ’il fuq jiġu kompletament issodisfatti.

106.

Madankollu, fl-aħħar lok, nixtieq nagħmel riżerva dwar l‑interpretazzjoni hekk proposta għad-dispożizzjoni inkwistjoni.

107.

Nixtieq b’mod partikolari niġbed l-attenzjoni li l‑applikazzjoni kumulattiva tar-raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva għandha tiġi ammessa fil-każ ta’ sinjali li huma unikament ipperċepiti mill-konsumaturi bħala grupp ta’ forom differenti. Hawnhekk nirreferi għas-sinjali li jirrappreżentaw diversi oġġetti distinti, bħal pereżempju s-sinjal li jirrappreżenta l-post ta’ pompa tal-petrol jew id-dehra ta’ ħanut tan-negozju bl-imnut ( 35 ), u li fil-fatt ma jirrappreżentawx il-forma ta’ prodott, iżda jirriflettu materjalment il-kundizzjonijiet li fihom jingħata s‑servizz inkwistjoni.

108.

Fl-opinjoni tiegħi, sakemm jiġi kkunsidrat li s-sinjali “komposti” ta’ din il-kategorija jistgħu jiżguraw il-funzjoni ta’ trade mark, għandu wkoll jiġi evalwat jekk applikazzjoni kumulattiva tal‑kriterji hijiex ammissibbli meta l-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva jiġi applikat għal sinjali bħal dawn.

109.

Din id-domanda toħroġ mill-kuntest ta’ din il-kawża.

110.

Fid-dawl tal-osservazzjonijiet preċedenti, fl-opinjoni tiegħi ir‑risposta għat-tielet domanda għandha tkun is-segwenti: l-istess sinjal jista’ jiġi evalwat b’mod parallel mill-perspettiva tar-raġunijiet differenti msemmija fl-ewwel u fit-tielet inċiżi tal-Artikolu 3(1)(e), iżda r-rifjut jew l-invalidità tar-reġistrazzjoni ta’ trade mark hija applikabbli biss jekk il-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni ta’ mill-inqas waħda mir-raġunijiet iċċitati iktar ’il fuq huma kompletament issodisfatti.

111.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tagħti r-risposta segwenti għad-domanda magħmula mill-Hoge Raad der Nederlanden: