Kawża C-275/10

Residex Capital IV CV

vs

Gemeente Rotterdam

(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Hoge Raad der Nederlanden)

“Artikolu 88(3) KE — Għajnuna mill-Istat — Għajnuna mogħtija taħt forma ta’ garanzija lil min isellef sabiex ikun jista’ jagħti kreditu lil min jissellef — Ksur tar-regoli ta’ proċedura — Obbligu ta’ rkupru — Nullità — Setgħat tal-qorti nazzjonali”

Sommarju tas-sentenza

1.        Għajnuna mogħtija mill-Istati — Kompetenzi u ġurisdizzjonijiet rispettivi tal-Kummissjoni u tal-qrati nazzjonali — Rwol tal-qrati nazzjonali

(Artikolu 88(3) KE)

2.        Għajnuna mogħtija mill-Istati — Irkupru ta’ għajnuna illegali — Stabbiliment mill-ġdid tas-sitwazzjoni preċedenti — Obbligi tal-qrati nazzjonali

(Artikolu 88(3) KE)

3.        Għajnuna mogħtija mill-Istati — Irkupru ta’ għajnuna illegali — Stabbiliment mill-ġdid tas-sitwazzjoni preċedenti — Obbligi u setgħat tal-qrati nazzjonali

(Artikolu 88(3) KE)

1.        L-implementazzjoni tas-sistema ta’ kontroll tal-għajnuna mill-Istat, kif tirriżulta mill-Artikolu 88 KE u mill-ġurisprudenza relatata tal-Qorti tal-Ġustizzja, hija r-responsabbiltà, minn naħa, tal-Kummissjoni u, min-naħa l-oħra, tal-qrati nazzjonali. F’dan ir-rigward, il-qrati nazzjonali u l-Kummissjoni għandhom rwoli distinti iżda komplementari. Fil-fatt, filwaqt li l-evalwazzjoni tal-kompatibbiltà ta’ miżuri ta’ għajnuna mas-suq komuni taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva tal-Kummissjoni, li hija suġġetta għal stħarriġ mill-qrati Komunitarji, il-qrati nazzjonali għandhom jiżguraw il-protezzjoni tad-drittijiet tal-individwi fil-każ ta’ ksur tal-obbligu ta’ notifika minn qabel tal-għajnuna mill-Istat lill-Kummissjoni prevista fl-Artikolu 88(3) KE.

Miżura ta’ għajnuna implementata bi ksur tal-obbligi li jirriżultaw mill-Artikolu 88(3) KE hija illegali. Hija l-qorti nazzjonali li għandha tislet il-konsegwenzi, konformement mad-dritt nazzjonali tagħha, f’dak li jirrigwarda kemm il-validità tal-atti li jdaħħlu fis-seħħ miżuri ta’ għajnuna, kif ukoll l-irkupru tal-għajnuna finanzjarja mogħtija bi ksur ta’ din id-dispożizzjoni.

(ara l-punti 25-29)

2.        Il-konsegwenza loġika tal-konstatazzjoni tal-illegalità ta’ għajnuna hija t-tneħħija tagħha permezz tal-irkupru sabiex terġa’ tiġi stabbilita s-sitwazzjoni preċedenti. Fil-fatt, bir-rimbors tal-għajnuna, il-benefiċjarju jitlef il-vantaġġ li huwa kellu fis-suq meta mqabbel mal-kompetituri tiegħu, u b’dan il-mod terġa’ tiġi stabbilita s-sitwazzjoni eżistenti qabel l-għoti tal-għajnuna. Sabiex isir dan ir-rimbors, huwa essenzjali li l-qrati nazzjonali jidentifikaw il-benefiċjarju jew, jekk ikun il-każ, il-benefiċjarji tal-għajnuna.

Meta tingħata għajnuna taħt forma ta’ garanzija, il-benefiċjarji ta’ din l-għajnuna jistgħu jkunu jew min jissellef, jew min isellef jew, f’ċerti każijiet, it-tnejn li huma flimkien. Fil-fatt, meta s-self mogħti minn istitut ta’ kreditu lil min jissellef jiġi ggarantit mill-awtoritajiet pubbliċi ta’ Stat Membru, min isellef normalment jikseb vantaġġ finanzjarju u jibbenefika b’hekk minn għajnuna fis-sens tal-Artikolu 87(1) KE, sa fejn l-ispiża finanzjarja li jsostni tkun inferjuri għal dak li kien isostni li kieku kien ikollu jikseb dan l-istess finanzjament u din l-istess garanzija bil-prezzijiet tas-suq.

Madankollu, min isellef jista’ wkoll jikseb profitt ekonomiku mill-garanzija inkwistjoni, b’mod partikolari meta ma jkunx jista’ jiġi eskluż a priori li l-garanzija ngħatat għall-bżonnijiet ta’ kreditu eżistenti ta’ min isellef, u dan fil-kuntest tal-ġestjoni tad-dejn ta’ min jissellef. Li kieku dan kellu jkun il-każ, min isellef ikun kiseb, permezz tal-imsemmija garanzija, vantaġġ ekonomiku għalih innifsu, sa fejn il-kreditu tiegħu jkun sar iktar ċert minħabba l-garanzija għalih mill-awtorità pubblika, barra minn hekk mingħajr ma l-kundizzjonijiet tas-self iggarantit ikunu ġew adattati. Hija l-qorti tar-rinviju li għandha tidentifika, fid-dawl tal-ispeċifiċitajiet kollha tal-każ inkwistjoni, il-benefiċjarju jew, jekk ikun il-każ, il-benefiċjarji ta’ din il-garanzija, u tirkupra l-ammont globali tal-għajnuna inkwistjoni.

(ara l-punti 33, 34, 37, 39, 40, 42, 43)

3.        Fil-qasam tal-għajnuna mill-Istat, f’dak li jirrigwarda l-irkupru ta’ għajnuna illegali mogħtija taħt forma ta’ garanzija mogħtija minn awtorità pubblika sabiex tkopri self mogħti minn kumpannija finanzjarja lil impriża li ma kinitx tista’ tikseb tali finanzjament taħt kundizzjonijiet normali tas-suq, id-dritt tal-Unjoni ma jimponi l-ebda konsegwenza speċifika li l-qrati nazzjonali għandhom obbligatorjament jisiltu fir-rigward tal-validità tal-atti relatati mal-eżekuzzjoni tal-għajnuna.

Madankollu, l-għan tal-miżuri li l-qrati nazzjonali għandhom l-obbligu li jadottaw fil-każ ta’ ksur tal-Artikolu 88(3) KE, intiżi essenzjalment sabiex terġa’ tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva ta’ qabel il-ħlas tal-għajnuna inkwistjoni, dawn tal-aħħar għandhom jiżguraw ruħhom li l-miżuri li huma jadottaw fir-rigward tal-validità ta’ dawn l-atti jippermettu li jintlaħaq tali għan. B’hekk, huma l-qrati nazzjonali li għandhom jivverifikaw jekk, f’każ partikolari, l-annullament tal-garanzija jistax, fid-dawl taċ-ċirkustanzi tat-tilwima mressqa quddiemha, jirriżulta iktar effikaċi minn miżuri oħra bil-għan li jintlaħaq tali stabbiliment mill-ġdid. Fil-fatt, jista’ jkun hemm sitwazzjonijiet li fihom l-annullament ta’ kuntratt, sa fejn dan jista’ jagħti lok għar-restituzzjoni reċiproka tas-servizzi eżegwiti mill-partijiet jew it-tneħħija ta’ vantaġġ għall-futur, jista’ jkun iktar effikaċi sabiex jintlaħaq l-għan li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva ta’ qabel l-għoti tal-għajnuna.

Konsegwentement, l-aħħar sentenza tal-Artikolu 88(3) KE għandha tiġi interpretata fis-sens li l-qrati nazzjonali għandhom ġurisdizzjoni sabiex jannullaw garanzija f’sitwazzjoni li fiha għajnuna illegali tkun ġiet eżegwita permezz ta’ garanzija mogħtija minn awtorità pubblika sabiex tkopri self mogħti minn kumpannija finanzjarja favur impriża li ma tkunx setgħet tikseb tali finanzjament f’kundizzjonijiet normali tas-suq. Fl-eżerċizzju ta’ din il-ġurisdizzjoni, l-imsemmija qrati għandhom jiżguraw l-irkupru tal-għajnuna u, għal dan il-għan, huma jistgħu jannullaw il-garanzija b’mod partikolari meta, fl-assenza ta’ miżuri proċedurali inqas vinkolanti, dan l-annullament ikun tali li jagħti lok jew jiffaċilita li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva ta’ qabel l-għoti ta’ din il-garanzija.

(ara l-punti 44-49 u d-dispożittiv)

SENTENZA TAL-QORTI TAL-ĠUSTIZZJA (L-Ewwel Awla)

8 ta’ Diċembru 2011 (*)

“Artikolu 88(3) KE – Għajnuna mill-Istat – Għajnuna mogħtija taħt forma ta’ garanzija lil min isellef sabiex ikun jista’ jagħti kreditu lil min jissellef – Ksur tar-regoli ta’ proċedura – Obbligu ta’ rkupru – Nullità – Setgħat tal-qorti nazzjonali”

Fil-Kawża C‑275/10,

li għandha bħala suġġett talba għal deċiżjoni preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE, imressqa mill-Hoge Raad der Nederlanden (il-Pajjizi l-Baxxi) permezz ta’ deċiżjoni tat-28 ta’ Mejju 2010, li waslet il-Qorti tal-Ġustizzja fit-2 ta’ Ġunju 2010, fil-proċedura

Residex Capital IV CV

vs

Gemeente Rotterdam,

IL-QORTI TAL-ĠUSTIZZJA (L-Ewwel Awla),

komposta minn A. Tizzano (Relatur), President ta’ Awla, M. Safjan, A. Borg‑Barthet, E. Levits u J.‑J. Kasel, Imħallfin,

Avukat Ġenerali: J. Kokott,

Reġistratur: M. Ferreira, Amministratur Prinċipali,

wara li rat il-proċedura bil-miktub u wara s-seduta tat-13 ta’ April 2011,

wara li kkunsidrat l-osservazzjonijiet ippreżentati:

–        għal Residex Capital IV CV, minn M. Scheltema u E. Schotanus, advocaten,

–        għall-Gemeente Rotterdam, minn J. van den Brande u M. Custers, advocaten,

–        għall-Gvern Olandiż, minn M. Noort, bħala aġent,

–        għall-Gvern Daniż, minn C. Vang, bħala aġent,

–        għall-Gvern Ġermaniż, minn T. Henze u K. Petersen, bħala aġenti,

–        għall-Kummissjoni Ewropea, minn H. van Vliet u S. Thomas, bħala aġenti,

wara li semgħet il-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali, ippreżentati fis-seduta tas-26 ta’ Mejju 2011,

tagħti l-preżenti

Sentenza

1        It‑talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l‑interpretazzjoni tal‑Artikolu 88(3) KE.

2        Din it-talba ġiet ippreżentata fil-kuntest ta’ kawża bejn Residex Capital IV CV (iktar ’il quddiem “Residex”) u l-Gemeente Rotterdam (il-Komun ta’ Rotterdam) fir-rigward ta’ garanzija mogħtija mill-Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam (kumpannija komunali tal-port ta’ Rotterdam, iktar ’il quddiem il-“GHR”) lil Residex, bil-għan li tkopri kreditu mogħti minn din tal-aħħar lil persuna li ssellfet.

 Il-kuntest ġuridiku

 Id-dritt tal-Unjoni

3        Il-premessa 13 tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 659/1999, tat-22 ta’ Marzu 1999, li jistabbilixxi regoli dettaljati għall-applikazzjoni tal-Artikolu [88] tat-Trattat tal-KE (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 8, Vol. 1, p. 339), tipprovdi li ġej:

“Billi f’każijiet ta’ għajnuna llegali li m’hijiex kompatibbli mas-suq komuni, għandha terġa titqajjem kompetizzjoni effettiva; billi għal dan il-għan huwa meħtieġ li l-għajnuna, li tinkludi l-imgħax, għandha tinġieb lura mingħajr dewmien; billi huwa xieraq li r-radd lura jsir f’konformità mal-proċeduri tal-liġi nazzjonali; […]”

4        L-Artikolu 1 ta’ dan ir-regolament jipprovdi:

“Għall-għan ta’ dan ir-Regolament:

[…]

f)      ‘għajnuna kontra l-liġi’; għandha tfisser għajnuna ġdida li tiddaħħal fis-seħħ f’kontravenzjoni ta’ l-Artikolu [88](3) tat-Trattat;

[…]”

5        L-Avviż tal-Kummissjoni dwar l-infurzar tal-liġi dwar l-għajnuna mill-Istat mill-qrati nazzjonali (ĠU 2009, C 85, p. 1) jipprovdi fil-punt 28 tiegħu, taħt it-titolu “Prevenzjoni tal-ħlas tal-għajnuna mogħtija kontra l-liġi”:

“[…] Il-qrati nazzjonali, għalhekk, għandhom jiġbdu l-konsegwenzi legali kollha xierqa, skont il-liġi nazzjonali, fejn ikun seħħ xi ksur tal-Artikolu 88(3) tat-Trattat […]”

6        Il-punt 30 tal-istess komunikazzjoni, li jinsab taħt it-titolu “Rkupru tal-għajnuna li ngħatat kontra l-liġi”, huwa fformulat kif ġej:

“Meta qorti nazzjonali tkun ikkonfrontata b’għajnuna mogħtija kontra l-liġi, din għandha tiġbed il-konsegwenzi legali kollha minn din l-illegalità skont il-liġi nazzjonali. Il-qorti nazzjonali, għaldaqstant, għandha fil-prinċipju tordna l-irkupru sħiħ […] tal-għajnuna mill-Istat li ngħatat kontra l-liġi. L-ordni tal-irkupru sħiħ ta’ għajnuna mogħtija kontra l-liġi hija parti mill-obbligu tal-qorti nazzjonali li tipproteġi d-drittijiet individwali ta’ min għamel it-talba (eż. Il-kompetitur) taħt l-Artikolu 88(3) tat-Trattat [KE]. L-obbligu ta’ rkupru tal-qorti nazzjonali mhux dipendenti fuq il-kompatibbilità tal-miżura ta’ għajnuna mal-Artikolu 87(2) jew (3) tat-Trattat [KE].”

7        Fit-tielet paragrafu tal-punt 2.1, tal-Avviż tal-Kummissjoni dwar l-applikazzjoni tal-Artikoli 87 u 88 tat-Trattat tal-KE għall-għajnuna mill-Istat fil-forma ta’ garanziji (ĠU 2008, C 155, p. 10, iktar ’il quddiem il-“komunikazzjoni dwar il-garanziji”), huwa speċifikat:

“[…] Il-benefiċċju ta’ garanzija mill-Istat huwa li r-riskju assoċjat mal-garanzija jittieħed mill-Istat. It-teħid ta’ dan ir-riskju mill-Istat għandu normalment jiġi remunerat bi premium xieraq. Fejn l-Istat iċedi l-premium kollu jew parti minnu, ikun hemm kemm benefiċċju għall-impriża kif ukoll tnaqqis tar-riżorsi ta’ l-Istat. […]”

8        Skont il-punt 2.2 tal-istess komunikazzjoni:

“Normalment, il-benefiċjarju ta’ l-għajnuna huwa min jissellef. [...]F’xi każi, min jissellef ma jsibx, mingħajr garanzija mill-Istat, istituzzjoni finanzjarja li tkun lesta ssellef bi kwalunkwe termini [...] Bl-istess mod, garanzija mill-Istat tista’ tgħin lil kumpanija f’diffikultajiet tibqa’ attiva minflok li din tiġi eliminata jew ristrutturata, u b’hekk tiġi evitata kwalunkwe distorsjoni tal-kompetizzjoni li tista’ tinqala’. [...]”

9        Taħt it-titolu “Għajnuna lil min isellef”, il-punt 2.3 ta’ din il-komunikazzjoni jipprovdi kif ġej:

“2.3.1      Anke jekk normalment il-benefiċjarju ta’ l-għajnuna jkun min jissellef, ma jistax jiġi eskluż li taħt ċerti ċirkostanzi min isellef jibbenefika direttament mill-għajnuna wkoll. B’mod partikolari, pereżempju, jekk garanzija mill-Istat tingħata ex post fir-rigward ta’ self jew obbligu finanzjarju ieħor konkluż mingħajr aġġustament tat-termini ta’ dan is-self jew obbligu finanzjarju, jew jekk self garantit jintuża sabiex jitħallas lura self ieħor mhux garantit lill-istess istituzzjoni ta’ kreditu, jista’ jkun hemm ukoll għajnuna lil min isellef, u dan safejn tiżdied is-sigurtà tas-selfiet. [...]

2.3.2      Il-garanziji huma differenti minn miżuri oħra ta’ għajnuna mill-Istat, bħal għotjiet u eżenzjonijiet mit-taxxa, billi, fil-każ ta’ garanzija, l-Istat jidħol ukoll f’relazzjoni ġuridika ma’ min isellef. Għalhekk, għandhom jiġu kkunsidrati l-konsegwenzi possibbli għal partijiet terzi minħabba għajnuna mill-Istat mogħti kontra l-liġi. […] Il-kwistjoni dwar jekk l-illegalità ta’ l-għajnuna taffettwax ir-relazzjonijiet ġuridiċi bejn l-Istat u l-partijiet terzi hija kwistjoni li għandha tiġi eżaminata taħt il-liġi nazzjonali. […]”

10      Il-punt 3.2 tal-komunikazzjoni dwar il-garanziji, intitolat “Garanziji individwali”, jipprovdi:

“Fir-rigward ta’ garanzija individwali mill-Istat, il-Kummissjoni tikkunsidra li biex tiġi eskluża l-preżenza ta’ għajnuna mill-Istat ikun biżżejjed li jkunu ssodisfati l-kundizzjonijiet li ġejjin:

[…]

c)      Il-garanzija ma tkoprix aktar minn 80 % tas-self jew ta’ l-obbligu finanzjarju ieħor dovut; […]

Il-Kummissjoni tikkunsidra li jekk obbligu finanzjarju jkun kompletament kopert b’garanzija mill-Istat, min isellef ikollu inqas inċentiv sabiex jevalwa, jassigura u jnaqqas kemm jista’ jkun ir-riskju li joħroġ mill-operazzjoni tas-self, u b’mod partikolari sabiex jevalwa kif xieraq il-kapaċità ta’ min jissellef li jħallas lura s-self. […] Dan in-nuqqas ta’ inċentiv li jitnaqqas ir-riskju li s-self ma jitħallasx lura jista’ jinkuraġġixxi lil min isellef li jikkonkludi selfiet b’riskju kummerċjali akbar minn dak normali […]

[…]”

11      Il-punt 4.1 ta’ din il-komunikazzjoni jispeċifika:

“[…] Bħala punt ta’ prinċipju, l-element ta’ l-għajnuna mill-Istat jiġi meqjus li jkun id-differenza bejn il-prezz xieraq tas-suq tal-garanzija pprovduta individwalment jew permezz ta’ skema u l-prezz attwalment imħallas għal dik il-miżura.

[…]

Fil-kalkolu ta’ l-element ta’ l-għajnuna f’garanzija, il-Kummissjoni ser tiddedika attenzjoni speċjali lill-elementi li ġejjin:

a)      Jekk fil-każ ta’ garanziji individwali min jissellef jinsab f’diffikultà finanzjarja […]

Il-Kummissjoni tinnota li għal kumpanniji f’diffikultà, garanti tas-suq, jekk ikun hemm, jitlob fiż-żmien meta ssir il-garanzija ħlas ta’ premium għoli meta wieħed iqis ir-rata mistennija ta’ inadempjenza. Jekk il-probabilità li min jissellef ma jkunx kapaċi jħallas lura s-self issir partikolarment kbira, huwa possibbli li din ir-rata tas-suq ma tkunx teżisti u f’ċirkostanzi eċċezzjonali l-element ta’ l-għajnuna tal-garanzija jista’ jirriżulta li jkun għoli daqs l-ammont effettivament kopert minn dik il-garanzija.

[…]”

 Id-dritt Olandiż

12      L-Artikolu 3:40(2), tal-Kodiċi Ċivili Olandiż jipprovdi kif ġej:

“Il-ksur ta’ dispożizzjoni legali vinkolanti jwassal għan-nullità tal-att, jew tal-inqas, jekk id-dispożizzjoni tikkontempla biss il-protezzjoni ta’ waħda mill-partijiet kontraenti f’att multilaterali, il-possibbiltà li jiġi annullat l-att, u dan f’kull każ, sakemm ma jirriżultax mill-portata tad-dispożizzjoni li għandu jkun mod ieħor”.

 Il-kawża prinċipali u d-domanda preliminari

13      Fl-2001, Residex akkwistat azzjonijiet fil-kumpannija MD Helicopters Holding NV (iktar ’il quddiem “MDH”), sussidjarja tal-kumpannija RDM Aerospace NV (iktar ’il quddiem “Aerospace”). Fil-kuntest ta’ dan l-akkwist, Residex kienet kisbet id-dritt li tbigħ li bis-saħħa tiegħu hija setgħet terġa’ tbigħ l-azzjonijiet f’MDH lil Aerospace. Matul ix-xahar ta’ Frar 2003, wara li ċaħdet talba intiża jew sabiex iżżid is-sehem tagħha fil-kapital ta’ MDH, jew inkella sabiex tagħti self lil din tal-aħħar jew lil Aerospace, Residex eżerċitat dan id-dritt.

14      Madankollu Residez ma kisbitx il-pagament tal-prezz ta’ bejgħ tal-azzjonijiet tagħha, li kien jammonta għal madwar EUR 8.5 miljun, liema somma hija jmissha rċeviet minħabba l-eżerċizzju ta’ dan id-dritt. Fil-fatt, mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li, f’dawn iċ-ċirkustanzi, il-kap tad-dipartiment tal-GHR ippropona lil Residex sabiex tittrasforma l-kreditu tagħha f’self u sabiex iżżid dan l-ammont ma’ self ta’ USD 15-il miljun (li f’dak iż-żmien kien ekwivalenti għal madwar EUR 13 922 405) li Residex tagħti lil Aerospace. Bħala kontroparti, il-GHR kienet ser tobbliga lilha nnifisha sabiex tikkostitwixxi garanzija intiża sabiex tkopri l-ammont ta’ dan is-self.

15      Permezz ta’ kuntratt tat-3 ta’ Marzu 2003, ikkompletat f’Mejju 2003, is-self miftiehem kien ta’ EUR 23 040 657.03, inklużi l-interessi u l-ispejjeż. Permezz ta’ kuntratt tal-istess data, il-GHR daħlet bħala garanti favur Residex għal ammont massimu ta’ EUR 23 012 510, kif ukoll għall-interessi u għall-ispejjeż tas-self.

16      Huwa paċifiku li Aerospace irrimborsat parti minn dan is-self, li kienet tammonta għal EUR 16 000 000. Wara li kkonstatat li l-bqija tas-self, flimkien mal-interessi, ma kienx ġie rrimborsat minn Aerospace, permezz ta’ ittra tat-22 ta’ Diċembru 2004 indirizzata lil Gemeente Rotterdam, Residex sejħet lil din tal-aħħar bħala garanti u talbet il-ħlas ta’ ammont ta’ EUR 10 240 252, flimkien mal-ammont tal-interessi u tal-ispejjeż. Peress li l-Gemeente Rotterdam irrifjutat li tħallas dan l-ammont, Residex ressqet azzjoni quddiem il-qrati Olandiżi.

17      Permezz ta’ deċiżjoni tal-24 ta’ Jannar 2007, ir-Rechtbank Rotterdam iddikjarat bħala fondat il-motiv tal-Gemeente Rotterdam, li jgħid li l-garanzija hija nulla minħabba li hija tikser id-dritt tal-Unjoni dwar l-għajnuna mill-Istat u, b’hekk, ċaħdet it-talba ta’ Residex. L-appell ippreżentat minn din tal-aħħar kontra din is-sentenza ġie miċħud mill-Gerechtshof te ’s-Gravenhage (qorti ta’ appell ta’ Den Haag) permezz ta’ sentenza tal-10 ta’ Lulju 2008.

18      Għalhekk Residex ippreżentat appell fil-kassazzjoni kontra din is-sentenza quddiem il-qorti tar-rinviju. Fl-istadju tal-proċeduri fil-kassazzjoni hija osservat li ma hijiex ikkontestata l-konstatazzjoni tal-Gerechtshof te ’s-Gravenhage li tgħid li peress li l-garanzija hija miżura ta’ għajnuna fis-sens tal-Artikolu 87 KE, hija jmissha ġiet innotifikata lill-Kummissjoni skont l-Artikolu 88(3) KE.

19      Residex tilmenta b’mod partikolari lill-Gerechtshof te ’s-Gravenhage talli ma ħaditx inkunsiderazzjoni l-fatt li l-Artikolu 88(3) KE jaffettwa l-validità tal-miżuri ta’ implementazzjoni inkompatibbli ma’ din id-dispożizzjoni biss meta n-nullità ta’ dawn il-miżuri twassal għat-tneħħija tal-għajnuna illegali mogħtija lill-benefiċjarju u, b’konsegwenza ta’ dan, twassal għat-tneħħija tad-distorsjoni tal-kompetizzjoni maħluqa minħabba l-implementazzjoni tal-għajnuna, jiġifieri, f’dan il-każ, l-irkupru tas-self mogħti lil Aerospace.

20      Billi tibbaża ruħha, b’mod partikolari, fuq is-sentenzi tal-20 ta’ Settembru 2001, Banks (C‑390/98, Ġabra p. I‑6117, punti 73 sa 80) u tat-12 ta’ Frar 2008, CELF u ministre de la Culture et de la Communication (C‑199/06, Ġabra p. I‑469, punti 34 sa 55), il-Hoge Raad der Nederlanden tqis li t-tneħħija tal-għajnuna illegali permezz tal-irkupru hija l-konsegwenza loġika tal-konstatazzjoni tal-illegalità tagħha u li l-qorti nazzjonali għandha tilqa’ t-talba ta’ rimbors tal-għajnuna mogħtija bi ksur tal-Artikolu 88(3) KE.

21      B’hekk, fil-każ inkwistjoni, bil-kontra ta’ dak li ssostni Residex, il-Gerechtshof te ’s-Gravenhage kienet kompetenti sabiex tannulla, skont l-Artikolu 3:40(2) tal-Kodiċi Ċivili Olandiż, att ġuridiku li jimplementa din l-għajnuna, sa fejn hija inkompatibbli mal-imsemmija dispożizzjoni tat-Trattat KE. Barra minn hekk il-Hoge Raad der Nederlanden tosserva li f’kawża simili li tat lok għas-sentenza tas-27 ta’ Ġunju 2000, Il‑Kummissjoni vs Il‑Portugall (C‑404/97, Ġabra p. I‑4897), il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li l-garanzija ma kinitx valida u kkunsidrat li għalhekk il-qorti nazzjonali kellha tannullaha fil-kuntest tal-obbligu tagħha li tneħħi konsegwenzi ta’ għajnuna illegali.

22      Madankollu, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk l-annullament tal-garanzija jikkostitwixxix miżura effikaċi sabiex terġa’ tiġi stabbilita s-sitwazzjoni li kienet tippreċedi l-għoti tal-kreditu, b’mod partikolari għall-finijiet tal-protezzjoni tal-partijiet affettwati minn distorsjoni tal-kompetizzjoni li tirriżulta mill-għoti ta’ dan il-kreditu. F’dan ir-rigward hija tindika li l-annullament tal-garanzija b’dankollu ma’ jagħtix lok għat-tneħħija tad-distrosjoni tal-kompetizzjoni, jiġifieri tal-kreditu miksub minn Aerospace li minnu din il-kumpannija ma setgħetx tibbenefika f’ċirkustanzi normali tas-suq. Sabiex issir din it-tneħħija, huwa neċessarju li jiġi rkuprat il-profitt ta’ Aerospace minn dan il-vantaġġ kompetittiv.

23      F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Hoge Raad der Nederlanden iddeċiediet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel id-domanda preliminari li ġejja lill-Qorti tal-Ġustizzja:

“L-aħħar sentenza tal-Artikolu 88(3) KE [li sar l-Artikolu 108(3) TFUE] għandha tiġi interpretata fis-sens li, f’każ bħal dak inkwistjoni fejn għajnuna illegali ngħatat permezz ta’ garanzija lil min isellef – li ppermettiet lil dan tal-aħħar li jagħti kreditu lil min qed jissellef li qatt ma seta’ jissellef f’kundizzjonijiet normali tas-suq –, il-qrati nazzjonali huma obbligati li, jew tal-inqas għandhom ġurisdizzjoni biex, fil-kuntest tal-obbligu tagħhom li jevitaw il-konsegwenzi ta’ għajnuna illegali, jikkanċellaw il-garanzija kkontestata, anki jekk din il-kanċellazzjoni ma twassalx għal kanċellazzjoni tal-kreditu mogħti taħt il-garanzija?”

 Fuq id-domanda preliminari

24      Permezz tad-domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju ssaqsi, essenzjalment, minn naħa, jekk il-qrati nazzjonali tal-Istati Membri humiex kompetenti sabiex jannullaw garanzija f’sitwazzjoni bħal dik tal-kawża prinċipali, li fiha din il-garanzija ngħatat minn awtorità pubblika, sabiex tkopri self mogħti minn kumpannija finanzjarja lil impriża li ma kinitx tista’ tikseb tali finanzjament taħt ċirkustanzi normali tas-suq, u, min-naħa l-oħra, fil-każ ta’ risposta fl-affermattiv għal din id-domanda, jekk id-dritt tal-Unjoni jimponix lill-imsemmija qorti sabiex tannulla garanzija miksuba taħt tali kundizzjonijiet.

25      Sabiex tingħata risposta għall-ewwel parti ta’ din id-domanda, għandu jitfakkar li l-implementazzjoni tas-sistema ta’ kontroll tal-għajnuna mill-Istat, kif tirriżulta mill-Artikolu 88 KE u mill-ġurisprudenza relatata tal-Qorti tal-Ġustizzja, hija r-responsabbiltà, minn naħa, tal-Kummissjoni u, min-naħa l-oħra, tal-qrati nazzjonali (sentenza tal-5 ta’ Ottubru 2006, Transalpine Ölleitung in Österreich et, C‑368/04, Ġabra p. I‑9957, punt 36).

26      F’dan ir-rigward, il-qrati nazzjonali u l-Kummissjoni għandhom rwoli distinti iżda komplimentari (ara s-sentenzi tal-11 ta’ Lulju 1996, SFEI et, C‑39/94, Ġabra p. I‑3547, punt 41; tal-21 ta’ Ottubru 2003, Van Calster et, C‑261/01 u C-262/01, Ġabra p. I‑12249, punt 74, kif ukoll Transalpine Ölleitung in Österreich et, iċċitata iktar ’il fuq, punt 37).

27      Fil-fatt, filwaqt li l-evalwazzjoni tal-kompatibbiltà ta’ miżuri ta’ għajnuna mas-suq komuni taqa’ taħt il-kompetenza esklużiva tal-Kummissjoni, li hija suġġetta għal stħarriġ mill-qrati tal-Unjoni, il-qrati nazzjonali għandhom jiżguraw il-protezzjoni tad-drittijiet tal-individwi fil-każ ta’ ksur tal-obbligu ta’ notifika minn qabel tal-għajnuna mill-Istat lill-Kummissjoni prevista fl-Artikolu 88(3) KE (sentenzi ċċitati iktar ’il fuq Van Calster et, punt 75, kif ukoll Transalpine Ölleitung in Österreich et, punt 38).

28      F’dan il-kuntest, għandu jitfakkar li miżura ta’ għajnuna implementata bi ksur tal-obbligi li jirriżultaw mill-Artikolu 88(3) KE hija illegali (ara s-sentenzi tal-21 ta’ Novembru 1991, Fédération nationale du commerce extérieur des produits alimentaires u Syndicat national des négociants et transformateurs de saumon, C‑354/90, Ġabra p. I‑5505, punt 17 kif ukoll tas-27 ta’ Ottubru 2005, Distribution Casino France et, C‑266/04 sa C‑270/04, C‑276/04 u C‑321/04 sa C‑325/04, Ġabra p. I‑9481, punt 30).).Barra minn hekk tali interpretazzjoni hija kkonfermata mill-Artikolu 1(f) tar-Regolament Nru 659/1999.

29      F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat ripetutament li huma l-qrati nazzjonali li għandhom jisiltu l-konsegwenzi kollha tal-ksur tal-imsemmi Artikolu 88(3) KE, b’mod konformi mad-dritt nazzjonali tagħhom, kemm fir-rigward tal-validità tal-atti li jikkomportaw l-implementazzjoni tal-miżuri ta’ għajnuna kif ukoll l-irkupru tal-għajnuna finanzjarja mogħtija bi ksur ta’ din id-dispożizzjoni (sentenzi van Calster et, iċċitata iktar ’il fuq, punt 64; tal-21 ta’ Lulju 2005, Xunta de Galicia, C‑71/04, Ġabra, p. I‑7419, punt 49, kif ukoll CELF u ministre de la Culture et de la Communication, iċċitata iktar ’il fuq, punt 41).

30      Issa, fil-kawża prinċipali, il-qorti tar-rinviju tqis li l-garanzija mogħtija lil Residex hija miżura ta’ għajnuna mhux innotifikata u, għaldaqstant, illegali.

31      B’hekk, jekk dan ikun il-każ, il-qrat nazzjonali tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi huma kompetenti sabiex jisiltu l-konsegwenzi kollha ta’ din l-illegalità, skont id-dritt nazzjonali tagħhom, inkluż fir-rigward tal-validità tal-atti li jikkomportaw l-implementazzjoni tal-imsemmija garanzija.

32      Permezz tat-tieni parti tad-domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju ssaqsi jekk id-dritt tal-Unjoni jimponix lill-qrati nazzjonali sabiex jannullaw garanzija mogħtija f’ċirkustanzi bħal dawk fil-kawża prinċipali.

33      Sabiex tingħata risposta għal din it-tieni parti tad-domanda, għandu jitfakkar li, skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-konsegwenza loġika tal-konstatazzjoni tal-illegalità ta’ għajnuna hija t-tneħħija tagħha permezz tal-irkupru sabiex terġa’ tiġi stabbilita s-sitwazzjoni preċedenti (ara, b’mod partikolari, is-sentenzi tat-8 ta’ Mejju 2003, L-Italja u SIM 2 Multimedia vs Il‑Kummissjoni, C‑328/99 u C‑399/00, Ġabra p. I‑4035, punt 66, u tat-28 ta’ Lulju 2011, Mediaset vs Il‑Kummissjoni, C‑403/10 P, Ġabra p. I‑0000, punt 122).

34      B’hekk, l-għan prinċipali tal-irkupru ta’ għajnuna mill-Istat imħallsa illegalment huwa li tiġi eliminata d-distorsjoni tal-kompetizzjoni kkawżata mill-vantaġġ kompetittiv mogħti mit-tali għajnuna (sentenza tad-29 ta’ April 2004, Il-Ġermanja vs Il‑Kummissjoni, C‑277/10, Ġabra p. I‑3925, punt 76, u tas-17 ta’ Settembru 2009, Il‑Kummissjoni vs MTU Friedrichshafen, C‑520/07 P, Ġabra p. I‑8555, punt 57). Fil-fatt, bir-rimbors tal-għajnuna, il-benefiċjarju jitlef il-vantaġġ li huwa kellu fis-suq meta mqabbel mal-kompetituri tiegħu, u b’dan il-mod terġa tiġi stabbilita s-sitwazzjoni eżistenti qabel l-għoti tal-għajnuna (sentenza tal-4 ta’ April 1995, Il‑Kummissjoni vs L-Italja, C‑350/93, Ġabra p. I‑699, punt 22).

35      Huwa biss jekk ikun hemm ċirkustanzi eċċezzjonali, fejn ma jkunx xieraq li jiġi ordnat ir-rimbors tal-għajnuna (sentenzi tal-20 ta’ Settembru, Il‑Kummissjoni vs Il‑Ġermanja, C‑5/89, Ġabra p. I‑3437, punt 16; SFEI et, iċċitata iktar ’il fuq, punt 70, kif ukoll CELF u ministre de la Culture et de la Communication, iċċitata iktar ’il fuq, punt 42).

36      Fil-kawża prinċipali, ma jirriżultax mill-proċess li tali ċirkustanzi eċċezzjonali ġew invokati quddiem il-qrati tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, b’tali mod li dawn tal-aħħar għandhom l-obbligu jordnaw ir-rimbors tal-għajnuna inkwistjoni fil-kawża prinċipali skont id-dritt nazzjonali tagħhom.

37      Issa, sabiex isir dan ir-rimbors, huwa essenzjali li l-qrati nazzjonali jidentifikaw il-benefiċjarju jew, jekk ikun il-każ, il-benefiċjarji tal-għajnuna. Fil-fatt, meta għajnuna tingħata taħt forma ta’ garanzija, il-benefiċjarji ta’ din l-għajnuna jistgħu jkunu jew min jissellef, jew min isellef jew, f’ċerti każijiet, it-tnejn li huma flimkien.

38      F’dan ir-rigward, għandu jiġi osservat li, ċertament, il-qorti tar-rinviju tqis li, fil-kawża quddiemha, il-benefiċjarju tal-għajnuna hija Aerospace.

39      Fil-fatt, meta s-self mogħti minn istituzzjoni ta’ kreditu lil min jissellef huwa ggarantit mill-awtoritajiet pubbliċi ta’ Stat Membru, min isellef normalment jikseb vantaġġ finanzjarju u jibbenefika b’hekk minn għajnuna fis-sens tal‑Artikolu 87(1) KE, sa fejn l-ispiża finanzjarja li jsostni huwa inferjuri għal dak li kien isostni li kieku kien ikollu jikseb dan l-istess finanzjament u din l-istess garanzija għall-prezzijiet tas-suq.

40      Madankollu, hekk kif jirriżulta mid-diskussjoni waqt is-seduta quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja u kif osservat l-Avukat Ġenerali fil-punt 71 tal-konklużjonijiet tagħha, minn ċerti konstatazzjonijiet fattwali tad-deċiżjoni ta’ rinviju jirriżulta li fil-kawża prinċipali, kien hemm ukoll il-possibbiltà li Residex tikseb profitt ekonomiku mill-garanzija inkwistjoni.

41      Fil-fatt, skont il-qorti tar-rinviju, Aerospace kienet tinsab f’sitwazzjoni finanzjarja tali li hija ma kinitx tinsab f’pożizzjoni li tikseb kreditu fis-swieq ta’ kapitali. Minħabba f’hekk, huwa biss permezz tal-garanzija mogħtija mill-Gemeente Rotterdam li Residex tagħtha self b’rata preferenzjali meta mqabbla ma’ dik disponibbli fis-suq. Barra minn hekk, ma jirriżultax mill-proċess sottomess lill-Qorti tal-Ġustizzja li Residex irremunerat lill-Gemeente Rotterdam taħt kundizzjonijiet normali tas-suq bħala kontroparti tal-benefiċċju li hija kellha tikseb mill-garanzija.

42      F’dawn iċ-ċirkustanzi, u fid-dawl tad-data fattwali msemmija fil-punt 14 ta’ din is-sentenza, ma jistax jiġi eskluż a priori li l-garanzija inkwistjoni ingħatat għall-bżonnijiet ta’ kreditu eżistenti ta’ Residex, u dan fil-kuntest tal-ġestjoni tad-dejn ta’ Aerospace. Li kieku dan kellu jkun il-każ, Residex kienet tikseb, permezz tal-imsemmija garanzija, vantaġġ ekonomiku għaliha, sa fejn, bħal ma ġie indikat ukoll fil-punt 2.3.1 tal-komunikazzjoni dwar il-garanziji, il-kreditu tagħha sar iktar sigur minħabba l-garanzija tiegħu mill-awtorità pubblika, barra minn hekk mingħajr ma l-kundizzjonijiet tas-self iggarantit ġew adattati.

43      Mill-argumenti preċedenti jirriżulta li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tidentifika, fid-dawl tal-ispeċifiċitajiet kollha tal-każ inkwistjoni, il-benefiċjarju jew, jekk ikun il-każ, il-benefiċjarji ta’ din il-garanzija u, li jipproċedu, b’applikazzjoni tal-prinċipji mfakkra fil-punti 33, 34 u 36 ta’ din is-sentenza, għall-irkupru tal-ammont globali tal-għajnuna inkwistjoni.

44      Għaldaqstant, għandu jiġi osservat li, fir-rigward tal-annullament tal-garanzija u jkun min ikun il-benefiċjarju tal-għajnuna, id-dritt tal-Unjoni ma jimponi ebda konsegwenza speċifika li l-qrati nazzjonali għandhom obbligatorjament jisiltu fir-rigward tal-validità tal-atti relatati mal-eżekuzzjoni tal-għajnuna.

45      Madankollu, kif jirriżulta mill-punt 34 ta’ din is-sentenza, l-għan tal-miżuri li l-qrati nazzjonali għandhom l-obbligu li jadottaw fil-każ ta’ ksur tal-Artikolu 88(3) KE, intiżi essenzjalment sabiex terġa’ tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva preċedenti qabel il-ħlas tal-għajnuna inkwistjoni, dawn tal-aħħar għandhom jiżguraw ruħhom li l-miżuri li huma jadottaw fir-rigward tal-validità ta’ dawn l-atti jippermettu li jintlaħaq tali għan.

46      B’hekk, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika jekk l-annullament tal-garanzija jistax, fid-dawl taċ-ċirkustanzi tal-kawża mressqa quddiemha, jirriżulta iktar effikaċi minn miżuri oħra bil-għan li jintlaħaq tali stabbiliment mill-ġdid tas-sitwazzjoni kompetittiva.

47      Fil-fatt, jista’ jkun hemm sitwazzjonijiet li fihom l-annullament ta’ kuntratt, sa fejn dan jista’ jagħti lok għar-restituzzjoni reċiproka tas-servizzi eżegwiti mill-partijiet jew it-tneħħija ta’ vantaġġ għall-futur, jista’ jkun iktar effikaċi sabiex jintlaħaq l-għan li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva li tippreċedi l-għoti tal-għajnuna.

48      B’hekk, fil-kawża prinċipali, il-qorti tar-rinviju tista’, fin-nuqqas ta’ miżuri proċedurali inqas vinkolanti, tiddeċiedi l-annullament tal-garanzija mogħtija mill-Gemeente Rotterdam lil Residex jekk hija tqis li, fid-dawl taċ-ċirkustanzi relatati mal-każ inkwistjoni, dan l-annullament huwa tali li jikkawża jew jiffaċilita li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva li tippreċedi l-għoti tal-imsemmija garanzija.

49      Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, ir-risposta għad-domanda magħmula għandha tkun li l-aħħar sentenza tal-Artikolu 88(3) KE għandha tiġi interpretata fis-sens li l-qrati nazzjonali għandhom ġurisdizzjoni sabiex jannullaw garanzija f’sitwazzjoni bħal dik tal-kawża prinċipali, li fiha għajnuna illegali ġiet eżegwita permezz ta’ garanzija mogħtija minn awtorità pubblika sabiex tkopri self mogħti minn kumpannija finanzjarja għall-benefiċċju ta’ impriża li ma setgħetx tikseb tali finanzjament taħt kundizzjonijiet normali tas-suq. Fl-eżerċizzju ta’ din il-ġurisdizzjoni, l-imsemmija qrati għandhom jiżguraw l-irkupru tal-għajnuna u, għal dan il-għan, jistgħu jannullaw il-garanzija b’mod partikolari meta, fin-nuqqas ta’ miżuri proċedurali inqas vinkolanti, dan l-annullament ikun tali li jagħti lok jew jiffaċilita li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva li tippreċedi l-għoti ta’ din il-garanzija.

 Fuq l-ispejjeż

50      Peress li l-proċedura għandha, fir-rigward tal-partijiet fil-kawża prinċipali, in-natura ta’ kwistjoni mqajma quddiem il-qorti nazzjonali, hija din il-qorti li għandha tiddeċiedi fuq l-ispejjeż. L-ispejjeż sostnuti għas-sottomissjoni tal-osservazzjonijiet lill-Qorti tal-Ġustizzja, minbarra dawk tal-imsemmija partijiet, ma jistgħux jitħallsu lura.

Għal dawn il-motivi, Il-Qorti tal-Ġustizzja (L-Ewwel Awla) taqta’ u tiddeċiedi:

L-aħħar sentenza tal-Artikolu 88(3) KE għandha tiġi interpretata fis-sens li l-qrati nazzjonali huma kompetenti sabiex jannullaw garanzija f’sitwazzjoni bħal dik tal-kawża prinċipali, li fiha għajnuna illegali ġiet eżegwita permezz ta’ garanzija mogħtija minn awtorità pubblika sabiex tkopri self mogħti minn kumpannija finanzjarja għall-benefiċċju ta’ impriża li ma setgħetx tikseb tali finanzjament taħt kundizzjonijiet normali tas-suq. Fl-eżerċizzju ta’ din il-kompetenza, l-imsemmija qrati għandhom jiżguraw l-irkupru tal-għajnuna u, għal dan il-għan, huma jistgħu jannullaw il-garanzija b’mod partikolari meta, fin-nuqqas ta’ miżuri proċedurali inqas vinkolanti, dan l-annullament ikun tali li jagħti lok jew jiffaċilita li tiġi stabbilita mill-ġdid is-sitwazzjoni kompetittiva li tippreċedi l-għoti ta’ din il-garanzija.

Firem

---

* Lingwa tal-kawża: l-Olandiż.