1.

M. Juuri ħadmet għal disa’ snin fil-kantin ta’ impriża Finlandiża tas-settur metallurġiku. Meta l-persuna li kienet tħaddimha ċediet l-impriża alimentari lil imprenditur ieħor, il-kundizzjonijiet tax-xogħol ta’ M. Juuri marru għall-agħar. Id-dritt Komunitarju joffri soluzzjoni għas-sitwazzjoni ta’ din il-ħaddiema, imma l-qorti nazzjonali kellha xi dubji dwar l-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet applikabbli. F’termini konkreti, id-Direttiva 2001/23/KE relatata mas-salvagwardja tad-drittijiet tal-impjegati fil-każ ta’ trasferiment ta’ impriżi ( 2 ), tattribwixxi r-responsabbiltà ta’ sitwazzjoni bħal dik ta’ M. Juuri lill-persuna l-ġdida li qed tħaddem. Il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tippreċiża l-portata ta’ din l-attribuzzjoni u l-konsegwenzi ekonomiċi li jirriżultaw minnha.

2.

Id-Direttiva 2001/23 hija parti minn dik li tissejjaħ bħala l-“liġi soċjali Komunitarja”. Dan is-settur tad-dritt jiggarantixxi livell minimu ta’ protezzjoni lill-ħaddiema, mingħajr ħsara għall-fakultà tal-Istati Membri li jżidu l-livell tal-protezzjoni. Id-diffikultajiet tar-regolamentazzjoni tas-swieq nazzjonali tax-xogħol wasslu biex tiġi adottata din id-direttiva fuq il-bażi ta’ kunsens wiesa’, tant li d-dispożizzjonijiet ġenerali u ambigwi tagħha ta’ spiss jeħtieġu deċiżjoni preliminari min-naħa tal-Qorti tal-Ġustizzja.

3.

Barra minn hekk, il-liġi soċjali Komunitarja għandha struttura frammentata. Hija magħmula minn ċerti regoli li għandhom l-għan li jsolvu problemi speċifiċi li jirriżultaw matul relazzjoni ta’ xogħol. F’termini metaforiċi, tirrappreżenta settur b’xeħta ta’ arċipelagu ( 3 ), li l-gżejjer tiegħu mhux dejjem ikunu maqgħuda flimkien permezz ta’ pontijiet. F’dan il-każ, il-Qorti tal-Ġustizzja qed tintalab teżamina d-domandi preliminari li qajmu dawn il-gżejjer ( 4 ). Għaldaqstant hemm ir-riskju, li jkun hemm konformità mad-direttiva interpretata imma mhux mal-oħrajn li magħhom ma jkollha l-ebda konnessjoni. Għalhekk jeħtieġ li nimxu b’mod rigoruż, mingħajr ma nittraskuraw l-interrelazzjonijiet f’territorju mifrux, bħal dak soċjali, li huwa aktar integrat milli jista’ jidher mal-ewwel daqqa t’għajn.

4.

Fil-5 ta’ April 1994, M. Juuri ġiet impjegata minn Rautaruukki Oyj (iktar ’il quddiem: iċ-“ċedenti”), f’Hämeenlinna (il-Finlandja), u kienet twettaq ħidmietha fil-kantin tal-impriża. Mill-, il-kuntratt ta’ M. Juuri tbiddel f’kuntratt tax-xogħol għal perijodu indefinit.

5.

Minkejja li M. Juuri kienet twettaq biss xogħlijiet li kellhom x’jaqsmu mal-kantin, fil-konfront tagħha ġie applikat il-ftehim kollettiv tas-settur metallurġiku, li kien validu sal-31 ta’ Jannar 2003 u li kien jiġġedded awtomatikament kull sena, ħlief jekk waħda mill-partijiet kienet titlob li jiġi mitmum fi żmien xahrejn qabel ma jiskadi. Ma kienet meħtieġa l-ebda terminazzjoni, peress li fit- ġie ffirmat kuntratt ieħor tas-settur, b’seħħ mill-.

6.

Dak inhar stess, meta skada l-kuntratt preċedenti, iċ-ċedenti ttrasferiet it-tmexxija tal-kantin lil Amica Ravintolat Oy (iktar ’il quddiem: iċ-“ċessjonarja”). Wara t-trasferiment, il-ħaddiema bdew jaħdmu għaċ-ċessjonarja, imma skont ftehim kollettiv ġdid, f’dan il-każ relatat mas-settur tal-lukandi u tar-ristoranti.

7.

M. Juuri, peress li qieset li l-kuntratt relatat mas-settur tal-lukandi u tar-ristoranti ma kienx japplika għar-relazzjoni ta’ xogħol dipendenti tagħha, qieset lilha nfisha bħala marbuta bil-ftehim kollettiv relatat mas-settur metallurġiku. Skont M. Juuri, il-bidla fil-ftehim kollettiv tax-xogħol wassal għal tnaqqis fil-ħlas tagħha ta’ EUR 300 fix-xahar, kif ukoll it-trasferiment f’postijiet ta’ xogħol oħrajn. Iċ-ċessjonarja, min-naħa tagħha, ammettiet li l-ftehim il-ġdid impona ċertu bidliet fuq M. Juuri, fost l-oħrajn li kellha tmur taħdem f’postjiet tax-xogħol oħrajn, anki jekk temporanjament, u tnaqqis fil-paga ta’ EUR 100 fix-xahar, minħabba tnaqqis korrispondenti fil-ħinijiet tax-xogħol.

8.

Wara dawn il-bidliet fl-iskema kuntrattwali tar-relazzjoni ta’ xogħol tagħha, fid-19 ta’ Frar 2003 M. Juuri ddeċidiet li ttemm il-kuntratt tagħha. Wara li invokat il-leġiżlazzjoni Finlandiża dwar ix-xogħol, hija ppreżentat rikors kontra ċ-ċessjonarja fejn talbet kumpens għall-vaganzi għall-perijodu ta’ notifika, kif ukoll kumpens ta’ 14-il xahar ta’ paga għal terminazzjoni illegali ta’ kuntratt tax-xogħol. Fil-, il-Helsingin Käräjäoikeus (il-Qorti tal-Prim’Istanza ta’ Ħelsinki) ċaħdet ir-rikors ta’ M. Juuri. Sena wara, eżattament fit-, il-Helsingin Hovioikeus (il-Qorti tal-Appell ta’ Ħelsinki) ikkonfermat din is-sentenza, imma M. Juuri għamlet talba lill-Korkein Oikeus (il-Qorti Suprema), u dik il-qorti qed titlob interpretazzjoni tad-Direttiva 2001/23 mingħand il-Qorti tal-Ġustizzja.

9.

Id-Direttiva 2001/23 tistabbilixxi livell minimu ta’ protezzjoni għad-drittijiet tal-ħaddiema f’każ ta’ trasferiment ta’ impriżi, negozji jew partijiet ta’ impriżi jew negozji. Fil-kuntest ta’ din il-kawża li tara lil M. Juuri kontra l-impriża ċessjonarja, huma rilevanti l-Artikoli 3(3) u 4(2).

“L-Artikolu 3

[…]

3.   Wara t-trasferiment, min lilu jsir it-trasferiment [iċ-ċessjonarja] għandu jkompli josserva t-termini u l-kundizzjonijiet miftiehma f’kull ftehim kollettiv skond l-istess kondizzjonijiet applikabbli għal min jagħmel it-trasferiment [iċ-ċedenti] taħt dak il-ftehim, sad-data li fiha l-ftehim kollettiv jispiċċa jew jiskadi jew sad-dħul fis-seħħ jew l-applikazzjoni ta’ ftehim kollettiv ieħor.

L-Istati Membri jistgħu jillimitaw il-perjodu għall-osservazzjoni ta’ dawn it-termini u kundizzjonijiet bil-kundizzjoni li dan ma jkunx anqas minn sena wa[ħ]da.

[…]

L-Artikolu 4

[…]

2.   Jekk il-kuntratt ta’ l-impjieg jew ir-relazzjoni tax-xogħol jintemmu minħabba li t-trasferiment jinvolvi bidla sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol għad-detriment ta’ l-impjegat, min jimpjega għandu jitqies bħala responsabbli għat-tmiem tal-kuntratt ta’ l-impjieg jew ir-relazzjoni ta’ l-impjieg”.

10.

Skont id-deċiżjoni tar-rinviju tal-Korkein Oikeus, l-Artikolu 2 tal-Kapitolu 6 tat-Työsopimuslaki (liġi dwar il-kuntratti tax-xogħol) jipprovdi li “kuntratt tax-xogħol li jiġi konkluż għal perijodu indefinit jew li jkun validu b’mod ieħor għal perijodu indefinit jiġi mitmum permezz ta’ notifika ta’ terminazzjoni lill-parti l-oħra”.

11.

L-Artikolu 6 tal-Kapitolu 7 jittrasponi fid-dritt Finlandiż l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, u jipprovdi li “jekk jintemm kuntratt tax-xogħol għaliex il-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-ħaddiem marru sostanzjalment għall-agħar minħabba t-trasferiment tal-impriża, il-persuna li tħaddem titqies responsabbli għat-tmiem tar-relazzjoni tax-xogħol”.

12.

Skont l-Artikolu 1(2) tal-Kapitolu 8 tat-Työsopimuslaki, ħaddiem jista’ jtemm kuntratt tax-xogħol meta l-persuna li tħaddmu twettaq ksur serju ta’ obbligi li jkollhom impatt sostanzjali fuq ir-relazzjoni ta’ xogħol, għall-inqas sad-data ta’ skadenza tal-perijodu ta’ notifika.

13.

Skont l-Artikolu 5 tat-Työehtosopimuslaki (il-liġi dwar il-ftehim kollettivi), jekk il-persuna li tħaddem kienet parti għal ftehim kollettiv jew b’xi mod tkun marbuta bih, jiġu ttrasferiti fuq is-suċċessur tagħha d-drittijiet u l-obbligi kollha li skont l-istess ftehim kienu tal-predeċessur tagħha. Iċ-ċessjonarja għalhekk trid tosserva d-dispożizzjonijiet tal-ftehim kollettiv li kien jorbot liċ-ċedenti sakemm dan jibqa’ validu u sussegwentement għandha tirrispetta l-ftehim kollettiv li tkun marbuta bih skont l-Artikolu 4 tat-Työehtosopimuslaki.

14.

L-Artikolu 2 tal-Kapitolu 12 tat-Työehtosopimuslaki jipprovdi għad-dritt tal-ħaddiem li jikseb kumpens mingħand il-persuna li tħaddmu għal tmiem mhux iġġustifikat tal-kuntratt tax-xogħol, billi l-persuna li tħaddmu tiġi obbligata tħallas kumpens jekk ma jkun hemm l-ebda wieħed mill-motivi pprovduti mit-Työehtosopimuslaki u li tħallas id-danni lill-ħaddiem fil-każ li dan ikun temm volontarjament il-kuntratt.

15.

L-Artikolu 2 tal-Kapitolu 12 tat-Työsopimuslaki jiffissa l-limiti tal-kumpens dovut lill-ħaddiem, li jista’ jvarja bejn 3 xhur u 24 xahar ta’ paga.

16.

Jekk il-persuna li tħaddem ittemm il-kuntratt għal motivi sostanzjali u rilevanti, il-ħaddiem ma jkollu l-ebda dritt għall-kumpens ipprovdut mill-Artikolu 2 tal-Kapitolu 12 tat-Työsopimuslaki, imma anki f’dan il-każ ikollu dritt li waqt il-perijodu ta’ notifika jirċievi l-paga u benefiċċji oħra. Jekk jintwera li l-persuna li tħaddem kellha raġuni partikolarment serja biex ittemm immedjatament il-kuntratt tax-xogħol, il-ħaddiem ma jkollu dritt la għall-paga u lanqas għall-benefiċċji l-oħra li ġejjin mir-relazzjoni ta’ xogħol.

17.

Anki l-Artikolu 1 tal-Kapitolu 12 jobbliga lill-persuna li tħaddem li apposta jew bi traskuraġni tkun kisret jew ittraskurat l-obbligi li jirriżultaw mill-kuntratt tax-xogħol jew mit-Työsopimuslaki biex tħallas id-danni kkawżati lill-ħaddiem.

18.

Bid-digriet tal-24 ta’ Awwissu 2007, il-Korkein Oikeus, fil-kuntest tal-kawża li tara lil M. Juuri kontra l-impriża ċessjonarja, ressqet lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi li ġejjin:

19.

Bis-saħħa tal-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-Gvern Finlandiż u dak Ungeriż, kif ukoll il-Kummissjoni ressqu noti ta’ osservazzjonijiet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja.

20.

Fis-seduta ġenerali tad-29 ta’ April 2008, il-Qorti tal-Ġustizzja ordnat li għandhom isiru żewġ domandi bil-miktub lill-Gvern Finlandiż, liema risposti waslu fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fit-23 ta’ Mejju tal-istess sena.

21.

Iż-żewġ domandi li qajmet il-Qorti Finlandiża jikkonċernaw l-istess fenomenu: il-bidla fis-sistema fid-dritt dwar ix-xogħol wara li skada l-ftehim kollettiv tas-settur metallurġiku. Dan il-punt ta’ tluq mhux daqstant paċifiku daqskemm jista’ jidher, peress li kemm iż-żewġ gvernijiet li ppreżentaw osservazzjonijiet f’din il-proċedura preliminari kif ukoll il-Kummissjoni ttrattaw il-kwistjoni fin-noti tagħhom. L-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23 jiġi applikat meta tiġi aċċertata l-legalità tal-bidla fil-liġi li jkollha impatt fuq il-kuntratt tax-xogħol. Jekk din il-bidla tkun illegali peress li tmur kontra l-Artikolu 3(3) tal-imsemmija direttiva, ikun hemm effetti differenti. Għalhekk jeħtieġ li niċċaraw iċ-ċirkustanzi fattwali tal-kawża prinċipali biex inkunu nistgħu nistabbilixxu jekk jeżistux elementi illegali, peress li l-ftehim kollettiv li għall-bidu kien jorbot lil M. Juuri skada dak inhar stess meta ġie ttrasferit in-negozju. Din il-kumbinazzjoni qajmet id-dubbji tal-Qorti tal-Ġustizzja u waslitha biex tagħmel ċerti domandi ( 5 ) lill-Gvern Finlandiż; dan il-fatt ukoll iwassalni biex nerġa’ nifformula d-domandi li għamlet il-Korkein Oikeus ( 6 ).

22.

F’dan il-każ, inqis li jeħtieġ li ngħaqdu ż-żewġ domandi li għamlet il-qorti nazzjonali biex imbagħad nanalizzaw dak kollu li għandu x’jaqsam mal-ftehim kollettivi suċċessivi u b’hekk niċċaraw il-konsegwenzi fejn għandu x’jaqsam il-ħlas tad-danni li jirriżultaw mill-applikazzjoni tal-Artikolu 4(2) tal-imsemmija direttiva.

23.

Għaldaqstant, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tifformula mill-ġdid iż-żewġ domandi preliminari b’dan il-mod:

24.

L-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23 jistabbilixxi strument ta’ salvagwardja għall-ħaddiema, li joffri ċertezza għad-dritt tal-impjegati fil-każ li l-persuna li tħaddem tittrasferixxi l-impriża. Jekk jeżisti ftehim kollettiv li ġie konkluż qabel ma sar it-trasferiment, il-ħaddiema jistgħu jinvokawh sakemm jiskadi jew “sad-dħul fis-seħħ […] ta’ ftehim kollettiv ieħor”. L-Istati Membri jistgħu jillimitaw iż-żmien ta’ din il-prerogattiva, sakemm dan ma jkunx għal perijodu ta’ mhux inqas minn sena ( 7 ).

25.

Id-Direttiva 2001/23 għandha l-għan li tilħaq bilanċ bejn l-istabbilità tar-relazzjoni ta’ xogħol u l-flessibbiltà organizzattiva tal-persuna li tħaddem. Il-ħaddiem iżomm id-drittijiet tiegħu wara t-trasferiment għal perijodu limitat. Meta dawn id-drittijiet ikunu se jispiċċaw, il-ħaddiem għandu d-dritt li jieħu deċiżjoni li tista’ twassal biex jiġi applikat l-Artikolu 4(2) tad-direttiva. Din id-dispożizzjoni tattribwixxi lill-persuna li tħaddem ir-responsabbiltà għat-terminazzjoni tal-kuntratt tax-xogħol meta t-trasferiment ikun jinvolvi “bidla sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol għad-detriment ta’ l-impjegat” ( 8 ). Barra minn hekk, il-ġurisprudenza qieset li dawn il-bidliet kienu ammissibbli, minkejja n-natura ta’ ordni pubbliku tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2001/23, meta d-dritt nazzjonali tawtorizzahom fil-kors normali tar-relazzjoni ta’ xogħol, irrispettivament mit-trasferiment ( 9 ).

26.

L-Artikoli 3(3) u 4(2) tal-Direttiva 2001/23 ma jistgħux jiġu applikati b’detriment għal dispożizzjonijiet oħrajn ( 10 ). Il-fatt li l-leġiżlatur Komunitarju jirrikonoxxi li l-ħaddiem għandu l-fakultà li jtemm il-kuntratt tax-xogħol tiegħu ġej minn deterjorament fir-relazzjoni mal-persuna li tħaddem, ikkawżat minn bidla fis-sitwazzjoni tas-soltu. Jidher biċ-ċar li l-Artikolu 3, minkejja li jipproteġi d-drittijiet oriġinali tal-ħaddiem, eventwalment jippermetti li jsiru bidliet fis-sistema tar-relazzjoni ta’ xogħol. Huwa proprju għaliex din il-bidla hija prevista li t-terminazzjoni tal-kuntratt skont id-Direttiva 2001/23, taqa’ taħt ir-responsabbiltà ta’ persuna partikolari, jiġifieri l-persuna li tħaddem ( 11 ). B’dan il-mod jitpaċa l-fatt li dispożizzjoni, li tipprojbixxi li jinbidlu l-kundizzjonijiet tax-xogħol, tkun suġġetta għal derogi. Bl-attribuzzjoni tar-responsabbiltà liċ-ċessjonarja, il-ħaddiem jista’ jżomm, għall-inqas mil-lat ekonomiku, id-drittijiet tiegħu ( 12 ).

27.

Il-konsegwenzi mil-lat tad-danni tat-terminazzjoni tal-kuntratt skont l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23 se jiġu eżaminati fil-kuntest tat-tieni domanda preliminari, imma f’din il-fażi jeħtieġ li nantiċipaw parti mir-raġunament biex insostnu r-riflessjonijiet sussegwenti.

28.

Is-salvagwardja tad-drittijiet tal-ħaddiema pprovduta mill-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23 timponi obbligu pożittiv fuq l-Istati Membri li, fl-aħħar mill-aħħar, jaqa’ fuq il-persuni li jħaddmu. Jekk ikun hemm il-kundizzjonijiet kollha msemmija mid-dispożizzjonijiet, il-ħaddiem iżomm l-istess kundizzjonijiet tax-xogħol wara t-trasferiment, b’mod indefinit jew, f’ċerti limiti, għal perijodu ddefinit ( 13 ). Madankollu, il-ksur ta’ dan l-Artikolu jimplika li l-ħaddiem jista’ jitlob, anki bi proċeduri legali, l-applikazzjoni tal-kundizzjonijiet tax-xogħol qabel it-trasferiment jew kumpens li jkun ekonomikament ekwivalenti ( 14 ). F’dan l-aħħar każ, qed nimxu skont id-dispożizzjonijiet sostantivi u proċedurali tal-leġiżlazzjoni nazzjonali li tikkonċerna x-xogħol, imma mingħajr ma ninsew il-funzjoni tad-Direttiva 2001/23, li tindika l-għan li jrid jintlaħaq mid-dispożizzjonijiet nazzjonali.

29.

F’dan il-kuntest, jidher ċar li d-dispożizzjoni inkwistjoni tistabbilixxi, indirettament u bħala rekwiżiti minimi, sistema doppja ta’ kumpens li japplika fil-mument li tintemm ir-relazzjoni ta’ xogħol. Fl-ewwel każ, il-ħaddiem itemm kuntratt tax-xogħol, imma jeżistu l-kundizzjonijiet li jissemmew fl-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23. Fit-tieni każ, it-tmiem tal-kuntratt fuq it-talba tal-ħaddiem issir wara li tinkiser l-imsemmija dispożizzjoni. Is-serjetà taż-żewġ possibbiltajiet hija differenti, peress li fit-tieni każ il-ħaddiem isib ruħu f’sitwazzjoni aktar żvantaġġjata u l-leġiżlazzjoni nazzjonali li tikkonċerna x-xogħol għalhekk trid tirreaġixxi b’mod aktar iebes fil-konfont tal-persuna li tħaddem. Din hija soluzzjoni li tiġi applikata anki jekk, minkejja li jkun hemm konformità formali mal-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23, tittwettaq frodi, ipoteżi li tista’ sseħħ f’dan il-każ, imma minħabba n-natura preliminari ta’ din il-proċedura dan għandu jiġi aċċertat mill-qorti nazzjonali.

30.

L-evalwazzjoni tal-evażjoni frawdolenti tal-liġi titlob elementi fattwali li l-Qorti tal-Ġustizzja mhux dejjem ikollha ( 15 ). Madankollu, il-ġurisprudenza ( 16 ) toqgħod ferm attenta għall-kawżi fejn waħda mill-partijiet ikollha mġiba abużiva ( 17 ). Din is-sensittività kienet hemm anki f’kawżi li kellhom konnessjoni mal-liġi soċjali Komunitarja, speċifikatament fl-applikazzjoni tad-Direttiva 2001/23. Fil-kawża tal-15 ta’ Ġunju 1988, Bork International et ( 18 ), pereżempju, il-Qorti tal-Ġustizzja kellha quddiemha każ ta’ sensja li ngħatat lill-ħaddiema kollha ta’ impriża, li sussegwentement ġiet ittrasferita, u parti sostanzjali mill-persunal preċedenti reġgħu ġew impjegati, imma b’kundizzjonijiet inqas tajba. Filwaqt li applikat metodu użwali, il-Qorti tal-Ġustizzja osservat li l-evalwazzjoni tal-fatti u l-applikazzjoni sussegwenti tad-dispożizzjonijiet Komunitarji jaqgħu taħt il-kompetenza tal-qorti nazzjonali u semmiet il-kriterji li jridu jiggwidaw lill-qorti tar-rinviju, jiġifieri li l-qorti tar-rinviju għandha twieżen “iċ-ċirkostanzi oġġettivi li fihom ngħatat is-sensja bħal, ngħidu aħna, il-fatt li din seħħet ftit qabel ma kien hemm it-trasferiment u li l-ħaddiema reġgħu ġew impjegati miċ-ċessjonarja [traduzzjoni mhux uffiċjali]” ( 19 ). Mill-evalwazzjoni ta’ dawn ir-raġunijiet irriżultat deċiżjoni li tikkonferma l-applikabbiltà tad-Direttiva 2001/23 għal sitwazzjoni bħal dik tal-proċedura quddiem il-qorti tar-rinviju ( 20 ).

31.

Kif nistgħu niddeduċu mis-sentenza Bork International et, il-Qorti tal-Ġustizzja l-ewwel tagħti lill-qorti nazzjonali marġni wiesa’ ta’ manuvrar, biex imbagħad tneħħihulha. Jekk jiġu imposti kriterji speċifiċi u tiġi kkonfermata l-evalwazzjoni tad-dispożizzjonijiet Komunitarji rilevanti biex jissolva l-każ, tkun qed titnaqqas l-analiżi tal-elementi fattwali, biex b’hekk il-qorti nazzjonali tispiċċa f’sitwazzjoni diffiċli. Ma naqbilx ma’ dan il-modus procedendi tal-Qorti tal-Ġustizzja. Din hija teknika artifiċjali li tnaqqas l-istabbiltà tas-suġġetti tal-proċedura preliminari, u turi xewqa kbira ta’ protagoniżmu, imma anki viżjoni li ma tantx tirrispetta l-awtonomija istituzzjonali li jeħtieġ li jkollha l-qorti nazzjonali ( 21 ). F’dan il-każ, nistgħu nevitaw dan it-tip ta’ diskorsi, mingħajr ma tiġi affetwata la l-awtorità tal-Qorti tal-Ġustizzja u lanqas il-prerogativi tal-Korkein Oikeus.

32.

Meta ammetta li kellha tkun il-qorti nazzjonali li taċċerta jekk twettqitx evażjoni frawdolenti tal-liġi għaliex id-data tat-trasferiment tal-impriża kienet taħbat mad-data tal-iskadenza tal-ftehim kollettiv, il-Gvern Finlandiż ipprovda lill-Qorti tal-Ġustizzja aktar elementi ta’ interess. Instab li l-ftehim li għall-bidu kien jorbot lil M. Juuri mal-persuna li kienet tħaddimha skada dak inhar tat-trasferiment. Ma kienx hemm estensjoni impliċita, peress li diversi xhur qabel ġie konkluż kuntratt ġdid tax-xogħol fis-settur, li kien jissostitwixxi b’mod sħiħ dak preċedenti. Il-perijodu li għadda bejn meta ġie ffirmat il-kuntratt il-ġdid u meta daħal fis-seħħ kien ferm qasir, lanqas xahar u nofs. Min-naħa l-oħra, l-imġiba taċ-ċedenti fil-perijodu ta’ qabel it-trasferiment u, fuq kollox, l-attenzjoni li ngħatat lill-impjegati u lir-rappreżentanti tagħhom, jitfgħu dawl fuq il-mod li bih twettqet l-operazzjoni. Għandha tkun il-qorti nazzjonali li tevalwa jekk dawn il-ftehim sussegwenti, kif ukoll iż-żmien li għadda u l-informazzjoni li ngħatat lill-ħaddiema, jippermettux li wieħed jaħseb li ċ-ċedenti u ċ-ċessjonarja għamlu evażjoni frawdolenti tal-liġi u, għaldaqstant, kisru d-dispożizzjonijiet li jipprojbixxu li jinbidlu l-kundizzjonijiet tax-xogħol f’każ ta’ trasferiment ta’ impriżi.

33.

Ladarba tagħti bidu għall-analiżi tal-fatti, il-qorti tar-rinviju, biex tadotta s-soluzzjoni legalment korretta, għandha jkollha kriterji ċari pprovduti mill-Qorti tal-Ġustizzja. Il-qorti Komunitarja ma tridx toqgħod lura milli tagħti l-kollaborazzjoni kollha tagħha u għal dan il-għan nisħaq fuq l-argumenti li żviluppajt fil-punti 29 sa 32 ta’ dawn il-konklużjonijiet: jekk, fuq il-bażi tal-elementi ta’ fatt jew ta’ dritt li jkollha għad-dispożizzjoni tagħha, il-Korkein Oikeus taċċerta ruħha li saret evażjoni frawdolenti tal-liġi, ikun hemm ksur tal-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23. In-nuqqas ta’ konformità ma’ din id-dispożizzjoni iwassal biex l-Artikolu 4(2) tal-istess direttiva jiġi interpretat b’mod aktar restrittiv. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-persuna li tħaddem tkun kisret id-dispożizzjoni apposta u b’hekk ikun iġġustifikat li jitqies li r-responsabbiltà tagħha tkun aktar gravi.

34.

Bħala konsegwenza u b’risposta għall-ewwel domanda preliminari, inqis li l-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23 jipprekludi li l-kundizzjonijiet tax-xogħol maqbula bi ftehim kollettiv jonqsu meta jiskadi dan il-ftehim, meta t-trasferimenti tal-impriża taħbat mal-imsemmija skadenza, u ċ-ċedenti u ċ-ċessjonarja jkunu aġixxew b’mod frawdolenti għal-liġi. Għandha tkun il-qorti nazzjonali li tistabbilixxi jekk il-fatt li d-data tat-trasferiment kienet taħbat ma’ dik tal-iskadenza tal-ftehim kollettiv kinitx imġiba frawdolenti.

35.

Issa jeħtieġ li nippreċiżaw il-portata u l-limiti ta’ din ir-responsabbiltà, jiġifieri li nagħtu interpretazzjoni lill-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23.

36.

Il-Gvern Finlandiż u dak Ungeriż, flimkien mal-Kummissjoni, jaqblu li kulma jagħmel l-imsemmi Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23 huwa li jqassam ir-responsabbiltà wara bidla sostanzjali fir-relazzjoni ta’ xogħol. Għaldaqstant, id-Direttiva 2001/23, meta tiddefinixxi l-istatus legali tal-ħaddiem involut fit-trasferiment, ma għandiex l-għan li tagħtih vantaġġ konkret. Din it-teżi tiġi kkonfermata jekk id-direttiva tkun strument ta’ livell minimu ta’ armonizzazzjoni, fejn l-interpretazzjoni tagħha teħtieġ li l-leġiżlatur Komunitarju jkollu marġni wiesa’ ta’ manuvrar ( 22 ). Minkejja li essenzjalment naqbel ma’ din it-teżi, jeħtieġ li nagħtu interpretazzjoni lil din id-dispożizzjoni. Il-fatt li l-Komunità tat bidu għal livell minimu ta’ armonizzazzjoni ma jfissirx li rridu neskludu a priori kwalunkwe xorta ta’ protezzjoni ekonomika tal-ħaddiema. Naslu għal soluzzjoni adegwata biss permezz ta’ eżami dettaljat tat-test u għal dan il-għan jeħtieġ li nisseparaw il-partijiet differenti li jifformaw id-dispożizzjoni.

37.

Il-premessa li tippermetti li ħaddiem itemm il-kuntratt u li t-tmiem tal-kuntratt jiġi invokat kontra l-persuna li tħaddmu tinsab fl-ewwel parti tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, fejn it-trasferiment irid “jinvolvi bidla sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol għad-detriment ta’ l-impjegat”.

38.

Il-qorti nazzjonali qiegħda fl-aħjar pożizzjoni biex tistabbilixxi jekk f’dan il-każ kienx hemm bidla sostanzjali a skapitu ta’ M. Juuri. Minkejja li d-dritt Finlandiż żgur li joffri lill-Korkein Oikeus l-istrumenti biex tiddeċiedi mod jew ieħor, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tipprovdi l-kriterji biex tevalwa jekk kienx hemm modifika in pejus ( 23 ). Fil-kawża Merckx u Neuhuys ( 24 ), żewġ ħaddiema kienu temmew il-kuntratt tax-xogħol tagħhom skont l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, meta l-persuna l-ġdida li bdiet tħaddimhom irrifjutat li tiggarantilhom il-ħlas li kellhom qabel, li kien jiġi kkalkulat skont il-fatturat. Il-Qorti tal-Ġustizzja kienet għażlet li tevalwa direttament il-fatti, fejn iddikjarat li “bidla fil-livell tal-ħlas mogħti lill-ħaddiema kienet fost il-bidliet sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol skont din id-dispożizzjoni, anki meta l-ħlas kien jiddependi b’mod partikolari mill-fatturat miksub [traduzzjoni mhux uffiċjali]” ( 25 ).

39.

Xi snin wara, is-sentenza fil-kawża Delahaye ( 26 ) ippermettiet li l-Qorti tal-Ġustizzja tagħti deċiżjoni għal darb’oħra dwar il-“bidliet sostanzjali” fil-kuntratt tax-xogħol, imma b’mod differenti għal dak li ġie adottat fil-kawża Merckx u Neuhuys. F’kawża li ħaddiema fetħet kontra l-persuna l-ġdida li bdiet tħaddimha minħabba tnaqqis fil-paga ta’ 37 %, is-sentenza ma pprovdietx lill-qorti nazzjonali risposta konkreta, imma kienet tikkonstata biss li “l-applikazzjoni tar-regoli nazzjonali dwar is-sitwazzjoni ta’ l-impjegati tal-Gvern iġġib magħha tnaqqis fir-remunerazzjoni ta’ l-impjegati effettwati mit-trasferiment. Tali tnaqqis għandu, meta jkun sostanzjali, jiġi kkunsidrat bħala bidla sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol għad-detriment ta’ l-impjegati in kwistjoni fis-sens ta’ l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva” ( 27 ).

40.

Is-sentenza Delahaye, b’differenza għal dik fil-kawża Merckx u Neuhuys, saħqet b’mod aktar sod li l-bidla kellha tkun waħda “sostanzjali”, mingħajr ma evalwat il-fatti tal-kawża prinċipali. Madankollu, iż-żewġ deċiżjonijiet ittieħdu f’kuntesti simili, fejn kien hemm tnaqqis fil-paga li wassal lill-ħaddiem biex itemm b’mod unilaterali l-kuntratt tiegħu. Biex nifhmu dak li tfisser id-Direttiva 2001/23 b’bidla “sostanzjali”, jeħtieġ li nadottaw interpretazzjoni suġġettiva tal-espressjoni billi nqisu lill-ħaddiem mil-lat ġuridiku u ekonomiku. Jekk nagħżlu li nagħtu interpretazzjoni oġġettiva tal-espressjoni, fejn inqisu fatturi barranin għas-sitwazzjoni individwali tal-ħaddiem, inkunu qegħdin nirriskjaw li naslu għal riżultati li ma jkunux kompatibbli mal-għanijiet tad-Direttiva 2001/23. Fiż-żewġ kawżi msemmija, il-Qorti tal-Ġustizzja indikat lill-qorti nazzjonali elementi oħrajn, anki dawn rilevanti, li kienu bbilanċjati favur it-tmiem unilaterali tal-kuntratt tax-xogħol. Fil-kawża Delahaye, is-sentenza semmiet l-anzjanità tar-rikorrenti, sabiex titqies is-sitwazzjoni globali tal-ħaddiema ( 28 ). Is-sentenza Merckx u Neuhuys, minkejja li fil-punt 38 tagħha ma ssemmietx fatturi rilevanti oħrajn, enfasizzat li s-sitwazzjoni tar-rikorenti ma kinitx kompromessa biss mil-lat tal-ħlas, għaliex it-trasferiment tal-impriża kien wassal anki biex jinbidel il-post tax-xogħol ( 29 ).

41.

Jidher għaldaqstant li l-Qorti tal-Ġustizzja, anki jekk ma ddikjaratx dan b’mod espliċitu, għażlet definizzjoni suġġettiva tal-espressjoni “bidla sostanzjali”, li tqis iċ-ċirkustanzi tal-fatt u tad-dritt li fihom il-ħaddiem itemm il-kuntratt tiegħu skont l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23. Għandha tkun il-qorti nazzjonali li tevalwa dawn iċ-ċirkustanzi fid-dawl tal-kriterji stabbiliti fis-sentenzi Merckx u Delahaye. Jekk napplikaw dawn il-kriterji fil-każ ta’ M. Juuri, nosservaw li l-ħlas tagħha tnaqqas b’mod proporzjonali għas-sigħat tax-xogħol li bdiet taħdem. Barra minn hekk, il-bidla fil-ftehim kollettiv setgħet introduċiet differenzi oħrajn li għandhom jitqiesu fil-kawża prinċipali, peress li dawn jistgħu jkunu elementi addizzjonali li fuq il-bażi tagħhom tiġi evalwata n-natura vera tal-bidliet li saru. Flimkien ma’ dawn hemm il-bidla okkażjonali u mhux kontinwa fil-post tax-xogħol ta’ M. Juuri. Il-qorti nazzjonali trid tevalwa jekk, fil-kuntest ġuridiku u ekonomiku tal-każ ta’ M. Juuri, dawn il-fatturi kollha jikkostitwux bidla sostanzjali fil-kundizzjonijiet tax-xogħol.

42.

Skont l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, meta jkun hemm bidla sostanzjali fir-relazzjoni ta’ xogħol, “min jimpjega għandu jitqies bħala responsabbli għat-tmiem tal-kuntratt ta’ l-impjieg jew ir-relazzjoni ta’ l-impjieg”. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali qed issostni li dawn il-kelmiet jinkludu mhux biss regola biex tiġi attribwita r-responsabbiltà imma anki regola li tikkonċerna l-konsegwenzi ekonomiċi tat-terminazzjoni tal-kuntratt. Fil-proċedura li tat bidu għal dan ir-rivinju preliminari, il-Korkein Oikeus tagħmel domandi rigward kemm għandu jkun kbir il-ħlas tad-danni ta’ M. Juuri f’każ li d-Direttiva 2001/23 tmur lil hinn mis-sempliċi attribuzzjoni tar-responsabbiltà, u d-dubji tagħha joxxillaw bejn il-ħlas għad-danni pprovdut mid-dritt Finlandiż f’każ ta’ tmiem mhux iġġustifikat tal-kuntratt u dak relatat mal-perijodu ta’ notifika li trid tirrispetta l-persuna li tħaddem.

43.

Naqbel mal-Gvern Finlandiż u dak Ungeriż, kif ukoll mal-Kummissjoni, li d-Direttiva 2001/23 tistabblixxi biss tqassim tar-responsabbiltà. Jekk il-leġiżlatur Komunitarju ried jippreċiża l-effett ekonomiku tat-terminazzjoni, kien igħid dan b’mod ċar. L-iskop tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23 huwa li jqassam ir-responsabbiltà tat-terminazzjoni, u mhux li jippreċiża l-konsegwenzi legali. Din it-teżi hija bbażata fuq analiżi grammatikali imma anki teleoloġika tad-Direttiva 2001/23 u ta’ dispożizzjonijiet oħrajn ta’ armonizzazzjoni tal-liġi soċjali Komunitarja ( 30 ).

44.

Ta’ spiss l-interpretazzjoni filoloġika mhijiex l-aħjar strument li jkollu għad-dispożizzjoni tiegħu l-ġurista, imma hija dejjem l-ewwel pass li għandu jittieħed. Id-dritt Komunitarju, leġiżlazzjoni li tħejjiet f’firxa wiesgħa ta’ ilsna, kollha uffiċjali, issib argumenti validi fl-interpretazzjoni litterali tad-dispożizzjonijiet tagħha ( 31 ), vantaġġ li xi drabi jsir difett, u li jagħti lok għal konfużjoni meta niġu biex nidentifikaw id-dispożizzjonijiet applikabbli f’każ konkret ( 32 ). Dan il-każ jaqa’ fit-tieni kategorija, fejn l-għadd ta’ ilsna aktar jagħmlu s-sitwazzjoni diffiċli milli jiċċarawha. Għalhekk jeħtieġ li neżaminaw it-termini li ntużaw fl-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23.

45.

Bl-Ispanjol, l-aħħar frażi tad-dispożizzjoni tgħid eżattament li t-tmiem tal-kuntratt “se considerará imputable al empresario”. Il-verżjoni Spanjola, għalhekk, l-istess bħal dik Franċiża, Ċeka u Ġermaniża tirreferi għall-attribuzzjoni tar-responsabbiltà ( 33 ). Traduzzjonijiet oħrajn tad-dispożizzjoni jsemmu r-responsabbiltà tal-persuna li tħaddem, mingħajr ma jirreferu għall-attribuzzjoni tagħha. Dan huwa l-każ fil-verżjonijiet bit-Taljan, bil-Portugiż, bil-Pollak, bil-Bulgaru u bl-Ingliż, fejn, pereżempju, it-terminazzjoni “è considerata come dovuta alla responsabilità del datore di lavoro” ( 34 ). Għaldaqstant, ċerti verżjonijiet jenfasizzaw l-attribuzzjoni filwaqt li oħrajn ir-responsabbiltà ( 35 ). B’mod ġenerali, il-verżjonijiet orjentati lejn ir-“responsabbiltà” jirriflettu rieda min-naħa tal-leġiżlatur li tmur lil hinn mis-sempiċi attribuzzjoni u jsostnu interpretazzjoni awtonoma tat-terminu, li l-kontenut ekonomiku tiegħu jiġi ddefinit mid-dritt Komunitarju u mhux minn dak nazzjonali.

46.

Nirrepeti l-kliem li bihom ftaħt dan il-kapitolu, fejn semmejt kif l-interpretazzjoni grammatikali, ċerti darbi, tagħti lok għal aktar inċertezza milli għal konverġenza evidenti. L-interpretazzjoni litterali tad-dispożizzjonijiet miktuba tikseb importanza partikolari meta l-analiżi tagħha tispiċċa bħala evalwazzjoni li tinftiehem faċilment, imma mhux f’każi bħal dan, fejn il-kelmiet u t-traduzzjoni tagħhom jipproduċu riżultati differenti u kontradittorji. Ma naħsibx li s-sens impliċitu ta’ ċerti verżjonijiet jista’ jwassal għal konsegwenzi legali rilevanti, għaliex jekk nimxu għal għonq din it-triq ma naslu mkien għajr f’art mimlija ħotob.

47.

L-arbitrarjetà apparenti li biha jintużaw it-termini “attribuzzjoni” u “responsabbiltà” fid-diversi traduzzjonijiet uffiċjali jwassalni biex inqis li s-soluzzjoni ma tinsabx f’interpretazzjoni litterali, imma fl-għan tad-dispożizzjoni.

48.

Id-Direttiva 2001/23, l-istess bħal testi regolatorji tal-liġi soċjali Komunitarja, għandha l-għan li tipproteġi lill-ħaddiema fis-suq domestiku Ewropew. Il-modi li bihom din tissalvagwardja l-parti l-aktar dgħajfa tar-relazzjoni ta’ xogħol għandhom jiġu eżaminati fil-kuntest, li jippreżumi livell armonizzat ta’ salvagwardja fi ħdan il-Komunità, fejn id-differenzi leġiżlattivi ma għandhomx jostakolaw il-moviment liberu tal-fatturi tal-produzzjoni ( 36 ). Id-dispożizzjonijiet f’ambitu soċjali għaldaqstant jirrappreżentaw regoli kumplessi minħabba l-għanijiet tagħhom, imma anki minħabba l-karatteristiċi u l-effetti li jkollhom. Mhux kumbinazzjoni li f’dan l-ambitu sar użu mid-direttiva u b’mod partikolari minn direttivi li jistabbilixxu kundizzjonijiet minimi, li r-regoli tagħhom jħallu spazju għal salvagwardja akbar fuq livell nazzjonali ( 37 ).

49.

L-atteġġjament protettiv huwa rifless fil-preambolu għad-Direttiva 2001/23 li ġiet adottata “għall-protezzjoni ta’ l-impjegati fil-każ li jinbidel min jimpjega, b’mod partikulari, sabiex jiġi żgurat li d-drittijiet tagħhom ikunu salvagwardjati” ( 38 ). Għal dan il-għan, il-leġiżlatur iddeċieda li jtaffi d-differenzi li kien hemm fl-Istati Membri “f’dak li jirrigwarda l-protezzjoni ta’ impjegati” ( 39 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja u l-avukati ġenerali interpretaw id-Direttiva 2001/23 billi enfasizzaw l-importanza tal-aspetti soċjali tagħha. L-Avukat Ġenerali Cosmas, fil-konklużjonijiet tiegħu rigward il-kawża L. Spano, irrikonoxxa li “[d]in hija […] liġi li għandha skop definittivament soċjali [traduzzjoni mhux uffiċjali]”, ( 40 ) affermazzjoni li ġiet ripetuta fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 41 ).

50.

Ma’ dan l-iskop soċjali, madankollu, hemm marbuta għanijiet oħrajn. Id-Direttiva 2001/23, l-istess bħal dik li kien hemm qabilha, jiġifieri d-Direttiva 77/187, b’mod ċar kienet qed tfittex bilanċ bejn is-salvagwardja tal-ħaddiema u l-inkoraġġiment tal-flessibbiltà organizzattiva tal-impriżi ( 42 ). Għal dan il-għan, id-dispożizzjonijiet Komunitarji pprovaw itaffu r-riġidità ta’ ċerti dispożizzjonijiet nazzjonali, li l-applikazzjoni tagħhom kienet tikkontribwixxi mhux biss biex ir-ristrutturazzjoni f’ċerti setturi tkun aktar diffiċli, imma li tagħmel ostakli lill-moviment liberu u lill-kompetizzjoni ġusta fis-suq intern. Il-konverġenza tal-interessi hija evidenti jekk inqabblu l-verżjoni oriġinali tal-Kummissjoni ( 43 ) ma’ dik li adotta l-Kunsill. Mit-test definittiv jirriżulta t-tħassib kbir biex is-salvagwardja tal-ħaddiema tkun ikkonċiljata mal-inkoraġġiment tal-miżuri ta’ riorganizzazzjoni tal-impriżi, element li jidher ċar fid-dispożizzjonijiet li qed jiġu diskussi hawnhekk. Fil-punti 25 sa 29 ta’ dawn il-konklużjonijiet, semmejt kif id-drittijiet tal-ħaddiema, wara t-trasferiment tal-impriża, jistgħu jinżammu għal ċertu perijodu definit jew indefinit. Id-Direttiva 2001/23 tagħti liċ-ċessjonarja marġni wiesa’ ta’ manuvrar biex tbiddel il-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-impjegati tagħha, imma tikkumpensa din il-flessibbiltà b’għadd ta’ miżuri favur il-ħaddiema, fost l-oħrajn, il-fakultà ta’ terminazzjoni unilaterali. Dan ir-riżultat jikkonċilja l-interessi taż-żewġ partijiet, peress li d-Direttiva 2001/23 tipprovdi anki li l-persuna li tħaddem titqies bħala responsabbli għat-tmiem tal-kuntratt jekk il-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-ħaddiem imorru għall-agħar minħabba t-trasferiment. Diġà fl-1974, fil-proposta għad-direttiva tagħha, l-istess Kummissjoni kienet ikkonfermat li l-Artikolu 4, minħabba dan l-ibbilanċjar, kulma kien se jagħmel kien li jqassam il-ħtija, fejn iħalli f’idejn id-drittijiet nazzjonali biex jippreċiżaw il-limiti tagħha ( 44 ).

51.

Bilanċ bejn is-salvagwardja tal-ħaddiem u l-flessibbiltà imprenditorjali jintlaħaq jekk inħallu f’idejn id-dritt nazzjonali d-definizzjoni tal-iskema tal-kumpens. Id-Direttiva 2001/23, liġi li tistabbilixxi kundizzjonijiet minimi u li r-regoli tagħha jistgħu jissaħħu f’kuntest nazzjonali, tipprovdi soluzzjoni raġonevoli. Minn naħa, hija tiggarantixxi lill-ħaddiem li ċ-ċessjonarja se żżommu ’il bogħod minn kwalunkwe deterjorament fil-kundizzjonijiet tax-xogħol. Min-naħa l-oħra, tħalli f’idejn id-dritt nazzjonali biex jippreċiża l-ammont ekonomiku tad-danni. Rigward l-għanijiet tad-Direttiva 2001/23, jiena konvint li l-Artikolu 4(2) jimponi attribuzzjoni u mhux kwalifika tar-responsabbiltà tal-persuna li qed tħaddem.

52.

Hemm elementi sistematiċi oħrajn li jsostnu interpretazzjoni restrittiva tal-imsemmi Artikolu 4(2). Il-liġi soċjali Komunitarja kollha għandha l-istess għan li bih l-istituzzjonijiet adottaw id-Direttiva 2001/23, peress li, meta riedu jiddefinixxu s-sistema ta’ kumpens applikabbli għal min qed jagħmel it-talba, għamlu dan mingħajr ambigwità. Bil-kontra, għalhekk nistgħu niddeduċu li kulma jagħmel l-Artikolu 4(2) huwa li jattribwixxi r-responsabbiltà lill-persuna li tħaddem, mingħajr ma jiddefiniha.

53.

L-Artikolu 18 tad-Direttiva 2006/54/KE dwar l-implimentazzjoni tal-prinċipju ta’ opportunitajiet indaqs u ta’ trattament ugwali tal-irġiel u n-nisa fi kwistjonijiet ta’ impjiegi u xogħol ( 45 ), li d-dispożizzjonijiet tiegħu essenzjalment jikkodifikaw id-dispożizzjonijiet Komunitarji kontra d-diskriminazzjoni, jobbliga lill-Istati Membri biex jipprovdu mekkaniżmi għal ħlas ta’ danni għal dawk kollha li kienu vittmi ta’ xi xorta ta’ diskriminazzjoni. Fil-prinċipju, dan jippromwovi l-introduzzjoni ta’ miżuri “meħtieġa sabiex jassiguraw kumpens jew riparazzjoni”, sakemm ikunu “reali u effettivi”, kif ukoll “dissważiv[i] u proporzjonat[i]”. Id-dispożizzjoni għandha t-tendenza li ddaħħal element ta’ portata Komunitarja evidenti fid-drittijiet nazzjonali, partikolarment rigward l-ambjent tax-xogħol u l-leġiżlazzjoni dwar il-ħlas tad-danni ( 46 ). Min-naħa l-oħra, id-Direttiva 2006/54 mhux biss tattribwixxi r-responsabbiltà lill-persuna li tħaddem, imma anki tipprojbixxi l-limiti massimi, sabiex tissalvagwardja d-drittijiet tal-vittmi tad-diskriminazzjoni ( 47 ). Għaldaqstant din hija xi ħaġa ferm differenti mill-kontenut tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23.

54.

Id-Direttiva 2004/113/KE li timplimenta l-prinċipju ta’ trattament ugwali bejn l-irġiel u n-nisa fl-aċċess għal u l-provvista ta’ merkanzija u servizzi ( 48 ), tipproponi soluzzjoni simili, peress li f’termini simili għal dawk li ntużaw mill-Artikolu 8 tad-Direttiva 2006/54, tipprovdi li l-Istati Membri għandhom jintroduċu l-“miżuri li huma meħtieġa biex jiġi żgurat kumpens jew riparazzjoni reali u effettiv, kif l-Istati Membri hekk jiddeterminaw, għat-telf u d-dannu sostnut minn persuna inġurjata bħala riżultat ta’ diskriminazzjoni […] b’mod li jkun dissważiv u proporzjonali għad-dannu sofrut”. Id-dispożizzjoni timponi lid-dritt nazzjonali mhux biss obbligu pożittiv, imma anki wieħed negattiv, billi tipprovdi anki li “[l]-iffissar ta’ limitu superjuri preċedentement m’għandux jirrestrinġi tali kumpens jew riparazzjoni”.

55.

Id-dispożizzjonijiet soċjali ta’ armonizzazzjoni l-oħra ma jsemmux l-obbligu tal-ħlas tad-danni li jmur mal-ksur tad-dispożizzjonijiet min-naħa tal-persuna li tħaddem. Id-Direttiva 2001/23 hija espressiva imma mhix daqstant ċara daqs id-Direttivi 2004/113 u 2006/54, li jwassalni biex inqis li l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, meta jintroduċi kriterju ta’ attribuzzjoni tar-responsabbiltà imma mhux sistema awtonoma għal din ir-responsabbiltà, għandu bilanċ ġust. Ma fadalli xejn xi nżid ħlief li, b’riserva għall-punti 25 sa 29 ta’ dawn il-konklużjonijiet, skont dak li nnotajt f’dik is-sede, l-Artikoli 3 u 4 tad-Direttiva 2001/23 huma komplementari għal xulxin, li fil-fehma tiegħi, jagħtu lok għal ċertu varjazzjonijiet fl-interpretazzjoni meta jiġu applikati.

56.

Jiena sostnejt li t-tmiem ta’ kuntratt tax-xogħol ibbażat fuq il-konformità mal-Artikolu 3(3) tad-Direttiva 2001/23 ma għandux jitqies bħala ekwivalenti għal tmiem ta’ kuntratt ibbażat fuq nuqqas ta’ konformità ma’ din id-dispożizzjoni. Hemm differenza fl-imġiba tal-persuna li tħaddem li teħtieġ applikazzjoni flessibbli tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23, skont iċ-ċirkustanzi. Dawn il-konsegwenzi jirriżultaw mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, li timponi lill-qrati nazzjonali li jiggarantixxu ċerta protezzjoni proċedurali u sostanzjali skont il-prinċipji tal-effikaċja u tal-ekwivalenza, anki f’setturi suġġetti għal livell minimu ta’ armonizzazzjoni ( 49 ). B’hekk, jekk wara t-trasferiment iċ-ċessjonarja kienet konformi mal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/23, imma l-kuntratt tax-xogħol ġie tterminat skont l-Artikolu 4(2) ta’ din id-Direttiva, ir-responsabbiltà tibqa’ suġġetta għad-dispożizzjonijiet ġenerali tal-leġiżlazzjoni nazzjonali li tikkonċerna x-xogħol. Jekk dan ma kienx il-każ, inqis li l-Artikolu 4(2), minkejja li ma jiddefinix sistema ta’ kumpens partikolari, jimponi lill-Istat Membru li jipprovdi trattament differenti anki permezz tad-dritt domestiku tiegħu.

57.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ma tridx tindika lill-Korkein Oikeus is-sistema tal-ħlas tad-danni l-aktar adattata għat-talba ta’ M. Juuri. Minflok għandha tipprovdilha orjentament u tindikalha li d-Direttiva 2001/23 tipprovdi żewġ livelli ta’ responsabbiltà. Id-dritt Komunitarju mhux interessat fir-riżultat ekonomiku konkret, imma għandu l-għan li jara li sitwazzjonijiet ferm differenti ma jipproduċux l-istess effetti legali ( 50 ). Għandha tkun il-qorti nazzjonali li tidentifika s-soluzzjoni l-aktar adattata fejn għandha x’taqsam ir-responsabbiltà, sakemm tuża kriterju flessibbli, ibbażat fuq l-imsemmi Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/23, flimkien mal-Artikolu 4(2) tal-istess Direttiva.

58.

Fi ftit kliem, għalhekk jeħtieġ li nirrispondu lit-tieni domanda preliminari billi ngħidu li l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2001/23 għandu jiġi interpretat bħala dispożizzjoni li tattribwixxi r-responsabbiltà. Madankollu, id-dritt Komunitarju jimponi ċerta klassifikazzjoni tar-responsabbiltà skont jekk kienx hemm konformità jew le mal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/23. Għal dan il-għan, il-qorti nazzjonali tapplika ċ-ċirkustanzi attenwanti jew aggravanti stabbiliti mid-dritt nazzjonali tagħha.

59.

Minħabba l-kunsiderazzjonjiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja li tirrispondi lid-domandi preliminari tal-Korkein Oikeus, billi tiddikjara li: