I. Introduzzjoni

II. Il-kuntest legali

A. Id-dritt tal-Unjoni

B. Id-dritt Spanjol

III. Il-fatti li wasslu għall-kawżi prinċipali u d-domandi preliminari

A. Il-Kawża C‑70/17

B. Il-Kawża C‑179/17

IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja

V. Analiżi

A. Fuq l-ammissibbiltà tad-domandi preliminari fil-Kawża C‑179/17

B. Fuq il-mertu tal-Kawżi C‑70/17 u C‑179/17

1. Kunsiderazzjonijiet ġenerali

2. Rimarki preliminari

3. Tfakkir tal-ġurisprudenza rilevanti

a) Fuq il-klassifikazzjoni mill-qorti nazzjonali tal-klawżola kuntrattwali bħala klawżola inġusta

b) Fuq il-konsegwenzi li għandhom jiġu misluta mill‑konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali

1) Ir-regola ġenerali fil-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal‑Ġustizzja: l-obbligu impost fuq il-qorti nazzjonali li ma tapplikax klawżola inġusta mingħajr ma tkun awtorizzata tirrevedi l-kontenut tagħha

2) L-eċċezzjoni għar-regola: il-Kawża Kásler u Káslerné Rábai

4. Fuq l-ewwel domanda fil-Kawża C‑70/17: il-portata tal‑konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata fid-dawl tal-ġurisprudenza esposta

a) Il-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) dwar ir-regola tad‑diviżibbiltà tal-klawżola

1) L-interpretazzjoni tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal‑Ġustizzja)

2) Il-perspettiva li taqbel mad-duttrina maġġoritarja Ġermaniża

b) Il-klawżola kontenzjuża

1) Diviżibbiltà tal-klawżola jew emenda ta’ fejda ta’ din il-klawżola

2) L-għan tal-klawżola kontenzjuża huwa protett, fid-dawl tal‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, mingħajr riferiment għan‑numru ta’ pagamenti mhux imħallsa li jippermettu l‑implimentazzjoni tagħha?

5. Dwar it-tieni domanda fil-Kawża C‑70/17 u l-ewwel domanda fil-Kawża C‑179/17: possibbiltà tat-tkomplija tal-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja bl-applikazzjoni supplimentari ta’ dispożizzjoni nazzjonali, bħall-Artikolu 693(2) tal-LEC

a) Il-kuntratti ta’ self ipotekarju inkwistjoni jistgħu jibqgħu legalment validi wara t-tneħħija tal-klawżoli inġusti kontenzjużi?

b) Dwar l-applikazzjoni supplimentari tal-Artikolu 693(2) tal-LEC

c) Il-vantaġġi tal-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja jiġġustifikaw it-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarja wara l-konstatazzjoni tan-natura inġusta tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata?

d) Fuq il-possibbiltà li l-konsumatur jiġi infurmat dwar il-vantaġġi relatati mat-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarja: is-sentenza Pannon GSM

6. Fuq it-tieni u t-tielet domandi fil-Kawża C‑179/17

C. Rimarka finali

VI. Konklużjonijiet

1.

Fil-konklużjonijiet tiegħu ppreżentati fis‑16 ta’ Diċembru 1999 fil-Kawżi magħquda Océano Grupo Editorial u Salvat Editores ( 2 ), l‑Avukat Ġenerali Saggio indika li l-Qorti tal-Ġustizzja ntalbet tiddeċiedi għall-ewwel darba, f’dawn il-kawżi, dwar id‑Direttiva tal-Kunsill 93/13/KEE ( 3 ). Il‑Qorti tal-Ġustizzja dakinhar kienet adita minn qorti Spanjola dwar is-setgħa ta’ qorti li teżamina ex officio n-natura inġusta ta’ klawżoli kuntrattwali. Minn dakinhar, sa fejn naf jien, il‑Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet 26 darba dwar l-interpretazzjoni ta’ din id-direttiva fuq talba tal-qrati Spanjoli. Il-parti l‑kbira ta’ dawn it‑talbiet saru wara s-sentenza Aziz ( 4 ), mogħtija fl‑14 ta’ Marzu 2013, f’nofs il-kriżi ekonomika.

2.

Il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar id-Direttiva 93/13 kellha rwol importanti, saħansitra determinanti, fit-tisħiħ tas-suq intern u l-protezzjoni tal-konsumatur koperta bl-imsemmija direttiva, li issa tikkostitwixxi element indispensabbli tal-protezzjoni tal-konsumaturi tal‑Unjoni Ewropea fil-ħajja ta’ kuljum. Dan ix-xogħol ġurisprudenzjali sar, u għadu jsir, b’kooperazzjoni mill-qrib mhux biss mal-qrati Spanjoli iżda wkoll mal-qrati ta’ numru ta’ Stati Membri oħra.

3.

F’dawn il-kawżi, it-talbiet għal deċiżjoni preliminari reġa’ għandhom bħala suġġett l-interpretazzjoni tad-Direttiva 93/13. It‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema, Spanja) u l-Juzgado de Primera Instancia no1 de Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona, Spanja) jistaqsu, b’mod partikolari, dwar il-kompatibbiltà tal-ġurisprudenza tat‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fir-rigward tal-interpretazzjoni ta’ klawżoli ta’ skadenza antiċipata mas-sistema ta’ protezzjoni tal‑konsumaturi stabbilita minn din id-direttiva.

4.

Permezz ta’ dawn id-domandi, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tistaqsi, essenzjalment, lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk id-dritt tal‑Unjoni jipprekludix ġurisprudenza nazzjonali li tippermetti lill-qorti nazzjonali tirrimedja għan-nullità ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata inġusta billi tibdel din il-klawżola u tissostitwixxi l-parti emendata b’dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali, sabiex tippermetti lill-istabbilimenti finanzjarji jsegwu l-proċedura speċifika ta’ eżekuzzjoni ta’ immobbli ipotekat (iktar ’il quddiem il-“proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja”), inkwantu din il-proċedura hija iktar vantaġġjuża għall-konsumatur debitur mill-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ kundanna ta’ ħlas mogħtija fil-kuntest tal-proċedura dwar il-mertu.

5.

Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet dwar dawn il-kwistjonijiet diversi drabi u l-ġurisprudenza tagħha f’dan ir-rigward mhux biss hija paċifika u ilha tiġi applikata diversi snin fl-Istati Membri iżda hija wkoll magħrufa sew mill-konsumatur tal-Unjoni. Għalhekk hija l-Qorti tal‑Ġustizzja li għandha tiddeċiedi jekk għandhiex tibdel din il‑ġurisprudenza jew tikkonfermahiex ( 5 ).

6.

Mir-raba’ premessa tad-Direttiva 93/13 jirriżulta li “hija r‑responsabbiltà ta’ l-Istati Membri li jiżguraw li l-kuntratti konklużi mal‑konsumaturi ma jkunx fihom klawżoli inġusti”.

7.

L-Artikolu 1(2) tad-Direttiva 93/13 jipprevedi:

“Il-klawżoli kuntrattwali li jirriflettu disposizzjonijiet mandatarji statutorji jew regolatorji […] m’għandhomx ikunu suġġetti għad‑disposizzjonijiet ta’ din id-Direttiva.”

8.

L-Artikolu 3(1) u (2) ta’ din id-direttiva jipprevedi:

“1.   Klawżola kuntrattwali li ma tkunx ġiet negozjata individwalment għandha titqies inġusta jekk, kontra l-ħtieġa ta’ buona fede, tkun tikkawża żbilanċ sinifikanti fid-drittijiet u l-obbligi tal-partijiet li joħorġu mill-kuntratt, bi ħsara għall-konsumatur.

2.   Klawżola għandha dejjem titqies li ma tkunx ġiet innegozjat individwalment meta din tkun ġiet abbozzata minn qabel u l‑konsumatur b’hekk ma jkunx seta’ jinfluwenza s-sustanza tal-klawżola, b’mod partikolari fil-kuntest ta’ kuntratt standard imfassal minn qabel.”

9.

L-Artikolu 4 tal-imsemmija direttiva jipprevedi dan li ġej:

“1.   Mingħajr preġudizzju għall-Artikolu 7, il-karattru inġust ta’ klawżola kuntrattwali għandu jiġi stmat, billi titqies in-natura tal‑merkanzija jew servizzi li għalihom ikun kien konkluż il-kuntratt u ssir referenza, filwaqt li jiġi konkluż il-kuntratt, għaċ-ċirkostanzi kollha preżenti waqt il-konklużjoni tal-kuntratt u għall-klawżoli l-oħra kollha tal-kuntratt jew ta’ kuntratt ieħor li jiddependi fuqu.

2.   L-istima tan-natura inġusta tal-klawżoli la għandha tirrelata mad‑definizzjoni tal-kwistjoni prinċipali tas-suġġett tal-kuntratt u lanqas mas-suffiċjenza tal-prezz u r-remunerazzjoni, fuq naħa waħda, kontra s‑servizzi jew il-merkanzija provduti bi tpartit, fuq in-naħa l-oħra, safejn dawn il-klawżoli jkunu f’lingwaġġ sempliċi u ċar.”

10.

L-Artikolu 6(1) tal-istess direttiva jipprevedi dan li ġej:

“L-Istati Membri għandhom jistabbilixxu li klawżoli inġusti użati f’kuntratt konkluż ma konsumatur minn bejjiegħ jew fornitur għandhom, kif previst fil-liġi nazzjonali tagħhom, ma jkunux jorbtu lill-konsumatur u li l-kuntratt għandu jkompli jorbot lill-partijiet fuq dawn il-klawżoli jekk dan ikun kapaċi jkompli jeżisti mingħajr il-klawżoli inġusti.”

11.

L-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 93/13 jipprevedi:

“L-Istati Membri għandhom jiżguraw li, fl-interessi tal-konsumaturi u l‑kompetituri, jeżistu mezzi adegwati u effettivi biex jipprevjenu li jibqgħu jintużaw klawżoli inġusti f’kuntratti konklużi mal-konsumaturi mill-bejjiegħa jew fornituri.”

12.

L-Artikolu 1011 tal-Código Civil (il-Kodiċi Ċivili) jipprevedi:

“Kull min, fl-eżekuzzjoni tal-obbligi tiegħu, jaġixxi bi frodi jew b’negliġenza jew jikkawża dewmien jew ma josservax, bi kwalunkwe mod, it-termini tal-imsemmija obbligi, huwa obbligat jikkumpensa d-danni riżultanti.”

13.

L-Artikolu 1124 tal-Kodiċi Ċivili jipprevedi:

“Il-possibbiltà li xxolji l-obbligi hija meqjusa impliċita fil-każ ta’ obbligi bilaterali, meta waħda mill-partijiet kontraenti tonqos milli twettaq l-obbligi tagħha.

Il-parti leża tista’ titlob, jew l-eżekuzzjoni ta’ dan l-obbligu, jew ix‑xoljiment tiegħu, peress li d-danni jkunu dovuti fi kwalunkwe każ. Anki meta tagħżel l-eżekuzzjoni, il-parti leża tista’ titlob ix-xoljiment meta l-eżekuzzjoni tirriżulta li hija impossibbli.

Il-qorti tordna x-xoljiment mitlub, ħlief jekk ikun hemm motivi li jiġġustifikaw l-għoti ta’ terminu għall-eżekuzzjoni tal-obbligu.”

14.

Skont l-Artikolu 552(1) tal-Ley 1/2000 de Enjuiciamiento Civil (il-Liġi 1/2000 dwar il-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili), tas-7 ta’ Jannar 2000 ( 6 ), fil-verżjoni tagħha applikabbli għall-kawżi prinċipali (iktar ’il quddiem l-“LEC”), li jirrigwarda l-istħarriġ ex officio ta’ klawżoli inġusti:

“Il-qorti għandha tevalwa ex officio jekk klawżola ta’ xi wieħed mit-titoli eżekuttivi msemmija fl-Artikolu 557(1) tistax tiġi kklassifikata bħala inġusta. Jekk tqis li waħda minn dawn il-klawżoli tista’ tiġi kklassifikata bħala tali, hija għandha tisma’ l-partijiet fi żmien ħmistax‑il jum. Wara li tkun semgħathom, hija għandha tiddeċiedi fi żmien ħamest ijiem tax-xogħol skont id-dispożizzjonijiet tal-paragrafu 3 tal‑Artikolu 561(1).”

15.

L-Artikolu 557 tal-LEC huwa redatt kif ġej:

“1.   Meta tintalab l-eżekuzzjoni tat-titoli msemmija fil-punti 4, 5, 6 u 7 tal‑Artikolu 517(2), kif ukoll bis-saħħa ta’ dokumenti oħra li għandhom forza eżekuttiva msemmija fil-punt 9 tal-Artikolu 517(2), il-parti li kontriha tintalab l-eżekuzzjoni ma tistax topponiha, fit-termini u fil‑forom previsti fl-artikolu preċedenti, ħlief jekk tinvoka wieħed mill‑motivi segwenti:

[…]

2.   Jekk l-oppożizzjoni msemmija fil-paragrafu preċedenti ssir, ir‑reġistru tal-qorti jissospendi l-eżekuzzjoni permezz ta’ miżura ta’ organizzazzjoni tal-proċedura.”

16.

Skont il-paragrafu 3 tal-Artikolu 561(1) tal-LEC:

“Jekk tiġi kkonstatata n-natura inġusta ta’ klawżola waħda jew iktar, id‑digriet adottat għandu jispjega l-konsegwenzi tagħha, jew billi jiddeċiedi li ma hemmx lok ta’ eżekuzzjoni, jew billi jordna l-eżekuzzjoni mingħajr l-applikazzjoni tal-klawżoli meqjusa inġusti”.

17.

Skont l-Artikolu 693(2) tal-LEC dwar l-iskadenza antiċipata ta’ dejn dovut f’pagamenti differenti:

“Id-dejn kollu bħala kapital u interessi jista’ jintalab jekk tkun ġiet miftehma l-eżegwibbiltà tas-self kollu f’każ ta’ nuqqas ta’ ħlas ta’ mill‑inqas tliet pagamenti mingħajr mad-debitur ikun issodisfa l-obbligu ta’ ħlas tiegħu, jew ta’ numru ta’ pagamenti li jfisser li d-debitur ma jkunx issodisfa l-obbligu tiegħu matul perijodu ta’ mill-inqas tliet xhur, u li dan il-ftehim jinstab fl-att li jikkostitwixxi s-self u fir-reġistru korrispondenti.”

18.

L-Artikolu 695 tal-LEC, dwar l-oppożizzjoni għall-eżekuzzjoni ipotekarja, huwa redatt kif ġej:

“1.   Fil-proċeduri msemmija f’dan il-kapitolu, l-oppożizzjoni tal-parti li kontriha tintalab l-eżekuzzjoni tintlaqa’ biss jekk hija bbażata fuq il‑motivi segwenti:

[…]

2.   F’każ ta’ introduzzjoni ta’ oppożizzjoni msemmija fil-paragrafu preċedenti, ir-reġistru tal-qorti jipproċedi bis-sospensjoni tal-eżekuzzjoni u jitlob lill-partijiet jidhru quddiem il-qorti li tkun ordnat l-eżekuzzjoni. It-talba sabiex jidhru quddiem il-qorti għandha ssir mill-inqas ħmistax-il jum qabel is-seduta inkwistjoni. Matul din is-seduta, il-qorti tisma’ lill‑partijiet, teżamina d-dokumenti prodotti u tadotta d-deċiżjoni rilevanti permezz ta’ digriet, matul it-tieni ġurnata.

3.   […]

Jekk ir-raba’ motiv [tal-paragrafu 1 ta’ dan l-artikolu] jiġi aċċettat, jiġi deċiż li ma hemmx lok għall-eżekuzzjoni jekk il-klawżola kuntrattwali tikkostitwixxi l-bażi tal-eżekuzzjoni. Jekk le, l-eżekuzzjoni titkompla filwaqt li ma tiġix applikata l-klawżola inġusta.

[…]”

19.

Id-Direttiva 93/13 ġiet trasposta fl-ordinament ġuridiku Spanjol permezz tal-Ley 7/1998 sobre condiciones generales de la contratación (il-Liġi 7/1998 dwar il-Kundizzjonijiet Ġenerali tal-Kuntratti), tat‑13 ta’ April 1998 ( 7 ), u bir-Real Decreto Legislativo 1/2007 por el que se aprueba el texto refundido de la Ley General para la Defensa de los Consumidores y Usuarios y otras leyes complementarias (id-Digriet Irjali Leġiżlattiv 1/2007 dwar ir-Riforma tal-Liġi Ġenerali dwar il-Protezzjoni tal-Konsumaturi u ta’ Utenti u ta’ Liġijiet Oħra Kumplimentari), tas‑16 ta’ Novembru 2007 ( 8 ).

20.

Skont l-Artikolu 83 tad-Digriet Irjali Leġiżlattiv Nru 1/2007, fil‑verżjoni tiegħu emendata bil-Liġi Nru 3/2014, tas‑27 ta’ Marzu 2014 ( 9 ):

“Il-klawżoli inġusti huma nulli ipso iure u meqjusa bħala mhux miktuba. Għal dan il-għan, il-qorti, wara konsultazzjoni mal-partijiet, tiddikjara n‑nullità tal-klawżoli inġusti inklużi fil-kuntratt, li xorta jkompli jorbot lill-partijiet skont l-istess termini jekk ikun kapaċi jkompli jeżisti mingħajr il‑klawżoli inġusti”.

21.

Il-fatti rilevanti għall-kawżi prinċipali, kif jirriżultaw mid‑deċiżjonijiet tar-rinviju, jistgħu jitqassru bil-mod segwenti.

22.

Fit-30 ta’ Mejju 2008, Alberto García Salamanca Santos u Verónica Varela ħadu self b’garanzija ipotekarja fuq ir-residenza tagħhom mingħand Abanca Corporación Bancaria SA (iktar ’il quddiem “Abanca”). Dan is-self, ta’ ammont ta’ EUR 100000 mogħti għal tletin sena, kien rimborsabbli f’360 pagament.

23.

Skont il-klawżola 6a tal-kuntratt ta’ self dwar l-iskadenza antiċipata, f’każ ta’ nuqqas ta’ pagament ta’ kwalunkwe skadenza ta’ ħlas ta’ interessi jew ta’ deprezzament, il-kreditur ipotekarju seta’ jqis id-dejn bħala dovut u jitlob il-ħlas tal-kapital kollu, bl-interessi u l‑ispejjeż, fil-qrati.

24.

García Salamanca Santos beda proċedura għall-annullament ta’ diversi klawżoli tal-kuntratt ta’ self, fosthom, il-klawżola 6a, minħabba n-natura inġusta tagħhom. Il-Qorti tal-Ewwel Istanza laqgħet parzjalment din it-talba u annullat, fost l-oħrajn, il-klawżola kontenzjuża. Din id‑deċiżjoni ġiet ikkonfermata fl-appell mill-Audiencia Provincial (il-Qorti Provinċjali, Spanja) ta’ Pontevedra.

25.

Adita minn proċedura ta’ kassazzjoni ppreżentata minn Abanca, it‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) indikat li l-kwistjonijiet kontenzjużi huma dwar jekk il-klawżola ta’ skadenza antiċipata li tinsab f’kuntratti ta’ self b’garanzija ipotekarja konklużi ma’ konsumaturi hijiex inġusta u l-portata tal-invalidità li tirriżulta mill-konstatazzjoni tan-natura inġusta. B’hekk, il-qorti tar-rinviju tesprimi dubju dwar il-possibbiltà li tiġi kkonstatata n-natura parzjalment inġusta ta’ din il-klawżola. Dawn id‑dubji huma relatati b’mod partikolari mal-interpretazzjoni ta’ klawżoli ta’ skadenza antiċipata li hija tagħmel fil-kompetenza proprja tagħha u li tippermetti li tapplika b’mod supplimentari liġi nazzjonali, bħall‑Artikolu 693(2) tal-LEC, sabiex tkun tista’ titkompla l-eżekuzzjoni ipotekarja.

26.

Fil-fatt, mid-deċiżjoni tar-rinviju kif ukoll mis-sentenza tagħha tat‑23 ta’ Diċembru 2015 ( 10 ), ikkonfermata bis-sentenza tat‑18 ta’ Frar 2016 ( 11 ), jirriżulta li t-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) qieset li l-validità ta’ klawżoli ta’ skadenza antiċipata tirrikjedi li tali klawżoli jirrappreżentaw il-gravità tan-nuqqas skont il-perijodu u l-ammont tas-self u jippermettu lill-konsumatur jiskarta l-applikazzjoni tagħhom billi jħallas b’mod diliġenti. Madankollu, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) spjegat li l-eżekuzzjoni ipotekarja tista’ titkompla jekk il-fakultà li tiġi ddikjarata skadenza antiċipata tas-self tkun ġiet eżerċitata b’mod inġust, minħabba l-vantaġġi li l-proċedura speċifika tagħti lill‑konsumatur.

27.

F’dan ir-rigward, il-qorti tar-rinviju tirrileva li, fid-dritt Spanjol, meta, f’kuntratt ta’ self b’garanzija ipotekarja, min jissellef jonqos mill‑obbligu ta’ ħlas tal-ammont misluf, il-kreditur jista’ jibda kawża dwar il-mertu ( 12 ) jew proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja ( 13 ). Hija tispjega li l‑proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja hija iktar vantaġġjuża għad‑debitur konsumatur minn dik li twassal għal deċiżjoni li ma hemmx lok għall-eżekuzzjoni ipotekarja ( 14 ). Meta din tal-aħħar tiġi deċiża, il‑konsumatur mbagħad ikollu jirrikorri għall-proċedura dwar il-mertu. Issa, skont din il-qorti, il-ftuħ ta’ din il-proċedura sabiex jiġi ddikjarat ix‑xoljiment tas-self ipotekarju minħabba nuqqas tad-debitur, skont l‑Artikolu 1124 tal-Kodiċi Ċivili (fakultà ġuridika, mhux kuntrattwali), ikollu effetti dannużi għall-konsumatur, b’mod partikolari “il‑kumulazzjoni tal-kundanna għall-ispejjeż tal-proċedura dwar il-mertu u tal-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja kif ukoll iż-żieda ta’ interessi għall-perijodu tal-proċedura dwar il-mertu”.

28.

Kien f’dawn iċ-ċirkustanzi li t-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), wara li semgħet il-partijiet iddeċidiet, permezz ta’ sentenza tat‑8 ta’ Frar 2017, li wasslet fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fid‑9 ta’ Frar 2017, li tissospendi l-proċeduri quddiemha u tagħmel id‑domandi segwenti lill-Qorti tal-Ġustizzja:

29.

Fit‑22 ta’ Ġunju 2005, l-istabbiliment bankarju Bankia SA, l-attur fil-kawża prinċipali, u Alfonso Antonio Lau Mendoza u Verónica Yuliana Rodríguez Ramírez, il-partijiet li kontrihom qed tintalab l-eżekuzzjoni, iffirmaw kuntratt ta’ self ipotekarju għal ammont ta’ EUR 188000 għall-bejgħ ta’ proprjetà immobbli li kienet tikkostitwixxi r-residenza prinċipali tagħhom, li wara novazzjoni tal-kuntratt, kien għal 37 sena.

30.

Skont il-klawżola 6a tal-kuntratt ta’ self ipotekarju, intitolata “Xoljiment antiċipat mill-korp ta’ kreditu”: “Minkejja l-perijodu stipulat ta’ dan il-kuntratt, il-bank kreditur jista’ jiddikjara s-self bħala dovut, billi jqisu xolt u billi jqis id-dejn bħala dovut b’mod antiċipat kollu kemm hu, b’mod partikolari f’każ ta’ nuqqas ta’ ħlas bl-iskadenza ta’ pagament wieħed, diversi jew kollha stabbiliti fit-tieni klawżola [relatata mad-deprezzament]”.

31.

Wara nuqqas ta’ ħlas ta’ 36 pagament mid-debituri, Bankia ppreżentat talba għal eżekuzzjoni ipotekarja quddiem il-qorti tar-rinviju kontra l-proprjetà ipotekata bħala garanzija tal-ħlas tas-self mogħti.

32.

Il-Juzgado de Primera Instancia no1 de Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona) tistaqsi dwar il-konsegwenzi tal‑konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata fil-kuntest ta’ proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja, b’mod partikolari fid‑dawl tal-ġurisprudenza reċenti tat-Tribunal Supremo (il‑Qorti Suprema). Fil-fatt, din il-ġurisprudenza tippermetti li jkun hemm eżekuzzjoni ipotekarja minkejja l-konstatazzjoni tan-natura inġusta tal‑klawżola ta’ skadenza antiċipata li hija l-bażi ta’ din il-proċedura. Il‑qorti tar-rinviju tindika li hija għandha tosserva l-ġurisprudenza tat‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) bħala parti mill-ordinament ġuridiku Spanjol iżda fl-istess ħin hija obbligata tikkonforma ruħha mad‑dritt tal-Unjoni kif interpretat mill-Qorti tal-Ġustizzja.

33.

Fit-talba tagħha għal deċiżjoni preliminari, il-qorti tar-rinviju tqajjem ċerti kwistjonijiet legali li, fl-opinjoni tagħha, jistgħu jkunu partikolarment sinjifikattivi sabiex jingħataw risposti għad-domandi magħmula f’dawn il-kawżi. Dawn il-kwistjonijiet legali jirrigwardaw, minn naħa waħda, l-inċertezza dwar is-suċċess tal-azzjoni dikjaratorja bbażata fuq l-Artikolu 1124 tal-Kodiċi Ċivili ( 15 ). F’dan ir-rigward, din il‑qorti tispjega li sa issa l-ġurisprudenza stabbilita tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) iddeċidiet li l-Artikolu 1124 tal-Kodiċi Ċivili – applikabbli biss għall-obbligi bilaterali – ma għandhomx jiġu applikati għall-kuntratti ta’ self ipotekarju (kuntratt reali unilaterali). Konsegwentement, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk l-azzjoni dikjaratorja relatata ma’ kuntratt ta’ self ipotekarju ibbażata fuq l-Artikolu 1124 tal‑Kodiċi Ċivili għandhiex tiġi miċħuda mill-qorti nazzjonali ( 16 ). Madankollu, il-qorti tar-rinviju tinsisti fuq il-fatt li anki jekk it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tiddeċiedi li tispjega din il-ġurisprudenza u taċċetta l-applikazzjoni ta’ dan l-artikolu għas-self ipotekarju ( 17 ), ċaħda eventwali tal-kawża għal xoljiment ma tistax tiġi eskluża jekk il‑qorti tqis iġġustifikat li tagħti terminu lid-debitur sabiex jeżegwixxi l-obbligu, kif jippermetti espressament l-Artikolu 1124 tal‑Kodiċi Ċivili ( 18 ).

34.

Minn naħa l-oħra, il-qorti tar-rinviju tirrileva li l-applikazzjoni b’mod supplimentari tal-Artikolu 693(2) tal-LEC hija kuntrarja għall‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Fil-fatt, għal din il-qorti huwa ċar li l-kuntratt ta’ self jista’ jkompli jeżisti mingħajr il-klawżola ta’ skadenza antiċipata u li din id-dispożizzjoni ma għandhiex tkun applikabbli b’mod supplimentari, peress li “kundizzjoni essenzjali għall‑applikazzjoni tagħha”, jiġifieri “l-eżistenza fil-kuntratt ta’ ftehim ta’ skadenza antiċipata bejn il-partijiet li ġiet speċifikatament iddikjarata inġusta, ma ġietx issodisfatta” ( 19 ). Din il-qorti tqis, konsegwentement, li jekk dawn il-kwistjonijiet ma humiex eżaminati fil‑kuntest ta’ dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari, id-dubji li hija għandha dwar il-possibbiltà ta’ eżekuzzjoni ipotekarja fil-kawża prinċipali jibqgħu jissussistu u jistgħu jitqajmu domandi preliminari ġodda.

35.

Kien f’dawn iċ-ċirkustanzi li l-Juzgado de Primera Instancia n 1 de Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona), permezz ta’ sentenza tat‑30 ta’ Marzu 2017, li waslet fir-Reġistru tal‑Qorti tal-Ġustizzja fl-10 ta’ April 2017, iddeċidiet li tissospendi l‑proċeduri quddiemha u li tagħmel id-domandi segwenti lill-Qorti tal‑Ġustizzja:

36.

Permezz ta’ digriet tal-President tal-Qorti tal-Ġustizzja tas‑16 ta’ Marzu 2017, it-talba tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) sabiex il‑Kawża C-70/17 tiġi suġġetta għall-proċedura mħaffa prevista fl‑Artikolu 105(1) tar-Regoli tal-Proċedura tal-Qorti tal-Ġustizzja ġiet miċħuda. Permezz ta’ deċiżjoni tal-President tal-Qorti tal-Ġustizzja tal‑24 ta’ Ottubru 2017, il-Kawżi C‑92/16, C‑167/16, C‑486/16, C‑70/17 u C‑179/17 ibbenefikaw minn trattament ikkoordinat.

37.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub minn Abanca, mill‑Gvern Spanjol u minn dak Pollakk kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea fil‑Kawża C‑70/17, u minn Bankia, mill-Gvern Spanjol u minn dak Ungeriż kif ukoll mill-Kummissjoni fil-Kawża C‑179/17.

38.

B’deċiżjoni tal‑20 ta’ Frar 2018, il-Qorti tal-Ġustizzja, permezz tal-Artikolu 29(1) tar-Regoli tal-Proċedura, iddeċidiet li tintbagħat lura l-kawżi quddiem l-Awla Manja bl-istess kompożizzjoni u, bl-applikazzjoni tal‑Artikolu 77 ta’ dawn ir-Regoli, żammet seduta waħda għal dawn il‑kawżi.

39.

Abanca, Bankia, il-Gvern Spanjol u l-Kummissjoni ppreżentaw is‑sottomissjonijiet orali tagħhom fis-seduta konġunta li saret fil‑15 ta’ Mejju 2018.

40.

Qabel ma jibda l-analiżi tal-mertu, il-Gvern Spanjol, fl‑osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu, jikkontesta l-ammissibbiltà tar‑rinviju għal deċiżjoni preliminari fil-Kawża C‑179/17. Dan il-Gvern isostni li l-għan li għandu jintlaħaq minn dan ir-rinviju huwa li jikkompleta l-qafas ġuridiku espost mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fil-Kawża C‑70/17. F’dan ir-rigward, għandu jiġi sostnut, fl‑ewwel lok, li l-għan ta’ domanda preliminari hija l-interpretazzjoni tar‑regoli tad-dritt tal-Unjoni. Issa d-domandi magħmula mill-qorti tar‑rinviju jirrigwardaw biss l-interpretazzjoni ta’ regoli tad-dritt nazzjonali. Fit-tieni lok, il-Gvern Spanjol isostni li l-qorti tar-rinviju tikkontesta l-evalwazzjoni fid-dritt tar-regoli tad-dritt nazzjonali magħmula mit‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), minkejja li din il‑qorti hija l-qorti suprema fl-ordinamenti ġuridiċi kollha li huma inkarigati mill-interpretazzjoni tad-dritt nazzjonali, b’tali mod li, skont l‑Artikolu 123(1) tal-Kostituzzjoni Spanjola u tal-Artikolu 1(6) tal‑Kodiċi Ċivili, il-ġurisprudenza tagħha tikkompleta l-ordinament ġuridiku Spanjol. Finalment, fit-tielet lok, il-Gvern Spanjol ma jarax kif l-Artikoli 6 u 7 tad-Direttiva 93/13 għandhom jiġu applikati sabiex jeżamina l-eventwali żball li t-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) setgħet wettqet jew le fl-analiżi u fl-interpretazzjoni tal-qafas ġuridiku nazzjonali Spanjol.

41.

F’dan ir-rigward, jidhirli opportun li jitfakkru l-prinċipji relatati mal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja u mal-ammissibbiltà tad-domandi preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE.

42.

Fl-ewwel lok, huwa paċifiku li l-proċedura stabbilita bl‑Artikolu 267 TFUE hija strument ta’ kooperazzjoni bejn il-Qorti tal‑Ġustizzja u l-qrati nazzjonali, li permezz tagħha l-ewwel waħda tagħti lil tal-aħħar l-elementi ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni li huma neċessarji għas-soluzzjoni tat-tilwima li biha huma jkunu ġew aditi ( 20 ). Din il-proċedura hija intiża sabiex tikkontribwixxi direttament u reċiprokament għall-għoti ta’ deċiżjoni sabiex tiġi żgurata l-applikazzjoni uniformi tad-dritt tal-Unjoni fl-Istati Membri kollha ( 21 ).

43.

Skont il-formula stabbilita mill-Qorti tal-Ġustizzja, fil-kuntest ta’ din il-kooperazzjoni ġudizzjarji, huma biss il-qrati nazzjonali li huma aditi bil-kawża u li għandhom jassumu r-responsabbiltà tad-deċiżjoni ġuridika eventwali, li għandhom jevalwaw, fid-dawl taċ-ċirkustanzi partikolari ta’ kull kawża, kemm il-ħtieġa ta’ deċiżjoni preliminari sabiex ikunu f’pożizzjoni li jagħtu s-sentenza tagħhom kif ukoll ir-rilevanza tad‑domandi li huma jagħmlu lill-Qorti tal-Ġustizzja ( 22 ). Konsegwentement, peress li d-domandi magħmula jirrigwardaw l‑interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja hija, bħala regola, marbuta li tiddeċiedi ( 23 ).

44.

Il-Qorti tal-Ġustizzja indikat ukoll li d-domandi li jirrigwardaw id‑dritt tal-Unjoni jibbenefikaw minn preżunzjoni ta’ rilevanza. Iċ-ċaħda mill-Qorti tal-Ġustizzja ta’ talba għal deċiżjoni preliminari mressqa minn qorti nazzjonali huwa possibbli biss meta jidher b’mod evidenti li l‑interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni mitluba ma għandha ebda konnessjoni mal-fatti jew mas-suġġett tal-kawża prinċipali, meta l‑problema tkun ta’ natura ipotetika jew inkella meta l-Qorti tal-Ġustizzja ma jkollhiex għad-dispożizzjoni tagħha l-punti ta’ fatt u ta’ liġi neċessarji sabiex tirrispondi b’mod utli għad-domandi li jkunu sarulha ( 24 ).

45.

Fit-tieni lok, nirrileva li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet b’mod ripetut li l-qrati nazzjonali għandhom il-fakultà l-iktar wiesgħa sabiex jadixxu lill-Qorti tal-Ġustizzja bi kwistjoni ta’ interpretazzjoni tad‑dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt tal-Unjoni ( 25 ) u li regola ta’ dritt nazzjonali ma tistax ixxekkel lil qorti nazzjonali milli tagħmel użu mill‑imsemmija fakultà ( 26 ), b’din il-fakultà tittrasforma ruħha f’obbligu għall-qrati li jagħtu l-aħħar deċiżjoni, bla ħsara għall-eċċezzjonijiet irrikonoxxuti mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 27 ). Kemm din il‑fakultà kif ukoll dan l-obbligu huma, fil-fatt, inerenti għas-sistema ta’ kooperazzjoni bejn il-qrati nazzjonali u l-Qorti tal-Ġustizzja, stabbilita bl-Artikolu 267 TFUE, u inerenti għall-funzjonijiet ta’ qorti responsabbli mill-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni fdati, minn din id-dispożizzjoni, lill-qrati nazzjonali ( 28 ).

46.

Fit-tielet lok, infakkar, kif il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet diversi drabi, li l-eżistenza ta’ regola ta’ dritt nazzjonali li torbot lill-qrati li ma jkunux tal-aħħar istanza bl-evalwazzjoni tad-dritt mogħtija minn qorti ta’ grad superjuri ma tistax, sempliċiment minħabba dan il-fatt, iċċaħħadhom mill-imsemmija fakultà ( 29 ). Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet ukoll li l‑qorti li ma tiddeċidix fl-aħħar istanza għandha tkun libera, b’mod partikolari jekk tqis li l-evalwazzjoni tad-dritt magħmula fi grad superjuri tista’ twassalha li tagħti sentenza bi ksur tad-dritt tal-Unjoni, li tressaq quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja kwistjonijiet li jinkwetawha ( 30 ). Konsegwentement, qorti nazzjonali, adita b’kawża, meta tqis li, fil-kuntest tagħha, tqajmet kwistjoni li tirrigwarda l-interpretazzjoni jew il-validità tad-dritt tal-Unjoni, għandha l-fakultà jew l-obbligu, skont il‑każ, li titlob deċiżjoni preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja, mingħajr ma din il‑fakultà jew dan l-obbligu jkunu jistgħu jixxekklu minn regoli nazzjonali ta’ natura leġiżlattiva jew ġurisprudenzjali ( 31 ).

47.

Sabiex nirritorna għal każ inkwistjoni, inqis li t-tliet domandi, kif ifformulati, jirrigwardaw b’mod ċar, l-interpretazzjoni tal‑Artikoli 6 u 7 tad-Direttiva 93/13. Għalhekk, il-preżunzjoni ta’ rilevanza li għandha t-talba għal deċiżjoni preliminari fil-Kawża C‑179/17 ma hijiex ikkonfutata bl-oġġezzjonijiet tal-Gvern Spanjol. Barra minn hekk, fid-dawl tal-fatt li l-Juzgado de Primera Instancia no1 ta’ Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona) għandha dubji dwar l-evalwazzjoni tad-dritt magħmula mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) li tista’ twassalha sabiex tagħti sentenza kuntrarja għad-dritt tal-Unjoni, hija għandha l-fakultà li tmur quddiem il‑Qorti tal-Ġustizzja u tagħmlilha d-domandi li tqis rilevanti.

48.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, fid-dawl tal-prinċipji relatati mal‑ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja u l-ammissibbiltà tad-domandi preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE mfakkra fil-punti preċedenti u invokati diversi drabi mill-Qorti tal-Ġustizzja minn meta ġiet stabbilita l‑proċedura tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari, ma nara l-ebda ostakolu sabiex il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi f’din il-kawża billi tinterpreta d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 93/13. Konsegwentement, inqis li t-talba għal deċiżjoni preliminari fil-Kawża C-179/17 hija ammissibbli.

49.

Minkejja li d-domandi preliminari magħmula mill-qrati tar-rinviju f’dawn il-kawżi tqajmu f’żewġ proċeduri nazzjonali differenti ( 32 ), iż-żewġ talbiet għal deċiżjoni preliminari, imressqa mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) (Kawża C‑70/17) u mill-Juzgado de Primera Instancia no1 ta’ Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona) (Kawża C‑179/17) jirrigwardaw, essenzjalment, l-interpretazzjoni tad‑Direttiva 93/13 u l-kompatibbiltà tal-ġurisprudenza tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) relatata mal-klawżoli ta’ skadenza antiċipata mas-sistema ta’ protezzjoni tal-konsumaturi stabbilita b’din id-direttiva, b’mod partikolari fl-Artikoli 6 u 7, kif ukoll il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 33 ).

50.

Peress li ż-żewġ kawżi essenzjalment jissollevaw l-istess kwistjonijiet tad-dritt tal-Unjoni, nipproponi konklużjonijiet komuni.

51.

Bħala introduzzjoni, jidhirli utli li jsiru xi rimarki li jippermettu li jiġi ddefinit il-kuntest li fih tidħol id-Direttiva 93/13 u jiġi eżaminat kif id-dritt tal-Unjoni poġġa l-protezzjoni tal-konsumatur fil-qalba tal‑proċess ta’ integrazzjoni Ewropea.

52.

Jekk tingħata ħarsa lura, jiġi kkonstatat li, matul l-ewwel snin tal‑bini tal-Unjoni Ewropea, il-protezzjoni tal-konsumatur kienet meqjusa bħala “sotto-prodott” tas-suq komuni ( 34 ). Fil-fatt, kien waqt il-konferenza fis-summit li sar f’Pariġi fid‑19 u fl‑20 ta’ Ottubru 1972 li l‑Kapijiet tal-Istat jew tal-Gvern approvaw, għall-ewwel darba, il‑prinċipju ta’ protezzjoni u informazzjoni tal-konsumaturi. Madankollu kellhom jgħaddu tliet snin sabiex ġiet uffiċjalment imnedija l-politika ta’ protezzjoni tal‑konsumatur ( 35 ) u għoxrin sena sabiex telgħet fil-livell ta’ politika “Komunitarja”, meta t-Trattat ta’ Maastricht fl-1992 introduċa l‑Artikolu 129 KE, li sar l-Artikolu 153 KE mbagħad l‑Artikolu 169 TFUE, li stabbilixxa fid-dritt primarju l-partikolarità tal‑politika ta’ protezzjoni tal-konsumatur billi ngħatat rwol adattat u awtonomija ( 36 ).

53.

B’hekk, sa mill-oriġini tagħha ( 37 ), l-għan ewlieni tal-politika ta’ protezzjoni tal-konsumatur huwa li ttejjeb b’mod kwalitattiv il-kwalità tal-ħajja fl-Unjoni ( 38 ). Kważi 46 sena iktar tard, l-għan jibqa’ l-istess: il‑protezzjoni tal-interessi ekonomiċi tal-konsumatur ( 39 ). Il-protezzjoni tal-konsumatur b’hekk sar wieħed mill-kapitoli essenzjali tad-dritt tal‑Unjoni, li b’dimensjoni doppja – kemm ekonomika u soċjali –, tmiss il-ħajja ta’ kuljum tal-konsumaturi tal-Unjoni. Regoli stretti jiżguraw il‑protezzjoni tal-interessi tagħhom f’diversi oqsma ( 40 ), fosthom dak tal‑klawżoli kuntrattwali inġusti. Dan il-kapitolu tal-protezzjoni tal‑konsumatur jgħallimna li, permezz tad-Direttiva 93/13, il-livell ta’ protezzjoni mogħti lill-konsumatur tal-Unjoni jidher li huwa kunsiderevolment għoli u li dan tal-aħħar jibbenefika minn aċċess iktar ġust għall-kreditu b’mod ġenerali, u għal kreditu ipotekarju b’mod partikolari, billi jagħtihom drittijiet li l-qrati nazzjonali għandhom jipproteġu ( 41 ).

54.

Għaldaqstant, ma għandux jintesa aspett essenzjali ta’ din id‑direttiva: l-armonizzazzjoni tal-protezzjoni tal-konsumatur hija meqjusa neċessarja għat-tisħiħ tas-suq intern u, għalhekk, għat-tisħiħ tal-ħajja ekonomika u soċjali. B’hekk il-leġiżlatur tal-Unjoni qies li, fid-dawl tal-fatt li l-liġijiet tal-Istati Membri relatati mal-klawżoli fil‑kuntratti konklużi bejn, minn naħa waħda, il-bejjiegħ ta’ merkanzija jew il-fornitur ta’ servizzi, minn naħa, u l-konsumatur, min-naħa l-oħra, għandhom numru ta’ differenzi, bir-riżultat li s-swieq nazzjonali għall-bejgħ ta’ merkanzija u l-offerta ta’ servizzi lill-konsumaturi huma differenti minn xulxin u li jista’ jkun hemm distorsjoni fil-kompetizzjoni fost il-bejjiegħa u l-fornituri, b’mod speċjali meta jbigħu u jfornu fi Stati Membri oħra, huwa essenzjali li jkun hemm leġiżlazzjoni dwar is-suġġett ( 42 ).

55.

B’mod partikolari, il-leġiżlatur tal-Unjoni qies li l-liġijiet tal-Istati Membri relatati mal-klawżoli inġusti fil-kuntratti konklużi mal-konsumaturi juru diverġenzi notevoli u li, “biex jitħaffef l-istabbiliment tas-suq intern u biex jiġi salvagwardat iċ-ċittadin fir-rwol tiegħu bħala konsumatur meta jakkwista merkanzija u servizzi b’kuntratti li jkunu rregolati mil-liġijiet ta’ l-Istati Membri mhux tiegħu stess”, huwa essenzjali li jitneħħew klawżoli inġusti minn dawn il-kuntratti. Huwa indika li l-bejjiegħa ta’ merkanzija u l-fornituri ta’ servizzi b’hekk ser jingħataw għajnuna fix‑xogħol tagħhom tal-bejgħ ta’ merkanzija u l-provvista ta’ servizzi, sew f’pajjiżhom kif ukoll fis-suq intern kollu u li l-kompetizzjoni b’hekk tiġi stimulata, biex b’hekk tikkontribwixxi għal aktar għażla għaċ-ċittadini tal-[Unjoni] bħala konsumaturi ( 43 ).

56.

Dan għalhekk huwa l-kuntest li fih jidħol, b’mod ġenerali, id-dritt tal-Unjoni fil-qasam tal-protezzjoni tal-konsumatur u, b’mod iktar partikolari, id-Direttiva 93/13.

57.

Ir-risposta li ser nipproponi iktar ’il quddiem hija intiża wkoll sabiex tidħol ukoll f’dan il-kuntest.

58.

Qabel xejn tqum l-ewwel rimarka dwar iż-żewġ kawżi: mill‑punti 27, 33 u 34 ta’ dawn il-konklużjonijiet jirriżulta li l-Juzgado de Primera Instancia no 1 de Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona), fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha (Kawża C‑179/17), ippreżentat interpretazzjoni tal-kuntest ġuridiku nazzjonali inkwistjoni differenti minn dak użat mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fid‑deċiżjoni tar-rinviju tagħha (Kawża C‑70/17).

59.

F’dan il-kuntest, ninnota qabelxejn li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet b’mod ripetut li huma l-qrati nazzjonali li għandhom jistabbilixxu, fil‑kawżi li bihom huma aditi, liema hija l-interpretazzjoni korretta tad-dritt nazzjonali ( 44 ).

60.

B’hekk, il-fatt li ż-żewġ qrati ppreżentaw interpretazzjoni differenti tal-kuntest ġuridiku nazzjonali inkwistjoni ma jipprekludix lill‑Qorti tal-Ġustizzja milli tagħti interpretazzjoni utli tad-dritt tal‑Unjoni. Barra minn hekk, din id-differenza ta’ interpretazzjoni tad‑dritt nazzjonali ma għandhiex tikkontesta l-karatteristiċi essenzjali tas-sistema ta’ kooperazzjoni bejn il-Qorti tal-Ġustizzja u l-qrati nazzjonali stabbilita bl-Artikolu 267 TFUE, kif jirriżultaw minn ġurisprudenza stabbilita tal‑Qorti tal-Ġustizzja ( 45 ).

61.

Barra minn hekk, din il-kooperazzjoni hija bbażata fuq l‑ugwaljanza tal-qrati tal-aħħar istanza u ta’ qrati ta’ livell inqas. B’hekk, indipendentement mill-interpretazzjoni tagħhom tad-dritt nazzjonali, quddiem diverġenza dwar l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, kull qorti tista’ – jew, jekk ikun il-każ, għandha tkun tista’ – tagħmel domandi lill-Qorti tal-Ġustizzja ( 46 ).

62.

It-tieni rimarka tiegħi, li tirrigwarda biss il-Kawża C‑70/17, hija intiża sabiex tenfasizza li, kif jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju tat‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), din il-qorti qajmet żewġ problemi differenti. L-ewwel waħda ta’ ordinament ġuridiku u tirrigwarda l‑konsegwenzi li għandhom jiġu misluta mill-konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali li tippermetti lill-istabbilimenti bankarji li jxolju l-kuntratt ta’ self ipotekarju minħabba n-nuqqas tad-debitur li jwettaq l-obbligi tiegħu, li fuqhom jiddependi l-bidu u t-tkomplija tal‑proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja. F’dan il-kuntest tqum il‑kwistjoni dwar jekk il-qrati Spanjoli jistgħux jemendaw dan it-tip ta’ klawżola sabiex jippermettu lill-istabbilimenti bankarji jkomplu l‑eżekuzzjoni ipotekarja. Hija din il-kwistjoni li ser neżamina iktar ’il quddiem.

63.

It-tieni problema hija ta’ natura ekonomika u tirrigwarda l-kuntest soċjo-ekonomiku tas-self ipotekarju fid-dawl tax-xiri ta’ residenzi fi Spanja. It-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tinformana li s-sistema bankarja Spanjola jista’ jkollha diffikultajiet gravi u sistematiċi jekk il-banek isibu ruħhom li ma jistgħux jirrikorru għall-eżekuzzjoni ipotekarja. F’dan ir-rigward, il-qorti tar-rinviju tindika, minn naħa waħda, li l-istess tip ta’ klawżoli li jipprevedu skadenza ta’ terminu (inġusti) ġie użat kważi fil-kuntratti ta’ self ipotekarju kollha u, min-naħa l-oħra, li, minħabba r-rabta bejn l-għoti massiv ta’ self ipotekarju lill-familji sabiex jakkwistaw ir-residenzi tagħhom u l-garanziji ta’ min isellef għar-rimbors furzat tad-dejn, l‑impossibbiltà li jinkiseb ir-rimbors tas-self billi tinbeda l-proċedura speċifika tal-eżekuzzjoni ipotekarja f’każ ta’ nuqqas ta’ pagament tad‑debitur tista’ twassal għal restrizzjoni tal-kreditu futur, li jagħmel diffiċli ferm l-aċċess għall-proprjetà bħala residenza.

64.

Sabiex tingħata tweġiba għad-dubji tal-qrati tar-rinviju f’dawn il‑kawżi, jidhirli neċessarju, fl-ewwel lok, li titfakkar il-ġurisprudenza rilevanti tal-Qorti tal-Ġustizzja, qabel ma tiġi eżaminata, fit-tieni lok, il‑portata tal-konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata, kif tirriżulta minn din il-ġurisprudenza. F’dan ir-rigward, sabiex tinftiehem aħjar l-interpretazzjoni li użat it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fil-kuntest tat-talba għal deċiżjoni preliminari tagħha fir‑rigward tal-possibbiltà li l-konstatazzjoni tan-natura inġusta tal‑klawżola kontenzjuża tiġi limitata biss għal waħda mill-partijiet tagħha, nibda mill-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja, il-Ġermanja) dwar ir-regola tat-Teilbarkeit der Klausel (diviżibbiltà tal-klawżola) li għaliha tirreferi l-qorti tar-rinviju stess. Imbagħad inkompli billi nislet il-konklużjonijiet li huma imposti għall‑finijiet tal-applikazzjoni tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja għal kawżi bħal dawk fil-kawża prinċipali. Finalment, ser nagħmel xi rimarki konklużivi dwar l-opportunità li tiġi kkontestata l-ġurisprudenza eżistenti tal-Qorti tal-Ġustizzja.

65.

Jidhirli li huwa importanti li jitfakkar li l-proċess ta’ stħarriġ tal‑klawżoli inġusti mill-qorti nazzjonali jinkludi żewġ stadji suċċessivi u differenti li jimplikaw żewġ operazzjonijiet jew eżerċizzji differenti. L-ewwel stadju huwa dak tal-klassifikazzjoni, mill-qorti nazzjonali, tal‑klawżola kuntrattwali bħala inġusta, filwaqt li t-tieni stadju jirrigwarda l-konsegwenzi li din għandha tislet mill-klassifikazzjoni tal‑klawżola bħala inġusta. Dan l-eżerċizzju mill-qorti nazzjonali li tislet il-konsegwenzi tal-konstatazzjoni tan-natura inġusta tal-klawżola huwa differenti, kemm mill-perspettiva rationae temporis kif ukoll rationae materiae, mill-eżerċizzju ta’ klassifikazzjoni li jkun sar qabel. Il-fatt li dawn iż-żewġ eżerċizzji jsiru wara xulxin ma għandux iwassal sabiex ma ssirx distinzjoni bejniethom. Barra minn hekk id-differenzi ta’ bejniethom joħorġu b’mod ċar mill-ġurisprudenza tal‑Qorti tal-Ġustizzja, kif ser naraw iktar ’il quddiem.

66.

Fl-ewwel lok, għandu jitfakkar li, fis-sentenza Océano Grupo Editorial u Salvat Editores ( 47 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet għall-ewwel darba li “s-sistema ta’ protezzjoni implimentata bid-Direttiva 93/13 hija bbażata fuq l-idea li l-konsumatur jinsab f’sitwazzjoni inferjuri fil‑konfront tal-bejjiegħ jew fornitur, f’dak li jirrigwarda kemm is-setgħa ta’ negozjar kif ukoll il-livell ta’ informazzjoni, sitwazzjoni li twassal lill‑konsumatur sabiex jaqbel mal-kundizzjonijiet imħejjija minn qabel minn bejjiegħ jew fornitur, mingħajr ma jkun jista’ jeżerċita influwenza fuq il-kontenut tagħhom”. Din l-idea li fuqha hija bbażata l-imsemmija direttiva timplika li l-qorti adita għandha tiżgura ( 48 ) u, konsegwentement, għandha tevalwa ex officio n-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad‑Direttiva 93/13 ( 49 ).

67.

Fit-tieni lok, għandu jiġi nnotat li fil-kawża li wasslet għas‑sentenza VB Pénzügyi Lízing, li kienet tirrigwarda l-obbligu tal‑qorti nazzjonali li teżamina ex officio n-natura inġusta ta’ klawżola li tattribwixxi ġurisdizzjoni fil-kuntest ta’ oppożizzjoni magħmula minn konsumatur kontra ordni għal ħlas, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li hija l-qorti nazzjonali li għandha tiddeċiedi dwar in-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali ( 50 ). Dan ġie kkonfermat fis-sentenza Invitel, fejn il‑Qorti tal-Ġustizzja spjegat b’mod partikolari li hija tillimita ruħha sabiex tagħti lill-qorti tar-rinviju indikazzjonijiet li l-qorti tar-rinviju għandha tikkunsidra sabiex tevalwa n-natura inġusta tal-klawżola kkonċernata ( 51 ).

68.

Fit-tielet lok, nirrileva li, sabiex klawżola ta’ kuntratt li ma tkunx ġiet innegozjata b’mod individwali titqies bħala inġusta, l‑Artikolu 3(1) tad-Direttiva 93/13 jirreferi għal żbilanċ sinjifikattiv bi ħsara għall-konsumatur fid-drittijiet u l-obbligi tal-partijiet li jirriżultaw mill-kuntratt ( 52 ). B’hekk, meta dan l-artikolu jirreferi għall-kunċett ta’ “żbilanċ sinifikanti […] bi ħsara għall-konsumatur” fid-drittijiet u l‑obbligi tal-partijiet li jirriżulta mill-kuntatt, jiddefinixxi biss b’mod astratt l-elementi li jippermettu li titqies bħala inġusta klawżola kuntrattwali li ma tkunx ġiet innegozjata b’mod individwali ( 53 ). Din hija r-raġuni li għaliha l-Qorti tal‑Ġustizzja, filwaqt li rriflettiet il‑konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali Kokott ( 54 ), spjegat li, sabiex ikun magħruf jekk klawżola toħloqx, “żbilanċ sinifikanti” fid-drittijiet u fl‑obbligi tal-partijiet li jirriżultaw mill-kuntratt bi ħsara għall‑konsumatur, għandhom jiġu kkunsidrati b’mod partikolari regoli applikabbli fid-dritt nazzjonali fin-nuqqas ta’ ftehim bejn il-partijiet. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, huwa permezz ta’ tali analiżi komparattiva li l-qorti nazzjonali tkun tista’ tevalwa jekk, u, jekk dan ikun il-każ, sa fejn, il-kuntratt iqiegħed lill-konsumatur f’sitwazzjoni legali inqas favorevoli meta mqabbla ma’ dik prevista mid-dritt nazzjonali fis-seħħ ( 55 ).

69.

Fir-rigward, b’mod partikolari, tal-klawżola dwar l-iskadenza antiċipata, il-Qorti tal-Ġustizzja, filwaqt li użat l-istess raġunament tas‑sentenza Aziz ( 56 ), fakkret, fis-sentenza Banco Primus ( 57 ), l-elementi li l-qorti nazzjonali għandha tikkunsidra waqt l-eżami tan-natura inġusta ta’ din il-klawżola. Minn dawn is-sentenzi jirriżulta li l-qorti tar-rinviju hija obbligata teżamina b’mod partikolari i) jekk il-possibbiltà mogħtija lill-bejjiegħ jew fornitur li jiddikjara dovut l-ammont kollu tas‑somma mislufa tiddependix min-nuqqas ta’ eżekuzzjoni min-naħa tal‑konsumatur ta’ obbligu li jkun ta’ natura essenzjali fil-kuntest tar‑relazzjoni kuntrattwali inkwistjoni; ii) jekk din il-possibbiltà hijiex prevista għall-każijiet fejn tali nuqqas ta’ eżekuzzjoni jkun ta’ natura suffiċjentement gravi fid-dawl tal-perijodu u tal-ammont tas-self; iii) jekk din il-possibbiltà tidderogax mir-regoli ta’ dritt komuni applikabbli f’dan il-qasam fl-assenza ta’ dispożizzjonijiet kuntrattwali speċifiċi u, finalment; iv) jekk id-dritt nazzjonali jagħtix lill-konsumatur mezzi adegwati u effettivi li permezz tagħhom huwa, meta jkun suġġett għall‑applikazzjoni ta’ tali klawżola, ikun jista’ jirrimedja l-effetti tal‑eżiġibbiltà tas-self ( 58 ). Dawn l-elementi jippermettu lill-qorti nazzjonali tevalwa jekk klawżola kuntrattwali hijiex inġusta.

70.

F’dan il-kuntest, tqum il-kwistjoni tal-mument li għalih il-qorti nazzjonali għandha tirreferi, waqt l-evalwazzjoni tan-natura inġusta tal‑klawżola, sabiex tivverifika dawn l-elementi ta’ evalwazzjoni u sabiex tkun tista’ tiddeċiedi dwar in-natura inġusta tal-klawżola. Din il‑kwistjoni fundamentali diġà ġiet deċiża mill-Qorti tal-Ġustizzja. Fis‑sentenza Aziz, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li, “skont l‑Artikolu 4(1) tad‑Direttiva [93/13], in-natura inġusta ta’ klawżola inġusta għandha tiġi evalwata billi tittieħed inkunsiderazzjoni n-natura tal-beni jew tas‑servizzi li jkunu s‑suġġett tal-kuntratt u billi jsir riferiment, fil‑mument tal-konklużjoni tal-kuntratt, għaċ-ċirkustanzi kollha l-oħra li fihom ikun ġie konkluż” ( 59 ). F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret li, f’din il-perspettiva, għandhom jiġu evalwati wkoll il‑konsegwenzi li din il‑klawżola jista’ jkollha fil-kuntest tad-dritt applikabbli għall-kuntratt, u dan jimplika eżami tas-sistema legali nazzjonali ( 60 ). Konsegwentement, il‑qorti nazzjonali għandha tpoġġi lilha nnifisha mhux biss fil-mument tal-eżekuzzjoni tal-kuntratt iżda wkoll fil‑mument tal-konklużjoni tiegħu jew tal-iffirmar tiegħu sabiex tiġi evalwata n-natura inġusta tal-klawżola kuntrattwali ( 61 ).

71.

Wara li tikkonstata n-natura inġusta tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata, kif inhu l-każ f’dan il-każ, mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal‑Ġustizzja jirriżulta li hija l-qorti nazzjonali li għandha tislet il‑konsegwenzi kollha minn din il-konstatazzjoni.

72.

Fir-rigward tal-konsegwenzi li għandhom jiġu misluta mill‑konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola, għandu jitfakkar li r‑regola ġenerali paċifika fil-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal‑Ġustizzja, u li tirriżulta mill-formulazzjoni tal-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 93/13, hija li l-qorti nazzjonali għandha l-obbligu li ma tapplikax klawżola inġusta. Din ir-regola sa issa għandha biss eċċezzjoni waħda: dik użata fis-sentenza Kásler u Káslerné Rábai ( 62 ). Madankollu, kif ser nispjega iktar ’il quddiem, sabiex l-eċċezzjoni użata f’din il-kawża tkun tista’ tiġi applikata mill-qorti nazzjonali skont id‑Direttiva 93/13 u l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-Qorti tal-Ġustizzja imponiet ċerti kundizzjonijiet. Fid-dawl ta’ dan, issa ser ngħaddi għall-eżami tar‑regola ġenerali.

73.

Qabel ma nibda mill-oriġini tal-obbligu impost fuq il-qorti nazzjonali li ma tapplikax klawżola inġusta fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, hemm lok li ngħid kelmtejn fuq l-oriġini ta’ din il‑ġurisprudenza u, għalhekk, ta’ dan l-obbligu: is-sentenza Banco Español de Crédito ( 63 ).

74.

Fil-kawża li wasslet għal din is-sentenza, li kienet tirrigwarda proċedura ta’ ordni għal ħlas, il-Qorti tal-Ġustizzja kienet mitluba għall‑ewwel darba twieġeb għad-domanda jekk id-Direttiva 93/13 kinitx tipprekludi leġiżlazzjoni nazzjonali ( 64 ) li kienet tippermetti lill-qorti nazzjonali, meta tikkonstata n-nullità ta’ klawżola inġusta f’kuntratt konkluż bejn bejjiegħ jew fornitur u konsumatur, li tikkompleta l-imsemmi kuntratt billi tirrevedi l-kontenut ta’ din il-klawżola. Fir-risposta tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja qabelxejn fakkret li l-kliem tal-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 93/13, filwaqt li tirrikonoxxi lill-Istati Membri ċertu marġni ta’ awtonomija f’dak li jikkonċerna d-definizzjoni tas-sistemi legali applikabbli għall-klawżoli inġusti, jimponi madankollu espressament li jiġi previst li l-imsemmija klawżoli“ma jkunux jorbtu lill‑konsumatur” ( 65 ).

75.

Billi telqet minn din il-premessa, il-Qorti tal-Ġustizzja sussegwentement fakkret, minn naħa waħda, il-ġurisprudenza stabbilita li, skont l-imsemmija dispożizzjoni, huma l-qrati nazzjonali li għandhom jikkonstataw in-natura inġusta ta’ klawżoli kuntrattwali billi jisiltu l‑konsegwenzi kollha li jirriżultaw mid-dritt nazzjonali, sabiex il‑konsumatur ma jiġix marbut mill-imsemmija klawżola ( 66 ). Minn naħa l‑oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li l-leġiżlatur tal-Unjoni ppreveda espliċitament, fit-tieni parti tas-sentenza tal-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 93/13, kif ukoll fil-wieħed u għoxrin premessa tagħha, li l‑kuntratt konkluż bejn il-bejjiegħ jew il-fornitur u l-konsumatur għandu jkompli jorbot lill-partijiet fuq dawn il-klawżoli jekk dan ikun kapaċi jkompli jeżisti“mingħajr il-klawżoli inġusti” ( 67 ). Konsegwentement, il‑Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-qrati nazzjonali għandhom sempliċement ma japplikawx klawżola inġusta sabiex din ma tħallix effetti vinkolanti fil-konfront tal-konsumatur, mingħajr ma jkunu jistgħu jirrevedu l-kontenut tagħha” ( 68 ). Hija spjegat ukoll, u tfakkar dan diversi drabi, li dan il-kuntratt għandu jkun kapaċi jibqa’ jeżisti, bħala regola, mingħajr ebda emenda oħra ħlief dik li tirriżulta mit-tħassir tal-klawżoli inġusti, sa fejn, skont ir-regoli tad-dritt intern, tali tkomplija tal-kuntratt tkun legalment possibbli ( 69 ).

76.

Fil-fatt, jekk il-qorti nazzjonali jkollha l-possibbiltà li tirrevedi l‑kontenut ta’ klawżoli inġusti, dan jikkontribwixxi sabiex telimina l‑effett dissważiv eżerċitat fuq il-bejjiegħa jew il-fornituri bil-pur u sempliċi nuqqas ta’ applikazzjoni fir-rigward tal-konsumaturi ta’ tali klawżoli inġusti, sa fejn dawn jibqgħu bit-tentazzjoni li jużaw l-imsemmija klawżoli, minħabba li jkunu jafu li, anki jekk dawn tal-aħħar kellhom jiġi ddikjarati invalidi, il-kuntratt jista’ madankollu jiġi kkompletat, kif meħtieġ, mill-qorti nazzjonali, b’mod li jiġu protetti l-interessi tal-imsemmija bejjiegħa jew fornituri ( 70 ).

77.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti, u fid-dawl tal-iżbilanċ sinjifikattiv bi ħsara għall-konsumatur fid-drittijiet u fl-obbligi tal‑partijiet li jirriżultaw mill-kuntratt, il-qrati nazzjonali huma obbligati li ma japplikawhomx bis-saħħa tal-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13.

78.

Huwa minnu li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li din id-dispożizzjoni tikkostitwixxi dispożizzjoni obbligatorja li, fid-dawl tas-sitwazzjoni ta’ inferjorità ta’ waħda mill-partijiet tal-kuntratt [il-konsumatur], hija intiża sabiex tbiddel il-bilanċ formali li l-kuntratt jistabbilixxi bejn id‑drittijiet u l-obbligi tal-kontraenti f’bilanċ reali li jista’ jistabbilixxi mill-ġdid l-ugwaljanza bejn dawn tal-aħħar ( 71 ). Jidhirli li huwa ċar li, permezz ta’ din id-dikjarazzjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja tirreferi għar-raġuni li għaliha sar l-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 mingħajr ma tipprova tistabbilixxi xi qafas għall-finijiet tal-implimentazzjoni tagħha f’każijiet konkret ( 72 ).

79.

Lanqas għandu jkun hemm dubju li l-istabbiliment mill-ġdid tal‑bilanċ bejn il-konsumatur u l-bejjiegħ jew il-fornitur ma jistax iwassal għall-possibbiltà li jiġu emendati l-klawżoli kuntrattwali inġusti. Fil-fatt, minn naħa waħda, tali possibbiltà hija kuntrarja għall-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 93/13, li jitlef kull sens, u konsegwentement, l-effett utli tal-protezzjoni mixtieqa minnu ( 73 ). Minn naħa l-oħra, tali possibbiltà ma tippermettix li jinżamm l-effett dissważiv eżerċitat fuq il-bejjiegħa jew il-fornituri bl-impossibbiltà li jiġu applikati tali klawżoli fir-rigward tal-konsumatur.

80.

Il-kawża li wasslet għas-sentenza Kásler u Káslerné Rábai ( 74 ) tirrigwarda kuntratt ta’ self ipotekarju konkluż bejn entità bankarja u konsumatur, mogħti f’munita barranija (frank Svizzeru), li l-ammont tiegħu kien ikkalkolat, fil-jum tal-għoti tiegħu, f’forint Ungeriż, skont il-prezz tax‑xiri tal-munita. Għall-kuntrarju, min issellef kellu jirrimborsa s-self f’forint skont il-prezz tal-bejgħ ta’ din l-istess munita. Permezz tat-tielet domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju staqsiet, essenzjalment, jekk f’sitwazzjoni li fih kuntratt konkluż bejn bejjiegħ jew fornitur u konsumatur ma jistax jibqa’ jeżisti wara t-tħassir tal-klawżola inġusta, l‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 għandux jiġi interpretat fis‑sens li jipprekludi leġiżlazzjoni nazzjonali li tippermetti lill-qorti nazzjonali tirrimedja n-nuqqas ta’ validità tal-klawżola inġusta billi tissostitwixxiha b’dispożizzjoni nazzjonali ta’ natura supplimentari.

81.

Fir-risposta tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li meta kuntratt konkluż bejn bejjiegħ jew fornitur u konsumatur ma jistax jibqa’ jeżisti wara t-tneħħija ta’ klawżola inġusta, din id-dispożizzjoni ma tipprekludix regola ta’ dritt nazzjonali li tippermetti lill-qorti nazzjonali li tirrimedja għall-invalidità ta’ din il-klawżola billi tissostitwixxiha b’dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari.

82.

Minn din is-sentenza jirriżulta b’mod ċar, kif diġà indikajt fil‑punt 72 ta’ dawn il-konklużjonijiet, li għandhom jiġu ssodisfatti żewġ kundizzjonijiet sabiex il-qorti nazzjonali tkun tista’ tneħħi l-klawżola inġusta u tissostitwixxiha b’dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari. Minn naħa waħda, din is-sostituzzjoni għandha tkun tista’ twassal għar-riżultat “li l-kuntratt jista’ jibqa’ applikabbli minkejja t‑tneħħija tal-klawżola [inġusta]” u li “jkompli jkun vinkolanti għall‑partijiet” ( 75 ), sabiex il-qorti nazzjonali ma ssibx ruħha kostretta li tannulla l-kuntratt kollu kemm hu. Min-naħa l-oħra, fil-każ fejn il-qorti hija obbligata tannulla l-kuntratt kollu kemm hu, l-imsemmija sostituzzjoni għandu jkollha l-effett li tevita li l-konsumatur ikun espost għal “konsegwenzi li partikolarment jikkawżaw preġudizzju, b’mod li n‑natura dissważiva li tirriżulta mill-annullament tal-kuntratt tirriskja li tiġi kompromessa” ( 76 ).

83.

Huwa fid-dawl tal-ġurisprudenza mfakkra fil-punti 65 sa 82 ta’ dawn il-konklużjonijiet li għandha tingħata risposta għad-domandi magħmula mill-qrati tar-rinviju.

84.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha fil-Kawża C‑70/17, it‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tistaqsi, essenzjalment, jekk l‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 għandux jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi li qorti nazzjonali li kkonstatat in-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali li tippermetti li tintalab l-iskadenza antiċipata ta’ kuntratt ta’ self ipotekarju, b’mod partikolari f’każ ta’ nuqqas ta’ ħlas ta’ pagament wieħed, tista’ żżomm il-validità parzjali ta’ din il-klawżola, sempliċement permezz tat-tneħħija tal-motiv tal-iskadenza li jagħmilha inġusta.

85.

Fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tindika li huwa possibbli li n-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali ma tikkonċernax il-klawżola kollha eżaminata iżda biss parti minnha, f’dan il-każ, il-parti relatata “man-numru u d-daqs tal-pagamenti li ma sarux li jwasslu għall‑iskadenza antiċipata”. F’dan il-każ, in-nuqqas ta’ ħlas jirrigwarda “pagament wieħed biss”. Il-qorti tar-rinviju ssostni, filwaqt li tirreferi għall-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja), li, f’tali każ, l-imsemmija klawżola tista’ tibqa’ tintuża, permezz tas-sempliċi tneħħija tal-parti li tagħmilha inġusta, bil-kundizzjoni li din il-klawżola emendata tkun grammatikalment tinftiehem, ikollha sens legali u li din it-tneħħija ma tintroduċix regola ġdida jew distinta minn dik li inizjalment kienet fil‑klawżola.

86.

F’dan ir-rigward it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tirreferi għall-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) dwar ir-regola tad-diviżibbiltà tal-klawżola, b’mod partikolari s-sentenza tal-10 ta’ Ottubru 2013 ( 77 ). Skont il-qorti tar-rinviju, id-diviżibbiltà ta’ klawżola ma hijiex awtomatikament kuntrarja għad-dritt tal-Unjoni. Fil‑fatt, din ma tkunx reviżjoni tal-klawżola iżda invalidità parzjali, utli f’każijiet ta’ nullità tal-klawżola minħabba n-natura inġusta tagħha, li fihom, wara t-tneħħija tal-parti meqjusa inġusta, il-kuntratt jibqa’ jeżisti bil-kumplament tal-klawżola. B’hekk, jekk mill-evalwazzjoni tal‑kumplament tal-klawżola jirriżulta li hija raġonevoli u trasparenti, l-imsemmija parti għandha titqies bħala valida u li tipproduċi effetti.

87.

Sabiex nifhmu aħjar is-sens u l-implikazzjonijiet ta’ din l-ewwel domanda preliminari magħmula mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), ser nippreżenta issa l-ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) dwar ir-regola tad-diviżibbiltà tal-klawżola u mbagħad l-evalwazzjoni tagħha mid-duttrina Ġermaniża.

88.

Matul is-snin 80, il-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal‑Ġustizzja) żviluppat ġurisprudenza mhux daqstant ċara f’dak li jirrigwarda l-interpretazzjoni ta’ klawżoli parzjalment inġusti. Il-bażi legali ta’ din l-interpretazzjoni hija l-Artikolu 306 tal-Bürgerliches Gesetzbuch (il-Kodiċi Ċivili Ġermaniż). Din id-dispożizzjoni, li kienet eżistenti qabel id-Direttiva 93/13, illum hija meqjusa bħala li ttrasponiet l-Artikolu 6 ta’ din id-direttiva. Il-kwistjoni li kkunsidrat din il-qorti fil-ġurisprudenza tagħha hija s-segwenti: tista’ taqsam klawżola, li hija parzjalment “ivvizzjata” minn element inġust, f’parti inġusta u parti mhux inġusta? Jekk iva, x’inhuma l-konsegwenzi ta’ tali diviżjoni?

89.

Fl-1981, il-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) ( 78 ), għall-ewwel darba, aċċettat li “taqsam/tiddividi” klawżola kuntrattwali f’diversi partijiet, li minnhom waħda (jew iktar) hija inġusta, sabiex “issalva” il-kumplament tal-klawżola. L-idea hija dejjem i) li l-parti “ivvizzjata” tista’ titneħħa mingħajr iktar emendi, ii) li l-frażi li tibqa’ tkun tagħmel sens anki mingħajr l-elementi mħassra u iii) li l-għan inizjali tal-frażi rimanenti jinżamm, jiġifieri ma jinbidilx is-sens tagħha ( 79 ). Jekk dawn il-kundizzjonijiet ma jiġux issodisfatti, b’mod partikolari jekk il‑bidla ma tistax iseħħ b’sempliċi “daqqa ta’ pinna”, ma tibqax “diviżjoni” iżda ssir “tnaqqis/emenda ta’ fejda” (geltungserhaltende Reduktion). Tali tnaqqis jew emenda ta’ fejda konsegwentement titqies, tal-inqas f’dak li jirrigwarda s-sitwazzjonijiet li jaqgħu fil‑kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 93/13, bħala inammissibbli mill‑Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) ( 80 ). Skont din il‑qorti, l-argumenti prinċipali kontra tali emenda ta’ fejda huma, minn naħa waħda, li l-utent tal-klawżoli jista’ sempliċement jinkludi klawżoli inġusti bl-għarfien li l-qorti ser temendahom b’mod li jsiru ammissibbli u, min-naħa l-oħra, li ma hijiex il-qorti li tiddeċiedi dwar il‑mertu li għandha ssib soluzzjoni li tkun ammissibbli ( 81 ).

90.

Sabiex nuri l-prassi Ġermaniża tad-diviżjoni tal-klawżola, ser nirreferi għas-sentenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal‑Ġustizzja) tal-10 ta’ Ottubru 2013 ( 82 ), imsemmija mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha. Din il-kawża kienet tirrigwarda l-kunsens mogħti minn pazjent lid-dentist regolari tiegħu fuq tliet punti, jiġifieri: 1) awtorizzazzjoni tal-iżvelar tad-dettalji personali tiegħu, 2) awtorizzazzjoni tat-trasferiment tad-dejn lil kumpannija ta’ rkupru, 3) awtorizzazzjoni tat-trasferiment ulterjuri ta’ dan l-istess dejn miċ-ċessjonarju inizjali lil stabbiliment bankarju, għal raġunijiet ta’ finanzjament mill-ġdid. Il-Bundesgerichtshof (il‑Qorti Federali tal-Ġustizzja) iddikjarat li anki jekk it-tielet punt, relatat mat-“trasferiment ulterjuri”, ma kienx kompatibbli mal-leġiżlazzjoni dwar il-klawżoli inġusti, il‑kumplament tal-kuntratt jibqa’ validu għaliex il-klawżola kienet diviżibbli. Fil-fatt, il-klawżola kienet redatta bil-mod segwenti (il‑partijiet li kellhom jitneħħew huma fil-parenteżi u bil-korsiv):

“Kunsens għal trasferiment

i) Nagħti l-kunsens tiegħi sabiex id-dentist imsemmi iktar ’il quddiem jiżvela lill-kumpannija ZA Zahnärtzliche Abrechnungsgesellschaft (iktar ’il quddiem ‘ZAAG’) id‑dokumenti kollha meħtieġa għall-fatturazzjoni u għall-irkupru tad-dejn – jekk meħtieġ, permezz ta’ proċeduri ġudizzjarji –, b’mod partikolari ismi, l-indirizz tiegħi, id-data tat-twelid tiegħi, il-kodiċi korrispondenti tas-servizzi, l-ammont fatturat, in-noti relatati mal-kura, il-fatturi ta’ analiżi, il-formularji, eċċ.

ii) Għal dawn il-finijiet, nawtorizza espressament lid-dentist sabiex ma jagħmilx użu mis-sigriet mediku u espressament nagħti il‑kunsens tiegħi sabiex id-dentist jitrasferixxi d-dejn li jirriżulta mill-kura lil ZAAG, [li tkun tista’, jekk ikun il-każ, titrasferixxi d-dejn lil D.Bank e.G. għall-finijiet ta’ finanzjament mill-ġdid].

iii) Ninsab informat li, wara t-trasferiment tad-dejn li jirriżulta mill‑kura, ZAAG ser tkun kreditriċi fil-konfront tiegħi, b’tali mod li, f’każ ta’ kawża, huwa fil-konfront tagħha li rrid inressaq u nsostni l-eċċezzjonijet kollha kontra d-dejn, inkluż meta jkunu bbażati fuq il-kura u preċedenti mediċi, u li d-dentist regolari jista’ jinstema’ bħala xhud. […]” ( 83 ).

91.

Mill-kliem ta’ din il-klawżola jirriżulta b’mod ċar li din kienet diviżibbli fi tliet partijiet separati. Konsegwentement, il‑Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) sempliċement ħassret il-parti kkunsidrata bħala li tissodisfa l-kriterji tal-klawżola inġusta jew “ivvizzjata”, mingħajr ma bidlet il-kumplament tat-test u mingħajr ma applikat xi dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali supplimentari sabiex tinżamm il-klawżola wara l-bidla. Mill-ġurisprudenza tagħha jirriżulta li l-kumplament tal-frażi ma għandhiex tibdel is-sens tagħha.

92.

Fl-1988, sabiex tiddeskrivi dan il-metodu ta’ “diviżjoni”, id‑duttrina Ġermaniża introduċiet it-terminu blue pencil test ( 84 ), li kien użat fl-oriġini tad-dritt tal-kompetizzjoni ( 85 ). Dan it-terminu, li l‑Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) ma użatx fil-bidu, huwa indikattiv. Fil-fatt, jirreferi għall-fatt li tneħħi b’linka blu l-element ikkunsidrat li jissodisfa l-kriterji ta’ natura inġusta.

93.

L-idea li fuqha huwa bbażat il-blue pencil test, jiġifieri d-diviżjoni tal-klawżoli f’parti inġusta u l-oħra mhux inġusta, ġiet aċċettata mill‑maġġoranza fil-Ġermanja ( 86 ). L-argument prinċipali mressaq mid‑duttrina Ġermaniża huwa l-istess bħal dak użat mill-ġurisprudenza: l-aċċettazzjoni tas-soluzzjoni ta’ tnaqqis/emenda ta’ fejda tfisser li l-utent tal-klawżoli jista’, mingħajr ma jidħol fl-ebda riskju, jippjana klawżoli inġusti bl-għarfien li l-qrati jemendawhom f’livell ammissibbli. Fi kliem ieħor, tali tnaqqis/emenda ta’ fejda ma għandhiex effett dissważiv ( 87 ), u għalhekk ma għandiex tiġi aċċettata ( 88 ).

94.

Fid-dawl tal-kuntest ġurisprudenzjali u duttrinali tar-regola tad‑diviżibbiltà tal-klawżola jew il-blue pencil test li ġew spjegati, u mingħajr ma nixtieq nagħti deċiżjoni dwar il-kompatibbiltà ta’ din ir‑regola mad-dritt tal-Unjoni, jidhirli li diġà huwa ċar li l-eżerċizzju propost mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ma huwiex diviżjoni tal‑klawżola jew blue pencil test, iżda emenda ta’ fejda. Għalhekk nipproponi li nispjegaha fl-argumenti li ġejjin.

95.

Mill-punt 84 ta’ dawn il-konklużjonijiet jirriżulta li l-proposta tat‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tikkonsisti fiż-żamma tal‑klawżola kontenzjuża billi titneħħa biss il-parti li tagħmilha inġusta, jiġifieri, in-nuqqas ta’ ħlas ta’ kwalunkwe pagament. Biex tiftiehem aħjar l-interpretazzjoni li din il-qorti tissottometti lill-Qorti tal-Ġustizzja, jidhirli li huwa utli li tiġi traskritta hawn taħt il-klawżola kontenzjuża, hekk kif tirriżulta mill-qafas legali ppreżentat fil-Kawża C‑70/17, filwaqt li tiġi inkluża d-diviżjoni proposta mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), sabiex jiġi eżaminat jekk, fid-dawl tal-blue pencil test imsemmi fid‑deċiżjoni tar‑rinviju tagħha, l-imsemmija klawżola hijiex diviżibbli jew le (il‑partijiet li kellhom jitneħħew huma fil-parenteżi u bil-korsiv):

“Il-bank jista’, mingħajr bżonn ta’ intimazzjoni, jiddikjara s-self dovut u jipproċedi bi proċeduri ġudizzjarji għar-rimbors tad‑dejn kollu, kemm tal-pagamenti li skadew kif ukoll ta’ dawk li għadhom ma skadewx flimkien mal-interessi, l-interessi moratorji, u l‑ispejjeż fil-każijiet segwenti: a) Nuqqas ta’ ħlas [ta’ kwalunkwe] skadenza ta’ pagament ta’ interessi jew ta’ deprezzament, inklużi l‑elementi kollha li huma parti minnu, meta l-partijiet jitolbu espressament li din il-klawżola tissemma fir-Reġistru tal-Artijiet, skont l-Artikolu 693 tal-LEC” ( 89 ).

96.

Nistgħu nqisu li l-klawżola tissodisfa r-rekwiżiti tal-blue pencil test u li għalhekk hija diviżibbli f’diversi partijiet differenti?

97.

Jiena ma naħsibx li dan huwa l-każ.

98.

L-ewwel nett, mill-applikazzjoni tal-blue pencil test, kif spjegat fil-punt 90 ta’ dawn il-konklużjonijiet, jirriżulta li l-klawżola kontenzjuża fil-Kawża C‑70/17 ( 90 )ma hijiex diviżibbli. Fil-fatt, fil-klawżola kuntrattwali eżaminata fis-sentenza tal-Bundesgerishof, iċċitata mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, jissemmew tliet tipi ta’ drittijiet: awtorizzazzjoni ta’ żvelar ta’ data personali u żewġ ftehimiet ta’ trasferiment, l-ewwel wieħed lil kumpannija ta’ rkupru u t-tieni wieħed lil stabbiliment bankarju. Il-fatt li titneħħa l-parti tal-klawżola li tirreferi għat-trasferiment ta’ dejn lil stabbiliment bankarju, bħala regola, ma jaffettwax il-partijiet l-oħra tal-klawżola, sa fejn it-tliet partijiet huma indipendenti.

99.

Għall-kuntrarju, is-sitwazzjoni hija differenti fir-rigward tal‑klawżola kontenzjuża li tat lok għall-Kawża C‑70/17. Fil-fatt, il-parti “ivvizzjata” tikkonċerna biss il-punt (a), jiġifieri d-dritt tal-bank li jiddikjara s-self dovut fil-każ ta’ “nuqqas ta’ ħlas [ta’ kwalunkwe] skadenza ta’ pagament ta’ interessi jew ta’ deprezzament […]”. Konsegwentement, skont ir-regola tal-blue pencil test, il-klawżola kontenzjuża tissodisfa l-ewwel kundizzjoni sabiex tkun diviżibbli, jiġifieri li l-parti “ivvizzjata” tista’ titneħħa mingħajr emenda oħra, f’żewġ każijiet biss. L-ewwel huwa dak fejn il-klawżola kontenzjuża tinkludi diversi raġunijiet ta’ skadenza antiċipata, u tkun, pereżempju, redatta hekk: “[…] fil-każijiet li ġejjin: a) Nuqqas ta’ ħlas ta’ skadenza waħda, [ta’] diversi skadenzi jew [tal‑]iskadenzi kollha ta’ pagament […]”. Għalhekk ikun it-terminu “ta’ skadenza waħda” li jitħassar, mingħajr intervent ieħor fuq l-elementi l-oħra tal-punt (a). F’dan il-każ, l-istess klawżola, fis-sens formali tat-terminu, tkopri diversi sitwazzjonijiet identifikabbli u distinti. Issa, dan ma huwiex il-każ, fl‑opinjoni tiegħi, tal‑klawżola kontenzjuża li tat lok għall-Kawża C‑70/17 ( 91 ). It-tieni każ huwa dak fejn il-parti “ivvizzjata” tkun il-punt (a) kollu. Il-punt (a) għalhekk jista’ jitħassar mingħajr intervent fuq il-punti l-oħra (b), (ċ) jew (d) tal‑klawżola ( 92 ).

100.

It-tieni nett, anki jekk jiġi aċċettat li l-parti “ivvizzjata” tal‑klawżola kontenzjuża li tat lok għall-Kawża C‑70/17 tista’ titħassar mingħajr emendi oħra ( 93 ) – li jien ma naċċettax abbażi tal-informazzjoni għad-dispożizzjoni tiegħi – id-diviżjoni tal-parti “ivvizzjata” għandha tippermetti li l-klawżola tinqara tajjeb. Ir-riżultat ikun li ġej: “[N]uqqas ta’ ħlas ta’ skadenza ta’ pagament ta’ interessi jew ta’ deprezzament”. Huwa probabbli ferm li hemm opinjonijiet differenti dwar jekk il-klawżola, kif tirriżulta minn din id-diviżjoni, tinftiehemx grammatikalment jew le. Mill-qari tal-klawżola diviża nistgħu niddeduċu b’mod ċar kemm pagamenti għandhom ma jkunux tħallsu sabiex il-kreditur ikun jista’ juża l-iskadenza antiċipata tal-kuntratt ta’ self? Jidher ċar li le.

101.

Fi kwalunkwe każ, anki jekk jitqies li l-klawżola kontenzjuża, wara d-diviżjoni, hija grammatikalment ċara u tinftiehem, li, fl-opinjoni tiegħi, ma huwiex il-każ mill-perspettiva taċ-ċertezza legali, jiena konvint li, wara li titħassar il-parti inġusta, l-għan oriġinali ta’ din il-klawżola huwa kkontestat, sa fejn din, billi tirreferi b’mod ġenerali għal “nuqqas ta’ ħlas ta’ skadenza”, jieħu b’mod irriversibbli sens legali ġdid. Issa, kif indikajt fil-punti 89 sa 93 ta’ dawn il-konklużjonijiet, tali riżultat ma huwiex permissibbli mill-blue pencil test, kif interpretat mill‑ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) u msemmi mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema). Għalhekk, peress li l-kundizzjonijiet stabbiliti minn din ir-regola ma kinux issodisfatti, jiena nikkonkludi li l‑eżerċizzju propost mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ma huwiex “diviżjoni” tal‑klawżola kontenzjuża, iżda “tnaqqis/emenda ta’ fejda” tagħha li timplika l-kitba mill-ġdid tagħha.

102.

Sabiex ikun protett l-għan ta’ din il-klawżola, għandha tiġi introdotta regola ġdida jew separata mir-regola oriġinali, li ma huwiex aċċettat mill-blue pencil test, kif tammetti t-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) stess fid-deċiżjoni tar-rinviju. Peress li l-klawżola ma tistax tiġi implimentata mingħajr applikazzjoni ta’ dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari, bħall-Artikolu 693(2) tal-LEC, jidhirli li huwa ċar li l-emenda proposta mill-qorti tar-rinviju ma tistax tkun “sempliċi daqqa ta’ pinna” kif jeżiġi l-blue pencil test.

103.

Fi kwalunkwe każ, infakkar, f’dan ir-rigward, li fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva [93/13], l-emenda ta’ fejda hija eskluża mill‑ġurisprudenza tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) ( 94 ), imsemmija mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema). Mill-punt 93 ta’ dawn il-konklużjonijiet jirriżulta li dan it-tip ta’ emenda ma għandhiex effett dissważiv u li ma hijiex il-qorti li tiddeċiedi dwar il-mertu li għandha ssib soluzzjoni li titqies ammissibbli ( 95 ).

104.

Wara li ġie kkonstatat li l-eżerċizzju propost mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fil-Kawża C-70/17 ma huwiex “diviżjoni” tal-klawżola kontenzjuża, iżda “emenda ta’ fejda” tagħha, issa għandha tiġi eżaminata, fil-kuntest tal-ewwel domanda preliminari, il-kwistjoni fundamentali dwar jekk id-dritt tal-Unjoni jipprekludix l-emenda proposta mit‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata li tagħha l-qorti nazzjonali kkonstatat n-natura inġusta.

105.

L-ewwel nett, skont il-ġurisprudenza mfakkra fil-punt 66 ta’ dawn il-konklużjonijiet, hija l-qorti nazzjonali li għandha tiddeċiedi dwar in‑natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali ( 96 ). Fil-kuntest tal-eżami ta’ din in-natura inġusta, il-qorti nazzjonali għandha tibda billi tistabbilixxi dik li tista’ titqies bħala klawżola ( 97 ), jiġifieri obbligu kuntrattwali distint mill-kumplament tad-dispożizzjonijiet tal-kuntratt u li jista’ jkun suġġett għal eżami individwali tan-natura eventwalment inġusta tiegħu. Dan l-eżami preliminari huwa indispensabbli sa fejn, skont il‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ċċitata fil-punt 75 ta’ dawn il‑konklużjonijiet, wara li jkunu kkonstataw u ddikjaraw in-natura inġusta tagħha (stadju ta’ verifika li jikkonċerna l-evalwazzjoni jew il‑klassifikazzjoni tal-klawżola) ( 98 ), il-qrati nazzjonali huma obbligati ma japplikawx klawżola kuntrattwali inġusta sabiex ma tipproduċix effetti vinkolanti fir-rigward tal-konsumatur, mingħajr ma jkunu awtorizzati jirrevedu l-kontenut tagħha (stadju ta’ verifika dwar il-konsegwenzi tad‑dikjarazzjoni tan-natura inġusta tal-klawżola) ( 99 ). Fil-fatt, il-kuntratt għandu jibqa’ jeżisti, bħala regola, mingħajr l-ebda emenda oħra ħlief dik li tirriżulta mit-tneħħija tal-klawżoli inġusti, sa fejn, skont ir-regoli tad‑dritt nazzjonali, tali eżistenza tal-kuntratt hija legalment possibbli ( 100 ).

106.

It-tieni nett, għandu jitfakkar li mid-deċiżjoni tar-rinviju tat‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) jirriżulta li r-riferiment għal “kwalunkwe skadenza” tikkostitwixxi kundizzjoni essenzjali u indispensabbli għall-finijiet tal-implimentazzjoni tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata. Konsegwentement, jidhirli li l-għan tal-klawżola ma huwiex protett mingħajr riferiment preċiż għan-numru ta’ pagamenti mhux imħallsa li jippermettu l-implimentazzjoni tagħha, li hija ħaġa li għandha tiġi vverifikata mill-qorti tar-rinviju ( 101 ). Barra minn hekk, jekk, skont il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-qrati nazzjonali huma obbligati, b’mod pur u sempliċi, ma japplikawx il-klawżoli meqjusa inġusti, il-kundizzjoni li tista’ twassal għall-iskadenza antiċipata tas-self kollu issir għalhekk, fl-opinjoni tiegħi, ineffettiva. Għaldaqstant, il‑klawżola kollha kemm hi tkun neċessarjament mingħajr effett.

107.

It-tielet nett, ninnota li tali klawżola, li tipprevedi l-iskadenza antiċipata tal-bilanċ kollu f’każ ta’ nuqqas ta’ ħlas ta’ kwalunkwe pagament, ma tissodisfax il-kundizzjonijiet stabbiliti mill-Qorti tal‑Ġustizzja fis-sentenzi Aziz u Banco Primus ( 102 ), fid-dawl tal-fatt li l‑klawżola kontenzjuża ma tikkostitwixxix nuqqas serju biżżejjed fir‑rigward tal-perijodu u tal-ammont tas-self. Fi kwalunkwe każ, ma għandux jintesa li, kif ġustament fakkret il-Kummissjoni, jekk, skont din il-ġurisprudenza, il-kundizzjoni msemmija hawn fuq (ir-riferiment għal “kwalunkwe pagament”) kienet iddikjarata inġusta u, konsegwentement, ma kinitx applikata, il-parti li tibqa’, jiġifieri, is-sempliċi possibbiltà li jiġi ddikjarat dovut l-ammont kollu ( 103 ), ma tkunx mhux biss mingħajr effetti prattiċi, iżda f’dan l-istadju astratt tkun tali li ma tippermettix lil qorti nazzjonali teżamina jekk tissodisfax il-kundizzjonijiet stipulati mill‑Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Banco Primus ( 104 ) u mfakkra fil‑punt 69 ta’ dawn il-konklużjonijiet.

108.

Infakkar ukoll li l-mument preċiż li fih l-għażla ta’ xoljiment antiċipat hija eżerċitata mill-istabbiliment bankarju huwa kwistjoni ta’ fatt li huwa irrilevanti għall-finijiet tal-eżami ta’ klawżola li tapplika min‑nuqqas ta’ ħlas ta’ pagament wieħed biss. Din hija kwistjoni li jiġi stabbilit mhux jekk l-aġir kummerċjali tal-bank kienx inġust iżda jekk klawżola kuntrattwali hijiex inġusta. Kuntrarjament għal dak li jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju fil-Kawża C‑70/17 ( 105 ), aġir kummerċjali raġonevoli f’kuntest ta’ klawżola kuntrattwali inġusta ma jistax ineħħi l‑utilità tal-konstatazzjoni tal-qorti fir-rigward tan-natura inġusta tal‑klawżoli ta’ kuntratt ( 106 ). Dan jgħodd iktar u iktar meta hija preċiżament il-klawżola inkwistjoni li tippermetti lill-bank jitlob l‑ammont kollu li għadu dovut fil-kuntest ta’ eżekuzzjoni ipotekarja wara n-nuqqas ta’ ħlas ta’ pagament wieħed tal-kapital u tal-interessi.

109.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jiena tal-opinjoni li l‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi li qorti nazzjonali li kkonstatat in-natura inġusta ta’ klawżola kuntrattwali li tippermetti li tintalab l-iskadenza antiċipata ta’ kuntratt ta’ self ipotekarju, b’mod partikolari fil-każ ta’ nuqqas ta’ ħlas ta’ pagament wieħed biss, tista’ żżomm din il-klawżola parzjalment valida permezz tas‑sempliċi tneħħija tar-raġuni ta’ skadenza li tagħmilha inġusta.

110.

Permezz tat-tieni domanda preliminari fil-Kawża C‑70/17 u l‑ewwel waħda fil-Kawża C‑179/17, li għandhom jiġu eżaminati flimkien, il-qrati tar-rinviju jistaqsu, essenzjalment, jekk l-Artikoli 6(1) u 7(1) tad-Direttiva 93/13 għandhomx jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu ġurisprudenza nazzjonali li tipprovdi, li meta n-natura inġusta tal‑klawżola dwar l-iskadenza antiċipata tkun ġiet ikkonstatata minn qorti nazzjonali, il-proċedura speċifika ta’ eżekuzzjoni ipotekarja mibdija wara l-applikazzjoni tal-imsemmija klawżola tista’ xorta tkompli bl-applikazzjoni supplimentari ta’ dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali, bħall-Artikolu 693(2) tal-LEC, inkwantu din il-proċedura tista’ tkun iktar favorevoli għall-konsumaturi mill-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ kundanna mogħtija fil-kuntest tal-proċedura dwar il-mertu.

111.

Qabel ma nindirizza din il-kwistjoni, qabel xejn infakkar li mir‑risposta li nipproponi li tingħata għall-ewwel domanda fil-Kawża C‑70/17 jirriżulta li, anki jekk il-parti “ivvizzjata” tal-klawżola kontenzjuża fil-Kawża C‑179/17 tista’ titneħħa mingħajr ebda emenda oħra u li r-riżultat huwa ċar, din il-klawżola tibqa’ indiviżibbli fir-rigward tar-rekwiżiti tal-blue pencil test iċċitat mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ( 107 ). Fil-fatt, wara d-diviżjoni tal-parti inġusta, din il-klawżola ma żżommx is-sens legali oriġinali tagħha. Fil-fatt, filwaqt li tirreferi b’mod ġenerali, għal “[…] nuqqas ta’ ħlas ta’ skadenza [ta’ wieħed], [ta’] diversi jew [tal-]pagamenti kollha”, il-klawżola tibdel b’mod irriversibbli s-sens legali tagħha. Għalhekk, mill-qari tal-klawżola hekk maqsuma/emendata nistgħu niddeduċu n-numru eżatt ta’ pagamenti li għandhom ma jkunux onorati sabiex il-kreditur ikun jista’ jibbaża ruħu fuq l-iskadenza antiċipata ta’ kuntratt ta’ self ipotekarju? Jiena tal-opinjoni li l-unika risposta possibbli hija s-segwenti: “tal-inqas żewġ pagamenti”, li xorta tagħmel l-klawżola waħda inġusta fir-rigward tar-rekwiżiti tas‑sentenza Aziz imfakkra fil-punt 107 msemmi hawn fuq. B’hekk, f’każ ta’ diviżjoni, l-għan tal-klawżola kontenzjuża li wasslet għall‑Kawża C‑179/17 huwa kompromess u jsir ineffettiv jekk il‑kundizzjoni li għaliha l-implimentazzjoni tagħha hija suġġetta (il‑ftehim u r-riferiment għal pagament “wieħed” irreġistrati fir-reġistru) u li tippermetti, f’dan il-każ, li tipproċedi – u jekk ikun il-każ, li tibda – il‑proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja issir mingħajr effett. Ma jkunx jagħmel sens, minn perspettiva legali, li tingħata l-possibbiltà lill-kreditur li tkun purament ipotetika (“diversi pagamenti”) u ma tkunx tista’ tiġi implimentata fil-prattika ( 108 ).

112.

Fil-fatt, sabiex ikun jista’ jiġi dedott in-numru ta’ pagamenti mhux onorati meħtieġa għall-finijiet tal-iskadenza antiċipata, hemm bżonn, kif issuġġerixxiet it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) fil-ġurisprudenza tagħha, li tiġi applikata dispożizzjoni nazzjonali. Issa, skont il‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, dan ma huwiex possibbli, bħala regola, ħlief skont il-kundizzjonijiet imsemmija fis-sentenza Kásler u Káslerné Rábai ( 109 ), jiġifieri li l-kuntratt ma jistax jibqa’ jeżisti wara t‑tneħħija tal-klawżola inġusta u li r-regola tad-dritt nazzjonali li tissostitwixxiha tkun ta’ natura supplimentari.

113.

Fir-rigward tal-kwistjoni determinanti għad-deċiżjoni tal-kawżi prinċipali, diskussa fis-seduta wara mistoqsija għal tweġiba orali magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, dwar x’inhuma l-konsegwenzi, fid‑dritt Spanjol, tat-tneħħija tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata fuq l‑eżistenza u l-eżekuzzjoni tal-garanzija ipotekarja, Abanca sostniet li, b’mod ġenerali, il-kuntratt ta’ self jibqa’ jeżisti peress li s-sempliċi tneħħija tal-klawżola inġusta ma tistax twassal għan-nullità tagħha. Madankollu, kif sostnew kemm din tal-aħħar kif ukoll Bankia, il‑garanzija ipotekarja tista’ tiġi affettwata sostanzjalment sa fejn il‑kreditur jitlef il-benefiċċju tal-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja sabiex jimplimenta l-garanzija.

114.

Fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu, il-Gvern Spanjol sostna, minn naħa waħda, li jekk jitqies li l-kawża tal-kuntratt ta’ self tinsab fil-kostituzzjoni ta’ dritt reali ipotekarju u li dan id-dritt reali huwa affettwat mit-tneħħija tal-klawżola, il-kuntratt tas-self innifsu ma għandux jibqa’ jeżisti. Huwa żied, min-naħa l-oħra, li anki jekk jitqies li l-kuntratt ta’ self jista’, wara t-tneħħija tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata, jibqa’ jeżisti, tali tneħħija “tagħmel il-kuntratt ta’ self oneruż iżżejjed għall-entità bankarja”, inkwantu “din tobbligaha tagħmel użu minn proċedura dwar il-mertu sabiex jiġi xolt il-kuntratt, imbagħad proċedura ta’ eżekuzzjoni ġenerali sabiex jiġi rkuprat id-dejn”. Għalhekk, dan il-gvern jistaqsi jekk, f’dawn iċ-ċirkustanzi, l-entità bankarja kinitx tagħti self mingħajr garanzija ipotekarja.

115.

Għandu jiġi rrilevat li fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tindika li, fl-ordinament ġuridiku Spanjol, id‑dritt ta’ ipoteka jagħti lid-detentur tagħha mhux biss is-setgħa li jitlob il-bejgħ bis-subbasta tal-proprjetà ipotekata fil-kuntest ta’ proċedura speċifika ta’ eżekuzzjoni, iżda wkoll dritt ta’ preferenza fuq din il‑proprjetà (Artikoli 1923 u 1927 tal-Kodiċi Ċivili) u dritt ta’ eżekuzzjoni differenti f’każ ta’ insolvenza (ikkonstatata mill-qrati) tad‑debitur. Hija żżid ukoll li n-nullità tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata ma twassalx sabiex is-setgħat tal-kreditur ipotekarju jispiċċaw kompletament, iżda tillimita l-prerogattiva essenzjali tad-dritt ipotekarju, jiġifieri dik li tippermetti lil kreditur li jenforza l-bejgħ tal-proprjetà ipotekata sabiex jiġi aġġustat l-ammont dovut mal-prezz miksub (Artikolu 1858 tal-Kodiċi Ċivili). Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li, minkejja r-restrizzjoni li tirriżulta għall-eżekuzzjoni tal-garanzija, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ma tikkontestax il-validità tal-kuntratt ta’ self wara t-tneħħija tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata ( 110 ). Barra minn hekk, fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha din il-qorti lanqas tindika li hija obbligata tannulla l-kuntratt ta’ self kollu kemm hu. F’dan ir-rigward, fil-Kawża C‑179/17 il-qorti tar-rinviju tqis li “jidher ċar li kuntratt ta’ self jew ta’ kreditu jista’ jibqa’ jeżisti mingħajr il-klawżola ta’ skadenza antiċipata”.

116.

Fl-ewwel lok, għandu jitfakkar, kif jirriżulta mill-ġurisprudenza ċċitata fil-punt 75 ta’ dawn il-konklużjonijiet, li l-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 93/13 jipprevedi żewġ obbligi ta’ riżultat: l-ewwel obbligu jirrikjedi li l-klawżoli inġusti ma jipproduċu l-ebda effett vinkolanti fir‑rigward tal-konsumatur, ir-raġuni li għaliha “il-qrati nazzjonali huma obbligati li jeskludu l-applikazzjoni [tagħhom]”, u, it-tieni obbligu, li l‑Istati Membri jiżguraw li l-kuntratt konkluż bejn il-bejjiegħ jew il‑fornitur u l-konsumatur jibqa’ jorbot lill-partijiet “bl-istess termini”, jekk jista’ jibqa’ jeżisti“mingħajr klawżoli inġusti” ( 111 ). Konsegwentement, minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li l-kriterju tat-tkomplija tal-eżistenza tal-kuntratt għandu jiġi evalwat biss fuq il-livell legali, “sa fejn, skont ir-regoli tad-dritt intern, tali tkomplija tal-kuntratt tkun legalment possibbli.” ( 112 ).

117.

F’dan il-kuntest, anki jekk nifhem it-tħassib li hemm minħabba l‑interpretazzjoni proposta mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), għandi nenfasizza li ma għandhomx jiġu kkunsidrati biss kunsiderazzjonijiet jekk il-bank ikunx ta, jew le, self mingħajr il‑garanzija ipotekarja, jew liema huma l-konsegwenzi għall-kreditur tat‑tneħħija ta’ klawżola inġusta ( 113 ), iżda jekk il-kuntratt huwiex annullat jew le, skont id-dritt nazzjonali.

118.

Fit-tieni lok, ma għandux jintesa li l-Qorti tal-Ġustizzja, fis‑sentenza Banco Primus ( 114 ), iddikjarat li, sabiex ikun żgurat l-effett dissważiv tal-Artikolu 7 tad-Direttiva 93/13, il-prerogattivi tal-qorti nazzjonali li tikkonstata l-preżenza ta’ klawżola inġusta ma jistgħux jiddependu fuq l-applikazzjoni jew le, fil-fatt, ta’ din il-klawżola. F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-fatt jekk il-klawżola ġiet effettivament applikata, jew le, kien irrilevanti sabiex tiġi stabbilita n‑natura inġusta tagħha. F’dan il-każ, il-fatt li l-limitu huwa stabbilit għal tliet pagamenti minflok wieħed huwa irrilevanti wkoll.

119.

Fil-fatt, fis-sentenza Banco Primus, il-Qorti tal-Ġustizzja reġgħet speċifikat li “[f’]dawn iċ-ċirkustanzi […], il-fatt li, f’dan il-każ, il-bejjiegħ jew fornitur, fil-fatt, ikkonforma ruħu mad-dispożizzjonijiet tal‑Artikolu 693(2) tal-LEC u beda l-proċedura ta’ sekwestru ipotekarju biss wara n-nuqqas ta’ pagament ta’ seba’ pagamenti mensili, u mhux, kif previst mill-klawżola 6(a) tal-kuntratt inkwistjoni fil-kawża prinċipali, wara kwalunkwe nuqqas ta’ pagament, ma jeżentax lill-qorti nazzjonali mill-obbligu tagħha li tislet il-konsegwenzi kollha tan-natura possibbilment inġusta ta’ din il-klawżola” ( 115 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk iddeċidiet li “id-Direttiva 93/13 għandha tiġi interpretata fis‑sens li hija tipprekludi interpretazzjoni ġurisprudenzjali ta’ dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali li tirregola l-klawżoli ta’ skadenza tat‑terminu tal-kuntratti ta’ self, bħall-Artikolu 693(2) tal-LEC, li tipprojbixxi lill-qorti nazzjonali li kkonstatat in-natura inġusta ta’ tali klawżola kuntrattwali milli tiddikjaraha nulla u milli tiskartaha meta, fil‑fatt, il-bejjiegħ jew fornitur ma kienx applikaha, iżda kkonforma ruħu mal-kundizzjonijiet previsti minn din id-dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali.” ( 116 ). Konsegwentement, l-osservanza tal-Artikolu 693(2) tal‑LEC fil-prattika kummerċjali tal-banek ma għandhiex tirrimedja n‑nullità ta’ din il-klawżola, billi tiġi ssostitwita, skont il-punti 80 sa 84 tas-sentenza Kásler u Káslerné Rábai ( 117 ).

120.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-eċċezzjoni għar-regola ġenerali stabbilita fl-imsemmija sentenza Kásler u Káslerné Rábai li l‑Qorti tal-Ġustizzja tippermetti li l-kuntratt jiġi kkompletat bis-sostituzzjoni tal-klawżola inġusta minn dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari, sabiex il-kuntratt ikun jista’ jibqa’ jeżisti, ma tapplikax f’dan il-każ, peress li l-klawżoli kontenzjużi ma jwasslux għan-nullità tal-kuntratti ta’ self kollha kemm huma. Fil-fatt, kuntrarjament għas-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża li wasslet għall-imsemmija sentenza Kásler u Káslerné Rábai, jekk, f’dawn il-kawżi, il-kuntratti ta’ self jistgħu jibqgħu jeżistu mingħajr il-klawżola ta’ skadenza antiċipata u li, bħala konsegwenza, il-qorti nazzjonali ma hijiex obbligata li tiddikjara n-nullità tal-kuntratt kollu kemm hu, ma huwiex neċessarju li tiġi applikata dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari sabiex jiġi evitat li l-konsumatur ikun espost għal “konsegwenzi li partikolarment jikkawżaw preġudizzju”.

121.

Fir-rigward tal-applikazzjoni tal-Artikolu 693(2) tal-LEC, mid‑deċiżjoni tar-rinviju tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ma jirriżultax li din id-dispożizzjoni għandha natura supplimentari. Fil-fatt, is-sempliċi qari ta’ din id-dispożizzjoni jippermetti li jiġi kkonstatat li ftehim espliċitu bejn il-partijiet huwa rikjest sabiex tkun tista’ tiġi applikata u, konsegwentement, li l-imsemmija dispożizzjoni ma għandhiex tiġi applikata fin-nuqqas ta’ tali ftehim. Min-naħa l-oħra, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) tirreferi għall-possibbiltà li tiġi applikata din id-dispożizzjoni b’“mod supplimentari” mingħajr ma tiddeċiedi dwar in‑natura supplimentari jew le tagħha. Fi kwalunkwe każ, hija l-qorti nazzjonali li għandha tevalwa jekk tali dispożizzjoni għandhiex natura supplimentari jew le.

122.

F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li s-sentenza mogħtija mill‑Qorti tal-Ġustizzja, l-Awla Manja, fil-kawżi li wasslu għas-sentenza Gutiérrez Naranjo et ( 118 ), li kienu jikkonċernaw “klawżoli ta’ rata minima” użati mill-banek fil-kuntest ta’ kuntratti ta’ self ipotekarju konklużi mal‑konsumaturi. L-istess Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) iddikjarat n-natura inġusta ta’ dawn il-klawżoli kif ukoll n-nullità tagħhom minħabba n-nuqqas ta’ trasparenza peress li ma ngħatax informazzjoni suffiċjenti lid-debituri dwar il-konsegwenzi konkreti tal-applikazzjoni tagħhom fil-prattika. Madankollu, it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ddeċidiet li l-klawżoli ta’ rata minima kienu legali bħala tali u llimitat ir-retroattività tal-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ nullità ta’ dawn il‑klawżoli ( 119 ). Id-domandi preliminari magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja minn qorti Spanjola oħra jikkonċernaw il-punt jekk il-limitu rationae temporis ta’ effetti restitutorji marbuta mad-dikjarazzjoni ġudizzjarja tan‑natura inġusta ta’ dawn il-klawżoli biss għall-ammonti mħallsa indebitament wara l-għoti tad-deċiżjoni li ddikjarat in-natura inġusta kienx kompatibbli jew le mal-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13. Il-Qorti tal-Ġustizzja wieġbet li l-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 għandu jiġi interpretat fis-sens li klawżola kuntrattwali ddikjarata inġusta għandha titqies, bħala regola, li qatt ma eżistiet, b’mod illi hija ma jistax ikollha effetti fil-konfront tal-konsumatur.

123.

Għaldaqstant, il-konstatazzjoni ġudizzjarja tan-natura inġusta ta’ tali klawżola għandha, bħala regola, ikollha bħala konsegwenza li tistabbilixxi mill-ġdid is-sitwazzjoni fid-dritt u fil-fatt tal-konsumatur li kien jinsab fiha fl-assenza tal-imsemmija klawżola. Bl-istess mod, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li jekk huma l-Istati Membri, billi jibbażaw ruħhom fuq id-dritt nazzjonali tagħhom, li għandhom jiddefinixxu l-modalitajiet li fil-kuntest tagħhom hija stabbilita l-konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola li tinsab f’kuntratt u l‑effetti legali konkreti ta’ din il-konstatazzjoni, xorta jibqa’ l-fatt li tali konstatazzjoni għandha tippermetti li tiġi stabbilita mill-ġdid is‑sitwazzjoni fid-dritt u fil-fatt li kien ikun fiha l-konsumatur fl-assenza ta’ din il-klawżola inġusta, b’mod partikolari billi jingħata dritt għall-ħlas lura ta’ benefiċċji miksuba indebitament, għad-detriment tiegħu, mill‑bejjiegħ jew fornitur abbażi tal-imsemmija klawżola inġusta ( 120 ).

124.

Nikkonkludi li minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li klawżola inġusta ddikjarata nulla titqies bħala li qatt ma eżistiet u li ma pproduċiet l-ebda effett. B’hekk, l-applikazzjoni, f’dan il-każ, tal-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 93/13 ikollha bħala konsegwenza prattika, kif enfasizzat il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, li, meta l-qorti nazzjonali tiddeċiedi dwar in-nullità tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata, il-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja ma tistax tinbeda jew, jekk kienet mibdija, ma tistax titkompla, peress li l-ftehim tal-partijiet u r-riferiment għal skadenza inkluża fir-Reġistru tal-Artijiet ġie ddikjarat inġust u, għalhekk, null u mingħajr effett. Għandu jiġi nnotat ukoll li jekk tkun tista’ tiġi rrimedjata n-nullità tal-klawżola bl‑applikazzjoni tan-numru minimu ta’ tliet pagamenti stabbilit fl‑Artikolu 693(2) tal-LEC, dan iwassal sabiex de facto jippermetti lill‑qrati nazzjonali jemendaw l-imsemmija klawżola ( 121 ). Issa, kif il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret fis-sentenza Gutiérrez Naranjo et, “il-qorti nazzjonali ma tistax tirrevedi l-kontenut tal-klawżoli inġusti, ħlief sabiex tikkontribwixxi għall-eliminazzjoni tal-effett dissważiv eżerċitat fuq il‑bejjiegħa jew fornituri bil-pur u bis-sempliċi nuqqas ta’ applikazzjoni ta’ tali klawżoli inġusti fil-konfront tal-konsumatur” ( 122 ).

125.

Minn dan jirriżulta li l-emenda proposta mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) hija eżerċizzju li jimplika inevitabbilment l-integrazzjoni, il-kitba mill-ġdid, l-emenda jew ir-riformulazzjoni tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata. Din l-emenda tal-klawżola, minn naħa waħda, ma hijiex konformi mar-rekwiżiti tal-blue pencil test imsemmi mill-qorti tar-rinviju nnifisha, peress li din titqies bħala “emenda ta’ fejda” inammissibbli fil-kuntest tad-Direttiva 93/13. Min-naħa l-oħra, din l-emenda hija espressament ipprojbita minn ġurisprudenza stabbilita u paċifika tal-Qorti tal-Ġustizzja sal-ġurnata tal-lum, li huwa determinanti għar-risposta li għandha tingħata lid-domandi magħmula fil-kuntest ta’ dawn il-kawżi.

126.

Fl-aħħar nett, tqum il-kwistjoni dwar jekk it-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) kellhiex raġun issemmi li s-sempliċi fatt li d-debituri konsumaturi ma jistgħux igawdu mill-vantaġġi proċedurali tal-eżekuzzjoni ipotekarja jiġġustifika, fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja esposta fil-punti 80 sa 82 ta’ dawn il‑konklużjonijiet, it-tneħħija tal-klawżoli kontenzjużi ssostitwiti b’dawk ta’ dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali ta’ natura supplimentari jew, jekk ikun il-każ, billi tiġi applikata b’mod supplimentari dispożizzjoni li ma għandhiex tali natura ( 123 ).

127.

Għandu jitfakkar li mill-ħames motiv tad-deċiżjoni tar-rinviju tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) jirriżulta li l-vantaġġi proċedurali tal-eżekuzzjoni ipotekarja li minnhom jibbenefikaw id-debituri konsumaturi jippermettu lill-qrati nazzjonali jiġġustifikaw it-tkomplija ta’ din il-proċedura wara l-konstatazzjoni tan-natura inġusta ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata.

128.

F’dan ir-rigward, il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha ssostni li t-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), fis-sentenza tagħha tat-18 ta’ Frar 2016, iċċitata wkoll fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, indikat li “ma jistax jiġi ddikjarat inkundizzjonalment u fil-każijiet kollha li d-deċiżjoni li titkompla l-eżekuzzjoni ipotekarja tikkawża iktar preġudizzju għal konsumatur” ( 124 ). Minn dan il-Kummissjoni kkonkludiet li “ma tistax tikkonkludi mingħajr riżervi” li t-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarja hija ta’ preġudizzju għall-konsumatur ma tfissirx, fir-rigward tal-grad ta’ assigurazzjoni, dikjarazzjoni li t-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarja hija b’mod ċar iktar vantaġġjuża għall-konsumatur fil-każijiet kollha. Għalhekk, id-dikjarazzjoni li t-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarji hija fl-interess tal-konsumatur għandha ssir b’ċertu galbu u tiddependi miċ-ċirkustanzi konkreti ta’ kull każ. Il-Kummissjoni żiedet li, sakemm huma l-konsumaturi li kkontestaw il-klawżoli ta’ skadenza antiċipata li jippermettu lill-banek li jagħmlu użu mill-eżekuzzjoni ipotekarja, huwa raġonevoli li jiġi assunt li l-konsumaturi li jieħdu tali azzjoni huma megħjuna fuq livell legali u jfittxu li jipproteġu l-interessi tagħhom, u mhux li jippreġudikawhom.

129.

Jiena naqbel mal-opinjoni espressa mill-Kummissjoni. Anki jekk, mill-qari tal-aspetti legali esposti mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), jien nikkonstata wkoll il-vantaġġi proċedurali li għandha l-eżekuzzjoni ipotekarja, iżda madankollu għandi xi dubji dwar il-fatt li dawn il-vantaġġi huma ta’ benefiċċju għall-konsumaturi “kollha” mingħajr eċċezzjoni ( 125 ). Jidher biċ-ċar li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex tagħti risposta għal din id-domanda li tikkonċerna biss id-dritt nazzjonali. Madankollu, jidhirli li huwa korrett li naqsam id-dubji tiegħi fir‑rigward tas-sitwazzjoni esposta mit-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema), u ser nuri dan permezz ta’ żewġ eżempji ( 126 ).

130.

Qabelxejn ejja nieħdu l-każ ta’ koppja żagħżugħa mingħajr ulied, “P u M”. It-tnejn li huma studjaw l-Università. Fl-2000, huma kisbu self ipotekarju minn bank sabiex jixtru r-residenza tagħhom. Dan is-self, ta’ ammont ta’ EUR 180000, kien approvat għal perijodu ta’ 30 sena. Fl-2007, iddeċidew li jixtru residenza sekondarja u kisbu t-tieni self ipotekarju ta’ ammont ta’ EUR 80000 approvat għal perijodu ta’ ħmistax-il sena. Fl-2012, f’nofs kriżi ekonomika, M tilef l-impjieg tiegħu u l-koppja ma kinitx iktar kapaċi li tirrimborsa ż-żewġ self ipotekarji. Ftit xhur wara, wara n-nuqqas ta’ ħlas ta’ seba’ pagamenti tal-ewwel self, il-bank ipproċeda b’talba għal eżekuzzjoni ipotekarja. Il-qorti nazzjonali, waqt l‑istħarriġ relatat mal-klawżoli inġusti, iddikjarat in-natura inġusta tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata. Madankollu, bis-saħħa tal-għajnuna tal-ġenituri tagħhom kif ukoll bil-bejgħ tar-residenza sekondarja, il-koppja waslet, qabel il-bejgħ bis-subbasta, sabiex teħles ir-residenza prinċipali tagħhom billi tħallas l-ammont eżatt dovut mill-bank. Din il-koppja tista’ tirrappreżenta l-grupp ta’ konsumaturi li jistgħu jibbenefikaw mill-vantaġġi proċedurali tal-eżekuzzjoni ipotekarja.

131.

Issa ejja nieħdu l-każ ta’ koppja żagħżugħa, “J u L”, J jaħdem fis-settur tal-bini u L tokkupa kariga fil-qasam tas-servizzi. Fl-2000, minkejja l-kapaċità ta’ ħlasijiet limitati, huma kisbu self ipotekarju minn bank ta’ ammont ta’ EUR 100000 sabiex jixtru residenza. Dan is-self kien approvat għal perijodu ta’ 26 sena u kien jippreżenta iktar minn nofs id-dħul ta’ kull xahar tagħhom. Fl-2004 u fl-2007 twieldu ż-żewġt itfal tagħhom. Fl-2012, f’nofs kriżi ekonomika, J tilef l-impjieg tiegħu. Għal xi żmien kien jibbenefika minn benefiċċju tal-qgħad iżda, fi tmiem il-perijodu tal-benefiċċju u b’paga waħda, il-koppja ma baqgħetx tlaħħaq mal-obbligi ta’ rimbors. Wara nuqqas ta’ ħlas ta’ għaxar pagamenti, il-bank talab l-eżekuzzjoni ipotekarja. Il-qorti tal-eżekuzzjoni, waqt l-istħarriġ tal-klawżoli, iddikjarat in-natura inġusta tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata. Il-koppja ma għandhiex flus li jippermettulha tieħu l-proprjetà hi billi tħallas l-ammont dovut sad-data tas-subbasta. Fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-qorti nazzjonali ddeċidiet li twaqqaf l-eżekuzzjoni ipotekarja u li tagħmlilha xi domandi preliminari.

132.

F’dan it-tieni każ, għandu jitqies li l-koppja tista’ tibbenefika mill-vantaġġi ta’ eżekuzzjoni ipotekarja? Risposta affermattiva tkun ibbażata fuq l-idea li hija f’pożizzjoni li tħallas il-pagamenti dovuti u, għalhekk, li tħallas il-proprjetà immobbli tagħha, li ma huwiex il-każ. Apparti dawn il-vantaġġi proċedurali li, minħabba s-sitwazzjoni ekonomika prekarja tagħha, din ma tistax tibbenefika minnhom, din il-koppja għandha, pereżempju, il-possibbiltà li tinnegozja mill-ġdid id-dejn tagħha fl-istadju tal-proċedura tal-eżekuzzjoni ipotekarja? Jiena ma naħsibx.

133.

Fi kwalunkwe każ, u indipendentement mill-possibbiltà għal konsumaturi li jiksbu, jekk ikun il-każ, vantaġġi tal-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja, fl-opinjoni tiegħi ma hemmx dubju li, fid-dawl tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-konstatazzjoni tan‑natura inġusta ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata ddikjarata fil-punti 65 sa 82 ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-effett ta’ tali vantaġġi fuq ir‑risposta li għandha tingħata għall-kwistjonijiet quddiemna u li jirrigwardaw il-konsegwenzi li għandhom jiġu misluta mill‑konstatazzjoni tan-natura inġusta tal-klawżola kontenzjuża jidher tal-inqas inċert. Konsegwentement, fid-dawl ta’ din il-ġurisprudenza, jiena tal-opinjoni li l-qorti nazzjonali li kkonstatat in-natura inġusta tal-klawżola ta’ skadenza antiċipata, ma tistax tibda jew, jekk ikun il-każ, tkompli, minkejja din il-konstatazzjoni, eżekuzzjoni ipotekarja kontra d-debitur konsumatur, anki jekk tqis li din il-proċedura hija l-iktar favorevoli għalih.

134.

Kif indikajt fil-punt 128 ta’ dawn il-konklużjonijiet, mid-deċiżjoni tar-rinviju tat-Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema) ma jirriżultax li t-tkomplija tal-eżekuzzjoni ipotekarja mibdija abbażi ta’ klawżola ta’ skadenza antiċipata inġusta tippreżenta, fi kwalunkwe każ, vantaġġi għall-konsumatur debitur. Madankollu f’każ fejn il-qorti nazzjonali tqis li l-konsumatur jista’ jibbenefika mill-imsemmija vantaġġi, hija obbligata li tinformahom. Il-konsumatur, wara li jkun ikkonsulta l-avukat tiegħu, jista’ juri l-intenzjoni tiegħu li ma jużax in-natura inġusta u mhux vinkolanti tal-imsemmija klawżola, bħall-ewwel eżempju tiegħi dwar il-koppja “P u M”.

135.

F’dan ir-rigward infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja, fis-sentenza Pannon GSM, wara li fakkret li l-qorti nazzjonali hija mitluba tiżgura l-effett utli tal-protezzjoni mitluba mid-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 93/13, iddeċidiet li fl-eżerċizzju tal-obbligu li teżamina ex officio klawżoli inġusti, “il-qorti nazzjonali ma hijiex marbuta madankollu, skont [l-imsemmija] Direttiva, li tevita l-applikazzjoni tal-klawżola inkwistjoni jekk il-konsumatur, wara li jiġi avżat mill-imsemmija qorti, ma jkollux l-intenzjoni jsostni n-natura inġusta u mhux vinkolanti tagħha” ( 127 ). Fis-sentenza Banif Plus Bank, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat din is-sentenza u spjegat li l-possibbiltà mogħtija lill-konsumatur li jesprimi ruħu dwar dan il-punt tissodisfa wkoll l-obbligu tal-qorti nazzjonali li tikkunsidra, jekk ikun il-każ, ir-rieda espressa mill-konsumatur meta, filwaqt li jkun konxju tan-natura mhux vinkolanti ta’ klawżola inġusta, dan tal-aħħar jindika xorta waħda li huwa ma jaqbilx li din tiġi mwarrba, sabiex b’hekk jagħti l-kunsens liberu u informat tiegħu għall-klawżola inkwistjoni ( 128 ).

136.

Abbażi tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nipproponi li r-risposta għat-tieni domanda preliminari fil-Kawża C‑70/17 u għall-ewwel domanda fil-Kawża C‑179/17 għandha tkun li l-Artikoli 6(1) u 7(1) tad-Direttiva 93/13 għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu lil qorti nazzjonali li, meta n-natura inġusta ta’ klawżola dwar l-iskadenza antiċipata tkun ġiet ikkonstatata minn qorti nazzjonali, il-proċedura ta’ eżekuzzjoni ipotekarja mibdija wara l-applikazzjoni tal-imsemmija klawżola tista’ xorta tkompli bl-applikazzjoni supplimentari ta’ dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali, bħall-Artikolu 693(2) tal-LEC, sa fejn din il-proċedura tista’ tkun iktar favorevoli għall-konsumaturi mill-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ kundanna mogħtija fil-kuntest tal-proċedura dwar il-mertu, sakemm il-konsumatur, wara li jkun ġie informat kif suppost dwar in-natura inġusta tal-klawżola mill-qorti nazzjonali, jagħti l-kunsens liberu u informat tiegħu u juri l-intenzjoni tiegħu li ma jipprevalixxix ruħu min-natura inġusta u mhux vinkolanti ta’ tali klawżola.

137.

Fid-dawl tal-proposta ta’ risposta tiegħi għall-ewwel domanda preliminari, inqis li ma huwiex neċessarju li tingħata risposta għat-tieni u t-tielet domandi, li jikkonċernaw l-interpretazzjoni tad-dritt Spanjol, li għandha ssir mill-qorti nazzjonali.

138.

Nixtieq nagħmel l-aħħar rimarka. Kif jirriżulta mis-sitt premessa tad-Direttiva 93/13, “biex jitħaffef l-istabbiliment tas-suq intern u biex jiġi salvagwardat iċ-ċittadin fir-rwol tiegħu bħala konsumatur meta jakkwista merkanzija u servizzi b’kuntratti li jkunu rregolati mil-liġijiet ta’ l-Istati Membri mhux tiegħu stess, huwa essenzali li jitneħħew klawżoli inġusti minn dawn il-kuntratti”. Jiena konvint li s-soluzzjoni proposta għandha l-benefiċċju li tippreżerva l-protezzjoni tal-konsumaturi, dik li llum hija solida u koerenti u, konsegwentement, issaħħaħ is-suq intern. Għal din ir-raġuni, u għar-raġunijiet kollha preċedenti, nistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tikkonferma l-ġurisprudenza tagħha.

139.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi magħmula mit‑Tribunal Supremo (il-Qorti Suprema, Spanja) u mill-Juzgado de Primera Instancia no1 de Barcelona (il-Qorti tal-Ewwel Istanza Nru 1 ta’ Barcelona, Spanja) bil-mod segwenti: