1.

Sa mill-iffirmar tiegħu mill-Unjoni Ewropea, kważi 30 sena ilu, id-dispożizzjonijiet tat-Trattat tal-Karta tal-Enerġija ( 2 ) (iktar ’il quddiem it-“TKE”) kienu s-suġġett ta’ domandi preliminari biss darbtejn, u dawk jinkludu din il-kawża ( 3 ). Għalhekk, din il-kawża hija ta’ natura singulari, qabel kollox, billi toffri lill-Qorti tal-Ġustizzja opportunità merħba biha li tiddeċiedi dwar is-sens ta’ dispożizzjonijiet li, sal-ġurnata tal-lum, għadhom ma ġewx interpretati.

2.

Imbagħad, it-tilwima li fil-kuntest tagħha jinsabu dawn id-domandi preliminari la tinvolvi lill-Unjoni u lanqas lill-Istati Membri: hija tilwima bejn ir-Repubblika tal-Moldova u kumpannija Ukraina, u għalhekk, mal-ewwel daqqa ta’ għajn, tidher barranija għall-Unjoni.

3.

Fl-aħħar nett, din il-kawża għandha, skont l-analiżi tiegħi, twassal lill-Qorti tal-Ġustizzja biex tiddeċiedi dwar kwistjoni importanti, jiġifieri l-kompatibbiltà tal-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim stabbilit mit-TKE mad-dritt tal-Unjoni, fl-isfond mogħti mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Achmea ( 4 ).

4.

It-TKE ġie ffirmat mill-Unjoni fis-17 ta’ Diċembru 1994, u approvat f’isem l-Unjoni permezz tad-Deċiżjoni 98/181. Bl-eċċezzjoni tar-Repubblika Taljana, l-Istati Membri kollha huma wkoll partijiet għat-TKE, bl-istess mod bħal 28 pajjiż terz.

5.

Skont il-preambolu tat-TKE:

“Il-partijiet kontraenti għal dan it-Trattat,

[…]

Wara li kkunsidraw il-Karta Ewropea ta’ l-Enerġja adottata fid-Dokument Konklussiv tal-Konferenza ta’ The Hague fuq il-Karta Ewropea ta’ l-Enerġija firmata gewwa The Hague fis-17 ta’ Diċembru 1991;

[…]

Billi jixtiequ li jimplimentaw il-konċett bażiku ta’ l-inizjattiva tal-Karta ta’ l-Enerġija Ewropea li għandha sservi ta’ kataliżi għat-tkabbir ekonomiku permezz ta’ miżuri biex jiġu liberalizzati l-investiment u l-kummerċ fl-enerġija;

[…]”

6.

It-TKE huwa magħmul minn preambolu u minn tmien partijiet. Il-partijiet I, II, III u V huma intitolati, rispettivament, “Definizzjonijiet u Għan”, “Kummerċ”, “Promozzjoni u Protezzjoni ta’ l-Investiment” u “Is-Soluzzjoni tat-Tilwim”.

7.

L-Artikolu 1 tat-TKE, intitolat “Definizzjonijiet”, jipprovdi:

“Kif użati f’dan it-Trattat:

[…]

[…]

[…]”

8.

L-Artikolu 26 tat-TKE, intitolat “Is-soluzzjoni tat-tilwim bejn investitur u Parti Kontraenti”, jistabbilixxi:

“1.   Tilwim bejn Parti Kontraenti u investitur ta’ Parti Kontraenti oħra relatat ma’ l-investiment ta’ [imwettaq minn] dawn ta’ l-aħħar fiż-żona ta’ dak ta’ l-ewwel u li jikkonċerna ksur allegat ta’ l-obbligazzjoni ta’ dak ta’ l-ewwel taħt il-Parti III għandu, jekk ikun possibbli, jiġi solvut amikevolment.

2.   Jekk dan it-tilwim ma jkunx jista’ jiġi solvut skond id-dispożizzjonijiet tal-paragrafu 1 f’perjodu ta’ tliet xhur mid-data li fiha xi wieħed mill-partijiet f’tilwima jkun talab soluzzjoni amikevoli, l-parti f’tilwima li tkun tinvesti tista’ tagħżel li tressaqha għal soluzzjoni:

[…]

6.   Tribunal stabbilit skond il-paragrafu 4 għandu jiddeċiedi l-kwistjonijiet f’tilwima skond dan it-Trattat u r-regoli u l-prinċipji tal-liġi internazzjonali applikabbli.

[…]”

9.

Skont l-Artikolu 1520 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Franċiż, ir-rikors għal annullament kontra deċiżjoni ta’ arbitraġġ mogħtija fi Franza huwa possibbli biss, b’mod partikolari, jekk it-tribunal tal-arbitraġġ ikun iddikjara b’mod żbaljat li għandu ġurisdizzjoni jew li ma għandux tali ġurisdizzjoni.

10.

B’eżekuzzjoni ta’ żewġ kuntratti konklużi fl-1 u fl‑24 ta’ Frar 1999, il-kumpannija Ukrenergo, produttriċi tal-elettriku Ukraina, kienet tbigħ l-elettriku lill-kumpannija Energoalians, distributriċi tal-elettriku Ukraina, li mbagħad kienet terġa’ tbigħu lil Derimen Properties Limited (iktar ’il quddiem “Derimen”), kumpannija rreġistrata fil-Gżejjer Verġni Brittaniċi, li min-naħa tagħha kienet terġa’ tbigħu lill-kumpannija Moldtranselectro, impriża pubblika Moldovana. Il-volumi ta’ elettriku li kellhom jiġu pprovduti kienu jiġu stabbiliti kull xahar direttament bejn Moldtranselectro u Ukrenergo, li kienet tipprovdi dan l-elettriku taħt il-kundizzjonijiet “DAF Incoterms 1990”, jiġifieri sal-fruntiera bejn l-Ukraina u l-Moldova, fuq in-naħa Ukraina.

11.

L-elettriku kien ipprovdut matul is-snin 1999 u 2000, ħlief minn Mejju sa Lulju tal-1999. Għal kull xahar ta’ provvista, Energoalians kellha titħallas minn Derimen, li hija nnifisha kellha titħallas minn Moldtranselectro. Il-prezzijiet applikabbli għall-ħlasijiet kienu stabbiliti minn emendi fil-kuntratt tal‑24 ta’ Frar 1999, li jipprovdu li l-prezz imħallas lil Derimen minn Moldtranselectro kien madwar darbtejn iktar minn dak imħallas lil Energoalians minn Derimen.

12.

Derimen ħallset lil Energoalians il-prezz tal-elettriku kollu mixtri, filwaqt li Moldtranselectro ħallset lil Derimen parzjalment biss.

13.

Permezz ta’ kuntratt tat‑30 ta’ Mejju 2000, Derimen ittrasferiet lil Energoalians il-kreditu li hija kellha fil-konfront ta’ Moldtranselectro.

14.

Moldtranselectro ħallset parzjalment id-dejn tagħha billi ttrasferiet lil Energoalians diversi krediti li hija kellha. Imbagħad Energoalians ippruvat, għalxejn, tikseb il-ħlas tal-bqija tal-kreditu tagħha billi adixxiet lill-qrati Moldovani u sussegwentement dawk Ukraini.

15.

Billi qieset li ċertu aġir tar-Repubblika tal-Moldova kien jikkostitwixxi ksur serju tal-obbligi imposti mit-TKE, Energoalians bdiet il-proċedura ta’ arbitraġġ prevista fl-Artikolu 26 ta’ dan it-trattat.

16.

Permezz ta’ deċiżjoni mogħtija f’Pariġi fil‑25 ta’ Ottubru 2013 abbażi ta’ maġġoranza, it-tribunal tal-arbitraġġ ad hoc qies li għandu ġurisdizzjoni, u billi qies li r-Repubblika tal-Moldova naqset milli twettaq l-obbligi tagħha li jirriżultaw mit-TKE, ikkundannaha tħallas ċertu ammont lil Energoalians abbażi ta’ dan it-trattat. Min-naħa tiegħu, il-president tat-tribunal tal-arbitraġġ ad hoc esprima opinjoni kuntrarja fir-rigward tal-ġurisdizzjoni tat-tribunal tal-arbitraġġ.

17.

Ir-Repubblika tal-Moldova ppreżentat rikors għall-annullament ta’ din id-deċiżjoni, billi invokat ksur ta’ dispożizzjoni ta’ ordni pubbliku, jiġifieri dik li tirrigwarda l-ġurisdizzjoni tat-tribunal tal-arbitraġġ ad hoc, skont l-Artikolu 1520 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Franċiż.

18.

Permezz ta’ sentenza tat‑12 ta’ April 2016, il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi, Franza) annullat id-deċiżjoni għar-raġuni li t-tribunal tal-arbitraġġ kien iddikjara b’mod żbaljat li huwa għandu ġurisdizzjoni. Hija ddeċidiet li t-tilwima bejn Energoalians u r-Repubblika tal-Moldova kienet tirrigwarda kreditu, ittrasferit minn Derimen, li l-uniku suġġett tiegħu kien il-bejgħ tal-elettriku. Madankollu, fl-assenza ta’ kwalunkwe kontribuzzjoni, tali kreditu ma setax, fil-fehma tagħha, jiġi kkunsidrat bħala investiment fis-sens tat-TKE, u konsegwentement, ma setax ikun il-bażi tal-ġurisdizzjoni tat-tribunal tal-arbitraġġ.

19.

Fuq appell ippreżentat minn Komstroy, aventi kawża ta’ Energoalians permezz ta’ att ta’ trasferiment tas‑6 ta’ Ottubru 2014, il-Cour de cassation (il-Qorti tal-Kassazzjoni, Franza), permezz ta’ sentenza tat‑28 ta’ Marzu 2018, irrevokat u annullat fid-dispożittiv kollu tagħha s-sentenza tat‑12 ta’ April 2016 u bagħtet lill-partijiet lura quddiem il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi), diversament komposta.

20.

Quddiem din tal-aħħar, ir-Repubblika tal-Moldova ssostni li t-tribunal tal-arbitraġġ kellu jiċħad il-ġurisdizzjoni tiegħu fl-assenza ta’ “investiment” fis-sens tat-TKE, “imwettaq minn” impriża ta’ parti kontraenti tat-TKE, “fiż-żona” tal-Moldova. Hija targumenta li l-kreditu akkwistat minn Energoalians mingħand Derimen ma huwiex “investiment” fis-sens tal-Artikolu 26(1) tat-TKE, fid-dawl tal-Artikolu 1(6) ta’ dan it-trattat, u għalhekk ma setax ikun is-suġġett ta’ proċedura ta’ arbitraġġ, peress li din hija prevista biss għall-Parti III tat-TKE li tirrigwarda, preċiżament, l-investimenti. Imbagħad, anki jekk jiġi preżunt li dan il-kreditu jista’ jikkostitwixxi investiment, dan ma kienx “imwettaq minn” impriża ta’ parti kontraenti, peress li Derimen hija impriża tal-Gżejjer Verġni Brittaniċi. Fl-aħħar nett, u fi kwalunkwe każ, l-imsemmi kreditu huwa marbut ma’ tranżazzjoni ta’ bejgħ tal-elettriku li ma saritx “fiż-żona” tal-Moldova, peress li l-elettriku nbiegħ u twassal biss sal-fruntiera bejn l-Ukraina u l-Moldova, fuq in-naħa Ukraina.

21.

Mill-banda l-oħra, Komstroy tikkunsidra li t-tribunal tal-arbitraġġ kellu ġurisdizzjoni, skont l-Artikolu 26 tat-TKE, peress li l-kundizzjonijiet kollha stabbiliti minn din id-dispożizzjoni kienu ssodisfatti ladarba kien inkwistjoni investiment imwettaq fiż-żona tal-Moldova.

22.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal hawn fuq, il-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

23.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mir-Repubblika tal-Moldova, mill-Gvern Ġermaniż, dak Spanjol u dak Pollakk, kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea.

24.

Waqt is-seduta li nżammet fis‑17 ta’ Novembru 2020, ġew ippreżentati sottomissjonijiet orali f’isem ir-Repubblika tal-Moldova, Komstroy, il-Gvern Franċiż, Ġermaniż, Spanjol, Taljan, Ungeriż, Olandiż, Pollakk, Finlandiż u Svediż, kif ukoll f’isem il-Kunsill tal-Unjoni Ewropea u l-Kummissjoni.

25.

Din il-kawża hija ta’ natura ġdida. Minn naħa, id-domandi preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju jirrigwardaw l-interpretazzjoni ta’ ċerti dispożizzjonijiet tat-TKE li, sal-ġurnata tal-lum, il-Qorti tal-Ġustizzja għadha qatt ma ddeċidiet dwarhom. Min-naħa l-oħra, it-tilwima fil-kawża prinċipali hija bejn pajjiż terz għall-Unjoni, ir-Repubblika tal-Moldova u impriża ta’ pajjiż terz ieħor, l-Ukraina.

26.

Għalhekk, il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi magħmula tista’ tkun diskussa, peress li tirrigwarda l-interpretazzjoni ta’ konvenzjoni internazzjonali, fil-kuntest ta’ tilwima li, tal-inqas mal-ewwel daqqa t’għajn, tippreżenta l-karatteristiċi ta’ dak li wieħed jista’ jsejjaħ sitwazzjoni “purament esterna”.

27.

Għalhekk, qabel ma nittratta l-mertu tad-domandi preliminari (B), għandi neżamina jekk il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja hijiex stabbilita (A).

28.

Qabel kollox, infakkar li l-Artikolu 267 TFUE jipprovdi li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi b’mod preliminari dwar l-interpretazzjoni tal-atti adottati mill-istituzzjonijiet tal-Unjoni, filwaqt li huwa mifhum li ftehim internazzjonali konkluż mill-Kunsill, skont l-Artikoli 217 u 218 TFUE, jikkostitwixxi tali att. Peress li d-dispożizzjonijiet ta’ tali ftehim jifformaw parti integrali, sa mid-dħul fis-seħħ tiegħu, tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tagħti deċiżjonijiet preliminari dwar l-interpretazzjoni ta’ dan il-ftehim ( 5 ).

29.

Peress li t-TKE ġie ffirmat minn u approvat f’isem l-Unjoni, dan il-ftehim għandu jiġi kkunsidrat bħala att adottat mill-istituzzjonijiet tal-Unjoni fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE. Għalhekk, mal-ewwel daqqa t’għajn, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi dwar id-dispożizzjonijiet tat-TKE.

30.

Madankollu, tali konstatazzjoni ma hijiex suffiċjenti sabiex tiżgura l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja. Fil-fatt, il-kawża prinċipali la tinvolvi lill-Unjoni u lanqas lill-Istati Membri. Għalhekk, għandu jiġi eżaminat jekk dan l-element jistax jaffettwa l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari.

31.

Il-ġurisprudenza tat ċerti kjarifiki rigward il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tinterpreta ftehim internazzjonali. B’mod partikolari, fis-sentenzi Andersson u Wåkerås-Andersson ( 6 ) u Salzmann ( 7 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, fir-rigward ta’ dispożizzjonijiet tal-Ftehim dwar iż-Żona Ekonomika Ewropea, tat‑2 ta’ Mejju 1992 (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 11, Vol. 52, p. 3) (iktar ’il quddiem il-“Ftehim ŻEE”), li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni ta’ ftehim għal dak li jirrigwarda l-applikazzjoni tiegħu fil-pajjiżi terzi.

32.

Trasposta għall-kawża prinċipali, tali ġurisprudenza twassal sabiex il-Qorti tal-Ġustizzja tiċħad il-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni tat-TKE fir-rigward ta’ tilwima bejn kumpannija ta’ pajjiż terz u pajjiż terz ieħor. Madankollu, jiena ma naħsibx li f’dan il-każ tali soluzzjoni hija neċessarja.

33.

Il-konklużjoni li waslet għaliha l-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenzi Andersson u Wåkerås-Andersson ( 8 ) u Salzmann ( 9 ), jiġifieri li ma kellhiex ġurisdizzjoni sabiex tinterpreta d-dispożizzjonijiet tal-Ftehim ŻEE, ma tistax tinftiehem b’mod iżolat, mingħajr analiżi tar-raġunijiet li wasslu għal din il-konklużjoni. Ir-raġunament tagħha huwa bbażat fuq żewġ elementi.

34.

Minn naħa, il-Qorti tal-Ġustizzja esponiet li l-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tinterpreta dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni tapplika biss għall-Unjoni ( 10 ). Fi kliem ieħor, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tqisx li għandha ġurisdizzjoni sabiex tinterpreta dispożizzjonijiet intiżi sabiex japplikaw barra mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

35.

Min-naħa l-oħra, in-nuqqas ta’ ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja huwa ġġustifikat ukoll mill-għoti, fit-test innifsu tal-Ftehim ŻEE, ta’ ġurisdizzjoni ta’ interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet ta’ dan il-ftehim lill-Qorti tal-Assoċjazzjoni Ewropea għall-Kummerċ Ħieles (AELE) ( 11 ), għal dak li jirrigwarda l-applikazzjoni tiegħu barra mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, filwaqt li jiżgura li tali interpretazzjoni tkun konformi mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Fil-fatt, minħabba r-rabtiet stretti ta’ dan il-ftehim mal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, mid-dispożizzjonijiet tal-Ftehim ŻEE jirriżulta li dawn għandhom, sa fejn ikunu essenzjalment identiċi għar-regoli korrispondenti tat-trattati u tal-atti adottati għall-implimentazzjoni, jiġu interpretati b’mod konformi mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 12 ).

36.

Għalhekk, ir-raġunament segwit mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenzi Andersson u Wåkerås-Andersson ( 13 ) u Salzmann ( 14 ) jidhirli li huwa ggwidat mill-għan tal-mekkaniżmu tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari previst fl-Artikolu 267 TFUE, intiż preċiżament sabiex jipprevjeni diverġenzi fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni fi ħdan l-ordinament ġuridiku tagħha ( 15 ).

37.

Issa, tali għan ippermetta wkoll il-ġustifikazzjoni tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tinterpreta dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni fil-kuntest ta’ tilwim li ma jaqax strettament fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. B’mod partikolari, fis-sentenza Hermès, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li meta dispożizzjoni tista’ tapplika kemm f’sitwazzjonijiet li jaqgħu taħt id-dritt tal-Unjoni kif ukoll f’sitwazzjonijiet li ma jaqgħux taħt tali dritt, jeżisti interess ċert tal-Unjoni li, sabiex jiġu evitati diverġenzi f’interpretazzjonijiet futuri, din id-dispożizzjoni tingħata interpretazzjoni uniformi, ikunu x’ikunu l-kundizzjonijiet li fihom hija tiġi applikata. Għalhekk, hija rrikonoxxiet li għandha ġurisdizzjoni sabiex tinterpreta dispożizzjoni ta’ ftehim internazzjonali li għalih l-Unjoni hija parti f’sitwazzjoni li ma taqax taħt id-dritt tal-Unjoni ( 16 ).

38.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, is-sentenzi Andersson u Wåkerås-Andersson ( 17 ) u Salzmann ( 18 ) ma jistgħux jinftiehmu bħala li jeskludu b’mod sistematiku l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tinterpreta dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni fil-kuntest ta’ tilwim estern għall-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Fil-fatt, din il-ġurisdizzjoni hija ġeneralment irrikonoxxuta meta d-dispożizzjoni li l-interpretazzjoni tagħha hija mitluba tkun intiża li tapplika kemm f’sitwazzjonijiet li jaqgħu taħt id-dritt tal-Unjoni kif ukoll f’sitwazzjonijiet li ma jaqgħux taħt tali dritt.

39.

Barra minn hekk, it-TKE għandu ċerti karatteristiċi speċifiċi, ta’ żewġ tipi, b’tali mod li ma jistax jiġi assimilat purament u sempliċement mal-Ftehim ŻEE, li huwa s-suġġett tal-ġurisprudenza li semmejt.

40.

Fl-ewwel lok, it-TKE ma jistabbilixxi ebda qorti responsabbli sabiex tiżgura interpretazzjoni uniformi tad-dispożizzjonijiet tiegħu, b’mod konformi mal-interpretazzjoni mogħtija mill-Qorti tal-Ġustizzja fi ħdan l-ordinament ġuridiku tagħha. Fil-fatt, it-TKE huwa intiż sabiex jiġi interpretat biss fl-okkażjoni ta’ soluzzjoni ta’ tilwim minn qrati differenti, ta’ arbitraġġ jew statali tal-partijiet kontraenti, li għalhekk ma jistgħux jevitaw diverġenzi fl-interpretazzjoni ( 19 ).

41.

Fit-tieni lok, kif irrilevaw il-Gvern Ġermaniż fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu u l-Kummissjoni waqt is-seduta, it-TKE, minkejja li huwa ftehim multilaterali, huwa kkostitwit minn sett ta’ obbligi bilaterali bejn il-partijiet kontraenti, fosthom l-Unjoni u l-Istati Membri ( 20 ). L-obbligi stabbiliti mit-TKE jippermettu essenzjalment il-protezzjoni tal-investimenti mwettqa minn investituri ta’ parti kontraenti f’parti kontraenti oħra ( 21 ). Għalhekk, il-ksur ta’ wieħed minn dawn l-obbligi ma jfissirx li l-partijiet kontraenti kollha jistgħu dejjem jitolbu kumpens għal dan, peress li dawn l-obbligi jiġu eżerċitati biss b’mod bilaterali, bejn żewġ partijiet kontraenti ( 22 ).

42.

Għalhekk, it-TKE jistabbilixxi sett ta’ obbligi bilaterali intiżi sabiex jirregolaw, fil-qasam kopert minnu, minn naħa, ir-relazzjonijiet bejn il-partijiet kontraenti, u min-naħa l-oħra, bejn l-investituri ta’ parti kontraenti u l-parti kontraenti fiż-żona li fiha twettqu l-investimenti. Minn dan jirriżulta li, fit-teorija, dawn l-obbligi jistgħu jirregolaw ukoll, anki fi ħdan l-Unjoni, ir-relazzjonijiet bejn l-Istati Membri, u għalhekk japplikaw fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

43.

Dawn iż-żewġ karatteristiċi speċifiċi tat-TKE, meta mqabbel mal-Ftehim ŻEE, jillimitaw għalhekk il-possibbiltà li s-soluzzjoni żviluppata fis-sentenzi Andersson u Wåkerås-Andersson ( 23 ) u Salzmann ( 24 ), dwar in-nuqqas ta’ ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja għall-interpretazzjoni ta’ ftehim internazzjonali, tiġi trasposta għal sitwazzjonijiet esterni għall-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

44.

F’din il-kawża, il-qorti tar-rinviju titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja tinterpreta dispożizzjonijiet ta’ ftehim internazzjonali li ma ngħatawx interpretazzjoni uniformi u konformi mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fit-tilwim estern għall-Unjoni u li jistgħu, fil-prinċipju, ikunu wkoll applikati f’sitwazzjonijiet interni għall-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

45.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, jiena tal-fehma li ma jistax jiġi eskluż l-interess tal-Unjoni li d-dispożizzjonijiet tat-TKE jingħataw interpretazzjoni uniformi. Għalhekk, f’dawn iċ-ċirkustanzi, niddeduċi li għandha tiġi rrikonoxxuta l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari f’din il-kawża.

46.

Hawnhekk ukoll irrid nimmodera din id-dikjarazzjoni. Tali konklużjoni tista’ tintlaħaq biss taħt il-kundizzjoni li d-dispożizzjonijiet li hija mitluba l-interpretazzjoni tagħhom huma effettivament applikabbli fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Jekk dan ma huwiex il-każ, l-interess tal-Unjoni fl-interpretazzjoni uniformi tagħhom ikun nieqes, l-istess bħall-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tagħti din l-interpretazzjoni.

47.

Issa, minn naħa, l-Artikolu 26 tat-TKE jistabbilixxi mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim bejn investituri ta’ parti kontraenti u parti kontraenti u jippermetti li wieħed jirrikorri quddiem tribunal tal-arbitraġġ. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, fis-sentenza Achmea ( 25 ), li r-rikors għal tribunal tal-arbitraġġ stabbilit abbażi ta’ trattat ta’ protezzjoni u ta’ promozzjoni ta’ investimenti konkluż bejn żewġ Stati Membri ma huwiex permess fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. F’dawn iċ-ċirkustanzi, din is-sentenza donnha tissuġġerixxi li l-Artikolu 26 tat-TKE qatt ma jkun applikabbli fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, b’tali mod li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex ġurisdizzjoni sabiex tinterpreta din id-dispożizzjoni.

48.

Madankollu, it-TKE ma jistax jiġi assimilat b’mod sħiħ għat-trattat bilaterali ta’ investiment (iktar ’il quddiem it-“TBI”) inkwistjoni fis-sentenza Achmea u għandu ċerti karatteristiċi speċifiċi li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni, sabiex tkun tista’ tingħata tweġiba kompleta għall-kwistjoni dwar il-kompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni tal-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim li huwa jistabbilixxi. Għalhekk, nistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tieħu din l-opportunità sabiex teżamina l-implikazzjonijiet ta’ din is-sentenza dwar l-applikabbiltà tal-Artikolu 26 tat-TKE, peress li din l-analiżi hija neċessarja sabiex tiġi stabbilita l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari dwar l-interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni.

49.

Min-naħa l-oħra, huwa minnu li s-sentenza Achmea ma ddeċidietx dwar il-kwistjoni iktar ġenerali tal-kompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni ta’ dispożizzjonijiet sostantivi tat-trattati ta’ protezzjoni u ta’ promozzjoni ta’ investimenti, meta dawn ikunu intiżi sabiex jirregolaw ir-relazzjonijiet bejn l-Istati Membri. Madankollu, din is-sentenza wriet id-diffikultajiet marbuta mal-eżistenza ta’ tali ftehim meta huma japplikaw fl-Unjoni ( 26 ). Fil-fatt, tqum il-kwistjoni dwar jekk id-dispożizzjonijiet sostantivi jistgħux jiġu invokati f’tilwima bejn investitur ta’ Stat Membru u Stat Membru ieħor quddiem il-qrati ta’ dan tal-aħħar. Għalhekk, huwa neċessarju li jiġi vverifikat jekk id-dispożizzjonijiet sostantivi tat-TKE jistgħux, fl-isfond tas-sentenza Achmea, jitqiesu li huma inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, u għalhekk, inapplikabbli fi ħdan l-ordinament ġuridiku tagħha.

50.

Tali verifiki jippermettu li jiġi identifikat l-interess tal-Unjoni fl-interpretazzjoni uniformi ta’ dispożizzjonijiet tat-TKE, kif ukoll il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għal dawn id-domandi preliminari.

51.

Il-kwistjoni tal-kompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni ta’ mekkaniżmi ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inklużi fi strumenti konvenzjonali li jorbtu lill-Istati Membri tal-Unjoni tinsab, sa minn diversi snin, fil-qofol ta’ diskussjonijiet imqanqla, fid-dottrina ( 27 ) kif ukoll fil-prattika ( 28 ).

52.

Il-kawża li tat lok għas-sentenza Achmea rriflettiethom, u jekk kien hemm bżonn, uriet ir-relazzjonijiet kunfliġġenti bejn id-dritt tal-Unjoni u d-dritt tal-arbitraġġ ta’ investiment ( 29 ).

53.

Fis-sentenza Achmea ( 30 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Artikoli 267 u 344 TFUE għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu dispożizzjoni inkluża fi ftehim internazzjonali konkluż bejn żewġ Stati Membri, li tipprovdi li investitur ta’ wieħed minn dawn l-Istati Membri jista’, fil-każ ta’ tilwima dwar investimenti fl-Istat Membru l-ieħor, jibda proċedura kontra dan l-Istat Membru tal-aħħar quddiem tribunal tal-arbitraġġ, li dan l-Istat Membru obbliga ruħu li jaċċetta l-ġurisdizzjoni tiegħu.

54.

Fi kliem ieħor, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset bħala inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni klawżola ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkluża f’TBI konkluż bejn żewġ Stati Membri.

55.

F’din is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja bbażat ir-raġunament tagħha fuq prinċipji ta’ bażi u inkontestabbli tad-dritt tal-Unjoni. Hija enfasizzat, qabel kollox, li ftehim internazzjonali ma jistax jippreġudika s-sistema ta’ ġurisdizzjoni stabbilita mit-Trattati, u għalhekk, l-awtonomija tas-sistema legali tal-Unjoni ( 31 ). Hija fakkret li l-awtonomija tad-dritt tal-Unjoni hija ġġustifikata minħabba karatteristiċi essenzjali tal-Unjoni u d-dritt tagħha, rigward, b’mod partikolari, l-istruttura kostituzzjonali tal-Unjoni kif ukoll in-natura nnifisha tal-imsemmi dritt ( 32 ), ikkaratterizzat b’mod partikolari mis-sors awtonomu tiegħu, li huwa t-Trattati, mis-supremazija tiegħu u mill-effett dirett tiegħu ( 33 ).

56.

Imbagħad, il-Qorti tal-Ġustizzja speċifikat li, għaldaqstant, id-dritt tal-Unjoni huwa bbażat fuq il-premessa fundamentali li kull Stat Membru jaqsam mal-Istati Membri l-oħra kollha u jirrikonoxxi li dawn jaqsmu miegħu, sensiela ta’ valuri komuni li fuqhom hija bbażata l-Unjoni. Barra minn hekk, hija rrilevat li din il-premessa timplika u tiġġustifika l-eżistenza tal-fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri fir-rikonoxximent ta’ dawn il-valuri u, għalhekk, fl-osservanza tad-dritt tal-Unjoni li jimplimentahom ( 34 ).

57.

Fl-aħħar nett, il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret li, sabiex jiġi żgurat li jinżammu l-karatteristiċi speċifiċi u l-awtonomija ta’ dan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, it-Trattati stabbilixxew sistema ġudizzjarja maħsuba sabiex tiżgura l-koerenza u l-unità fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni ( 35 ). Barra minn hekk, hija indikat li l-element ċentrali ta’ din is-sistema huwa l-proċedura tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari prevista fl-Artikolu 267 TFUE, li hija intiża sabiex tiżgura l-unità fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, u b’hekk tippermetti li jiġu żgurati l-koerenza tiegħu, l-effett sħiħ tiegħu u l-awtonomija tiegħu, kif ukoll, fl-aħħar mill-aħħar, in-natura speċifika tad-dritt stabbilit mit-Trattati ( 36 ).

58.

Abbażi ta’ dawn il-prinċipji, il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat, minn naħa, li t-tribunal tal-arbitraġġ stabbilit abbażi ta’ dispożizzjonijiet tat-TBI inkwistjoni kien meħtieġ jinterpreta u anki japplika, id-dritt tal-Unjoni ( 37 ). Min-naħa l-oħra, hija qieset li t-tribunal tal-arbitraġġ inkwistjoni kien jinsab barra mis-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni, b’tali mod li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim stabbilit mit-TBI seta’ jeskludi li tilwim, minkejja li jista’ jirrigwarda l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, ikun deċiż b’mod li tiġi żgurata l-effettività sħiħa tar-regoli tal-Unjoni ( 38 ).

59.

Il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li dan kien il-każ anki jekk id-dritt tal-Istati Membri jipprovdi l-possibbiltà li l-qrati nazzjonali jistħarrġu s-sentenza tal-arbitraġġ, peress li tali stħarriġ huwa limitat u jista’ jsir biss sa fejn id-dritt nazzjonali jippermettih. F’dan is-sens, fis-sentenza Achmea, il-Qorti tal-Ġustizzja għamlet distinzjoni bejn mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkluż fi ftehim li jorbot żewġ Stati Membri u l-arbitraġġ kummerċjali, li kien ġie speċifikament meqjus bħala kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni sa fejn id-dispożizzjonijiet fundamentali tad-dritt tal-Unjoni jistgħu jiġu eżaminati fil-kuntest tal-istħarriġ ta’ deċiżjonijiet tal-arbitraġġ mill-qrati nazzjonali, u jekk ikun il-każ, ikunu s-suġġett ta’ rinviju għal deċiżjoni preliminari ( 39 ).

60.

Fil-fatt, nenfasizza li teżisti differenza fundamentali bejn dawn iż-żewġ mekkaniżmi. Proċedura ta’ arbitraġġ kummerċjali tippreżumi li kull parti teżerċita l-awtonomija tagħha. Hija timplika l-konklużjoni ta’ ftehim ta’ arbitraġġ, jew simultanjament mal-konklużjoni tal-kuntratt li permezz tiegħu t-tilwim li jirrigwardah ikun suġġett għall-arbitraġġ, jew ladarba tqum it-tilwima. Fi kliem ieħor, il-ġurisdizzjoni tat-tribunal, fl-arbitraġġ kummerċjali, dejjem tirriżulta minn ftehim ta’ arbitraġġ rigward tilwima ddefinita speċifikament fih. Wieħed ma jistax jikkunsidra li l-ġurisdizzjoni ta’ tali tribunal ta’ arbitraġġ taqa’ fis-sistema tal-protezzjoni ġudizzjarja mogħtija mill-Istat. Pjuttost hija tirriżulta mill-awtonomija ta’ kull parti involuta fil-kummerċ ( 40 ). Fil-fatt, hija minn din l-awtonomija li tirriżulta l-possibbiltà li l-partijiet jiddeċiedu li jsolvu t-tilwim billi jirrikorru għall-arbitraġġ kummerċjali.

61.

Mill-banda l-oħra, il-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim li jinsab fi ftehim internazzjonali jsegwi loġika differenti ( 41 ). F’dan il-każ, dan il-mekkaniżmu jikkostitwixxi offerta ta’ arbitraġġ ġenerali u permanenti, u huwa f’idejn il-kontroparti jekk taċċettah jew le. Fi kliem ieħor, permezz ta’ dan il-mekkaniżmu, l-Istat jirrinunzja għall-possibbiltà li tilwima bejnu u bejn investitur ta’ Stat Membru ieħor u li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan il-ftehim tkun deċiża mill-qrati Statali. Din ir-rinunzja għandha natura sistemika, peress li tista’ tirrigwarda t-tilwim kollu li jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan il-ftehim. B’hekk, l-Istat joħloq mekkaniżmu ta’ protezzjoni ġudizzjarja, estern għas-sistema ġudizzjarja mogħtija minnu.

62.

Huwa preċiżament dan l-aspett tal-mekkaniżmi ta’ arbitraġġ ta’ investiment previsti minn ftehimiet bejn Stati Membri li l-Qorti tal-Ġustizzja tirreferi għalih fis-sentenza Achmea: fil-fatt, ma huwiex aċċettat li l-Istati Membri jistgħu jneħħu mis-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni, permezz ta’ impenn internazzjonali, b’mod sistematiku, sett ta’ tilwimiet li jirrigwardaw l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni.

63.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkwistjoni huwa tali li jikkontesta, minbarra l-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri, il-preżervazzjoni tan-natura proprja tad-dritt stabbilit mit-Trattati, żgurata mill-proċedura tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari prevista fl-Artikolu 267 TFUE, u għaldaqstant ma huwiex kompatibbli mal-prinċipju ta’ kooperazzjoni leali ( 42 ). Fil-fehma tagħha, minn dan jirriżulta li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkluż fit-TBI inkwistjoni, li jipprovdi li kwalunkwe investitur ta’ Stat Membru jista’ jibda proċedura kontra t-tieni Stat Membru quddiem tribunal tal-arbitraġġ, jippreġudika d-dritt tal-Unjoni ( 43 ).

64.

Din is-soluzzjoni hija fl-aħħar mill-aħħar l-espressjoni eżatta tal-awtonomija tad-dritt tal-Unjoni ( 44 ), hija stess ibbażata fuq l-eżistenza tal-fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri, li jaqsmu numru ta’ valuri u jirrikonoxxu l-qsim effettiv ta’ dawn il-valuri. B’hekk, l-Istati Membri għandhom jikkunsidraw, ħlief f’ċirkustanzi eċċezzjonali, li l-Istati Membri l-oħra kollha tal-Unjoni josservaw id-dritt tal-Unjoni, inklużi d-drittijiet fundamentali, b’mod partikolari d-dritt għal rimedju effettiv quddiem qorti indipendenti stabbilit fl-Artikolu 47 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea ( 45 ).

65.

Fi kliem ieħor, huwa preċiżament għaliex fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni huwa aċċettat u rrikonoxxut li l-Istati Membri josservaw numru ta’ valuri u ta’ drittijiet, li taħthom huma stabbiliti l-Istat tad-dritt u d-dritt għal rimedju effettiv, li huwa żgurat ukoll li l-investituri tal-Istati Membri huma, b’mod ċert, suffiċjentement protetti ( 46 ) fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, b’tali mod li ma huwiex neċessarju li jirrikorru għal sistema esterna għas-sistemi ġudizzjarji tal-Istati Membri ( 47 ).

66.

Barra minn hekk, l-importanza ta’ dawn il-valuri, b’mod partikolari tal-Istat tad-dritt, hija mfakkra mill-Qorti tal-Ġustizzja f’diversi kawżi ( 48 ), b’mod li jenfasizza r-rwol tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, b’mod partikolari dak tal-Kummissjoni, responsabbli milli tiżgura l-osservanza tagħhom.

67.

B’dan il-mod, is-sentenza Achmea temmet il-mistoqsijiet dwar ir-relazzjonijiet bejn id-dritt tal-Unjoni u l-mekkaniżmi ta’ soluzzjoni ta’ tilwim li jinsabu fit-TBI konklużi bejn żewġ Stati Membri.

68.

Barra minn hekk, sussegwentement, kważi l-Istati Membri kollha ħadu konjizzjoni ta’ din id-deċiżjoni, billi permezz ta’ diversi dikjarazzjonijiet ( 49 ) wrew l-intenzjoni tagħhom li jitterminaw it-TBI eżistenti bejn l-Istati Membri. Dawn id-dikjarazzjonijiet kienu segwiti mill-konklużjoni, minn 23 Stat Membru, fil‑5 ta’ Mejju 2020, ta’ ftehim għat-terminazzjoni ta’ trattati bilaterali ta’ investiment bejn Stati Membri tal-Unjoni ( 50 ).

69.

Irrid nispeċifika wkoll li l-inkompatibbiltà ta’ mekkaniżmu tal-arbitraġġ ta’ investiment previst minn ftehim internazzjonali mad-dritt tal-Unjoni tirriżulta direttament mill-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni. Minn dan jirriżulta l-inapplikabbiltà tiegħu fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, mingħajr ebda limitazzjoni ratione temporis, b’tali mod li l-ġurisdizzjoni ta’ tribunal tal-arbitraġġ fuq din il-bażi ma tistax tiġi rrikonoxxuta.

70.

Madankollu, is-sentenza Achmea ma tirregolax il-kwistjonijiet kollha marbuta mar-relazzjonijiet bejn l-arbitraġġ ta’ investiment u d-dritt tal-Unjoni. B’mod partikolari, f’din il-kawża kien inkwistjoni trattat bilaterali, li l-partijiet tiegħu kienu żewġ Stat Membri. It-TKE, minkejja li jipprovdi mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim simili għal dak inkwistjoni fis-sentenza Achmea peress li jippermetti r-rikors għal tribunal tal-arbitraġġ, huwa, min-naħa tiegħu, trattat multilaterali li l-Unjoni u l-Istati Membru huma partijiet tiegħu.

71.

Dawn id-differenzi llimitaw it-traspożizzjoni awtomatika tas-soluzzjoni li nstabet fir-rigward tat-TBI għall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst fl-Artikolu 26 tat-TKE. Id-dikjarazzjonijiet suċċessivi tal-Istati Membri f’dan ir-rigward juru ġustament id-diverġenzi eżistenti fir-rigward tal-possibbiltà tal-estensjoni tal-portata tas-sentenza Achmea għall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst mit-TKE ( 51 ) u, b’mod iktar fundamentali, fir-rigward tal-kompatibbiltà tal-Artikolu 26 tat-TKE mad-dritt tal-Unjoni.

72.

Għalhekk, għandu jiġi ddeterminat jekk ir-raġunament tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Achmea jistax japplika fir-rigward tal-kompatibbiltà tal-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim, previst fl-Artikolu 26 tat-TKE. F’dan ir-rigward, il-Gvern Franċiż, Ġermaniż, Spanjol, Taljan, Olandiż u Pollakk, kif ukoll il-Kummissjoni sostnew li għandha tiġi adottata tali soluzzjoni u li l-inkompatibbiltà tal-Artikolu 26 tat-TKE mad-dritt tal-Unjoni timplika l-inapplikabbiltà tiegħu fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Min-naħa tagħhom, waqt is-seduta, il-Gvern Ungeriż, Finlandiż u Svediż iddefendew l-idea li s-soluzzjoni mogħtija fis-sentenza Achmea ma tistax tiġi applikata għall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim stabbilit fl-Artikolu 26 tat-TKE.

73.

Jiena tal-fehma li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst fl-Artikolu 26 tat-TKE, sa fejn jippermetti r-rikors għal tribunal tal-arbitraġġ, iwassal ċertament għal riżultat simili għall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkwistjoni fis-sentenza Achmea, meqjus inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni.

74.

Fl-ewwel lok, nirrileva li bħall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkwistjoni fis-sentenza Achmea, l-Artikolu 26 tat-TKE jippermetti li jitressaq quddiem tribunal tal-arbitraġġ ta’ investimenti tilwim li jista’ jirrigwarda l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni.

75.

Fil-fatt, l-Artikolu 26(6) tat-TKE jipprovdi li t-tribunal tal-arbitraġġ jiddeċiedi dwar il-kwistjonijiet kontenzjużi skont it-TKE u r-“regoli u l-prinċipji tal-liġi internazzjonali applikabbli”. Issa, għall-kuntrarju ta’ dak li jsostnu l-Gvern Finlandiż u dak Svediż, u kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Achmea ( 52 ), fid-dawl tan-natura u tal-karatteristiċi tad-dritt tal-Unjoni, dan id-dritt għandu jitqies fl-istess waqt kemm li jagħmel parti mid-dritt fis-seħħ f’kull Stat Membru kif ukoll li jirriżulta minn ftehim internazzjonali bejn l-Istati Membri. F’dan ir-rigward, it-tribunal tal-arbitraġġ stabbilit skont l-Artikolu 26 tat-TKE jista’, jekk ikun il-każ, jinterpreta, u anki japplika, id-dritt tal-Unjoni.

76.

Fit-tieni lok, jiena tal-fehma li t-tribunal tal-arbitraġġ stabbilit skont l-Artikolu 26 tat-TKE, anki f’tilwima mressqa minn investitur ta’ Stat Membru kontra Stat Membru ieħor, jinsab barra mis-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni ( 53 ).

77.

Fil-fatt, dan it-tribunal tal-arbitraġġ ma jikkostitwixxix element tas-sistema ġudizzjarja tal-Istati Membri u hija preċiżament din in-natura derogatorja li tiġġustifika l-eżistenza ta’ tali mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim. Barra minn hekk, huwa ma jikkostitwixxix qorti komuni għal diversi Stati Membri, peress li ma għandu ebda rabta mas-sistemi ġudizzjarji tal-Istati Membri.

78.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, it-tribunal tal-arbitraġġ stabbilit skont l-Artikolu 26 tat-TKE ma jistax jiġi kkunsidrat bħala “qorti ta’ xi Stat Membru” fis-sens tal-Artikolu 267 TFUE u ma jistax jadixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja b’rinviju għal deċiżjoni preliminari. Għalhekk, id-deċiżjonijiet ta’ tali tribunal ma humiex suġġetti għal mekkaniżmi ta’ natura li jiżguraw realment l-effettività sħiħa tar-regoli tal-Unjoni ( 54 ).

79.

Minn dan jirriżulta li, bħall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim meqjus inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni fis-sentenza Achmea, l-Artikolu 26 tat-TKE, sa fejn jippermetti r-rikors għal tribunal tal-arbitraġġ, fil-fehma tiegħi, jippreġudika l-awtonomija tad-dritt tal-Unjoni u huwa, f’dan ir-rigward, ukoll inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni.

80.

Tali konklużjoni ma hija kkontestata la mill-karatteristiċi speċifiċi tat-TKE, li wasslu għal dubji dwar l-applikazzjoni tas-sentenza Achmea għall-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim li huwa jipprevedi, u lanqas mill-ġurisprudenza l-iktar reċenti tal-Qorti tal-Ġustizzja, invokata b’mod partikolari mill-Gvern Ungeriż, Finlandiż u Svediż waqt is-seduta.

81.

Huwa minnu li, b’mod differenti minn TBI bħal dak previst fis-sentenza Achmea, l-Unjoni stess hija parti għat-TKE u għalhekk hija marbuta b’dan tal-aħħar. Barra minn hekk, nirrileva li, f’din is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat b’mod espliċitu li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim kien previst minn ftehim “li ma ġiex konkluż mill-Unjoni, iżda minn Stati Membri” ( 55 ). Dan jimplika neċessarjament li l-istess soluzzjoni ma tistax tapplika fir-rigward ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Istati Membri u mill-Unjoni? Jiena ma naħsibx.

82.

F’dan ir-rigward, nirrileva li huwa stabbilit li ftehim internazzjonali li jipprovdi għall-ħolqien ta’ qorti responsabbli mill-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tiegħu u li d-deċiżjonijiet tiegħu jorbtu lill-istituzzjonijiet, inkluż lill-Qorti tal-Ġustizzja, ma huwiex, fil-prinċipju, inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, il-kompetenza tal-Unjoni fil-qasam tar-relazzjonijiet esterni u l-kapaċità tagħha li tikkonkludi ftehimiet internazzjonali tinkludi neċessarjament il-fakultà li tissuġġetta ruħha għad-deċiżjonijiet ta’ qorti maħluqa jew maħtura skont tali ftehimiet, għal dak li jirrigwarda l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tagħhom ( 56 ).

83.

Madankollu, tali fakultà tista’ tiġi aċċettata biss bil-kundizzjoni li tiġi osservata l-awtonomija tal-Unjoni u tal-ordinament ġuridiku tagħha ( 57 ). Issa, kif indikajt fil-punti 78 u 79 ta’ dawn il-konklużjonijiet, il-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst fl-Artikolu 26 tat-TKE, sa fejn jippermetti r-rikors għall-arbitraġġ, jippreġudika preċiżament l-awtonomija tad-dritt tal-Unjoni. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-fatt li l-Unjoni hija wkoll parti għat-TKE ma jistax ikollu effett fuq din il-konstatazzjoni.

84.

Fl-aħħar nett, waqt is-seduta, il-Gvern Ungeriż, Finlandiż u Svediż sostnew li l-Opinjoni 1/17 (Ftehim CETA UE‑Kanada) ( 58 ) kienet introduċiet skeda ta’ analiżi ġdida tal-mekkaniżmi ta’ soluzzjoni ta’ tilwim esterni għas-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni. Tali mekkaniżmu ma huwiex fih innifsu inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, sakemm ma jippermettix l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni minn qorti esterna għas-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni u sakemm is-sentenzi li tagħti din tal-aħħar ma jistax ikollhom l-effett li jipprekludu lill-istituzzjonijiet tal-Unjoni milli jiffunzjonaw b’konformità mal-qafas kostituzzjonali tagħhom.

85.

Madankollu, tali argument ma huwiex konvinċenti. Minn naħa, kif espost fil-punti 74 u 75 ta’ dawn il-konklużjonijiet, jiena tal-fehma li l-Artikolu 26 tat-TKE jippermetti preċiżament l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni minn tribunal ta’ arbitraġġ estern għas-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni. Barra minn hekk, l-Artikolu 26 tat-TKE huwa differenti mill-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst mill-Ftehim Ekonomiku u Kummerċjali Komprensiv bejn il-Kanada, minn naħa, u l-Unjoni Ewropea u l-Istati Membri tagħha, min-naħa l-oħra (iktar ’il quddiem, iċ-“CETA”), sa fejn dan tal-aħħar jipprevedi riżerva espliċita fir-rigward tal-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni ( 59 ), liema riżerva ma teżistix skont l-Artikolu 26 tat-TKE.

86.

Min-naħa l-oħra u fuq kollox, nirrileva li fl-Opinjoni 1/17 (Ftehim CETA UE‑Kanada) ( 60 ), ir-raġunament tal-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward tal-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim inkluż fiċ-CETA bl-ebda mod ma jista’ jinfluwenza l-analiżi tal-Artikolu 26 tat-TKE. Kif irrilevat il-Qorti tal-Ġustizzja f’din l-opinjoni, il-kwistjoni tal-kompatibbiltà, mad-dritt tal-Unjoni, tal-istabbiliment jew taż-żamma ta’ tribunal ta’ investiment permezz ta’ ftehim li jorbot l-Istati Membri bejniethom hija differenti minn dik tal-kompatibbiltà, ma’ dan id-dritt, tal-istabbiliment ta’ tali tribunal permezz ta’ ftehim bejn l-Unjoni u l-Istati terzi ( 61 ). L-argument tal-Gvern Olandiż, Finlandiż u Svediż jista’ jintlaqa’ biss kieku t-TKE jirregola r-relazzjonijiet bejn l-Unjoni u l-Istati terzi.

87.

Fil-fatt, filwaqt li l-Istati Membri għandhom josservaw il-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka, tali prinċipju bl-ebda mod ma japplika fir-relazzjonijiet bejn l-Unjoni u l-Istati terzi. B’mod iktar speċifiku, ir-relazzjonijiet mal-Istati terzi ma humiex ibbażati fuq il-premessa fundamentali li kull Stat Membru jaqsam mal-Istati Membri l-oħra kollha u jirrikonoxxi li dawn jaqsmu miegħu numru ta’ valuri komuni u, għalhekk, josservaw id-dritt tal-Unjoni li jimplimentahom. Kif irrileva l-Avukat Ġenerali Bot, fil-kuntest ta’ ftehim ma’ Stati terzi, kull parti kontraenti ma tafdax neċessarjament is-sistema ġudizzjarja tal-parti l-oħra sabiex tiżgura l-osservanza tar-regoli inklużi fil-ftehim ( 62 ). L-assenza ta’ fiduċja reċiproka, bħal dik li teżisti fi ħdan l-Unjoni, hija preċiżament ir-raġuni għalfejn il-partijiet kontraenti jiddeċiedu li jaqblu fuq mekkaniżmu newtrali ta’ soluzzjoni ta’ tilwim ( 63 ). Tali mekkaniżmu, estern għaż-żewġ partijiet, jiżgura l-fiduċja tal-partijiet kontraenti għal dak li jirrigwarda l-applikazzjoni tal-ftehim, mingħajr ma din il-fiduċja tista’ tiġi konfuża mal-fiduċja reċiproka, li hija l-bażi tar-relazzjonijiet fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

88.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, l-Opinjoni 1/17 (Ftehim CETA UE‑Kanada) ( 64 ) ma għandhiex effett fuq l-analiżi, fid-dawl tal-prinċipji stabbiliti fis-sentenza Achmea, tal-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst fl-Artikolu 26 tat-TKE, sa fejn dan jippermetti r-rikors għal tribunal ta’ arbitraġġ, peress li dan il-ftehim jirregola r-relazzjonijiet bejn l-Istati Membri.

89.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti kollha jirriżulta li l-mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim previst fl-Artikolu 26 tat-TKE huwa, fil-fehma tiegħi, inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, sa fejn jippermetti li tribunal tal-arbitraġġ li jinsab barra mis-sistema ġudizzjarja tal-Unjoni, fl-okkażjoni ta’ tilwima bejn investitur ta’ Stat Membru u Stat Membru ieħor, jinterpreta jew japplika d-dritt tal-Unjoni u b’hekk jikkontesta l-prinċipju ta’ fiduċja reċiproka bejn l-Istati Membri u l-preżervazzjoni tan-natura proprja tad-dritt stabbilit mit-Trattati, fl-istess waqt li jippreġudika l-awtonomija tad-dritt tal-Unjoni. Għaldaqstant, l-Artikolu 26 tat-TKE ma huwiex intiż li japplika fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

90.

Madankollu, l-impossibbiltà li investitur ta’ Stat Membru jirrikorri għall-arbitraġġ f’tilwima ma’ Stat Membru ieħor ma timplikax li l-Artikolu 26 tat-TKE qatt ma huwa applikabbli fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Fil-prinċipju, l-investituri ta’ Stat Membru dejjem jistgħu jressqu Stat Membru ieħor quddiem il-qrati tiegħu fir-rigward ta’ tilwima li hemm riferiment għaliha f’din id-dispożizzjoni ( 65 ). Tali possibbiltà tiddependi, madankollu, mill-punt dwar jekk id-dispożizzjonijiet sostantivi tat-TKE jistgħux ikunu l-bażi ta’ tali pretensjonijiet u, għalhekk, jekk min-naħa tagħhom, humiex applikabbli fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Issa ser neżamina din il-kwistjoni.

91.

L-Artikolu 1(6) tat-TKE jiddefinixxi l-kunċett ta’ “investiment”, kif użat fid-dispożizzjonijiet tat-TKE, u jinsab fil-Parti I tat-TKE, intitolata “Definizzjonijiet u Għan”. Għalhekk, din id-dispożizzjoni tifforma parti mid-dispożizzjonijiet introduttivi tat-TKE, intiżi b’mod iktar ġenerali sabiex jistabbilixxu l-kamp ta’ applikazzjoni u l-għan tat-test, kif ukoll jiddefinixxu t-termini użati fid-dispożizzjonijiet tiegħu.

92.

Fi kliem ieħor, l-Artikolu 1(6) tat-TKE, sa fejn jiddetermina l-kamp ta’ applikazzjoni sostantiv tat-TKE, għandu wkoll bħala effett li jiskatta l-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet sostantivi ta’ protezzjoni tat-TKE.

93.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, l-applikabbiltà ta’ din id-dispożizzjoni fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni tiddependi essenzjalment mill-punt dwar jekk ir-regoli sostantivi li lilhom tagħti effett humiex fihom innifishom applikabbli fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, b’tali mod li l-investituri ta’ Stat Membru jistgħu jinvokawhom fi proċeduri kontra Stat Membru ieħor quddiem il-qrati ta’ dan l-Istat.

94.

Minkejja li s-sentenza Achmea ma rregolatx din il-kwistjoni, madankollu hija żvelat l-eżistenza ta’ ċerti dubji dwar il-possibbiltà li jiġu applikati, fi ħdan l-Unjoni, id-dispożizzjonijiet sostantivi tat-Trattati ta’ promozzjoni u ta’ protezzjoni ta’ investimenti b’mod ġenerali, u tat-TKE, b’mod partikolari ( 66 ).

95.

Madankollu, ma naħsibx li huwa possibbli, fil-kuntest ta’ din il-kawża, u b’mod purament teoretiku, li tingħata tweġiba b’ċertezza għal din il-kwistjoni. Fil-fatt, dan ikun jippreżumi li ssir analiżi astratta u eżawrjenti tas-sovrappożizzjonijiet kollha li jistgħu jeżistu bejn id-dritt tal-Unjoni u t-TKE ( 67 ). Madankollu, ma jidhirlix li huwa opportun li ssir tali analiżi fl-istadju tal-eżami tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari u fil-kuntest ta’ din il-kawża. Għandu jiġi enfasizzat ukoll li din il-kwistjoni ma ġietx diskussa bejn il-partijiet ( 68 ).

96.

Barra minn hekk, nenfasizza li l-uniku argument dwar l-inkompatibbiltà tad-dispożizzjonijiet sostantivi tat-TKE mad-dritt tal-Unjoni magħmul fil-qosor f’din il-kawża sar mill-Gvern Taljan u mill-Kummissjoni, għar-raġuni li d-dritt tal-Unjoni jipprevedi strumenti ta’ protezzjoni ta’ investimenti ekwivalenti għall-istrumenti ta’ protezzjoni ta’ investimenti tat-TKE. Madankollu, mal-ewwel daqqa t’għajn, ir-raġunijiet li għalihom din l-ekwivalenza ta’ protezzjoni timplika, fiha nnifisha, inkompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni ma jidhirlix li huma ċari.

97.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, jiena tal-fehma li l-inkompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni tad-dispożizzjonijiet sostantivi tat-TKE, li jinkludu l-Artikolu 1(6) tat-TKE, f’dan l-istadju u b’ċertezza, la tista’ tiġi eskluża u lanqas aċċettata. Għalhekk, għandu jiġi preżunt li dawn id-dispożizzjonijiet għandhom japplikaw fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

98.

Fil-fehma tiegħi, l-Artikolu 26 tat-TKE ma huwiex kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni sa fejn jipprevedi rikors għal tribunal tal-arbitraġġ, b’tali mod li tali mekkaniżmu ta’ soluzzjoni ta’ tilwim ma jistax japplika fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

99.

Madankollu, sa fejn f’dan l-istadju ma jistax jiġi eskluż li d-dispożizzjonijiet sostantivi tat-TKE, li jinkludu l-Artikolu 1(6) tat-TKE, jistgħu jkunu applikabbli fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, għandu jiġi preżunt ukoll li dawn id-dispożizzjonijiet jistgħu jiġu invokati minn investituri ta’ Stat Membru f’tilwima kontra Stat Membru ieħor quddiem il-qrati ta’ dan tal-aħħar, prevista fl-Artikolu 26 tat-TKE. F’dawn iċ-ċirkustanzi, kemm l-Artikolu 1(6) kif ukoll l-Artikolu 26 tat-TKE għandhom jiġu kkunsidrati bħala li jistgħu jiġu applikati fi ħdan l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

100.

Minn dan jirriżulta li jeżisti interess ċert tal-Unjoni li dawn id-dispożizzjonijiet jingħataw interpretazzjoni uniformi, b’tali mod li l-Qorti tal-Ġustizzja għandu jkollha ġurisdizzjoni sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari kollha.

101.

Permezz tal-ewwel domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 1(6) tat-TKE għandux jiġi interpretat fis-sens li kreditu li jirriżulta minn kuntratt tal-elettriku li ma involviex kontribuzzjoni min-naħa tal-investitur fl-Istat ospitanti jista’ jikkostitwixxi investiment.

102.

Waqt is-seduta, Komstroy sostniet li l-kunċett ta’ “investiment” huwa ddefinit mit-TKE u li din id-definizzjoni hija suffiċjenti fiha nnifisha, minkejja li hija sostnuta minn lista mhux eżawrjenti ta’ eżempji ta’ assi li jikkostitwixxu investiment fis-sens tat-TKE. Din il-kumpannija sostniet ukoll li s-sens proprju tal-kliem tal-Artikolu 1(6) tat-TKE huwa ċar, b’tali mod li ma huwiex neċessarju li ssir interpretazzjoni tagħhom u lanqas li jsir riferiment għal kriterji esterni għad-definizzjoni mogħtija. Fl-aħħar nett, Komstroy issostni li l-Artikolu 1(6) tat-TKE stess jipprovdi li kreditu kuntrattwali jista’ jiġi kkunsidrat bħala investiment, għaliex l-Artikolu 1(6)(ċ) u (f) tat-TKE jsemmu rispettivament, il-“pretensjonijiet għal flus” u “kwalunkwe dritt konferit minn […] kuntratt”.

103.

Ir-Repubblika tal-Moldova, il-Gvern Spanjol, Olandiż u Pollakk, kif ukoll il-Kummissjoni, jargumentaw li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ bejgħ ma jistax jikkostitwixxi investiment fis-sens tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE. Huma jsostnu li minkejja li l-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE jipprovdi li kreditu likwidu jikkostitwixxi investiment, dan huwa biss bil-kundizzjoni li dan il-kreditu jkun “assoċjat ma’ investiment”. Issa, kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ bejgħ ma jistax jiġi kkunsidrat bħala “assoċjat ma’ investiment”. Barra minn hekk, ir-Repubblika tal-Moldova tenfasizza li għandu jsir riferiment għas-sens ordinarju tal-kelma “investiment”, li jippreżumi kontribuzzjoni ta’ kapital, li hija nieqsa fir-rigward ta’ kreditu kuntrattwali. Fl-aħħar nett, ir-Repubblika tal-Moldova u l-Kummissjoni jenfasizzaw l-importanza li ssir distinzjoni bejn dak li jaqa’ taħt kummerċ u dak li jaqa’ taħt investiment, peress li l-investimenti biss huma protetti mill-Parti III tat-TKE.

104.

L-Artikolu 1(6) tat-TKE jiddefinixxi l-investiment bħala “kull tip ta’ assi, li jkun proprjetà jew ikkontrollat direttament jew indirettament minn investitur”. B’dan il-mod, it-TKE jipprovdi definizzjoni li ma tantx hija preċiża li, mal-ewwel daqqa t’għajn, tidher li hija limitata biss mis-suġġett tal-attività li magħha huwa assoċjat dan l-investiment. Din id-dispożizzjoni żżid li investiment fis-sens tat-TKE għandu jkun assoċjat ma’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija.

105.

Din id-definizzjoni hija ssupplimentata minn lista mhux eżawrjenti ta’ eżempji speċifiċi ta’ investiment fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni. Minn din jirriżulta li, kif targumenta Komstroy, meta l-assi inkwistjoni jkunu koperti b’mod ċar minn wieħed mill-investimenti msemmija b’mod espliċitu fl-Artikolu 1(6) tat-TKE, fil-prinċipju, ma jkunx hemm bżonn li ssir interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni ( 69 ).

106.

Fir-rigward tal-krediti kuntrattwali, dawn jistgħu jaqgħu taħt id-definizzjoni tal-Artikolu 1(6) tat-TKE, kemm skont l-Artikolu 1(6)(ċ) kif ukoll skont l-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE. Fil-fatt huma previsti “pretensjonijiet għal flus […] li joħroġ minn kuntratt li jkollu valur ekonomiku li jiġi assoċjat ma’ investiment” ( 70 ), kif ukoll “kwalunkwe dritt konferit minn […] kuntratt […] biex wieħed jidħol għal xi attività ekonomika fis-settur ta’ l-enerġija” ( 71 ).

107.

Madankollu, nirrileva li, minkejja li dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet jipprovdu eżempji ta’ investimenti fis-sens tat-TKE, huma jżidu wkoll kundizzjonijiet addizzjonali sabiex jiġi kklassifikat l-investiment. Minn naħa, l-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE jipprovdi li kreditu likwidu huwa investiment bil-kundizzjoni li jirriżulta minn kuntratt li huwa stess huwa assoċjat ma’ investiment. Min-naħa l-oħra, l-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE jipprovdi li dritt mogħti minn kuntratt huwa investiment bil-kundizzjoni li dan ikun ingħata għall-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fil-qasam tal-enerġija. Fi kliem ieħor, kreditu li jirriżulta minn kuntratt ma huwiex awtomatikament investiment fis-sens tat-TKE, peress li t-test jimponi ċerti limitazzjonijiet.

108.

Issa, iż-żieda ta’ dawn il-kundizzjonijiet tirrendi diffiċli, jekk mhux impossibbli, ir-rabta inekwivoka ta’ kull kreditu kuntrattwali ma’ forma ta’ investiment waħda jew oħra fis-sens tal-Artikolu 1(6) tat-TKE. Fil-fatt, kreditu kuntrattwali, b’mod partikolari meta jirriżulta minn kuntratt ta’ bejgħ tal-elettriku, ma hemmx dubju li ma jistax ikun kopert mill-Artikolu 1(6)(ċ) jew (f) tat-TKE, mingħajr ma jiġi ddeterminat, minn qabel, x’jimplikaw il-kundizzjonijiet addizzjonali stabbiliti minn dawn id-dispożizzjonijiet.

109.

Għalhekk, għandha ssir l-interpretazzjoni ta’ dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet li, skont l-Artikolu 31(1) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna ( 72 ), għandha ssir “in bona fide, skont is-sens ordinarju mogħti lill-kliem tat-Trattat fil-kuntest tagħhom u fid-dawl tal-għan u tal-iskop tiegħu”.

110.

Fir-rigward tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE, li jipprovdi li kreditu għandu jirriżulta minn kuntratt assoċjat ma’ investiment, nirrileva ċerta ambigwità. Fil-fatt, din id-dispożizzjoni tiddefinixxi l-krediti likwidi li jistgħu jiġu kkunsidrati bħala investiment, billi tirreferi għall-kunċett ta’ “investiment”. Fi kliem ieħor, il-kunċett ta’ “investiment” huwa fl-istess ħin il-kunċett iddefinit u l-kunċett użat sabiex jiġi ddefinit. L-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE għandu, f’dan is-sens, natura ċirkulari ( 73 ).

111.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, u sabiex wieħed joħroġ minn din iċ-ċirkularità, wieħed jista’ jifhem il-kelma “investiment” imsemmija fl-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE biss f’sens differenti minn dak speċifikament previst f’din id-dispożizzjoni. Kif jirrileva l-Gvern Pollakk, kreditu likwidu huwa investiment biss jekk ikun ikkostitwit skont kuntratt li huwa nnifsu huwa assoċjat ma’ investiment ieħor fis-sens tat-TKE, li ma jaqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE.

112.

Issa, l-ebda wieħed mill-investimenti l-oħra msemmija fl-Artikolu 1(6) tat-TKE ma jista’ jinftiehem bħala li jkopri l-provvista tal-elettriku, li hija s-suġġett tal-kuntratt li minnu jirriżulta l-kreditu likwidu inkwistjoni. Ebda subparagrafu ta’ din id-dispożizzjoni ma jipprevedi sempliċi tranżazzjoni kummerċjali ( 74 ). Għalhekk, mill-interpretazzjoni letterali tat-test tal-Artikolu 1(6) tat-TKE jirriżulta li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku u li ma involva ebda kontribuzzjoni ma huwiex kreditu likwidu skont kuntratt ta’ valur ekonomiku assoċjat ma’ investiment.

113.

L-interpretazzjoni letterali tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE hija, imbagħad, ikkonfermata mill-użu tas-sens ordinarju tal-kelma “investiment”, imsemmija f’din id-dispożizzjoni ( 75 ).

114.

Kif jargumentaw ir-Repubblika tal-Moldova u l-Kummissjoni, fil-lingwaġġ komuni din il-kelma tindika ġeneralment tranżazzjoni kkostitwita minn kontribuzzjoni finanzjarja li sseħħ f’ċertu żmien u tinvolvi riskju ( 76 ).

115.

Barra minn hekk, fl-istess sens, il-ġurisprudenza tal-arbitraġġ żviluppat progressivament definizzjoni oġġettiva tal-kunċett ta’ “investiment”, li tipprovdi li investiment jippreżupponi li jiġu ssodisfatti tliet elementi: kontribuzzjoni mill-investitur, ċertu żmien ta’ eżekuzzjoni u parteċipazzjoni fir-riskji tat-tranżazzjoni ( 77 ).

116.

Minkejja li din id-definizzjoni ġiet żviluppata fir-rigward tal-kunċett ta’ investiment fil-Konvenzjoni għas-Soluzzjoni ta’ Tilwim dwar Investimenti bejn Stati u Ċittadini ta’ Stati Oħra, iffirmata f’Washington fit‑18 ta’ Marzu 1965, jidhirli li hija tinkludi l-elementi essenzjali ta’ dak li jista’ jikkostitwixxi investiment u hija, f’dan is-sens, sikwit imfakkra fid-dottrina meta tiġi proposta definizzjoni ġenerali ta’ dan il-kunċett ( 78 ).

117.

Skont dan il-fehim tal-kelma “investiment”, kreditu likwidu huwa għalhekk investiment fis-sens tal-Artikolu 1(6) tat-TKE, bil-kundizzjoni li dan ikun tnissel minn kuntratt li jkun involva kontribuzzjoni min-naħa tal-investitur preżunt u l-istennija ta’ qligħ, li ma huwiex iggarantit. Dan il-fehim tal-kelma “investiment”, kif stabbilit fl-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE, jinsab, barra minn hekk, kemm fil-ġurisprudenza tal-arbitraġġ ( 79 ) kif ukoll fid-dottrina ( 80 ).

118.

Issa, kuntratt ta’ provvista tal-elettriku huwa sempliċi tranżazzjoni kummerċjali li ma tistax tkun koperta mill-kunċett ta’ “investiment”, peress li la tinvolvi kontribuzzjoni ( 81 ), u lanqas stennija ta’ dħul li jiddependi mill-kontribuzzjoni. Għalhekk, jiena tal-fehma li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku ma huwiex assoċjat ma’ investiment u ma jissodisfax il-kundizzjoni stabbilita fl-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE.

119.

Fl-aħħar nett, tali interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “investiment”, fis-sens tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE, hija kkorroborata mill-analiżi tal-loġika ġenerali tat-TKE u tas-sistema ta’ protezzjoni ta’ investimenti stabbilita. Kif tenfasizza l-Kummissjoni, it-TKE jiddistingwi r-regoli rigward il-kummerċ, li jinsabu fil-Parti II tiegħu, minn dawk rigward il-promozzjoni u l-protezzjoni ta’ investimenti, li jinsabu fil-Parti III. Għalhekk, sempliċi tranżazzjoni kummerċjali ma hijiex, inkwantu tali, komparabbli għal investiment, ħlief jekk jintilef is-sens kollu tad-distinzjoni eżistenti bejn dak li jaqa’ taħt kummerċ u dak li jaqa’ taħt investiment u li jeħtieġ, għal din ir-raġuni, protezzjoni partikolari ( 82 ).

120.

Għalhekk, il-kunċett ta’ “investiment” fis-sens tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE ma jistax jiġi konfuż ma’ sempliċi attività kummerċjali, b’tali mod li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku, li ma jinvolvix kontribuzzjoni u stennija ta’ qligħ li jiddependi fuq din il-kontribuzzjoni, ma jistax jaqa’ taħtu.

121.

L-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE jirrigwarda “kwalunkwe dritt konferit minn […] kuntratt […] biex wieħed jidħol għal xi attività ekonomika fis-settur ta’ l-enerġija”. F’dan ir-rigward, infakkar li l-Artikolu 1(6) tat-TKE diġà jipprovdi, b’mod ġenerali, li investiment fis-sens tat-TKE għandu jkun assoċjat ma’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija. Għalhekk, il-kundizzjoni imposta mill-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE ma tistax tinftiehem bl-istess mod, inkella tali preċiżjoni titlef is-sens kollu tagħha.

122.

Għalhekk, l-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE ma jirreferix għal kull dritt kuntrattwali marbut ma’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija, iżda jżid kundizzjoni addizzjonali sabiex dritt kuntrattwali jkun jista’ jiġi kkunsidrat bħala investiment protett fis-sens tat-TKE. Dan jirriżulta mill-formulazzjoni stess ta’ din id-dispożizzjoni. B’dan il-mod, l-użu tal-kliem “biex wieħed jidħol għal” jindika li d-dritt kuntrattwali inkwistjoni għandu jkun ingħata għall-finijiet tal-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija ( 83 ). Id-dritt kuntrattwali għandu jippermetti l-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija li, fl-assenza tiegħu, il-benefiċjarju ma jkunx jista’ jeżerċita. Fi kliem ieħor, id-dritt kuntrattwali għandu jawtorizza l-eżerċizzju ta’ din l-attività u joħloq il-kundizzjonijiet għal dan l-eżerċizzju ( 84 ).

123.

Madankollu, minkejja li kreditu kuntrattwali huwa effettivament dritt mogħti minn kuntratt, dan ma jistax jiġi kkunsidrat li jawtorizza l-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija meta dan ikun akkwistat wara l-kostituzzjoni tiegħu mingħand id-detentur oriġinali. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-kreditu jagħti lid-detentur tiegħu mhux id-dritt li jeżerċita attività ekonomika fis-settur tal-enerġija, iżda dak biss li jitlob il-ħlas tiegħu.

124.

Barra minn hekk, anki jekk wieħed jikkunsidra l-oriġini tal-kreditu, quod non, jiġifieri l-kuntratt ta’ provvista tal-elettriku, jiena tal-fehma li jintlaħaq l-istess riżultat. Minkejja li kuntratt ta’ bejgħ tal-elettriku bejn żewġ kumpanniji jippermetti effettivament li waħda minnhom tipprovdi l-elettriku lill-oħra, madankollu ma huwiex dan il-kuntratt li jawtorizza l-eżerċizzju ta’ attività ekonomika fis-settur tal-enerġija. Il-kumpannija li tipprovdi l-elettriku hija fil-fatt diġà f’pożizzjoni li tipprovdi l-elettriku inkwistjoni lill-kokontraenti tagħha, b’tali mod li l-kuntratt fl-ebda każ ma jinkludi awtorizzazzjoni jew dritt li tiġi eżerċitata attività ekonomika fis-settur tal-enerġija fil-pajjiż ospitanti.

125.

Għalhekk, tali kreditu ma huwiex, fil-fehma tiegħu, kopert mill-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE.

126.

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li la l-Artikolu 1(6)(ċ) u lanqas l-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE ma jistgħu jiġu interpretati fis-sens li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku u li ma jimplika ebda kontribuzzjoni huwa investiment fis-sens ta’ dawn id-dispożizzjonijiet.

127.

Madankollu, l-Artikolu 1(6) tat-TKE jipprovdi wkoll definizzjoni ġenerali, għalkemm vaga, tal-kunċett ta’ “investiment” u l-lista ta’ investimenti li huwa jipprovdi ma hijiex eżawrjenti. Għalhekk, wieħed jista’ jiddefendi l-idea li kreditu li ma huwiex kopert mill-Artikolu 1(6)(ċ) u (f) tat-TKE jista’ madankollu jikkostitwixxi investiment fis-sens tal-Artikolu 1(6) tat-TKE, sa fejn jikkostitwixxi “kull tip ta’ assi, li jkun proprjetà jew ikkontrollat direttament jew indirettament minn investitur”.

128.

Tali argument ma huwiex konvinċenti. Kif enfasizzajt ( 85 ), il-krediti kuntrattwali huma l-uniċi assi li għalihom l-Artikolu 1(6) tat-TKE jipprovdi limitazzjonijiet espliċiti għall-aċċettazzjoni tagħhom bħala investimenti. Għalhekk, wieħed ma jistax jirreferi għad-definizzjoni ġenerali tal-kunċett ta’ “investiment” bl-uniku skop li jiġu evitati l-limitazzjonijiet previsti fl-Artikolu 1(6)(f) tat-TKE, ħlief jekk jiċħad l-eżistenza ta’ dawn id-dispożizzjonijiet speċifiċi u jagħti interpretazzjoni contra legem tal-kunċett ta’ “investiment” fis-sens tat-TKE.

129.

Għaldaqstant, nipproponi li r-risposta għall-ewwel domanda preliminari għandha tkun li l-Artikolu 1(6) tat-TKE għandu jiġi interpretat fis-sens li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku li ma jinvolvi ebda kontribuzzjoni ma huwiex investiment fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni.

130.

Permezz tat-tieni domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 26(1) tat-TKE għandux jiġi interpretat fis-sens li jikkostitwixxi investiment l-akkwist, minn impriża ta’ parti kontraenti, ta’ kreditu kkostitwit minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE.

131.

F’dan ir-rigward, infakkar, li l-kreditu inkwistjoni jirriżulta minn relazzjoni kuntrattwali bejn Moldtranselectro u Derimen, u din il-kumpannija tal-aħħar hija rreġistrata fil-Gżejjer Verġni Brittaniċi, jiġifieri fi Stat terz għat-TKE.

132.

L-Artikolu 26(1) tat-TKE jippermetti s-soluzzjoni ta’ tilwim bejn parti kontraenti u investitur ta’ parti kontraenti oħra meta t-tilwima tirrigwarda investiment imwettaq minn dan l-investitur. Il-qorti tar-rinviju tistaqsi dwar l-eventwali effett tal-oriġini tal-kreditu, meta dan il-kreditu kien ikkostitwit oriġinarjament minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE, fuq il-klassifikazzjoni tiegħu ta’ “investiment” fis-sens tal-Artikolu 1(6) tat-TKE, li jeżiġi li tali investiment ikun twettaq minn investitur ta’ parti kontraenti.

133.

Qabel kollox, nirrileva li, fid-dawl tar-risposta għall-ewwel domanda proposta minni, ma huwiex neċessarju li tingħata risposta għat-tieni domanda, peress li, billi rrispondejt fin-negattiv għall-ewwel domanda, ma huwiex neċessarju li jiġi ddeterminat jekk l-oriġini tal-kreditu għandhiex effett fuq l-aċċettazzjoni tiegħu bħala investiment imwettaq minn parti kontraenti fis-sens tal-Artikolu 26(1) tat-TKE.

134.

Għall-fini ta’ kompletezza, xorta ser neżamina t-tieni domanda preliminari, fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx mal-analiżi tiegħi tal-ewwel domanda, billi tippreżumi li tali kreditu jista’ jikkostitwixxi investiment fis-sens tal-Artikolu 1(6) tat-TKE.

135.

Kif tirrileva l-qorti tar-rinviju, u kif tenfasizza r-Repubblika tal-Moldova, għandu jiġi ddeterminat jekk investiment kienx effettivament “imwettaq minn investitur ta’ parti kontraenti”, billi jsir riferiment għall-Artikolu 1(8) tat-TKE, li jiddefinixxi l-kliem “tagħmel investiment”. Din id-dispożizzjoni tipprovdi b’mod partikolari li investiment jista’ jitwettaq permezz tal-akkwist tal-investimenti eżistenti kollha jew parti minnhom. Madankollu, hija ma teżiġix li l-investiment eżistenti inkwistjoni kien oriġinarjament ikkostitwit fi Stat parti għat-TKE.

136.

Ir-Repubblika tal-Moldova ssostni madankollu li tali kundizzjoni teżisti. Fil-fehma tagħha, il-kliem “investiment eżistenti” għandu jinftiehem skont id-definizzjoni ta’ “investiment” tal-Artikolu 1(6) tat-TKE, li tipprovdi li investiment għandu jkun “proprjetà jew ikkontrollat direttament jew indirettament minn investitur”. Madankollu, hija tirrileva li l-Artikolu 1(7) tat-TKE jiddefinixxi min-naħa tiegħu l-kelma “investitur” bħala “kumpannija jew organizzazzjoni oħra organizzata skond il-liġi applikabbli f’[…] Parti Kontraenti”. Għalhekk, hija ssostni li, peress li l-operatur ekonomiku, detentur oriġinali tal-kreditu inkwistjoni, huwa operatur ta’ Stat terz għat-TKE, dan ma jistax jiġi kkunsidrat bħala investitur fis-sens tal-Artikolu 1(7) tat-TKE, b’tali mod li l-kreditu inkwistjoni ma jistax jikkostitwixxi “investiment eżistenti” mwettaq minn kumpannija ta’ parti kontraenti fis-sens tal-Artikolu 1(8) u tal-Artikolu 26(1) tat-TKE.

137.

Tali argument ma huwiex konvinċenti. Minkejja li r-raġunament tar-Repubblika tal-Moldova dwar in-neċessità li jsir riferiment għall-Artikolu 1(6) sa (8) tat-TKE sabiex jiġi ddefinit dak li huwa kopert mill-kliem “investiment imwettaq minn” għandu jiġi approvat, il-konklużjoni li għaliha tasal ir-Repubblika tal-Moldova hija bbażata, madankollu, fuq qari parzjali ta’ dawn l-artikoli.

138.

Mhux biss, kif irrilevajt ( 86 ), l-Artikolu 1(8) tat-TKE ma jimponi ebda kundizzjoni dwar l-oriġini ġeografika tal-investiment eżistenti, iżda d-dispożizzjonijiet analizzati jipprovdu b’mod espliċitu li tali investiment jista’ jkun kkostitwit minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE. Fil-fatt, l-Artikolu 1(7) tat-TKE jiddefinixxi l-kunċett ta’ “investitur” għal dak li jirrigwarda kemm il-partijiet kontraenti kif ukoll l-Istati terzi. Għalhekk, huwa aċċettat, b’mod ċar, li investitur jista’ jkun minn Stat terz għat-TKE, mingħajr ma dan jimplika li l-investimenti li huwa jwettaq ma humiex investimenti eżistenti fis-sens tat-TKE ( 87 ).

139.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-fatt li l-kreditu kien ikkostitwit minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE ma għandu ebda effett fuq il-klassifikazzjoni tiegħu bħala “investiment eżistenti”, peress li dan l-operatur għandu wkoll jiġi kkunsidrat, skont il-kliem tat-TKE, bħala investitur.

140.

Minn dan jirriżulta li l-akkwist, minn operatur ta’ parti kontraenti, ta’ kreditu kkostitwit minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE għandu jiġi kkunsidrat bħala l-akkwist ta’ investiment eżistenti u għalhekk, bħala li jikkostitwixxi investiment imwettaq minn investitur ta’ parti kontraenti fis-sens tat-TKE.

141.

Madankollu, ir-Repubblika tal-Moldova, Komstroy u l-Kummissjoni esprimew riżerva rigward il-possibbiltà ta’ abbuż ta’ dritt f’dawn iċ-ċirkustanzi. Fil-fatt, wieħed ma jistax jeskludi li investiment ikkostitwit minn operatur ekonomiku ta’ Stat terz għat-TKE jista’ jiġi akkwistat minn investitur ta’ parti kontraenti bl-uniku skop li jibbenefika mill-protezzjoni mogħtija mit-TKE, b’mod partikolari sabiex jimplimenta l-Artikolu 26(1) tat-TKE bl-għan li jippreżenta rikors kontra parti kontraenti, li inkella ma setax isir.

142.

Minkejja li huwa minnu li teżisti tali possibbiltà, ma hijiex suffiċjenti sabiex teskludi awtomatikament mill-benefiċċju tal-protezzjoni ta’ investimenti mogħtija permezz tal-użu tas-soluzzjoni ta’ tilwim investiment akkwistat mingħand operatur ta’ Stat terz għat-TKE. Mhux biss tali interpretazzjoni ma jidhirlix li hija kompatibbli mad-dispożizzjonijiet tat-TKE preċedentement analizzati, iżda hija tkun timplika li ebda investiment akkwistat mingħand investitur barrani ma jista’ qatt ikun protett skont it-TKE.

143.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, l-eżistenza ta’ abbuż ta’ dritt tista’ tittieħed inkunsiderazzjoni biss fuq il-bażi ta’ każ b’każ, u ma tistax tiġġustifika prinċipju li jipprovdi li investiment akkwistat minn investitur ta’ parti kontraenti mingħand investitur ta’ Stat terz għat-TKE ma jistax jiġi kkunsidrat bħala investiment imwettaq minn dak tal-ewwel fis-sens tal-Artikolu 26(1) tat-TKE. Għalhekk, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika r-raġunijiet li wasslu għall-akkwist tal-kreditu inkwistjoni minn Komstroy, sabiex tiddetermina jekk dan l-akkwist kienx intiż biss sabiex jiġi ppreżentat rikors kontra r-Repubblika tal-Moldova skont it-TKE.

144.

Għaldaqstant, fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx mal-analiżi tiegħi rigward l-ewwel domanda preliminari, nipproponi li r-risposta għat-tieni domanda preliminari għandha tkun li l-Artikolu 26(1) tat-TKE għandu jiġi interpretat fis-sens li l-akkwist ta’ kreditu kkostitwit mingħand investitur ta’ Stat terz għat-TKE huwa investiment fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni, sakemm tali akkwist ma jkunx seħħ biss sabiex jinkiseb benefiċċju mill-protezzjoni mogħtija mid-dispożizzjonijiet tat-TKE, u b’mod partikolari, sabiex ikun jista’ jiġi ppreżentat rikors quddiem qorti tal-arbitraġġ kontra parti kontraenti, u dan għandu jiġi vverifikat mill-qorti tar-rinviju.

145.

Permezz tat-tielet domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tfittex li tkun taf, essenzjalment, jekk l-Artikolu 26(1) tat-TKE għandux jiġi interpretat fis-sens li kreditu li jappartjeni lil investitur, li jirriżulta minn kuntratt ta’ bejgħ tal-elettriku kkunsinnat fil-fruntiera tal-Istat ospitanti, jista’ jikkostitwixxi investiment imwettaq fiż-żona ta’ parti kontraenti oħra, fl-assenza ta’ kwalunkwe attività ekonomika eżerċitata mill-investitur fit-territorju ta’ dan l-Istat.

146.

Hawnhekk nirrileva wkoll li t-tielet domanda hija ta’ natura sussidjarja. Fil-fatt, jekk ir-risposta għall-ewwel domanda tkun fis-sens li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku ma huwiex investiment, ma jkunx rilevanti li jiġi ddeterminat jekk dan il-kreditu twettaqx fiż-żona ta’ parti kontraenti oħra.

147.

Madankollu, għall-fini ta’ kompletezza, ser nirrispondi għat-tielet domanda preliminari, fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx mal-analiżi tiegħi tal-ewwel u t-tieni domandi, billi tippreżumi, quod non, li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku huwa investiment fis-sens tat-TKE.

148.

Ir-Repubblika tal-Moldova, sostnuta f’dan is-sens mill-Gvern Spanjol u mill-Kummissjoni, targumenta li ma twettaq ebda investiment fit-territorju tagħha, peress li l-elettriku pprovdut skont il-kuntratt li minnu rriżulta l-kreditu kien ikkonsenjat biss sal-fruntiera bejn l-Ukraina u l-Moldova, fuq in-naħa Ukraina.

149.

Tali argument jirriżulta mill-qari tal-Artikolu 1(6)(ċ) tat-TKE, li jipprovdi li kreditu likwidu huwa investiment jekk dan ikun ġie kkostitwit skont kuntratt li jkun huwa nnifsu assoċjat ma’ investiment. Madankollu, jidhirli li huwa jinjora element essenzjali. Fil-fatt, minkejja li l-analiżi tal-investiment li miegħu huwa assoċjat il-kuntratt li minnu jirriżulta l-kreditu inkwistjoni hija rilevanti sabiex il-kreditu jiġi kklassifikat bħala “investiment”, ladarba dan l-element jiġi stabbilit, l-investiment inkwistjoni huwa biss il-kreditu, mingħajr ma hemm bżonn li jerġa’ jsir riferiment, mill-ġdid, għall-investiment assoċjat.

150.

Għalhekk, l-investiment li huwa s-suġġett tat-tilwima u li għandu, bħala tali, jiġi eżaminat fid-dawl tal-Artikolu 26(1) tat-TKE ma huwiex il-provvista tal-elettriku prevista mill-kuntratt li minnu jirriżulta l-kreditu, iżda l-kreditu fih innifsu. Għalhekk, għandu jiġi stabbilit biss jekk l-akkwist ta’ tali kreditu jistax jiġi kkunsidrat bħala investiment fiż-żona tal-Moldova, mingħajr ma hemm bżonn li jiġi identifikat jekk il-kuntratt li taħtu ġie kkostitwit dan il-kreditu huwiex assoċjat ma’ investiment li, huwa nnifsu, twettaq f’din iż-żona.

151.

L-investiment inkwistjoni, jiġifieri l-kreditu, huwa f’dan il-każ miżmum minn investitur Ukrain, fil-konfront ta’ kumpannija stabbilita fil-Moldova. Issa, l-Artikolu 1(10) tat-TKE jiddefinixxi sempliċement il-kelma “żona” bħala “it-territorju taħt is-sovranità tiegħu”. Minn dan jirriżulta li kreditu miżmum fil-konfront ta’ kumpannija stabbilita fit-territorju Moldovan jista’ jiġi kkunsidrat bħala investiment imwettaq fiż-żona ta’ din il-parti kontraenti, u l-lokalizzazzjoni tad-debitur tal-kreditu hija suffiċjenti sabiex dan jiġi stabbilit.

152.

Fi kwalunkwe każ, jinkiseb l-istess riżultat kieku jintlaqa’ l-argument tar-Repubblika tal-Moldova, li jgħid li huwa neċessarju li tiġi vverifikata wkoll iż-żona li fiha twettaq l-investiment li miegħu huwa assoċjat il-kuntratt li minnu jirriżulta l-kreditu.

153.

B’mod formali, l-elettriku huwa effettivament ipprovdut sal-fruntiera mal-Moldova. Madankollu, u sakemm ma tiġix sostnuta soluzzjoni eċċessivament formalistika, jibqa’ l-fatt li l-elettriku huwa fl-aħħar mill-aħħar introdott fin-netwerk Moldovan u li din iċ-ċirkustanza tikkostitwixxi d-dettall essenzjali tal-problema. Il-fatt li huwa kien ikkonsenjat mill-operatur fuq naħa jew oħra tal-fruntiera ma jistax ikollu effett fuq dan ir-riżultat ( 88 ). Fir-realtà, l-elettriku pprovdut dejjem huwa intiż sabiex jiġi ddistribwit fit-territorju Moldovan, u għalhekk, fiż-żona ta’ din il-parti kontraenti ( 89 ).

154.

Għaldaqstant, fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx mal-analiżi tiegħi rigward l-ewwel u t-tieni domanda preliminari, nipproponi li r-risposta għat-tielet domanda preliminari għandha tkun li l-Artikolu 26(1) tat-TKE għandu jiġi interpretat fis-sens li kreditu miżmum minn investitur ta’ parti kontraenti fil-konfront ta’ operatur ta’ parti kontraenti oħra huwa investiment imwettaq minn dak tal-ewwel fiż-żona ta’ dak tat-tieni.

155.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi preliminari magħmula mill-cour d’appel de Paris (il-Qorti tal-Appell ta’ Pariġi (Franza)):

L-Artikolu 1(6) tat-Trattat tal-Karta tal-Enerġija, iffirmat f’Lisbona fis‑17 ta’ Diċembru 1994 u approvat f’isem l-Unjoni Ewropea permezz tad-Deċiżjoni 98/181/KE, KEFA, Euratom tal-Kunsill u tal-Kummissjoni tat‑23 ta’ Settembru 1997 rigward il-konklużjoni, mill-Komunitajiet Ewropej, tat-Trattat fuq iċ-Charter ta’ l-Enerġija u l-Protokoll taċ-Charter ta’ l-Enerġija dwar l-effiċjenza fl-enerġija u l-aspetti ambjentali relatati, għandu jiġi interpretat fis-sens li kreditu li jirriżulta minn kuntratt ta’ provvista tal-elettriku li ma jkun involva ebda kontribuzzjoni ma huwiex investiment fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni.