–

għal Novartis Farma SpA, minn G. Origoni della Croce, A. Lirosi, V. Salvatore, P. Fattori u E. Cruellas Sada, avvocati,

–

għal Roche Italia SpA, minn E. Raffaelli, A. Raffaelli, E. Teti u P. Todaro, avvocati,

–

għar-Regione Veneto, minn E. Zanon, E. Mio, C. Zampieri, L. Manzi u B. Barel, avvocati,

–

għas-Società Oftalmologica Italiana (SOI) ‑ Associazione Medici Oculisti Italiani (AMOI), minn R. La Placa, avvocato,

–

għar-Regione Emilia-Romagna, minn M. R. Russo Valentini, avvocatessa u minn R. Bonatti, avvocato,

–

għall-Gvern Taljan, minn G. Palmieri, bħala aġent, assistita minn M. Russo u minn P. Gentili, avvocati dello Stato,

–

għall-Irlanda, minn L. Williams u E. Creedon u minn A. Joyce, bħala aġenti, assistiti minn M. Gray, BL,

–

għall-Gvern Elleniku, minn V. Karra u M. Vergou u minn K. Georgiadis, bħala aġenti,

–

għall-Gvern Pollakk, minn B. Majczyna u M. Malczewska, bħala aġenti,

–

għall-Gvern Finlandiż, minn H. Leppo, bħala aġent,

–

għall-Gvern Svediż, minn A. Falk, C. Meyer-Seitz, H. Shev u L. Zettergren u minn L. Swedenborg, bħala aġenti,

–

għall-Kummissjoni Ewropea, minn G. Conte u A. Sipos u minn K. Petersen, bħala aġenti,

1

It-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-punt 1 tal-Artikolu 3 kif ukoll tal-Artikoli 5 u 6 tad-Direttiva 2001/83/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-6 ta’ Novembru 2001 dwar il-kodiċi tal-Komunità li għandu x’jaqsam ma’ prodotti mediċinali għall-użu mill-bniedem (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 13, Vol. 27, p. 69), kif emendata bid-Direttiva 2012/26/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tal-25 ta’ Ottubru 2012 (ĠU 2012, L 299, p. 1) (iktar ’il quddiem id-“Direttiva 2001/83”), tal-Artikoli 3, 25 u 26 kif ukoll l-Anness tar-Regolament (KE) Nru 726/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-31 ta’ Marzu 2004 li jistabbilixxi proċeduri Komunitarji għall-awtorizzazzjoni u s-sorveljanza ta’ prodotti mediċinali għall-użu mill-bniedem u veterinarju u li jistabbilixxi l-Aġenzija Ewropea għall-Mediċini (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 13, Vol. 34, p. 229), kif emendat bir-Regolament (UE) Nru 1027/2012 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-25 ta’ Ottubru 2012 (ĠU 2012, L 316, p. 38) (iktar ’il quddiem ir-“Regolament Nru 726/2004”), kif ukoll l-Artikolu 1(3) tad-Direttiva tal-Kunsill 89/105/KEE tal-21 ta’ Diċembru 1988 dwar it-trasparenza ta’ miżuri li jirregolaw il-prezzijiet ta’ prodotti mediċinali għall-użu tal-persuna u li jkunu parti mill-pjan ta’ sistemi nazzjonali ta’ assigurazzjoni tas-saħħa (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 5, Vol. 1, p. 345).

2

Din it-talba tressqet fil-kuntest ta’ kawża bejn Novartis Farma SpA u l-Agenzia Italiana del Farmaco (AIFA) (l-Aġenzija Taljana tal-Mediċini (AIFA)), Roche Italia SpA u l-Consiglio Superiore di Sanità (il-Kunsill Superjuri tas-Saħħa, l-Italja) (iktar ’il quddiem iċ-“CSS”) dwar l-inklużjoni ta’ prodott mediċinali, użat off-label jiġifieri mhux skont l-awtorizzazzjoni ta’ tqegħid fis-suq (iktar ’il quddiem l-“ATS”) għat-trattament tal-mard okulari, fil-lista ta’ prodotti mediċinali li huma rrimborsati mis-Servizio Sanitario Nazionale (is-Servizz Nazzjonali tas-Saħħa, l-Itala) (iktar ’il quddiem is-“SSN”).

3

Id-Direttiva 2001/83 tipprovdi fil-premessi 2 u 35 tagħha li:

[…]

4

L-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2001/83 jipprovdi li:

“Din id-Direttiva għandha tgħodd għall-prodotti mediċinali għall-użu mill-bniedem maħsuba li jitqiegħdu fis-suq fl-Istati Membri inkella jkunu preparati industrijalment jew manifatturati b’metodu li jinvolvi proċess industrijali.”

5

Skont l-punti (1) u (2) tal-Artikolu 3 ta’ din id-direttiva:

“Din id-Direttiva ma tapplikax għal:

6

L-Artikolu 4(3) tal-imsemmija direttiva jipprovdi li:

“Id-disposizzjonijiet ta’ din id-Direttiva m’għandhomx jaffetwaw is-setgħat ta’ l-awtoritajiet ta’ l-Istati Membri kemm fejn għandu x’jaqsam it-tfassil ta’ prezzijiet għall-prodotti mediċinali jew l-inklużjoni tagħhom fl-iskop ta’ skemi nazzjonali dwar sigurtà tas-saħħa, fuq il-bażi ta’ kondizzjonijiet ta’ saħħa u dawk ekonomiċi u soċjali.”

7

L-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 jipprovdi li:

“Stat Membru jista’, skond il-leġislazzjoni fis-seħħ u biex iwettaq ħtiġiet speċjali, jeskludi mid-disposizzjonijiet ta’ din id-Direttiva prodotti mediċinali provduti bi tweġiba għal ordni bona fede mhux mitluba, formulati skond l-ispeċifikazzjonijiet ta’ professjonista awtorizzat tal-kura tas-saħħa u għall-użu minn pazjent individwali taħt ir-responsabbiltà diretta personali tiegħu.”

8

Skont l-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva:

“L-ebda prodott mediċinali ma jista’ jitqiegħed fis-suq ta’ Stat Membru jekk ma tkunx inħarġet [ATS] mill-awtoritajiet kompetenti ta’ dak l-Istat Membru skond din id-Direttiva jew jekk ma tkunx ingħatat awtorizzazzjoni skond ir-Regolament (KE) Nru 726/2004, li għandha tinqara flimkien mar-Regolament (KE) Nru 1901/2006 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-12 ta’ Diċembru 2006 dwar prodotti mediċinali għall-użu pedjatriku [(ĠU 2006, L 378, p. 1)] u r-Regolament (KE) Nru 1394/2007 [tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-13 ta’ Novembru 2007 dwar prodotti mediċinali ta’ terapija avvanzata u li jemenda d-Direttiva 2001/83/KE u r-Regolament (KE) Nru 726/2004 (ĠU 2007, L 324, p. 121, rettifika fil-ĠU 2009, L 87, p. 174)].

Meta prodott mediċinali jkun ingħata [ATS] inizjali […] skond l-ewwel sub-paragrafu, kull saħħiet [doża] addizzjonali, formoli farmaċewtiċi, rotot amministrattivi, prezentazzjonijiet, kif ukoll varjazzjonijiet u estensjonijiet għandhom ukoll jingħataw awtorizzazzjoni skond l-ewwel sub-paragrafu jew jiġu inklużi fl-[ATS] inizjali […]. Dawn l-[ATS] kollha […] għandhom jitqiesu bħala li jappartjenu għall-istess awtorizzazzjoni globali […]”

9

L-Artikolu 23(2) tal-imsemmija direttiva jipprovdi li:

“2. Id-detentur ta’ [l-ATS] għandu jipprovdi minnufih lill-awtorità nazzjonali kompetenti bi kwalunkwe tagħrif ġdid li jista’ jwassal għall-emenda tad-dettalji jew tad-dokumenti msemmija fil-paragrafu 3 tal-Artikolu 8, l-Artikoli 10, 10a, 10b u 11, jew il-paragrafu 5 tal-Artikolu 32, jew fl-Anness I.

B’mod partikolari, id-detentur ta’ [l-ATS] għandu javża minnufih lill-awtorità nazzjonali kompetenti bi kwalunkwe projbizzjoni jew restrizzjoni imposta mill-awtoritajiet kompetenti ta’ kwalunkwe pajjiż li fih il-prodott mediċinali tqiegħed fis-suq u bi kwalunkwe tagħrif ġdid ieħor li jista’ jinfluwenza l-valutazzjoni tal-benefiċċji u tar-riskji tal-prodott mediċinali kkonċernat. It-tagħrif għandu jinkludi kemm riżultati pożittivi kif ukoll negattivi ta’ testijiet kliniċi jew ta’ studji oħra għall-indikazzjonijiet u għall-gruppi ta’ pazjenti kollha, kemm jekk inklużi fl-[ATS] kif ukoll jekk le, u wkoll id-data dwar l-użu tal-prodott mediċinali fejn tali jkun barra t-termini tal-[ATS]”.

10

L-Artikolu 40(1) u (2) tad-Direttiva 2001/83 huwa fformulat kif ġej:

“1.   L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri xierqa kollha biex jiżguraw li l-manifattura ta’ prodotti mediċinali fit-territorju tagħhom tkun suġġetta għal pussess ta’ awtorizzazzjoni. Din l-awtorizzazzjoni għal manifattura għandha tkun meħtieġa minkejja li l-prodotti mediċinali manifatturati jkunu maħsuba għall-esportazzjoni.

2.   L-awtorizzazzjoni msemmija f’paragrafu 1 għandha tkun meħtieġa kemm għal manifattura totali kif ukoll parzjali, u għall-proċessi diversi ta’ qsim, imballaġġ jew preżentazzjoni.

Madankollu, awtorizzazzjoni bħal din m’għandhiex tkun meħtieġa għall-preparazzjoni, qsim, tibdil fl-imballaġġ jew preżentazzjoni meta dawn il-proċessi huma mwettqa biss għall-provvista bl-imnut, minn spiżjara fi spiżeriji jew minn persuni legalment awtorizzati fl-Istati Membri biex iwettqu dawn il-proċessi.”

11

L-Artikolu 101(1) ta’ din id-direttiva jipprovdi li:

“L-Istati Membri għandhom iħaddmu sistema ta’ farmakoviġilanza għat-twettiq tal-kompiti ta’ farmakoviġilanza tagħhom u għas-sehem tagħhom fl-attivitajiet tal-Unjoni ta’ farmakoviġilanza.

Is-sistema ta’ farmakoviġilanza għandha tintuża biex tiġbor it-tagħrif dwar ir-riskji tal-prodotti mediċinali fir-rigward tas-saħħa pubblika jew dik tal-pazjenti. It-tagħrif għandu jirreferi partikolarment għal reazzjonijiet ħżiena fil-bniedem, li jiġu mill-użu tal-prodott mediċinali fi ħdan il-kondizzjonijiet tal-[ATS] kif ukoll minn użu barra t-termini tal-[ATS], u minn reazzjonijiet ħżiena assoċjati mal-espożizzjoni fuq ix-xogħol.”

12

L-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105 jipprevedi:

“M’għandu jkun hemm xejn f’din id-Direttiva li jħalli l-bejgħ ta’ speċjalitajiet mediċinali li ma jkollhiex il-permess imsemmi fl-Artikolu [6] tad-Direttiva [2001/83].”

13

It-tieni paragrafu tal-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 726/2004 huwa fformulat kif ġej:

“Id-disposizzjonijiet ta’ dan ir-Regolament ma għandhomx jolqtu l-poteri ta’ l-awtoritajiet ta’ l-Istati Membri dwar l-iffissar tal-prezzijiet tal-prodotti mediċinali jew l-inklużjoni tagħħom fil-kamp ta’ applikazzjoni tas-sistema nazzjonali tas-saħħa jew ta’ l-iskemi ta’ sigurtà soċjali fuq il-bażi ta’ kondizzjonijiet tas-saħħa, ekonomiċi u soċjali. B’mod partikolari, l-Istati Membri għandhom ikunu ħielsa li jagħżlu mid-dettalji murija fl-[ATS] dawk l-indikazzjonijiet terapewtiċi u daqsijiet ta’ pakketti li ser ikunu koperti mill-korpi ta’ sigurtà soċjali tagħhom.”

14

L-Artikolu 3(1) ta’ dan ir-regolament jipprovdi li:

“L-ebda prodott mediċinali li jidher fl-Anness ma jista’ jitqiegħed fis-suq madwar il-Komunità sakemm ma tingħatax [ATS] mill-Komunità skond id-disposizzjonijiet ta’ dan ir-Regolament.”

15

L-Artikolu 4 tal-imsemmi regolament jipprovdi li l-applikazzjonijiet għal ATS għandhom jiġu sottomessi lill-Aġenzija Ewropea għall-Mediċini (l-EMA). Il-kundizzjonijiet għas-sottomissjoni u għall-eżami ta’ dawn l-applikazzjonijiet huma s-suġġett tal-Artikoli 5 sa 15 tar-regolament.

16

L-Artikoli 25, 25a u 26 tar-Regolament Nru 726/2004 huma fformulati kif ġej:

“Artikolu 25

L-Aġenzija għandha, f’kollaborazzjoni mal-Istati Membri, tiżviluppa forom standard strutturati fuq l-Internet għar-rappurtar ta’ reazzjonijiet ħżiena suspettati mill-professjonisti tal-kura tas-saħħa u l-pazjenti skont id-dispożizzjonijiet imsemmija fl-Artikolu 107a tad-Direttiva 2001/83/KE.

Artikolu 25a

L-Aġenzija għandha, f’kollaborazzjoni mal-awtoritajiet kompetenti nazzjonali u l-Kummissjoni, tistabbilixxi u tieħu ħsieb iżżomm repożitorju għar-rapporti perjodiċi ta’ aġġornament dwar is-sikurezza (minn hawn ‘il quddiem ‘ir-repożitarju’) u r-rapporti ta’ valutazzjoni korrispondenti sabiex ikunu aċċessibbli għalkollox u b’mod permanenti għall-Kummissjoni, għall-awtoritajiet kompetenti nazzjonali, għall-Kumitat dwar il-Valutazzjoni tar-Riskji tal-Farmakoviġilanza, għall-Kumitat għall-Prodotti Mediċinali għall-Użu mill-Bniedem u għall-grupp ta’ koordinazzjoni [msemmi fl-Artikolu 27 tad-Direttiva 2001/81/KE] (minn hawn ‘il quddiem il-‘grupp ta’ koordinazzjoni’).

L-Aġenzija għandha, f’kollaborazzjoni mal-awtoritajiet kompetenti nazzjonali u l-Kummissjoni, wara konsultazzjoni mal-Kumitat dwar il-Valutazzjoni tar-Riskji tal-Farmakoviġilanza, tfassal l-ispeċifikazzjonijiet funzjonali għar-repożitorju.

Il-Bord ta’ Tmexxija tal-Aġenzija għandu, fuq il-bażi ta’ rapport indipendenti ta’ verifika li jqis ir-rakkomandazzjonijiet tal-Kumitat dwar il-Valutazzjoni tar-Riskji tal-Farmakoviġilanza, jikkonferma u jħabbar meta r-repożitorju jkun laħaq il-funzjonalità sħiħa u jkun jissodisfa l-ispeċifikazzjonijiet funzjonali mfassla skont it-tieni subparagarafu.

Kwalunkwe bidla sostanzjali fir-repożitorju u fl-ispeċifikazzjonijiet funzjonali għandha tieħu kont tar-rakkomandazzjonijiet tal-Kumitat dwar il-Valutazzjoni tar-Riskji tal-Farmakoviġilanza.

Artikolu 26

1.   L-Aġenzija għandha, f’kollaborazzjoni mal-Istati Membri u l-Kummissjoni, toħloq u tieħu ħsieb iżżomm web-portal Ewropew dwar il-mediċini għat-tixrid ta’ informazzjoni dwar prodotti mediċinali awtorizzati fl-Unjoni. Permezz ta’ dak il-portal, l-Aġenzija għandha għallinqas tippubblika dan li ġej:

2.   Qabel ma jiġi mniedi dan il-portal, u matul ir-reviżjonijiet sussegwenti, l-Aġenzija għandha tikkonsulta mal-partijiet interessati rilevanti, inklużi l-gruppi tal-pazjenti u tal-konsumaturi, il-professjonisti tal-kura tas-saħħa u r-rappreżentanti tal-industrija.”

17

Mill-informazzjoni pprovduta mill-qorti tar-rinviju jirriżulta li l-Artikolu 1 tad-decreto-legge 21 ottobre 1996, n. 536, recante “Misure per il contenimento della spesa farmaceutica e la rideterminazione del tetto di spesa per l’anno 1996”, convertito dalla legge del 23 dicembre 1996, n. 648 (Digriet Liġi Nru 536, tal-21 ta’ Ottubru 1996, dwar “Miżuri ta’ Kontroll tal-Infiq Farmaċewtiku u ta’ Definizzjoni mill-ġdid tal-Livell Massimu tal-Infiq għas-Sena 1996”, mibdul bil-Liġi Nru 648 tat‑23 ta’ Diċembru 1996) (GURI Nru 11, tal-15 ta’ Jannar 1997), kif emendat bid-decreto-legge del 20 marzo 2014, n. 36, convertito dalla legge del 16 maggio 2014, n. 79 (Digriet Liġi Nru 36, tal-20 ta’ Marzu 2014, mibdul bil-Liġi Nru 79 tas-16 ta’ Mejju 2014) (GURI Nru 115, tal-20 ta’ Mejju 2014) (iktar ’il quddiem id-“Digriet Liġi Nru 536/96”), jipprovdi li:

“4.   Meta ma teżistix terapija alternattiva valida, il-prodotti mediċinali innovattivi li l-bejgħ tagħhom huwa awtorizzat fi Stati oħra iżda mhux fit‑territorju nazzjonali, il-prodotti mediċinali li għadhom mhux awtorizzati iżda suġġetti għal testijiet kliniċi u l-prodotti mediċinali intiżi biex jintużaw għal indikazzjoni terapewtika differenti minn dik awtorizzata, li huma inklużi f’lista stabbilita u aġġornata perijodikament mill-Commissione unica del farmaco [(il-Kummissjoni Unika tal-Mediċini)], skont il-proċeduri u l-kriterji adottati minn din tal-aħħar, jistgħu jiġu preskritti u koperti kompletament mis-Servizz Nazzjonali tas-Saħħa b’effett mill-1 ta’ Jannar 1997. In-nefqa li tirriżulta minn dan il-paragrafu, stamta għal 30 biljun lira fis-sena, għandha titħallas mis-Servizz Nazzjonali tas-Saħħa fil-kuntest tal-limitu tal-infiq previst għall-assistenza farmaċewtika.

4a   Anke meta teżisti terapija alternattiva fil-kuntest tal-prodotti mediċinali awtorizzati wara evalwazzjoni mill-AIFA, il-prodotti mediċinali li jistgħu jintużaw għal indikazzjoni terapewtika differenti minn dik li ġiet awtorizzata huma inklużi fil-lista msemmija fil-paragrafu 4 […], u rimborsabbli mis-[SSN], bil-kundizzjoni li din l-indikazzjoni tkun magħrufa u konformi mar-riċerki li saru fil-kuntest tal-komunità mediko-xjentifika nazzjonali u internazzjonali, skont il-parametri ta’ finanzi u ta’ adegwatezza. F’dan il-każ, l-AIFA timplimenta l-istrumenti ta’ sorveljanza addattati sabiex tiżgura s-sigurtà tal-pazjenti u tieħu d-deċiżjonijiet neċessarji f’qasir żmien.”

18

Il-Lucentis u l-Avastin huma prodotti mediċinali bijoteknoloġiċi suġġetti għall-proċedura ċentralizzata tal-ATS prevista mir-Regolament Nru 726/2004.

19

L-ATS tal-Avastin, mogħtija matul is-sena 2005, tkopri esklużivament indikazzjonijiet onkoloġiċi. Il-proprjetarja ta’ din l-ATS hija kumpannija tal-grupp farmaċewtiku Roche.

20

L-ATS tal-Lucentis inħarġet matul is-sena 2007. Hija tirrigwarda t-trattament tal-mard okulari, b’mod partikolari d-deġenerazzjoni makulari relatata mal‑età. Il-proprjetarju ta’ din l-ATS hija kumpannija tal-grupp farmaċewtiku Novartis, li lilha tappartjeni Novartis Farma.

21

Mill-ispjegazzjonijiet mogħtija mill-qorti tar-rinviju jirriżulta li dawn il-prodotti mediċinali huma distinti mill-perspettiva strutturali, farmakoloġika, kif ukoll mill-ippakkjar tagħhom u mill-prezz tal-unità. Għalkemm ibbażati fuq l-istess teknoloġija, dawn il-prodotti mediċinali fihom ingredjenti attivi differenti, imsejħa “ranibizumab” għal-Lucentis u “bevacizumab” għall-Avastin. Dan tal-aħħar jinbiegħ f’kunjett ta’ 4 millilitri (ml). Il-Lucentis jinbiegħ f’formulazzjoni li tista’ tiġi injettata (2.3 milligrammi (mg) għal 0.23 ml ta’ soluzzjoni) li tiġi injettata direttament fl-għajn (iktar ’il quddiem “użu intravitreali”), użata darba waħda biss u f’doża ta’ 0.5 mg kull xahar.

22

L-Avastin jiġi ta’ spiss preskritt għat-trattament ta’ mard tal-għajnejn li ma jissemmiex fl-ATS. Sabiex ikun jista’ jintuża, l-Avastin għandu jiġi estratt mill-kunjett oriġinali tiegħu u jiġi ttrasferiet f’diversi siringi għal użu uniku li jkun fihom 0.1 ml għal injezzjoni intravitreali. L-Avastin ippakkjat b’dan il-mod għal użu oftalmiku jiswa lis-SSN EUR 82 kull doża, filwaqt li l-Lucentis jiswa EUR 902.

23

Permezz tad-Deċiżjoni Nru 24823, tas-27 ta’ Frar 2014, l-Autorità Garante della Concorrenza e del Mercato (l-Awtorità li tiggarantixxi l-Osservanza tal-Kompetizzjoni u tar-Regoli tas-Suq, l-Italja) issanzjonat lill-impriżi Roche u Novartis għal ksur tar-regoli tal-kompetizzjoni. Fil-kuntest tar-rikors ippreżentat kontra din id-deċiżjoni, il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja) adixxa lill-Qorti tal-Ġustizzja b’domandi preliminari, li hija rrispondiet għalihom fis-sentenza tagħha tat-23 ta’ Jannar 2018, F. Hoffmann-La Roche et (C‑179/16, EU:C:2018:25).

24

Fil-15 ta’ April 2014, iċ-CSS ta opinjoni, dwar l-użu tal-Avastin fl-oftalmoloġija, li tindika, b’mod partikolari, li l-preparazzjoni ta’ dan il-prodott mediċinali “għal użu intravitreali hija preparazzjoni galenika maġistrali sterili”.

25

Konformement ma’ din il-opinjoni taċ-CSS, l-AIFA inkludiet, permezz tad-Deċiżjoni Nru 622 tal-24 ta’ Ġunju 2014 (iktar ’il quddiem id-“Deċiżjoni Nru 622/2014”), l-użu tal-Avastin għat-trattament tad-deġenerazzjoni makulari relatata mal‑età fil-lista ta’ prodotti mediċinali li jistgħu jiġu rrimborsati, skont l-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96.

26

L-Artikolu 2 tad-Deċiżjoni Nru 622/2014 huwa fformulat kif ġej:

“1.   Il-provvista tal-prodott mediċinali bevacizumab - (Avastin) għandha ssir skont il-kundizzjonijiet segwenti, intiżi sabiex jipproteġu l-pazjent waqt l-użu ta’ dan il-prodott mediċinali għal indikazzjoni li ma hijiex inkluża fir-reġistrazzjoni:

27

Skont l-Artikolu 3 tad-Deċiżjoni Nru 622/2014:

“Il-preskrizzjoni tal‑prodott mediċinali, kopert mis-SSN, mis-servizzi utenti għandha ssir għal kull pazjent billi timtela’ l-formula ta’ preskrizzjoni bil-kompjuter, skont l-indikazzjonijiet li jinsabu fuq is-sit https://www.agenziafarmaco.gov.it/registri/, li jagħmlu parti integrali minn din id-deċiżjoni.”

28

L-Artikolu 4 tad-Deċiżjoni Nru 622/2014, dwar l-“[e]valwazzjoni mill-ġdid tal-kundizzjonijiet”, jipprovdi li:

“L-AIFA tirriżerva li tadotta kwalunkwe evalwazzjoni oħra u li tieħu kwalunkwe deċiżjoni iktar adatta sabiex tiżgura s-sigurtà tal-pazjenti b’applikazzjoni tal-Artikolu 1(4a) [tad-Digriet Liġi Nru 536/96], wara l-analiżi ta’ data miġbura permezz tas-sorveljanza u bi kwalunke prova oħra xjentifika disponibbli”.

29

Id-Deċiżjoni Nru 79 tal-AIFA, tat-30 ta’ Jannar 2015, hija konnessa mad-Deċiżjoni Nru 622/2014 u temenda sempliċement ċerti indikazzjonijiet dwar il-persuni inkarigati mill-amministrazzjoni tal-Avastin għal użu oftalmiku.

30

Novartis Farma adixxiet it-Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali tal-Lazio, l-Italja) b’rikors kontra l-opinjoni taċ-CSS tal-15 ta’ April 2014 kif ukoll id-deċiżjonijiet tal-AIFA Nru 622/2014 u Nru 79 tat-30 ta’ Jannar 2015.

31

Wara d-deċiżjoni li ċaħdet dan ir-rikors, Novartis Farma appellat minn din id-deċiżjoni quddiem il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat). Fil-kuntest ta’ din il-proċedura, hija ssostni li l-aċċettazzjoni li l-Avastin jiġi rrimborsat mis-SSN għall-użu oftalmiku previst fl-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96, huwa inkompatibbli mal-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni.

32

Għaldaqstant, Novartis Farma ċssostni li l-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96 jiġġeneralizza l-possibbiltà tal-użu ta’ prodott mediċinali mhux skont il-kundizzjonijiet imsemmija fl-ATS tiegħu, anki fil-preżenza ta’ terapija alternattiva u dan għal raġunijiet esklużivament finanzjarji, mingħajr ma l-użu fuq skala kbira tal-prodott mediċinali li jiswa l-inqas ma ġie ppreċedut minn analiżi tal-ineffettività tal-prodotti mediċinali disponibbli. Din id-dispożizzjoni tikkontrasta man-natura imperattiva tal-ATS, li tirriżulta mill-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83 u hija inkompatibbli mad-Direttiva 89/105.

33

Novartis Farma ssostni wkoll li billi l-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96 jagħti lill-AIFA s-setgħa li “timplimenta l-istrumenti ta’ sorveljanza addattati sabiex tiżgura s-sigurtà tal-pazjenti u [tieħu d-deċiżjonijiet] neċessarji f’qasir żmien” jirriskja li jwassal lil din l-awtorità nazzjonali sabiex tinterferixxi mal-qasam tal-attività li r-Regolament Nru 726/2004 irriżervat lill-EMA.

34

Novartis Farma tallega li l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin ma jikkonformax mal-kundizzjonijiet meħtieġa mil-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Union sabiex jibbenefika mill-eżenzjoni mogħtija lill-prodotti mediċinali ppreparati fl-ispiżeriji fil-punt 1 tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83.

35

L-AIFA ssostni li d-Direttiva 2001/83 ma hijiex intiża sabiex tirregola sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali. Fil-fatt, id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96 ma jikkonċernawx l-ATS ta’ prodott mediċinali iżda l-kundizzjonijiet għar-rimbors tiegħu. Is-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma taqax taħt id-Direttiva 2001/83, konformement mal-Artikolu 5 tagħha.

36

Skont l-AIFA, id-Direttiva 2001/83 ma tapplikax għall-preparazzjoni tal-Avastin bl-għan li jintuża għat-trattament tal-mard okulari, skont l-Artikolu 2(1) u l-punt 1 tal-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 2001/83. Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet, fis-sentenza tal-11 ta’ April 2013, Novartis Pharma (C‑535/11, EU:C:2013:226), li l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għal użu intravitreali ma jeħtieġx awtorizzazzjoni għall-manifattura skont l-Artikolu 40(2) tad-Direttiva 2001/83.

37

Barra minn hekk, l-AIFA ssostni li l-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96 ma jippreġudikax il-prerogattivi mogħtija lill-EMA mir-Regolament Nru 726/2004.

38

Il-qorti tar-rinviju tesprimi d-dubji li tqajjem is-sentenza tas-16 ta’ Lulju 2015, Abcur (C‑544/13 u C‑545/13, EU:C:2015:481) dwar l-interpretazzjoni tal-punt 1 tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83.

39

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat) iddeċieda li jissospendi l-proċedura quddiemu u li jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

40

Il-Gvern Taljan isostni li d-domandi preliminari ma jaqgħux fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u ma humiex neċessarji għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali. Peress li l-użu off-label ta’ prodott mediċinali ma huwiex irregolat mid-dritt tal-Unjoni, id-domandi magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja huma manifestament inammissibbli.

41

L-Irlanda tqis li d-domandi preliminari huma inammissibbli minħabba n-natura ipotetika tagħhom. L-ispjegazzjonijiet ipprovduti mill-qorti tar-rinviju rigward il-fatti tal-kawża u r-rilevanza tad-domandi magħmula għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali huma insuffiċjenti.

42

Ir-Regione Emilia-Romagna (ir-Reġjun tal-Emilia-Romagna, l-Italja) kif ukoll Società Oftalmologica Italiana (SOI) ‑ Associazione Medici Oculisti Italiani (AMOI) isostnu li l-ewwel domanda preliminari hija inammissibbli, minħabba li ma hijiex rilevanti għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali. Ir-Reġjun tal-Emilia-Romagna jqis, għall-istess motiv, li t-tieni domanda preliminari hija inammissibbli wkoll.

43

F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li, fil-kuntest tal-kooperazzjoni bejn il-Qorti tal-Ġustizzja u l-qrati nazzjonali stabbilita fl-Artikolu 267 TFUE, hija biss il-qorti nazzjonali, li quddiemha tkun tressqet il-kawża u li għandha tassumi r-responsabbiltà tad-deċiżjoni ġudizzjarja li għandha tingħata, li għandha tevalwa, fid-dawl tal-karatteristiċi tal-kawża, kemm in-neċessità ta’ deċiżjoni preliminari sabiex tkun tista’ tagħti s-sentenza tagħha kif ukoll ir-rilevanza tad-domandi li hija tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja. Konsegwentement, peress li d-domandi magħmula jirrigwardaw l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja, bħala prinċipju, hija obbligata li tagħti deċiżjoni (sentenza tas-6 ta’ Settembru 2016, Petruhhin, C‑182/15, EU:C:2016:630, punt 19 u l-ġurisprudenza ċċitata).

44

Minn dan isegwi li d-domandi dwar l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni magħmula mill-qorti nazzjonali fil-kuntest leġiżlattiv u fattwali li hija tiddefinixxi bħala taħt ir-responsabbiltà tagħha, u li ma huwiex kompitu tal-Qorti tal-Ġustizzja li tivverifika l-eżattezza tiegħu, jibbenefikaw minn preżunzjoni ta’ rilevanza. Il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tirrifjuta li tiddeċiedi fuq talba mressqa minn qorti nazzjonali biss meta jidher b’mod manifest li l-interpretazzjoni mitluba tad-dritt tal-Unjoni ma għandha ebda rabta mar-realtà jew mas-suġġett tal-kawża prinċipali, meta l-problema tkun ipotetika jew anki meta l-Qorti tal-Ġustizzja ma jkollhiex il-punti ta’ fatt u ta’ liġi neċessarji sabiex tirrispondi b’mod utli għad-domandi li jkunu sarulha (sentenza tas-26 ta’ Lulju 2017, Persidera, C‑112/16, EU:C:2017:597, punt 24 u l-ġurisprudenza ċċitata).

45

Madankollu, fil-kawża preżenti, id-domandi magħmula li jirrigwardaw l-interpretazzjoni tad-Direttiva 89/105, kif ukoll tad-Direttiva 2001/83 u tar-Regolament Nru 726/2004, jidħlu fil-kuntest ta’ kawża li tikkonċerna l-konformità ma’ dawn ir-regoli tad-dritt tal-Unjoni ta’ miżuri nazzjonali intiżi sabiex jippermettu l-użu tal-Avastin għal indikazzjonijiet mhux koperti mill-ATS tiegħu. Minħabba dan il-fatt, dawn id-domandi għandhom konnessjoni diretta mas-suġġett tal-kawża prinċipali u ma humiex ipotetiċi.

46

Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li d-domandi preliminari huma ammissibbli.

47

Permezz tad-domandi tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tixtieq tiddetermina jekk il-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li jistabbilixxu l-kundizzjonijiet li taħthom is-sistema nazzjonali tal-assigurazzjoni tas-saħħa tassigura, għal raġunijiet ekonomiċi, it-teħid ta’ responsabbiltà tal-Avastin ippakkjat mill-ġdid bl-għan li jiġi amministrat lil pazjenti għat-trattament ta’ indikazzjonijiet oftalmoloġiċi li ma humiex koperti mill-ATS tiegħu, jippreġudikawx l-effett utli tad-Direttiva 89/105 u tad-Direttiva 2001/83 kif ukoll il-kompetenzi mogħtija lill-Unjoni taħt il-proċedura ċentralizzata stabbilita mir-Regolament Nru 726/2004.

48

Għandu jitfakkar li skont l-Artikolu 168(7) TFUE, id-dritt tal-Unjoni ma jippreġudikax il-kompetenza tal-Istati Membri li jiżviluppaw is-sistemi ta’ sigurtà soċjali tagħhom u b’mod partikolari, li jadottaw dispożizzjonijiet intiżi sabiex jirregolaw il-konsum ta’ prodotti farmaċewtiċi fl-interess tal-bilanċ finanzjarju tas-sistemi ta’ assigurazzjoni tal-kura tas-saħħa tagħhom (sentenza tat-22 ta’ April 2010, Association of the British Pharmaceutical Industry, C‑62/09, EU:C:2010:219, punt 36).

49

L-organizzazzjoni u l-ġestjoni tas-servizzi tas-saħħa, l-istess bħall-allokazzjoni tar-riżorsi mogħtija lilhom, jaqgħu taħt l-isfera tal-kompetenza tal-Istati Membri. Huwa għalhekk li l-Artikolu 4(3) tad-Direttiva 2001/83 u t-tieni paragrafu tal-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 726/2004 jenfasizzaw li d-dispożizzjonijiet ta’ dawn l-istrumenti m’għandhomx jaffetwaw is-setgħat tal-awtoritajiet tal-Istati Membri kemm fejn għandu x’jaqsam it-tfassil ta’ prezzijiet għall-prodotti mediċinali jew l-inklużjoni tagħhom fl-iskop ta’ skemi nazzjonali dwar sigurtà tas-saħħa, fuq il-bażi ta’ kondizzjonijiet ta’ saħħa u dawk ekonomiċi u soċjali.”

50

Madankollu, għalkemm id-dritt tal-Unjoni, b’mod partikolari d-Direttiva 89/105, ma jippreġudikax il-kompetenza tal-Istati Membri f’dan il-qasam, xorta jibqa’ l-fatt li, fl-eżerċizzju ta’ din il-kompetenza, l-Istati Membri għandhom josservaw id-dritt tal-Unjoni (sentenza tat‑2 ta’ April 2009, A. Menarini Industrie Farmaceutiche Riunite et, C‑352/07 sa C‑356/07, C‑365/07 sa C‑367/07 u C‑400/07, EU:C:2009:217, punti 19 u 20).

51

Barra minn hekk, il-leġiżlazzjoni tal-Unjoni fil-qasam tal-prodotti farmaċewtici la tipprojbixxi li jiġi preskritt prodott mediċinali off-label u lanqas l-ippakkjar mill-ġdid tiegħu bl-għan ta’ tali użu, iżda jissuġġettah għall-osservanza tal-kundizzjonijiet iddefiniti minn din il-leġiżlazzjoni (sentenza tat-23 ta’ Jannar 2018, F. Hoffmann-La Roche et, C‑179/16, EU:C:2018:25, punt 59).

52

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, sabiex jiġi ddeterminat jekk il-kundizzjonijet iddefiniti mill-imsemmija leġiżlazzjoni jipprekludux miżuri nazzjonali bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali, fl-ewwel lok għandha tiġi eżaminata t-tieni domanda preliminari li tirrigwarda d-delimitazzjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83, imbagħad, suċċessivament, l-ewwel, ir-raba’ u t-tielet domanda preliminari.

53

Permezz tat-tieni domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk il-punt 1 tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 għandux jiġi interpretat fis-sens li l-Avastin, wara li jkun ġie ppakkjat mill-ġdid taħt il-kundizzjonijiet previsti mill-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva.

54

Fil-kawża prinċipali, l-applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 għall-Avastin ma hijiex ikkontestata. Min-naħa l-oħra, il-qorti tar-rinviju tistaqsi dwar il-punt jekk it-trasformazzjonijiet subiti minn dan il-prodott mediċinali waqt l-ippakkjar mill-ġdid tiegħu sabiex jintuża għat-trattament tal-mard okulari mhux kopert mit-termini tal-ATS tiegħu, taħt kundizzjonijiet li huma konformi mal-miżuri nazzjonali li l-legalità tagħhom hija kkontestata, jistgħux jaqgħu taħt il-punt 1 tal-Artikolu 3 ta’ din id-direttiva u, konsegwentement, joħorġu lill-Avastin hekk immodifikat mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-imsemmija direttiva.

55

Sabiex tingħata risposta għal din id-domanda, għandu jitfakkar li l-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 huwa ddeterminat, b’mod pożittiv, mill-Artikolu 2(1) tiegħu, li jipprovdi li din id-direttiva tapplika għall-prodotti mediċinali għall-użu mill-bniedem intiżi li jitqiegħdu fis-suq fl-Istati Membri u ppreparati industrijalment jew manifatturati b’metodu li jinvolvi proċess industrijali. Il-punti 1 u 2 tal-Artikolu 3 tal-imsemmija direttiva jipprevedi ċerti derogi mill-applikazzjoni tagħha għall-prodotti mediċinali ppreparati fi spiżerija jew, skont riċetta medika intiża għal pazjent partikolari jew, skont l-indikazzjonijiet tal-farmakopea u huma maħsuba li jiġu pprovduti direttament lill-pażjenti servuti minn din l-ispiżerija. Minn dan isegwi li sabiex jaqa’ taħt id-Direttiva 2001/83, il-prodott mediċinali kkonċernat għandu, minn naħa, jissodisfa l-kundizzjonijiet stabbiliti fl-Artikolu 2(1) ta’ din id-direttiva u, min-naħa l-oħra, ma jaqax f’waħda mid-derogi espressament previsti fl-Artikolu 3 tal-imsemmija direttiva (sentenza tas-16 ta’ Lulju 2015, Abcur, C‑544/13 u C‑545/13, EU:C:2015:481, punti 38 u 39).

56

Hija għaldaqstant in-natura industrijali tal-metodu ta’ produzzjoni ta’ prodott mediċinali li jiddetermina jekk dan jaqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83, fid-dawl tal-fatt li l-leġiżlatur tal-Unjoni ħa ħsieb jippreċiża li l-prodotti mediċinali ppreparati fi spiżerja skont il-kundizzjonijiet imsemmija fl-Artikolu 3 ta’ din id-direttiva huma speċifikament esklużi mill-kamp ta’ applikazzjoni tagħha.

57

Għandu jiġi kkonstatat li l-esklużjoni mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 prevista fl-Artikolu 3 tagħha tkopri biss il-prodotti mediċinali “ppreparati” fi spiżerija, jiġifieri dawk prodotti fi spiżerija, u għaldaqstant il-formoli maġistrali u l-formoli offiċinali. Issa, il-prodott mediċinali Avastin ma jaqa’ taħt l-ebda waħda minn dawn il-kategoriji. Huwa ma huwiex prodott fi spiżeriji miftuħa għall-pubbliku jew spiżeriji tal-isptar, iżda prodott industrijalemnt fil-laboratorji tal-impriża Roche, li hija l-proprjetarja tal-ATS tiegħu.

58

Barra minn hekk, mill-fajl sottomess lill-Qorti tal-Ġustizzja jirriżulta li l-proċessi ta’ ppakkjar mill-ġdid tal-Avastin imwettaq skont il-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma jbiddlux b’mod sostanzjali l-kompożizzjoni, il-forma jew elementi essenzjali oħra ta’ dan il-prodott mediċinali. Dawn il-proċessi ta’ ppakkjar mill-ġdid ma jistgħux jiġu assimilati mal-“preparazzjoni” ta’ prodott mediċinali ġdid idderivat mill-Avastin permezz ta’ formola maġistrali jew ta’ formola offiċinali. Konsegwentement, huma ma jistgħux jaqgħu taħt l-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83.

59

Għandu jingħad ukoll li interpretazzjoni tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 li twassal għall-esklużjoni mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet kollha tagħha tal-Avastin, suġġett għall-proċessi ta’ ppakkjar mill-ġdid li huma s-suġġett tal-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, twassal sabiex jinkiser il-kontroll li din id-direttiva tistabbilixxi fuq il-katina ta’ distribuzzjoni kollha tal-prodott mediċinali.

60

F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li, konformement mal-għanijiet essenzjali tad-Direttiva 2001/83, b’mod partikolari dak li jirrigwarda l-protezzjoni tas-saħħa pubblika, il-premessa 35 tagħha tenfasizza li din id-direttiva hija intiża sabiex iseħħ “kontroll fuq il-katina ta’ distribuzzjoni kollha ta’ prodotti mediċinali, mill-manifattura jew l-importazzjoni tagħhom [fl-Unjoni] sa ma jitwasslu lill-pubbliku, sabiex ikun garantit li prodotti bħal dawn ikunu maħżuna, trasportati u mgħoddija bl-idejn f’kondizzjonijiet xierqa.” Hekk kif l-Avukat Ġenerali fakkar fil-punt 63 tal-konklużjonijiet tiegħu, ikun manifestament kontra dan l-għan li, proċessi ta’ ppakkjar mill-ġdid magħmula wara t-tqegħid fis-suq ta’ prodott mediċinali, jista’ jkollhom l-effett li jneħħu lil dan tal-aħħar mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 li fih jaqa’ sa dak il-mument.

61

L-applikazzjoni tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali jkollha l-effett li ċċaħħad minn kull effett utli diversi dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva intiżi sabiex jiżguraw il-kontroll tal-prodotti mediċinali matul il-katina ta’ distribuzzjoni tagħhom kollha. Għaldaqstant, it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva jipprevedi espressament li “[m]eta prodott mediċinali jkun ingħata [ATS] inizjali […], kull saħħiet [doża] addizzjonali, formoli farmaċewtiċi, rotot amministrattivi, prezentazzjonijiet, kif ukoll varjazzjonijiet u estensjonijiet għandhom ukoll jingħataw awtorizzazzjoni […] jew jiġu inklużi fl-[ATS] inizjali […]. Dawn l-[ATS] kollha jappartjenu għall-istess awtorizzazzjoni globali […]”.

62

Bl-istess mod, it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) tad-Direttiva 2001/83 jipprevedi li l-awtorizzazzjoni tal-manifattura meħtieġa kemm għall-manifattura totali jew parzjali kif ukoll għall-proċessi ta’ qsim, ta’ mballaġġ jew ta’ preżentazzjoni ta’ prodott mediċinal ma hijiex meħtieġa meta “dawn il-proċessi huma mwettqa biss għall-provvista bl-imnut, minn spiżjara fi spiżeriji jew minn persuni legalment awtorizzati fl-Istati Membri biex iwettqu dawn il-proċessi”.

63

Din id-dispożizzjoni ta’ deroga tkun għaldaqstant superfluwa kieku l-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 kellu jwassal sabiex jiġi eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva u għaldaqstant mill-obbligu li tinkiseb ATS jew awtorizzazzjoni għall-manifattura, prodott mediċinali li, wara li jkun tqiegħed fis-suq u mmanifatturat f’konformità mar-rekwiżiti tal-imsemmija direttiva, ikun ġie ppakkjat mill-ġdid taħt kundizzjonijiet li jissodisfaw il-kriterji tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) tal-istess direttiva.

64

Għal dak li jirrigwarda s-sistema ta’ farmakoviġilanza, għadu jrid jiġi enfasizzat ukoll li, skont it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 101(1) tad-Direttiva 2001/83, “[din is-sistema] għandha tintuża biex tiġbor it-tagħrif dwar ir-riskji tal-prodotti mediċinali fir-rigward tas-saħħa pubblika jew dik tal-pazjenti. It-tagħrif għandu jirreferi partikolarment għal reazzjonijiet ħżiena fil-bniedem, li jiġu mill-użu tal-prodott mediċinali fi ħdan il-kondizzjonijiet tal-[ATS] kif ukoll minn użu barra t-termini tal-[ATS], u minn reazzjonijiet ħżiena assoċjati mal-espożizzjoni fuq ix-xogħol”. Din id-dispożizzjoni tiċċaħħad minn effett utli jekk l-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 ikun jista’ jiġi applikat għal proċess ta’ ppakkjar mill-ġdid intiż sabiex jippermetti l-użu tal-Avastin off-label taħt il-kundizzjonijiet previsti mill-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li jwassal għalhekk biex dan l-użu jiġi eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva, inklużi dispożizzjonijiet ta’ din tal-aħħar fil-qasam tal-farmakoviġilanza.

65

Għaldaqstant, ir-risposta għat-tieni domanda għandha tkun li l- punt 1 tal-Artikolu 3 tad-Direttiva 2001/83 għandu jiġi interpretat fis-sens li l-Avastin, wara li jkun ġie ppakkjat mill-ġdid taħt il-kundizzjonijiet previsti mill-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva.

66

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk l-Artikolu 6 tad-Direttiva 2001/83 għandux jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi miżuri nazzjonali bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali li jiddefinixxu l-kundizzjonijiet li taħthom l-Avastin jista’ jiġi ppakkjat mill-ġdid sabiex jintuża għat-trattament ta’ indikazzjonijiet oftalmoloġiċi mhux koperti mill-ATS tiegħu u, fil-każ ta’ risposta fl-affermattiv, jekk l-Artikolu 5 ta’ din id-direttiva għandux jiġi interpretat fis-sens li jippermetti li jiġu ġġustifikati, b’mod derogatorju, tali miżuri.

67

Hekk kif tfakkar fil-punt 51 tas-sentenza preżenti, il-leġiżlazzjoni tal-Unjoni fil-qasam tal-prodotti farmaċewtiċi la tipprojbixxi li jiġi preskritt prodott mediċinali off-label u lanqas li jiġi ppakkjat mill-ġdid għal tali użu, iżda tissuġġettah għall-osservanza tal-kundizzjonijiet iddefiniti minn din il-leġiżlazzjoni.

68

Fost dawn il-kundizzjonijiet jinsab l-obbligu ta’ pussess ta’ ATS kif ukoll ta’ awtorizzazzjoni għall-manifattura, fejn dawn l-awtorizzazzjonijiet huma s-suġġett tal-Artikoli 6 u 40 tad-Direttiva 2001/83 rispettivament. Sabiex tingħata risposta utli lill-qorti tar-rinviju li tippermettilha ssolvi l-kawża li biha hija adita, il-Qorti tal-Ġustizzja tqis li hemm bżonn tingħata wkoll l-interpretazzjoni tal-Artikolu 40 ta’ din id-direttiva, anki jekk dan l-artikolu ma huwiex espressament imsemmi fid-domandi preliminari li ġew indirizzati lilha (sentenza tal-11 ta’ April 2013, Berger, C‑636/11, EU:C:2013:227, punt 31).

69

Għal dak li jirrigwarda t-tqegħid fis-suq ta’ prodott mediċinali, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83, jipprevedi li ebda prodott mediċinali ma jista’ jitqiegħed fis-suq ta’ Stat membru mingħajr ma tkun inħarġitlu ATS mill-awtorità kompetenti ta’ dan l-Istat Membru, konformement ma’ din id-direttiva, jew mingħajr ma tkun inħarġitlu awtorizzazzjoni konformement mal-proċedura ċentralizzata prevista mir-Regolament Nru 726/2004 għall-prodotti mediċinali msemmija fl-anness tiegħu (sentenzi tat-23 ta’ Jannar 2018, F. Hoffmann-La Roche et, C‑179/16, EU:C:2018:25, punt 53, kif ukoll tad-29 ta’ Marzu 2012, Il-Kummissjoni vs Il-Polonja, C‑185/10, EU:C:2012:181, punt 26).

70

Dan il-prinċipju tal-ATS obbligatorja japplika wkoll, skont il-kliem tat-tieni paragrafu tal-imsemmia dispożizzjoni, meta prodott mediċinali jkun kiseb ATS inizjali konformement mal-ewwel paragrafu, peress li, f’dan il-każ, kull doża, formola farmaċewtika, kif jiġi amministrat u preżentazzjonijiet addizzjonali, kif ukoll kull modifka jew estensjoni għandhom ukoll jiksbu awtorizzazzjoni skont l-ewwel paragrafu jew jiġi inkluż fl-ATS inizjali.

71

Konformement ma’ dan il-prinċipju, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet għaldaqstant li meta prodott mediċinali jkun is-suġġett ta’ żewġ ATS ċentralizzati distinti għal kaxxa ta’ ħames unitajiet u kaxxa ta’ għaxar unitajiet, respettivament, il-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni tipprekludi li dan il-prodott mediċinali jinbiegħ f’imballaġġ ikkostitwit minn żewġ kaxxi ta’ ħames unitajiet flimkien u ttikkettjati mill-ġdid mingħajr ma jkollu ATS speċifika f’dan ir-rigward, minħabba li r-rekwiżiti speċifiċi u ddettaljati, dwar l-imballaġġ tal-prodotti mediċinali li huma s-suġġett għal ATS ċentralizzata, huma intiżi sabiex jevitaw li l-konsumaturi jkun żgwidati u b’hekk jipproteġu s-saħħa pubblika (sentenza tad-19 ta’ Settembru 2002, Aventis, C‑433/00, EU:C:2002:510, punt 25).

72

F’sitwazzjoni analoga għal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin sabiex jintuża off-label għat-trattament tal-mard okulari ma jeħtieġx ATS ġdida, sakemm dan il-proċess ma jwassalx għal bidla fil-prodott mediċinali u dan iseħħ biss abbażi ta’ riċetti individwali li jippreskrivu tali proċess (sentenza tal-11 ta’ April 2013, Novartis Pharma, C‑535/11, EU:C:2013:226, punt 42).

73

Ir-raġuni wara din is-soluzzjoni huwa l-fatt li, bil-kontra tas-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża li wasslet għas-sentenza tad-19 ta’ Settembru 2002, Aventis (C‑433/00, EU:C:2002:510), l-attività tal-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin issir fi stadju sussegwenti għat-tqegħid fis-suq ta’ dan il-prodott mediċinali, wara li tabib jippreskrivi l-użu tiegħu f’tali kundizzjonijiet lil pazjent, permezz ta’ riċetta individwali.

74

Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat li l-proċessi ta’ tneħħija tas-sustanzi mediċinali likwidi li jinsabu fil-kunjetti oriġinali u ta’ trasferiment tagħhom, mingħajr ma dawn is-sustanzi jinbidlu, f’siringi lesti sabiex jintużaw, fir-realtà jikkorrispondu għal atti li, mingħajr intervent ta’ kumpanniji terza jistgħu jitwettqu jew setgħu jitwettqu b’mod differenti, taħt ir-responsabbiltà tagħhom, mit-tobba li jagħmlu l-preskrizzjoni, jew inkella mill-ispiżjara stess fl-ispiżeriji tagħhom jew inkella fl‑isptarijiet (sentenza tal-11 ta’ April 2013, Novartis Pharma, C‑535/11, EU:C:2013:226, punti 42 u 43).

75

Bla ħsara għall-verifiki ta’ natura fattwali li għandhom isiru mill-qorti tar-rinviju, l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin fil-kundizzjonijiet previsti mill-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, ma jeħtieġx għaldaqstant il-ksur ta’ ATS sakemm dan il-proċess huwa preskritt minn tabib permezz ta’ riċetta individwali, imwettaq minn spiżjara bl-għan li dan il-prodott mediċinali jiġi amminstrat fi sptar.

76

Għal dak li jirrigwarda l-manifattura ta’ prodott mediċinali, għalkemm skont l-Artikolu 40(1) tad-Direttiva 2001/83, din hija suġġetta, b’mod ġenerali, għall-obbligu ta’ pussess ta’ awtorizzazzjoni, it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) jipprevedi li l-awtorizzazzjoni għall-manifattura ma hijiex meħtieġa għal proċessi bħall-preparazzjonijiet, il-qsim, il-bdil tal-imballaġġ jew ta’ preżentazzjoni sa fejn dawn il-proċess jitwettqu, biss għall-provvista bl-imnut, minn spiżjara fi spiżeriji jew minn persuni legalment awtorizzati fl-Istati Membri biex iwettqu dawn il-proċessi. Minn dan isegwi li, meta dawn l-istess proċessi ta’ manifattura ma jitwettqux għal tali finijiet, l-ispiżjara ma humiex eżenti mill-obbligu li jippossjedu tali awtorizzazzjoni għall-manifattura (sentenzi tat-28 ta’ Ġunju 2012, Caronna, C‑7/11, EU:C:2012:396, punt 35, kif ukoll tal-11 ta’ April 2013, Novartis Pharma, C‑535/11, EU:C:2013:226, punti 51 u 52).

77

Hekk kif l-Avukat Ġenerali enfasizza fil-punt 79 tal-konklużjonijiet tiegħu, anki jekk jiġi stabbilit quddiem il-qorti tar-rinviju li l-ispiżeriji awtorizzati sabiex jippakkjaw mill-ġdid lill-Avastin abbażi tal-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma għandhomx l-awtorizzazzjoni meħtieġa taħt l-Artikolu 40(1) tad-Direttiva 2001/83, huma jistgħu madankollu jaqgħu taħt id-deroga prevista fit-tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) ta’ din id-direttiva. Bla ħsara għall-verifiki ta’ natura fattwali li għandhom isiru mill-qorti tar-rinviju, għandu jitqies li, jekk jiġi stabbilit li, konformement mal-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali, l-Avastin huwa ppakkjat mill-ġdid, abbażi ta’ riċetta individwali, għall-finijiet tal-użu tiegħu off‑label għat-trattament tal-mard okulari, minn spiżerija debitament awtorizzata għal dan il-għan, sabiex jiġi amminstrat fi sptar, tali proċess jaqa’ taħt id-deroga prevista minn din id-dispożizzjoni tal-aħħar u ma jeħtieġx awtorizzazzjoni għall-manifattura.

78

Minn dan isegwi li peress li l-proċessi ta’ ppakkjar mill-ġdid tal-Avastin li huma s-suġġett tad-deċiżjonijiet tal-AIFA inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma jeħtiġux ATS skont l-Artikolu 6 tad-Direttiva 2001/83 u lanqas awtorizzazzjoni għall-manifattura, fis-sens tal-Artikolu 40 ta’ din id-direttiva, ma hemmx lok li tingħata risposta għall-ewwel domanda sa fejn tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-Artikolu 5 tal-imsemmija direttiva.

79

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, ir-risposta għall-ewwel domanda għandha tkun li l-Artikolu 6 tad-Direttiva 2001/83 għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jipprekludix miżuri nazzjonali bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali li jiddefinixxu l-kundizzjonijiet li taħthom l-Avastin jista’ jiġi ppakkjat mill-ġdid sabiex jintuża għat-trattament ta’ indikazzjonijiet oftalmoloġiċi li ma humiex koperti mill-ATS tiegħu.

80

Permezz tar-raba’ domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk l-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105, li jipprovdi li ebda element minn din id-direttiva ma jawtorizza l-kummerċjalizzazzjoni ta’ prodott mediċinali li għalih ma nħarġitx l-ATS prevista fl-Artikolu 6 tad-Direttiva 2001/83, għandux jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi miżuri nazzjonali bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali.

81

Fid-dawl tar-risposta mogħtija għall-ewwel domanda, ma hemmx lok li tingħata risposta għal din id-domanda.

82

Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk l-Artikoli 3, 25 u 26 tar-Regolament Nru 726/2004 għandhomx jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu miżura nazzjonali bħal dik li tirriżulta mill-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96 li tawtorizza lill-AIFA tissorvelja prodotti mediċinali bħall-Avastin li l-użu tagħhom off-label jittieħed taħt ir-responsabbiltà tas-SSN u tadotta, jekk ikun neċessarju, miżuri neċessarji għas-salvagwardja tas-sigurtà tal-pazjenti, minħabba li tippreġudika l-kompetenzi esklużivi tal-EMA fir-rigward ta’ prodotti mediċinali suġġetti għall-proċedura ċentralizzata.

83

Huwa minnu li r-Regolament Nru 726/2004, b’mod partikolari l-Artikoli 5 sa 9 tiegħu, jagħtu lill-EMA kompetenza esklużiva sabiex teżamina l-applikazzjonijiet għal ATS fil-kuntest tal-proċedura ċentralizzata. Madankollu, hekk kif jirriżulta mir-risposta mogħtija lill-ewwel domanda, l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin taħt il-kundizzjonijiet stabbiliti mill-miżuri nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma jeħtieġx il-kisba ta’ ATS. Konsegwentement, dawn il-miżuri kif ukoll l-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96, ma jistgħux jippreġudikaw il-kompetenza esklużiva mogħtija mill-EMA għall-eżami ta’ applikazzjonijiet ta’ ATS fil-kuntest tal-proċedura ċentralizzata.

84

Għal dak li jirrigwarda s-sistema ta’ farmakoviġilanza tal-prodotti mediċinali mqiegħda fis-suq tal-Unjoni, għandu jitfakkar li, skont l-Artikolu 23(2) u l-Artikolu 101(1) tad-Direttiva 2001/83, din is-sistema testendi wkoll għal kwalunkwe użu ta’ prodott mediċinali li ma huwiex konformi mat-termini tal-ATS tiegħu. Għal dak li jirrigwarda prodotti mediċinali suġġetti għall-proċedura ċentralizzata, il-Kapitolu 3 tat-Titolu II tar-Regolament Nru 726/2004, b’mod partikolari l-Artikoli 25 u 26 tiegħu, jistabbilixxu mekkaniżmi ta’ farmakoviġilanza li jassoċjaw l-awtoritajiet nazzjonali kompetenti mal-EMA li tiżgura l-koordinazzjoni.

85

Għaldaqstant, dawn l-artikoli ma jipprekludux miżura nazzjonali bħall-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96, li tipprevedi li l-AIFA tattiva l-istrumenti ta’ sorveljanza xierqa sabiex tikkontrolla s-sigurtà tal-pazjenti u tieħu d-deċiżjonijiet neċessarji fi żmien qasir, sakemm l-implimentazzjoni tagħhom tikkompleta, jew anki ssaħħaħ is-sistema ta’ farmakoviġilanza stabbilita mir-Regolament Nru 726/2004.

86

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, ir-risposta għat-tielet domanda għandha tkun li l-Artikoli 3, 25 u 26 tar-Regolament Nru 726/2004 għandhom jiġu interpretati fis-sens li ma jipprekludux miżura nazzjonali, bħal dik li tirriżulta mill-Artikolu 1(4a) tad-Digriet Liġi Nru 536/96, li tawtorizza lill-AIFA tissorvelja prodotti mediċinali bħall-Avastin, li l-użu tagħhom off-label jittieħed taħt ir-responsabbiltà tas-SSN, u tadotta, jekk ikun il-każ, miżuri neċessarji għas-salvagwardja tas-sigurtà tal-pazjenti.

87

Peress li l-proċedura għandha, fir-rigward tal-partijiet fil-kawża prinċipali, in-natura ta’ kwistjoni mqajma quddiem il-qorti tar-rinviju, hija din il-qorti li tiddeċiedi fuq l-ispejjeż. L-ispejjeż sostnuti għas-sottomissjoni tal-osservazzjonijiet lill-Qorti tal-Ġustizzja, barra dawk tal-imsemmija partijiet, ma jistgħux jitħallsu lura.

Għal dawn il-motivi, Il-Qorti tal-Ġustizzja (L-Ewwel Awla) taqta’ u tiddeċiedi: