1.

It-talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja, il-Ġermanja) tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-punt 18 tal-Artikolu 2 u tal-Artikolu 23(1) tar-Regolament (KE) Nru 1008/2008 ( 2 ).

2.

Din it-talba saret fil-kuntest ta’ kawża bejn assoċjazzjoni ta’ konsumaturi u trasportatur bl-ajru stabbilit fil-Ġermanja fir-rigward ta’ prattika kummerċjali, allegatament żleali, ta’ dan tal-aħħar li kienet tikkonsisti fil-bejgħ fuq is-sit internet tiegħu, b’mod partikolari lil konsumatur fil-Ġermanja, ta’ titjira li titlaq mir-Renju Unit fejn indika n-noll tiegħu f’lira sterlina biss.

3.

Essenzjalment, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja fuq il-portata tal-obbligu ta’ informazzjoni dwar il-prezzijiet fuq it-trasportaturi bl-ajru li joperaw fl-Unjoni, skont l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 u fid-dawl tad-definizzjoni ta’ “nollijiet ta’ l-ajru”, li tinsab fil-punt 18 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-Regolament, li jistipula li l-imsemmija tariffi għandhom ikunu “espressi f’euro jew f’muniti lokali”.

4.

B’mod iktar preċiż, il-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna li tiddetermina, minn naħa, jekk, meta t-trasportaturi bl-ajru jkunu beħsiebhom jirrikorru għal valuta li mhijiex l-euro biex jindikaw il-prezzijiet tas-servizzi li joffru lill-passiġġieri potenzjali, humiex liberi li jagħżlu l-valuta nazzjonali tal-għażla tagħhom jew, għall-kuntrarju, għandhomx jużaw valuta partikolari u, min-naħa l-oħra, f’dan l-aħħar każ, skont liema kriterji din għandha tiġi identifikata.

5.

F’dawn il-konklużjonijiet ser nesponi r-raġunijiet li għalihom jiena nikkunsidra li d-dispożizzjonijiet imsemmija iktar ’il fuq għandhom jiġu interpretati fis-sens li t-trasportaturi kkonċernati ma humiex obbligati jużaw valuta nazzjonali li tkun ġiet stabbilita minn qabel mil-leġiżlatur tal-Unjoni, meta jinnotifikaw in-nollijiet tagħhom lill-passiġġieri.

6.

Sussidjarjament, biex ikun kopert il-każ fejn il-Qorti tal-Ġustizzja tqis li tali obbligu jirriżulta minn dawn id-dispożizzjonijiet, ser nippreżenta osservazzjonijiet dwar il-kriterji rilevanti sabiex tiġi identifikata l-valuta nazzjonali li għandha tintuża għal dan il-għan.

7.

Skont il-premessa 16 tar-Regolament Nru 1008/2008, “[i]l-klijenti għandhom ikunu jistgħu jqabblu b’mod effettiv il-prezzijiet għal servizzi ta’ l-ajru bejn linja ta’ l-ajru u oħra. Għalhekk, għandu dejjem ikun indikat il-prezz finali li jrid jitħallas mill-klijent għal servizzi ta’ l-ajru li joriġinaw fil-Komunità, inklużi t-taxxi, l-ħlasijiet u d-drittijiet kollha. It-trasportaturi ta’ l-ajru Komunitarji huma mħeġġin ukoll jindikaw il-prezz finali għas-servizzi ta’ l-ajru tagħhom minn pajjiżi terzi lejn il-Komunità”.

8.

Il-punt 18 tal-Artikolu 2 tal-imsemmi regolament jiddefinixxi l-kunċett ta’ “nollijiet ta’ l-ajru”, għall-finijiet ta’ dan l-istrument bħala “il-prezzijiet espressi f’euro jew f’muniti lokali li jkollhom jitħallsu lit-trasportaturi ta’ l-ajru jew lill-aġenti tagħhom jew lil bejjiegħa oħra tal-biljetti għat-trasport ta’ passiġġieri fuq servizzi ta’ l-ajru u kwalunkwe kondizzjonijiet li taħthom japplikaw dawk il-prezzijiet, inklużi r-remunerazzjoni u l-kondizzjonijiet offruti lill-aġenzija u lil servizzi awżiljarji oħra”.

9.

L-Artikolu 23 tal-istess regolament, intitolat “Informazzjoni u non-diskriminazzjoni”, jiddikjara, fil-paragrafu 1 tiegħu:

“In-nollijiet ta’ l-ajru u r-rati ta’ l-ajru disponibbli għall-pubbliku in ġenerali għandhom jinkludu l-kondizzjonijiet applikabbli meta offruti jew pubblikati taħt kull forma, anke fuq l-Internet, għal servizzi bl-ajru minn ajruport li jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru li għaliħ japplika t-Trattat. Il-prezz finali li għandu jitħallas għandu jkun indikat dejjem u għandu jinkludi n-noll jew ir-rata ta’ l-ajru applikabbli kif ukoll it-taxxi kollha applikabbli, u l-ħlasijiet, il-ħlasijiet addizzjonali u l-drittijiet li ma jistgħux jiġu evitati u li jkunu prevedibbli fil-ħin tal-pubblikazzjoni. Minbarra l-indikazzjoni tal-prezz finali, għandu jkun speċifikat għall-inqas dan li ġej:

fejn il-punti elenkati taħt (b), (c) u (d) jkunu żdiedu man-noll ta’ l-ajru jew ir-rata ta’ l-ajru. Is-supplimenti tal-prezz fakultattivi għandhom jiġu komunikati b’mod ċar, trasparenti u mingħajr ambigwità fil-bidu ta’ kull proċess ta’ prenotazzjoni u l-aċċettazzjoni tagħhom mill-klijent għandha tkun fuq bażi ‘opt-in’.”

10.

Germanwings GmbH hija trasportatur bl-ajru stabbilit fil-Ġermanja. F’Settembru 2014, konsumatur li kien f’dan il-pajjiż xtara titjira minn Londra (ir-Renju Unit) għal Stuttgart (il-Ġermanja) minn fuq il-paġna tal-internet “www.germanwings.de” operata mill-imsemmija kumpannija. In-noll ta’ din it-titjira kien indikat biss fil-Lira Sterlina u, wara li għamel il-prenotazzjoni tiegħu, il-konsumatur irċieva fattura li kienet tindika l-imsemmi noll kif ukoll spejjeż oħrajn ukoll f’lira sterlina.

11.

Wara li ġiet informata minn dan il-konsumatur, il-Verbraucherzentrale Baden-Württemberg eV (l-Assoċjazzjoni tal-Konsumaturi tal-Land ta’ Baden-Württemberg, il-Ġermanja, iktar ’il quddiem il-“Verbraucherzentrale”) ressqet azzjoni għal inġunzjoni kontra Germanwings, quddiem il-Landgericht Köln (il-Qorti Reġjonali ta’ Köln, il-Ġermanja), għar-raġuni li l-fatt li hija ma fformulatx it-tariffi fil-valuta Ġermaniża (l-euro), f’tali ċirkustanzi, kien jikkostitwixxi aġir żleali. Il-konvenuta oġġezzjonat li l-kompetituri tagħha kienu wkoll jindikaw in-nollijiet tal-ajru għal titjiriet minn Londra f’liri sterlini. B’deċiżjoni tat-22 ta’ April 2015, l-imsemmija qorti laqgħet it-talba tar-rikorrenti.

12.

Meta Germanwings appellat minn din id-deċiżjoni, l-Oberlandesgericht Köln (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Köln, il-Ġermanja) annullat id-deċiżjoni, b’deċiżjoni tal-4 ta’ Settembru 2015, għar-raġuni, b’mod partikolari, li l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 jipprovdi biss li għandu jkun indikat il-prezz finali, mingħajr ma jipprevedi b’liema valuta, u li mid-definizzjoni li tinsab fil-punt 18 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-Regolament ma jistax jiġi dedott li l-“munita lokali” għandha dejjem tkun dik tal-pajjiż fejn it-trasportatur bl-ajru għandu l-uffiċċju prinċipali tiegħu.

13.

Adita b’rikors mill-Verbraucherzentrale, il-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja, il-Ġermanja), permezz ta’ deċiżjoni tas-27 ta’ April 2017, li waslet għand il-Qorti tal-Ġustizzja fit-2 ta’ Ġunju 2017, iddeċidiet li tissospendi l-proċedura quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

14.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mill-Verbraucherzentrale, minn Germanwings u mill-Kummissjoni Ewropea. Dawn it-tnejn tal-aħħar biss ippreżentaw osservazzjonijiet orali waqt is-seduta tad-19 ta’ April 2018.

15.

Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, moqri flimkien mal-punt 18 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-Regolament, għandux jiġi interpretat fis-sens li, fil-kuntest tas-servizzi tal-ajru offruti fl-Unjoni li huma rregolati minn dan l-istrument ( 3 ), in-“nollijiet ta’ l-ajru” għandhom jiġu espressi f’valuta nazzjonali stabbilita minn qabel mil-leġiżlatur, “sa fejn dawn ma humiex espressi f’euro” ( 4 ).

16.

Il-kliem tal-ewwel domanda preliminari ma jindikax direttament tali qari flimkien tal-imsemmija Artikolu 23(1) u tal-punt 18 tal-Artikolu 2. Madankollu, fil-fehma tiegħi dan huwa dedott, minn naħa, mill-kunsiderazzjonijiet esposti mill-qorti tar-rinviju sabiex tispjega din id-domanda, b’mod partikolari fid-dawl tal-motivi tad-deċiżjoni li hija kkontestata quddiemha ( 5 ), u, min-naħa l-oħra, mill-kontenut tat-tieni domanda preliminari, li tkompli mal-ewwel domanda u li tgħaqqad espressament l-imsemmija dispożizzjonijiet.

17.

Bħal Germanwings u l-Kummissjoni, u għall-kuntrarju tal-Verbraucherzentrale, fil-fehma tiegħi ( 6 ) inqis li r-risposta għad-domanda kemxejn rriformulata ( 7 ) għandha tkun fin-negattiv, għar-raġunijiet li ġejjin.

18.

Qabel xejn, infakkar li, skont ġurisprudenza stabbilita, mir-rekwiżit ta’ applikazzjoni uniformi tad-dritt tal-Unjoni jirriżulta li, meta att tal-Unjoni ma jirreferix b’mod espress għad-dritt tal-Istati Membri għad-definizzjoni ta’ kunċett partikolari ( 8 ), dan il-kunċett għandu jiġi interpretat b’mod awtonomu, li l-Qorti tal-Ġustizzja twettaq billi tqis mhux biss il-kliem tad-dispożizzjonijiet ikkonċernati, iżda wkoll il-kuntest tagħhom u l-għan li għandu jintlaħaq mil-leġiżlazzjoni li dawn id-dispożizzjonijiet jagħmlu parti minnha, kif ukoll l-oriġini tagħhom ( 9 ).

19.

Fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, il-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja) tenfasizza li mit-test tal-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 ma jirriżulta espressament l-ebda obbligu li n-nollijiet għandhom jiġu indikati f’valuta nazzjonali partikolari. Fil-fehma tagħha, din iċ-ċirkustanza tindika l-libertà ta’ għażla f’idejn it-trasportaturi bl-ajru, kif qieset il-qorti li ddeċidiet fl-appell. Naqbel ma’ din l-analiżi.

20.

Fil-fatt, ninnota li l-paragrafu (1) tal-Artikolu 23 huwa maħsub biex jimponi l-obbligu ta’ “informazzjoni” ( 10 ) fuq it-trasportaturi bl-ajru li joffru titjiriet minn Stat Membru, u li jiddefinixxu l-punti prinċipali ta’ din l-informazzjoni. B’mod partikolari, it-tieni u t-tielet sentenzi ta’ dan il-paragrafu (1), li huma speċifikament imsemmija fid-domanda magħmula mill-qorti tar-rinviju, jistabbilixxu rekwiżiti rigward l-indikazzjoni tal-“prezz finali” li l-klijent irid iħallas ( 11 ). Madankollu, filwaqt li din id-dispożizzjoni telenka fid-dettall l-elementi ta’ informazzjoni li għandhom ikunu kkomunikati ( 12 ), ma hemm l-ebda indikazzjoni tal-valuta li fiha dan il-prezz għandu jiġi indikat sabiex jiġi ssodisfatt l-obbligu stabbilit fiha.

21.

Il-premessa 16 tar-Regolament Nru 1008/2008, li tirreferi wkoll għall-ħtieġa li l-klijenti jiġu informati dwar il-prezz finali u l-elementi kollha tiegħu, lanqas ma ssemmi li għandha tintuża valuta speċifika għal dan il-għan.

22.

Nenfasizza f’dan l-istadju li dan huwa l-każ, anki peress li d-dimensjoni internazzjonali tal-obbligu ta’ trasparenza u ta’ informazzjoni sħiħa fuq il-prezzijiet, li jirriżulta mill-imsemmi Artikolu 23, u mhux biss dik intra-Komunitarja, ittieħdet inkunsiderazzjoni mil-leġiżlatur ( 13 ), meta fassal dan ir-regolament ( 14 ).

23.

Fir-rigward tal-punt 18 tal-Artikolu 2 tar-regolament imsemmi, li jiddefinixxi n-“nollijiet ta’ l-ajru” fis-sens ta’ dan l-istrument, dan ċertament isemmi espliċitament “il-prezzijiet espressi f’euro jew f’muniti lokali”, mingħajr madankollu ma jippreċiża dak li għandu jinftiehem bl-aħħar żewġ kelmiet ta’ din il-frażi, b’mod partikolari mingħajr ma jindika jekk hijiex il-“munita lokali” ta’ Stat Membru ( 15 ) u fuq kollox, f’dan il-każ, mingħajr ma jispeċifika jekk it-trasportaturi humiex fil-libertà li jagħżlu l-munita li jridu ( 16 ).

24.

Il-fatt li l-aġġettiv “lokali” jintuża f’diversi verżjonijiet lingwistiċi ta’ din id-dispożizzjoni ( 17 ) ma jidhirlix li huwa deċiżiv. Minkejja li dan l-aġġettiv jista’, fil-fehma tiegħi, jirrifletti iktar idea ta’ prossimità milli t-termini li jirreferu għal pajjiż li jintużaw f’verżjonijiet oħra ( 18 ), għandu jiġi kkonstatat li r-Regolament Nru 1008/2008 ma fih ebda indikazzjoni dwar il-kwistjoni ta’ x’għandu jinftiehem hawnhekk b’“lokali” u liema huwa l-kriterju ta’ prossimità rilevanti f’dan ir-rigward ( 19 ). Barra minn hekk, jekk jitqies li din il-varjazzjoni fit-terminoloġija tista’ tiġi kkunsidrata bħala determinanti f’din il-kawża, hija ġurisprudenza stabbilita li fil-każ ta’ nuqqas ta’ qbil bejn id-diversi verżjonijiet lingwistiċi, id-dispożizzjoni inkwistjoni għandha tiġi interpretata fid-dawl tal-istruttura ġenerali u tal-iskop tal-leġiżlazzjoni li tagħha tikkostitwixxi element ( 20 ).

25.

Ninnota li l-frażi “il-prezzijiet espressi f’euro jew f’muniti lokali”, li hija invokata mill-qorti tar-rinviju, tidher ukoll, mingħajr preċiżjoni oħra, fil-punt 19 tal-istess Artikolu 2, sabiex tiddefinixxi l-kunċett ta’ “rati ta’ l-ajru” li jixbah lil dak ta’ “nollijiet ta’ l-ajru”. Fil-fehma tiegħi, u skont l-opinjoni mogħtija mill-Kummissjoni waqt is-seduta, wieħed għandu jżomm f’moħħu dan ix-xebh terminoloġiku meta ssir l-interpretazzjoni tal-imsemmi punt 18 f’din il-kawża ( 21 ).

26.

Barra minn hekk, nosserva li l-kunċett ta’ “prezz finali”, imsemmi fl-Artikolu 23(1), u fil-premessa 16 tar-Regolament Nru 1008/2008, ma huwiex ekwivalenti għall-kunċett ta’ “nollijiet ta’ l-ajru”, kif iddefinit fil-punt 18 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-regolament ( 22 ). Ċertament, dawn jikkoinċidu parzjalment, peress li l-ewwel kunċett jinkludi t-tieni ( 23 ), b’mod li hemm lok li dawn id-dispożizzjonijiet jiġu interpretati flimkien f’din il-kawża ( 24 ). Madankollu, kif semmew Germanwings u l-Kummissjoni, l-elementi tal-“prezz finali” flimkien man-“nollijiet ta’ l-ajru” skont l-imsemmi Artikolu 23 ma humiex koperti mill-imsemmi punt 18 tal-Artikolu 2, peress li dan jiddefinixxi biss dan il-kunċett tal-aħħar ( 25 ), fatt li jimmilita kontra t-teżi li l-frażi “f’euro jew f’muniti lokali” fl-Artikolu 2 tirrikjedi l-użu ta’ valuta lokali speċifika sabiex tingħata l-informazzjoni meħtieġa fl-Artikolu 23.

27.

Fuq kollox, bħal Germanwings u l-Kummissjoni, nenfasizza li l-leġiżlatur tal-Unjoni naqas milli jagħti struzzjoni espliċita fl-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, u b’mod partikolari li jistabbilixxi kriterji preċiżi ta’ identifikazzjoni, rigward il-valuta li t-trasportaturi bl-ajru għandhom jużaw biex jinformaw lill-klijenti dwar in-nollijiet tagħhom. Huwa għamel dan, minkejja li kien manifestament konxju mill-fatt li setgħu jintużaw diversi valuti nazzjonali minflok l-euro, kif turi l-formulazzjoni tal-punt 18 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-regolament, u minkejja li ra li jadotta regoli ddettaljati fir-rigward tal-obbligu li t-trasportaturi bl-ajru jindikaw dejjem kompletament u definittivament il-prezzijiet tat-titjiriet li jbigħu ( 26 ).

28.

Jiena nqis li dan in-nuqqas intenzjonat ta’ indikazzjonijiet fir-rigward tal-valuta jista’ jinftiehem bħala li jirrifletti r-rieda tal-leġiżlatur li ma jimponix restrizzjonijiet partikolari fuq it-trasportaturi f’dan ir-rigward ( 27 ). Il-fehma tiegħi hija msaħħa mill-kunsiderazzjonijiet li ġejjin.

29.

L-interpretazzjoni litterali proposta hawn fuq hija fl-opinjoni tiegħi kkorroborata minn analiżi ta’ kif żviluppaw id-dispożizzjonijiet ikkonċernati tar-Regolament Nru 1008/2008 matul il-ħidma leġiżlattiva li wasslet għall-formulazzjoni attwali tagħhom. Fil-fatt, fih xejn ma jindika li l-leġiżlatur kellu l-intenzjoni, u lanqas il-ħsieb, li jintroduċi rekwiżiti speċifiċi dwar il-valuta fil-qafas tar-regoli stabbiliti fl-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008.

30.

Nippreċiża li din id-dispożizzjoni tikkostitwixxi riformulazzjoni tal-Artikolu 4 tar-Regolament (KEE) Nru 2409/92 dwar b’mod partikolari nollijiet għal servizzi tal-ajru ( 28 ), li diġà kien jipprovdi l-obbligu ta’ komunikazzjoni tan-nollijiet tal-ajru ( 29 ), iżda li kien inqas ċar u inqas strett minn dak attwalment previst.

31.

L-awturi tar-Regolament Nru 1008/2008 b’mod ċar riedu jsaħħu, fl-Artikolu 23 tiegħu, l-obbligu ta’ informazzjoni fuq it-trasportaturi bl-ajru sabiex, minn naħa, jiffavorixxu iktar trasparenza tal-prezzijiet għall-passiġġieri billi jimponu l-ippubblikar tan-nollijiet inklużi t-taxxi kollha, il-ħlasijiet jew supplimenti oħrajn, u, min-naħa l-oħra, iktar prezzijiet ġusti, billi jiġġieldu kontra d-distorsjonijiet tal-kompetizzjoni ġġenerati min-nuqqas ta’ trasparenza ( 30 ). Min-naħa l-oħra, imkien ma jidher li kienet kwistjoni li jiġi impost l-użu ta’ valuta speċifika f’dan ir-rigward.

32.

L-uniċi dettalji dwar flus li jidhru fix-xogħlijiet preparatorji tar-Regolament Nru 1008/2008 huma marbuta mad-definizzjonijiet ġenerali mogħtija fl-Artikolu 2. Ninnota li l-espressjoni “il-prezzijiet espressi f’euro jew f’muniti lokali”, użata fil-punti 18 u 19 tal-Artikolu 2 ta’ dan ir-regolament, kienet diġà preżenti essenzjalment fid-dispożizzjonijiet korrispondenti tal-Artikolu 2(a) u (d) tar-Regolament Nru 2409/92, li kienu jirreferu għall-“prezzijiet espressi f’ecu jew f’muniti lokali”. Is-sostituzzjoni tal-kelma “ecu” b’“euro”, fir-Regolament Nru 1008/2008, jidhirli li hija sempliċiment relatata mal-introduzzjoni tal-euro bħala l-munita unika f’ċerti Stati Membri ( 31 ).

33.

Fir-rigward tal-frażi “f’muniti lokali” li kienet tidher erba’ darbiet fl-Artikolu 2 tar-Regolament Nru 2409/92 ( 32 ), ix-xogħlijiet preparatorji ta’ dan tal-aħħar ma jagħtu ebda indikazzjoni li tissostanzja t-teżi li l-leġiżlatur kellu l-intenzjoni li jirrikjedi li t-trasportaturi bl-ajru jużaw valuta nazzjonali speċifika meta jikkomunikaw it-tariffi tagħhom. Min-naħa l-oħra, minn dawn ix-xogħlijiet jirriżulta b’mod ċar li l-intenzjoni tal-awturi ta’ dan ir-regolament kienet li jippermettu lill-kumpaniji “joffru lill-konsumaturi għażla suffiċjenti ta’ servizzi tal-ajru bi prezzijiet raġonevoli” ( 33 ).

34.

Nosserva li l-frażi “f’muniti lokali” intużat ukoll, mingħajr iktar dettalji, fl-Artikoli 2(a) tal-istrumenti preċedenti dwar it-tariffi tas-servizzi tal-ajru li għalihom jirreferi l-preambolu tar-Regolament Nru 2409/92 ( 34 ). F’dan tal-aħħar, din tkompli, bħala alternattiva, mal-frażi “f’ecu”, l-unika prevista mill-Kummissjoni għall-ewwel ( 35 ), wara talba għal emenda kemxejn differenti mill-Parlament Ewropew ( 36 ) u ripetuta mill-Kumitat Ekonomiku u Soċjali ( 37 ). Matul is-seduta, il-Kummissjoni indikat li ma kellhiex elementi dwar ir-raġunijiet eżatti tal-bidliet magħmula sussegwentement biex tinkiseb il-frażi “prezzijiet espressi […] f’muniti lokali” fl-Artikolu 2(a) tar-Regolament Nru 2409/92 ( 38 ), liema espressjoni ntużat mill-ġdid fil-punt 18 tal-Artikolu 2 tar-Regolament Nru 1008/2008.

35.

Fi kwalunkwe każ, fil-fehma tiegħi, huwa ċar mill-ħidma preparatorja kollha msemmija iktar ’il fuq li bl-ebda mod ma kienet kwistjoni li tiġi adottata xi regola, u wisq inqas xi kriterji ta’ identifikazzjoni korrelattivi, li timponi l-użu ta’ valuta nazzjonali speċifika skont l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008. L-approċċ li qed nipproponi ma huwiex ikkontestat, anzi, saħansitra huwa kkonfermat minn elementi kuntestwali, li issa se jiġu analizzati.

36.

L-ewwel nett, nosserva li l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, li fuqu hija bbażata l-azzjoni tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali, jinsab fil-Kapitolu IV ta’ dan ir-Regolament, dwar id-“Dispożizzjonijiet dwar l-ipprezzar”, filwaqt li l-punt 18 tal-Artikolu 2, fejn jissemmew “prezzijiet espressi […] f’muniti lokali”, jinsab fil-Kapitolu I tiegħu, li jirrigwarda d-“Dispożizzjonijiet ġenerali”.

37.

Għalhekk, ir-rabta materjali bejn dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet, kif stabbilit fid-deċiżjoni tar-rinviju, ma hijiex evidenti, anki jekk id-definizzjonijiet tal-Artikolu 2 japplikaw għall-Artikolu 23, bħalma japplikaw għad-dispożizzjonijiet l-oħrajn kollha tal-imsemmi regolament, fatt dan li jiġġustifika li dan l-aħħar artikolu jiġi interpretat fid-dawl tal-ewwel wieħed ( 39 ). Barra minn hekk, infakkar li l-kunċett ta’ “nollijiet ta’ l-ajru” li huwa ddefinit fil-punt 18 tal-Artikolu 2, ma jikkoinċidix totalment mal-kunċetti li jinsabu fl-Artikolu 23(1) ( 40 ).

38.

F’dan il-kuntest, insostni li, fin-nuqqas ta’ referenza espressa bejn dawn iż-żewġ dispożizzjonijiet tar-Regolament Nru 1008/2008, ma jistax jiġi kkunsidrat li, permezz tal-formula użata fil-punt 18 tal-Artikolu 2, il-leġiżlatur kellu l-intenzjoni li jillimita l-għażla tat-trasportaturi fir-rigward tal-valuta nazzjonali li fiha huma jridu jikkomunikaw it-tariffi li għandhom jipprovdu f’konformità mal-Artikolu 23(1).

39.

It-tieni nett, nosserva li l-qorti tar-rinviju ssemmi l-“libertà ta’ l-ipprezzar” stabbilita fl-Artikolu 22 tar-Regolament Nru 1008/2008 ( 41 ) sabiex issostni t-teżi li l-Artikolu 23(1) ta’ dan ir-regolament ma jimponix l-użu ta’ valuta nazzjonali partikolari. Il-Verbraucherzentrale toġġezzjona li din il-libertà ma hijiex ostakolata mis-sempliċi fatt li hemm lok li t-tariffi jiġu indikati f’valuta speċifika, filwaqt li Germanwings issostni li r-regola pprovduta b’dan il-mod tinkludi l-libertà li wieħed jagħżel il-munita li fiha t-tariffi tal-passiġġieri huma ddenominati.

40.

Għalkemm jiena wkoll nipproponi t-teżi msemmija hawn fuq, madankollu ma naqbilx mal-perspettiva ta’ Germanwings li l-Artikolu 22 ta’ dan ir-regolament għandu jkollu rwol determinanti għar-risposta li għandha tingħata għall-ewwel domanda preliminari. Fil-fatt, jirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li l-libertà stabbilita fl-imsemmi artikolu hija l-qofol ta’ eliminazzjoni gradwali tal-kontroll fuq il-prezzijiet eżerċitat mill-Istati Membri, minħabba li l-liberalizzazzjoni tas-suq tal-ajru kellha l-għan li tikseb diversifikazzjoni ikbar tal-offerta kif ukoll tariffi irħas għall-benefiċċju tal-konsumaturi ( 42 ).

41.

L-imsemmi Artikolu 22 għandu bħala għan id-deregolamentazzjoni tas-settur ( 43 ), li tippermetti lit-trasportaturi bl-ajru jiddeterminaw il-valur attribwit lis-servizzi tagħhom. Għalhekk, fl-opinjoni tiegħi, ma hemm l-ebda impatt f’dak li jirrigwarda l-għażla tal-valuta li fiha t-tariffi tal-passiġġieri għandhom jiġu kkomunikati. Madankollu, l-ispirtu ta’ liberalizzazzjoni li fuqu hija bbażata din id-dispożizzjoni, kif indikat il-Kummissjoni ( 44 ), huwa tali li jikkonferma l-interpretazzjoni li r-Regolament Nru 1008/2008 ma jimponi l-ebda restrizzjoni dwar dan.

42.

It-tielet nett, fir-rigward tal-kuntest iktar ġenerali li jifforma parti minnu l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, nosserva li, kif diġà alludiet il-Kummissjoni, lanqas id-Direttiva 98/6/KE ( 45 ), li tirrigwarda speċifikament l-indikazzjoni tal-prezzijiet ta’ prodotti offruti lill-konsumaturi, ma tinkludi regoli vinkolanti dwar il-valuta li fiha għandu jiġi fformulat il-prezz li għandu jitħallas, għalkemm din il-kwistjoni ma ġietx moħbija mil-leġiżlatur ( 46 ). Id-Direttiva 2011/83/UE ( 47 ), li għandha bħala għan il-protezzjoni tal-konsumaturi — b’mod partikolari f’termini ta’ informazzjoni fuq il-prezzijiet — fil-kuntest tal-konklużjoni ta’ kuntratti ma’ professjonisti, ukoll ma tipprovdi xejn f’dan ir-rigward ( 48 ).

43.

Il-kunsiderazzjonijiet esposti iktar ’il fuq, fl-opinjoni tiegħi, huma perfettament kompatibbli mal-interpretazzjoni teleoloġika, li ser issegwi, tad-dispożizzjonijiet ikkonċernati minn din it-talba għal deċiżjoni preliminari.

44.

Kif diġà enfasizzat il-Qorti tal-Ġustizzja, jirriżulta b’mod ċar kemm mit-titolu tal-Artikolu 23 tar-Regolament Nru 1008/2008 kemm mill-kliem tal-paragrafu (1) ta’ dan l-artikolu li dan “huwa intiż li jiggarantixxi, b’mod partikolari, l-informazzjoni u t-trasparenza tal-prezzijiet tas-servizzi tal-ajru minn ajruport li jkun jinsab fit-territorju ta’ Stat Membru u li jikkontribwixxi, għaldaqstant, sabiex tiġi żgurata l-protezzjoni tal-klijent li jagħmel użu minn dawn is-servizzi” ( 49 ).

45.

Bl-istess mod, il-premessa 16 ta’ dan ir-regolament tistipula li “[i]l-klijenti għandhom ikunu jistgħu jqabblu b’mod effettiv il-prezzijiet għal servizzi ta’ l-ajru bejn linja ta’ l-ajru u oħra”. Tgħid ukoll li, “[g]ħalhekk, għandu dejjem ikun indikat il-prezz finali li jrid jitħallas mill-klijent għal servizzi ta’ l-ajru li joriġinaw [fl-Unjoni], inklużi t-taxxi, l-ħlasijiet u d-drittijiet kollha.”

46.

Skont il-qorti tar-rinviju u l-Verbraucherzentrale, l-għan ta’ tqabbil effettiv tal-prezzijiet indikat fl-ewwel sentenza tal-imsemmija premessa 16 ikun kompromess li kieku kull trasportatur bl-ajru kellu l-libertà li jindika n-nollijiet tal-ajru għal titjira fi ħdan l-Unjoni fil-valuta tal-għażla tiegħu. Bħal Germanwings u l-Kummissjoni ma naqbilx ma’ din il-fehma.

47.

L-ewwel nett, nippreċiża li jidhirli, fid-dawl tal-oriġini tal-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, li t-tisħiħ tal-protezzjoni tal-klijenti ( 50 ) huwa, ċertament, wieħed mill-għanijiet li wasslu għall-adozzjoni ta’ din id-dispożizzjoni, iżda din kellha wkoll l-għan li tiżgura kompetizzjoni aktar b’saħħitha fost it-trasportaturi bl-ajru ( 51 ). Dan it-tħassib doppju jirriżulta wkoll minn strumenti preċedenti ( 52 ) u sussegwenti ( 53 ) f’dan il-qasam.

48.

Għalhekk, fl-opinjoni tiegħi, ikun aħjar li ma tingħatax interpretazzjoni tant wiesgħa ta’ din id-dispożizzjoni li twassal biex tiffavorixxi prinċipalment, jekk mhux esklussivament, l-interessi tal-klijenti ( 54 ), mingħajr ma jitqiesu biżżejjed ir-restrizzjonijiet fuq it-trasportaturi bl-ajru, b’mod espliċitu, u l-marġni ta’ manuvra li tħallitilhom, b’mod impliċitu, fid-dawl tal-imsemmi regolament.

49.

F’dan ir-rigward, nirrileva, fit-tieni lok, li sabiex jintlaħqu l-objettivi msemmija hawn fuq, il-leġiżlatur tal-Unjoni rregola l-libertà tal-ipprezzar mogħtija lit-trasportaturi bl-ajru. Huwa impona espliċitament fuq dawn it-trasportaturi l-obbligu li jippubblikaw informazzjoni sħiħa dwar in-nollijiet tal-ajru tagħhom u dwar il-kundizzjonijiet applikabbli għalihom, waqt li speċifika wkoll li dawn it-tariffi għandhom jinkludu t-taxxi, il-ħlasijiet u drittijiet kollha applikabbli ( 55 ).

50.

B’hekk, l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 jipprovdi, b’mod iddettaljat ħafna, sensiela sħiħa ta’ rekwiżiti rigward id-data li għandha dejjem tiġi kkomunikata f’dan il-kuntest ( 56 ), waqt li akkumpanja dawn ir-rekwiżiti b’penali possibbli ( 57 ). Nenfasizza li l-obbligu li jiġi indikat dejjem l-ammont finali li għandu jitħallas jiffavorixxi t-trasparenza tal-prezzijiet u jostakola l-prattika inġusta li ċerti trasportaturi bl-ajru kienu jeżerċitaw, fejn kienu jipproponu prezz mhux komplut fil-bidu tat-tranżazzjoni u eżatt qabel ma din tiġi konkluża jżidu diversi ħlasijiet supplimentari ( 58 ).

51.

Il-premessa 16 ta’ dan ir-Regolament issegwi l-istess loġika, billi tindika liema huma l-elementi li l-prezz finali għandu neċessarjament jinkludi, kif ikkonfermat fit-tieni sentenza ta’ din il-premessa, li tiċċara l-kontenut tal-ewwel sentenza tagħha, li l-Verbraucherzentrale, b’mod żbaljat, tinvoka waħedha.

52.

Kuntrarjament għal dak li jidher li ssostni din il-parti fil-kawża prinċipali, l-għan ta’ dawn id-dispożizzjonijiet ma huwiex li tippermetti lill-klijent jivvaluta kemm huma għoljin in-nollijiet tal-ajru fil-valuta li hu l-iktar familjari magħha, iżda li tiġi żgurata trasparenza billi l-elementi kollha tal-prezz jiġu indikati sew fil-prezz finali u, b’hekk, il-klijent ikollu l-possibbiltà reali li jqabbel il-prezzijiet. Inżid ngħid li naqbel mal-opinjoni espressa mill-Kummissjoni waqt is-seduta, li xejn ma jindika li l-protezzjoni tal-konsumatur imfittxija mir-Regolament Nru 1008/2008 tinkludi l-protezzjoni ta’ dawn tal-aħħar kontra r-riskju ta’ telf marbut mal-kambju.

53.

Barra minn hekk, kieku l-użu ta’ valuta speċifika kien jidher li jikkostitwixxi element determinanti sabiex jintlaħqu l-għanijiet imfittxija ta’ informazzjoni u trasparenza tal-prezzijiet, l-awturi tar-Regolament Nru 1008/2008 ma kinux jonqsu milli jagħmlu din ir-regola u milli jiddefinixxu l-kriterji għall-identifikazzjoni tal-valuta rilevanti. Ladarba l-leġiżlatur ma għamilx dan, nikkunsidra li ma jispettax lill-Qorti tal-Ġustizzja li tagħmel hekk minfloku, u dan wisq inqas peress li l-adozzjoni ta’ tali regola ma kinitx, fil-fehma tiegħi, neċessarja biex tiġi żgurata l-protezzjoni tal-konsumaturi.

54.

Fil-fatt, nenfasizza, fit-tielet lok, li, minbarra d-diffikultajiet relatati mad-definizzjoni possibbli ta’ kriterji adegwati ( 59 ), fil-fehma tiegħi niddubita kemm l-użu ta’ munita nazzjonali speċifika tippermetti iktar lill-klijent janalizza b’mod effettiv il-prezzijiet tas-servizzi użati mid-diversi trasportaturi bl-ajru, b’mod konformi mal-għan ta’ tqabbil effettiv u tat-trasparenza tal-prezzijiet imfittex mill-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, moqri fid-dawl tal-premessa 16 ta’ dan tal-aħħar ( 60 ).

55.

Huwa minnu li, għalkemm jidher li fir-Regolament Nru 1008/2008 ma ġietx prevista limitazzjoni tan-numru ta’ muniti nazzjonali li jistgħu jintużaw mit-trasportaturi bl-ajru biex jesprimu n-nollijiet tal-ajru tagħhom, kif tipproponi l-Verbraucherzentrale, din tippermetti mal-ewwel daqqa ta’ għajn li tiffaċilita t-tqabbil tal-offerti proposti għal servizz identiku.

56.

Madankollu, jekk wieħed jassumi li l-Qorti tal-Ġustizzja tammetti l-eżistenza ta’ obbligu li tintuża tali jew tali munita nazzjonali, xorta waħda jibqa’ l-inkonvenjent ikkawżat mill-użu ta’ muniti differenti. Fil-fatt, kif semmiet il-Kummissjoni, kieku l-kliem tal-punt 18 tal-Artikolu 2 tal-imsemmi regolament kellu jiġi kkunsidrat bħala deċiżiv f’dan ir-rigward, il-formulazzjoni alternattiva “il-prezzijiet espressi f’euro jew f’muniti lokali” inkluża fih tista’ tinftiehem bħala li tawtorizza dejjem lit-trasportatur bl-ajru li jippreżenta l-prezzijiet tiegħu f’euro ( 61 ), filwaqt li l-kompetituri tiegħu jistgħu jagħżlu għall-kuntrarju l-valuta partikolari nazzjonali. B’hekk, minħabba l-possibbiltà li n-noll ta’ servizz ikun indikat b’żewġ modi differenti, il-paragun effettiv tal-prezzijiet jista’, fit-teorija, jibqa’ diffiċli għall-klijent, anki jekk din l-allegata diffikultà ma hijiex neċessarjament ppruvata fil-prattika fil-fehma tiegħi.

57.

Il-problemi relatati mal-possibbiltà li jintużaw valuti differenti jistgħu, fil-fatt, ikunu limitati minn diversi fatturi li jiffaċilitaw it-tqabbil ( 62 ). Barra minn hekk, jidhirli li ma huwiex indispensabbli li jkun meħtieġ li l-prezzijiet tat-titjiriet ikunu indikati f’valuta speċifika, peress li, sa ċertu punt, ir-regolazzjoni tista’ titwettaq b’mod naturali f’dan is-suq, minħabba s-sempliċi fatt li klijent potenzjali jista’ jeskludi spontanjament lit-trasportaturi bl-ajru li jindikaw il-prezzijiet tagħhom f’valuta li tidhirlu li hija mhix adattata jew hija imprattikabbli.

58.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet kollha, nipproponi li r-risposta għall-ewwel domanda preliminari għandha tkun li l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008, moqri flimkien mal-punt 18 tal-Artikolu 2 tiegħu, għandu jiġi interpretat fis-sens li, meta jippubblikaw in-nollijiet tal-ajru tagħhom, it-trasportaturi bl-ajru mhumiex obbligati jesprimu dawn in-nollijiet f’valuta nazzjonali partikolari, jekk ma jkunux espressi f’euro.

59.

It-tieni domanda preliminari hija magħmula biss fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għall-ewwel domanda preliminari li mill-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 jirriżulta li t-trasportaturi bl-ajru huma obbligati jippubblikaw in-nollijiet tal-ajru tagħhom f’valuta nazzjonali partikolari. Peress li nipproponi li tingħata risposta opposta għall-ewwel domanda, inqis li ma hemmx lok li tingħata risposta għal din it-tieni domanda. L-osservazzjonijiet qosra segwenti għalhekk se jsiru biss sussidjarjament.

60.

Permezz ta’ din id-domanda, il-qorti tar-rinviju titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tgħid f’liema valuta nazzjonali jistgħu jiġu indikati n-nollijiet tal-ajru, skont id-dispożizzjonijiet imsemmija aktar ’il fuq, f’sitwazzjoni bħal dik fil-kawża prinċipali, jiġifieri meta trasportatur bl-ajru stabbilit fi Stat Membru (f’dan il-każ, il-Ġermanja) ibiegħ, permezz tas-sit internet tiegħu b’isem ta’ dominju tal-ogħla livell li jikkollegah ma’ dan l-Istat (f’dan il-każ, “www.germanwings.de” ( 63 )), lil konsumatur li jinsab f’dan l-istess pajjiż, servizz tal-ajru li l-post ta’ tluq tiegħu jinsab fi Stat Membru ieħor (f’dan il-każ, ir-Renju Unit). Barra minn hekk, hija tistaqsi jekk huwiex importanti, f’dan ir-rigward, li t-trasportaturi bl-ajru kollha jew il-maġġoranza tagħhom jindikaw dawn in-nollijiet fil-valuta nazzjonali applikabbli fil-post tat-tluq.

61.

Il-Verbraucherzentrale tallega li għandha tittieħed bħala bażi l-valuta nazzjonali tal-Istat Membru li l-liġi tiegħu hija applikabbli għall-eżekuzzjoni tal-kuntratt konkluż bejn it-trasportatur bl-ajru u l-konsumatur indirizzat mir-reklamar, abbażi tar-regoli ta’ kunflitt tal-liġijiet elenkati fl-Artikolu 5 tar-Regolament Nru 593/2008 ( 64 ). Minn dan jirriżulta li, fiċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali, in-noll tat-titjira inkwistjoni kellu jiġi indikat fil-valuta Ġermaniża, jiġifieri f’euro, u mhux fil-valuta tar-Renju Unit, jiġifieri l-lira sterlina.

62.

Madankollu, Germanwings issostni li n-nollijiet tal-ajru għandhom jiġu indikati f’euro jew fil-valuta nazzjonali tal-Istat Membru tal-post tat-tluq u li l-kriterji l-oħra ta’ konnessjoni elenkati fit-tieni domanda preliminari huma irrilevanti għad-determinazzjoni tal-valuta nazzjonali, fis-sens tar-Regolament Nru 1008/2008. Il-qorti tar-rinviju tidher li xxaqleb lejn din l-interpretazzjoni.

63.

Min-naħa tagħha, il-Kummissjoni tissuġġerixxi li l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jipprekludix li t-trasportaturi bl-ajru jesprimu n-nollijiet tal-ajru, il-prezzijiet finali u l-elementi l-oħra msemmija f’din id-dispożizzjoni fil-valuta tal-post tat-tluq. B’mod sussidjarju, jien naqbel ma’ din l-aħħar opinjoni, peress li, fil-fehma tiegħi, l-imsemmi Artikolu 23(1) ma jipprovdi xejn dwar dan is-suġġett ( 65 ).

64.

Fl-ewwel lok, jidhirli li l-kriterju tal-post tat-tluq tat-titjira kkonċernata jista’ jkun rilevanti biex tiġi ddeterminata l-valuta nazzjonali li fiha n-nollijiet tal-ajru għandhom jiġu ddenominati. Fil-fatt, kif tenfasizza l-qorti tar-rinviju, peress li l-punt tat-tluq tat-titjira huwa neċessarjament komuni għas-servizzi kollha tal-ajru ipparagunati, il-valuta nazzjonali użata mid-diversi trasportaturi biex jagħmlu l-offerti tagħhom tkun l-istess għal dawn is-servizzi kollha, li jiffaċilita, b’mod partikolari, il-paragun effettiv tal-prezzijiet, previst mir-Regolament Nru 1008/2008 ( 66 ). Il-Kummissjoni ġustament issostni wkoll li dan huwa kriterju li huwa oġġettivament marbut mat-tranżazzjoni, għaliex huwa f’dan il-post li tibda l-eżekuzzjoni tas-servizz miftiehem ( 67 ). Barra minn hekk, jidher li huwa raġonevoli li jiġi kkunsidrat li l-klijent li jrid imur fil-post tat-tluq tat-titjira li jkun qiegħed jikkunsidra li jixtri huwa mistenni li jkun jaf il-munita ta’ dak il-pajjiż kif ukoll kif jużaha, bħat-trasportatur li jipprovdi dan is-servizz.

65.

Nippreċiża li ma huwiex determinanti, fil-fehma tiegħi, jekk it-trasportaturi bl-ajru kollha jew il-maġġoranza tagħhom jindikawx jew le t-tariffi tagħhom fil-valuta nazzjonali tal-post tat-tluq, kif imsemmi fl-aħħar tad-domanda magħmula ( 68 ). Madankollu, l-eżistenza possibbli ta’ din il-prattika, jekk tiġi stabbilita, tista’ ssaħħaħ l-idea li t-trasportaturi jkunu jistgħu faċilment jissodisfaw dan il-kriterju.

66.

Barra minn hekk, li l-post tat-tluq tat-titjira jintuża bħala kriterju jkun kompatibbli mal-fatt li l-espressjoni “muniti lokali” użata fil-punt 18 tal-Artikolu 2 tal-imsemmi regolament, dwar in-nollijiet tal-ajru, għandha tingħata tifsira li tkun tgħodd ukoll għall-espressjoni użata b’mod identiku għar-rati tal-ajru għat-trasport tal-merkanzija fil-punt 19 tal-istess artikolu dwar ir-rati tal-ajru ( 69 ), li ma jippermettix l-adozzjoni tal-kriterju propost mill-Verbraucherzentrale ( 70 ).

67.

It-tieni nett, bħall-qorti tar-rinviju u Germanwings, inqis li l-kriterju tal-post fejn jinsab l-uffiċċju prinċipali tat-trasportatur bl-ajru li joffri s-servizz inkwistjoni ma jistax jiġi aċċettat, minħabba li l-valuti li jistgħu jintużaw biex jiġi indikat il-prezz ta’ servizz identiku jvarjaw skont l-għadd ta’ pajjiżi fejn huma stabbiliti d-diversi trasportaturi li joffru dan is-servizz ( 71 ), li mhuwiex ser jgħin lill-klijenti jqabblu l-prezzijiet.

68.

It-tielet nett, lanqas ma jkun xieraq li jiġi adottat il-kriterju tal-isem ta’ dominju tal-ogħla livell tal-indirizz tal-internet użat mit-trasportatur bl-ajru li joffri s-servizz ikkonċernat. Bħall-qorti tar-rinviju, jidhirli li jkun faċli għal trasportatur tal-ajru li jevita dan il-kriterju billi b’mod arbitrarju, jagħżel isem ta’ dominju tal-ogħla livell tal-pajjiż li fil-valuta tiegħu jkun jixtieq jindika n-nollijiet tiegħu. Barra minn hekk, Germanwings tinvoka ġustament li l-ismijiet tad-dominju mhumiex dejjem nazzjonali, għalhekk mhux bilfors jirreferu għal pajjiż speċifiku, kif jista’ jkun il-każ jekk l-indirizz jispiċċa b’“.com”, ipoteżi li fiha l-kriterju ta’ konnessjoni inkwistjoni jfalli.

69.

Ir-raba’ nett, lanqas ma jien favur il-kriterju tal-post ta’ residenza tal-klijent jew il-kriterju tal-post ta’ residenza abitwali tal-klijent, peress li ġie osservat li dawn iż-żewġ postijiet mhux bilfors jikkoinċidu, ladarba jista’ jkun hemm sitwazzjoni fejn persuna tkun trid tixtri servizz tal-ajru minn pajjiż li normalment ma tgħixx fih. Anki jekk jista’ jiġi preżunt li l-klijent ikun familjari mal-valuti fis-seħħ f’dawn il-postijiet, dawn il-kriterji ma humiex xierqa fil-fehma tiegħi, peress li, fil-mument li t-trasportatur bl-ajru jagħmel l-offerta ta’ bejgħ tiegħu, ma jkunx jista’ jiddetermina l-pajjiż fejn jinsab il-pubbliku li effettivament se juri interess. Kif issemmi l-qorti tar-rinviju, tali approċċ jobbliga lil-linji tal-ajru jillokalizzaw upstream lill-klijenti potenzjali kollha u, kull darba, jindikaw nollijiet differenti għad-diversi żoni monetarji previsti, li jidhirli li huwa piż eċċessiv fir-rigward tal-għan doppju tad-dispożizzjoni inkwistjoni.

70.

Il-ħames nett, it-teżi sostnuta mill-Verbraucherzentrale ( 72 ) ma tikkonvinċinix għar-raġunijiet li ġejjin. Minn naħa, jista’ jiġi kkonstatat li r-Regolament Nru 1008/2008 ma jistabbilixxi l-ebda rabta mad-dispożizzjonijiet tar-Regolament Nru 593/2008, minkejja li dan tal-aħħar ġie adottat ftit xhur qabel dak tal-ewwel. Min-naħa l-oħra, skont il-Verbraucherzentrale, abbażi tal-Artikolu 5(2) tar-Regolament Nru 593/2008, fin-nuqqas ta’ għażla mill-partijiet, tapplika l-liġi tal-pajjiż fejn il-passiġġier għandu r-residenza abitwali tiegħu, u għalhekk għandha tintuża l-valuta ta’ dak il-pajjiż fil-pubblikazzjoni tan-nollijiet, sakemm jew il-post tat-tluq jew il-post tal-wasla tat-titjira jinsab hemmhekk ukoll. Issa, tali approċċ ikun jeħtieġ li l-passiġġier futur jiġi lokalizzat permezz ta’ softwer jew li dan jindika sistematikament ir-residenza abitwali tiegħu biex ikun jaf in-nollijiet proposti, li jista’ jikkawża problemi prattiċi u possibbilment legali, b’mod partikolari fir-rigward tal-protezzjoni tad-data personali, kif qalet Germanwings. Fl-aħħar nett, l-interpretazzjoni proposta mill-Verbraucherzentrale tinjora l-fatt li l-Artikolu 5(3) jinkludi regola supplimentari ta’ prossimità li tista’, fil-fatt, twassal sabiex jiġi indikat pajjiż ieħor ( 73 ), u mhux biss dak li fih jgħix il-passiġġier.

71.

Konsegwentement, fl-ipoteżi fejn il-Qorti tal-Ġustizzja tikkunsidra li l-Artikolu 23(1) tar-Regolament Nru 1008/2008 jimponi fuq it-trasportaturi bl-ajru li jesprimu n-nollijiet tagħhom f’valuta nazzjonali partikolari, fil-fehma tiegħi jeħtieġ li r-risposta għat-tieni domanda preliminari tkun li din id-dispożizzjoni, moqrija flimkien mal-punt 18 tal-Artikolu 2 tal-imsemmi regolament, ma tipprekludix li n-nollijiet inkwistjoni jiġu ddenominati fil-valuta tal-pajjiż tal-post tat-tluq tat-titjira kkonċernata.

72.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet ta’ hawn fuq nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja jogħġobha tagħti risposti għad-domandi tal-Bundesgerichtshof (il-Qorti Federali tal-Ġustizzja, il-Ġermanja) kif ġej:

L-Artikolu 23(1) tar-Regolament (KE) Nru 1008/2008 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-24 ta’ Settembru 2008 dwar regoli komuni għall-operat ta’ servizzi ta’ l-ajru fil-Komunità, moqri flimkien mal-punt 18 tal-Artikolu 2 tiegħu, għandu jiġi interpretat fis-sens li, meta jippubblikaw in-nollijiet tal-ajru tagħhom, it-trasportaturi bl-ajru mhumiex obbligati jesprimu dawn in-nollijiet f’valuta nazzjonali partikolari, jekk ma jkunux espressi f’euro.