I — Introduzzjoni

A — Preżentazzjoni ġenerali tal-kawża

B — Il-logħob tal-ażżard u tal-flus

1. Varjetà kbira ta’ logħob

2. Interess ekonomiku kbir

3. Attività li toħloq riskji serji

4. Attività strettament regolata mill-Istati Membri

5. L-impatt tal-mezzi ta’ komunikazzjoni ġodda

II — Il-kuntest leġiżlattiv

A — Id-dritt Komunitarju

1. Id-dritt sekondarju

a) In-nuqqas ta’ test leġiżlattiv li jirregola speċifikament il-logħob tal-ażżard u tal-flus

b) Id-Direttiva 98/34

2. Id-dritt primarju u l-interpretazzjoni tiegħu

a) It-Trattat

b) Il-ġurisprudenza

B — Id-dritt nazzjonali

1. L-indikazzjonijiet mogħtija mill-qorti tar-rinviju

2. L-informazzjoni addizzjonali mogħtija mill-Gvern Portugiż

a) It-tipi ta’ logħob

i) Il-logħob tal-casinos

ii) Il-lotteriji, it-tombli u l-kompetizzjonijiet marbuta mar-reklami

iii) Il-logħob tal-lottu u l-imħatri

b) Il-leġiżlazzjoni tas-Santa Casa

III — Il-kwistjoni fil-kawża prinċipali u d-domanda preliminari

IV — Analiżi

A — Fuq l-ammissibbiltà tad-domanda preliminari

B — Fuq il-mertu

1. L-applikazzjoni tad-Direttiva 98/34

a) Il-possibbiltà, għall-Qorti tal-Ġustizzja, li tinterpreta d-Direttiva 98/34 minkejja li l-qorti tar-rinviju ma għamlitx riferiment għal din id-direttiva

b) Il-leġiżlazzjoni kontenzjuża taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 98/34

c) Il-konsegwenzi tan-nuqqas ta’ notifika tal-leġiżlazzjoni kontenzjuża

d) L-effetti tas-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja għall-qorti tar-rinviju

2. Il-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni mal-libertaijiet ta’ moviment

a) Il-libertà ta’ moviment applikabbli

b) L-eżistenza ta’ restrizzjoni

c) Il-ġustifikazzjoni tar-restrizzjoni

i) L-argumenti tal-partijiet

ii) L-analiżi tiegħi

— Il-portata tad-delimitazzjoni tal-kompetenza tal-Istati Membri fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus

— Il-protezzjoni tal-konsumaturi u dik tal-ordni pubbliku jistgħu jiġġustifikaw miżuri restrittivi tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ta’ mħatri totalizzzaturi fuq l-internet

— L-adegwatezza tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni sabiex jintlaħqu l-għanijiet tagħha

— Il-proporzjonalità tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni

— L-applikazzjoni mhux diskriminatorja

V — Konklużjonijiet

1.

Il-problematika tal-konformità tal-leġiżlazzjonijiet tal-Istati Membri dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus mad-dritt Komunitarju diġà wasslet għal ġurisprudenza relattivament abbondanti. Madankollu hija tkompli tqajjem diversi mistoqsijiet mill-qrati tal-Istati Membri, kif jixhdu n-numru ta’ kawżi li bħalissa jinsabu quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ( 2 ).

2.

Il-kwistjoni f’din il-kawża hija li l-qorti tar-rinviju tkun tista’ tiddetermina jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha, sa fejn tagħti lil operatur wieħed id-dritt esklużiv li jipproponi mħatri totalizzaturi fuq l-internet, hijiex konformi mad-dritt Komunitarju.

3.

Din il-kawża tikkonċerna l-leġiżlazzjoni Portugiża, li tagħti li d-Departamento de Jogos da Santa Casa da Misericórdia de Lisboa ( 3 ), organizzazzjoni antika ħafna mingħajr skop ta’ lukru u li hija responsabbli li tiffinanzja kawżi ta’ interess pubbliku, id-dritt esklużiv li torganizza u li topera lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fit-territorju nazzjonali kollu. Dan id-dritt esklużiv ġie estiż għall-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari l-internet. Din il-leġiżlazzjoni tipprevedi wkoll sanzjonijiet fil-forma ta’ multi amministrattivi kontra dawk li jorganizzaw dan it-tip ta’ logħob bi ksur tal-imsemmi dritt esklużiv u li jirreklamaw dan il-logħob.

4.

Baw International Ltd ( 4 ), impriża tal-imħatri online stabbilita f’Ġibiltà, u l-Liga Portuguesa de Futebol Profissional (CA/LPFP) ( 5 ), ġew ikkundannati għal multi peress li kienu pproponew imħatri totalizzaturi b’mezzi elettroniċi u kienu rreklamaw dawn l-imħatri.

5.

Il-qorti tar-rinviju, li quddiemha Bwin u l-Liga kkontestaw dawn il-multi, tistaqsi dwar il-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni tagħha mad-dritt Komunitarju sa fejn tipprevedi din is-sistema ta’ esklużività fir-rigward tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet.

6.

F’dawn il-konklużjonijiet, se nsostni, l-ewwel nett, li leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li tagħti lil entità waħda d-dritt esklużiv li tipproponi mħatri totalizzaturi fuq l-internet u li tipprovdi għal sanzjonijiet fil-forma ta’ multi kontra l-persuni li jiksru dan id-dritt esklużiv, tikkostitwixxi “regolament tekniku” fis-sens tad-Direttiva 98/34/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill ( 6 ). Minn dan se nikkonkludi li, jekk din il-leġiżlazzjoni ma kinitx innotifikata b’mod regolari lill-Kummissjoni tal-Komunitajiet Ewropej, hija ma tistax titqajjem kontra operaturi privati bħalma huma l-Liga u Bwin.

7.

Fit-tieni lok se nispjega li l-imsemmija leġiżlazzjoni tikkostitwixxi xkiel għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi. Se neżamina wkoll sa fejn din il-leġiżlazzjoni tista’ tkun iġġustifikata.

8.

Preliminarjament, se niddeskrivi l-portata li għandha jkollha, fil-fehma tiegħi, id-delimitazzjoni, mid-dritt Komunitarju, tal-kompetenza tal-Istati Membri fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus. Se nispjega li l-libertajiet ta’ moviment ma għandhomx l-għan li jiftħu s-suq fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus. Se nsostni li Stat Membru għandu jkun marbut li jiftaħ din l-attività għas-suq biss jekk, fid-dritt jew fil-fatt, jitratta l-logħob tal-ażżard u tal-flus bħala attività verament ekonomika, fejn l-iskop huwa li jinkisbu l-massimu ta’ profitti. Se nsostni wkoll li għandu jiġi rikonoxxut li l-Istati Membri għandhom marġni wiesa’ ta’ diskrezzjoni fid-determinazzjoni tal-miżuri li għandhom jittieħdu sabiex jipproteġu l-konsumaturi, kif ukoll l-ordni pubbliku, kontra l-abbużi tal-logħob, inkluż id-determinazzjoni tal-offerta tal-logħob meħtieġa għal dan il-għan. Minn dan se nikkonkludi li d-dritt Komunitarju għandu jiġi limitat għall-projbizzjoni tas-sitwazzjonijiet li fihom il-miżuri restrittivi meħuda sabiex jiġu protetti l-konsumaturi kontra l-prattika eċċessiva tal-logħob ikunu manifestament imbiegħda mill-għan tagħhom.

9.

Se nindika li l-Artikolu 49 KE ma jipprekludix leġiżlazzjoni bħalma hija l-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni jekk tissodisfa l-kundizzjonijiet li ġejjin, ħaġa din li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika: li l-imsemmija leġiżlazzjoni tkun iġġustifikata minħabba raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali, li hija tkun adegwata sabiex tiggarantixxi t-twettiq tal-għanijiet tagħha, li hija ma teċċedix dak li huwa neċessarju sabiex jintlaħqu u li hija tiġi applikata b’mod mhux diskriminatorju. Fir-rigward ta’ dawn id-diversi kundizzjonijiet, jien se nagħmel il-preċiżazzjonijiet segwenti.

10.

L-ewwel nett, fir-rigward tar-riskji maħluqa mil-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet, Stat Membru jista’ leġittimament jillimita d-dritt li jiġi operat dan il-logħob bil-għan li jiġu protetti l-konsumaturi u l-ordni pubbliku.

11.

It-tieni nett, l-għoti tad-dritt esklużiv li jiġi organizzat u operat dan il-logħob lil entità waħda jista’ jikkostiwixxi miżura adegwata sabiex jintlaħqu dawn l-għanijiet jekk, minn naħa, l-Istat Membru jkollu mezzi sabiex imexxi u jikkontrolla effettivament l-operazzjoni tal-logħob tal-ażżard u tal-flus mill-organizzazzjoni li għandha dan id-dritt u, min-naħa l-oħra, jekk, fit-tħaddim konkret ta’ din il-leġiżlazzjoni, l-Istat Membru ma jkunx eċċeda manifestament il-marġni ta’ diskrezzjoni tiegħu.

12.

It-tielet nett, l-għoti ta’ dritt esklużiv lil entità waħda, ikkontrollata mill-Istat Membru u li ma għandhiex skop ta’ lukru, jista’ jikkostitwixxi miżura proporzjonata.

13.

Ir-raba’ nett, il-leġiżlazzjoni inkwistjoni, sa fejn tagħti lil entità waħda d-dritt esklużiv li torganizza u topera lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet mhijiex, fiha nnifisha, diskriminatorja.

14.

Qabel ma nispjega l-kuntest ġuridiku u fattwali ta’ din il-kawża, biex imbagħad nagħmel l-analiżi tiegħi, jidhirli neċessarju li fil-qosor ngħid f’hiex jikkonsisti l-logħob tal-ażżard u tal-flus fl-Unjoni Ewropea kif ukoll l-interessi li hemm madwar din l-attività.

15.

Se niżviluppa fil-qosor il-ħames punti li ġejjin. Il-logħob tal-ażżard u tal-flus jikkorrispondi llum għal varjetà kbira ta’ logħob. Huwa jikkostitwixxi interess ekonomiku kbir. Huwa madankollu għandu riskji serji għas-soċjetà. Huwa suġġett ta’ leġiżlazzjoni stretta u eteroġenja fl-Istati Membri. Fl-aħħar nett, il-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni, b’mod partikolari l-internet, jikkostitwixxu fattur ta’ żvilupp kunsiderevoli għal dan il-logħob.

16.

Il-prattika tal-logħob li r-riżultat tiegħu jiddependi mix-xorti u li fih min jilgħab jilgħab oġġetti ta’ valur jew flus tidher li hija antika ħafna u komuni għal diversi soċjetajiet. L-istoriċi jgħidu li dan beda fit-tielet millenju qabel iż-żmien tagħna fil-Lvant Imbiegħed u fl-Eġittu ( 7 ). Il-logħob kien ippratikat ħafna fl-epoka antika tal-Greċja u f’dik Rumana ( 8 ).

17.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus iddeversifika ħafna matul l-istorja u llum teżisti varjetà kbira ta’ logħob. Il-logħob jista’ jinġabar b’mod skematiku f’erba’ kategoriji kbar.

18.

L-ewwel waħda minnhom tikkonsisti fil-lotteriji, li magħhom nassoċjaw il-bingo, logħba bbażata fuq l-istess prinċipju. Dan it-tip ta’ logħob huwa logħob tal-ażżard pur, fejn l-għarfien u l-istrateġija ma għandhom ebda rwol. Ir-riżultat tiegħu jiddependi minn tlugħ bix-xorti tan-numri rebbieħa, li r-riżultat tiegħu jkun magħruf immedjatament jew inkella aktar tard.

19.

Il-lotteriji u l-bingo jistgħu jiġu organizzati fuq skala varjata ħafna, mil-lotterija jew il-bingo annwali ta’ assoċjazzjoni lokali li jkollhom bħala rebħ premji ta’ valur żgħir għal-logħob organizzat mil-lotteriji nazzjonali jew reġjonali li jkunu destinati għat-territorju kollu ta’ Stat Membru jew ta’ reġjun ta’ Stat Federali u li jipproponu rebħ li jista’ jilħaq diversi miljuni ta’ euro. Jistgħu wkoll jiġu organizzati f’diversi forom. Għalhekk teżisti varjetà kbira tagħhom.

20.

Matul Frar 2004, il-lotteriji ta’ diversi Stati Membri ddeċidew li joħolqu flimkien lotterija komuni msejħa “EuroMillions”  ( 9 ).

21.

Matul l-aħħar għoxrin sena ġew introdotti wkoll il-lotteriji msejħa “instantanji” jew inkella “li tobrox” (scratch and win), li jipproponu lil min jilgħab biljetti bi prezz irħis fejn ir-riżultat ikun jinsab taħt folja rqiqa li għandha tinbarax bid-difer jew b’munita.

22.

It-tieni kategorija kbira ta’ logħob tal-ażżard u tal-flus tkopri l-imħatri. Dawn jistgħu jirrigwardaw ir-riżultat ta’ kompetizzjoni, ir-realizzazzjoni ta’ xi avveniment jew l-eżistenza ta’ xi ħaġa.

23.

Fost dawn l-imħatri, waħda mill-aktar magħrufa u mill-aktar antika hija l-imħatra fuq it-tiġrijiet taż-żwiemel. Min jilgħab huwa mistieden jagħmel imħatra fuq ir-riżultat ta’ tiġrija fejn il-parteċipanti, żwiemel u ġerrejja, ikunu magħrufa bil-quddiem. Min jilgħab jista’ jagħmel l-imħatri tiegħu billi jħalli f’idejn ix-xorti kif ukoll billi juża l-għarfien tiegħu tal-karatteristiċi u tal-prestazzjoni ta’ dawn il-parteċipanti. Mal-imħatri fuq iż-żwiemel żdiedu wkoll l-imħatri fuq il-kompetizzjonijiet sportivi.

24.

Ir-rebħ jiddependi kemm mill-ammont totali tal-imħatri, kif ukoll mir-rata miftehma mal-bookmaker.

25.

Fit-tielet lok nsibu l-casinos. Dawn huma stabbilimenti miftuħa għall-pubbliku li fihom ikun awtorizzat logħob differenti. Huma kienu, għal ħafna żmien, ikkunsidrati bħala stabbilimenti riżervati għal klijentela tal-flus, li jistgħu jilagħbu somom kbar f’logħob kumpless jew ikkunsidrat bħala tali, imdawwar b’riti u b’formalità.

26.

Fir-raba’ lok, għandhom jissemmew is-slot machines. Dawn inħolqu fl-ewwel nofs tas-seklu XIX fl-Istati Uniti tal-Amerika fejn kellhom suċċess immedjat ( 10 ). Dawn huma magni li għandhom xaqq li fihom min jilgħab huwa mistieden idaħħal munita jew diska tal-metall u li juru riżultat ipprogrammat minn qabel minn sistema informatika aleatorja. Il-mument u l-frekwenza li biha r-riżultat muri mill-magna jikkorrispondi għal kombinazzjoni rebbieħa jirriżultaw għalhekk mix-xorti.

27.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus kellu żvilupp importanti f’dawn l-aħħar snin. Illum-il-ġurnata huwa għandu interess ekonomiku li jista’ jiġi deskritt bħala konsiderevoli. Fil-fatt, minn naħa, dan il-logħob joħloq dħul qawwi ħafna għall-organizzazzjonijiet li jorganizzawh ( 11 ). Min-naħa l-oħra, huwa jirrappreżenta numru mhux żgħir ta’ impjiegi fid-diversi Stati Membri ( 12 ).

28.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus joħloq madankollu riskji serji għas-soċjetà, fir-rigward ta’ min jilgħab u min-naħa tal-operaturi ekonomiċi li jorganizzawh.

29.

Minn naħa, dan il-logħob jista’ jwassal lil min jilgħab sabiex jippreġudikaw is-sitwazzjoni ekonomika u familjari tagħhom, jekk mhux ukoll is-saħħa tagħhom.

30.

F’dan is-sens, min-natura tiegħu, il-logħob tal-ażżard u tal-flus jippermetti li jirbħu numru żgħir ħafna biss mill-persuni li jilagħbu għaliex inkella l-logħob jiġġenera telf ta’ flus u ma jkunx jista’ jibqa’ jsir. Fil-biċċa l-kbira tal-każijiet għalhekk, il-persuni li jilagħbu jitilfu aktar milli jirbħu. Madankollu, l-eċċitament tal-logħob u l-wegħda ta’ rebħ, li xi kultant ikun għoli ħafna, jistgħu jwasslu lil min jilgħab sabiex jilgħab aktar mill-parti tal-baġit tiegħu li tkun disponibbli għad-divertiment.

31.

Dan l-aġir jista’ għalhekk ikollu l-konsegwenza li min jilgħab ma jkunx jista’ jissodisfa l-obbligi soċjali u familjari tiegħu. Jista’ jwassal ukoll għal sitwazzjoni reali ta’ dipendenza fuq il-logħob tal-ażżard u tal-flus, li tixbah dik ikkawżata mid-droga jew l-alkoħol ( 13 ).

32.

Min-naħa l-oħra, il-logħob tal-ażżard u tal-flus, minħabba l-interessi kbar ħafna li jiġġenera, jista’ jiġi suġġett għal manipulazzjonijiet min-naħa tal-organizzatur li jista’ jipprova jagħmel b’mod li r-riżultat tat-tlugħ bix-xorti jew tal-kompetizzjoni sportiva jkun l-aktar favorevoli għalih. Barra minn dan, f’din ir-relazzjoni, min jilgħab, b’mod individwali, ma għandu ebda mezz realment effikaċi sabiex jivverifika li l-kundizzjonijiet li fihom isir il-logħob ikunu konformi ma’ dak li jkun tħabbar.

33.

Fl-aħħar nett, il-logħob tal-ażżard u tal-flus jista’ jikkostitwixxi mezz ta’ “ħasil ta’ flus” li jkunu nkisbu f’kundizzjonijiet illegali. F’dan is-sens, dawn is-somom jistgħu jintlagħbu bit-tama li jinkiseb xi rebħ. Dawn is-somom jistgħu anki jirriżultaw fi qligħ jekk il-kriminal ikun ukoll il-proprjetarju tal-logħob.

34.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus kienu s-suġġett, matul l-istorja, ta’ diversi kundanni għal raġunijiet ta’ ordni morali, reliġjużi u marbuta mal-protezzjoni tal-ordni pubbliku ( 14 ). Huwa madankollu għadu preżenti bħala fatt soċjali.

35.

Ir-reazzjoni tal-awtorità pubblika varjat bejn il-projbizzjoni totali, delimitazzjoni stretta, fejn mid-dħul tal-logħob tal-ażżard u tal-flus kellu jibbenefika biss il-finanzjament ta’ interessi pubbliċi, u inkoraġġiment, sabiex jittieħed vantaġġ mill-manna rrappreżentata minn din it-taxxa volontarja.

36.

Illum-il-ġurnata, fil-biċċa l-kbira tal-Istati Membri tal-Unjoni, il-logħob tal-ażżard u tal-flus huwa suġġett għal leġiżlazzjoni restrittiva.

37.

Din ir-restrizzjoni tieħu l-forma, f’diversi minn dawn l-Istati Membri ( 15 ), ta’ projbizzjoni, bħala prinċipju, tal-logħob tal-ażżard u tal-flus, flimkien ma’ derogi speċifiċi. Bl-istess mod, fil-biċċa l-kbira tagħhom ( 16 ), l-operazzjoni ta’ logħob tal-ażżard u tal-flus minn operatur privat, meta dan huwa previst, hija suġġetta għall-ksib ta’ liċenzja mingħand l-awtorità kompetenti. Barra minn dan, in-numru ta’ operaturi li jistgħu jkunu awtorizzati sabiex jorganizzaw logħob partikolari huwa limitat, ħafna drabi, b’numerus clausus.

38.

F’diversi Stati Membri, l-operazzjoni ta’ logħob tal-ażżard u tal-flus tista’ tkun ukoll is-suġġett ta’ dritt esklużiv mogħti lil organizzazzjoni tal-Istat jew lil operatur privat ( 17 ).

39.

Il-leġiżlazzjonijiet fis-seħħ fl-Istati Membri għandhom għalhekk differenzi kbar. Mad-differenzi fis-sistemi ta’ operazzjoni jiżdied il-fatt li d-derogi għall-projbizzjoni bħala prinċipju, meta teżisti, l-istess bħall-kunċett ta’ logħob tal-ażżard u tal-flus u kif ukoll bħall-kamp ta’ applikazzjoni tal-leġiżlazzjonijiet nazzjonali, mhumiex uniformi. L-istess logħba tista’ għalhekk tkun awtorizzata fi Stat Membru u pprojbita fi Stat Membru ieħor, jew tkun suġġetta għal trattament differenti ( 18 ).

40.

Fl-aħħar nett, it-trattament fiskali tal-logħob tal-ażżard u tal-flus ivarja ħafna minn Stat Membru għal ieħor peress li, f’xi wħud mill-Istati Membri, il-profitt iġġenerat mill-organizzazzjoni ta’ dan il-logħob għandu jkun iddedikat, fi proporzjonijiet varji, għal kawżi ta’ interess ġenerali. Bl-istess mod, il-parti tar-rebħ imqassam lil min jilgħab tista’ tvarja bil-kbir.

41.

Madwar għoxrin sena ilu, il-logħob tal-ażżard u tal-flus kien aċċessibbli biss f’postijiet preċiżi, bħalma huma, b’mod partikolari, il-ħafna postijiet fejn jinbiegħu mħatri u biljetti tal-lotterija, iċ-ċentri ta’ tiġrijiet taż-żwiemel u l-casinos. Il-parteċipazzjoni f’logħba tal-ażżard u tal-flus kienet għalhekk teħtieġ li min jilgħab jiċċaqlaq fiżikament. Barra minn hekk, din il-parteċipazzjoni setgħet issir biss fil-ħinijiet tal-ftuħ tal-postijiet li jippermettu l-logħob.

42.

Meta feġġew il-mezzi elettronċi ta’ komunikazzjoni fis-snin 90, bħalma huma t-telefons ċellulari, it-televiżjoni interattiva u, fuq kollox, l-internet, dawn biddlu radikalment din is-sitwazzjoni. Grazzi għal dawn il-mezzi ta’ komunikazzjoni ġodda, min jilgħab jista’ jilgħab mingħajr ma jitlaq mid-dar tiegħu u fi kwalunkwe ħin.

43.

Il-prattika tal-logħob tal-ażżard u tal-flus hija għalhekk iffaċilitata konsiderevolment. L-aċċess għal dan il-logħob huwa wkoll iffavorit mill-fatturi li ġejjin. Minn naħa, in-numru ta’ persuni li jistgħu jużaw dawn il-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni jikber regolarment ( 19 ). Min-naħa l-oħra, dawn il-mezzi qed isiru dejjem aktar faċli sabiex jintużaw u jaħdmu b’mod integrat ( 20 ). Fl-aħħar nett, it-tranżazzjonijiet finanzjarji fuq l-imsemmija mezzi ta’ komunikazzjoni jistgħu jsiru b’mod faċli ħafna.

44.

Barra minn hekk, il-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni, b’mod partikolari l-internet, jagħtu lill-persuni li jirrisjedu fit-territorju ta’ Stat Membru l-possibbiltà materjali li jkollhom aċċess mhux biss għal-logħob online propost mill-operaturi stabbiliti fit-territorju ta’ dan l-Istat, iżda wkoll għal dak offert mill-operaturi stabbiliti fi Stati Membri oħra jew f’pajjiżi terzi.

45.

Dawn il-mezzi ta’ komunikazzjoni ġodda għalhekk ippermettew żieda sinjifikattiva tal-offerta tal-logħob tal-ażżard u tal-flus u dan tal-aħħar kellu suċċess kbir ħafna ( 21 ).

46.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus, sal-lum, ma kienx is-suġġett ta’ xi leġiżlazzjoni jew armonizzazzjoni fi ħdan l-Unjoni.

47.

Dan il-logħob huwa eskluż espressament mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2000/31/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill ( 22 ), li l-aħħar inċiż tal-Artikolu 1(5)(d) tagħha jiddisponi li din id-direttiva ma tapplikax għall-“attivitajiet ta’ logħob li jinvolvu mħatri b’valur monetarju f’logħob tax-xorti, inklużi lotteriji u transazzjonijiet ta’ logħob tal-ażżard”.

48.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus huwa eskluż ukoll mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2006/123/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill ( 23 ), li l-ħamsa u għoxrin premessa tagħha tipprevedi li “[a]ttivitajiet ta’ logħob tal-ażżard, inklużi lotteriji u transazzjonijiet ta’ mħatri, għandhom ikunu esklużi […] fid-dawl tan-natura speċifika ta’ dawn l-attivitajiet, li jinvolvu implimentazzjoni mill-Istati Membri ta’ linji politiċi li għandhom x’jaqsmu mal-politika pubblika [mal-ordni pubbliku] u mal-ħarsien tal-konsumatur”.

49.

Madankollu, leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprojbixxi lil impriżi li jipprovdu servizzi bl-internet milli jipproponu logħob tal-ażżard u tal-flus fit-territorju ta’ Stat Membru tista’ taqa’ taħt id-Direttiva 98/34.

50.

Id-Direttiva 98/34 hija intiża li tneħħi jew tnaqqas ix-xkiel għall-moviment liberu tal-merkanzija li jista’ jirriżulta mill-adozzjoni, mill-Istati Membri, ta’ leġiżlazzjonijiet tekniċi differenti, billi tiffavorixxi t-trasparenza ta’ inizjattivi nazzjonali vis-à-vis il-Kummissjoni, ta’ organizzazzjonijiet ta’ standardizzazzjoni Ewropej jew ta’ Stati Membri oħrajn.

51.

Il-kamp ta’ applikazzjoni tagħha ġie estiż mid-Direttiva 98/48 għas-servizzi kollha tas-soċjetà tal-informatika, jiġifieri, skont l-Artikolu 1(2) tad-Direttiva 98/34, għal kull servizz normalment ipprovdut għal rimunerazzjoni, b’mezzi elettroniċi u fuq it-talba individwali ta’ riċevitur ta’ servizzi.

52.

Il-kunċett ta’ “regolament tekniku” huwa ddefinit fl-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34 bil-mod li ġej:

“[…] speċifikazzjonijiet tekniċi u ħtiġiet oħra jew regoli dwar servizzi, inklużi d-dispożizzjonijiet amministrattivi rilevanti, li l-osservanza tagħhom hija obbligatorja, de jure jew de facto, fil-każ tat-tqegħid fis-suq, il-forniment ta’ servizz, l-istabbiliment ta’ operatur tas-servizz jew l-użu fi Stat Membru jew f’parti l-kbira minnu, kif ukoll il-liġijiet, ir-regolamenti jew id-dispożizzjonijiet amministrattivi ta’ l-Istati Membri, għajr dawk ipprovduti fl-Artikolu 10, li jipprojbixxu l-fabbrikazzjoni, l-importazzjoni, it-tqegħid fis-suq jew l-użu ta’ prodott, jew li jipprojbixxu l-forniment jew l-użu ta’ servizz, jew l-istabbiliment ta’ fornitur tas-servizz.

[…]”

53.

Id-Direttiva 98/34 tipprevedi għalhekk sistema fejn kull Stat Membru għandu jinnotifika lill-Kummissjoni l-abbozzi ta’ regoli tekniċi tiegħu sabiex hija u l-Istati Membri l-oħra jkunu jistgħu jagħtuh il-fehma tagħhom u sabiex tiġi proposta standardizzazzjoni anqas restrittiva għall-kummerċ. Din is-sistema tagħti wkoll lill-Kummissjoni ż-żmien meħtieġ sabiex tipproponi, jekk ikun il-każ, test vinkolanti ta’ armonizzazzjoni.

54.

L-Artikolu 8 tad-Direttiva 98/34 jipprevedi għalhekk:

“1.   […] l-Istati Membri għandhom jikkomunikaw fil-pront lill-Kummissjoni kull abbozz ta’ regolament tekniku, għajr fejn dan sempliċiment jittrasponi t-test ta’ standard internazzjonali jew Ewropew, f’liema każ l-informazzjoni li jkollha x’taqsam ma’ l-istandard relevanti tkun biżżejjed; għandhom ukoll iħallu lill-Kummissjoni tagħmel [jibagħtu lill-Kummissjoni] dikjarazzjoni dwar ir-raġunijiet li jagħmlu meħtieġa l-leġislazzjoni [l-adozzjoni] ta’ dan ir-regolament tekniku, fejn dawn ma jkunux diġà ġew magħmula ċari fl-abbozz.

[…]

Il-Kummissjoni għandha tinnotifika mill-ewwel lill-Istati Membri l-oħra bl-abbozz u d-dokumenti kollha li jkunu ntbagħtulha; tista’ wkoll tirreferi dan l-abbozz, għal opinjoni, lill-Kumitat li hemm referenza għalih fl-Artikolu 5 u, fejn xieraq, lill-kumitat responsabbli mill-qasam involut inkwistjoni.

[…]

2.   Il-Kummissjoni u l-Istati Membri jistgħu jagħmlu kummenti lill-Istat Membru li jkun bagħat l-abbozz tar-regolament tekniku; dan l-Istat Membru għandu jqis dawn il-kummenti kemm jista’ jkun possibbli fit-tħejjija sussegwenti tar-regolament tekniku.

3.   L-Istati Membri għandhom jikkomunikaw it-test definittiv tar-regolament tekniku lill-Kummissjoni mingħajr dewmien.

[…]”

55.

L-Artikolu 9 tad-Direttiva 98/34 jiddisponi:

“1.   L-Istati Membri għandhom jipposponu l-adozzjoni ta’ abozz ta’ regolament tekniku għal tliet xhur mid-data ta’ meta l-Kummissjoni tirċievi l-komunika li hemm referenza għaliha fl-Artikolu 8(1).

2.   L-Istati Membri għandhom jipposponu:

[…]

[…]

4.   L-Istati Membri għandhom jipposponu l-adozzjoni ta’ abozz ta’ regolament tekniku għal 12-il xahar mid-data meta l-Kummissjoni tkun irċeviet il-komunika li hemm referenza għaliha fl-Artikolu 8(1) jekk, fi żmien tliet xhur wara din id-data, il-Kummissjoni tħabbar l-intenzjoni tagħha li tipproponi jew tadotta direttiva, regolament jew deċiżjoni dwar il-materja b’mod konformi mal-Artikolu 189 tat-Trattat [KE (li sar l-Artikolu 249 KE)]

[…]”

56.

Ir-regolamenti tal-Istati Membri dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus ma għandhomx jippreġudikaw l-impenji meħdua minn dawn l-Istati fil-kuntest tat-Trattat KE, b’mod partikolari l-libertajiet ta’ moviment.

57.

L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 49 KE jipprojbixxi r-restrizzjonijiet fuq il-libertà li jiġu pprovduti servizzi fil-Komunità fir-rigward ta’ ċittadini tal-Istati Membri li jkunu stabbiliti fi Stat tal-Komunità li ma jkunx dak tal-persuna li lilha jingħataw is-servizzi.

58.

Skont l-Artikoli 55 KE u 48 KE, l-Artikolu 49 KE japplika għas-servizzi offerti minn kumpannija stabbilita inkonformità mal-liġijiet ta’ Stat Membru u li għandha l-uffiċċju reġistrat, it-tmexxija ċentrali jew is-sede prinċipali ġewwa l-Komunità.

59.

Il-problematika tal-konformità tal-liġijiet tal-Istati Membri dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus mal-libertaijiet fundamentali ta’ moviment wasslet għal ġurisprudenza relattivament abbondanti li l-prinċipji ġenerali tagħha jistgħu jiġu spjegati kif ġej.

60.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus jikkostitwixxi attività ekonomika fis-sens tal-Artikolu 2 KE ( 24 ). Dan il-logħob jikkonsisti, fil-fatt, fil-provvista ta’ servizz partikolari, jiġifieri t-tama ta’ rebħ ta’ flus, għal remunerazzjoni.

61.

Dan il-logħob jikkorrispondi wkoll għal attività ta’ servizzi li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikoli 43 KE u 49 KE, dwar il-libertà ta’ stabbiliment u l-libertà li jiġu pprovduti servizzi. Leġiżlazzjoni li tipprojbixxi jew tillimita d-dritt ta’ operazzjoni ta’ logħob tal-ażżard jew tal-flus fi Stat Membru tista’ għalhekk tikkostitwixxi restrizzjoni ta’ dawn il-libertajiet ta’ moviment ( 25 ).

62.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat b’mod kostanti li dan il-logħob jirrappreżenta attività ekonomika partikolari, u dan għar-raġunijiet li ġejjin. L-ewwel nett, fl-Istati Membri kollha, kunsiderazzjonijiet ta’ natura morali, reliġjuża jew kulturali għandhom it-tendenza, b’mod ġenerali, li jillimitaw jekk mhux ukoll jipprojbixxu l-prattika tiegħu u li jevitaw li dan il-logħob ikun sors ta’ profitt individwali. It-tieni nett, fid-dawl tal-ammont kbir ta’ flus li jista’ jinġabar minn dan il-logħob, il-logħob tal-ażżard u tal-flus joħloq riskju għoli ħafna ta’ reati u ta’ frodi. Barra minn dan, dan il-logħob jikkostitwixxi inkoraġġiment għall-infiq li jista’ jkollu konsegwenzi individwali u soċjali dannużi. Fl-aħħar nett, mingħajr ma dan il-motiv jista’, fih innifsu, jitqies bħala ġustifikazzjoni oġġettiva, huwa rilevanti li jiġi rrilevat li l-logħob tal-ażżard u tal-flus jista’ jkollu sehem, b’mod sinjifikattiv, fil-finazjament ta’ attivitajiet altruistiċi jew ta’ interess ġenerali bħalma huma l-ħidmiet soċjali, il-ħidmiet karitattivi, l-isport jew il-kultura ( 26 ).

63.

Il-lotteriji organizzati fuq skala kbira ( 27 ), is-slot machines ( 28 ), l-imħatri fuq il-kompetizzjonijiet sportivi ( 29 ) u l-logħob tal-casinos ( 30 ) tqiesu bħala logħob li jista’ joħloq riskju għoli ta’ reati u ta’ frodi minħabba s-somom kbar li jistgħu jinġabru minn dan il-logħob, kif ukoll riskju għall-konsumaturi, peress li dan il-logħob jikkostitwixxi inkoraġġiment għall-infiq ( 31 ).

64.

L-Istati Membri jistgħu leġittimament jipprevedu restrizzjonijiet għall-operazzjoni ta’ logħob li għandu dawn il-karatteristiċi, għal motivi bbażati fuq il-protezzjoni tal-konsumatur (limitazzjoni tal-passjoni tal-bnedmin għal-logħob, prevenzjoni tal-inkoraġġiment taċ-ċittadini għal infiq eċċessiv marbut mal-logħob) u d-difiża tal-ordni soċjali (billi jiġu evitati r-riskji ta’ reati u ta’ frodi kkawżati mil-logħob tal-flus). Dawn il-motivi jikkostitwixxu raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali li jistgħu jiġġustifikaw restrizzjonijiet għal-libertaijiet tal-moviment ( 32 ).

65.

Bil-kontra, l-allokazzjoni tad-dħul mil-logħob għall-finanzjament ta’ attivitajiet soċjali ma tistax fiha nnifisha tikkostitwixxi ġustifikazzjoni. Il-Qorti tal-Ġustizzja bbażat din l-evalwazzjoni fuq il-prinċipju li t-tnaqqis tad-dħul fiskali mhuwiex fost il-motivi msemmija fl-Artikolu 46 KE u lanqas ma jikkostitwixxi raġuni imperattiva ta’ interess ġenerali ( 33 ). Din l-allokazzjoni tad-dħul mil-logħob tista’ tikkostitwixxi biss konsegwenza benefika inċidentali ta’ restrizzjoni ( 34 ).

66.

Id-determinazzjoni tal-livell ta’ protezzjoni meħtieġa tal-konsumaturi u tal-ordni pubbliku f’dak li jikkonċerna l-logħob tal-ażżard u tal-flus taqa’ fil-kompetenza tal-Istati Membri.

67.

Għalhekk, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, l-awtoritajiet nazzjonali għandu jkollhom setgħa diskrezzjonali biżżejjed sabiex jiddeterminaw l-eżiġenzi meħtieġa sabiex ikun protett minn jilgħab u, b’mod aktar ġenerali, fid-dawl tal-karatteristiċi soċjokulturali ta’ kull Stat Membru, sabiex ikun protett l-ordni soċjali, f’dak li jikkonċerna kemm il-modi ta’ organizzazzjoni tal-logħob u l-volum tal-interessi involuti u kif ukoll l-allokazzjoni tal-profitti ġġenerati minn dan il-logħob ( 35 ). L-Istati Membri huma għalhekk liberi li jistabbilixxu l-għanijiet tal-politika tagħhom dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus u, jekk ikun il-każ, li jiddefinixxu bi preċiżjoni l-livell ta’ protezzjoni mixtieq ( 36 ).

68.

Madankollu, sabiex tkun tista’ tiġi ġġustifikata, miżura nazzjonali li tillimita libertà ta’ movimemt għandha tiġi appikata b’mod mhux diskriminatorju, għandha tkun adegwata sabiex tiggarantixxi t-twettiq tal-għan tagħha u ma għandhiex teċċedi dak li huwa neċessarju sabiex jintlaħaq tali għan ( 37 ).

69.

Fil-kuntest tal-istħarriġ tal-osservanza ta’ dawn il-kundizzjonijiet, il-Qorti tal-Ġustizzja indikat diversi drabi li l-motivi li jiġġustifikaw ir-restrizzjonijiet previsti mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni għandhom jiġu eżaminati flimkien ( 38 ).

70.

Il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat li r-restrizzjonijiet li ġejjin setgħu jkunu ġustifikati.

71.

Stat Membru għandu dritt jipprojbixxi għal kollox l-eżerċizzju ta’ logħba fit-territorju tiegħu ( 39 ). Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, huma l-awtoritajiet nazzjonali li għandhom jevalwaw jekk, fil-kuntest tal-għan segwit, hijiex meħtieġa projbizzjoni totali jew parzjali tal-attivitajiet ta’ din in-natura jew sempliċement restrizzjoni tagħhom u li għandhom jipprevedu, għal dan il-għan, modi ta’ kontroll aktar jew anqas stretti ( 40 ).

72.

Stat Membru jista’ wkoll jagħti lil organizzazzjoni waħda jew inkella lil numru limitat ta’ operaturi ekonomiċi d-dritt esklużiv li joperaw logħba tal-ażżard u tal-flus ( 41 ).

73.

Il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li l-fatt li Stat Membru jawtorizza l-operazzjoni ta’ logħba tal-ażżard u tal-flus minn entità li jkollha dritt esklużiv jew min-numru stabbilit ta’ operaturi ekonomiċi mhuwiex inkompatibbli mal-għanijiet ta’ protezzjoni tal-konsumaturi kontra inkoraġġiment għal infiq eċċessiv u ta’ difiża tal-ordni pubbliku. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, awtorizzazzjoni limitata tal-logħob tal-ażżard u tal-flus f’kuntest esklużiv, li għandha l-vantaġġ li tillimita l-kilba għal-logħob u l-operazzjoni ta’ dawn il-logħob għal ambjent ikkontrollat, li tipprevjeni r-riskji ta’ din l-operazzjoni għal għanijiet frawdolenti u kriminali u li tuża’ l-benefiċċji li jirriżultaw mil-logħob għal għanijiet ta’ utilità pubblika, tagħmel ukoll parti mill-proċess sabiex jintlaħqu dawn l-oġġettivi ( 42 ).

74.

Barra minn dan, is-sempliċi fatt li Stat Membru għażel sistema ta’ protezzjoni differenti minn dik adottata minn Stat Membru ieħor ma jistax ikollu effett fuq l-evalwazzjoni tal-bżonn u tal-proprozjonalità tad-dispożizzjonijiet meħuda dwar dan is-suġġett. Dawn għandhom ikunu evalwati biss fir-rigward tal-għanijiet li jkunu jixtiequ jilħqu l-awtoritajiet nazzjonali tal-Istat Membru kkonċernat u tal-livell ta’ protezzjoni li huma jkunu jixtiequ jassiguraw ( 43 ).

75.

Fis-sentenza Läärä et, iċċitata aktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat ukoll il-kwistjoni jekk, sabiex jintlaħqu l-għanijiet segwiti mil-liġi Finlandiża f’dak li jikkonċerna l-operazzjoni ta’ slot machines, kienx preferibbli, aktar milli li jingħata dritt esklużiv ta’ operazzjoni lil organizzazzjoni pubblika awtorizzata, li tiġi adottata leġiżlazzjoni li timponi r-rekwiżiti meħtieġa fuq l-operaturi interessati.

76.

Hija indikat li din il-kwistjoni taqa’ fis-setgħa diskrezzjonali tal-Istati Membri, bil-kundizzjoni madankollu li l-għażla magħmula ma tidhirx spropozjonata fir-rigward tal-għan mixtieq ( 44 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li din il-kundizzjoni kienet sodisfatta minħabba li l-organizzazzjoni li kellha d-dritt esklużiv li topera dawn l-islot machines kienet assoċjazzjoni ta’ dritt pubbliku li l-attivitajiet tagħha kienu eżerċitati taħt il-kontroll tal-Istat u li kellha tagħti lil dan tal-aħħar l-ammont tal-prodott nett imqassam li jirriżulta mill-operazzjoni ta’ dawn il-magni ( 45 ).

77.

Hija ppreċiżat li, għalkemm huwa minnu li s-somom li l-Istat jirċievi b’dan il-mod għal għanijiet ta’ utilità pubblika jistgħu jinkisbu anki permezz ta’ mezzi oħrajn, bħalma huma l-intaxxar tal-attivitajiet tad-diversi operaturi li jistgħu jkunu awtorizzati sabiex jeżerċitawhom fil-kuntest ta’ leġiżlazzjoni ta’ natura mhux esklużiva, l-obbligu impost fuq l-organizzazzjoni pubblika awtorizzata li tħallas il-prodott tal-operazzjoni tagħha jikkostitwixxi miżura ċertament aktar effikaċi sabiex tiġi assigurata, minħabba r-riskji ta’ delitti u ta’ frodi, limitazzjoni stretta tan-natura li jagħmlu profitt ta’ dawn l-attivitajiet ( 46 ).

78.

Fis-sentenzi ċċitati aktar ’il fuq Zenatti, Gambelli et u Placanica et, il-Qorti tal-Ġustizzja għamlet preċiżazzjonijiet addizzjonali dwar il-kundizzjonijiet li leġiżlazzjoni nazzjonali għandha tissodisfa sabiex tkun tista’ tiġi ġġustifikata u dan fir-rigward ta’ leġiżlazzjoni Taljana li tirriżerva għal numru limitat ta’ organizzazzjonijiet li jissodisfaw ċerti kriterji d-dritt esklużiv li jorganizzaw l-imħatri.

79.

Fis-sentenza Zenatti, iċċitata aktar ’il fuq, hija rrilevat li l-leġiżlazzjoni Taljana inkwistjoni kellha l-għan li timpedixxi li dan il-logħob ikun sors ta’ profitt individwali, li tevita r-riskji ta’ reati u ta’ frodi u l-konsegwenzi individwali u soċjali dannużi li jirriżultaw mill-inkoraġġiment għall-infiq li jikkostitwixxi dan il-logħob u li tippermetti dan il-logħob biss sakemm ikollu natura ta’ utilità soċjali għat-tmexxija tajba ta’ kompetizzjoni sportiva ( 47 ).

80.

Il-Qorti tal-Ġustizzja indikat li tali leġiżlazzjoni tista’ tiġi ġġustifikata biss jekk, qabel kollox, hija effettivament tissodisfa l-intenzjoni li jitnaqqsu b’mod konkret l-okkażjonijiet fejn jista’ jsir logħob u jekk il-finanzjament ta’ attivitajiet soċjali permezz ta’ taxxa fuq id-dħul minn logħob awtorizzat jikkostitwixxi biss konsegwenza benefika inċidentali, u mhux il-ġustifikazzjoni reali, tal-politika restrittiva implementata ( 48 ). Hija ppreċiżat li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika jekk l-imsemmija leġiżlazzjoni, fid-dawl tar-regoli speċifiċi ta’ applikazzjoni tagħha, tilħaqx verament l-għanijiet li jistgħu jiġġustifikawha u jekk ir-restrizzjonijiet li timponi jidhrux spoporzjonati fid-dawl ta’ dawn l-għanijiet ( 49 ).

81.

Fis-sentenza Gambelli et, iċċitata aktar ’il fuq, il-qorti tar-rinviju indikat li l-leġiżlazzjoni Taljana fuq l-imħatri kienet ġiet emendata matul is-sena 2000 u li x-xogħlijiet preparatorji tat-test tal-emendi juru li r-Repubblika Taljana kienet qed issegwi, fil-livell nazzjonali, politika ta’ espansjoni qawwija tal-logħob u tal-imħatri bil-għan li jinkisbu fondi, filwaqt li tipproteġi l-operaturi diġà awtorizzati.

82.

Il-Qorti tal-Ġustizzja indikat li r-restrizzjonijiet previsti għal motivi marbuta mal-protezzjoni tal-konsumatur u mal-prevenzjoni tal-frodi u tal-inkoraġġiment taċ-ċittadini għal infiq eċċessiv marbut mal-logħob jistgħu jkunu ġġustifkati biss jekk dawn ikunu adegwati sabiex jiggarantixxu t-twettiq ta’ dawn l-għanijiet fis-sens li dawn ir-restrizzjonijiet għandhom jgħinu sabiex jiġu limitati l-attivitajiet ta’ mħatri b’mod koerenti u sistematiku ( 50 ).

83.

Hija ppreċiżat li, sa fejn l-awtoritajiet ta’ Stat Membru jinkoraġixxu lill-konsumaturi sabiex jieħdu sehem fil-lotteriji, fil-logħob tal-ażżard jew fil-logħob tal-imħatri sabiex it-Teżor pubbliku jibbenefika mill-aspett finanzjarju, l-awtoritajiet ta’ dan l-Istat ma jistgħux jinvokaw l-ordni pubbliku soċjali marbut mal-ħtieġa li jitnaqqsu l-okkażjonijiet fejn isir logħob sabiex jiġġustifikaw miżuri bħal dawk inkwistjoni fil-kawża prinċipali ( 51 ).

84.

Fir-rigward tal-għan li jiġi evitat li l-konċessjonarji tal-logħob ikunu implikati f’attivitajiet kriminali jew frawdolenti, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-leġiżlazzjoni Taljana dwar sejħa għal offerti, sa fejn teskludi l-possibbiltà għall-kumpanniji b’kapital ikkwotati fuq l-iswieq irregolati ta’ Stati Membri oħrajn li jiksbu liċenzji sabiex jorganizzaw imħatri sportivi fl-Italja, kienet tidher li hija spoporzjonata. Hija indikat li kien hemm mezzi oħrajn kif jiġu kkontrollati l-kontijiet u l-attivitajiet ta’ dawn il-kumpanniji ( 52 ).

85.

Fis-sentenza Placanica et, iċċitata aktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja reġa’ kellha quddiemha l-liġi Taljana dwar l-imħatri fuq l-avvenimenti sportivi wara li l-Corte suprema di cassazione (l-Italja) qieset li din il-leġiżlazzjoni kienet kompatibbli mal-Artikoli 43 KE u 49 KE. Din il-qorti qieset li l-għan reali ta’ din il-leġiżlazzjoni ma kienx li tipproteġi l-konsumaturi billi tillimita t-tendenza għal-logħob, iżda li tillimita l-logħob tal-ażżard għal ambjenti li jistgħu jiġu kkontrollati sabiex tiġi evitata l-operazzjoni ta’ dawn l-attivitajiet għal għanijiet kriminali.

86.

Il-Qorti tal-Ġustizzja indikat li, sa fejn is-sistema ta’ liċenzji prevista mil-liġi Taljana kienet issegwi biss dan l-għan, “politika ta’ espansjoni kkontrollata” fis-settur tal-logħob tal-ażżard setgħet tkun kompletament konsistenti mal-għan li l-persuni li jeżerċitaw attivitajiet ta’ logħob u ta’ mħatri klandestini pprojbiti jiġu attirati lejn attivitajiet awtorizzati u rregolati. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, sabiex jintlaħqu dawn l-għanijiet, l-operaturi awtorizzati għandhom jipprovdu alternattiva affidabbli, iżda fl-istess waqt attraenti, għal attività pprojbita, ħaġa din li fiha nnifisha tista’ timplika l-offerta ta’ firxa estiża ta’ logħob, reklamar ta’ ċertu portata u l-użu ta’ mezzi ta’ distribuzzjoni ġodda ( 53 ).

87.

Fir-rigward tal-punti ta’ fatt iċċitati mill-Gvern Taljan li juru l-gravità tal-logħob klandestin fl-Italja, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li sistema ta’ liċenzji tista’ tkun mekkaniżmu effikaċi sabiex tippermetti li jiġu kkontrollati l-operaturi attivi fis-settur tal-logħob tal-ażżard bl-iskop li tiġi evitata l-operazzjoni ta’ dawn l-attivitajiet għall-finijiet kriminali jew frawdolenti ( 54 ).

88.

Hija kkonfermat madankollu li l-leġiżlazzjoni inkwistjoni kienet tidher sproporzjonata sa fejn eskludiet il-possibbiltà għall-kumpanniji b’kapital ikkwotati fis-swieq irregolati ta’ Stati Membri oħrajn li jiksbu liċenzji sabiex jorganizzaw imħatri sportivi fl-Italja ( 55 ).

89.

L-Artikolu 2 tad-Digriet Liġi Nru 282/2003, tat-8 ta’ Novembru 2003 ( 56 ), jagħti b’mod esklużiv lis-Santa Casa l-operazzjoni, fuq mezzi elettroniċi, tal-logħob soċjali tal-Istat, jiġifieri l-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi. Din is-sistema ta’ esklużività tkopri t-territorju nazzjonali kollu, inkluż l-ispazju radju-elettroniku, l-internet, kif ukoll kull netwerk pubbliku ta’ telekomunikazzjonijiet ieħor.

90.

Skont it-termini tal-Artikolu 11(1)(a) u (b) tad-Digriet Liġi Nru 282/2003, huma illegali:

91.

Fil-Portugall, il-logħob tal-ażżard u tal-flus huwa suġġett għal prinċipju ġenerali ta’ projbizzjoni. L-Istat madankollu rriżerva l-possibiltà li jawtorizza, skont is-sistema li huwa jqis l-aktar adegwata, l-operazzjoni ta’ logħba jew ta’ diversi logħbiet, direttament jew permezz ta’ organizzazzjoni taħt il-kontroll tiegħu, jew li jħalli din l-operazzjoni f’idejn entitajiet privati li jkollhom jew ma jkollhomx skop ta’ lukru, permezz ta’ sejħa għal offerti.

92.

Il-leġiżlazzjoni Portugiża tagħmel distinzjoni bejn tliet kategoriji ta’ logħob tal-ażżard u tal-flus, jiġifieri l-logħob tal-casinos, il-lotteriji, it-tombli u l-kompetizzjonijiet marbuta mar-reklamar, kif ukoll il-logħob tal-lottu u l-imħatri.

93.

Il-logħob tal-casinos jinkludi l-logħob fuq l-imwejjed, bħalma huma r-roulette u l-poker, kif ukoll tipi oħra ta’ logħob, bħall-bingo u s-slot machines.

94.

L-operazzjoni ta’ dan il-logħob hija rregolata mid-Digriet Liġi Nru 422/89, tat-2 ta’ Diċembru 1989 ( 57 ), li ġie eżaminat mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Anomar et, iċċitata aktar ’il fuq.

95.

Id-dritt ta’ operazzjoni tal-logħob tal-casinos huwa, bħala prinċipju, irriżervat lill-Istat u jista’ jiġi eżerċitat biss minn impriżi kkostitwiti fil-forma ta’ kumpanniji pubbliċi b’responsabbiltà limitata li l-Istat ikun tahom liċenzja permezz ta’ kuntratt amministrattiv. Dan il-logħob huwa permess biss f’casinos stabbiliti f’żoni ta’ logħob maħluqa u ddefiniti permezz ta’ att leġiżlattiv.

96.

Fil-mument attwali, fil-Portugall joperaw disa’ casinos ta’ din in-natura u dan l-aħħar ingħataw liċenzji għal erbgħa oħra.

97.

Din il-kategorija ta’ logħob tinkludi l-lotteriji, it-tombli, it-tlugħ bix-xorti, il-kompetizzjonijiet marbuta mar-reklami, il-kompetizzjoni bbażati fuq il-konoxxenzi tal-parteċipanti u l-passatempi. Dan it-tip ta’ logħob huwa suġġett għal awtorizzazzjoni minn qabel mingħand il-Gvern, mogħtija każ b’każ u marbuta b’kundizzjonijiet speċifiċi.

98.

Fil-prattika, din il-kategorija ta’ logħob ma għandhiex impatt kummerċjali fil-Portugall.

99.

Din il-kateogrija ta’ logħob tinkludi l-logħob kollu fejn il-parteċipanti jaqtgħu r-riżultati ta’ kompetizzjoni jew kompetizzjonijiet jew ta’ tlugħ ta’ numri. Dan il-logħob huwa magħruf fil-Portugall bħala “logħob soċjali” jew “logħob soċjali tal-Istat”.

100.

L-operazzjoni ta’ dan il-logħob hija rregolata mid-Digriet Liġi Nru 84/85, tat-28 ta’ Marzu 1985 ( 58 ).

101.

Skont l-Artikolu 1(1) ta’ dan id-digriet liġi, id-dritt li jiġi promoss il-logħob tal-lottu u l-imħatri huwa rriżervat lill-Istat, li ta lis-Santa Casa l-esklużività fuq l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tiegħu fuq it-territorju nazzjonali kollu.

102.

Skont l-indikazzjonijiet li hemm fil-preambolu tat-testi li jipprevedu dan id-dritt esklużiv, ir-Repubblika tal-Portugall qieset li hija ma setgħetx tinjora aktar il-fatt li dan il-logħob kien ipprattikat b’mod klandestin kif ukoll l-eċċessi li għalihom kienet qiegħda twassal din il-prattika. Hija għalhekk riedet li dan il-logħob jiġi rregolat b’liġi, sabiex jiġi ggarantit li jsir b’mod onest u sabiex jiġu limitati l-eċċessi. Ir-Repubblika Portugiża riedet ukoll li d-dħul minn din il-prattika, moralment kundannabbli fil-kultura ta’ dan l-Istat Membru, ma jkunx sors ta’ profitt individwali iżda jservi sabiex jiffinanzja kawżi soċjali jew ta’ interess ġenerali.

103.

Fil-bidu, is-Santa Casa kienet torganizza l-kompetizzjonijiet imsejħa “Totobola” u “Totoloto”. Il-kunċett ta’ Totobola jkopri l-logħob kollu fejn il-parteċipanti jaqtgħu r-riżultati ta’ kompetizzjoni jew ta’ kompetizzjonijiet sportivi. Il-kunċett ta’ Totoloto jkopri l-logħob kollu fejn il-parteċipanti jaqtgħu r-riżultati ta’ tlugħ bix-xorti ta’ numri.

104.

Il-firxa ta’ logħob ġiet aktar tard estiża gradwalment: matul is-sena 1993 għall-“Joker”  ( 59 ); matul is-sena 1994 għal-“Lotaria instantânia”, logħba instantanja bil-brix magħrufa bħala “raspadinha”  ( 60 ); matul is-sena 1998, għat-“Totogolo”  ( 61 ), u matul is-sena 2004 għall-“Euromilhões”, il-lottu Ewropew ( 62 ).

105.

Matul is-sena 2003, il-kuntest ġuridiku f’dak li jikkonċerna l-logħob tal-lottu u l-imħatri ġie adattat sabiex jirrifletti l-iżviluppi tekniċi li permezz tagħhom jista’ jiġi offert logħob fuq mezzi elettroniċi, u b’mod partikolari bl-internet. Dawn il-miżuri jinsabu fid-Digriet Liġi Nru 282/2003 u huma intiżi, essenzjalment, minn naħa, sabiex jawtorizzaw lis-Santa Casa tqassam il-prodotti tagħha fuq mezzi elettroniċi u, min-naħa l-oħra, sabiex jestendu d-dritt esklużiv ta’ operazzjoni tas-Santa Casa għal-logħob offert fuq mezzi elettroniċi, u b’mod partikolari bl-internet.

106.

L-Artikolu 12(1) tad-Digriet Liġi Nru 282/2003 jistabbilixxi l-ammonti massimi u minimi tal-multi li jissanzjonaw il-ksur amministrattivi previsti, b’mod partikolari, fl-Artikolu 11(1)(a) u (b) ta’ dan id-digriet liġi. Għall-persuni ġuridiċi, huwa indikat li l-multa ma għandhiex tkun ta’ anqas minn EUR 2000 u lanqas ma għandha tkun ogħla mit-triplu tas-somma globali li tkun preżunta bħala miġbura mill-organizzazzjoni tal-logħob, bil-kundizzjoni li dan it-triplu jkun ogħla minn EUR 2000 iżda mhux aktar minn EUR 44890.

107.

Is-Santa Casa hija istituzzjoni ta’ solidarjetà soċjali li nħolqot fil-15 ta’ Awwissu 1498. Hija kienet minn dejjem iddedikata għal xogħlijiet soċjali ta’ għajuna lil dawk li l-aktar huma fil-bżonn.

108.

Fil-Portugall, il-logħob soċjali tal-Istat huwa marbut mas-Santa Casa. Il-“Lotaria Nacional” (lotterija nazzjonali), maħluqa b’digriet irjali tat-18 ta’ Novembru 1783, tħalliet f’idejn din l-istituzzjoni u din il-konċessjoni ġiet imġedda regolarment. Is-Santa Casa ingħatat l-esklużività tal-organizzazzjoni ta’ forom oħrajn ta’ logħob tal-lottu u ta’ mħatri totalizzaturi, bħal pereżempju, matul is-sena 1961, it-Totobola u wara, matul is-sena 1985, it-Totoloto.

109.

L-attivitajiet tas-Santa Casa huma rregolati permezz tad-Digriet Liġi Nru 322/91, tas-26 ta’ Awwissu 1991 ( 63 ).

110.

Skont l-Istatuti tagħha, is-Santa Casa hija “persuna ġuridika ta’ utilità pubblika amministrattiva”, jiġifieri persuna ġuridika privata, rikonoxxuta mill-awtoritajiet bħala entità li ma għandhiex skop ta’ lukru iżda għanijiet ta’ interess ġenerali.

111.

L-organi amministrattivi tas-Santa Casa huma kkostitwiti minn direttur, maħtur b’deċiżjoni tal-Prim Ministru, u bord ta’ diretturi, li l-membri tiegħu huma maħtura minn deċiżjonijiet ta’ ministri li fid-dikasteru tagħhom taqa’ s-Santa Casa.

112.

L-organizzazzjoni tal-logħob tal-ażżard taqa’ taħt id-dipartiment tal-logħob tas-Santa Casa, li għandu l-organi amministrattivi u ta’ kontroll tiegħu.

113.

L-organu ta’ amministrazzjoni tad-dipartiment tal-logħob huwa kompost mid-direttur tas-Santa Casa, li jassigura b’mod obbligatorju l-presidenza, u żewġ diretturi maħtura permezz ta’ deċiżjoni tal-Ministru tax-Xogħol u tas-Solidarjetà u tal-Ministru tas-Saħħa.

114.

Kull logħba tal-ażżard organizzata mis-Santa Casa tinħoloq separatament permezz ta’ digriet liġi u l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tagħha kollha, inklużi l-ammont tal-imħatri, il-pjan ta’ attribuzzjoni tal-premji, il-frekwenza tal-tlugħ, il-perċentwali konkreti għal kull premju, il-modi tal-ġbir tal-imħatri, il-metodu tal-għażla tad-distributuri awtorizzati, il-modi u t-termini tal-premijiet, huma rregolati mill-Gvern.

115.

Il-membri tal-bord tal-kompetizzjonijiet, tal-bord tal-tlugħ u tal-bord tal-ilmenti huma fil-maġġoranza rappreżentanti tas-servizz pubbliku. Il-president tal-bord tal-ilmenti, li għandu dritt ta’ vot aktar qawwi, huwa maġistrat li jagħmel parti mill-ġudikatura.

116.

Id-dipartiment tal-logħob għandu l-baġit u l-kontijiet tiegħu, annessi mal-baġit u mal-kontijiet tas-Santa Casa, u, bħala tali, jaqa’ taħt is-sorveljanza tal-Gvern.

117.

Dan id-dipartiment ingħata setgħat ta’ awtorità amministrattiva sabiex jinvestiga kontravvenzjonijiet marbuta mal-organizzazzjoni illegali tal-logħob tal-ażżard attribwit b’mod esklużiv lis-Santa Casa u sabiex jistitwixxi l-proċeduri relatati.

118.

L-Artikolu 14 tad-Digriet Liġi Nru 282/2003 jagħti lit-tmexxija tad-dipartiment tal-logħob is-setgħat amministrattivi meħtieġa sabiex jimponi multi, bħal dawk li ttieħdu kontra l-Liga u Bwin.

119.

Kull deċiżjoni tad-dipartiment tal-logħob fil-kawżi ta’ kontravvenzjoni, kif ukoll kull deċiżjoni oħra li għandha effett estern għad-dipartiment tal-logħob, bħal pereżempju dawk li jirrrigwardaw l-akkwisti ta’ oġġetti jew servizzi u l-għoti ta’ awtorizzazzjoni lil terzi sabiex jiddistribwixxu l-logħob soċjali, tista’ tkun is-suġġett ta’ rikors.

120.

Is-Santa Casa ngħatat missjonijiet speċifiċi fl-oqsma tal-protezzjoni tal-familja, tal-maternità u tat-tfulija, tal-għajnuna lit-tfal mingħajr protezzjoni u fil-periklu, tal-għajnuna lill-persuni anzjani, ta’ sitwazzjonijiet soċjali ta’ nuqqas kbir kif ukoll ta’ servizzi tas-saħħa primarji u speċjalizzati.

121.

Inkonformità mal-leġiżlazzjoni fis-seħħ fid-data tal-fatti fil-kawża prinċipali, is-Santa Casa żżomm biss 25% tad-dħul mil-logħob differenti. Il-bilanċ jitqassam bejn istituzzjonijiet ta’ utilità pubblika oħra, bħalma huma assoċjazzjonijiet ta’ pompieri li jaħdmu fuq bażi volontarja, istituzzjonijiet partikolari ta’ solidarjetà soċjali, stabbilimenti ta’ prevenzjoni u ta’ riedukazzjoni ta’ persuni b’diżabbiltà, kif ukoll il-fondi ta’ żvilupp kulturali, jew inkella jiġi allokat għal oqsma ta’ azzjonijiet soċjali. Għalhekk, 50% tad-dħul mit-Totobola jmur għall-promozzjoni u għall-iżvilupp tal-futbol u 16% tad-dħul mit-Totoloto jservi sabiex jiffinanzja attivitajiet sportivi.

122.

Il-Liga hija persuna ġuridika rregolata mil-liġi privata, li għandha struttura ta’ assoċjazzjoni u li ma għandhiex skop ta’ lukru, li tiġbor fi ħdanha l-clubs li jikkompetu f’kompetizzjonijiet tal-futbol fil-livell professjonali fil-Portugall. Il-Liga hija responsabbli mill-operazzjoni kummerċjali tal-kompetizzjonijiet li hija torganizza.

123.

Bwin hija impriża ta’ logħob online li għandha l-uffiċċju rreġistrat tagħha f’Ġibiltà. Hija tipproponi logħob tal-ażżard fuq is-sit tal-internet tagħha, miktub bil-lingwa Portugiża. Bwin hija suġġetta għal-leġiżlazzjoni speċifika ta’ Ġibiltà li tirregola l-logħob tal-ażżard u kisbet l-awtorizzazzjonijiet kollha meħtieġa mill-Gvern ta’ Ġibiltà. Bwin ma għandha l-ebda stabbiliment fil-Portugall. Is-servers tagħha għall-offerta online jinsabu f’Ġibiltà u fl-Awstrija. L-imħatri kollha jsiru direttament mill-konsumatur fuq is-sit internet ta’ Bwin jew permezz ta’ mezz ta’ komunikazzjoni diretta ieħor.

124.

Bwin tipproponi firxa wiesgħa ta’ logħob tal-ażżard online li jinkludi l-imħatri sportivi, il-logħob tal-lottu kif ukoll il-logħob tal-casinos bħalma huma r-roulette u l-poker. L-imħatri sportivi proposti jirrigwardaw kemm ir-riżultati ta’ logħbiet tal-futbol kif ukoll ir-riżultati ta’ kompetizzjonijiet sportivi oħrajn, bħalma huma l-logħbiet tar-rugby, it-tiġrijiet tal-karozzi tal-Formula 1 u l-logħbiet tal-basketball Amerikan.

125.

Il-qorti tar-rinviju tindika li l-fatti li ġejjin ġew allegati kontra l-Liga u Bwin:

126.

It-tmexxija tad-dipartiment tal-logħob tas-Santa Casa kkundannat lil-Liga u lil Bwin, rispettivament, għal multi ta’ EUR 75000 u ta’ EUR 74500 talli ppromovew, organizzaw u operaw, bħala koatturi, logħob soċjali tal-Istat, b’mezz elettroniku, jiġifieri l-imħatri totalizzaturi, u talli għamlu reklamar dwar il-logħob soċjali tal-Istat li jsir b’mezz elettroniku, jiġifieri l-imħatri totalizzaturi, bi ksur tas-sistema ta’ esklużività stabbilita mil-leġiżlazzjoni nazzjonali.

127.

Il-Liga u Bwin talbu l-annullament ta’ dawn id-deċiżjonijiet filwaqt li invokaw, b’mod partikolari, ir-regoli u l-ġurisprudenza Komunitarji.

128.

It-Tribunal ta’ Pequena Instância Criminal do Porto (Portugall) iddeċieda li jissospendi l-proċeduri quddiemu u li jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domanda preliminari li ġejja:

“Fis-sustanza, il-kwistjoni hija jekk sistema ta’ esklużività favur is-Santa Casa, invokata kontra [Bwin], jiġifieri kontra fornitur ta’ servizzi stabbilit fi Stat Membru ieħor fejn jipprovdi legalment servizzi analogi u li ma għandu ebda stabbiliment fiżiku fil-Portugall, tikkostitwixxix xkiel għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi li jikser il-prinċipji ta’ moviment liberu ta’ servizzi, tal-libertà ta’ stabbiliment u ta’ moviment liberu ta’ pagamenti, stabbiliti rispettivament permezz tal-Artikoli 49 [KE], 43 [KE] u 56 KE.

Għandu għalhekk isir magħruf jekk id-dritt Komunitarju u, b’mod partikolari, l-imsemmija prinċipji jipprekludux sistema nazzjonali bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali li, minn naħa, tistabbilixxi sistema ta’ esklużività, favur entità waħda, fir-rigward tal-operazzjoni tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi u, min-naħa l-oħra, testendi din is-sistema ta’ esklużività ‘għat-territorju nazzjonali kollu, inkluż […] l-internet’.”

129.

Permezz tad-domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju trid tkun taf jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha, li tipprovdi li d-dritt esklużiv li jiġu organizzati u operati lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq it-territorju Portugiż kollu, mogħti lil entità waħda kkontrollata mill-Istat li ma għandhiex skop ta’ lukru, huwa estiż għall-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari l-internet, hijiex konformi mad-dritt Komunitarju.

130.

Il-Gvern Taljan, il-Gvern Olandiż u l-Gvern Norveġiż, kif ukoll il-Kummissjoni, jikkontestaw jew ipoġġu f’dubju l-ammissibbiltà ta’ din id-domanda preliminari peress li d-deċiżjoni ta’ rinviju ma għandhiex indikazzjonijiet suffiċjenti dwar il-kontenut u l-għanijiet tal-leġiżlazzjoni Portugiża applikabbli fil-kawża prinċipali.

131.

Ma nemminx li d-domanda magħmula tista’ tiġi ddikjarata inammissibbli.

132.

Fil-fatt, id-deskrizzjoni mill-qorti tar-rinviju tal-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha tippermetti li jinftiehem b’mod ċar li din, minn naħa, tagħti lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li torganizza u topera lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet u, min-naħa l-oħra, tipprevedi sanzjonijiet kontra operaturi li jiksru din l-esklużività. Bl-istess mod, il-preżentazzjoni tal-punti ta’ fatt tiddeskrivi l-interess li hemm wara l-kwistjoni fil-kawża prinċipali. Barra minn dan, id-deċiżjoni ta’ rinviju tippermetti li jinftiehem li l-qorti nazzjonali għandha dubju dwar il-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni tagħha mad-dritt Komunitarju, sa fejn tipprekludi lil operatur ekonomiku li jeżerċita legalment l-attivitajiet tiegħu fi Stat Membru milli jipprovdi s-servizzi tiegħu fil-Portugall.

133.

Huwa minnu li, fid-dawl tal-kriterji, stabbiliti mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, li abbażi tagħhom il-kompatibbiltà mad-dritt Komunitarju ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus għandha tiġi evalwata, kont nistenna li l-qorti tar-rinviju tagħti deskrizzjoni aktar sħiħa tad-dritt nazzjonali tagħha u tal-implementazzjoni tiegħu, f’dak li jikkonċerna l-monopolju tas-Santa Casa, kif ukoll il-motivi li għalihom dan il-monopolju ġie estiż għal-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet. Kien ukoll mixtieq li din il-qorti tindika r-raġunijiet għaliex id-deċiżjonijiet mogħtija qabel mill-Qorti tal-Ġustizzja ma jirrispondux għad-domandi tagħha u ma jippermettulhiex li tiddeċiedi fuq il-kwistjoni fil-kawża prinċipali.

134.

Madankollu, in-nuqqas ta’ dawn l-indikazzjonijiet fid-deċiżjoni ta’ rinviju ma jiġġustifikax li d-domanda magħmula tiġi miċħuda bħala inammissibbli.

135.

Fil-fatt, din id-domanda tirrigwarda l-interpretazzjoni tad-dritt Komunitarju peress li tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-artikoli tat-Trattat li jistabbilixxu l-libertaijiet ta’ moviment. Din id-domanda hija rilevanti għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali peress li, jekk il-libertà ta’ moviment rilevanti tiġi interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sens li tipprekludi l-għoti ta’ tali dritt esklużiv, ir-rikors imressaq mil-Liga u Bwin ikollu jiġi ddikjarat fondat.

136.

Fl-aħħar nett, l-elementi mogħtija mill-qorti tar-rinviju huma suffiċjenti sabiex il-Qorti tal-Ġustizzja tkun tista’ tagħtiha risposta utli, minn tal-inqas dwar il-kwistjoni jekk l-għoti ta’ dritt esklużiv lil entità waħda f’dak li jirrigwarda l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tal-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet huwiex, a priori jew neċessarjament, kontra d-dritt Komunitarju.

137.

Issa, skont ġurisprduenza kostanti, hija l-qorti nazzjonali biss, li quddiemha titressaq il-kawża u li għandha tassumi r-responsabbiltà tal-eventwali deċiżjoni ġudizzjarja, li għandha tevalwa, fid-dawl taċ-ċirkustanzi partikolari tal-kawża, kemm in-neċessità ta’ deċiżjoni preliminari sabiex tkun f’pożizzjoni li tagħti d-deċiżjoni tagħha kif ukoll ir-rilevanza tad-domandi li hija tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja. B’konsegwenza, peress li d-domandi magħmula jirrigwardaw l-interpretazzjoni tad-dritt Komunitarju, il-Qorti tal-Ġustizzja, bħala prinċipju, għandha l-obbligu li tagħti deċiżjoni ( 64 ).

138.

Huwa minnu li l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet ukoll li, f’ċirkustanzi eċċezzjonali, hija għandha teżamina l-kundizzjonijiet li fihom jitressaq quddiemha rinviju għal deċiżjoni preliminari. Kif ġie mfakkar regolarment fis-sentenzi dwar rinviji għal deċiżjoni preliminari, “l-ispirtu ta’ kollaborazzjoni li għandu jipprevali fl-eżerċizzju [ta’ tali] rinviju […] jimplika [fil-fatt] li, min-naħa tagħha, il-qorti nazzjonali tieħu inkunsiderazzjoni l-funzjoni mogħtija lill-Qorti tal-Ġustizzja, li hija dik li tikkontribwixxi għall-amministrazzjoni tal-ġustizzja fl-Istati Membri u mhux li tifformula opinjonijiet konsultattivi fuq kwistjonijiet ġenerali jew ipotetiċi” ( 65 ).

139.

Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja qieset li ma tistax tiddeċiedi dwar domanda preliminari magħmula minn qorti nazzjonali meta jkun jidher b’mod manifest li l-interpretazzjoni jew l-evalwazzjoni tal-validità ta’ norma Komunitarja, mitluba mill-qorti nazzjonali, ma jkollhom ebda relazzjoni mal-fatti attwali jew mas-suġġett tal-kawża prinċipali jew meta l-Qorti tal-Ġustizzja ma jkollhiex l-punti ta’ fatt jew ta’ liġi meħtieġa sabiex tirrispondi b’mod utli għad-domandi li jkunu sarulha ( 66 ).

140.

Id-domanda preliminari eżaminata ma taqa’ taħt ebda wieħed mill-eżempji msemmija.

141.

Nenfasizza, barra minn dan, li, minkejja l-ftit informazzjoni mogħtija mill-qorti tar-rinviju dwar il-kontenut u l-għanijiet tal-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha, disa’ Stati Membri barra r-Repubblika Portugiża setgħu, bħal din tal-aħħar kif ukoll il-partijiet fil-kawża prinċipali u l-Kummissjoni, jippreżentaw noti ta’ osservazzjonijiet.

142.

Jirriżulta, barra minn hekk, li l-Liga u Bwin, kif ukoll l-intervenjenti, b’mod partikolari l-Gvern Portugiż, spjegaw fid-dettall il-kontenut u l-għanijiet tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni u li dawn l-elementi setgħu jiġu dikussi aktar fit-tul waqt il-proċedura orali. Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk setgħet tmur lil hinn mill-eżami tas-sempliċi kwistjoni ta’ prinċipju dwar il-kompatibbiltà mad-dritt Komunitarju ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali li tirriżerva għal entità waħda d-dritt esklużiv li tipproponi mħatri totalizzaturi fuq l-internet.

143.

Il-Gvern Taljan jikkontesta wkoll l-ammissibbiltà tad-domanda preliminari abbażi tal-motiv li l-qorti nazzjonali talbet lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tiddeċiedi fuq il-kompatibbiltà tad-dritt nazzjonali tagħha mad-dritt Komunitarju.

144.

Huwa minnu li, kif indika dan il-gvern u inkonformità ma’ ġurisprudenza kostanti, skont id-diviżjoni tar-responsabbiltajiet fil-kuntest tas-sistema ta’ kooperazzjoni stabbilita mill-Artikolu 234 KE, l-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet nazzjonali taqa’ fil-kompetenza tal-qrati nazzjonali u mhux f’dik tal-Qorti tal-Ġustizzja, u mhijiex din tal-aħħar li għandha tiddeċiedi, fil-kuntest ta’ proċedura mressqa taħt dan l-artikolu, dwar il-kompatibbiltà tan-normi tad-dritt nazzjonali mad-dispożizzjonijiet tad-dritt Komunitarju ( 67 ).

145.

Madankollu, anki jekk jitqies li d-domanda preliminari eżaminata għandha tiġi interpretata fis-sens mogħti mill-Gvern Taljan, hija xorta waħda ma tkunx inammissibbli. Meta tiġi mistoqsija espressament fuq il-kompatibbiltà ta’ regola interna mad-dritt Komunitarju, il-Qorti tal-Ġustizzja tirriformula d-domanda magħmula b’dan il-mod skont il-kompetenzi tagħha u tfakkar li hija kompetenti sabiex tagħti lill-qorti nazzjonali l-elementi ta’ interpretazzjoni rilevanti tad-dritt Komunitarju kollha li jippermettu lill-qorti nazzjonali tevalwa din il-kompatibbiltà ( 68 ).

146.

Għalhekk nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li d-domanda preliminari hija ammissibbli.

147.

Skont l-indikazzjonijiet tal-qorti nazzjonali, id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 11(1)(a) u (b) tad-Digriet Liġi Nru 282/2003 jipprojbixxu, minn naħa, l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet bi ksur tad-dritt esklużiv mogħti lis-Santa Casa u, min-naħa l-oħra, ir-reklamar għal-logħob online organizzat bi ksur ta’ dan id-dritt esklużiv.

148.

Minn dawn l-indikazzjonijiet jirriżulta wkoll li l-Liga u Bwin ġew ikkundannati, it-tnejn li huma, għal multa waħda ta’ EUR 75000 u ta’ EUR 74500 rispettivament talli, minn naħa, organizzaw u operaw imħatri totalizzaturi fuq l-internet bi ksur tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa u, min-naħa l-oħra, talli rreklamaw dawn l-imħatri.

149.

Fid-dawl ta’ dawn l-elementi, jidhirli li l-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni mad-dritt Komunitarju għandha tiġi evalwata fir-rigward ta’ żewġ serje ta’ dispożizzjonijiet. Minn naħa, sa fejn hija tagħti lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li toffri lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet u twaqqaf kull fornitur ieħor ta’ servizzi stabbbilit fl-Unjoni milli jipproponi dawn is-servizzi online fil-Portugall, il-leġiżlazzjoni inkwistjoni tista’ tkun koperta mid-Direttiva 98/34. Min-naħa l-oħra, sa fejn hija tipprojbixxi kull reklamar għal lotteriji u mħatri totalizzaturi organizzati bi ksur tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa, l-imsemmija leġiżlazzjoni tista’ taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 49 KE.

150.

Il-kwistjoni hawnhekk hija jekk l-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34 għandux jiġi interpretat fis-sens li leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprovdi li d-dritt esklużiv li jiġu organizzati u li jiġu operati lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq it-territorju nazzjonali kollu jkopri l-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari l-internet, tikkostitwixxi “regolament tekniku” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni.

151.

Il-Kummissjoni, fin-nota ta’ osservazzjonijiet tagħha, sostniet li l-leġiżlazzjoni inkwistjoni taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 98/34.

152.

L-intervenjenti, li ntalbu jagħtu l-fehma tagħhom fuq dan il-punt waqt il-proċedura orali, ħadu pożizzjonijiet diverġenti. Il-Liga u Bwin qablu mal-analiżi tal-Kummissjoni.

153.

Il-Gvern Portugiż jenfasizza li d-Direttiva 98/34 ma kinitx invokata mil-Liga u Bwin fil-kuntest tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali u li l-qorti tar-rinviju ma għamlet ebda domanda dwar din id-direttiva. Dan il-gvern ifakkar li hija l-qorti nazzjonali li għandha tiddetermina d-dritt Komunitarju applikabbli fil-kawża li jkollha tiddeċiedi. Minn dan il-Gvern Portugiż jikkonkludi li l-imsemmija direttiva mhijiex rilevanti f’din il-kawża.

154.

B’mod sussidjarju, huwa jsostni li d-Direttiva 98/34 ma tobbligax lir-Repubblika Portugiża tinnotifika l-leġiżlazzjoni inkwistjoni lill-Kummissjoni. Huwa jenfasizza li l-logħob tal-ażżard u tal-flus ġie eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2000/31 dwar il-kummerċ elettroniku u tad-Direttiva 2006/123 dwar il-provvista ta’ servizzi fis-suq intern.

155.

Il-Gvern Daniż, sostnut mill-Gvern Awstrijaku, adotta l-istess pożizzjoni tal-Gvern Portugiż. Barra minn dan, huwa spjega li l-leġiżlazzjoni kontenzjuża, li tipprevedi projbizzjoni ta’ operazzjoni ta’ attività fit-territorju Portugiż tista’ tiġi kkunsidrata bħala leġiżlazzjoni nazzjonali li tissuġġetta l-eżerċizzju ta’ attività professjonali għall-għoti ta’ awtorizzazzjoni u li, skont il-ġurisprudenza, tali leġiżlazzjoni ma tikkostitwixxix regolament tekniku. Huwa jsostni li dan il-kunċett ġie interpretat mill-ġurisprudenza fis-sens li jkopri biss l-ispeċifikazzjonijiet li jiddefinixxu l-karatteristiċi tal-prodotti biss ( 69 ).

156.

Il-Gvern Grieg jikkunsidra wkoll li leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprevedi monopolju ta’ Stat fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus ma taqax taħt id-Direttiva 98/34.

157.

Jiena ma naqbilx mal-pożizzjoni ta’ dawn il-gvernijiet. Se nfakkar, l-ewwel nett, li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha l-possibbiltà li tinterpreta d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 98/34 minkejja li l-qorti tar-rinviju ma għamlitilhiex domandi dwar din id-direttiva. It-tieni nett, se nindika l-motivi għaliex, fil-fehma tiegħi, il-leġiżlazzjoni kontenzjuża taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva. Se nippreċiża wkoll il-konsegwenzi ta’ nuqqas ta’ notifika ta’ din il-leġiżlazzjoni. Fl-aħħar nett, fid-dawl tal-osservazzjonijiet tal-Istati Membri fuq ir-rilevanza tad-Direttiva 98/34 għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali, jidhirli utli li nindikaw li s-sentenza li eventwalment tingħata torbot lill-qorti tar-rinviju, inkluż, jekk ikun il-każ, f’dak li jikkonċerna l-interpretazzjoni ta’ din id-direttiva.

158.

Il-possibbiltà, għall-Qorti tal-Ġustizzja, li tinterpreta d-Direttiva 98/34 minkejja li l-qorti tar-rinviju ma għamlitilhiex domandi dwar din id-direttiva tirriżulta minn ġurisprudenza stabbilita ferm. Meta l-Qorti tal-Ġustizzja tikkunsidra li l-qorti tar-rinviju ma staqsithiex dwar id-dispożizzjoni ta’ dritt Komunitarju applikabbli fil-kwistjoni fil-kawża prinċipali, hija teżamina ex officio l-portata ta’ din id-dispożizzjoni. B’hekk, skont formula ripetuta ta’ spiss, sabiex tagħti risposta utli lill-qorti li tkun għamlitilha domanda preliminari, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tieħu inkunsiderazzjoni r-regoli tad-dritt Komunitarju li għalihom il-qorti nazzjonali ma tkunx għamlet riferiment fid-domanda tagħha ( 70 ).

159.

Minn dan isegwi li, meta bħal fil-kawża preżenti, il-qorti tar-rinviju tagħmel domanda lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-portata tal-artikoli tat-Trattat li jistabbilixxu l-libertajiet ta’ moviment, din tista’ tirrispondiha billi tinterpreta direttiva li tirregola b’mod speċifiku l-fatti tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali ( 71 ).

160.

Kuntrarjament għall-Istati Membri li ħadu pożizzjoni fuq din il-kwistjoni, jiena tal-fehma, bħalma huma l-Liga u Bwin, u kif ukoll il-Kummissjoni, li l-leġiżlazzjoni kontenzjuża, sa fejn tipprojbixxi lill kull operatur ekonomiku milli jipproponi fil-Portugall lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet, tikkostitwixxi “regolament tekniku” fis-sens tad-Direttiva 98/34.

161.

Jiena nibbaża l-pożizzjoni tiegħi, l-ewwel nett, fuq id-definizzjoni tal-kunċetti ta’ “servizz” u ta’ “regolament tekniku” li jinsabu fl-imsemmija direttiva.

162.

B’hekk, “servizz tas-Soċjetà tal-Informatika”, skont l-Artikolu 1(2) tad-Direttiva 98/34, huwa kull servizz normalment ipprovdut għal rimunerazzjoni, mill-bogħod, b’mezzi elettroniċi u fuq it-talba individwali ta’ riċevitur ta’ servizzi. Barra minn dan, mid-dsatax-il premessa tad-Direttiva 98/48 jirriżulta li, sabiex tiġi interpretata din id-definizzjoni, għandu jsir riferiment ukoll għall-kunċett ta’ “servizz” imsemmi fl-Artikolu 50 KE, kif interpretat mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.

163.

Kif diġà spjegajt, minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li fornitur stabbilit fi Stat Membru li joffri permezz tal-internet, mingħajr ma jiċċaqlaq minn pajjiżu, logħob online lil destinatarji stabbiliti fi Stat Membru ieħor, jipprovdi servizzi fis-sens tal-Artikolu 50 KE ( 72 ).

164.

Barra minn hekk, l-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34 jipprevedi espressament li l-kunċett ta’ “regolament tekniku” jkopri r-regoli li jipprojbixxu li jingħata jew li jintuża servizz. Kuntrarjament għall-pożizzjoni meħuda minn diversi Stati Membri, dan il-kunċett, minn meta l-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 98/34 ġie estiż għas-servizzi tas-soċjetà tal-informatika, ma baqax għalhekk limitat għall-ispeċifikazzjonijiet li jiddefinixxu l-karatteristiċi tal-prodotti biss, bħalma kien il-każ taħt id-Direttiva tal-Kunsill 83/189/KEE ( 73 ), kif kienet ġiet interpretata fis-sentenzi ċċitati aktar ’il fuq, CIA Security International ( 74 ), van der Burg ( 75 ) u Canal Satélite Digital ( 76 ), li għalihom jirreferu dawn l-Istati.

165.

Il-leġiżlazzjoni kontenzjuża, li tirriżerva lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li torganizza u topera lotteriji u mħatri totalizzaturi permezz tal-internet fuq it-territorju Portugiż kollu u li tipprevedi sanzjonijiet kontra kull operatur ekonomiku li jaġixxi bi ksur ta’ dan id-dritt esklużiv, għandha effettivament l-effett li tipprojbixxi lil fornitur ta’ logħob fuq l-internet milli jipprovdi s-servizzi tiegħu.

166.

Fid-dawl ta’ dawn id-definizzjonijiet, din il-leġiżlazzjoni effettivament tikkostitwixxi “regolament tekniku” fis-sens tal-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34.

167.

It-tieni nett, din l-analiżi jidhirli li hija konformi mal-motivi għaliex il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva ġie estiż għas-servizzi tas-soċjetà tal-informatika.

168.

B’hekk, mill-motivi tad-Direttiva 98/48 jirriżulta li l-leġiżlatur Komunitarju ried li jestendi għal dan it-tip ta’ servizzi speċifiċi s-sistema ta’ trasparenza u ta’ kontroll prevista inizjalment fir-rigward tal-merkanzija biss sabiex jiġi evitat xkiel għall-moviment liberu ta’ dawn is-servizzi li jista’ jiġi kkawżat mil-leġiżlazzjonijiet nazzjonali.

169.

L-applikazzjoni tas-sistema ta’ notifika obbligatorja prevista permezz tad-Direttiva 98/34 għal din il-leġiżlazzjoni ma tfissirx li din tmur kontra d-dritt Komunitarju.

170.

Kif diġà spjegajt, id-Direttiva 98/34 għandha biss l-għan li tistitwixxi sistema ta’ kontroll preventiv. L-ewwel nett, meta jobbliga lil Stat Membru jinnotifika lill-Kummissjoni kull abbozz ta’ regolament tekniku, il-leġiżlatur Komunitarju jitlob lil dan l-Istat sabiex jagħmel huwa stess kontroll minn qabel aktar profond tal-konformità ta’ din il-leġiżlazzjoni mad-dritt Komunitarju. Id-Direttiva 98/34 għandha għalhekk l-effett li turi b’mod ċar li, jekk il-leġiżlazzjoni maħsuba tfixkel il-libertà ta’ moviment tal-merkanzija jew il-libertà li jiġu pprovduti servizzi tas-soċjetà tal-informatika, l-Istat Membru għandu jkun f’pożizzjoni li jiġġustifika dan skont il-kundizzjonijiet stabbiliti mill-ġurisprudenza.

171.

Is-sistema ta’ notifika prevista mid-Direttiva 98/34 tippermetti mbagħad lill-Kummissjoni u lill-Istati Membri l-oħrajn sabiex ikunu jafu bl-abbozz ta’ din il-leġiżlazzjoni u sabiex jeżaminaw jekk toħloqx xkiel. F’dan il-każ, l-Istati Membri l-oħrajn jistgħu jipproponu lill-awtur tal-abbozz li jagħmel emendi. Il-Kummissjoni tista’, min-naħa tagħha, tipproponi jew tadotta miżuri komuni li jirregolaw il-qasam li jkun is-suġġett tal-miżura maħsuba.

172.

Din is-sistema tirrikonċilja għalhekk is-setgħa sovrana tal-Istati Membri li jadottaw regolamenti tekniċi fl-oqsma fejn dawn ir-regolamenti mhumiex armonizzati mal-obbligu reċiproku tagħhom, li daħlu għalih fit-Trattat, li jimplementaw suq komuni, jiġifieri spazju li fih, b’mod partikolari, il-merkanzija u s-servizzi jiċċaqalqu liberament.

173.

Minn dan isegwi li d-Diretttiva 98/34 hija realment effikaċi biss jekk ir-regolamenti tekniċi kollha jkunu nnotifikati ( 77 ), inklużi dawk dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus, peress li dan il-logħob jikkostitwixxi attività ekonomika u jaqa’ taħt il-libertà ta’ stabbiliment kif ukoll il-libertà li jiġu pprovduti servizzi.

174.

Barra minn dan, nirrileva li, meta l-leġiżlatur Komunitarju ried jeskludi l-logħob tal-ażżard u tal-flus minn att dwar is-servizzi, bħalma huma d-Direttivi 2000/31 dwar il-kummerċ elettroniku u 2006/123 dwar is-servizzi fis-suq intern, huwa ppreveda din l-esklużjoni espressament. Issa, id-Direttiva 98/34 ma għandha ebda dispożizzjoni li teskludi r-regolamenti tekniċi dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus mill-kamp ta’ applikazzjoni tagħha.

175.

It-tielet nett, jidhirli li din l-analiżi hija konformi mal-pożizzjoni meħuda mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Il-Kummissjoni vs Il-Greċja, iċċitata aktar ’il fuq, rigward il-liġi Griega dwar il-projbizzjoni tal-użu ta’ logħob fuq kompjuters li jinsabu f’impriżi li jipprovdu servizzi tal-internet. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li din il-leġiżlazzjoni kellha tiġi kkwalifikata bħala “regolament tekniku” fis-sens tal-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34 ( 78 ).

176.

Permezz ta’ din id-deċiżjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat għalhekk li leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li, bħal-leġiżlazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali, tipprojbixxi l-aċċess għal logħob fuq l-internet tikkonċerna l-aċċess jew l-eżerċizzju ta’ provvista ta’ servizzi tas-soċjetà tal-informatika u għalhekk taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 98/34.

177.

Għalhekk, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li tgħid lill-qorti tar-rinviju li l-Artikolu 1(11) tad-Direttiva 98/34 għandu jiġi interpretat fis-sens li leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li tipprovdi li d-dritt esklużiv li jiġu organizzati u li jiġu operati lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fit-territorju kollu ta’ dan l-Istat huwa estiż għall-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari l-internet, tikkostitwixxi “regolament tekniku” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni ( 79 ).

178.

L-Artikolu 8(1) tad-Direttiva 98/34 jobbliga lill-Istati Membri sabiex jinnotifikaw lill-Kummissjoni kull abbozz ta’ regolament tekniku ( 80 ). L-Artikolu 9 ta’ din id-direttiva jobbligahom jagħmlu rapport dwar l-adozzjoni ta’ dan l-abbozz waqt il-perjodu ddeterminat minnu.

179.

Inkonformità ma’ dawn id-dispożizzjonijiet, l-abbozz ta’ Digriet Liġi Nru 282/2003, li, minn naħa, jestendi d-dritt esklużiv ta’ operazzjoni tas-Santa Casa għal-logħob offert fuq mezzi elettroniċi, b’mod partikolari permezz tal-internet, u, min-naħa l-oħra, jipprevedi sanzjonijiet fil-forma ta’ multi aministrattivi kontra operaturi ekonomiċi li jiksru dan id-dritt esklużiv, kellu jiġi nnotifikat lill-Kummissjoni.

180.

Din tal-aħħar spjegat, fin-noti ta’ osservazzjonijiet tagħha, li l-abbozz ta’ din il-leġiżlazzjoni ma kienx ġie nnotifikat lilha. Il-Gvern Portugiż ikkonferma li ma għamlitx din in-notifika.

181.

Fis-sentenza CIA Security International, iċċitata aktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat il-konsegwenzi ta’ dan in-nuqqas ta’ notifika. Hija qieset li l-obbligi ta’ notifika u ta’ rapport, stabbiliti fl-Artikoli 8 u 9 tad-Direttiva 83/189, huma mingħajr kundizzjoni u huma biżżejjed preċiżi sabiex ikunu jistgħu jiġu invokati minn individwi quddien il-qrati nazzjonali ( 81 ). Għalhekk, regolament tekniku li ma kienx ġie nnotifikat ma jistax jitqajjem kontra tagħhom u l-qorti nazzjonali hija obbligata li ma tapplikahx ( 82 ).

182.

Din il-ġurisprudenza tista’ tiġi trasposta għall-Artikoli 8 u 9 tad-Direttiva 98/34 peress li huma fformulati f’termini li jixbhu lil dawk tad-Direttiva 83/189.

183.

Peress li d-Direttiva 98/34 għandha l-għan, b’mod partikolari, li tipproteġi l-libertà li jiġu pprovduti servizzi tas-soċjetà tal-informatika, operatur ekonomiku bħal Bwin, stabbilit f’Ġibiltà, għandu dritt jinvoka dawn id-dispożizzjonijiet preċiżi u mingħajr kundizzjonijiet.

184.

Ġibiltà tikkostitwixxi, fil-fatt, territorju Ewropew li r-relazzjonijiet esterni tiegħu huma responsabbiltà tar-Renju Unit. Għalhekk, id-dispożizzjonijiet tat-Trattat japplikaw għaliha, inkonformità mal-Artikolu 299(4) KE, b’riżerva tal-esklużjonijiet previsti fl-Att li jirrigwarda l-kundizzjonijiet tal-adeżjoni tar-Renju tad-Danimarka, tal-Irlanda u tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq u l-aġġustamenti għat-Trattat ( 83 ).

185.

Minn dan l-att il-ġurisprudenza kkonkludiet li r-regoli tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-merkanzija kif ukoll l-atti ta’ dritt sekondarju li huma intiżi li jassiguraw approssimazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri sabiex jiġi ffavorit l-istabbiliment ta’ din il-libertà ta’ moviment ma japplikawx f’dan it-territorju ( 84 ).

186.

Madankollu, dawn l-esklużjonijiet għandhom jiġu kkunsidrati, fil-fehma tiegħi, bħala eċċezzjonijiet għall-prinċipju stabbilit fl-Artikolu 299(4) KE, li jgħid li d-dispożizzjonijiet tat-Trattat japplikaw għal territorju Ewropew bħalma hija Ġibiltà. Id-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar il-libertà li jiġu pprovduti servizzi kif ukoll l-atti ta’ dritt sekondarju adottati sabiex jassiguraw l-istabbiliment ta’ din il-libertà huma għalhekk applikabbli għaliha. Bħala prova ta’ dan inressaq is-sentenzi, f’kawżi għal nuqqas ta’ Stat li jwettaq obbligu mibdija mill-Kummissjoni, mogħtija fil-konfront tar-Renju Unit talli ma ttrasponix direttivi bħal dawn f’dan it-territorju ( 85 ).

187.

Minn dan nikkonkludi li operatur ekonomiku bħal Bwin, stabbilit f’Ġibiltà, għandu dritt jinvoka d-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 8 u 9 tad-Direttiva 98/34 sa fejn dawn jikkonċernaw regolamenti tekniċi dwar is-servizzi tas-soċjetà tal-informatika.

188.

Iċ-ċirkustanza li dawn id-dispożizzjonijiet huma previsti f’att li jikkonċerna wkoll il-libertà ta’ moviment tal-merknazija, fil-fehma tiegħi, ma tistax titqajjem kontra din l-analiżi. Regolament tekniku jista’ b’mod ċar ikun konness ma’ din il-libertà ta’ moviment jew mal-libertà li jiġu pprovduti servizzi tas-soċjetà tal-informatika skont id-delimitazzjoni tal-kampijiet ta’ applikazzjoni rispettivi ta’ dawn il-libertajiet kif iddefinita mill-Qorti tal-Ġustizzja.

189.

Inkonformità mal-pożizzjoni meħuda mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza CIA Security International, iċċitata aktar ’il fuq, jekk ma kinitx innotifikata lill-Kummissjoni b’mod regolari, il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni, sa fejn, minn naħa, tirriżerva lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li jiġu organizzati u li jiġu operati lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet u, min-naħa l-oħra, tipprevedi sanzjonijiet fil-forma ta’ multi amministrattivi kontra fornituri ta’ servizzi li joffru logħob fuq l-internet lil persuni li huma residenti fit-territorju Portugiż bi ksur ta’ dan id-dritt esklużiv, ma tistax, għalhekk, titqajjem kontra Bwin u l-qorti nazzjonali ma għandhiex tapplikaha.

190.

Din il-konklużjoni għandha tapplika wkoll f’dak li jikkonċerna l-Liga, li ġiet ikkundannata bħala koawtur ta’ Bwin talli organizzat u operat imħatri totalizzaturi b’mezzi elettroniċi.

191.

Hija l-qorti nazzjonali, li hija biss hija kompetenti sabiex tistabbilixxi l-fatti tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali, li għandha tivverifika jekk l-abbozz ta’ Digriet Liġi Nru 282/2003, intiż, fis-sustanza, li jestendi d-dritt esklużiv ta’ operazzjoni tas-Santa Casa għal-logħob offert fuq mezzi elettroniċi, b’mod partikolari permezz tal-internet, u li jissanzjona b’multa l-ksur ta’ dan id-dritt esklużiv, kienx ġie nnotifikat lill-Kummissjoni skont l-Artikolu 8 tad-Direttiva 98/34.

192.

Hija wkoll dik il-qorti li għandha tasal għall-konsegwenzi kollha dwar il-multi imposti fuq il-Liga u Bwin, sa fejn dawn il-multi uniċi jirrigwardaw il-fatt li ġew organizzati u operati mħatri totalizzaturi fuq l-internet bi ksur tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa.

193.

Ir-risposti mogħtija mid-diversi Stati Membri waqt is-seduta għad-domanda dwar ir-rilevanza tad-Direttiva 98/34 għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali jistgħu jinftehmu fis-sens li s-sentenza preliminari li eventwalment tingħata, sa fejn tirrigwarda l-interpetazzjoni ta’ din id-direttiva, ma jkollhiex, skont dawn l-Istati, natura vinkolanti għall-qorti tar-rinviju.

194.

Jiena ma naqbilx ma’ dan. Is-sentenzi preliminari għandhom, fil-fehma tiegħi, natura vinkolanti għall-qorti tar-rinviju anki meta l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi fuq norma ta’ dritt Komunitarju li għaliha dik il-qorti ma kinitx għamlet riferiment fid-domanda tagħha.

195.

Jiena nibbaża din l-analiżi, minn naħa, fuq ir-relazzjonijiet bejn id-dritt Komunitarju u d-dritt nazzjonali u, min-naħa l-oħra, fuq il-funzjoni proprja tal-proċedura ta’ domanda preliminari.

196.

Fuq l-istess punt, kif il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet fis-sentenzi van Gend & Loos ( 86 ) u Costa ( 87 ), meta ffirmaw u rratifikaw it-Trattat li jistabbilixxi l-Komunità Ekonomika Ewropea, l-Istati Membri ta’ din il-Komunità aċċettaw li dan it-Trattat kif ukoll l-atti adottati abbażi tiegħu jagħmlu parti mid-dritt nazzjonali tagħhom, jipprevalu fuq kull regola nazzjonali kuntrarja, tkun xi tkun, u joħolqu drittijiet b’mod dirett favur individwi.

197.

Barra minn hekk, huma ntrabtu li jieħdu l-miżuri kollha adatti sabiex tiġi assigurata l-applikazzjoni effettiva tad-dritt Komunitarju u dan l-obbligu huwa impost fuq l-awtoritajiet ġudizzjarji tagħhom. Il-qorti nazzjonali għandha għalhekk l-obbligu li tassigura l-protezzjoni tad-drittijiet mogħtija mid-dispożizzjonijiet tas-sistema legali Komunitarja.

198.

B’mod partikolari, il-qorti nazzjonali għandha ma tapplikax, ex officio, kull dispożizzjoni tal-liġi nazzjonali tagħha li tkun kuntrarja għal norma Komunitarja applikabbli direttament, mingħajr ma jkun meħtieġ li titlob jew tistenna t-tneħħija minn qabel tad-dispożizzjoni nazzjonali fis-sistema interna ( 88 ). Jekk in-norma Komunitarja ma tkunx applikabbli direttament, il-qorti nazzjonali għandha tinterpreta d-dritt nazzjonali tagħha, sa fejn ikun possibbli, b’tali mod li jintlaħaq ir-riżultat mixtieq minn din in-norma, inkonformità mar-rekwiżit ta’ interpretazzjoni konformi ( 89 ).

199.

Il-qorti nazzjonali għandha għalhekk il-missjoni li tassigura l-applikazzjoni effettiva tad-dritt Komunitarju.

200.

Huwa minnu li l-qorti nazzjonali tissodisfa dawn l-obbligi inkonformità mar-regoli ta’ proċedura interna tagħha, skont il-prinċipju ta’ awtonomija proċedurali, li huwa bbażat fuq il-prinċipji ta’ ekwivalenza u ta’ effettività, li skonthom, minn naħa, dawn ir-regoli ma għandhomx ikunu inqas favorevoli minn dawk applikabbli sabiex tiġi assigurata l-protezzjoni ta’ drittijiet mogħtija mid-dritt nazzjonali u, min-naħa l-oħra, ma għandhomx ikunu applikati b’mod li, fil-prattika, l-eżerċizzju tad-drittijiet rikonoxxuti mis-sistema legali Komunitarja jkun impossibbli jew eċċessivament diffiċli ( 90 ).

201.

Meta, fil-kuntest ta’ kawża quddiem il-qorti nazzjonali, il-partijiet ma jkunux invokaw in-norma Komunitarja applikabbli, jista’ jirriżluta, fl-istat tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-portata tal-prinċipji ta’ ekwivalenza u ta’ effettività, li din in-norma ma tkunx applikata.

202.

Fil-fatt, skont din il-ġurisprudenza, il-qorti nazzjonali għandha l-obbligu li tqajjem ex officio n-norma ta’ dritt Komunitarju applikabbli meta, skont id-dritt nazzjonali tagħha, ikollha l-obbligu jew il-fakultà li tagħmel dan fir-rigward ta’ regola vinkolanti tad-dritt nazzjonali tagħha ( 91 ). Bil-kontra, hija mhijiex obbligata li tagħmel dan meta d-dritt nazzjonali tagħha ma jipprevedix dan l-obbligu jew din il-fakultà u meta l-partijiet kellhom opportunità ġenwina li jqajmu huma stess dan il-motiv waqt il-proċedura ( 92 ). L-obbligu li tqajjem ex officio norma ta’ dritt Komunitarju applikabbli lanqas ma japplika meta l-eżami tal-motiv ibbażat fuq il-ksur tad-dritt Komunitarju jobbliga lill-qorti nazzjonali li toħroġ mil-limiti tal-kwistjoni kif definita mill-partijiet ( 93 ).

203.

Madankollu, dawn il-limiti għall-applikazzjoni tad-dritt Komunitarju ma jistgħux ikunu trasposti meta l-Qorti tal-Ġustizzja, fil-kuntest tal-proċedura ta’ domanda preliminari, teżamina ex officio n-norma applikabbli għall-fatti tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali.

204.

Il-proċedura ta’ domanda preliminari għandha l-għan li tassigura l-interpretazzjoni uniformi tad-dritt Komunitarju mill-qrati nazzjonali ( 94 ). Din l-interpretazzjoni uniformi tista’ tiġi assigurata biss jekk is-sentenzi tal-Qorti tal-Ġustizzja jkollhom, għall-qrati nazzjonali, natura vinkolanti. Kif il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat fis-sentenza Benedetti ( 95 ), is-sentenza mogħtija fuq domanda preliminari torbot lill-qorti nazzjonali fir-rigward tal-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tal-atti Komunitarji inkwistjoni.

205.

Din in-natura vinkolanti tikkostitwixxi wkoll il-korollarju tal-obbligu tal-qrati nazzjonali li jassiguraw l-applikazzjoni effettiva tad-dritt Komunitarju.

206.

Din l-analiżi hija kkonfermata mit-Trattat li, fit-tielet paragrafu tal-Artikolu 234 KE, jipprovdi li r-rinviju preliminari huwa vinkolanti meta d-domanda dwar l-interpretazzjoni tad-dritt Komunitarju titressaq quddiem qorti li kontra d-deċiżjonijiet tagħha ma jkun hemm ebda rimedju ġudizzjarju taħt il-liġi nazzjonali. Fil-fatt, huwa sabiex jiġi evitat li d-dritt Komunitarju jiġi interpretat ħażin li tali qorti, li min-natura tagħha tikkostiwixxi l-aħħar istanza li quddiemha l-individwi jistgħu jsostnu d-drittijiet mogħtija lilhom mid-dritt Komunitarju, hija obbligata tagħmel rinviju lill-Qorti tal-Ġustizzja ( 96 ).

207.

L-imsemmija analiżi ġiet imsaħħa mill-ġurisprudenza meta ġie deċiż li l-ksur manifest tad-dritt Komunitarju minn qorti li tagħti deċiżjoni fl-aħħar istanza jista’ jinvolvi r-responsabbiltà tal-Istat ( 97 ), u wkoll meta ġie deċiż li rikors għal nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligu jista’ jitressaq kontra Stat Membru minħabba interpretazzjoni ġurisprudenzjali nazzjonali kuntrarja għad-dritt Komunitarju meta din il-ġurisprudenza tkun ikkonfermata jew sempliċiment mhux kontradetta mill-Qorti suprema ( 98 ).

208.

Il-proċedura ta’ domanda preliminari għandha għalhekk l-għan li tassigura l-applikazzjoni effettiva tad-dritt Komunitarju. Huwa għalhekk li, kuntrarjament għal dak li sostna l-Gvern Portugiż, il-Qorti tal-Ġustizzja ma’ tistax tkun marbuta bl-evalwazzjoni li tagħmel il-qorti nazzjonali dwar in-norma ta’ dritt Komunitarju applikabbli għall-fatti tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali. Fil-fatt, il-missjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja hija li tagħti lill-qorti nazzjonali risposta utli għas-soluzzjoni tal-kawża li għandha tiddeċiedi, jiġifieri risposta li permezz tagħha tkun tista’ tissodisfa l-missjoni tagħha li tassigura l-applikazzjoni effettiva tad-dritt Komunitarju.

209.

Barra minn dan, l-eżami ex officio, mill-Qorti tal-Ġustizzja, ta’ norma ta’ dritt Komunitarju li ma tqajmitx mill-qorti tar-rinviju jkun imċaħħad minn parti kbira tal-utilità tiegħu jekk is-sentenza preliminari, fejn jirrigwarda din in-norma, ma jkollhiex effett vinkolanti għal din il-qorti.

210.

Dwar iċ-ċirkustanza li l-partijiet fil-kwistjoni fil-kawża prinċipali ma semmewx, quddiem il-qorti nazzjonali, id-dispożizzjoni tad-dritt Komunitarju eżaminata ex officio mill-Qorti tal-Ġustizzja, din ma tikkostitwixxix ostakolu għall-effett vinkolanti tas-sentenza preliminari, sa fejn dawn il-partijiet ikollhom il-possibbiltà li jressqu l-osservazzjonijiet tagħhom fuq din id-dispożizzjoni fil-kuntest tal-proċedura ta’ domanda preliminari. Għandu jitfakkar li, f’din il-kawża, il-partijiet intalbu mill-Qorti tal-Ġustizzja, qabel is-seduta, iressqu matul din is-seduta l-osservazzjonijiet tagħhom dwar ir-rilevanza tad-Direttiva 98/34 għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali.

211.

Minn dan isegwi li n-natura vinkolanti tas-sentenzi preliminari għandha neċessarjament tapplika, fil-fehma tiegħi, meta l-Qorti tal-Ġustizzja tinterpreta dispożizzjoni ta’ dritt Komunitarju li għaliha l-qorti tar-rinviju ma għamlitx riferiment.

212.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tikkompleta r-risposta mogħtija lill-qorti tar-rinviju billi tiddeċiedi li sentenza preliminari torbot lill-qorti tar-rinviju anki meta tirrigwarda norma ta’ dritt Komunitarju li ma kinitx imsemmija minn din tal-aħħar fid-domanda tagħha.

213.

Anki jekk il-Qorti tal-Ġustizzja taqbel mal-analiżi tiegħi dwar ir-rilevanza tad-Direttiva 98/34 f’din il-kawża u l-konsegwenzi li għandhom jinsiltu min-nuqqas ta’ notifika, l-eżami tal-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni mal-libertaijiet ta’ moviment, sa fejn tipprojbixxi li jsir reklamar għal logħob online organizzat u operat bi ksur tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa, ma jidhirx manifestament nieqes minn kull interess għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali.

214.

Fil-fatt, hija l-qorti nazzjonali li għandha tiddetermina jekk in-nuqqas ta’ infurzabbiltà kontra l-Liga u Bwin tad-Digriet Liġi Nru 282/2003, sa fejn jagħti lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li torganizza u topera lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq l-internet, għandux iwassal sabiex tiġi annullata għal kollox il-multa waħda imposta fuq kull wieħed minnhom, jew inkella jekk l-ammont ta’ din il-multa jistax jitqassam bejn dak li għandu x’jaqsam mal-organizzazzjoni tal-logħob u mar-reklamar għal dan il-logħob.

215.

Għandha għalhekk ssir il-domanda jekk leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprojbixxi li jsir reklamar għal logħob online organizzat u operat bi ksur tad-dritt esklużiv mogħti lil entità waħda kkontrollata mill-Istat li ma għandhiex skop ta’ lukru hijiex kontra l-libertà li jiġu pprovduti servizzi.

216.

Sabiex tingħata risposta għal din id-domanda, jidher li huwa utli li tiġi eżaminata d-domanda preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju, dwar il-konformità tal-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha, li tirriżerva lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li torganizza u topera fil-Portugall lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq l-internet, mal-libertaijiet ta’ moviment. Fil-fatt, jekk dan id-dritt esklużiv huwa konformi mad-dritt Komunitarju, il-kwistjoni tal-konformità mad-dritt Komunitarju tal-projbizzjoni li jsir reklamar għal lotteriji u mħatri totalizzaturi organizzati u operati bi ksur tal-imsemmi dritt esklużiv tispiċċa.

217.

Permezz tad-domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk il-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħha, li biha d-dritt esklużiv, irriżervat lis-Santa Casa, li jiġu organizzati u li jiġu operati lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq it-territorju kollu tal-Istat, huwa estiż għall-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari, għall-internet, hijiex kontra d-dritt Komunitarju u, b’mod partikolari, il-libertà li jiġu provduti servizzi, il-libertà ta’ stabbiliment kif ukoll il-libertà ta’ moviment tal-kapital u tal-pagamenti, previsti fl-Artikoli 49 KE, 43 KE u 56 KE.

218.

F’dan l-istadju tal-analiżi, nista’ nqajjem il-kwistjoni ta’ jekk dawn il-libertaijiet ta’ moviment humiex applikabbli għall-kwistjoni fil-kawża prinċipali, fid-dawl tal-fatt li s-Santa Casa ngħatalha l-monopolju tal-operazzjoni tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet għal motivi ta’ protezzjoni tal-konsumaturi u tal-ordni pubbliku kontra l-effetti negattivi ta’ dan il-logħob. Monopolju nazzjonali bbażat fuq dawn il-motivi jista’ jiġi kkunsidrat bħala li għandu għan ta’ interess pubbliku ( 99 ).

219.

Għalhekk, id-domanda li setgħet tqum hija dwar jekk is-Santa Casa tistax tinvoka d-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 86(2) KE, li jipprovdi li l-impriżi responsabbli sabiex joperaw servizzi ta’ importanza ekonomika ġenerali huma suġġetti għar-regoli tat-Trattat sa fejn l-applikazzjoni ta’ dawn ir-regoli ma tostakolax it-twettiq de jure jew de facto tal-funzjonijiet speċifiċi mogħtija lil dawn l-impriżi.

220.

Madankollu, la l-qorti tar-rinviju, la l-Gvern Portugiż u lanqas is-Santa Casa ma semmew dawn id-dispożizzjonijiet. Jekk wieħed jassumi li semmewhom, ma naħsibx li l-eżami tal-preżenti kawża mil-lat tal-Artikolu 86(2) KE kien iwassal għal riżultat differenti mir-risposta li ser nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tagħti lid-domanda magħmula mill-qorti tar-rinviju.

221.

Fil-fatt, fid-dawl tal-ġurisprudenza dwar il-portata tal-Artikolu 86(2) KE, id-deroga għall-applikazzjoni tar-regoli tat-Trattat intiżi li jistitwixxu suq komuni, prevista minn din id-dispożizzjoni, tista’ tiġi applikata biss jekk il-missjoni tal-entità li għandha l-monopolju teħtieġ li dawn ir-regoli ma jkunux applikati. Fi kliem ieħor, l-applikabbiltà ta’ din id-deroga hija suġġetta għat-tressiq tal-prova li l-implementazzjoni tal-imsemmija regoli tagħmilha impossibbli li titwettaq din il-missjoni ( 100 ).

222.

Jiena tal-fehma li l-eżami ta’ din il-kundizzjoni kien iwassal għal analiżi ta’ kemm il-leġiżlazzjoni kontenzjuża hija adegwata sabiex jintlaħqu l-għanijiet tagħha u tal-proprozjonalità tagħha li hija komparabbli ma’ dik li ser nagħmel fil-kuntest tal-istudju tal-kompatibbiltà tagħha fid-dawl tal-libertà ta’ moviment rilevanti.

223.

Ser nindika li din il-leġiżlazzjoni, fir-rigward taċ-ċirkustanzi tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali, għandha tiġi eżaminata fid-dawl tal-Artikolu 49 KE peress li tikkostitwixxi restrizzjoni fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni. Fl-aħħar nett ser neżamina jekk din il-leġiżlazzjoni tistax tkun ġustifikata.

224.

Jiena tal-fehma, kif ingħad mil-Liga u Bwin, mill-Gvern Olandiż, mill-Gvern Awstrijak u mill-Gvern Portugiż u kif ukoll mill-Kummissjoni, li l-kompatibbiltà tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni mad-dritt Komunitarju għandha tiġi eżaminata fid-dawl tal-artikoli tat-Trattat dwar il-libertà li jiġu pprovduti servizzi, u fir-rigward ta’ dawn id-dispożizzjonijiet biss.

225.

Fil-fatt, mill-indikazzjonijiet mogħtija mill-qorti tar-rinviju jirriżulta li Bwin hija stabbilita f’Ġibilità u li hija teżerċita l-attivitajiet tagħha fil-Portugall permezz tal-internet. Rajna li ġie deċiż li fornitur stabbilit fi Stat Membru li joffri permezz tal-internet, mingħajr ma jkun hemm bżonn li jiċċaqlaq, logħob online lil destinatarji stabbiliti fi Stat Membru ieħor jipprovdi servizzi fis-sens tal-Artikolu 50 KE ( 101 ).

226.

Huwa minnu li, sa fejn tirriżerva dawn l-attivitajiet lis-Santa Casa, il-leġiżlazzjoni inkwistjoni tista’ tikkostitwixxi wkoll restrizzzjoni għal-libertà ta’ stabbiliment. Madankollu, sa fejn Bwin ma pprovatx tistabbilixxi ruħha fil-Portugall, din il-libertà ta’ moviment mhijiex rilevanti għas-soluzzjoni tal-kwistjoni fil-kawża prinċipali. Iċ-ċirkustanza, imsemmija mill-Gvern Belġjan, li l-Liga kienet taġixxi de facto bħala intermedjarja ta’ Bwin mhijiex tali li twaqqa’ din l-analiżi.

227.

Għandu jitfakkar li l-libertà ta’ stabbiliment tagħti lil kumpannija stabbilita skond il-liġijiet ta’ Stat Membru u li jkollha l-uffiċċju rreġistrat, it-tmexxija ċentrali jew is-sede prinċipali tagħha ġewwa l-Komunità, id-dritt li teżerċita l-attività tagħha fl-Istat Membru kkonċernat permezz ta’ sussidjarja, ta’ fergħa jew ta’ aġenzija ( 102 ), jiġifieri permezz ta’ stabbiliment sekondarju li hija tassigura l-kontroll tiegħu. Issa, il-kuntratt li sar bejn ir-rikorrenti fil-kwistjoni fil-kawża prinċipali ma għandux l-għan u lanqas l-effett li jpoġġi lil-Liga taħt il-kontroll ta’ Bwin u lanqas li jagħmel lil-Liga stabbiliment sekondarju ta’ din tal-aħħar.

228.

F’dak li jikkonċerna, fl-aħħar nett, il-libertà ta’ moviment tal-kapital u tal-pagamenti, ma jistax jiġi miċħud li l-leġiżlazzjoni kontenzjuża tista’ tillimita l-pagamenti bejn persuni residenti fil-Portugall u Bwin. Madankollu, din ir-restrizzjoni hija biss il-konsegwenza tal-projbizzjoni magħmula lil din tal-aħħar li tipprovdi s-servizzi ta’ logħob online tagħha lil persuni residenti fit-territorju Portugiż.

229.

Kif fakkret ġustament il-Kummissjoni, peress li l-effetti restrittivi ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali fuq il-moviment liberu tal-pagamenti huma biss konsegwenza inevitabbli tar-restrizzjoni imposta fir-rigward tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi, m’hemmx lok li tiġi eżaminata l-kompatibbiltà ta’ din il-leġiżlazzjoni mad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 56 KE ( 103 ).

230.

Għalhekk nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tinterpreta d-domanda preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju kif ġej: l-Artikolu 49 KE għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li tipprovdi li d-dritt esklużiv li jiġu organizzati u li jiġu operati lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fit-territorju ta’ dan l-Istat, mogħti lil entità waħda kkontrollata mill-Istat u li ma għandhiex skop ta’ lukru, huwa estiż għall-mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni kollha, b’mod partikolari l-internet?

231.

Jidher li ma jistax jiġi miċħud u mhuwiex ikkontestat mill-Gvern Portugiż li l-leġiżlazzjoni inkwistjoni tikkostitwixxi restrizzjoni għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi.

232.

Fil-fatt, din il-leġiżlazzjoni tipprojbixxi fornitur ta’ logħob online stabbilit fi Stat Membru li mhuwiex ir-Repubblika Portugiża milli jipproponi lotteriji kif ukoll imħatri totalizzaturi fuq l-internet lil konsumaturi residenti f’dan l-Istat tal-aħħar. L-Artikolu 49 KE, kif diġà rajna, jipprevedi t-tneħħija ta’ miżuri li jipprojbixxu l-attivitajiet ta’ fornitur stabbilit fi Stat Membru ieħor fejn huwa jipprovdi legalment servizzi analogi. Barra minn dan, dan l-artikolu jibbenefika kemm lill-fornitur u kif ukoll lid-destinatarju tas-servizzi ( 104 ).

233.

Fl-aħħar nett, diġà ġie deċiż li leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li tipprojbixxi lil impriża li tiġbor imħatri stabbilita fi Stat Membru ieħor milli tipproponi s-servizzi tagħha permezz tal-internet lil destinatarji stabbiliti fl-ewwel Stat tikkostitwixxi restrizzjoni fis-sens tal-Artikolu 49 KE ( 105 ).

234.

Restrizzjoni bħal dik prevista mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni hija konformi mad-dritt Komunitarju jekk hija ġustifikata minn raġuni imperattiva ta’ interess ġenerali, jekk hija adegwata sabiex tiggarantixxi t-twettiq tal-għan segwit u jekk ma teċċedix dak li huwa neċessarju sabiex jintlaħaq dan l-għan. Fi kwalunkwe każ, hija għandha tkun applikata b’mod mhux diskriminatorju.

235.

Inkonformità mal-prinċipju komuni għall-attivitajiet ekonomiċi kollha li mhumiex armonizzati, huwa l-Istat Membru li joħloq ir-restrizzjoni inkwistjoni li għandu juri li din hija verament meħtieġa sabiex jintlaħaq l-għan imfittex u li dam ma jistax jintlaħaq permezz ta’ miżuri anqas restrittivi ( 106 ).

236.

Il-Liga u Bwin jispjegaw li d-dritt esklużiv, mogħti lis-Santa Casa, li tipproponi lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet lill-konsumaturi residenti fit-territorju Portugiż iwassal għall-għeluq sħiħ tas-suq tal-logħob online f’dan l-Istat, u dan jikkostitwixxi l-aktar ksur gravi tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi. Huma jsostnu li din ir-restrizzjoni mhijiex ġustifikata.

237.

Skond il-Liga u Bwin, ir-Repubblika Portugiża kellha turi, l-ewwel nett, li l-problema li għaliha tirreferi l-miżura restrittiva hija vera problema gravi fit-territorju tagħha, it-tieni nett, li din il-miżura hija adegwata sabiex issolvi din il-problema u, fl-aħħar nett, li hija ma kellhiex mezzi anqas restrittivi biex issolviha.

238.

Il-Liga u Bwin jispjegaw li d-dritt esklużiv mogħti lis-Santa Casa mhuwiex adegwat sabiex jinkisbu l-għanijiet mixtieqa peress li r-Repubblika Portugiża ma għandhiex politika koerenti u sistematika ta’ limitazzjoni tal-attivitajiet tal-logħob, kif tirrikjedi l-ġurisprudenza. Fir-realtà, l-unika intenzjoni ta’ dan l-Istat Membru hija li jżid id-dħul mil-logħob tal-ażżard u tal-flus. Il-Liga u Bwin jispjegaw li l-logħob propost mis-Santa Casa kellu żvilupp kbir f’dawn l-aħħar snin, sostnut minn reklamar aggressiv. Huma jindikaw ukoll li r-Repubblika Portugiża ssegwi b’mod attiv politika ta’ estensjoni tal-logħob fil-casinos.

239.

Il-Liga u Bwin isostnu, fl-aħħar nett, li l-għanijiet segwiti mil-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni jistgħu jintlaħqu bl-istess mod, jekk mhux aħjar, b’miżura inqas restrittiva, bħalma hija l-ftuħ tas-suq għal numru limitat ta’ operaturi privati li fuqhom ikunu imposti obbligi preċiżi. Huma jenfasizzaw, f’dan ir-rigward, li l-leġiżlazzjoni ta’ Ġibiltà, li hija suġġetta għaliha Bwin, hija fost l-aktar rigoruża fl-Ewropa. Bwin hija wkoll pijuniera fl-elaborazzjoni ta’ regoli intiżi sabiex jiggarantixxu l-logħob responsabbli bil-għan li jiġu protetti l-konsumaturi, kif ukoll fl-istabbiliment ta’ proċeduri interni intiżi sabiex jiġġieldu kontra l-ħasil tal-flus.

240.

Il-Gvern Portugiż jispjega li s-sistema ta’ esklużività mogħtija lis-Santa Casa mis-seklu XVIII sal-lum hija l-espressjoni leġittima tas-setgħa diskrezzjonali tiegħu. L-għoti ta’ dritt esklużiv lis-Santa Casa jissodisfa r-rieda li jkun hemm regoli dwar il-prattika tal-lotteriji u ta’ mħatri totalizzaturi sabiex ikunu limitati r-riskji soċjali marbuta ma’ dan it-tip ta’ logħob u li d-dħul minn dan il-logħob jintuża għal kawżi ta’ interess soċjali. L-estensjoni ta’ dan il-monopolju għal dan il-logħob fuq l-internet kienet miżura neċessarja u adegwata sabiex l-imsemmi logħob jiġi propost online b’mod żgur u kontrollat.

241.

Il-Gvern Portugiż isostni li l-monopolju tas-Santa Casa huwa konformi mad-dritt Komunitarju peress li jirrigwarda miżura mhux diskriminatorja u proporzjonata. Huwa jsostni li l-għoti ta’ dritt esklużiv lil organizzazzjoni bħalma hija s-Santa Casa, li taħdem f’relazzjoni stretta mall-Gvern, huwa aktar adegwat sabiex jintlaħqu l-għanijiet segwiti.

242.

Ser nindika, l-ewwel nett, il-portata, fil-fehma tiegħi, tal-kompetenza tal-Istati Membri kif iddelimitata mil-libertajiet ta’ moviment fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus. It-tieni nett, ser nispjega l-motivi għaliex il-protezzjoni tal-konsumtari u l-protezzjoni tal-ordni pubbliku jistgħu jiġġustifikaw miżuri restrittivi għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi ta’ mħatri totalizzaturi fuq l-internet. It-tielet nett, ser nindika l-kriterji li fuqhom għandu jiġi evalwat jekk il-leġiżlazzjoni inkwistjoni hijiex adegwata sabiex tilħaq l-għanijiet li hija ssegwi u jekk tmurx lil hinn minn dawn l-għanijiet. Fl-aħħar nett, ser infakkar li l-qorti tar-rinviju għandha tivverifika li r-restrizzjoni kontenzjuża għandha tiġi applikata b’mod mhux diskriminatorju.

243.

Huwa paċifiku li, fin-nuqqas ta’ regoli armonizzati fuq il-livell Komunitarju fil-qasam tal-logħob, l-Istati Membri jibqgħu kompetenti sabiex jiddefinixxu l-kundizzjonijiet għall-eżerċizzju ta’ attivitajiet f’dan is-settur. Madankollu, huma għandhom jeżerċitaw din il-kompetenza riżervata tagħhom b’osservanza tal-libertajiet ta’ moviment ( 107 ).

244.

Sabiex tiġi evalwata l-portata ta’ din id-delimitazzjoni tal-kompetenza tal-Istati Membri, jiena tal-fehma li l-analiżi tiegħi għandha tibda bil-premessa li ġejja.

245.

Id-dritt Komunitarju, fil-fehma tiegħi, ma għandux l-għan li jissuġġetta l-logħob tal-ażżard u tal-flus għal-liġijiet tas-suq. Il-kostruzzjoni tal-aktar suq miftuħ possibbli kienet mixtieqa mill-Istati Membri bħala l-bażi tal-Komunità Ekonomika Ewropea peress li l-kompetizzjoni, meta hija leali, tassigura, b’mod ġenerali, il-progress teknoloġiku u ttejjeb il-kwalità ta’ servizz jew prodott filwaqt li fl-istess ħin tiggarantixxi tnaqqis tal-ispejjeż. Il-kompetizzzjoni għalhekk hija ta’ vantaġġ għall-konsumaturi peress li b’hekk jistgħu jibbenefikaw minn prodotti jew servizzi tal-aħjar kwalità bl-aħjar prezz. Il-kompetizzjoni hija, b’dan il-mod, sors ta’ progress u ta’ żvilupp.

246.

Madankollu, dawn il-vantaġġi ma jeżistux fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus. Il-kompetizzjoni bejn il-fornituri ta’ servizzi f’dan il-qasam, li twassalhom neċessarjament sabiex jipproponu lill-konsumaturi l-logħob li jkun dejjem l-aktar attraenti sabiex jieħdu l-aħjar profitti, ma jidhirlix li hija sors ta’ progress u ta’ żvilupp. Bl-istess mod, ma narax liema progress ser jiġi favorit mill-possibbiltà għall-konsumaturi li jieħdu sehem f’lotteriji nazzjonali organizzati f’kull Stat Membru u li jagħmlu mħatri fuq il-kompetizzjonijiet taż-żwiemel jew sportivi kollha organizzati fl-Unjoni.

247.

Is-sitwazzjoni b’ebda mod ma tista’ titqabbel, pereżempju, mal-moviment tal-pazjenti fl-Unjoni, li l-Qorti tal-Ġustizzja b’mod leġittimu ħafna ffavoriet peress li dan il-moviment liberu jżid il-possibbiltajiet ta’ kura offerti lil kull ċittadin fl-Unjoni billi jagħtih aċċess għas-servizzi tas-saħħa ta’ Stati Membri oħrajn.

248.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus, min-naħa tiegħu, jista’ jiffunzjona u jibqa’ jsir biss sakemm il-persuni li jilagħbu, fil-biċċa l-kbira tagħhom, jitilfu aktar milli jirbħu. Ftuħ tas-suq f’dan il-qasam, li jwassal għal żieda fil-parti mill-baġit tad-djar iddedikata għal-logħob, ikollu biss il-konsegwenza inevitabbli, għall-biċċa l-kbira ta’ dawn id-djar, ta’ tnaqqis fir-riżorsi tagħhom.

249.

Id-delimitazzjoni tal-kompetenza tal-Istati Membri fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus ma għandhiex għalhekk bħala għan it-twettiq ta’ suq komuni u l-liberalizzazzjoni ta’ dan il-qasam ta’ attivitajiet.

250.

Bħala prova ta’ dan insemmi l-fatt li l-ġurisprudenza aċċettat b’mod kostanti li l-Istati Membri għandhom setgħa diskrezzjonali wiesgħa mhux biss fid-determinazzjoni tal-livell ta’ protezzjoni tal-konsumaturi u tal-ordni pubbliku fir-rigward tal-logħob tal-ażżard u tal-flus, iżda wkoll fid-determinazzjoni tal-metodi ta’ organizzazzjoni tagħhom.

251.

Din l-analiżi jidhirli li hija korroborata wkoll mill-fatt li l-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat li l-Istati Membri jistgħu leġittimament jiddeterminaw għalxiex jintuża d-dħul mil-logħob tal-ażżard u tal-flus u b’hekk jistgħu jiddeċiedu li interess privati ma għandhomx jibbenefikaw minn dan id-dħul.

252.

Stat Membru għandu għalhekk is-setgħa sovrana li jipprojbixxi l-prattika ta’ logħba fit-territorju tiegħu, kif il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat dwar il-projbizzjoni tal-lotteriji b’firxa wiesgħa fir-Renju Unit fis-sentenza Schindler, iċċitata aktar ’il fuq. Stat Membru jista’ wkoll, sabiex jillimita l-offerta tal-logħob f’ambjent ikkontrollat u sabiex jipproteġi l-konsumaturi kontra inċitament abbużiv, jirriżerva d-dritt esklużiv li tiġi organizzata logħba lil entità waħda jew lil numru limitat ta’ operaturi.

253.

Id-diffikultajiet tal-evalwazzjoni tal-konformità tal-leġiżlazzjonijiet nazzjonali mad-dritt Komunitarju jinqalgħu prinċipalment meta l-Istati Membri jirriżervaw lil entità waħda jew lil numru limitat ta’ operaturi ekonomiċi d-dritt esklużiv li joperaw logħob tal-ażżard u tal-flus.

254.

Il-problema li għandhom il-qrati nazzjonali hija, fil-fatt, li jiddeterminaw il-livell minimu li minnu l-offerta ta’ logħob fil-kuntest ta’ dan id-dritt esklużiv teċċedi dak li huwa ġġustifikat mir-rieda li dan il-logħob jiġi limitat għal ambjent ikkontrollat sabiex l-ordni pubbliku u l-konsumaturi jiġu protetti kontra prattika abbużiva tal-logħob.

255.

Għalhekk, għall-qrati nazzjonali l-kwistjoni hija li jiddeterminaw jekk il-miżuri restrittivi previsti mid-dritt nazzjonali tagħhom humiex adegwati sabiex jiksbu l-għanijiet ta’ protezzjoni tagħhom u proporzjonati meta l-entità waħda jew l-operaturi ekonomiċi li jibbenefikaw mid-dritt esklużiv ta’ operazzjoni ta’ logħba tal-ażżard jew tal-flus jipproponu firxa estiża ta’ logħob u jagħmlu reklamar ta’ ċertu portata.

256.

Fl-eżami ta’ din in-natura adegwata tal-miżuri restrittivi sabiex jintlaħqu l-għanijiet segwiti u tal-proporzjonalità tagħhom, għandu, fil-fehma tiegħi, jittieħed inkunsiderazzjoni l-fatt li, fin-nuqqas ta’ armonizzazzjoni Komunitarja, id-determinazzjoni tal-firxa ta’ logħob offert u tal-kundizzjonijiet tal-operazzjoni tiegħu taqa’ fis-setgħa diskrezzjonali tal-Istati Membri. Fil-fatt, kull Stat Membru għandu jevalwa, skont il-kuntest li jkollu quddiemu u kif ukoll skont il-karatteristiċi soċjali u kulturali partikolari tiegħu, il-livell ta’ ekwilibriju li għandu jinstab bejn, minn naħa, offerta attraenti sabiex tissodisfa x-xenqa għal-logħob u tillimitha għal ambjent legali u, min-naħa l-oħra, offerta inkoraġġanti wisq.

257.

Fir-rigward tal-premessa tiegħi dwar ir-rwol tal-kompetizzjoni fid-dawl tal-għanijiet tal-Unjoni, jiena tal-fehma li d-delimitazzjoni ta’ din il-kompetenza tal-Istati Membri mid-dritt Komunitarju għandha tkun limitata għall-projbizzjoni tal-aġir li jinvolvi li Stat Membru jbiegħed il-miżuri restrittivi mill-għan tagħhom u jfittex il-profitt massimu. Fi kliem ieħor, Stat Membru għandu jkun imġiegħel jiftaħ l-attività tal-logħob tal-ażżard u tal-flus għas-suq biss meta jitratta din l-attività, fil-fatt jew fid-dritt, bħala attività ekomomika reali li l-iskop tagħha huwa li tiġġenera l-massimu tal-profitti.

258.

Il-kontroll ta’ jekk il-miżuri restrittivi humiex adegwati sabiex jintlaħqu l-għanijiet segwiti fil-qasam tal-logħob tal-ażżard u tal-flus u tal-proporzjonalità tagħhom għandu għalhekk jikkonsisti f’verifika li dan l-Istat ma marx manifestament lil hinn mill-marġni ta’ diskrezzjoni tiegħu fil-qafas tal-kuntest li fih dawn il-miżuri ttieħdu u ġew applikati.

259.

Huwa fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet li ser neżamina jekk leġiżlazzjoni bħal-leġiżlazzjoni inkwistjoni tistax tkun ġustifikata.

260.

Il-qorti tar-rinviju ma indikatx il-motivi li jissostanzjaw b’mod speċjali l-estensjoni, permezz tad-Digriet Liġi Nru 282/2003, tal-monopolju tas-Santa Casa għal-lotteriji u għall-imħatri totalizzaturi offerti fit-territorju Portugiż permezz ta’ mezzi elettroniċi ta’ komunikazzjoni, b’mod partikolari l-internet. Dawn il-motivi jistgħu madankollu jkunu dedotti mill-informazzjoni mogħtija mill-Gvern Portugiż fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu.

261.

Dan il-gvern jispjega li din l-estensjoni tal-monopolju tas-Santa Casa għal-logħob online għandha l-istess għanijiet bħal dawk li għalihom din l-entità kienet ingħatat id-dritt esklużiv li torganizza dan il-logħob fil-forma tradizzjonali, fl-1961 f’dak li jikkonċerna l-imħatri totalizzaturi u fl-1985 f’dak li jikkonċerna l-lotteriji.

262.

Il-leġiżlazzjoni Portugiża għalhekk tirriżulta mill-kunsiderazzjoni l-fatt li l-logħob fuq l-internet sar ukoll realtà u tissodisfa r-rieda li dan il-logħob ikun ristrett għal ambjent legali bil-għan li tiġi evitata l-operazzjoni tiegħu għal għanijiet kriminali jew frawdolenti u li titnaqqas l-offerta, kif ukoll li d-dħul minn dan il-logħob jiġi rriżervat għall-finanzjament ta’ kawżi soċjali jew ta’ interess ġenerali.

263.

Fis-sentenza Anomar et, iċċitata aktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat motivi simili dwar il-leġiżlazzjoni Portugiża tal-logħob tal-casinos. Hija qieset li dawn il-motivi huma marbuta mal-protezzjoni tal-konsumaturi kif ukoll mal-protezzjoni tal-ordni soċjali u li għalhekk setgħu jiġġustifikaw ksur għal-liberta’ li jiġu pprovduti servizzi ( 108 ). Rajna wkoll li, skont il-ġurisprudenza, għalkemm, fih innifisu, il-finanzjament ta’ kawżi soċjali ma jistax jikkostitwixxi motiv leġittimu ta’ restrizzjoni għal libertà ta’ moviment, huwa jista’ madankolu jiġi kkunsidrat bħala konsegwenza benefika inċidentali ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali restrittiva ( 109 ).

264.

Id-domanda li tqum hija għalhekk dwar jekk il-protezzjoni tal-konsumaturi kif ukoll dik tal-ordni pubbliku jistgħux jikkostitwixxu raġunijiet leġittimi sabiex tiġi limitata l-libertà li jiġu pprovduti mħatri totalizzaturi fuq l-internet. Fi kliem ieħor, għandu jiġi ddeterminat jekk il-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet jistax joħloq riskji għall-konsumaturi u l-ordni pubbliku. Jiena tal-fehma li għandha tingħata risposta pożittiva għal din id-domanda għall-motivi li ġejjin.

265.

Kif rajna, l-Istati Membri għandhom setgħa diskrezzjonali wiesgħa sabiex jiddeterminaw il-livell ta’ protezzjoni li huma jixtiequ jiggarantixxu kontra l-logħob tal-ażżard u tal-flus li jikkostitwixxi inkoraġġiment għall-infiq u li jippermetti li jinġabru somom kbar.

266.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet, bħall-imħatri totalizzaturi, għandu dawn il-karatteristiċi. L-estensjoni tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa għal-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi proposti fuq l-internet jidhirli li hija aktar u aktar ġustifikata fid-dawl tal-fatt li r-riskji għall-konsumaturi u għall-ordni pubbliku huma, fil-fehma tiegħi, potenzjalment akbar f’dak li jikkonċerna l-logħob online milli fil-kuntest tal-logħob propost b’mod tradizzjonali.

267.

Għalhekk, f’dak li jikkonċerna l-perikli għall-konsumaturi, huwa aċċettat li r-riskji ta’ nfiq eċċessiv u ta’ vizzju reali għal-logħob huma, b’mod ġenerali, aggravati miċ-ċirkustanzi li ġejjin, jiġifieri l-permanenza tal-offerta tal-logħob, il-frekwenza tar-rebħ, in-natura tagħhom li jħajru u li jiġbdu lil dak li jkun, il-possibbiltà li jintlagħbu somom kbar, id-dritt li min jilgħab ikollu kreditu sabiex jilgħab, il-pożizzjoni tal-logħob f’postijiet fejn il-persuni jistgħu jissodisfaw il-ħeġġa għal-logħob u, fl-aħħar nett, in-nuqqas ta’ kampanja ta’ informazzjoni fuq ir-riskji marbuta mal-logħob ( 110 ).

268.

Għandu jiġi kkonstat li l-offerta ta’ logħob fuq l-internet għandha diversi minn dawn il-fatturi ta’ riskji. Fil-fatt, minn naħa, l-offerta tista’ tkun disponibbli f’kull mument u min jilgħab jista’ jkollu aċċess għaliha mingħajr ma jiċċaqlaq. Ma hemm għalhekk ebda barriera ta’ spazju jew ta’ żmien bejn il-konsumatur u l-offerta ta’ logħob. Barra minn dan, l-internet jippermetti li l-att tal-logħob isir f’kuntest fejn min jilgħab ikun iżolat għal kollox.

269.

Min-naħa l-oħra, l-internet jippermetti lil min jilgħab li jkollu aċċess b’mod tekniku għall-fornituri kollha li joffru servizzi ta’ logħob online. Barra minn dan, il-logħob online ma jeħtieġx li jkunu prodotti oġġetti materjali, hekk li l-firxa ta’ logħob offert tista’ tiġi estiża. L-offerta ta’ logħob permezz tal-internet hija għalhekk aktar estiża meta mqabbla mal-offerta ta’ logħob tradizzjonali. Bl-istess mod, operaturi jistgħu jipproponu fuq l-internet imħatri jew lotteriji li r-riżultati tagħhom jistgħu jkunu magħrufa immedjatament, hekk li l-konsumaturi jkollhom il-possibbiltà li jerġgħu jilagħbu ħafna drabi fi żmien qasir.

270.

Barra minn hekk, ir-relazzjonijiet permezz tal-internet ma jippermettux lill-fornitur ta’ servizzi online li jikkontrolla l-identità tal-konsuamtur kif inhu possibbli li jsir fil-kuntest ta’ bejgħ bejn persuni fiżiċi. Il-miżuri ta’ projbizzjoni ddestinati li jipproteġu minuri jew persuni vulnerabbli jistgħu jkunu evażi ħafna aktar faċilment. Ir-relazzjonijiet permezz tal-internet huma anonimi.

271.

Fl-aħħar nett, min jilgħab jista’ jingħata kreditu sabiex jilgħab online ( 111 ) u l-pagamenti permezz tal-internet huma faċli ħafna li jsiru.

272.

Dawn il-fatturi kollha flimkien juru, fil-fehma tiegħi, li l-logħob fuq l-internet għandu potenzjalment riskju aktar għoli għall-konsumaturi, b’mod partikolari għall-minuri u għall-konsumaturi l-aktar vulnerabbli li qatt ma jaslu sabiex jikkontrollaw il-prattika tal-logħob tagħhom.

273.

Il-logħob tal-ażżard u tal-flus fuq l-internet jista’ jkollu wkoll riskji kbar għall-ordni pubbliku. Dawn ir-riskji huma deskritti fil-kuntest tal-proċedura quddiem il-Korp ta’ Risoluzzjoni ta’ Tilwim tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ (WTO) bejn Antigwa u Barbuda u l-Istati Uniti tal-Amerka dwar il-projbizzjoni, minn dawn tal-aħħar, tal-provvista transkonfinali ta’ servizzi ta’ logħob u ta’ mħatri online ( 112 ).

274.

L-Istati Uniti tal-Amerika, fil-kuntest ta’ din il-proċedura, sostnew li l-provvista ta’ logħob online, minħabba l-volum, il-veloċità u l-portata internazzjonali tat-tranżazzjonijiet ta’ logħob mill-bogħod, flimkien mal-istabbiliment extraterritorjali tal-fornituri ta’ servizzi, tiffaċilita l-ħasil tal-flus li jkunu ġejjin mill-kriminalità. Barra minn dan, ir-riskju ta’ frodi huwa akbar peress li t-tqegħid ta’ logħob online jista’ jsir malajr ħafna, hekk li l-operaturi diżonesti jistgħu jidhru u jgħibu fi ftit minuti ( 113 ).

275.

Ir-riskji akbar għall-konsumaturi u l-ordni pubbliku li jirrappreżenta l-logħob fuq l-internet jiġġustifikaw għalhekk li Stat Membru jipprevedi l-mezzi sabiex ikun jista’ jikkontrolla b’mod effikaċi dan il-logħob u jimplementa b’mod rapidu l-aġġustamenti li jistgħu jkunu meħtieġa.

276.

Minn dan isegwi li għalhekk ir-Repubblika Portugiża setgħet leġittament tillimita l-libertà li jiġu pprovduti lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet sabiex jiġu protetti l-konsumaturi u l-ordni pubbliku.

277.

Għandu jiġi eżaminat issa jekk il-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni hijiex adegwata sabiex tassigura protezzjoni effikaċi tal-konsumaturi kif ukoll tal-ordni pubbliku kontra r-riskji maħluqa mil-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi fuq l-internet.

278.

Inkonformità mal-ġurisprudenza, il-fatt li r-Repubblika Portugiża ddeċidiet li tawtorizza l-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi fuq l-internet fil-kuntest ta’ monopolju minflok ma tipprojbihom totalment ma jeskludix li dan l-Istat verament irid jipproteġi l-konsumaturi tiegħu kif ukoll l-ordni pubbliku kontra r-riskji marbuta ma’ dan it-tip ta’ logħob. Fil-fatt, kif il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet fis-sentenza Läärä et, iċċitata aktar ’il fuq, awtorizzazzjoni limitata ta’ dan il-logħob f’kuntest esklużiv, li għandha l-vantaġġ li tillimita x-xenqa ta’ min jilgħab u l-operazzjoni tal-logħob għal ambjent ikkontrollat, li tevita r-riskji ta’ tali operazzjoni għal għanijiet frawdolenti u kriminali u li l-profitti li jirriżultaw minn dan il-logħob jintużaw għal għanijiet ta’ utilità pubblika, tikkwalifika wkoll bħala miżura intiża sabiex jintlaħqu dawn l-għanijiet ( 114 ).

279.

Mill-motivi ta’ din is-sentenza jirriżulta li l-għoti ta’ dritt esklużiv lil entità waħda jippermetti li jintlaħqu għanijiet bħalma huma dawk segwiti mil-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni biss meta din l-entità tkun taħt il-kontroll tal-Istat. Huwa minħabba li l-entità li għandha d-dritt esklużiv li topera slot machines fil-Finlandja kienet assoċjazzjoni ta’ dritt pubbliku li teżerċita l-attivitajiet tagħha taħt il-kontroll tar-Repubblika tal-Finlandja li l-Qorti tal-Ġustizzja qieset, fl-imsemmija sentenza, li dan il-monopolju kien jippermetti li x-xenqa għal-logħob u l-operazzjoni tal-logħob jiġu limitati għal ambjent ikkontrollat.

280.

Minn dan isegwi li l-ewwel kundizzjoni li l-qorti nazzjonali għandha tivverifika sabiex tiddetermina jekk leġiżlazzjoni, bħal-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni, hijiex adegwata sabiex jinkisbu l-għanijiet tagħha hija, fil-fehma tiegħi, il-possibbiltà għall-Istat Membru li jmexxi u jikkontrolla effettivament l-attivitajiet tal-entità li tibbenefika mid-dritt esklużiv ta’ operazzjoni.

281.

It-tieni kundizzjoni l-qorti nazzjonali għandha tivverifika wkoll tikkonċerna l-implementazzjoni ta’ din il-leġiżlazzjoni. Hija għandha tivverifika li, fil-kuntest ta’ din l-implementazzjoni, l-Istat Membru ma jbiegħedx din il-leġiżlazzjoni mill-għanijiet tagħha billi jfittex li jikseb il-massimu tal-profitti.

282.

Fuq l-ewwel kundizzjoni, jiena tal-fehma li l-kuntest ġuridiku li jiddetermina t-tħaddim tas-Santa Casa jippermetti effettivament lir-Repubblika Portugiża li tmexxi u tikkontrolla l-organizzazzjoni, kif ukoll l-operazzjoni, tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet.

283.

Bħala prova ta’ dan insemmi l-fatt li d-direttur tas-Santa Casa u l-membri tal-bord ta’ diretturi tagħha jinħatru mill-Gvern Portugiż. Fuq kollox, huwa wkoll dan il-gvern li, permezz ta’ digriet liġi, joħloq kull logħba ta’ lotterija u kull imħatra totalizzatura, jiddertermina l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tagħhom, inkluż it-tariffa tal-imħatri, il-pjan ta’ attribuzzjoni tal-premijiet, il-frekwenza tat-tlugħ, il-perċentwali konkreta għal kull premju, il-metodi tal-ġbir tal-imħatri, il-metodu tal-għażla tad-distributuri awtorizzati kif ukoll il-metodi u t-termini tal-ħlas tal-premijiet.

284.

Barra minn dan, il-leġiżlazzjoni applikabbli għas-Santa Casa tistitwixxi wkoll diversi garanziji ta’ żvolġiment onest tal-logħob, peress li tipprevedi bordijiet ta’ kompetizzjonijiet, magħmula fil-maġġoranza tagħhom minn rappreżentanti tal-amministrazzjoni pubblika, kif ukoll bord tal-appelli, li l-president tiegħu jkun maġistrat li jagħmel parti mill-ġudikatura.

285.

Fl-aħħar nett, din il-leġiżlazzjoni tipprevedi wkoll il-ħolqien ta’ kunsill tal-logħob. Dan l-organu konsultattiv, responsabbli sabiex jiddeċiedi dwar l-organizzazzjoni u l-operazzjoni tal-logħob soċjali mis-Santa Casa, kif ukoll sabiex jagħti opinjonijiet fuq il-pjanijiet ta’ attivitajiet u ta’ baġit marbuta miegħu, isaħħaħ dawn il-garanziji. Dan jista’ wkoll jagħti lir-Repubblika Portugiża l-indikazzjonijiet utli sabiex jippermettilha tagħmel il-bidliet kollha meħtieġa lill-kundizzjonijiet tal-iżvolġiment tal-logħob sabiex jintlaħqu għanijiet ta’ interess ġenerali.

286.

Dawn l-elementi jistgħu għalhekk ikunu tali li juri, fil-fehma tiegħi, li r-Repubblika Portugiża għandha biżżejjed setgħat sabiex tmexxi u tikkontrolla b’mod effettiv l-organizzazzjoni kif ukoll l-operazzjoni ta’ lotteriji u ta’ mħatri totalizzaturi fuq l-internet mis-Santa Casa.

287.

F’dak li jikkonċerna t-tieni kundizzjoni, hija l-qorti nazzjonali li għandha tevalwa jekk dawn is-setgħat ġewx implementati inkonformità mal-għanijiet segwiti u ma ġewx imbiegħda mill-għanijiet tagħhom sabiex jinkiseb il-massimu tal-profitti.

288.

Il-qorti nazzjonali tista’ tieħu inkunsiderazzjoni, f’dan ir-rigward, l-elementi li ġejjin. L-ewwel nett, ir-Repubblika Portugiża llimitat id-dritt esklużiv tas-Santa Casa fuq l-internet għal-logħob li hija kienet diġà toffri b’mod tradizzjonali. Ma nħoloq ebda logħob online addizzjonali waqt l-estensjoni tal-monopolju tas-Santa Casa għal-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi online. It-tieni nett, is-Santa Casa ma tipproponix lotteriji instantanji fuq l-internet peress li dan it-tip ta’ lotteriji, minħabba l-valur żgħir tal-imħatri, tar-riżultati immedjati u tal-frekwenza kbira ta’ rebħ li ma jkunx kbir ħafna, jista’ joħloq riskji kbar ta’ dipendenza għal-logħob. Fl-aħħar nett, is-Santa Casa ma tipproponix kreditu online għal-logħob.

289.

Il-Liga u Bwin jikkontestaw l-adegwatezza tal-miżuri kontenzjużi sabiex jilħqu l-għanijiet tagħhom peress li dawn tal-aħħar mhumiex sostnuti minn politika koerenti u sistematika.

290.

Fl-ewwel lok, huma jenfasizzaw li r-Repubbika Portugiża żviluppat f’dawn l-aħħar snin politika ta’ espansjoni fil-qasam tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi, sostnuta minn reklamar attraenti ħafna. Huma jispjegaw li l-firxa tal-logħob soċjali tal-Istat li fuqha għandha monopolju ta’ operazzjoni s-Santa Casa u li fil-bidu kienet limitata biss għat-Totobola u għat-Totoloto ġiet estiza matul is-sena 1993 għall-“Joker”, matul is-sena 1994 għal-“Lotaria instantânia”, matul is-sena 1998 għat-“Totogolo” u matul is-sena 2004 għall-“Euromilhões”. Huma jindikaw li din l-aħħar logħba irdoppjat il-profitti tagħha matul is-sena 2003 u matul is-sena 2006.

291.

Għall-kuntrarju, il-Gvern Portugiż jistqarr li huwa jħaddan politika ta’ logħob responsabbli u li l-profitti magħmula mis-Santa Casa, b’mod partikolari grazzi għall-EuroMillions, naqsu b’mod sinjifikanti matul is-sena 2007.

292.

Jiena tal-fehma li l-argumenti mressqa mil-Liga u Bwin ma jurux, fihom infushom, li r-Repubblika Portugiża naqset mill-obbligi tagħha li timplementa l-għanijiet li huma l-bażi tar-restrizzjonijiet imposti mil-leġiżlazzjoni tagħha b’mod koerenti u sistematiku.

293.

Għandu jitfakkar li l-għanijiet segwiti mil-leġiżlazzjoni inkwistjoni ma jipprekludux politika ta’ espansjoni kontrollata. L-estensjoni tal-monopolju tas-Santa Casa għal-logħob online tirriżulta mill-konstatazzjoni li dan il-logħob sar realtà. Hija tissodisfa r-rieda li dan il-logħob jiġi limitat għal ambjent legali, sabiex ma jiġix operat għal għanijiet kriminali jew frawdolenti u sabiex titnaqqas l-offerta, kif ukoll sabiex id-dħul minn dan il-logħob jintuża għall-finazjament tal-kawżi soċjali jew ta’ interess ġenerali.

294.

Dawn id-diversi interessi, kif ġie indikat minn ġurisprduenza stabbilita ferm, għandhom jiġu eżaminati flimkien. Ir-rieda li l-offerta tal-logħob tiġi limitata għal ambjent ikkontrollat, sabiex jiġu evitati inkoraġġiment eċċessiv u r-riskji ta’ operazzjoni għal għanijiet kriminali jew frawdolenti, tista’ tintlaħaq permezz ta’ din il-politika ta’ espansjoni.

295.

Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja aċċettat li Stat Membru, sabiex jiġbed lil persuni li jeżerċitaw attivitajiet ta’ logħob ipprojbit lejn attivitajiet awtorizzati, għandu dritt jipproponilhom alternattiva kredibbli, iżda fl-istess ħin attraenti, li fiha nnifisha tista’ timplika l-offerta ta’ firxa estiża ta’ logħob, reklamar ta’ ċertu portata u l-użu ta’ teknika ġdida ta’ distribuzzjoni ( 115 ).

296.

Barra minn dan, il-kundizzjoni li r-restrizzjoni kontenzjuża għandha tiġi implementata permezz ta’ politika koerenti u sistematika għandha tiġi evalwata fil-kuntest li jkollu quddiemu l-Istat Membru.

297.

Il-Gvern Portugiż indika li huwa kellu jaffronta żieda preokkupanti tal-logħob illeċitu u ż-żieda tar-riskji ta’ frodi. Is-Santa Casa spjegat, f’dan ir-rigward, li kienet bdiet madwar għaxar proċeduri għal kontravvenzjoni waqt it-tielet trimestru tas-sena 1995, 400 matul is-sena 2005 u 600 matul is-sena 2006.

298.

Il-Gvern Portugiż għalhekk seta’ leġittimament iqis li din iż-żieda ta’ logħob illeċitu kienet teħtieġ il-ħolqien ta’ logħob soċjali ġdid sabiex jissodisfa l-kilba għal-logħob tal-konsumaturi Portugiżi u sabiex jillimita din il-kilba għal ambjent legali. Huwa seta’ leġittimament iqis ukoll li l-ħolqien ta’ dan il-logħob ġdid seta’ jwassal għal dan ir-riżultat biss jekk dan il-ħolqien ikun akkumpanjat b’reklamar ta’ ċerta portata, iddestinat sabiex jinforma lill-pubbliku kkonċernat bl-eżistenza tiegħu.

299.

Hija l-qorti nazzjonali li għandha tevalwa jekk, fid-dawl ta’ dawn iċ-ċirkustanzi kollha, il-logħob addizzjonali maħluq mill-Gvern Portugiż u l-livell ta’ reklamar li kien suġġett għalih eċċedewx manifestament dak li kien meħtieġ sabiex jinkisbu l-għanijiet li fuqhom huwa bbażat il-monopolju tas-Santa Casa. Il-qorti nazzjonali tista’ tieħu inkunsiderazzjoni, b’mod partikolari l-istudju magħmul fuq talba tal-Gvern Portugiż miċ-ċentru ta’ studji applikati tal-università Kattolika Portugiża, li ssemma matul is-seduta.

300.

Fit-tieni lok, il-Liga u Bwin isostnu wkoll li l-Gvern Portugiż estenda l-logħob fil-casinos. Dan il-gvern kien għalhekk żied in-numru ta’ liċenzji ta’ operazzjoni, għammar il-casino l-ġdid ta’ Liżbona b’aktar minn 800 slot machines u ħabbar il-ftuħ ta’ dan il-casino permezz ta’ kampanja ta’ reklamar qawwija. Id-dħul gross tal-casinos fil-Portugall żdied b’150% bejn l-1996 u l-2006. Barra minn hekk, għaddejjin negozjati sabiex il-casinos ikunu jistgħu joffru l-logħob tagħhom fuq l-internet.

301.

Ma nemminx li dawn l-argumenti huma tali li juru li l-għoti tal-monopolju ta’ operazzjoni tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet lis-Santa Casa mhuwiex adegwat sabiex jintlaħqu l-għanijiet li għalihom ingħatalha dan id-dritt esklużiv.

302.

In-natura koerenti u sistematika li jintlaħqu dawn l-għanijiet titqiegħed f’dubju biss jekk il-Gvern Porutgiż jawtorizza l-operazzjoni fuq l-internet ta’ logħob li jixbah lil-lotteriji u lill-imħatri totalizzaturi li l-operazzjoni tagħhom hija rriżervata lis-Santa Casa. Id-domanda li tkun tista’ ssir, jekk ikun il-każ, hija jekk ir-Repubblika Portugiża tawtorizzax lill-kumpanniji li jibbenefikaw minn liċenzja sabiex joperaw il-logħob ta’ casino sabiex jipproponu fuq l-internet lotteriji simili, fil-mod ta’ tħaddim tagħhom, għal dawk proposti mis-Santa Casa.

303.

Għall-kuntrarju, ma tistax tqum id-domanda, fil-fehma tiegħi, dwar l-iżvilupp tal-logħob tal-casinos fil-forma tradizzjonali tiegħu. Il-kundizzjonijiet li fihom din il-forma ta’ logħob hija pprattikata huma kompletament differenti minn dawk tal-lotteriji u tal-imħatri totalizzaturi fuq l-internet. Huwa biżżejjed li jiġi kkonstatat li l-logħob tal-casinos jimplika ċ-ċaqliq fiżiku ta’ min jilgħab ġewwa l-istabbiliment tal-logħob, fil-ġranet u s-sigħat tal-ftuħ. Barra minn hekk, dawn l-istabbilimenti fil-Portugall qegħdin f’żoni ta’ logħob li huma ddefiniti sew.

304.

Huwa minnu li l-logħob tal-casinos jista’ jwassal ukoll għal riskji għall-konsumaturi u l-ordni pubbliku. Madankollu, sa fejn dan il-logħob huwa bbażat fuq metodu ta’ tħaddim kompletament differenti minn dak tal-logħob online, l-għażla tar-Repubblika Portugiża li torganizza l-operazzjoni tiegħu permezz ta’ sistema ta’ liċenzji minflok ma tirriżerva l-operazzjoni tiegħu lis-Santa Casa taqa’ fis-setgħa diskrezzjonali tagħha.

305.

Peress li d-determinazzjoni tal-livell ta’ protezzjoni kontra r-riskji marbuta mal-logħob tal-ażżard u tal-flus taqa’ taħt is-setgħa diskrezzjonali tal-Istat Membri, Stat għandu dritt jipprevedi metodi ta’ operazzjoni distinti għal logħob differenti. Il-lotterija nazzjonali, l-imħatri fuq it-tiġrijiet taż-żwiemel, il-logħob tal-casino u s-slot machines jistgħu jikkostitwixxu saħansitra logħob differenti skont il-post fejn ikunu aċċessibbli, il-mod ta’ tħaddim tagħhom, il-pubbliku li lilu jkunu indirizzati, u dan skont il-kultura ta’ kull pajjiż.

306.

Stat Membru, fil-fehma tiegħi, għandu għalhekk dritt jipprevedi modi ta’ organizzazzjoni differenti u xi ftit jew wisq restrittivi għal kull wieħed minn dawn it-tip ta’ logħob ( 116 ). Din is-setgħa ta’ evalwazzjoni tixbah lil dik li l-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet fil-qasam tas-saħħa fis-sentenza Il-Kummissjoni vs Franza, iċċitata aktar ’il fuq.

307.

F’din il-kawża, il-Kummissjoni kkontestat il-konformità mad-dritt Komunitarju tal-liġi Franċiża li tissuġġetta x-xandir televiżiv fi Franza permezz ta’ kanali ta’ televiżjoni Franċiżi ta’ manifestazzjonijiet sporitvi li jseħħu fit-territorju ta’ Stati Membri oħra għat-tneħħija minn qabel ta’ reklamar għal xorb alkoħoliku. Insostenn tar-rikors għal nuqqas ta’ twettiq ta’ obbligu tagħha, il-Kummissjoni sostniet li din il-leġiżlazzjoni kienet inkoerenti peress li, b’mod partikolari, hija ma kinitx tapplika għar-reklamar favur it-tabakk.

308.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ċaħdet dan l-argument bħala mhux fondat peress li huma l-Istati Membri li għandhom jiddeċiedu sa liema livell jixtiequ jassiguraw il-protezzjoni tas-saħħa pubblika u l-mod kif dan il-livell għandu jintlaħaq ( 117 ).

309.

Għandu jiġi evalwat, l-ewwel nett, jekk l-għanijiet segwiti mil-leġiżlazzjoni Portugiża inkwistjoni jistgħux manifestament jintlaħqu permezz ta’ miżura anqas restrittiva, bħalma hija l-għoti ta’ liċenzji lil diversi operaturi, kif isostnu l-Liga u Bwin.

310.

Nikkonstata li, fil-kawża prinċipali, Bwin tisponsorja kompetizzjonijiet sportivi li fir-rigward tagħhom din il-kumpannija tipproponi mħatri li bihom tista’ taqla’ somom konsiderevoli ( 118 ).

311.

Bħall-Gvern Portugiż, jiena tal-fehma li, fir-rigward ta’ din iċ-ċirkustanza, Stat Membru jista’ leġittimament iqis li l-garanzija tal-onestà tal-logħob tkun iggarantita aħjar permezz tal-għoti ta’ dritt esklużiv lil entità li teżerċita l-attività tagħha taħt il-kontroll tiegħu u li, bħas-Santa Casa, ma jkollhiex skop ta’ lukru.

312.

Hemm elementi oħrajn li jsostnu dan. Kif diġà rajna, it-tħaddin ta’ politika responsabbli dwar il-logħob tal-ażżard u tal-flus jimplika li Stat Membru jista’ jassigura kontroll effettiv ta’ din l-attività. Il-bżonn li tittieħed azzjoni u li jkunu jistgħu jiġu applikati miżuri ta’ malajr jista’ anki jkun akbar fil-kuntest ta’ logħob online fid-dawl tal-iżvilupp tal-imsemmija attività u tar-rapidità li biha l-operaturi jistgħu joħolqu dan il-logħob.

313.

Operatur wieħed, li jaġixxi taħt il-kontroll dirett u effettiv ta’ Stat Membru, jidher li jista’ japplika miżuri ġodda ta’ protezzjoni, bħalma huma, jekk ikun il-każ, it-tneħħija pura u sempliċi ta’ waħda mil-logħob online tiegħu, b’mod aktar effikaċi u ta’ malajr mill-operaturi privati li l-obbligi tagħhom ikollhom jiġu ddeterminati minn qabel. Analiżi simili saret mill-Qorti tal-EFTA dwar il-leġiżlazzjoni Norveġiża li tat lil impriża pubblika d-dritt esklużiv li topera slot machines sabiex tipproteġi l-konsumaturi u l-ordni pubbliku ( 119 ).

314.

Barra minn dan, jiena naqbel mal-argument tal-Gvern Portugiż li l-protezzjoni tal-konsumaturi kontra r-riskji marbuta mal-logħob propost minn operaturi mhux delikati tkun assigurata aħjar permezz tal-għoti ta’ dritt esklużiv lis-Santa Casa, li hija d-detentriċi unika u storika tal-monopolju ta’ operazzjoni fir-rigward tal-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi, milli permezz ta’ sistema ta’ liċenzji miftuħa għal diversi operaturi. Is-sistema Portugiża għandha l-vantaġġ tas-sempliċità peress li l-konsumaturi residenti fil-Portugall jistgħu b’mod faċli jkunu mwissija li l-lotteriji u l-imħatri totalizzaturi proposti minn kwalunkwe fornitur tal-logħob online ieħor barra mis-Santa Casa huma pprojbiti u potenzjalment riskjużi.

315.

F’dak li jikkonċerna, it-tieni nett, il-projbizzjoni li jsir reklamar għal-logħob online organizzat u operat bi ksur tad-dritt esklużiv tas-Santa Casa, din hija evidentement iġġustifikata jekk l-għoti ta’ dan id-dritt esklużiv ikun konformi mad-dritt Komunitarju.

316.

F’dak li jikkonċerna, fl-aħħar nett, il-proporzjonalità tal-multi amministrattivi previsti bħala sanzjonijiet kontra operaturi ekonomiċi li jiksru l-leġiżlazzjoni Portugiża, din ma kinitx is-suġġett ta’ osservazzjonijiet partikolari min-naħa tal-partijiet fil-kawża prinċipali u lanqas ma tqajjem osservazzjonijiet min-naħa tiegħi.

317.

Fiha nnifisha, il-leġiżlazzjoni inkwistjoni, sa fejn tirriżerva lis-Santa Casa d-dritt esklużiv li topera lotteriji u mħatri totalizzaturi fuq l-internet, mhijiex diskriminatorja.

318.

Fil-fatt, din il-leġiżlazzjoni, sa fejn tipprojbixxi lil kull persuna barra l-organizzazzjoni pubblika awtorizzata milli topera l-logħob inkwistjoni, ma tagħmel ebda diskriminazzjoni skont in-nazzjonalità u tolqot mingħajr ebda distinzjoni l-operaturi li jistgħu jkunu interessati f’din l-attività, kemm jekk huma stabbiliti fuq it-territorju nazzjonali u kemm jekk f’xi Stat Membru ieħor ( 120 ).

319.

Madankollu hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika li, fl-implementazzjoni tagħha, l-imsemmija leġiżlazzjoni hija applikata wkoll b’mod mhux diskriminatorju.

320.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tagħti r-risposta li ġejja għad-domanda preliminari magħmula mit-Tribunal de Pequena Instância Criminal do Porto:

321.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi: