1.

Ba í an bhliain 2021 comóradh 40 bliain ar an Rún ó Pharlaimint na hEorpa maidir le cairt Chomhphobail de theangacha agus de chultúir réigiúnacha agus ar chairt um chearta na mionlach eitneach. ( 2 ) Bhí an Rún réasúnta gearr, ach — go bhfios dom — bhí sé ar cheann de na chéad cásanna ina rinne an Pharlaimint idirghabháil i réimse den sórt sin, agus d’iarr sí ar na Ballstáit “beartas [sonrach] a chur chun feidhme sa réimse seo” [Aistriúchán neamhoifigiúil]. Go deimhin, go traidisiúnta, measadh go bhfuil dlúthnasc idir saincheisteanna teanga agus ceannasacht agus féiniúlacht náisiúnta, ( 3 ) agus, dá bhrí sin, tá siad an-íogair go sóisialta agus go polaitiúil i bhformhór na mBallstát. ( 4 ) Mar thoradh air sin, tá cur chuige sách faichilleach dioplómaitiúil pragmatach glactha ag reachtas an Aontais agus ag Cúirteanna an Aontais araon i leith rialacha teanga, ar bhonn leanúnach, go háirithe nuair a bhí sé i gceist leis sin oibleagáidí a fhorchur i ndáil leis sin ar na Ballstáit. ( 5 )

2.

I mbrollach an Rúin, chuir an Pharlaimint béim ar a tiomantas i leith “aontas níos dlúithe a chur ar bun i measc phobail na hEorpa agus a dteangacha beo a chaomhnú, ag tarraingt ar a n-éagsúlacht chun a gcomhoidhreacht chultúrtha choiteann a shaibhriú agus a éagsúlú” [Aistriúchán neamhoifigiúil]. ( 6 ) Mar sin, cheangail an Pharlaimint dhá chuspóir a d’fhéadfadh a bheith deacair, ar an gcéad amharc, a thabhairt le chéile: an mhian aontas níos dlúithe a chruthú i measc shaoránaigh na hEorpa, agus a n-oidhreacht ilghnéitheach teanga agus chultúrtha a chaomhnú agus a chur chun cinn.

3.

Sa lá atá inniu ann, dhá scór bliain ina dhiaidh sin, tá an dá chuspóir sin fós tráthúil agus de thábhacht mhór don tionscadal Eorpach. Tá an mhian leanúint den phróiseas “aontas buandlúite a chruthú idir pobail na hEorpa” i mbrollach Chonradh AE agus Chonradh FAE araon, agus in Airteagal 1 CAE. Ag an am céanna, i mbrollach Chonradh FAE agus Airteagal 3(3) CAE, cuirtear in iúl freisin toil an Aontais Eorpaigh go “[n]Urramóidh sé saibhreas a éagsúlachta cultúrtha agus teanga” agus “áiritheoidh sé go ndéanfar oidhreacht chultúrtha na hEorpa a chaomhnú agus a fheabhsú”.

4.

Níl aon amhras, i mo thuairimse, nach cuspóirí fritéiseacha iad na cuspóirí sin agus, dá bhrí sin, gur féidir agus gur chóir iad a shaothrú ag an am céanna. Mar sin féin, is fíor freisin, in imthosca áirithe, go bhféadfaidís an tAontas a tharraingt i dtreonna éagsúla. Mar shampla, d’fhéadfadh bearta náisiúnta atá ceaptha úsáid teanga náisiúnta a chur chun cinn agus a chosaint, sa chleachtas, bacainní a chur ar fheidhmiú saoirse gluaiseachta ag daoine aonair agus ag gnólachtaí.

5.

Sna himthosca sin, feictear dom gur gá cothromaíocht chóir a bhaint amach idir an dá chuspóir sin, ionas gur féidir iad araon a shaothrú go héifeachtach. Tugann an cás seo sampla dá leithéid: trína chuid ceisteanna, fiafraíonn an Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil, an Laitvia) go bunúsach den Chúirt an bhfuil reachtaíocht náisiúnta lena gceanglaítear ar institiúidí ardoideachais, faoi réir roinnt eisceachtaí, cláir oideachais a chur ar fáil sa teanga oifigiúil náisiúnta amháin, ag luí le dlí an Aontais.

6.

Foráiltear in aithris 11 de Threoir 2006/123/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 12 Nollaig 2006 maidir le seirbhísí sa mhargadh inmheánach ( 7 ) (“an Treoir um Sheirbhísí”), inter alia:

7.

Foráiltear don mhéid seo a leanas le hAirteagal 1(1) agus (4) den Treoir um Sheirbhísí:

“1.   Bunaítear leis an Treoir seo forálacha ginearálta chun feidhmiú na saoirse bunaíochta do sholáthraithe seirbhíse agus saorghluaiseacht seirbhísí a éascú, agus ardcháilíocht seirbhísí á coimeád ar bun.

…

4.   Ní dhéanann an Treoir seo difear do bhearta a dhéantar ar leibhéal an Chomhphobail ná ar an leibhéal náisiúnta, i gcomhréir le dlí an Chomhphobail, chun éagsúlacht chultúrtha nó éagsúlacht teangacha nó iolrachas na meán a chosaint nó a chur chun cinn.”

8.

In Airteagal 4 de Latvijas Republikas Satversme (Bunreacht Phoblacht na Laitvia, “Bunreacht na Laitvia”), foráiltear, inter alia, gurb “í an Laitvis teanga oifigiúil Phoblacht na Laitvia”.

9.

Foráiltear in Airteagal 105 de Bhunreacht na Laitvia don cheart chun maoine agus aithníonn Airteagal 112 de Bhunreacht na Laitvia an ceart chun oideachais. De bhun Airteagal 113 de Bhunreacht na Laitvia, “[a]ithneoidh an Stát saoirse na cruthaitheachta eolaíochta, saoirse ealaíne agus an tsaoirse chun gníomhaíochtaí cruthaitheacha eile a dhéanamh agus cosnóidh sé cóipcheart agus cearta paitinne”.

10.

Foráladh in Airteagal 5 de Augstskolu likums (an Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais) an 2 Samhain 1995 ( 8 ) go raibh sé de chúram ar institiúidí ardoideachais na heolaíochtaí agus na healaíona a chothú agus a fhorbairt. Le Likums “Grozījumi Augstskolu likumā” (an Dlí lena leasaítear an Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais), an 21 Meitheamh 2018 ( 9 ) leasaíodh an tríú habairt d’Airteagal 5 den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais mar seo a leanas: “Faoi chuimsiú a ngníomhaíochtaí, cothaíonn agus forbraíonn [Institiúidí ardoideachais] na heolaíochtaí, na healaíona agus an teanga oifigiúil.”

11.

Leis an Dlí lena leasaítear an Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais, leasaíodh Airteagal 56 den Dlí sin freisin. Dá thoradh sin, tá an fhoclaíocht seo a leanas in Airteagal 56(3) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais:

“Cuirfidh institiúidí ardoideachais agus coláistí cláir oideachais ar fáil sa teanga oifigiúil. Is féidir na cláir oideachais sin a sholáthar i dteanga iasachta sna cásanna seo a leanas amháin:

1) Is féidir cláir oideachais arna leanúint ag mic léinn eachtracha sa Laitvia agus cláir oideachais arna n-eagrú faoi chuimsiú an chomhair dá bhforáiltear i gcláir an Aontais Eorpaigh agus le comhaontuithe idirnáisiúnta a dhéanamh i dteangacha oifigiúla an Aontais. Áirítear foghlaim na teanga oifigiúla ar líon na n-uaireanta teagaisc éigeantacha do mhic léinn eachtracha a bhfuil sé i gceist acu staidéar a dhéanamh sa Laitvia ar feadh tréimhse níos faide ná sé mhí nó a chomhfhreagraíonn do níos mó ná 20 creidiúint;

2) Ní fhéadfar ach an cúigiú cuid de líon na gcreidiúintí ECTS i gcláir oideachais a mhúineadh i dteangacha oifigiúla an Aontais, agus ní áirítear leis sin scrúduithe deiridh agus Stáit ná obair cháilíochta, ag deireadh na céime Baitsiléara ná Máistreachta;

3) Cláir oideachais nach mór a mhúineadh i dteanga iasachta chun a gcuspóirí a bhaint amach [...] sna catagóirí seo a leanas: staidéar teanga agus cultúir agus cláir teanga...;

4) Féadfar comhchláir oideachais a sholáthar i dteangacha oifigiúla an Aontais.”

12.

Foráiltear le hAirteagal 19(1) den Likums “Par Rīgas Ekonomikas augstskolu” (an Dlí maidir le hArdscoil Eacnamaíochta Ríge) ( 10 ): “San institiúid seo, is i mBéarla a thabharfar cúrsaí. Is i mBéarla a dhéanfar dréachtú agus cur i láthair na hoibre is gá chun céim bhaitsiléara, céim mháistreachta nó dochtúireacht a fháil, chomh maith le scrúduithe cáilíochta gairmiúla.”

13.

Déantar foráil in Airteagal 21 den Juridiskās augstskolas likums (an Dlí maidir le hArdscoil Dlí Ríge) ( 11 ): “Cuirfidh an institiúid seo cláir oideachais ar fáil atá creidiúnaithe de réir fhorálacha na reachtaíochta ábhartha. Cuirfear cúrsaí ar fáil i mBéarla nó i dteanga oifigiúil eile de chuid an Aontais.”

14.

Tugadh caingean os comhair Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil, an Laitvia) a thionscain 20 feisire de Pharlaimint na Laitvia (“na hiarratasóirí”). Lena gcaingean, cuireann na hiarratasóirí i gcoinne comhoiriúnacht roinnt forálacha den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais, arna leasú — go bunúsach, na forálacha sin a chuireann de cheangal ar institiúidí ardoideachais cúrsaí a chur ar fáil sa teanga oifigiúil náisiúnta amháin — le dlí an Aontais.

15.

Os comhair Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil), maíonn na hiarratasóirí go gcuireann na forálacha atá faoi chonspóid srian, ar an gcéad dul síos, le neamhspleáchas na n-institiúidí ardoideachais príobháideacha agus saoirse acadúil a bhfoirne teagaisc agus a mac léinn. D’áitigh siad freisin go gcuireann na forálacha atá faoi chonspóid srian ar cheart na n-institiúidí ardoideachais gníomhaíocht tráchtála a shaothrú agus seirbhísí ardoideachais a sholáthar ar comaoin, rud a sháraíonn a gcearta maoine. Ina theannta sin, trí bhacainn a chur ar iontráil sa mhargadh ardoideachais agus trí chosc a chur ar shaoránaigh agus gnóthais ó Bhallstáit eile den Aontas seirbhísí ardoideachais a sholáthar i dteangacha iasachta, baineann na forálacha faoi chonspóid an bonn freisin — i dtuairim na n-iarratasóirí — den cheart bunaíochta agus den tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar a aithnítear in Airteagail 49 agus 56 CFAE, agus freisin den tsaoirse chun gnó a sheoladh a chumhdaítear in Airteagal 16 den Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh (“an Chairt”).

16.

An 11 Meitheamh 2020, thug Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) breithiúnas i gCás Uimh. 2019-12-01. Chinn an chúirt sin scrúdú an cháis sna príomhimeachtaí a roinnt in dhá chuid: cás a bhaineann le comhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le hAirteagal 112 de Bhunreacht na Laitvia (“cás 1”), agus cás a bhaineann le comhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le hAirteagail 1 agus l05 de Bhunreacht na Laitvia (“cás 2”).

17.

Mheas Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) go raibh sé in ann breithiúnas a thabhairt i gcás 1. Rialaigh an chúirt sin go raibh an tríú habairt d'Airteagal 5(1) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais i gcomhréir le hAirteagail 112 agus 113 de Bhunreacht na Laitvia, i gcomhar lena chéile. Os a choinne sin, dhearbhaigh an chúirt nach bhfuil Airteagal 56(3) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais agus pointe 49 dá fhorálacha idirthréimhseacha i gcomhréir le hAirteagail 112 agus 113 den Bhunreacht, i gcomhar lena chéile, a mhéid a chuirtear na forálacha atá faoi chonspóid i bhfeidhm maidir le hinstitiúidí ardoideachais príobháideacha. Chinn an chúirt a rinne an tarchur, áfach, na forálacha atá faoi chonspóid a choinneáil i bhfeidhm go sealadach — eadhon, go dtí an 1 Bealtaine 2021 — chun am réasúnach a thabhairt don reachtas náisiúnta reachtaíocht nua a ghlacadh.

18.

Maidir le cás 2, mheas Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) gur ghá filleadh ar an scrúdú ar an tsaincheist shubstainteach. Chinn an chúirt sin gur chóir an ceart chun maoine a chumhdaítear in Airteagal 105 de Bhunreacht na Laitvia a léiriú i bhfianaise phrionsabail an Aontais Eorpaigh maidir le saoirse bunaíochta agus an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar.

19.

Dá réir sin, i bhfianaise an amhrais faoi léiriú cuí fhorálacha ábhartha dhlí an Aontais, chinn Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil), an 29 Iúil 2020, bac a chur ar na himeachtaí agus na ceisteanna seo a leanas a tharchur chuig an gCúirt Bhreithiúnais le haghaidh réamhrialú:

20.

De réir Dhlí an 8 Aibreán 2021, a tháinig i bhfeidhm an 1 Bealtaine 2021, leasaíodh na forálacha atá faoi chonspóid. Mar sin, an 6 Meán Fómhair 2021, d’fhiafraigh an Chúirt Bhreithiúnais de Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) ar mhian leis a iarraidh ar réamhrialú a tharraingt siar nó í a choimeád. Leis an bhfreagra a thug an chúirt an 5 Deireadh Fómhair 2021, chuir Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) in iúl don Chúirt gur mhian leis leanúint lena iarraidh ar réamhrialú.

21.

Chuir na hiarratasóirí barúlacha i scríbhinn isteach sna príomhimeachtaí, mar aon le Rialtais na Fraince, na Laitvia, na hÍsiltíre agus na hOstaire, agus leis an gCoimisiún Eorpach.

22.

Sa Tuairim seo, déileálfaidh mé leis na saincheisteanna — ar saincheisteanna tábhachtacha agus íogaire iad go léir — a ardaítear sna ceisteanna a tharchuir Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil). Sula rachaidh mé i ngleic leis na saincheisteanna sin, áfach, ní mór dom díriú ar an amhras, a chuir an Coimisiún in iúl, an bhfuil na ceisteanna arna dtarchur chun réamhrialú fós ábhartha chun an díospóid atá ar feitheamh os comhair na cúirte a rinne an tarchur a réiteach.

23.

In Airteagal 267 CFAE agus in Airteagal 94 de Rialacha Nós Imeachta na Cúirte Breithiúnais déantar inghlacthacht na hiarrata ar réamhrialú a chur faoi réir roinnt coinníollacha de chineál substainteach agus de chineál nós imeachta araon. Ceann de na coinníollacha sin is ea nach mór freagraí na Cúirte ar na ceisteanna a tharchuirtear a bheith ábhartha chun an díospóid atá ar feitheamh os comhair na cúirte a rinne an tarchur a réiteach. I bhfocail eile, ní mór an freagra ar na ceisteanna sin a bheith riachtanach chun go mbeidh an chúirt a rinne an tarchur in ann “breith a thabhairt” sna cásanna atá os a comhair. ( 12 )

24.

Ní mór na coinníollacha maidir le hinghlacthacht an tarchuir a chomhlíonadh, ní hamháin tráth a thugtar na himeachtaí os comhair na Cúirte, ach i rith na n-imeachtaí freisin. Sa chás nach bhfuil na coinníollacha sin á gcomhlíonadh a thuilleadh le linn an nós imeachta, cuirfidh an Chúirt deireadh leis na himeachtaí, á dearbhú nach gá freagra a thabhairt. D’fhéadfadh an cás a bheith amhlaidh, mar shampla, nuair atá na príomhimeachtaí gan aon chuspóir mar gheall ar chinntí ón gcúirt a rinne an tarchur (nó ó chúirt náisiúnta eile) ina dhiaidh sin sna himeachtaí céanna, nó in imeachtaí gaolmhara áirithe, ( 13 ) nó nuair a dhéantar forálacha ábhartha den dlí náisiúnta a leasú nó a aisghairm. ( 14 )

25.

Ar bhonn an chásdlí sin, cuireann an Coimisiún in iúl go bhfuil amhras ann i dtaobh an bhfuil an iarraidh seo ar réamhrialú inghlactha. Tugann an Coimisiún dá aire, de bhua a bhreithiúnais an 11 Meitheamh 2020, gur chinn Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) cheana féin go bhfuil na forálacha náisiúnta atá i gceist contrártha leis an mBunreacht náisiúnta. Thairis sin, tar éis an bhreithiúnais sin, rinne reachtas na Laitvia na forálacha sin a leasú, le héifeacht ón 1 Bealtaine 2021. ( 15 )

26.

Níl an t-amhras céanna agam agus atá ar an gCoimisiún.

27.

Ar dtús, ní mór a thabhairt faoi deara, de réir cásdlí socair, gur faoin gcúirt náisiúnta amháin atá sé, ar tugadh an díospóid os a comhair agus nach mór di freagracht a ghlacadh as an gcinneadh breithiúnach atá le déanamh, measúnú a dhéanamh, i bhfianaise imthosca sonracha an cháis, ar an ngá atá leis an réamhrialú agus chun go bhféadfaidh sí breith a thabhairt agus ábharthacht na gceisteanna a chuireann sí faoi bhráid na Cúirte Breithiúnais. Dá bhrí sin, baineann toimhde ábharthachta leis na ceisteanna a tharchuireann cúirteanna náisiúnta agus ní féidir leis an gCúirt diúltú do rialú a dhéanamh ar cheist den sórt sin ach amháin má dhealraíonn sé go follasach nach bhfuil baint ar bith ag an léiriú a iarrtar le fíricí iarbhír nó le cuspóir na díospóide sna príomhimeachtaí, más fadhb de chineál hipitéiseach í, nó mura bhfuil an fhaisnéis fhíorasach nó dhlíthiúil is gá ag an gCúirt chun freagra úsáideach a thabhairt ar na ceisteanna sin. ( 16 )

28.

Ní fheictear dom go dtagann an cás reatha faoi aon cheann de na cásanna inar féidir an toimhde ábharthachta a fhrisnéis.

29.

Maidir leis sin, tugaim faoi deara gur chinn Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil), trína bhreithiúnas an 11 Meitheamh 2020, dá dtagraítear i míreanna 16 go 18 thuas, na himeachtaí a roinnt in dhá chás ar leith: cás 1 agus cás 2. I gcás 1, thug an chúirt a rinne an tarchur breithiúnas críochnaitheach, ag cinneadh nach raibh na forálacha atá faoi chonspóid ag luí le forálacha áirithe de Bhunreacht na Laitvia. I gcás 2, mheas an chúirt sin nach bhféadfadh sí an anailís a chríochnú maidir leis an neamh-chomhoiriúnacht líomhainte idir na forálacha atá faoi chonspóid agus forálacha eile de Bhunreacht na Laitvia. Sa chás sin, bhí an chúirt a rinne an tarchur den tuairim gur ghá na forálacha den dlí náisiúnta i gceist a léiriú i gcomhréir le forálacha áirithe de dhlí an Aontais nach raibh a raon feidhme soiléir go leor.

30.

Baineann na ceisteanna a chuir Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) le cás 2 go sonrach. Mar a mhínigh an chúirt sin ina freagra an 5 Deireadh Fómhair 2021 ar cheist na Cúirte Breithiúnais, tá an cás sin fós ar feitheamh os comhair na cúirte a rinne an tarchur agus ní mór breith a thabhairt air. ( 17 ) Ciallaíonn sé sin go measann an chúirt a rinne an tarchur go bhfuil freagra ón gCúirt ar na ceisteanna a cuireadh fós riachtanach chun breithiúnas a thabhairt.

31.

Ní cosúil go bhfuil aon rud sa cháschomhad a d’fhéadfadh amhras a chaitheamh ar mheasúnú na cúirte a rinne an tarchur ina leith sin. Os a choinne sin, tugann roinnt gnéithe le fios nach bhfuil freagra ar na saincheisteanna a ardaíodh sa tarchur seo gan chuspóir anois.

32.

Ar an gcéad dul síos, ní féidir a chur as an áireamh go bhféadfadh an scrúdú ó Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) ar na saincheisteanna a ardaíodh i gcás 2 gnéithe neamh-chomhoiriúnacha idir na forálacha atá faoi chonspóid agus an bunreacht náisiúnta a nochtadh — agus an bunreacht á léiriú i bhfianaise dhlí an Aontais — atá sa bhreis orthu sin a shainaithnítear i gcás 1. Dá bhrí sin, d’fhéadfadh sé go spreagfadh an staid sin idirghabháil bhreise ó reachtas na Laitvia chun dleathacht na bhforálacha atá faoi chonspóid a áirithiú. Go deimhin, trí bhíthin a dhlí an 8 Aibreán 2021, léirigh an reachtas go bhfuil sé toilteanach na forálacha atá faoi chonspóid a leasú agus gan iad a aisghairm ina n-iomláine.

33.

Ar an dara dul síos, chinn Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil), d’ainneoin na gcinntí a rinneadh i gcás 1, na forálacha atá faoi chonspóid a choinneáil i bhfeidhm go sealadach go dtí an 1 Bealtaine 2021. Ar an gcaoi sin, bhí éifeacht leis na forálacha sin ar feadh tréimhse áirithe ama. Ní féidir, a priori, a chur as an áireamh go bhféadfadh, tar éis chinneadh Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) i gcás 2, na gnólachtaí agus na daoine aonair a ndéanann na forálacha a líomhnaítear a bheith neamhdhleathach difear dóibh imeachtaí breithiúnacha leantacha a thionscnamh (mar shampla, cúiteamh a lorg).

34.

Ar an mbonn sin, níl sé cinnte go gcuireann breithiúnas Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) i gcás 1 agus/nó an Dlí lena leasaítear na forálacha atá faoi chonspóid deireadh leis an neamh-chomhoiriúnacht líomhainte idir na forálacha atá faoi chonspóid agus dlí an Aontais Eorpaigh. Sna himthosca sin, ní dhealraíonn sé go follasach nach bhfuil baint ar bith ag an léiriú ar fhorálacha an Aontais atá á lorg le fíricí nó le cuspóir na díospóide sna príomhimeachtaí, ná go bhfuil an fhadhb hipitéiseach. ( 18 )

35.

Ar bhonn níos bunúsaí, níor cheart neamhaird a dhéanamh den fhíric nach mbaineann na himeachtaí atá ar feitheamh faoi láthair os comhair Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) le díospóid shonrach amháin nó níos mó idir duine fisiciúil nó dlítheanach agus na húdaráis phoiblí. Go deimhin, de réir mar a mhínigh an chúirt a rinne an tarchur, sna himeachtaí sin — a thionscnaíonn daoine aonair a bhfuil dlisteanacht ghníomhach acu (amhail feisire de Pharlaimint na Laitvia), chun leas an phobail a chosaint — tá sé de cheangal uirthi athbhreithniú a dhéanamh ar an reachtaíocht in abstracto, chun a chinneadh an bhfuil na forálacha atá faoi chonspóid ag luí le rialacha dlí de rangú níos airde.

36.

Sna himthosca sin, dá gceapfaí nach mbaineann na ceisteanna a tharchuirtear le hábhar chun an cás a réiteach, is é a bheadh i gceist, sa chleachtas, neamhaird a dhéanamh ar chineál an nós imeachta sin agus an cuspóir atá leis a chur ó mhaith.

37.

I bhfianaise an méid thuas, tá an tarchur inghlactha, i mo thuairim.

38.

Leis an dá cheist atá aici, ar iomchuí iad a scrúdú le chéile, fiafraíonn Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil) den Chúirt, go bunúsach, an bhfuil reachtaíocht náisiúnta lena gceanglaítear ar institiúidí ardoideachais, faoi réir roinnt eisceachtaí, cúrsaí a thairiscint sa teanga oifigiúil náisiúnta amháin comhoiriúnach le dlí an Aontais. I ndáil leis sin, tá amhras áirithe ar an gcúirt a rinne an tarchur maidir leis an léiriú atá le tabhairt ar Airteagail 49 agus 56 CFAE, agus ar Airteagal 16 den Chairt.

39.

Mar sin féin, sna barúlacha a cuireadh faoi bhráid na Cúirte sna himeachtaí reatha, léirítear amhras áirithe maidir le creat dlíthiúil ábhartha an Aontais don anailís. Dá bhrí sin, sula rachfar i ngleic leis na saincheisteanna substaintiúla a ardaítear sna ceisteanna arna dtarchur, is iomchuí forálacha dhlí an Aontais a shoiléiriú ar cheart measúnú a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na mbeart náisiúnta i dtrácht ina gcoinne.

40.

I mo thuairimse, d’fhonn an creat dlíthiúil ábhartha a chinneadh chun measúnú a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le dlí an Aontais, ní mór trí shaincheist a chinneadh. Ar an gcéad dul síos, an ionann soláthar cúrsaí ardoideachais agus “gníomhaíocht eacnamaíoch” agus, mar sin, an dtagann sé faoi raon feidhme rialacha an Aontais maidir le saorghluaiseacht seirbhísí? Ar an dara dul síos, más ionann, ar cheart measúnú a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le dlí an Aontais faoi fhorálacha Chonradh FAE maidir leis an gceart bunaíochta agus/nó an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar, nó ina ionad sin faoi fhorálacha na Treorach um Sheirbhísí? Ar an tríú dul síos, ar cheart don Chúirt measúnú ar leithligh a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le hAirteagal 16 den Chairt?

41.

Tá an freagra ar an gcéad cheist a luaitear sa phointe roimhe seo sách simplí.

42.

Is fíor — mar a chuir Rialtas na Laitvia béim air — gur réimsí iad an cultúr agus an t-oideachas a thagann go mór faoi inniúlacht na mBallstát. Go deimhin, de réir Airteagal 6 CFAE, sna réimsí sin, níl sé d’inniúlacht ag an Aontas ach “gníomhaíochtaí a chur i gcrích chun tacú le gníomhaíochtaí na mBallstát agus chun iad a chomhordú nó a fhorlíonadh”. Thairis sin, faoi Airteagal 165 CFAE, ní mór do ghníomhaíocht an Aontais i réimse an oideachais “freagracht na mBallstát i leith inneachar an teagaisc agus eagrúchán an chórais oideachais agus a n-éagsúlacht chultúrtha agus teanga” a urramú.

43.

Ní chiallaíonn sé sin, áfach, nach dtagann na réimsí sin faoi raon feidhme dhlí an Aontais. Agus ní chiallaíonn sé gur féidir leis na Ballstáit na réimsí sin a rialáil mar is cuí leo, más é an toradh a bheadh air sin sárú ar fhoráil de dhlí an Aontais a d’fhéadfadh a bheith infheidhme i dteannta na rialacha náisiúnta ábhartha. Mar athleagan ar an méid a dúirt an tAbhcóide Ginearálta Tesauro, is féidir a rá go cinnte nach ionann an cultúr agus an t-oideachas agus“oileáin atá as raon” dhlí an Aontais. ( 19 )

44.

Go deimhin, tá líne chomhsheasmhach ann de chásanna ina ndearna an Chúirt measúnú ar chomhoiriúnacht le dlí an Aontais maidir le bearta náisiúnta arna nglacadh d’fhonn úsáid teangacha náisiúnta nó mionlaigh a chur chun cinn, agus maidir le rialacha náisiúnta lena rialaítear soláthar seirbhísí cultúrtha agus/nó oideachais. Bhain líon suntasach de na cásanna sin — díreach mar atá sa chás reatha — le comhoiriúnacht na mbeart náisiúnta le forálacha mhargadh inmheánach an Aontais. ( 20 )

45.

Go háirithe, maidir le gníomhaíochtaí oideachais, chinn an Chúirt gur “seirbhísí” iad na cúrsaí a sholáthraíonn forais oideachais arna maoiniú go bunúsach ag cistí príobháideacha, chun críocha dhlí an Aontais. ( 21 ) Dá bhrí sin, ní mór do dhlíthe náisiúnta lena rialaítear na gníomhaíochtaí sin, mar phrionsabal, na rialacha maidir leis an margadh inmheánach a chomhlíonadh, agus, go háirithe, na rialacha maidir le saorghluaiseacht seirbhísí. ( 22 )

46.

Sa chás seo, tuigim go mbaineann na forálacha atá faoi chonspóid le hinstitiúidí ardoideachais poiblí agus príobháideacha araon, is cuma má chuirtear a gcúrsaí ar fáil ar comaoin. Dá bhrí sin, a mhéid a bhaineann siad le hinstitiúidí príobháideacha arna maoiniú go bunúsach ag cistí príobháideacha, ní mór do na forálacha atá faoi chonspóid na forálacha maidir le saorghluaiseacht seirbhísí a chomhlíonadh.

47.

D’iarr an chúirt a rinne an tarchur ar an gCúirt measúnú a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le dlí an Aontais trí thagairt, go háirithe, d’Airteagail 49 agus 56 CFAE. Mar sin féin, rinne roinnt páirtithe leasmhara a chuir barúlacha faoi bhráid na Cúirte (go háirithe, Rialtas na Laitvia agus Rialtas na hÍsiltíre) tagairt freisin d’fhorálacha na Treorach um Sheirbhísí.

48.

Chuige sin, ní mór a thabhairt faoi deara, de réir Airteagal 1(1) di, gur bunaíodh leis an Treoir um Sheirbhísí “forálacha ginearálta chun feidhmiú na saoirse bunaíochta do sholáthraithe seirbhíse agus saorghluaiseacht seirbhísí a éascú, agus ardchaighdeán seirbhísí á choimeád ar bun”. Go bunúsach, glacadh an Treoir um Sheirbhísí d’fhonn dul níos faide ná an méid dá bhforáiltear cheana féin i gConradh FAE maidir leis an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar. ( 23 ) I gcás ina bhfuil feidhm aici, is ionann an Treoir sin, go praiticiúil, agus lex specialis vis-à-vis forálacha ábhartha an Chonartha. Dá réir sin, tá na rialacha a leagtar síos sa Treoir um Sheirbhísí curtha i bhfeidhm go comhsheasmhach ag an gCúirt mar chreat dlíthiúil chun comhréireacht beart náisiúnta le saorghluaiseacht seirbhísí a chinneadh, i gcás ina dtagann na bearta sin faoi raon feidhme na hionstraime dlí sin, gan scrúdú a dhéanamh ar na bearta i bhfianaise Airteagal 49 agus/nó Airteagal 56 CFAE. ( 24 )

49.

I bhfianaise an méid sin, an bhfuil forálacha na Treorach um Sheirbhísí infheidhme maidir le bearta náisiúnta amhail na bearta atá i gceist sna príomhimeachtaí?

50.

Tá mé den tuairim gur cheart, i bprionsabal, go mbeadh an freagra diúltach; nó, melius, nach gcuireann forálacha na Treorach um Sheirbhísí cosc ar bhearta amhail na forálacha atá faoi chonspóid.

51.

De bhun Airteagal 2(1) di, tá feidhm ag an Treoir um Sheirbhísí maidir le seirbhísí arna soláthar ag soláthraithe atá bunaithe i mBallstát. Sainmhínítear an téarma “seirbhís” go leathan in Airteagal 4(1) den Treoir mar “aon ghníomhaíocht eacnamaíoch ar bhonn féinfhostaithe, a sholáthraítear de ghnáth ar luach saothair” [Aistriúchán neamhoifigiúil]. Ní mór a admháil go bhféadfadh (agus is minic a bhíonn) cúrsaí ag institiúidí ardoideachais príobháideacha á dtairiscint ar comaoin agus, mar sin, gur “seirbhísí” iad chun críocha na Treorach um Sheirbhísí. ( 25 ) Ní áirítear leo ach an oiread i liosta na seirbhísí a eisiatar le hAirteagal 2(2) ó raon feidhme na Treorach sin. ( 26 )

52.

Mar sin féin, foráiltear le hAirteagal 1(4) den Treoir um Sheirbhísí “[nach] [n]déanann an Treoir seo difear do bhearta a dhéantar ar leibhéal an Chomhphobail ná ar an leibhéal náisiúnta, i gcomhréir le dlí an Chomhphobail, chun éagsúlacht chultúrtha nó éagsúlacht teanga... a chosaint nó a chur chun cinn” [Aistriúchán neamhoifigiúil]. ( 27 ) Freagraíonn an fhoráil sin d’aithris 11 den Treoir um Sheirbhísí, ar dá réir “ní chuirtear isteach ar bhearta arna ndéanamh ag na Ballstáit, i gcomhréir le dlí an Chomhphobail, i ndáil le héagsúlacht chultúrtha agus éagsúlacht teanga agus iolrachas na meán a chosaint nó a chur chun cinn, lena n-áirítear an cistiú a dhéantar orthu” [Aistriúchán neamhoifigiúil].

53.

Níl aon díospóid ann gur ghlac an reachtas náisiúnta na forálacha atá faoi chonspóid, d’fhonn an teanga náisiúnta a chosaint agus a chur chun cinn. Dá bhrí sin, ní féidir forálacha na Treorach um Sheirbhísí a chur i bhfeidhm ar bhealach a “bhfuil tionchar aige” nó “a chuireann isteach ar” an gcuspóir sin. ( 28 )

54.

Mar sin féin, ní chiallaíonn Airteagal 1(4) den Treoir um Sheirbhísí nach féidir bearta náisiúnta arna nglacadh chun éagsúlacht chultúrtha nó teanga a chosaint nó a chur chun cinn teacht salach riamh ar rialacha an Aontais maidir le saorghluaiseacht seirbhísí. Go deimhin, mar a shonraítear san fhoráil sin — b’fhéidir gan ghá — ní hé ach amháin nuair atá na bearta sin “i gcomhréir le dlí [AE]”, nach ndéantar difear dóibh leis an Treoir sin.

55.

Dá bhrí sin, ní fhágtar leis an Treoir um Sheirbhísí nach gá a dheimhniú an bhfuil na forálacha atá faoi chonspóid comhoiriúnach le hAirteagal 49 agus/nó le hAirteagal 56 CFAE. ( 29 )

56.

Más amhlaidh atá, ar cheart don Chúirt anailís a dhéanamh faoin gcéad cheann, faoin dara ceann nó faoin dá cheann?

57.

Chuige sin, de réir cásdlí socair, i gcás ina mbaineann beart náisiúnta go comhuaineach le roinnt saoirsí bunúsacha, ní dhéanfaidh an Chúirt, i bprionsabal, é a scrúdú ach i bhfianaise ceann amháin de na saoirsí sin, má dhealraíonn sé, i gcúinsí an cháis, go bhfuil na cinn eile tánaisteach ar fad don chéad cheann agus gur féidir iad a cheangal leis. ( 30 ) Chuige sin, is iad cuspóir oibiachtúil ( 31 ) agus éifeachtaí ( 32 ) an bhirt náisiúnta na príomhghnéithe atá le cur san áireamh.

58.

Feictear domsa, sa chás seo, go bhféadfaidh an Chúirt a hanailís a theorannú d’Airteagal 49 CFAE.

59.

Is fíor, mar a thug an chúirt a rinne an tarchur faoi deara, go bhfuil na forálacha atá faoi chonspóid infheidhme freisin maidir le hinstitiúidí ardoideachais atá bunaithe i dtíortha iasachta ar mian leo cúrsaí a chur ar fáil sa Laitvia ar bhonn sealadach. Mar sin féin, ní mó ná go bhfuil amhras faoi gur glacadh na forálacha sin go príomha — agus an reachtaíocht ar cuid di iad — chun gníomhaíochtaí na n-institiúidí atá bunaithe (nó toilteanach iad féin a bhunú) sa Laitvia a rialú.

60.

Is iad na hinstitiúidí sin na hinstitiúidí a mbeidh tionchar ag na forálacha atá faoi chonspóid orthu, i bhformhór na gcásanna. Go deimhin, chun bheith in ann cúrsaí ardoideachais a chur ar fáil, is gnách go mbíonn ar institiúidí iad féin a fheistiú le roinnt struchtúr riaracháin agus lóistíochta a bhfuil tábhacht áirithe ag baint leo, agus na húdaruithe ábhartha a fháil ó na húdaráis phoiblí chun dioplómaí bailí, teastais nó cáilíochtaí foirmiúla eile a eisiúint. Ní cineál seirbhíse é sin is féidir a thairiscint go héasca ar bhonn aonuaire, nó ar bhonn sealadach nó neamhrialta. ( 33 )

61.

Ní hé sin le rá go bhfuil soláthar trasteorann seirbhísí den sórt sin neamhchoitianta, gan trácht air a bheith dodhéanta. Go deimhin, is sampla príomhúil de mhargadh den sórt sin é an fás easpónantúil ar chúrsaí atá á gcur ar fáil ar an idirlíon le blianta beaga anuas — rud a d‘fhéadfadh a mhéadú b’fhéidir mar thoradh ar an taithí a fuarthas le linn na paindéime le déanaí. Ach, faoi láthair, déanann formhór na n-institiúidí a chuireann cúrsaí ardoideachais ar fáil é sin sa tír ina bhfuil suíomh acu. Is cuid sách beag, go dtí seo, dá ngníomhaíochtaí eacnamaíocha foriomlána iad na seirbhísí a sholáthraítear thar theorainneacha.

62.

Ina theannta sin, ní chuirfinn as an áireamh go bhféadfaí dul i ngleic leis an tsaincheist ó thaobh na bhfaighteoirí seirbhísí de, rud a d’fhéadfadh údar a thabhairt do mheasúnú faoi Airteagal 56 CFAE freisin. ( 34 ) Is éard a bheadh i gceist leis sin ná go ndéanfaí measúnú ar an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag beart náisiúnta amhail an beart atá i gceist ar cheart shaoránaigh an Aontais gluaiseacht gan bhac laistigh den Aontas Eorpach — ar bhonn sealadach — chun freastal ar chúrsaí ardoideachais. Is féidir glacadh leis nach mbeadh ar a laghad cuid de na mic léinn ionchasacha “idirnáisiúnta” sin in ann, nó arbh fhearr leo ar a laghad, cúrsaí (roinnt nó gach ceann de na cúrsaí) a dhéanamh i dteangacha eile seachas an Laitvis. Léirítear i sonraí a fuarthas le déanaí ón Eagraíocht um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (ECFE) go bhfuil daonra suntasach de mhic léinn idirnáisiúnta sa Laitvia, ( 35 ) a bhféadfadh na forálacha atá faoi chonspóid difear a dhéanamh do chuid díobh.

63.

Maidir leis sin, áitíonn Rialtas na Laitvia go n-áirithítear le hAirteagal 56(3) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais, i bhformhór na gcásanna, go bhféadfaidh mic léinn eachtrannacha freastal ar chúrsaí i dteangacha eile seachas an Laitvis, agus go sonrach i dteangacha oifigiúla Bhallstáit eile an Aontais Eorpaigh. Is pointe é seo nach bhfuil go hiomlán soiléir dom, ar bhonn na faisnéise atá sa cháschomhad.

64.

Mar sin féin, is beag an bhaint atá ag an ngné sin sa chomhthéacs seo ós rud é, i mo thuairimse, gurb iad na srianta is suntasaí a eascraíonn go díreach ó na forálacha atá faoi chonspóid ná na teorainneacha a chuirtear ar sholáthraithe seirbhíse áirithe, eadhon, institiúidí ardoideachais. Go deimhin, is é a saoirse eacnamaíoch atá srianta den chuid is mó mar thoradh ar an mbeart náisiúnta atá i gceist, agus is í an tsaincheist sin is cosúil a bheith i gcroílár na díospóide a tugadh os comhair na cúirte a rinne an tarchur.

65.

Ar chaoi ar bith, i bhfianaise na gcosúlachtaí atá idir an dá “chóras” a rialaíonn an ceart chun bunaíochta agus an tsaoirse chun seirbhísí a sholáthar, ní fheicim conas a d’fhéadfadh aon difríocht ar fiú trácht uirthi a bheith idir anailís ar chomhoiriúnacht na bhforálacha a chonspóidtear le dlí an Aontais ó thaobh Airteagal 56 CFAE agus anailís ó thaobh Airteagal 49 CFAE. ( 36 )

66.

Mar chríoch, molaim don Chúirt, ar chúiseanna barainneachta breithiúnaí freisin, measúnú a dhéanamh ar chomhoiriúnacht na bhforálacha atá faoi chonspóid le dlí an Aontais i bhfianaise Airteagal 49 CFAE.

67.

Ina hiarraidh ar réamhrialú, fiafraíonn an chúirt a rinne an tarchur ar an gCúirt Bhreithiúnais freisin an bhfuil na forálacha atá faoi chonspóid comhoiriúnach le hAirteagal 16 den Chairt. Foráiltear leis an Airteagal sin, dar teideal “Saoirse chun gnó a sheoladh”: go “[n-a]ithnítear an tsaoirse chun gnó a sheoladh i gcomhréir le dlí an Aontais agus le dlíthe agus cleachtais náisiúnta”.

68.

Maidir leis sin, ní chreidim, sa chás seo, go bhfuil measúnú sonrach dírithe ar Airteagal 16 den Chairt riachtanach ná iomchuí.

69.

Ar an gcéad dul síos, is léiriú ar an tsaoirse a leagtar amach in Airteagal 16 den Chairt ar Airteagail 49 agus 56 CFAE, go pointe áirithe ar a laghad. Go deimhin, tá sé cinnte go seasta ag an gCúirt go gcumhdaítear freisin, le scrúdú ar na srianta a tugadh isteach le bearta náisiúnta ó thaobh Airteagail 49 agus 56 CFAE, srianta a d’fhéadfadh a bheith ar fheidhmiú na gceart agus na saoirsí a leagtar síos, inter alia, in Airteagal 16 den Chairt, ionas nach mbíonn gá, go ginearálta, le scrúdú ar leith ar an tsaoirse chun gnó a sheoladh. ( 37 )

70.

Ina theannta sin, níor cheart dearmad a dhéanamh ar an bhfíric go n-aithnítear le hAirteagal 16 den Chairt an tsaoirse chun gnó a sheoladh “i gcomhréir le dlí an Aontais agus le dlíthe agus cleachtais náisiúnta”. Dá bhrí sin, agus raon feidhme na saoirse sin á shainaithint, tagraítear go sonrach in Airteagal 16 den Chairt do dhlí an Aontais, lena n-áirítear, ar ndóigh, forálacha amhail Airteagail 49 agus 56 CFAE. ( 38 )

71.

Ar deireadh, níorbh fhéidir liom, san iarraidh ar réamhrialú ná sna barúlacha a cuireadh isteach sna himeachtaí sin, aon ghné den neamh-chomhoiriúint líomhainte le dlí an Aontais a aithint maidir leis na forálacha atá faoi chonspóid nach dtiocfadh go hiomlán faoi raon feidhme Airteagail 49 agus 56 CFAE. Is é sin le rá, níor tháinig mé ar aon argóint a raibh baint shonrach aici le sárú féideartha ar Airteagal 16 den Chairt, ( 39 ) a théann níos faide ná cosaint cearta eacnamaíocha soláthraí seirbhíse atá bunaithe thar lear.

72.

I bhfianaise na mbreithnithe sin, déanfaidh mé, sna ranna seo a leanas den Tuairim seo, m’anailís a theorannú d’fhonn scrúdú a dhéanamh an bhfuil na bearta náisiúnta atá idir lámha comhoiriúnach le hAirteagal 49 CFAE.

73.

Sna ranna thíos, déanfaidh mé measúnú an eascraíonn srian faoi Airteagal 49 CFAE as na forálacha atá faoi chonspóid agus, má eascraíonn, an féidir údar a thabhairt leis an srian sin, i bhfianaise Airteagal 4(2) CAE.

74.

De réir cosúlachta, cuireann reachtaíocht den sórt sin srian ar an gceart bunaíochta a ráthaítear le hAirteagal 49 CFAE. I gcomhréir le cásdlí na Cúirte, ní mór a mheas gur srianta ar an tsaoirse bunaíochta iad na bearta go léir lena gcuirtear toirmeasc, bac nó a bhaineann de tharraingteacht fheidhmiú na saoirse sin. ( 40 )

75.

Sa chás seo, fágann na forálacha atá faoi chonspóid go bhfuil sé níos deacra do ghnóthais áirithe atá bunaithe thar lear a athlonnú go dtí an Laitvia nó áit ghnó éigin eile a oscailt sa Laitvia. Mar a thugann na hiarratasóirí sna príomhimeachtaí le fios, agus an ceart acu, a mhéid is gá cúrsaí oideachais a sholáthar (beagnach go heisiach) sa Laitvis, ní bheidh go leor institiúidí ardoideachais eachtracha in ann cuid (suntasach is dócha) dá bhfoireann riaracháin agus teagaisc a úsáid sa Laitvia. Ina theannta sin, tá cosc ar institiúidí ardoideachais eachtracha raon seirbhísí níos éagsúlaithe agus níos iomaíche a thairiscint, amhail cúrsaí a thugtar i dteangacha eile, in ainneoin go bhfuil éileamh suntasach orthu sin. ( 41 )

76.

I bhfianaise na mbreithnithe sin thuasluaite, measaim, a mhéid a fhágann siad go bhfuil sé níos deacra agus go mbaineann siad de tharraingteacht fheidhmiú na saoirse bunaíochta d’institiúidí ardoideachais atá bunaithe i mBallstáit eile, go n-eascraíonn srian faoi Airteagal 49 CFAE as na forálacha atá faoi chonspóid.

77.

Mar atá cinnte ag an gCúirt go seasta, ní cheadaítear srian ar shaoirse bunaíochta ach amháin más rud é, ar an gcéad dul síos, go bhfuil údar maith leis ar chúis sháraitheach ar mhaithe le leas an phobail agus, ar an dara dul síos, go n-urramaíonn sé prionsabal na comhréireachta. Maidir le comhréireacht, ní mór don bheart náisiúnta a bheith oiriúnach chun an cuspóir atá á shaothrú a bhaint amach ar bhealach comhsheasmhach agus córasach, agus gan dul thar a bhfuil riachtanach chun an cuspóir sin a ghnóthú. Ina theannta sin, ní mór don bheart náisiúnta a bheith comhréireach stricto sensu sa mhéid is go gcaithfidh sé cothromaíocht chóir a bhaint amach idir na leasanna atá i ngeall, is é sin, an leas atá á shaothrú ag an Stát leis an mbeart atá i gceist agus leasanna na ndaoine a ndéantar dochar dóibh. Is faoin mBallstát lena mbaineann atá sé a léiriú go bhfuil na coinníollacha carnacha sin á gcomhlíonadh. ( 42 )

78.

Sa chás seo, mhínigh Rialtas na Laitvia gur léiriú iad na forálacha atá faoi chonspóid ar a mhian úsáid theanga oifigiúil an Stáit a chosaint agus a chur chun cinn. Cuireann an rialtas sin i bhfios freisin gur cheart an teanga oifigiúil a mheas mar chuid dá fhéiniúlacht náisiúnta agus déanann sé forálacha Airteagal 4(2) CAE a agairt sa chomhthéacs sin.

79.

I ndáil leis sin, ní mór a thabhairt faoi deara, ón tús, go gceanglaítear ar an Aontas Eorpach, faoi Airteagal 4(2) CAE, féiniúlacht náisiúnta na mBallstát a urramú, ar cuid dhílis dá struchtúir bhunúsacha iad, idir pholaitiúil agus bhunreachtúil. ( 43 ) D’admhaigh an Chúirt cheana go bhféadfadh teanga oifigiúil (nó teangacha oifigiúla) Bhallstáit a bheith ina gcuid d’fhéiniúlacht náisiúnta Bhallstáit. ( 44 ) Dá bhrí sin, is leas dlisteanach é, laistigh de dhlíchóras an Aontais, an cuspóir maidir le húsáid na teanga sin (nó na dteangacha sin) a chur chun cinn agus a spreagadh, rud a d’fhéadfadh a bheith ina údar le srian a chur ar shaoirse gluaiseachta amháin nó níos mó. ( 45 ) Dá bhrí sin, ní chuireann dlí an Aontais Eorpaigh bac ar bheartas a ghlacadh chun teanga oifigiúil amháin nó níos mó de chuid Ballstáit a chosaint agus a chur chun cinn. ( 46 )

80.

Mar sin féin, ní fhágann sin — de bhua Airteagal 4(2) CAE — go bhfuil aon bheart náisiúnta atá ina chuid de bheartas chun teanga oifigiúil nó teangacha oifigiúla Ballstáit a chosaint agus a chur chun cinn chomhoiriúnach go huathoibríoch ann féin le dlí an Aontais Eorpaigh.

81.

Ag an bpointe seo, d’fhéadfadh sé go mbeadh gá le plé gairid a dhéanamh ar Airteagal 4(2) CAE.

82.

Go dtí seo, níl mionléiriú déanta ag an gCúirt ar choincheap na “féiniúlachta náisiúnta” ná ar nádúr agus raon feidhme an “chlásail féiniúlachta náisiúnta” a leagtar amach in Airteagal 4(2) CAE. Mar sin féin, i bhfianaise a fhoclaíochta, agus i bhfianaise na gcásanna arna gcinneadh ag an gCúirt go dtí seo, is fiú béim a leagan ar ghnéithe áirithe (nó fiú teorainneacha sainiúla) d’Airteagal 4(2) CAE.

83.

Ar an gcéad dul síos, maidir le cineál Airteagal 4(2) CAE, feictear dom gur de chineál déach, ar an gcéad dul síos, an fhoráil sin. Ar thaobh amháin, cuireann sé de cheangal ar reachtóir an Aontais féiniúlachtaí náisiúnta na mBallstát a chur san áireamh agus reachtaíocht á glacadh acu. Go loighciúil, ní mór oibleagáid chomhchosúil a bheith ann maidir le hinstitiúidí agus comhlachtaí uile an Aontais agus gníomhartha eile atá ceangailteach ó thaobh dlí á nglacadh acu. Chuige sin, féadfaidh féiniúlacht náisiúnta feidhmiú mar chritéir bailíochta freisin: bheadh aon ghníomh de chuid an Aontais a bheadh i gcoimhlint go do-leigheasta le féiniúlacht náisiúnta Ballstáit amháin nó níos mó neamhbhailí de bharr Airteagal 4(2) CAE a shárú. Ar an taobh eile, ceanglaítear le hAirteagal 4(2) CAE ar institiúidí agus ar chomhlachtaí an Aontais — lena n-áirítear cúirteanna an Aontais — féiniúlachtaí náisiúnta na mBallstát a chur san áireamh agus dlí an Aontais á léiriú agus á chur i bhfeidhm acu. ( 47 )

84.

Níl sé soiléir fós, áfach, an bhféadfar, agus, más féidir, a mhéid is féidir, Airteagal 4(2) CAE a léiriú mar chlásal cothrománach nó clásal ginearálta a fhéadfaidh Ballstáit a agairt chun maoluithe ar rialacha an Aontais a éileamh go bailí. Mar sin féin, a mhéid is féidir (sa chás seo) dlí an Aontais a léiriú ar bhealach a cheadaíonn, i bprionsabal, na gnéithe féiniúlachta náisiúnta arna n-agairt ag Rialtas na Laitvia a chur san áireamh go cuí agus rialacha ábhartha an Aontais á léiriú agus á gcur i bhfeidhm, ní gá aghaidh a thabhairt ar an bpointe sin sa Tuairim seo.

85.

Ar an dara dul síos, maidir le raon feidhme na forála, cuirtear in iúl go soiléir le foclaíocht Airteagal 4(2) CAE nach féidir é a agairt ach amháin i ndáil le croí-eilimintí bunreachtúla Ballstáit. Tagraíonn an fhoráil sin go deimhin d’fhéiniúlacht náisiúnta na mBallstát atá ina cuid dhílis dá “struchtúir bhunúsacha idir pholaitiúil agus bhunreachtúil”. ( 48 ) Deimhnítear é sin freisin leis an tagairt, in Airteagal 4(2) CAE, do dhualgas an Aontais Eorpaigh go “[n-u]rramóidh sé a bhfeidhmeanna sár-riachtanacha[na mBallstát]”. ( 49 )

86.

I mo thuairimse, ní faoin Aontas Eorpach atá sé na heilimintí atá mar chuid d’eithne na féiniúlachta náisiúnta sin a chinneadh i gcás gach Ballstáit. Tá saoirse shuntasach ag na Ballstáit ina leith sin. ( 50 ) Mar sin féin, ní fhéadfaidh rogha na mBallstát a bheith gan teorainneacha. Ina mhalairt de chás, bheadh in Airteagal 4(2) CAE clásal éalaithe i bhfad ró-éasca ó rialacha agus ó phrionsabail Chonarthaí an Aontais Eorpaigh, a d’fhéadfadh Ballstát ar bith a chur i ngníomh tráth ar bith. Ní hionann é a bheith d’oibleagáid ar an Aontas “urramú” féiniúlachtaí náisiúnta na mBallstát a bheith ina cheart atá ag Ballstát neamhaird a dhéanamh de dhlí an Aontais ar a chaoithiúlacht.

87.

Ar an tríú dul síos, ní mór do chroíghnéithe na féiniúlachta náisiúnta arna n-agairt ag Ballstát a bheith i gcomhréir le creat bunreachtúil an Aontais agus, go sonrach, lena luachanna fothaithe (Airteagal 2 CAE) agus lena aidhmeanna (Airteagal 3 CAE). Leagtar síos in Airteagal 4(2) CAE na príomhphrionsabail lena rialaítear an caidreamh idir an tAontas Eorpach agus na Ballstáit, ( 51 ) agus ní féidir a fhorléiriú mar athshainiú ar cad é an tAontas Eorpach agus ar cad dó a sheasann sé. Go háirithe, a mhéid a bhaineann leis na luachanna fothaithe, ghlac na Ballstáit féin leis — arís, i gConradh Liospóin — gur “comhluachanna” iad freisin. Dá bhrí sin, ní féidir a mheas go maolaíonn Airteagal 4(2) CAE ar Airteagail 2 ná 3 CAE. ( 52 )

88.

Ar an gceathrú dul síos, fiú nuair a dhéantar bearta náisiúnta a agairt atá dírithe ar ghné dhílis den fhéiniúlacht náisiúnta a chosaint, atá comhsheasmhach den chuid is mó le creat bunreachtúil an Aontais Eorpaigh, ní féidir leis an anailís ar an gcomhoiriúnacht idir an beart náisiúnta atá i gceist agus dlí an Aontais stopadh ansin. D‘fhéadfadh gnéithe eile d’éilimh na mBallstát faoi Airteagal 4(2) CAE a bheith faoi réir athbhreithniú breithiúnach, ag brath ar rialacha AE, a d’fhéadfadh a bheith infheidhme maidir le cúinsí sonracha an cháis.

89.

I gcásanna amhail an cás atá idir lámha, nuair a dhéanann Ballstát Airteagal 4(2) CAE a agairt mar údar le srian féideartha ar shaoirsí an mhargaidh inmheánaigh, léiríonn an cásdlí ( 53 ) — agus tá an litríocht acadúil ag teacht leis sin go ginearálta ( 54 ) — gur cheart an beart náisiúnta a bheith faoi réir na tástála traidisiúnta comhréireachta.

90.

Go háirithe, cé gur faoi rialtais na mBallstát atá sé cinneadh a dhéanamh maidir leis an leibhéal ar mian leo a áirithiú go ndéanfar leas an phobail i dtrácht a chosaint, ( 55 ) ní mór go bhféadfaí é a chur faoi réir, trí athbhreithniú breithiúnach, na ceisteanna i dtaobh (i) an rannchuidíonn na bearta náisiúnta go suntasach le gnóthú an chuspóra shonraithe; (ii) an bhféadfaidh sé go bhfuil bearta eile ann arbh fhéidir leo an céanna a dhéanamh, agus iad ag cur níos lú srianta ar shaoirsí an mhargaidh inmheánaigh ag an am céanna; agus (iii) go bhféadfadh iarmhairtí díréireacha a bheith ag na bearta náisiúnta ar na daoine eile lena mbaineann.

91.

Ar an gcúigiú dul síos, i gcás amhail an cás seo, ní chreidim gur faoin gCúirt atá sé teacht ar chonclúid dhaingean maidir le comhréireacht na bhforálacha atá faoi chonspóid. Dar liomsa, is iad na cúirteanna náisiúnta inniúla is fearr atá in ann gnéithe éagsúla den dlí agus de na fíorais a bhaineann go sonrach leis na Ballstáit lena mbaineann a mheas, d’fhonn a chinneadh an gcomhlíonann na bearta náisiúnta atá i gceist an tástáil chomhréireachta. ( 56 )

92.

Is iondúil gur mar thoradh ar stair, cultúr agus saintréithe sochpholaitiúla tíre faoi leith atá an fhéiniúlacht náisiúnta. D’fhéadfadh sé nach mbeadh sé éasca do chúirt fhornáisiúnta tuiscint iomlán a fháil ar an tábhacht a bhaineann le gné faoi leith den fhéiniúlacht náisiúnta, an leibhéal cosanta a theastaíonn ó na húdaráis náisiúnta a shainaithint, agus a mheas an bhfuil gaol réasúnach idir an cuspóir atá á shaothrú agus na modhanna a úsáidtear chun é a shaothrú chun na críche sin.

93.

Dá bhrí sin, nuair a dhéantar fíoréileamh bunaithe ar fhéiniúlacht náisiúnta a chur chun cinn, mura rud é go bhfuil na saincheisteanna sách simplí, agus ar choinníoll go bhfuil an leas náisiúnta atá á chosaint comhoiriúnach den chuid is mó le creat bunreachtúil an Aontais Eorpaigh, ba cheart é a bheith faoi na cúirteanna náisiúnta inniúla go príomha an measúnú comhréireachta a dhéanamh. Ní chiallaíonn sé sin, ar ndóigh, nach féidir leis an gCúirt gach gné léirithe a sholáthar do na cúirteanna náisiúnta inniúla a d’fhéadfadh a bheith úsáideach dóibh chun an anailís sin a dhéanamh. ( 57 )

94.

Is i bhfianaise na bprionsabal sin gur cheart machnamh a dhéanamh ar na hargóintí a rinne Rialtas na Laitvia ar bhonn Airteagal 4(2) CAE.

95.

Ag an tús, is beag amhras atá ann go bhfuil na forálacha atá faoi chonspóid ceaptha go fíreannach chun úsáid teanga oifigiúil an Stáit, an Laitvis, a chosaint agus a chur chun cinn. Mar a luaitear i mír 79 thuas, is leas dlisteanach é sin a d’fhéadfadh bonn cirt a thabhairt le srian a chur ar an gceart bunaíochta a chumhdaítear in Airteagal 49 CFAE.

96.

Ní héasca, áfach, an measúnú a bhaineann le comhréireacht na bhforálacha atá faoi chonspóid a dhéanamh. Dá réir sin, is cúram é seo is fearr, i mo thuairimse, a fhágáil faoi mheasúnú na cúirte a rinne an tarchur.

97.

Mar sin féin, d’fhonn treoir úsáideach a thabhairt don chúirt sin, déanfaidh mé roinnt breithnithe a thairiscint anois, i bhfianaise gnéithe áirithe de na forálacha atá faoi chonspóid.

98.

Ar an gcéad dul síos, ní bheadh aon deacracht agam teacht ar an gconclúid go bhfuil an beart atá faoi chonspóid oiriúnach i bprionsabal chun an cuspóir maidir le teanga oifigiúil an Stáit a chosaint agus a chur chun cinn a bhaint amach. Go deimhin, trí cheangal a chur ar mhúinteoirí agus ar mhic léinn an Laitvis a úsáid go ginearálta le linn na gcúrsaí, cinntíonn sé go n-úsáidtear agus go scaiptear an teanga sin.

99.

Mar sin féin, cuireann na hiarratasóirí sna príomhimeachtaí agus an Coimisiún roinnt cúiseanna amhrais in iúl faoi acmhainn an bhirt náisiúnta sin an cuspóir sin a bhaint amach ar bhealach atá comhsheasmhach agus córasach a dhóthain. Áitíonn siad, go háirithe, nach bhfuil aon chúis oibiachtúil ann chun cóir speisialta a thabhairt do dhá institiúid phríobháideacha oideachais amhail Ardscoil Eacnamaíochta Ríge agus Ardscoil Dlí Ríge, fad is a shéantar cóir den chineál céanna ar institiúidí príobháideacha eile (lena n-áirítear na hinstitiúidí sin atá bunaithe thar lear). Ina theannta sin, tugann siad faoi deara, sa reachtaíocht náisiúnta, go bhfuil an córas teanga d’institiúidí ardoideachais níos déine ná an córas coibhéiseach is infheidhme maidir le hinstitiúidí bunoideachais agus meánoideachais. Ina dtuairim féin, tá sé sin míréasúnta: go deimhin, is fearr a dhéanfaí freastal ar an aidhm úsáid na teanga oifigiúla a chur chun cinn agus a chosaint trí réimeas níos déine a ghlacadh do na hinstitiúidí bunoideachais agus meánoideachais ná mar a dhéanfaí do na hinstitiúidí ardoideachais.

100.

Feicim fiúntas éigin sna hargóintí sin. Mar sin féin, ní mór dom a aithint nach bhfuil go leor faisnéise sa cháschomhad maidir leis an dá ghné sin (na cúiseanna leis an stádas speisialta a deonaíodh d’Ardscoil Eacnamaíochta Ríge agus d’Ardscoil Dlí Ríge, agus an córas is infheidhme maidir le hinstitiúidí bunoideachais agus meánoideachais) a chuirfeadh ar mo chumas seasamh níos daingne a ghlacadh maidir le comhsheasmhacht an chórais fhoriomláin. Measaim gur pointe é sin ar faoin gcúirt náisiúnta atá sé é a athbhreithniú.

101.

Ar an dara dul síos, tá sé níos casta, dar liomsa, a fháil amach an bhfuil gá leis na forálacha atá faoi chonspóid chun an cuspóir sonraithe a bhaint amach,

102.

Is é an chúis amhrais atá agam den chuid is mó go ndealraíonn sé go bhfuil an beart atá faoi chonspóid bunaithe ar an mbonn tuisceana, d’fhonn úsáid theanga an Stáit a chur chun cinn, nach mór úsáid teangacha eile san ardoideachas a “íobairt” (nó a shrianadh go suntasach ar a laghad). Nílim den tuairim sin.

103.

Is iomaí saothar eolaíochta atá dírithe ar na buntáistí agus na míbhuntáistí faoi seach a bhaineann le haonteangachas agus le hilteangachas agus is cinnte nach féidir liomsa dearcadh a chur in iúl ina leith sin. Is leor dom a lua go n-aontaíonn an taighde nua-aimseartha go ginearálta nach gcuireann foghlaim dhá theanga nó níos mó, go háirithe ag aois óg, moill ar an bpróiseas foghlama, agus go mbíonn daoine atá dátheangach (nó ilteangach) níos fearr ó thaobh teangacha breise a fhoghlaim. ( 58 ) Thabharfadh sé sin le tuiscint nach mbeadh teangacha eile thíos le beart cosanta agus cur chun cinn riachtanais teanga ar leith.

104.

Maidir leis sin, feictear dom nach bhfuil ach líon sách beag eisceachtaí ón oibleagáid cúrsaí a mhúineadh i dteanga oifigiúil an Stáit, agus go bhfuil a raon feidhme teoranta go leor. Is é éifeacht na bhforálacha atá faoi chonspóid aonteangachas de facto a fhorchur i réimse an ardoideachais, lena n-áirítear an earnáil phríobháideach. Dealraíonn sé, dá bhrí sin, go bhfuil an beart náisiúnta sách radacach agus, dá bhrí sin, gur féidir go dtéann sé ró-fhada. ( 59 )

105.

Mar shampla, ní fheadar an ndéanfadh leathnú agus maolú áirithe ar na heisceachtaí dá bhforáiltear in Airteagal 56(3) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais cur chun cinn agus cosaint theanga oifigiúil an Stáit a áirithiú agus ag an am céanna nach mbeadh sé chomh sriantach céanna i leith institiúidí atá bunaithe i mBallstáit eile.

106.

Ar an tríú dul síos agus mar phointe deireanach, nuair a dhéantar tairbhí na bhforálacha atá faoi chonspóid maidir le cur chun cinn agus cosaint theanga oifigiúil an Stáit a mheas i gcoinne na míbhuntáistí a d’fhabhraigh do na catagóirí éagsúla daoine agus gnólachtaí a bhfuil tionchar diúltach acu orthu, nílim cinnte go bhfuil an scála i bhfabhar na mbuntáistí.

107.

Go deimhin, ar thaobh amháin den scála, tá an rún (atá dlisteanach ar gach bealach) teanga náisiúnta Bhallstáit a chur chun cinn agus, tríd sin, cultúr agus féiniúlacht náisiúnta na tíre a chaomhnú. Ar an taobh eile den scála, áfach, tá roinnt leasanna poiblí agus príobháideacha ann a gcuireann an beart srian mór orthu nó a chuireann isteach go mór orthu.

108.

Aithnítear roinnt de na leasanna sin mar leasanna ar fiú iad a chosaint faoi dhlí an Aontais, agus faoin gCoinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine agus — braithim — faoi dhlí náisiúnta na Laitvia freisin. A mhéid a bhaineann le dlí an Aontais, aithnítear cuid de na leasanna sin sa Chairt mar leasanna atá nasctha le cearta nó saoirsí bunúsacha. ( 60 ) Seachas na saoirsí eacnamaíocha atá ag soláthraithe seirbhíse agus ag faighteoirí (a chumhdaítear freisin, mar a luadh, in Airteagal 16 den Chairt) atá pléite díreach roimhe seo, is cosúil nach diomaibhseach an tionchar ar na cearta agus na saoirsí seo a leanas.

109.

Ar an gcéad dul síos, cuireann an beart srian ar shaoirse acadúil teagascóirí (atá leagtha amach in Airteagal 13 den Chairt) agus ar cheart daoine aonair agus cuideachtaí chun forais oideachasúla a chur ar bun (atá leagtha amach in Airteagal 14(3) den Chairt). Ina theannta sin, tá éifeacht ag na forálacha atá faoi chonspóid ar an bhféidearthacht go roghnódh na mic léinn féin, nuair is féidir, oideachas atá i gcomhréir lena “n-áitiús oideolaíocha” (a bhféadfadh dianúsáid teangacha iasachta a bheith i gceist leis i gcúrsaí ardoideachais). Cé nach bhfógraítear ceart den sórt sin go sainráite sa Chairt, tá claonadh orm a cheapadh gur féidir a mheas go bhfuil sé intuigthe ón “[g]ceart chun oideachais” a ráthaítear leis an gcéad mhír d’Airteagal 14 den Chairt go “gach duine”, nuair a léitear an fhoráil sin i gcomhar le mír 3 de. ( 61 )

110.

Ina theannta sin, cruthaíonn na forálacha atá faoi chonspóid idirdhealú bunaithe ar theanga, cineál idirdhealaithe a thoirmisctear faoi Airteagal 21(1) den Chairt, a théann chun dochair do dhaoine nach náisiúnaigh iad atá fostaithe (nó atá infhostaithe) in earnáil an ardoideachais. Sa chomhthéacs sin, ní mór ná gur gá dom a lua go bhféadfadh sé go n-eascródh idirdhealú indíreach bunaithe ar náisiúntacht as na riachtanais teanga maidir le rochtain ar ghníomhaíocht eacnamaíoch áirithe, ós rud é gur fusa do ghairmithe áitiúla iad a chomhlíonadh ná do ghairmithe iasachta.

111.

Thairis sin, ní mór dom a chur in iúl go bhfuil dhá thaobh i gceist le coincheap na “héagsúlachta teanga” nach mór don Aontas Eorpach a urramú faoi Airteagal 22 den Chairt agus faoi Airteagal 3(3) CAE. Ní féidir a thuiscint nach bhfuil sa choincheap sin ach léiriú ar phrionsabal na córa comhionainne i leith na mBallstát i bhfianaise na gConarthaí, a leagtar amach in Airteagal 4(2) CAE, a thugann le tuiscint mar sin gur cheart don Aontas Eorpach a dteangacha oifigiúla a urramú agus a mheas go bhfuil an seasamh céanna acu. Go deimhin tá gné eile leis: meas ar na mionteangacha.

112.

Is saincheist ríthábhachtach í sin — chomh fada agus a thuigim — sa chás seo, toisc go bhfuil mionlach mór a labhraíonn an Rúisis sa Laitvia. I ndáil leis sin, ní mór dom a thabhairt faoi deara gur luach í cosaint na dteangacha mionlaigh atá cumhdaithe i roinnt forálacha de dhlí príomha an Aontais (lena n-áirítear Airteagal 2 CAE agus Airteagal 21(1) den Chairt) agus i líon mór ionstraimí idirnáisiúnta atá sínithe ag an Aontas Eorpach agus/nó ag na Ballstáit. ( 62 )

113.

Is cosúil go bhfuil tionchar suntasach ag na forálacha atá faoi chonspóid ar chearta teanga an mhionlaigh sin toisc nach féidir le hinstitiúidí ardoideachais arna maoiniú go príobháideach cúrsaí a reáchtáil sa teanga sin. Is fíor sin a fortiori ós rud é nach bhfuil feidhm ag na heisceachtaí dá bhforáiltear in Airteagal 56(3) den Dlí maidir le hInstitiúidí Ardoideachais maidir leis an Rúisis, ós rud é nach ceann de theangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh í.

114.

Ar an ábhar sin, mar a míníodh, is faoin gcúirt a rinne an tarchur atá sé measúnú cuí a dhéanamh ar na gnéithe a léiríodh sna pointí roimhe seo agus, nuair is cuí, iad a mheá i gcoinne a chéile.

115.

I bhfianaise an méid sin thuas, molaim go dtabharfadh an Chúirt freagra ar na ceisteanna arna dtarchur sa chaoi go bhfuil reachtaíocht náisiúnta lena n-éilítear, faoi réir roinnt eisceachtaí, chun teanga oifigiúil an Stáit a fhorbairt agus a chur chun cinn,, ar institiúidí ardoideachais a mhaoinítear go bunúsach ó chistí príobháideacha, cúrsaí a chur ar fáil sa teanga sin amháin, comhoiriúnach le dlí an Aontais Eorpaigh ar choinníoll go bhfuil sí oiriúnach agus riachtanach chun an cuspóir sonraithe a ghnóthú, agus go bhfuil cothromaíocht chóir idir na leasanna atá i gceist.

116.

Mar chonclúid, lig dom postilla deiridh. Ba mhaith liom teacht ar ais chuig an méid a luaigh mé sa réamhrá. Aontaím go hiomlán leis an Abhcóide Ginearálta Darmon go bhfuil sé riachtanach saibhreas cultúrtha na hEorpa a chaomhnú agus éagsúlacht a hoidhreachta teanga a áirithiú. ( 63 ) Mar sin féin, ní chreidim go bhfreastalófaí go cuí ar an gcuspóir uasal seo dá ndéanfadh na Ballstáit aonteangachas de facto a fhorchur in earnáil ar leith de ghníomhaíocht eacnamaíoch, fiú nuair is é an earnáil sin cúrsaí ardoideachais a sholáthar. Ní chun leasa na mBallstát ná an Aontais Eorpaigh a bheadh sé chun — agus an meafar dá dtagraítear thuas in úsáid arís — 27 “oileán” aonteangacha (nó dhátheangacha nó thrítheangacha) a chruthú laistigh den Aontas Eorpach. Is dócha nach é sin an éagsúlacht agus an saibhreas is mian linn a chur chun cinn in “aontas buandlúite” i measc phobail na hEorpa. Go deimhin, níl aon ghaol dénártha neamh-chomhoiriúnach idir tuilleadh lánpháirtíochta agus caomhnú oidhreacht ilghnéitheach theanga agus chultúrtha na hEorpa.

117.

Mar chríoch, molaim don Chúirt na ceisteanna arna dtarchur chun réamhrialú ó Latvijas Republikas Satversmes tiesa (an Chúirt Bhunreachtúil, Laitvia), a fhreagairt mar seo a leanas:

Tá reachtaíocht náisiúnta lena n-éilítear, faoi réir roinnt eisceachtaí, chun teanga oifigiúil an Stáit a fhorbairt agus a chur chun cinn, ar institiúidí ardoideachais a mhaoinítear go bunúsach ó chistí príobháideacha, cúrsaí a chur ar fáil sa teanga sin amháin, comhoiriúnach le dlí an Aontais Eorpaigh ar choinníoll go bhfuil sí oiriúnach agus riachtanach chun an cuspóir sonraithe a ghnóthú, agus go bhfuil cothromaíocht chóir idir na leasanna atá i gceist.