AN COIMISIÚN EORPACH

An Bhruiséil,5.7.2023

COM(2023) 432 final

2023/0260(NLE)

Togra le haghaidh

CINNEADH ÓN gCOMHAIRLE

maidir le tabhairt i gcrích, thar ceann an Aontais Eorpaigh, an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile

MEABHRÁN MÍNIÚCHÁIN

1.COMHTHÉACS AN TOGRA

•Forais agus cuspóirí an togra

Ó thaobh na polaitíochta de, is céim thábhachtach é an Creat-Chomhaontú Ardleibhéil le Poblacht na Sile (‘an tSile’) chun ról an Aontais Eorpaigh i Meiriceá Theas a neartú, bunaithe ar luachanna uilíocha comhroinnte amhail an daonlathas agus cearta an duine. Réitíonn sé an bealach chun feabhas a chur ar an gcomhar polaitiúil, réigiúnach agus domhanda idir dhá chomhpháirtí atá ar aon intinn le chéile. Beidh tairbhí praiticiúla don dá thaobh i gceist le cur chun feidhme an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil, agus is é a bheidh ina bhonn le leasanna polaitiúla níos leithne an Aontais Eorpaigh a chur chun cinn.

Ó síníodh an Comhaontú Comhlachais atá ann faoi láthair 20 bliain ó shin, tá athrú suntasach tagtha ar an domhain. Freagraíonn an Creat-Chomhaontú Ardleibhéil do na hathruithe sin agus tugann sé aghaidh ar dhúshláin dhomhanda nua. Tá an nuashonrú ar an gComhaontú Comhlachais ag teacht chun cinn tráth atá dúshláin dhomhanda nach bhfacthas riamh os comhair shochaithe agus gheilleagair na Sile agus an Aontais mar gheall ar ionradh na Rúise ar an Úcráin. De thoradh iarmhairtí an chogaidh, lena n-áirítear boilsciú domhanda, cur isteach ar shlabhraí soláthair agus an ghéarchéim fuinnimh, is soiléir go bhfuil géarghá le naisc chomhthairbheacha a neartú le comhghuaillithe atá ar aon intinn linn chun dlús a chur leis an aistriú fuinnimh, chun slabhraí soláthair straitéiseacha a threisiú agus chun foinsí soláthair a éagsúlú.

In 2006, ghlac an Coimisiún Eorpach straitéis dar teideal ‘an Eoraip Dhomhanda’, lena ndearnadh nuachóiriú ar a chlár oibre le haghaidh bheartas trádála an Aontais agus lenar lorgaíodh comhaontuithe trádála níos doimhne. Tá comhaontuithe tugtha i gcrích ag an Aontas le tíortha eile sa réigiún (Comhaontú Trádála leis an gColóim, an Eacuadór, agus an Peiriú, Comhaontú Comhlachais le Meiriceá Láir) agus tíortha eile nach iad, mar atá, inter alia, Ceanada, an tSeapáin, an Nua‑Shéalainn, Singeapór agus Vítneam.

Tá 26 Chomhaontú Saorthrádála sínithe ag an tSile le 64 thír, lena n-áirítear leis na Stáit Aontaithe (2004), an tSín (2006) agus an tSeapáin (2007). Chuaigh an tSile isteach freisin i gComhghuaillíocht an Aigéin Chiúin agus Comhpháirtíocht an Aigéin Chiúin agus na hÁise (‘an Comhaontú Cuimsitheach agus Forásach do Chomhpháirtíocht an Aigéin Chiúin’ a thugtar air anois).

Téann na comhaontuithe idirnáisiúnta thuasluaite i bhfad thar uaillmhian agus raon feidhme an Chomhaontaithe Comhlachais atá ann faoi láthair idir an tAontas agus an tSile sna cuid is mó de na réimsí. Dá thoradh sin, chuir an dá Pháirtí in iúl gur spéis leo an Comhaontú Comhlachais a nuachóiriú chun feabhas a chur ar a gcaidreamh polaitiúil agus eacnamaíoch agus chun an comhar agus an trádáil eatarthu a dhoimhniú.

Le linn cruinniú ar imeall an Chruinnithe Mullaigh AE-CELAC a tionóladh i Saintiagó an 26-27 Eanáir 2013, d’aontaigh ceannairí ón Aontas agus ón tSile féachaint ar roghanna chun an Comhaontú Comhlachais a nuachóiriú, 10 mbliana tar éis dó teacht i bhfeidhm. I mí Aibreáin 2015, d’fhormhuinigh an 6ú Comhairle Chomhlachais idir an tAontas agus na Sile bunú na meithle comhpháirtí (‘an Grúpa’) maidir le nuachóiriú an Chomhaontaithe Comhlachais. Ba é ba aidhm don Ghrúpa gníomhaíocht scóipe a dhéanamh trí leibhéal uaillmhéine na caibidlíochta ionchasaí chun an Comhaontú Comhlachais a mheas i ngach réimse. Bhunaigh an Grúpa dhá fhoghrúpa, ceann amháin a bhí freagrach as cúrsaí polaitiúla agus comhar agus an ceann eile as an trádáil. Thug an dá fhoghrúpa a gcuid oibre i gcrích ar ócáid an 14ú Coiste Comhlachais idir an tAontas agus an tSile a tionóladh an 31 Eanáir 2017.

An 13 Samhain 2017, ghlac an Chomhairle Cinneadh lenar údaraíodh an Coimisiún Eorpach agus Ardionadaí an Aontais do Ghnóthaí Eachtracha agus don Bheartas Slándála le tús a chur le caibidlíocht le haghaidh comhaontú nuachóirithe leis an tSile chun teacht in ionad an Chomhaontaithe Comhlachais 2 .

Cuireadh tús foirmiúil leis an gcaibidlíocht an 16 Samhain 2017. Rinneadh an chaibidlíocht i gcomhairle le Meitheal na Comhairle um Meiriceá Laidineach agus Muir Chairib. Chuathas i gcomhairle leis an gCoiste um an mBeartas Trádála maidir leis na codanna den Chomhaontú a bhaineann le trádáil. Cuireadh Parlaimint na hEorpa ar an eolas faoi thoradh na caibidlíochta.

Tháinig an tAontas agus an tSile ar thabhairt i gcrích pholaitiúil na caibidlíochta an 9 Nollaig 2022 sa Bhruiséil. Tá nuachóiriú an Chomhaontaithe Comhlachais bunaithe ar dhá ionstraim dlí:

1.an Creat-Chomhaontú Comhlachais atá i gceangal leis an togra seo, a chuimsíonn a) an colún Polaitiúil agus Comhair agus b) an colún Trádála agus Infheistíochta (forálacha cosanta infheistíochta san áireamh); agus

2.Comhaontú Trádála Eatramhach idir an tAontas Eorpach agus Poblacht na Sile lena gcumhdaítear léirscaoileadh trádála agus infheistíochta. Scoirfidh an Comhaontú Trádála Eatramhach d’fheidhm a bheith aige nuair a thiocfaidh an Creat-Chomhaontú Comhlachais i bhfeidhm.

Leis an gCreat-Chomhaontú Ardleibhéil, cumhdaítear clásail chaighdeánacha an Aontais maidir le cearta an duine, an Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta (ICC), Armáin Ollscriosta (AOS), Mionairm agus Armáin Éadroma (SALW) agus an fhrithsceimhlitheoireacht. Cuimsítear leis freisin comhar i réimsí amhail an tsláinte, an comhshaol, an t-athrú aeráide, rialachas na n-aigéan, fuinneamh, cáin, oideachas agus cultúr, saothar, fostaíocht agus gnóthaí sóisialta, eolaíocht agus teicneolaíocht, agus iompar. Leis an gCreat-Chomhaontú Ardleibhéil tugtar aghaidh freisin ar an gcomhar dlíthiúil, an smacht reachta, sciúradh airgid agus maoiniú na sceimhlitheoireachta, an choireacht eagraithe agus éilliú. Leathnaíonn an chuid trádála den Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil raon feidhme an chreata trádála dhéthaobhaigh atá ann faoi láthair agus déantar é a oiriúnú do na dúshláin nua pholaitiúla agus eacnamaíocha ar fud an domhain, do réaltacht nua na comhpháirtíochta idir an Aontas agus an tSile, agus do leibhéal uaillmhéine na gcomhaontuithe agus na caibidlíochta agus thug an tAontas agus an tSile i gcrích le déanaí.

Leis an gComhaontú bunaítear creat institiúideach atá comhdhéanta den Chomhairle Chomhpháirteach, den Chomhchoiste agus na Fochoistí agus comhlachtaí eile chun cuidiú leis an gComhairle Chomhpháirteach. Déantar foráil leis an gComhaontú maidir le sásra i dtaca le comhlíonadh oibleagáidí chun aghaidh a thabhairt ar mhainneachtain ag ceann amháin de na Páirtithe oibleagáidí arna nglacadh faoin gCreat-Chomhaontú Ardleibhéil a chomhlíonadh.

•Comhsheasmhacht le forálacha beartais atá sa réimse beartais cheana

Tá an Creat-Chomhaontú Ardleibhéil go hiomlán i gcomhréir le fís fhoriomlán an Aontais le haghaidh a chomhpháirtíochta le Meiriceá Laidineach agus le Muir Chairib, mar a leagtar amach sa Teachtaireacht Chomhpháirteach chuig Parlaimint na hEorpa agus chuig Comhairle an Aontais Eorpaigh, dar teideal ‘An tAontas Eorpach, Meiriceá Laidineach agus Muir Chairib: ag obair le chéile le haghaidh todhchaí choiteann’, arna glacadh an 17 Aibreán 2019. Tá sé ag teacht freisin le Clár Oibre an Choimisiún Eorpaigh le haghaidh 2023 (Eoraip níos láidre sa domhan).

Sa bhreis air sin, tá an Chuid Trádála agus Infheistíochta den Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil go hiomlán i gcomhréir leis an straitéis ‘Trádáil do Chách’ ó mhí Dheireadh Fómhair 2015 ós rud é go ndéanann sí an beartas trádála agus infheistíochta a fhréamhú i gcaighdeáin agus luachanna uilíocha Eorpacha le hais croíleasanna eacnamaíocha, rud a leagann béim níos mó ar fhorbairt inbhuanaithe, cearta an duine, imghabháil cánach, cosaint tomhaltóirí, agus trádáil atá freagrach agus cothrom.

Cuireann an Creat-Chomhaontú Comhlachais creat dlíthiúil cuimsitheach nuachóirithe ar fáil don chaidreamh idir an tAontas agus an tSile agus tagann sé in ionad an Chomhaontaithe Comhlachais atá ann faoi láthair. Thar na blianta, tá roinnt comhaontuithe déthaobhacha earnála tugtha i gcrích ag an Aontas agus an Sile, lena n-áirítear an Comhaontú maidir le Trádáil Fíonta agus an Comhaontú maidir le Trádáil Biotáillí agus Deochanna Cumhraithe (dá ngairtear ‘na Comhaontuithe um Fhíonta agus Biotáillí’ anseo feasta) i dtaca le haitheantas frithpháirteach agus cosaint ainmniúchán d’fhíonta agus do dheochanna biotáilleacha arna shíniú sa Bhruiséil. Tá na Comhaontuithe um Fhíonta agus Biotáillí, a bhí i gceangal roimhe seo leis an gComhaontú Comhlachais 3 , ionchorpraithe sa Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil.

 •Comhsheasmhacht le beartais eile de chuid an Aontais

Thairis sin, tá Ráitis Chomhpháirteacha maidir le Trádáil agus Forbairt Inbhuanaithe i gceangal leis an gCreat-Chomhaontú Ardleibhéil agus an Comhaontú Trádála Eatramhach, agus déantar foráil ann go dtionscnóidh na Páirtithe, ar theacht i bhfeidhm an Chomhaontaithe Trádála Eatramhaigh, próiseas athbhreithniúcháin foirmiúil ar a ghnéithe trádála agus forbartha inbhuanaithe chun féachaint le forálacha breise a ionchorprú, de réir mar is iomchuí, ar forálacha iad a d’fhéadfadh ceachtar Páirtí a mheas a bheith ábhartha an tráth sin, lena n-áirítear i gcomhthéacs a gcuid forbairtí beartais intíre féin agus an chleachtais is déanaí atá acu ó thaobh conarthaí idirnáisiúnta de. D’fhéadfadh baint a bheith ag na forálacha breise sin, go háirithe, le tuilleadh feabhais a chur ar shásra forfheidhmiúcháin na caibidle maidir le Trádáil agus Forbairt Inbhuanaithe, lena n-áirítear an fhéidearthacht céim chomhlíontachta a chur i bhfeidhm, agus frithbhearta leordhóthanacha mar rogha dheiridh. Gan dochar do thoradh an athbhreithnithe seo, féachfaidh an Páirtithe freisin ar an bhféidearthacht Comhaontú Pháras maidir leis an Athrú Aeráide a chuimsiú mar ghné riachtanacha de na Comhaontuithe amach anseo.

2.BUNÚS DLÍ, COIMHDEACHT AGUS COMHRÉIREACHT

•Bunús dlí

Bunús dlí substainteach

Braitheann an bunús dlí substainteach atá le cinneadh faoi Airteagal 218(6) CFAE go príomha ar chuspóir agus ar ábhar an Chomhaontaithe. De réir an chásdlí, má léirítear le scrúdú ar bheart de chuid an Aontais go bhfuil dhá chuspóir á saothrú leis nó go bhfuil dhá chomhpháirt ann agus más féidir ceann amháin díobh sin a shainaithint mar phríomhchuspóir nó mar phríomh-chomhpháirt, agus an ceann eile mar chuspóir teagmhasach nó comhpháirt theagmhasach, ní mór an beart sin a bhunú ar bhunús dlí aonair, eadhon an bunús dlí a éilítear de réir an phríomhchuspóra nó na príomh-chomhpháirte.

I gcorrchás, má chinntear, ar an taobh eile, go saothraítear cuspóirí éagsúla ag an am céanna leis an mbeart, nó go bhfuil comhpháirteanna éagsúla ann, atá nasctha go dlúth gan aon cheann acu a bheith teagmhasach i leith leis an gceann eile, agus ar an gcaoi sin go bhfuil forálacha éagsúla an Chonartha infheidhme, ní mór an beart a bhunú ar na bunúis dlí chomhfhreagracha éagsúla (féach, chuige sin, breithiúnas an 10 Eanáir 2006, An Coimisiún v An Pharlaimint agus An Chomhairle, C-178/03, AE:C:2006:4, míreanna 42 agus 43; an 11 Meitheamh 2014, An Coimisiún v An Chomhairle, C-377/12, AE:C:2014:1903, mír 34; an 14 Meitheamh 2016, An Pharlaimint v An Chomhairle, C-263/14, AE:C:2016:435, mír 44; agus an 4 Meán Fómhair 2018, An Coimisiún v An Chomhairle (An Chasacstáin), C-244/17, ECLI:EU:C:2018:662, mír 40).

Foráiltear le hAirteagal 218(6)(a)(iii) CFAE, i gcás ina mbunaítear le comhaontú creat sonrach institiúideach trí nósanna imeachta um chomhar a eagrú, go nglacfaidh an Chomhairle cinneadh lena dtabharfar an comhaontú i gcrích tar éis di toiliú a fháil ó Pharlaimint na hEorpa.

Foráiltear le hAirteagal 218(8) CFAE go bhfuil an Chomhairle le gníomhú trí thromlach cáilithe seachas sna himthosca a liostaítear sa dara fomhír d’Airteagal 218(8) CFAE agus sna himthosca sin tá an Chomhairle le gníomhú d’aon toil. Ós rud é gurb iad an beartas trádála agus an comhar eacnamaíoch, airgeadais agus teicniúil le tríú tíortha na príomh-chomhpháirteanna den Chomhaontú, is é an tromlach cáilithe an riail vótála a bheidh ann sa chás áirithe seo.

•Coimhdeacht (i gcás inniúlacht neamheisiach)

An 13 Samhain 2017, ghlac an Chomhairle Cinneadh lenar údaraíodh an Coimisiún Eorpach agus Ardionadaí an Aontais do Ghnóthaí Eachtracha agus don Bheartas Slándála le tús a chur le caibidlíocht le haghaidh comhaontú nuachóirithe leis an tSile chun teacht in ionad an Chomhaontaithe Comhlachais.

Na codanna sin den Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil a thagann faoi inniúlacht an Aontais a roinntear leis na Ballstáit, cumhdaíonn siad réimsí beartais agus gnéithe a chumasaíonn gníomhaíocht sheachtrach a dhéanamh ar leibhéal an Aontais. Sna réimsí beartais ina ndearnadh gníomhaíocht rialála ar leibhéal an Aontais, is léir gurb é an tAontas a fheidhmeoidh an ghníomhaíocht sheachtrach (Airteagal 3(2) CFAE). Ina theannta sin, chun comhar fóinteach a bhaint amach agus chun seasamh caibidlíochta níos láidre a bheith ann i leith na Sile, measadh go raibh gníomhaíocht ar leibhéal an Aontais níos inmhianaithe ná gníomhaíocht ar leibhéal na mBallstát aonair. Dá bhrí sin, measadh go raibh gníomhaíocht ar leibhéal an Aontais níos éifeachtaí ná gníomhaíocht ar an leibhéal náisiúnta.

•Comhréireacht

Leis an tionscnamh seo, saothraítear go díreach cuspóirí ghníomhaíocht sheachtrach an Aontais agus rannchuidítear leis an tosaíocht pholaitiúil ‘an tAontas Eorpach a bheith ina ghníomhaí domhanda níos láidre’. Is i gcomhréir le treoshuíomhanna Straitéis Dhomhanda an Aontais Eorpaigh atá sé dul i gcaidreamh le Tíortha eile agus ár gcomhpháirtíochtaí seachtracha a athchóiriú ar bhealach freagrach, ionas go mbainfear amach tosaíochtaí seachtracha an Aontais. Cuireann sé le cuspóirí an Aontais maidir le trádáil agus comhar eacnamaíoch agus teicniúil le tríú tíortha.

Rinneadh caibidlíocht don Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil leis an tSile i gcomhréir leis na treoracha caibidlíochta arna leagan amach ag an gComhairle. Ní théann toradh na caibidlíochta thar a bhfuil riachtanach chun na cuspóirí beartais a leagtar amach sna treoracha caibidlíochta a bhaint amach.

•An rogha ionstraime

3.TORTHAÍ AR MHEASTÓIREACHTAÍ EX POST, AR CHOMHAIRLIÚCHÁIN LEIS NA PÁIRTITHE LEASMHARA AGUS AR MHEASÚNUITHE TIONCHAIR

•Meastóireachtaí ex post/seiceálacha oiriúnachta ar an reachtaíocht atá ann cheana

Léirigh na measúnuithe sin gur cé go raibh cumhdach an cholúin trádála atá ann faoi láthair cuimsitheach an tráth sin, go raibh deis ann na rialacha a fheabhsú a thuilleadh agus rochtain bhreise ar an margadh a bhaint amach. Ba é a chonclúid freisin gur ghá an Comhaontú Comhlachais a thabhairt cothrom le dáta de réir na forbartha atá tagtha ar chomhthéacs na trádála domhanda.

Thairis sin, choimisiúnaigh an Coimisiún ‘Measúnú Tionchair Inbhuanaitheachta mar Thaca leis an gCaibidlíocht le haghaidh Nuachóiriú na Coda Trádála den Chomhaontú Comhlachais leis an tSile’ agus tugadh chun críche é i mí na Bealtaine 2019.

•Comhairliúcháin leis na páirtithe leasmhara

I gcomhthéacs an Mheasúnaithe Tionchair, chuaigh Ard-Stiúrthóireacht na Trádála i gcomhairle le páirtithe leasmhara, lena n-áirítear gnólachtaí, páirtithe leasmhara ón tsochaí shibhialta, ceardchumainn mar aon le comhlachais trádála, comhlachais tráchtála agus leasanna príobháideacha eile maidir leis an nuachóiriú. Bhí gníomhaíochtaí comhairliúcháin éagsúla, lena n-áirítear comhairliúchán poiblí oscailte ar líne i gceist leis an comhairliúcháin sin le páirtithe leasmhara.

A bhuí leis na staidéir sheachtracha sin agus na comhairliúcháin a reáchtáladh i gcomhthéacs a n-ullmhúcháin, fuair an Coimisiún ionchur a bhí an-luachmhar le haghaidh chaibidlíocht an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil.

Le linn na caibidlíochta, eagraíodh cruinnithe freisin chun eolas a thabhairt d’eagraíochtaí na sochaí sibhialta maidir le stádas na caibidlíochta agus chun tuairimí a mhalartú maidir leis an nuachóiriú.

Rinneadh caibidlíocht i gcomhairle le Meitheal na Comhairle um Meiriceá Laidineach agus Muir Chairib maidir le gnéithe polaitiúla agus comhair an Chomhaontaithe seo, agus i gcomhairle leis an gCoiste um an mBeartas Trádála maidir le gnéithe trádála an Chomhaontaithe seo, mar an coiste speisialta arna ainmniú ag an gComhairle i gcomhréir le hAirteagal 218(4) CFAE. Cuireadh Parlaimint na hEorpa agus Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa ar an eolas go rialta freisin tríd an gCoiste um Thrádáil Idirnáisiúnta (INTA), go háirithe a Ghrúpa Faireacháin maidir leis an tSile, agus tríd an gCoiste um Ghnóthaí Eachtracha. Na téacsanna a tháinig as an gcaibidlíocht de réir a chéile, scaipeadh iad ar an dá institiúid le linn an phróisis.

•Bailiú agus úsáid saineolais

 •Measúnú tionchair

Ina theannta sin, leis an Measúnú Tionchair Inbhuanaitheachta (COSN) a rinneadh le linn na caibidlíochta, soláthraítear measúnú cuimsitheach ar na tionchair eacnamaíocha, shóisialta agus chomhshaoil a d’fhéadfadh a bheith ag léirscaoileadh trádála méadaithe faoin gCreat-Chomhaontú Ardleibhéil san Aontas agus sa tSile. Déantar anailís in COSN freisin ar na tionchair a d’fhéadfadh a bheith ag an nuachóiriú ar Chearta an Duine agus ar na hearnálacha monaraíochta, talmhaíochta agus seirbhísí.

•Oiriúnacht rialála agus simpliú

•Cearta bunúsacha

4.IMPLEACHTAÍ BUISÉADACHA

5.EILIMINTÍ EILE

•Pleananna cur chun feidhme, agus socruithe faireacháin, meastóireachta agus tuairiscithe

•Doiciméid mhíniúcháin (i gcás treoracha)

•Míniúchán mionsonraithe ar fhorálacha sonracha an togra

Cuimsíonn an Creat-Chomhaontú Ardleibhéil freisin sásra comhairliúcháin leis an tsochaí shibhialta a leathnaítear chuig an gComhaontú iomlán chun go mbeidh an tsochaí shibhialta ar an dá thaobh in ann éisteacht a fháil maidir le forálacha uile an Chomhaontaithe.

·Idirphlé Polaitiúil, Beartas Eachtrach, Síocháin agus Slándáil Idirnáisiúnta, Rialachas agus Cearta an Duine

·Ceartas, Saoirse agus Slándáil

·Forbairt Inbhuanaithe

·Comhpháirtíocht Eacnamaíoch, Shóisialta agus Chultúrtha

·Réimsí eile (beartais mhaicreacnamaíocha, cúrsaí cánach, beartas tomhaltóirí, sláinte phoiblí, spórt agus gníomhaíocht choirp)

·Nuachóiriú ar an Stát, agus ar an tSeirbhís Phoiblí, Dílárú, Beartas Réigiúnach agus Comhar Idirinstitiúideach

Leagtar béim ar réimse leathan saincheisteanna ríthábhachtacha, lena n-áirítear cosaint an chomhshaoil, an t-athrú aeráide, fuinneamh inbhuanaithe, rialachas na n-aigéan, an smacht reachta, cearta an duine agus cearta na mban, iompar freagrach gnó, cearta saothair agus laghdú rioscaí tubaiste. Le forálacha i gCuid II ceadófar gníomhaíocht níos comhordaithe agus níos comhchoitinne i réimsí nua amhail sláinte phoiblí, nuachóiriú stáit, bainistiú sreafaí imirce, neamhleathadh AOS, sciúradh airgid nó maoiniú sceimhlitheoireachta agus cibearchoireachta.

Mar thoradh air sin, beidh comhpháirtíocht níos láidre ann ar an leibhéal domhanda e.g. maidir le clár oibre 2030, an ghníomhaíocht i gcoinne an athraithe aeráide, rialachas na n-aigéan agus saincheisteanna a bhaineann le rialachas daonlathach domhanda agus cearta an duine, imirce idirnáisiúnta, síocháin agus slándáil.

Is iad cuspóirí fhorálacha an Phrótacail sin éilliú sa trádáil agus san infheistíocht a chosc trí bhearta éagsúla, go háirithe trí ionracas a chur chun cinn san earnáil phríobháideach agus phoiblí, trí rialuithe inmheánacha, iniúchóireacht sheachtrach agus tuairisciú airgeadais a fheabhsú agus tríd an gcomhrac i gcoinne an éillithe atá á shaothrú cheana trí choinbhinsiúin idirnáisiúnta a neartú, go háirithe Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe in aghaidh an éillithe (UNCAC).

I ndáil leis an méid sin, athdhearbhaíonn na Páirtithe go bhfuil rún daingean acu cion coiriúil a dhéanamh den éilliú i gcás oifigigh rialtais agus an t-éilliú a mheas mar chion i gcás gnólachtaí. D’aontaigh an dá thaobh le disciplíní áirithe chun dul i ngleic le sciúradh airgid.

Cuireann an Prótacal rannpháirtíocht ghníomhach na sochaí sibhialta chun cinn freisin i gcosc agus i gcomhrac an éillithe. Foráiltear leis freisin maidir le sásra comhairliúcháin i gcás easaontais maidir le léirmhíniú nó cur chun feidhme na bhforálacha frithéillithe.

I gcomhréir leis na cuspóirí a leagtar síos sna treoracha caibidlíochta, cuirfidh Cuid III den Creat-Chomhaontú Ardleibhéil an méid seo a leanas ar fáil:

·Rochtain níos fearr ar an margadh d’onnmhairí talmhaíochta agus iascaigh agus rialacha feabhsaithe

·Rialacha tionscnaimh simplithe

·Nósanna imeachta teorann nuachóirithe agus simplithe

·Trádáil chóir agus dálaí gnó a áirithiú

·Inbhuanaitheacht a áirithiú

·Díriú ar riachtanais gnólachtaí beaga

·Deiseanna do sholáthraithe seirbhíse agus rialacha maidir le trádáil dhigiteach

·Infheistíocht a spreagadh

·Rochtain ar thairiscintí poiblí na Sile

·Cosaint níos fearr a shocrú don nuálaíocht agus do shaothair chruthaitheacha

·Trádáil shábháilte inbhuanaithe i dtáirgí agraibhia a áirithiú

·A áirithiú go bhfuil rialacháin theicniúla, caighdeáin theicniúla agus nósanna imeachta um measúnú comhréireachta neamh-idirdhealaitheach agus nach gcruthaíonn siad bacainní nach bhfuil gá leo ar thrádáil

·Trédhearcacht agus Dea-Chleachtais Rialála

·Nósanna Imeachta Nua-Aimseartha maidir le Réiteach Díospóidí

Foráiltear leis an gComhaontú gur féidir é a chur i bhfeidhm go sealadach go hiomlán nó go páirteach. Tugtar i gcrích é ar feadh tréimhse éiginnte ama agus tagann sé in ionad an Chomhaontaithe Comhlachais agus an Chomhaontaithe Trádála Eatramhaigh.

2023/0260 (NLE)

Togra le haghaidh

CINNEADH ÓN gCOMHAIRLE

maidir le tabhairt i gcrích, thar ceann an Aontais Eorpaigh, an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile

TÁ COMHAIRLE AN AONTAIS EORPAIGH,

Ag féachaint don Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh, agus go háirithe Airteagail 91(1), 100(2), 207 agus 212, i gcomhar le hAirteagal 218(6)(a) de,

Ag féachaint don togra ón gCoimisiún Eorpach,

Ag féachaint don toiliú ó Pharlaimint na hEorpa 7 ,

De bharr an mhéid seo a leanas:

(1)I gcomhréir le Cinneadh Uimh. [XX] ón gComhairle 8 , rinneadh an Creat-Chomhaontú Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile (‘an Comhaontú’), a shíniú an [XX XXX 2023], faoi réir a thabhairt i gcrích ar dháta níos déanaí. An lá céanna, d’fhormhuinigh an tAontas Eorpach agus Sile an Ráiteas Comhpháirteach maidir le Trádáil agus Forbairt Inbhuanaithe atá sa Chreat-Chomhaontú Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile (‘Ráiteas Comhpháirteach’).

(2)Ba cheart an Comhaontú agus an Ráiteas Comhpháirteach a fhormheas thar ceann an Aontais.

(3)De bhun Airteagal 218(7) den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais, is iomchuí an Coimisiún a údarú chun formheas a dhéanamh thar ceann an Aontais ar an seasamh atá le glacadh maidir le modhnuithe áirithe ar an gComhaontú atá le glacadh le nós imeachta simplithe de bhun Airteagail 28.20 agus 41.7(14) den Chomhaontú, agus ag comhlacht arna chur ar bun faoin gComhaontú de bhun Airteagal 32.34 agus fomhír (a)(x) d’Airteagal 8.5(1) den Chomhaontú.

(4)Ní rud é an Comhaontú, i gcomhréir lena Airteagal 41.10, lena ndéantar cearta a bhronnadh ná oibleagáidí a fhorchur ar dhaoine, laistigh den Aontas, seachas orthu siúd a cruthaíodh idir na Páirtithe faoin dlí idirnáisiúnta phoiblí,

TAR ÉIS AN CINNEADH SEO A GHLACADH:

Airteagal 1

1. Leis seo, déantar an Comhaontú a fhormheas thar ceann an Aontais.

2. Leis seo, déantar an Ráiteas Comhpháirteach a fhormheas thar ceann an Aontais.

3. Tá téacsanna an Chomhaontaithe agus an Ráitis Chomhpháirtithe i gceangal leis an gCinneadh seo.

Airteagal 2

Chun críocha Airteagal 28.20 den Chomhaontú, na modhnuithe nó na ceartúcháin a mhéid a bhaineann le hIarscríbhinn 28-A agus 28-B a ghabhann leis an gComhaontú, déanfaidh an Coimisiún iad a fhormheas thar ceann an Aontais.

Airteagal 3

Chun críocha Airteagal 32.34 agus fomhír (a)(x) d’Airteagal 8.5(1) den Chomhaontú, déanfaidh an Coimisiún an leasú ar Iarscríbhinn 32-C den Chomhaontú a fhormheas thar ceann an Aontais.

Airteagal 4

Chun críocha Airteagal 41.7(14) den Chomhaontú, an leasú ar na foscríbhinní a ghabhann leis an gComhaontú maidir le Trádáil i bhFíonta in Iarscríbhinn V a ghabhann leis an gComhaontú Comhlachais arna shíniú ag na Comhphobail Eorpacha agus a mBallstáit, de pháirt, agus ag Poblacht na Sile, den pháirt eile, an 18 Samhain 2002 (‘an Comhaontú Comhlachais’), arna ionchorprú sa Chomhaontú, déanfaidh an Coimisiún é a fhormheas thar ceann an Aontais.

Chun críocha Airteagail 41.7(14) den Chomhaontú, an leasú ar na foscríbhinní a ghabhann leis an gComhaontú maidir le Trádáil Biotáillí agus Deochanna Cumhraithe in Iarscríbhinn VI a ghabhann leis an gComhaontú Comhlachais, déanfaidh an Coimisiún é a fhormheas thar ceann an Aontais.

Airteagal 5

Leis seo údaraítear an Coimisiún an duine nó na daoine a ainmniú a mbeidh sé de chumhacht aige nó acu dul ar aghaidh, thar ceann an Aontais, chun an fógra dá bhforáiltear in Airteagal 41.5, mír 1, de Chaibidil 41 den Chomhaontú a dhéanamh, chun toiliú an Aontais a bheith faoi cheangal ag an gComhaontú a chur in iúl.

Airteagal 6

Tiocfaidh an Cinneadh seo i bhfeidhm an […] ó lá a ghlactha.

Arna dhéanamh sa Bhruiséil,

(1)    IO L 26, 31.1.2003.

(2)    JOIN/2017/019 final

(3)    Leasaíodh na Comhaontuithe in 2005, 2006, 2009 agus go deireanach in 2022 (IO C287/19 an 28 Iúil 2022).

(4)    Ní fhaigheann an tSile Cúnamh Forbartha Oifigiúil i gcomhréir leis na critéir a leagtar amach ag Coiste Cúnaimh Forbartha ECFE don tréimhse 2022 agus 2023.

(5)     https://policy.trade.ec.europa.eu/analysis-and-assessment/sustainability-impact-assessments_en#chile

(6)     https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52017SC0173

(7)    IO C , , lch. .

(8)    [Tagairt le cur isteach]

AN COIMISIÚN EORPACH

An Bhruiséil,5.7.2023

COM(2023) 432 final

IARSCRÍBHINN

a ghabhann leis an

Togra le haghaidh CINNEADH ÓN gCOMHAIRLE

maidir le tabhairt i gcrích, thar ceann an Aontais, an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile

CREAT-CHOMHAONTÚ ARDLEIBHÉIL  
IDIR AN tAONTAS EORPACH AGUS A BHALLSTÁIT,
DE PHÁIRT,  
AGUS POBLACHT NA SILE,  
DEN PHÁIRT EILE

BROLLACH

RÍOCHT NA BEILGE,

POBLACHT NA BULGÁIRE,

POBLACHT NA SEICE,

RÍOCHT NA DANMHAIRGE,

POBLACHT CHÓNAIDHME NA GEARMÁINE,

POBLACHT NA hEASTÓINE,

ÉIRE,

AN PHOBLACHT HEILLÉANACH,

RÍOCHT NA SPÁINNE,

POBLACHT NA FRAINCE,

POBLACHT NA CRÓITE,

POBLACHT NA hIODÁILE,

POBLACHT NA CIPIRE,

POBLACHT NA LAITVIA,

POBLACHT NA LIOTUÁINE,

ARD-DIÚCACHT LUCSAMBURG,

AN UNGÁIR,

POBLACHT MHÁLTA,

RÍOCHT NA hÍSILTÍRE,

POBLACHT NA hOSTAIRE,

POBLACHT NA POLAINNE,

POBLACHT NA PORTAINGÉILE,

AN RÓMÁIN,

POBLACHT NA SLÓIVÉINE,

POBLACHT NA SLÓVAICE,

POBLACHT NA FIONLAINNE,

RÍOCHT NA SUALAINNE,

Páirtithe Conarthacha sa Chonradh ar an Aontas Eorpach agus sa Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh, dá ngairtear ‘na Ballstáit’ anseo feasta,

agus

AN tAONTAS EORPACH,

   de pháirt,

agus

POBLACHT NA SILE (dá ngairtear ‘an tSile’ anseo feasta),

   den pháirt eile,

dá ngairtear ‘na Páirtithe’ go comhpháirteach anseo feasta,

DE BHRÍ na gceangal cultúrtha, polaitiúil, eacnamaíoch agus comhair láidir a thugann le chéile iad,

AG ATHDHEARBHÚ DÓIBH a dtiomantas do phrionsabail dhaonlathacha, do chearta an duine agus do shaoirsí bunúsacha, don smacht reachta agus don dea-rialachas, agus d’fhorbairt inbhuanaithe a bhaint amach agus do dhul i ngleic leis an athrú aeráide, arb iad is bonn dá gcomhpháirtíocht agus dá gcomhar,

AG TEACHT LEIS an tuairim gurb é atá in iomadú na n-arm ollscriosta, agus na bealaí lena seachadadh, ar ghníomhaithe stáit agus gníomhaithe neamhstáit araon, ceann de na bagairtí is tromchúisí ar an tsíocháin agus ar an tslándáil idirnáisiúnta,

AGUS AIRD Á TABHAIRT ar an rannchuidiú mór chun na ceangail sin a neartú a rinneadh leis an gComhaontú Comhlachais lena mbunaítear comhlachas idir an Comhphobal Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile, arna shíniú sa Bhruiséil an 18 Samhain 2002,

AG CUR I dTÁBHACHT cineál cuimsitheach a gcaidrimh agus an tábhacht a bhaineann le creat comhleanúnach a sholáthar chun í a chur chun cinn níos mó,

DE BHRÍ a ngealltanais an Comhaontú Comhlachais atá ann cheana a nuachóiriú chun réaltachtaí polaitiúla agus eacnamaíocha nua agus an dul chun cinn a rinneadh ina gcomhpháirtíocht a léiriú,

AG AITHINT DÓIBH a thábhachtaí atá córas iltaobhach láidir agus éifeachtach, atá bunaithe ar an dlí idirnáisiúnta, chun an tsíocháin a chaomhnú, coinbhleachtaí a chosc agus slándáil idirnáisiúnta a neartú agus chun dul i ngleic le dúshláin choiteanna,

AG DEARBHÚ DÓIBH a ngealltanas an comhar a neartú maidir le saincheisteanna déthaobhacha, réigiúnacha agus domhanda ar ábhar leasa choitinn iad agus na huirlisí uile atá ar fáil a úsáid chun gníomhaíochtaí a chur chun cinn atá ceaptha chun comhar idirnáisiúnta gníomhach cómhalartach a fhorbairt,

AGUS É MAR DHÍOL SÁSAIMH DÓIBH gur glacadh Creat Sendai um Laghdú Rioscaí Tubaiste 2015-2030, arna ghlacadh ag an Tríú Comhdháil Dhomhanda de chuid na Náisiún Aontaithe in Sendai an 18 Márta 2015, Clár Oibre Gníomhaíochta Addis Ababa de chuid an Tríú Comhdháil Idirnáisiúnta um Maoiniú Forbraíochta, arna ghlacadh in Addis Ababa an 13-16 Iúil 2015, Rún 70/1 arna ghlacadh ag Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe an 25 Meán Fómhair 2015 ina bhfuil an doiciméad torthaí ‘I mbun athraithe: clár Oibre 2030 don Fhorbairt Inbhuanaithe agus na 17 Sprioc Forbartha Inbhuanaithe’ (‘Clár Oibre 2030’), Comhaontú Pháras faoi Chreat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar an Athrú Aeráide, arna dhéanamh i bPáras an 12 Nollaig 2015 (‘Comhaontú Pháras’), an Clár Oibre Uirbeach Nua, arna ghlacadh le linn Chomhdháil na Náisiún Aontaithe maidir le Tithíocht agus Forbairt Uirbeach Inbhuanaithe (Habitat III) in Quito an 20 Deireadh Fómhair 2016 (‘Clár Oibre Uirbeach Nua’) agus Gealltanais an Chruinnithe Mullaigh Dhomhanda maidir le Cúrsaí Daonnúla, arna nglacadh ag an gCruinniú Mullaigh Domhanda maidir le Cúrsaí Daonnúla in Iostanbúl ar an 23-24 Bealtaine 2016, agus iad ag iarraidh go gcuirfear chun feidhme an méid sin,

AG ATHDHEARBHÚ DÓIBH a ngealltanas an fhorbairt inbhuanaithe a chur chun cinn ina gnéithe eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil, a dtiomantas d’fhorbairt na trádála idirnáisiúnta ar bhealach a rannchuideoidh leis an bhforbairt inbhuanaithe sna trí ghné sin, a aithnítear a bheith idirnasctha go domhain agus a threisíonn a chéile, agus a ngealltanas gnóthú chuspóirí Chlár Oibre 2030 a chur chun cinn,

AG ATHDHEARBHÚ DÓIBH a ngealltanas a gcaidreamh trádála a leathnú agus a éagsúlú i gcomhréir le Comhaontú Marrakech lena mBunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála, arna dhéanamh in Marrakech an 15 Aibreán 1994 agus leis na cuspóirí sonracha agus na forálacha sonracha a leagtar amach i gCuid III den Chomhaontú seo,

ÓS MIAN LEO a gcaidreamh eacnamaíoch a neartú, go háirithe a gcaidreamh trádála agus infheistíochta, trí rochtain ar an margadh a neartú agus a fheabhsú, agus rannchuidiú leis an bhfás eacnamaíoch, agus aird á tabhairt an tráth céanna ar an ngá atá le feasacht a mhúscailt maidir leis an tionchar eacnamaíoch agus sóisialta a bhíonn ag damáiste don chomhshaol, patrúin neamh-inbhuanaithe táirgthe agus tomhaltais agus an tionchar gaolmhar atá acu ar fholláine an duine,

ÓS DEIMHIN LEO go gcruthófar timpeallacht leis an gComhaontú seo ina bhféadfar an caidreamh eacnamaíoch inbhuanaithe eatarthu a fhorbairt, go háirithe in earnálacha na trádála agus na hinfheistíochta, ar earnálacha iad atá fíor‑riachtanach chun forbairt eacnamaíoch agus shóisialta, nua‑chóiriú agus nuálaíocht theicneolaíoch a bhaint amach,

AG AITHINT DÓIBH go dtugtar le forálacha an Chomhaontaithe seo cosaint d’infheistíochtaí agus d’infheisteoirí, agus go bhfuil siad beartaithe gníomhaíocht ghnó atá tairbhiúil go frithpháirteach a spreagadh, gan dochar a dhéanamh don cheart atá ag na Páirtithe chun rialáil a dhéanamh ar mhaithe le leas an phobail laistigh dá gcríoch,

AG AITHINT DÓIBH an dlúthchaidreamh idir an nuálaíocht agus an trádáil, chomh maith le hábharthacht na nuálaíochta don fhás eacnamaíoch agus don fhorbairt shóisialta, agus ag dearbhú freisin gur spéis leo leibhéil níos airde comhair a chur chun cinn maidir le nuálaíocht, taighde, eolaíocht, teicneolaíocht, iompar agus réimsí gaolmhara eile chomh maith le rannpháirtíocht na n-earnálacha poiblí agus príobháideacha a chur chun cinn,

Á DEARBHÚ DÓIBH a ngealltanas an comhar a neartú i réimse an cheartais, na saoirse agus na slándála,

AG AITHINT DÓIBH tairbhí frithpháirteacha an chomhair fheabhsaithe i ndáil leis an oideachais, le cúrsaí comhshaoil, leis an gcultúr, leis an taighde agus an nuálaíocht, leis an bhfostaíocht agus gnóthaí sóisialta, leis an tsláinte agus le réimsí leasa choitinn eile,

AG CUR IN IÚL DÓIBH an rún daingean atá acu leanúint dá gcaidreamh a neartú trí chomhaontuithe comhair nua, chomh maith lena rún daingean go ndéanfar an comhar sin chun tairbhe tríú tíortha, mar a chuimsítear sa Mheabhrán Tuisceana don Chomhar Idirnáisiúnta a shínigh na Páirtithe in 2015, agus trí rannpháirtíocht leanúnach na Sile i gcláir réigiúnacha an Aontais Eorpaigh,

AG MEABHRÚ DÓIBH a thábhachtaí atá na comhaontuithe éagsúla arna síniú ag an Aontas Eorpach agus ag an tSile, lenar cothaíodh idirphlé polaitiúil agus comhar polaitiúil ar fud réimsí earnálacha an chaidrimh idir na Páirtithe, agus lenar méadaíodh trádáil agus infheistíocht,

AG TABHAIRT DÁ nAIRE DÓIBH, i gcás ina gcinnfidh na Páirtithe, faoi chuimsiú an Chomhaontaithe seo, comhaontuithe sonracha a dhéanamh sa limistéar saoirse, slándála agus ceartais a fhéadfaidh an tAontas Eorpach a thabhairt i gcrích de bhun Theideal V de Chuid a Trí den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (‘CFAE’), nach mbeadh forálacha na gcomhaontuithe sin a bheidh ann amach anseo ina gceangal ar Éirinn mura gcuirfidh an tAontas in iúl don tSile, i gcomhthráth le hÉirinn a mhéid a bhaineann lena caidreamh déthaobhach roimhe sin, go bhfuil Éire tar éis teacht faoi cheangal ag na comhaontuithe sin a bheidh ann amach anseo mar chuid den Aontas Eorpach i gcomhréir le Prótacal Uimh. 21 maidir le seasamh na hÉireann i dtaca leis an limistéar saoirse, slándála agus ceartais, atá i gceangal leis an gConradh ar an Aontas Eorpach (‘CAE’) agus le CFAE. Ar an gcaoi chéanna, aon bheart inmheánach ina dhiaidh sin de chuid an Aontais Eorpaigh a ghlactar de bhun Theideal V de Chuid Trí de CFAE chun an Comhaontú seo a chur chun feidhme, ní bheadh sé ina cheangal ar Éirinn, ach amháin má tá sé curtha in iúl ag Éirinn gur mian léi a bheith rannpháirteach sna bearta sin nó glacadh leo i gcomhréir le Prótacal Uimh. 21. Ag tabhairt dá n‑aire freisin go dtiocfadh na comhaontuithe sonracha a bheidh amach anseo sin nó bearta inmheánacha de chuid an Aontais Eorpaigh ina dhiaidh sin faoi réim feidhme Phrótacal Uimh. 22 maidir le seasamh na Danmhairge atá i gceangal le CAE agus CFAE,

TAR ÉIS COMHAONTÚ MAR A LEANAS:

CUID I

PRIONSABAIL GHINEARÁLTA AGUS CUSPÓIRÍ GINEARÁLTA

CAIBIDIL 1

PRIONSABAIL GHINEARÁLTA AGUS CUSPÓIRÍ GINEARÁLTA

AIRTEAGAL 1.1

Cuspóirí an Chomhaontaithe seo

Is iad cuspóirí an Chomhaontaithe seo:

(a)    an comhlachas idir na Páirtithe a athdhearbhú, ar comhlachas é atá bunaithe ar chomhpháirtíocht neartaithe, ar idirphlé polaitiúil treisithe agus ar chomhar feabhsaithe maidir le saincheisteanna leasa fhrithpháirtigh, lena n-áirítear an nuálaíocht i ngach réimse is infheidhme;

(b)    trádáil agus infheistíocht níos mó a chothú idir na Páirtithe trína gcaidrimh eacnamaíocha agus thrádála a leathnú agus a éagsúlú, rud a rannchuideodh le fás eacnamaíoch níos mó agus cáilíocht saoil fheabhsaithe; agus

(c)    an caidreamh comhair atá ann cheana idir na Páirtithe a neartú, lena n-áirítear comhar idirnáisiúnta ar mhaithe leis an bhforbairt inbhuanaithe agus obair chomhpháirteach a chothú, chun rannchuidiú le cur chun feidhme Chlár Oibre 2030.

AIRTEAGAL 1.2

Prionsabail Ghinearálta

1.    Deimhníonn na Páirtithe a dtacaíocht láidir do phrionsabail Chairt na Náisiúin Aontaithe.

2.    Urraim do phrionsabail an daonlathais agus do chearta an duine agus do shaoirsí bunúsacha, mar a leagtar síos i nDearbhú Uilechoiteann Chearta an Duine, arna ghlacadh ag Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe an 10 Nollaig 1948, agus in ionstraimí idirnáisiúnta ábhartha eile maidir le cearta an duine ar páirtithe iontu an dá Pháirtí, agus do phrionsabal an smachta reachta agus an dea-rialachais, ar bonn taca do beartais intíre agus idirnáisiúnta an dá Pháirtí iad, is gné fhíor‑riachtanach den Chomhaontú seo iad.

3.    Tá na Páirtithe ar aon intinn go bhfuil leathadh arm ollscriosta agus na bealaí ina seachadtar chuig gníomhaithe stáit agus gníomhaithe neamhstáit araon iad, ina mbagairt thromchúiseach ar an tsíocháin idirnáisiúnta agus ar an tslándáil idirnáisiúnta.

4.    Athdhearbhaíonn na Páirtithe a ngealltanas leanúint de ghnéithe uile na forbartha inbhuanaithe a chur chun cinn, rannchuidiú le baint amach na spriocanna forbartha inbhuanaithe a comhaontaíodh go hidirnáisiúnta, é san áireamh oibriú i gcomhar chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin dhomhanda chomhshaoil.

5.    Deimhníonn na Páirtithe a ngealltanas don chomhionannas inscne agus do chumhachtú na mban agus na gcailíní a phríomhshruthú.

6.    Athdhearbhaíonn na Páirtithe a dtacaíocht le Dearbhú na Náisiún Aontaithe maidir le Cearta na bPobal Dúchasach, arna ghlacadh an 13 Meán Fómhair 2007, agus a ngealltanais an éagsúlacht chultúrtha a urramú agus cearta na bpobal dúchasach a chosaint.

7.    Cuirfidh na Páirtithe an Comhaontú seo chun feidhme bunaithe ar chomhluachanna lena n‑áirítear prionsabail an idirphlé, na hurraime frithpháirtí, na comhpháirtíochta comhionainne, an iltaobhachais, an chomhdhearcaidh agus na hurraime don dlí idirnáisiúnta.

AIRTEAGAL 1.3

Sainmhínithe

Chun críocha an Chomhaontaithe seo:

(a)    ciallaíonn ‘Comhaontú Comhlachais’ an Comhaontú lena mbunaítear comhlachas idir an Comhphobal Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile, a síníodh sa Bhruiséil an 18 Samhain 2002;

(b)    ciallaíonn ‘Comhaontú Trádála Eatramhach’ an Comhaontú Eatramhach ar Thrádáil idir an tAontas Eorpach, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile, atá le tabhairt i gcrích;

(c)    ciallaíonn ‘tríú tír’ tír nó críoch atá lasmuigh de raon feidhme críochach an Chomhaontaithe seo mar a leagtar amach in Airteagal 41.2; agus

(d)    ciallaíonn ‘Coinbhinsiún Vín maidir le Dlí na gConarthaí’ Coinbhinsiún Vín maidir le Dlí na gConarthaí, arna dhéanamh i Vín an 23 Bealtaine 1969.

CUID II

IDIRPHLÉ POLAITIÚIL AGUS COMHAR

CAIBIDIL 2

IDIRPHLÉ POLAITIÚIL, BEARTAS EACHTRACH, SÍOCHÁIN IDIRNÁISIÚNTA  
AGUS SLÁNDÁIL, RIALACHAS AGUS CEARTA AN DUINE

AIRTEAGAL 2.1

Idirphlé polaitiúil

1.    Neartóidh na Páirtithe a n-idirphlé polaitiúil agus a gcomhar polaitiúil ar gach leibhéal, trí mhalartuithe agus comhairliúcháin maidir le saincheisteanna déthaobhacha, réigiúnacha, idirnáisiúnta agus iltaobhacha chun a gcomhpháirtíocht fheabhsaithe a chomhdhlúthú.

2.    Beidh sé d’aidhm ag an idirphlé polaitiúil an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    forbairt caidreamh déthaobhach a chur chun cinn agus a gcomhpháirtíocht straitéiseach a neartú;

(b)    comhar a neartú i ndáil le dúshláin agus saincheisteanna réigiúnacha agus domhanda;

(c)    a gcumais institiúideacha a neartú, lena n-áirítear nuachóiriú an Stáit, an díláraithe agus cur chun cinn an chomhair idirinstitiúidigh ach gan a bheith teoranta don mhéid sin.

3.    Féadfaidh an t‑idirphlé polaitiúil idir na Páirtithe tarlú sna foirmeacha seo a leanas, de réir mar a chomhaontaítear go frithpháirteach:

(a)    comhairliúcháin, cruinnithe agus cuairteanna ar leibhéal an chruinnithe mullaigh;

(b)    comhairliúcháin, cruinnithe agus cuairteanna ar an leibhéal aireachta;

(c)    cruinnithe tráthrialta na n‑oifigeach sinsearach, lena n‑áirítear Idirphlé Polaitiúil Ardleibhéil;

(d)    idirphlé earnála, é san áireamh trí mhisin agus saineolaithe a mhalartú maidir le saincheisteanna leasa choitinn;

(e)    malartú toscaireachtaí agus teagmhálacha eile idir Comhdháil na Sile agus Parlaimint na hEorpa.

AIRTEAGAL 2.2

Cur i gcoinne iomadú arm ollscriosta

1.    Is é breith na gComhpháirtithe gurb é atá in iomadú na n-arm ollscriosta (‘AOS’), agus na bealaí lena seachadadh, ar ghníomhaithe stáit agus gníomhaithe neamhstáit araon, ceann de na bagairtí is tromchúisí ar an gcobhsaíocht agus ar an tslándáil idirnáisiúnta. Comhaontaíonn na Páirtithe, dá bhrí sin, oibriú i gcomhar agus cuidiú le cur i gcoinne iomadú arm ollscriosta agus na mbealaí lena seachadadh trí na hoibleagáidí atá ann cheana a chomhlíonadh agus a chur chun feidhme go náisiúnta faoi chonarthaí agus comhaontuithe idirnáisiúnta um dhí-armáil agus neamhiomarcú agus oibleagáidí ábhartha idirnáisiúnta eile. Comhaontaíonn na Páirtithe gur gné fhíor‑riachtanach den Chomhaontú seo í an mhír seo.

2.    Anuas air sin, comhaontaíonn na Páirtithe oibriú i gcomhar chun cur i gcoinne iomadú arm ollscriosta agus modhanna a seachadta tríd an méid seo a leanas:

(a)    beart a dhéanamh chun gach ionstraim idirnáisiúnta ábhartha eile a shíniú, a dhaingniú, nó a aontú, de réir mar is iomchuí agus a chur chun feidhme ina iomláine;

(b)    trí chóras náisiúnta éifeachtach rialaithe onnmhairí a bhunú, lena rialófaí onnmhairiú agus aistriú earraí atá bainteach le AOS lena n-áirítear rialú ar úsáid deiridh i leith teicneolaíochtaí dé-úsáide agus smachtbhannaí éifeachtacha i leith sáruithe ar rialuithe onnmhairiúcháin.

AIRTEAGAL 2.3

Cearta an duine, an smacht reachta agus an dea-rialachas

1.    Cothóidh na Páirtithe idirphlé tráthrialta fóinteach leathan maidir le cearta an duine.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar ar chearta an duine a chur chun cinn agus a chosaint, lena n‑áirítear maidir le daingniú agus cur chun feidhme ionstraimí idirnáisiúnta um chearta an duine, agus ar phrionsabail dhaonlathacha agus an smacht reachta a neartú, comhionannas inscne a chur chun cinn agus idirdhealú de gach cineál agus ar gach foras a chomhrac.

3.    Féadfar na nithe seo a leanas a áireamh leis an gcomhar sin:

(a)    tacú le forbairt agus cur chun feidhme pleananna gníomhaíochta maidir le cearta an duine;

(b)    cearta an duine a chur chun cinn, é san áireamh trí oideachas agus na meáin;

(c)    institiúidí náisiúnta agus réigiúnacha a bhaineann le cearta an duine, leis an smacht reachta agus leis an dea-rialachas a neartú;

(d)    feabhas a chur ar an gcomhar le Comhlachtaí Conartha na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine agus nósanna imeachta speisialta na Comhairle um Chearta an Duine de réir phrionsabail ghinearálta an dlí idirnáisiúnta um chearta an duine;

(e)    comhordú comhar a threisiú laistigh d’institiúidí na Náisiún Aontaithe a bhfuil baint acu le cearta an duine agus de na fóraim réigiúnacha agus iltaobhacha ábhartha;

(f)    an cumas náisiúnta, réigiúnach agus díláraithe a neartú chun prionsabail agus cleachtais dhaonlathacha a chur i bhfeidhm, lena n-áirítear próisis toghcháin a chur chun cinn atá comhsheasmhach le caighdeáin dhaonlathacha idirnáisiúnta;

(g)    an dea‑rialachas atá neamhspleách agus trédhearcach a threisiú ar leibhéil áitiúla, náisiúnta, réigiúnacha agus dhomhanda, cuntasacht agus trédhearcacht institiúidí a chur chun cinn agus tacú le rannpháirtíocht saoránach agus rannpháirtíocht na sochaí sibhialta;

(h)    comhoibriú agus comhordú, i gcás inarb iomchuí, é san áireamh i dtríú tíortha, chun prionsabail dhaonlathacha, cearta an duine agus an smacht reachta a atreisiú, lena n-áirítear córas breithiúnach neamhspleách a bheith ann, comhionannas faoin dlí, rochtain daoine ar thacaíocht dhlíthiúil phoiblí éifeachtach, agus an ceart chun triail chóir a fháil, chun próise cuí agus rochtain ar an gceartas;

(i)    uilíocht na gconarthaí idirnáisiúnta um chearta an duine a chothú agus spreagadh a thabhairt do thríú Páirtithe a gcuid oibleagáidí a chur chun feidhme sa réimse sin;

(j)     oibriú chun cuntasacht a áirithiú as sáruithe agus mí-úsáidí ar chearta an duine agus chun rochtain ar leigheas a áirithiú d’íospartaigh na sáruithe agus na mí-úsáidí sin.

AIRTEAGAL 2.4

Comhionannas inscne agus cumhachtú na mban agus na gcailíní

1.    Déanfaidh na Páirtithe comhionannas inscne, teachtadh iomlán chearta uile an duine ag mná agus cailíní agus a gcumhachtú a chur chun cinn. Admhaíonn siad riachtanas an chomhionannais inscne agus an riachtanas chun gach bean agus cailín a chumhachtú mar sprioc aisti féin chomh maith le tiománaí don daonlathas, don fhorbairt inbhuanaithe chuimsitheach, don tsíocháin agus don tslándáil. Déanfaidh na Páirtithe dea-chleachtais a mhalartú agus féachfaidh siad ar scéimeanna breise comhair agus sineirgí féideartha idir a dtionscnaimh féin amhail beartais agus cláir, i gcomhréir le caighdeáin agus gealltanais idirnáisiúnta amhail an Coinbhinsiún maidir le Gach Cineál Idirdhealaithe in aghaidh na mBan a Dhíothú, arna ghlacadh ag Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe an 18 Nollaig 1979, na moltaí ginearálta a rinne Coiste na Náisiún Aontaithe um Idirdhealú in aghaidh na mBan a Dhíothú, Dearbhú agus Clár Oibre Gníomhaíochta Bhéising, arna nglacadh ag an gCeathrú Comhdháil Dhomhanda ar stádas na mBan, a tionóladh i mBéising ón 4 go dtí an 15 Meán Fómhair 1995, an Clár Gníomhaíochta, arna ghlacadh ag an gComhdháil Idirnáisiúnta maidir le Daonra agus Forbairt, a tionóladh i gCaireo ón 5 go dtí an 13 Meán Fómhair 1994 agus toradh a gcomhdhálacha athbhreithnithe, Rún 1325 (2000) ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe ar Chlár Oibre 2030 agus na rúin ina dhiaidh sin maidir le Mná, an tSíocháin agus an tSlándáil agus comhaontuithe idirnáisiúnta eile lena dtugtar aghaidh ar an gcomhionannas inscne agus ar chearta daonna na mban agus na gcailíní a bhfuil siad ina bpáirtithe iontu.

2.    Féadfar na nithe seo a leanas a áireamh leis an gcomhar sin:

(a)    comhoibriú chun na Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe uile a bhaint amach, go háirithe Sprioc 5 agus a cuspóirí;

(b)    cearta daonna uile gach mná agus gach cailín a chur chun cinn, a chosaint agus a chomhlíonadh; gach cineál foréigin, idirdhealaithe agus ciaptha in aghaidh na mban agus na gcailíní a chosc, a chomhrac agus a ionchúiseamh sa réimse poiblí agus sa réimse príobháideach araon agus cearta daonna na mban agus na gcailíní a chur chun cinn go gníomhach de réir an chreata ábhartha idirnáisiúnta;

(c)    príomhshruthú córasach ghné na hinscne a chur chun cinn go gníomhach; idirphlé agus comhar a neartú maidir le comhionannas inscne agus neamh-idirdhealú, idirphlé sóisialta, cosaint agus cuimsiú, an clár oibre um obair chuibhiúil agus beartas fostaíochta a chur chun cinn;

(d)    tacú le plean gníomhaíochta náisiúnta a fhorbairt agus a chur chun feidhme maidir le Rún 1325 (2000) ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, chomh maith le cur chun feidhme an chláir oibre maidir le Mná, an tSíocháin agus an tSlándáil, arb é atá ann Rún 1325 (2000) ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe agus a rúin a leanann é;

(e)    rannpháirtíocht pholaitiúil agus ceannaireacht na mban a chur chun cinn, chomh maith le rochtain ar oideachas ardcháilíochta, cumhachtú eacnamaíoch agus ceannaireacht, agus a rannpháirtíocht mhéadaithe i ngach réimse den saol, lena n-áirítear réimsí polaitiúla, sóisialta, eacnamaíocha agus cultúrtha;

(f)    institiúidí náisiúnta agus réigiúnacha a neartú trí bhíthin bearta sonracha chun aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna a bhaineann le foréigean in aghaidh ban agus cailíní agus chun plé leo, lena n‑áirítear gach cineáil foréigin agus ciaptha ghnéasaigh agus inscnebhunaithe a chosc agus cosaint ina aghaidh sin, trí shásraí imscrúdaithe agus cuntasachta, soláthair cúraim agus tacaíochta d’íospartaigh agus dálaí sábháilte agus slána a chur chun cinn do mhná agus cailíní;

(g)    a áirithiú go héifeachtach go ndéanfar cearta daonna na mban agus na gcailíní a chur chun cinn, a urramú agus a chosaint agus leis sin cur i gcoinne aon chineál idirdhealaithe agus foréigin ina gcoinne, lena n-áirítear foréigean lena ndírítear ar chosantóirí chearta an duine ar mná iad, rochtain ar an gceartas a áirithiú agus na céimeanna is gá a ghlacadh chun deireadh a chur le saoirse ó phionós;

(h)    an comhar a fheabhsú le comhlachtaí ábhartha na Náisiún Aontaithe agus le heagraíochtaí idirnáisiúnta eile;

(i)    anailís inscne a chur chun cinn go gníomhach mar aon le comhtháthú córasach ghné na hinscne sna hábhair uile a bhaineann leis an tsíocháin agus an tslándáil, agus ceannaireacht na mban á áirithiú chomh maith lena rannpháirtíocht bhríoch i bpróisis síochána, iarrachtaí idirghabhála, réiteach coinbhleachta agus cothú na síochána chomh maith le misin agus oibríochtaí sibhialta agus míleata.

AIRTEAGAL 2.5

An tslándáil idirnáisiúnta agus an cibearspás

Neartóidh na Páirtithe a gcomhar agus an malartú tuairimí i réimse na cibearshlándála agus maidir le húsáid teicneolaíochtaí faisnéise agus cumarsáide (TFC) i gcomhthéacs na síochána agus na slándála idirnáisiúnta, lena n-áirítear maidir le noirm, prionsabail iompraíocht fhreagrach na Stát, cloí leis an dlí idirnáisiúnta atá ann cheana sa chibearspás, bearta forbartha muiníne a fhorbairt agus acmhainní a fhothú.

AIRTEAGAL 2.6

Cur in aghaidh na sceimhlitheoireachta

1.    Athdhearbhaíonn na Páirtithe a thábhachtaí atá an comhrac in aghaidh na sceimhlitheoireachta agus comhoibreoidh siad chun gníomhartha sceimhlitheoireachta a chosc agus a chur faoi chois i gcomhréir leis an dlí idirnáisiúnta agus lena reachtaíocht féin agus leis an smacht reachta. Déanfaidh siad amhlaidh go háirithe:

(a)    faoi chuimsiú chur chun feidhme iomlán na rún ábhartha uile ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe agus ó Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe, na gcoinbhinsiún agus na n-ionstraimí idirnáisiúnta ábhartha uile;

(b)    tríd an gcomhar idir Ballstáit na Náisiún Aontaithe a chur chun cinn chun Straitéis Dhomhanda Frithsceimhlitheoireachta na Náisiún Aontaithe, ar ghlac Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe léi an 8 Meán Fómhair 2006, a chur chun feidhme go héifeachtach;

(c)    trí dhea-chleachtais a mhalartú chun radacú a bhfuil an t-antoisceachas foréigneach ina thoradh air a chosc agus chun an sceimhlitheoireacht a chomhrac;

(d)    trí fhaisnéis a mhalartú maidir le grúpaí sceimhlitheoireachta agus a líonraí tacaíochta, de bhun an dlí náisiúnta agus idirnáisiúnta, agus trí thacú, nuair is féidir, le tionscnaimh réigiúnacha le haghaidh comhar i bhforfheidhmiú an dlí sa chomhrac in aghaidh na sceimhlitheoireachta, agus cearta an duine, an ceart chun príobháideachais agus an smacht reachta á n-urramú go hiomlán an tráth céanna.

AIRTEAGAL 2.7

Slándáil na saoránach

1.    Rachaidh na Páirtithe i gcomhar maidir le slándáil na saoránach. Aithníonn siad go dtéann slándáil na saoránach thar theorainneacha náisiúnta agus réigiúnacha agus go bhfuil gá le hidirphlé agus comhar níos leithne lena mbaineann gné réigiúnach agus dhéréigiúnach araon.

Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá an comhrac in aghaidh na coireachta eagraithe agus na gáinneála ar dhrugaí chun slándáil na saoránach a fheabhsú. Geallann siad go dtacóidh siad leis an idirphlé déréigiúnach agus leis an gcomhar maidir le slándáil na saoránach.

2.    Féadfaidh na Páirtithe taithí agus dea-chleachtais fhianaisebhunaithe a mhalartú maidir le ceapadh agus cur chun feidhme beartas a bhaineann le foréigean agus coireacht a chosc, agus maidir le córais chun foréigean, coireacht agus neamhshlándáil a thomhas agus a mheas.

Féadfaidh na Páirtithe dea-chleachtais fhianaisebhunaithe a mhalartú maidir le híospartaigh coireanna a chosaint i gcomhthéacs shlándáil na saoránach.

3.    A mhéid a bhaineann le cosc, féadfaidh na Páirtithe beartais phoiblí a chothú arb é is aidhm dóibh foréigean a chosc, agus béim ar leith á leagan ar an óige agus ar inscne.

4.    Féadfaidh na Páirtithe taithí agus dea-chleachtais a mhalartú i réimsí amhail cultúr a chur chun cinn lena gcothaítear síocháin agus neamhfhoréigean, urramú an dlí, athshlánú, athimeascadh sa tsochaí, ceartas feabhais. Ba cheart caighdeáin agus noirm idirnáisiúnta a léiriú i ndlí na bPáirtithe lena rialaítear na córais pheannaideacha ábhartha.

AIRTEAGAL 2.8

Mionairm agus airm éadroma agus gnáth-airm eile

1.    Aithníonn na Páirtithe an bhagairt thromchúiseach don tsíocháin agus don tslándáil idirnáisiúnta a bhaineann fós le monarú, aistriú agus scaipeadh aindleathach mionarm agus armán éadrom agus gnáth-armán eile, lena n-áirítear a n-armlón, agus an iomarca díobh a charnadh, droch-bhainistiú a dhéanamh orthu, stoc-chairn díobh a dhaingniú go míchuí agus iad a leathadh gan rialú.

2.    Comhaontaíonn na Páirtithe a n-oibleagáidí féin a chur chun feidhme chun déileáil leis an trádáil aindleathach i mionairm agus in armáin éadroma agus i ngnáth-armáin eile, lena n-áirítear a n-armlón, faoi chomhaontuithe idirnáisiúnta atá ann cheana, Prótacal na Náisiún Aontaithe in aghaidh Monarú agus Gáinneáil Aindleathach ar Airm Thine, a bPáirteanna agus a gComhpháirteanna agus a n-Armlón, arna ghlacadh le Rún 55/255 ó na Náisiúin Aontaithe an 31 Bealtaine 2001, agus le rúin ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, chomh maith lena ngealltanais faoi chuimsiú ionstraimí idirnáisiúnta eile is infheidhme sa réimse sin, amhail Clár Gníomhaíochta na Náisiún Aontaithe chun Gach Gné den Trádáil Aindleathach i Mionairm agus in Armáin Éadroma a Chosc, a Chomhrac agus a Dhíothú, arna ghlacadh an 20 Iúil 2001.

3.    Aithníonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann le córais rialuithe intíre chun gnáth-airm a aistriú i gcomhréir leis na caighdeáin agus rialacháin idirnáisiúnta atá ann cheana. Aithníonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann leis na rialuithe sin a chur i bhfeidhm ar bhealach freagrach, mar rannchuidiú leis an tsíocháin, an tslándáil agus an chobhsaíocht idirnáisiúnta agus réigiúnach, agus chun fulaingt an chine dhaonna a laghdú, agus chun atreorú gnáth‑armán a chosc.

4.    Geallann na Páirtithe i ndáil leis sin go gcuirfidh siad an Conradh Trádála Arm chun feidhme go hiomlán, arna ghlacadh i Nua-Eabhrac an 2 Aibreán 2013 agus go gcomhoibreoidh siad le chéile faoi chreat an Chonartha sin, lena n-áirítear maidir le huiliú agus cur chun feidhme iomlán an Chonartha sin a chur chun cinn i mBallstáit uile na Náisiún Aontaithe.

5.    Geallann na Páirtithe mar sin comhoibriú lena chéile agus comhordú, comhlántacht agus sineirge a áirithiú ina n-iarrachtaí rialú na trádála idirnáisiúnta i ngnáth-airm a rialáil nó a fheabhsú agus chun trádáil aindleathach in airm a chosc, a chomhrac agus a dhíothú.

AIRTEAGAL 2.9

An Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta

1.    Aithníonn na Páirtithe nár cheart na coireanna is tromchúisí ar údar imní iad don phobal idirnáisiúnta a bheith gan phionós, agus féachfaidh siad lena áirithiú go ndéanfar na coireanna sin a imscrúdú agus a ionchúiseamh go héifeachtach trí bhearta a dhéanamh ar an leibhéal náisiúnta agus tríd an gcomhar idirnáisiúnta a fheabhsú, lena n‑áirítear leis an gCúirt Choiriúil Idirnáisiúnta.

2.    Déanfaidh na Páirtithe daingniú uilíoch nó aontachas Reacht na Róimhe den Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta (‘Reacht’) a chur chun cinn, agus oibreoidh siad ar mhaithe le cur chun feidhme éifeachtach intíre an Reachta ag páirtithe Stáit sa Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta. Déanfaidh na Páirtithe dea‑chleachtais a mhalartú, de réir mar is iomchuí, maidir le glacadh a reachtaíochta féin agus déanfaidh siad bearta chun sláine an Reachta a chosaint.

AIRTEAGAL 2.10

Comhar i mbainistiú géarchéime idirnáisiúnta

1.    Athdhearbhaíonn na Páirtithe a dtiomantas don chomhar chun an tsíocháin agus an tslándáil idirnáisiúnta a chur chun cinn, lena n-áirítear comhar chun fócas inscne a fhorbairt i réimse na síochána agus na slándála idirnáisiúnta.

2.    Comhordóidh na Páirtithe gníomhaíochtaí bainistithe géarchéime, lena n‑áirítear comhar in oibríochtaí bainistithe géarchéime.

3.    Oibreoidh na Páirtithe chun an Comhaontú idir an tAontas Eorpach agus Poblacht na Sile a chur chun feidhme lena mbunaítear creat do rannpháirtíocht Phoblacht na Sile in oibríochtaí bainistithe géarchéime an Aontais Eorpaigh, arna shíniú sa Bhruiséil an 30 Eanáir 2014.

CAIBIDIL 3

CEARTAS, SAOIRSE AGUS SLÁNDÁIL

AIRTEAGAL 3.1

Comhar breithiúnach

1.    Cuirfidh na Páirtithe feabhas ar an gcomhar atá ann cheana féin maidir le cúnamh dlíthiúil frithpháirteach agus eiseachadadh bunaithe ar chomhaontuithe idirnáisiúnta ábhartha. Neartóidh na Páirtithe na sásraí atá ann cheana agus, de réir mar is iomchuí, breithneoidh siad forbairt a dhéanamh ar shásraí nua chun comhar idirnáisiúnta sa réimse seo a éascú. Áireofar leis an gcomhar sin, de réir mar is iomchuí, aontachas do na hionstraimí idirnáisiúnta ábhartha agus iad a chur chun feidhme, agus comhar níos dlúithe le líonraí comhair dhlíthiúil idirnáisiúnta ábhartha eile.

2.    Forbróidh na Páirtithe comhar breithiúnach in ábhair shibhialta agus thráchtála, go háirithe, a mhéid a bhaineann le caibidlíocht, daingniú agus cur chun feidhme coinbhinsiún iltaobhach maidir le comhar breithiúnach sibhialta, lena n‑áirítear Coinbhinsiúin Chomhdháil na Háige maidir leis an Dlí Idirnáisiúnta Príobháideach i réimse na dlíthíochta agus an chomhair dhlíthiúil idirnáisiúnta chomh maith le cosaint leanaí.

3.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile d’fhonn úsáid modhanna leictreonacha a chur chun cinn chun doiciméid a tharchur, de réir mar is iomchuí, chomh maith le hardchaighdeáin maidir le cosaint sonraí pearsanta, chun críche an chomhair bhreithiúnaigh idirnáisiúnta.

AIRTEAGAL 3.2

An fhadhb dhomhanda drugaí

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar chun cur chuige comhtháite, cothrom agus fianaisebhunaithe a áirithiú maidir le saincheisteanna a bhaineann le drugaí d’fhonn an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    tionscnaimh laghdaithe éilimh agus bearta gaolmhara a chur chun feidhme, lena n-áirítear cosc agus cóireáil, agus athimeascadh sóisialta chomh maith le saincheisteanna eile a bhaineann leis an tsláinte;

(b)    a áirithiú go mbeidh substaintí rialaithe ar fáil agus go mbeidh rochtain orthu chun críoch leighis agus eolaíochta amháin, agus a n-atreorú á chosc an tráth céanna;

(c)    tionscnaimh laghdaithe soláthair agus bearta gaolmhara a chur chun feidhme, amhail forfheidhmiú éifeachtach an dlí agus freagairtí ar choireacht a bhaineann le drugaí, sciúradh airgid, trádáil aindleathach drugaí a chomhrac, lena n-áirítear trádáil drugaí a éascaítear leis an idirlíon, agus comhar breithiúnach a chur chun cinn;

(d)    díriú ar shaincheisteanna trasghearrtha: drugaí agus cearta an duine, an óige, leanaí, inscne, mná agus pobail, lena n-áirítear trí bhearta le haghaidh comhoibriú agus comhair chun forbairt clár agus gníomhaíochtaí don oideachas agus don athimeascadh a chothú, rud lena bhféadfar an t-éileamh ar dhrugaí agus ar shubstaintí síceatrópacha a laghdú;

(e)    faisnéis agus dea-chleachtais a mhalartú maidir le réaltachtaí atá ag athrú, treochtaí agus cúinsí atá ann cheana, maidir le dúshláin agus bagairtí atá ag teacht chun cinn agus atá leanúnach, lena n-áirítear substaintí sícighníomhacha nua; D’fhéadfadh sé go n-áireofaí leis sin laghdú ar an éileamh ar dhrugaí agus anailís fhóiréinseach ar ábhar, amhail réamhtheachtaithe drugaí urghafa;

(f)    comhar idirnáisiúnta a neartú, lena n-áirítear aghaidh a thabhairt ar atreorú réamhtheachtaithe drugaí, ceimiceán fíor‑riachtanach agus táirgí nó ullmhóidí ina bhfuil siad, a úsáidtear i dtáirgeadh aindleathach drugaí támhshuanacha, substaintí síceatrópacha agus substaintí sícighníomhacha nua;

(g)    forbairt mhalartach, comhar réigiúnach, idir-réigiúnach agus idirnáisiúnta a neartú maidir le beartas rialaithe drugaí cothromaithe atá dírithe ar fhorbairt.

2.    Rachaidh na Páirtithe i gcomhar chun na cuspóirí sin a bhaint amach, é san áireamh, nuair is féidir, trí spreagadh a thabhairt do thríú tíortha coinbhinsiúin agus prótacail idirnáisiúnta um rialú drugaí atá ann cheana féin, agus a bhfuil siad ina bpáirtithe iontu, a dhaingniú agus a chur chun feidhme mura ndearna siad amhlaidh cheana. Bunóidh na Páirtithe a ngníomhaíochtaí ar a ndlíthe agus a rialacháin is infheidhme, ar phrionsabail a nglactar leo go coiteann i gcomhréir le coinbhinsiúin ábhartha na Náisiún Aontaithe maidir le rialú drugaí, agus ar na moltaí a leagtar amach i nDoiciméad Torthaí Seisiún Speisialta de Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe maidir leis an bhFadhb Dhomhanda Drugaí, dar teideal ‘Our joint commitment to effectively addressing and countering the world drug problem’ [Ár ngealltanas comhpháirteach chun aghaidh a thabhairt ar an bhfadhb dhomhanda drugaí agus chun í a chomhrac ar bhealach éifeachtach], mar an comhdhearcadh idirnáisiúnta is déanaí ar an mbeartas domhanda drugaí, d’fhonn breithniú a dhéanamh ar chur chun feidhme na ngealltanas a rinneadh chun aghaidh a thabhairt go comhpháirteach ar an bhfadhb dhomhanda drugaí agus chun í a chomhrac.

AIRTEAGAL 3.3

Imirce agus tearmann idirnáisiúnta

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile agus malartóidh siad tuairimí faoi chuimsiú a ndlíthe, a rialachán agus a n-inniúlachtaí féin i réimsí na himirce, lena n-áirítear imirce rialta agus neamhrialta, gáinneáil ar dhaoine agus smuigleáil imirceach, imirce agus forbairt, tearmann agus cosaint idirnáisiúnta, filleadh, athligean isteach, imeascadh agus víosaí agus bainistiú teorann.

2.    Comhoibreoidh na Páirtithe, é san áireamh trí chomhar teicniúil a d’fhéadfadh a bheith ann, maidir le faisnéis agus dea-chleachtais a bhaineann le beartais, rialacháin, institiúidí agus an tsochaí shibhialta a mhalartú, mar aon le comhroinnt sonraí agus staidrimh i ndáil leis an imirce.

3.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile chun an imirce neamhrialta a chosc agus chun an smuigleáil inimirceach neamhdhleathach a chomhrac. Chun na críche sin:

(a)    déanfaidh an tSile aon duine dá náisiúnaigh atá i láthair go neamhdhleathach ar chríoch Ballstáit a athligean isteach, arna iarraidh sin don Bhallstát agus, mura bhforáiltear a mhalairt le comhaontú sonrach, gan aon fhoirmiúlacht bhreise;

(b)    déanfaidh gach Ballstát aon duine dá náisiúnaigh atá i láthair go neamhdhleathach ar chríoch na Sile a athligean isteach, arna iarraidh sin dó agus, mura bhforáiltear a mhalairt le comhaontú sonrach, gan aon fhoirmiúlacht bhreise;

(c)    soláthróidh na Ballstáit agus an tSile doiciméid taistil iomchuí dá náisiúnaigh chun na gcríoch sin dá dtagraítear i bhfomhíreanna (a) agus (b), nó glacfaidh siad le húsáid dhoiciméid taistil Eorpacha chun filleadh;

(d)    comhaontóidh na Páirtithe go frithpháirteach comhaontú sonrach a chaibidliú ina saineofar oibleagáidí maidir le hathligean isteach náisiúnach, lena n‑áirítear cineálacha fianaise maidir le náisiúntacht. Féadfar a áireamh sa chomhaontú freisin oibleagáid daoine ar náisiúnaigh tríú tír iad a athligean isteach, i gcomhréir leis an dlí is infheidhme de chuid na bPáirtithe.

4.    Geallann na Páirtithe go bhfeabhsóidh an comhar idirnáisiúnta maidir leis an imirce ar gach gné, é san áireamh faoi chuimsiú na Náisiún Aontaithe, go háirithe maidir le haghaidh a thabhairt ar bhunchúiseanna na himirce neamhrialta agus an easáitithe éigeantaigh, agus inniúlachtaí náisiúnta á n-urramú an tráth céanna.

AIRTEAGAL 3.4

Cosaint chonsalach

Cuirfidh údaráis taidhleoireachta agus chonsalacha aon Bhallstáit a bhfuil ionadaíocht á déanamh air cosaint ar fáil d’aon náisiúnach de chuid Ballstáit nach bhfuil buanionadaíocht aige sa tSile atá in ann cosaint chonsalach a chur ar fáil go héifeachtach i gcás ar leith, faoi na coinníollacha céanna a bhaineann le náisiúnaigh an Bhallstáit sin.

AIRTEAGAL 3.5

Sciúradh airgid agus maoiniú sceimhlitheoireachta

Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar d’fhonn é a chosc agus a chomhrac úsáid a bhaint as a gcuid institiúidí airgeadais agus a gcuid gnólachtaí agus gairmeacha neamh‑airgeadais ainmnithe chun sceimhlitheoireacht a mhaoiniú agus chun fáltais ó ghníomhaíochtaí coiriúla a sciúradh. Chuige sin, déanfaidh siad faisnéis a mhalartú laistigh de chreat a reachtaíochta féin agus oibreoidh siad i gcomhar chun cur chun feidhme éifeachtach iomlán na moltaí ón Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais (FATF) a áirithiú. Féadfar na nithe seo a leanas, i measc nithe eile, a áireamh leis an gcomhar sin, aisghabháil, gabháil, coigistiú, rianú, sainaithint agus aischur sócmhainní nó cistí a bhaineann leis na torthaí ar choireacht.

AIRTEAGAL 3. 6

Forfheidhmiú an dlí agus éilliú agus coireacht eagraithe thrasnáisiúnta a chomhrac

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile agus malartóidh siad tuairimí maidir leis an gcoireacht thrasnáisiúnta eagraithe, eacnamaíoch agus airgeadais a chomhrac mar aon leis an ngáinneáil ar dhrugaí agus drugaí aindleathacha, an gháinneáil ar dhaoine agus cineálacha eile dúshaothraithe, éillithe, góchumtha, smuigleála agus idirbhearta neamhdhleathacha trína n-oibleagáidí idirnáisiúnta frithpháirteacha sa réimse sin a chomhlíonadh, lena n-áirítear a mhéid a bhaineann le cúnamh dlíthiúil frithpháirteach agus comhar éifeachtach maidir le sócmhainní nó cistí a dhíorthaítear ó ghníomhartha coiriúla a aisghabháil.

2.    Malartóidh na Páirtithe taithí agus dea-chleachtais fhianaisebhunaithe maidir le ceapadh agus cur chun feidhme beartas a bhaineann leis an gcomhrac in aghaidh an éillithe agus na coireachta eagraithe trasnáisiúnta.

3.    Forbróidh na Páirtithe idirphlé agus comhar maidir le forfheidhmiú an dlí, é san áireamh trí leanúint den chomhar straitéiseach le Europol, chomh maith le comhar breithiúnach straitéiseach, é san áireamh trí bhíthin Eurojust.

4.    Féachfaidh na Páirtithe le dul i gcomhar i bhfóraim idirnáisiúnta chun cloí le Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe in aghaidh na Coireachta Eagraithe Trasnáisiúnta, arna ghlacadh an 15 Samhain 2000 le Rún 55/25 ó na Náisiúin Aontaithe agus a Phrótacail fhorlíontacha, agus cur chun feidhme an Choinbhinsiún sin a chur chun cinn.

5.    Déanfaidh na Páirtithe cur chun feidhme Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe in aghaidh an Éillithe a chur chun cinn, arna ghlacadh an 31 Deireadh Fómhair 2003 le Rún 58/4 ó na Náisiúin Aontaithe chomh maith leis an tSásra don Athbhreithniú ar Chur Chun Feidhme Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe in aghaidh an Éillithe arna bhunú ag Comhdháil na Stát atá ina bPáirtithe i gCoinbhinsiún na Náisiún Aontaithe in aghaidh an Éillithe in Doha, 9‑13 Samhain 2009 (‘sásra athbhreithnithe’), é san áireamh trí chloí le prionsabal na trédhearcachta agus rannpháirtíocht na sochaí sibhialta sa sásra athbhreithnithe.

6.    Aithníonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann le dul i ngleic le héilliú i dtrádáil agus infheistíocht idirnáisiúnta agus, chuige sin, comhaontaíonn siad maidir le forálacha níos mionsonraithe a leagtar síos sa Phrótacal maidir le hÉilliú a Chosc agus a Chomhrac atá i gceangal leis an gComhaontú seo.

7.    Maidir leis an gcomhrac in aghaidh an éillithe, comhaontaíonn na Páirtithe, go háirithe:

(a)    faisnéis ábhartha agus dea-chleachtais a mhalartú maidir le hábhair amhail an tsláine, an trédhearcacht phoiblí agus an frith-éilliú;

(b)    faisnéis agus dea-chleachtais a mhalartú, lena n-áirítear feachtais ardaithe feasachta agus modhanna oideachais maidir leis an gcomhrac in aghaidh an éillithe.

AIRTEAGAL 3.7

Cibearchoireacht

1.    Aithníonn na Páirtithe gur fadhb dhomhanda í an chibearchoireacht agus gur gá freagairt dhomhanda a thabhairt uirthi.

2.    Neartóidh na Páirtithe a gcomhar chun an chibearchoireacht a chosc agus a chomhrac. Chun na críche sin, malartóidh siad faisnéis agus dea-chleachtais i gcomhréir lena ndlíthe agus lena ngealltanais idirnáisiúnta féin, amhail Coinbhinsiún Chomhairle na hEorpa maidir le Cibearchoireacht, arna shíniú i mBúdaipeist an 23 Samhain 2001 (‘Coinbhinsiún Bhúdaipeist’), ar bhealach ina n-urramófar go hiomlán cearta an duine agus laistigh de theorainneacha a bhfreagrachta.

3.    Malartóidh na Páirtithe faisnéis maidir le hoideachas agus oiliúint imscrúdaitheoirí agus gairmithe nó ionchúisitheoirí eile atá speisialaithe i gcoireanna a bhaineann le ríomhairí agus san eolaíocht fhóiréinseach dhigiteach agus féadfaidh siad gníomhaíochtaí oiliúna comhpháirteacha a dhéanamh chun a leasa fhrithpháirtigh nó chun leasa tríú páirtithe.

4.    Féachfaidh na Páirtithe le hoibriú le chéile i gcás inarb iomchuí chun cúnamh agus tacaíocht a sholáthar do Stáit eile chun dlíthe, beartais, cleachtais, oideachas agus oiliúint iomchuí a fhorbairt, i gcomhréir le Coinbhinsiún Bhúdaipeist agus á aithint gurb é an caighdeán idirnáisiúnta é i ndáil leis an gcibearchoireacht a chosc agus a chomhrac.

AIRTEAGAL 3.8

Sonraí pearsanta a chosaint

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá sé na cearta bunúsacha chun príobháideachais agus chun cosaint sonraí pearsanta a chosaint. Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar chun urramú na gceart bunúsach sin a áirithiú, lena n‑áirítear i réimse fhorfheidhmiú an dlí agus chun an sceimhlitheoireacht agus coireanna tromchúiseacha trasnáisiúnta eile a chosc agus a chomhrac.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar chun ardleibhéal cosanta a chur chun cinn i leith sonraí pearsanta. Féadfar forbairt acmhainní, cúnamh teicniúil, malartú faisnéise agus saineolais, agus comhar trí chomhpháirteanna rialála i gcomhlachtaí idirnáisiúnta a áireamh leis an gcomhar ar leibhéil dhéthaobhacha agus iltaobhacha de réir mar a chomhaontaíonn na Páirtithe go frithpháirteach.

CAIBIDIL 4

AN FHORBAIRT INBHUANAITHE

AIRTEAGAL 4.1

An fhorbairt inbhuanaithe

1.    Déanfaidh na Páirtithe an fhorbairt inbhuanaithe a chur chun cinn ina trí ghné – an ghné shóisialta, an ghné eacnamaíoch agus an ghné chomhshaoil – ar bhealach cuimsitheach cothrom trí idirphlé, trí ghníomhaíocht chomhpháirteach, trí dhea-chleachtais a chomhroinnt, tríd an dea-rialachas ar gach leibhéal, trí straitéisí comhtháite forbartha inbhuanaithe faoi úinéireacht náisiúnta agus trí úsáid a bhaint as acmhainní airgeadais, agus an úsáid is fearr is féidir á baint as ionstraimí atá ann cheana agus a bheidh ann amach anseo.

2.    Tabharfaidh na Páirtithe aghaidh ar na dúshláin a bhaineann leis na Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe a bhaint amach trí thosaíocht a thabhairt do riachtanais agus d’úinéireacht náisiúnta gach Páirtí, agus na comhthéacsanna réigiúnacha agus áitiúla á gcur san áireamh, agus trí shineirgí agus comhpháirtíochtaí a fhorbairt le páirtithe leasmhara ábhartha sa réimse sin lena n-áirítear an tsochaí shibhialta, rialtais áitiúla, an earnáil phríobháideach, eagraíochtaí neamhbhrabúis agus an saol acadúil. Agus ról lárnach na rialtas i gcur chun cinn na forbartha á aithint acu, comhoibreoidh na Páirtithe freisin chun an earnáil phríobháideach, go háirithe fiontair bheaga agus mheánmhéide, a spreagadh chun forbairt inbhuanaithe a chur san áireamh ina gcleachtais.

3.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá na modhanna cur chun feidhme, lena n-áirítear maoiniú, aistriú teicneolaíochta, comhar teicniúil agus fothú acmhainneachta, chun Clár Oibre 2030 a chur i gcrích agus obair leantach a dhéanamh air trí fhoinsí éagsúla, lena n-áirítear rialtais, an tsochaí shibhialta, an earnáil phríobháideach agus gníomhaithe eile. I ndáil leis an méid sin, geallann siad go leanfaidh siad den obair chun an comhar idirnáisiúnta a neartú, lena n-áirítear trí úsáid uirlisí nuálacha a chur chun cinn d’fhonn forbairt inbhuanaithe a bhaint amach.

4.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile chun feabhas a chur ar an inbhuanaitheacht i bpatrúin tomhaltais agus táirgthe, agus féachfaidh siad le gníomhaíochtaí a dhéanamh atá dírithe ar an bhfás eacnamaíoch a dhíchúpláil ón díghrádú comhshaoil, é san áireamh trí bhíthin an gheilleagair chiorclaigh, beartais phoiblí agus straitéisí gnó.

5.    Ba cheart do na Páirtithe úsáid fhreagrach, inbhuanaithe, éifeachtúil acmhainní nádúrtha a chur chun cinn.

6.    Ba cheart do na Páirtithe feasacht a mhúscailt maidir leis na costais eacnamaíocha agus shóisialta a bhaineann le damáiste don chomhshaol agus a thionchar gaolmhar ar fholláine an duine, é san áireamh trí úsáid fianaise eolaíochtbhunaithe.

7.    Beidh idirphlé beartais struchtúrtha rialta ag na Páirtithe maidir le forbairt inbhuanaithe agus baint amach na Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe chun feabhas a chur ar an gcomhordú beartais maidir le saincheisteanna leasa choitinn agus cáilíocht agus éifeachtacht an chomhordaithe sin.

8.    Oibreoidh na Páirtithe le chéile chun breithnithe inscne a phríomhshruthú sna beartais agus sna hionstraimí éagsúla.

9.    Rachfar i mbun comhar um fhorbairt i gcomhréir leis na prionsabail agus na beartais ábhartha arna gcomhaontú go hidirnáisiúnta lenar chloígh an dá Pháirtí.

AIRTEAGAL 4.2

An comhar idirnáisiúnta

1.    Aithníonn na Páirtithe cineál comhthairbheach an chomhair idirnáisiúnta agus a luach chun próisis forbartha inbhuanaithe a chur chun cinn.

2.    Spreagfaidh na Páirtithe comhar triantánach le tríú tíortha in ábhair leasa choitinn ar bhealach ina n-urramófar go hiomlán straitéisí agus tosaíochtaí na dtairbhithe. Cuireann siad neartú an lánpháirtithe réigiúnaigh chun cinn laistigh de Mheiriceá Laidineach agus de Mhuir Chairib agus aithníonn siad an tábhacht straitéiseach a bhaineann le comhar dé-réigiúnach cuimsitheach.

AIRTEAGAL 4.3

An comhshaol

1.    Comhaontaíonn na Páirtithe gur gá an comhshaol a chosaint agus acmhainní nádúrtha a chaomhnú, a athbhunú agus a bhainistiú ar bhealach inbhuanaithe.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar go háirithe maidir le hábhair amhail cearta rochtana maidir le cúrsaí comhshaoil, an bhithéagsúlacht agus limistéir faoi chosaint, talamh agus ithir, uisce, cáilíocht an aeir, faireachán ar an gcomhshaol, measúnú ar an tionchar ar an gcomhshaol, bainistiú dramhaíola, freagracht leathnaithe táirgeoirí, athchúrsáil agus bainistiú substaintí ceimiceacha, measúnú tionchair iompair agus bainistiú iompair.

3.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá an rialachas idirnáisiúnta comhshaoil, lena n-áirítear cur chun feidhme comhaontuithe comhshaoil iltaobhacha a bhfuil siad ina bpáirtithe iontu agus, de réir mar is iomchuí, rúin ó Chomhthionól Comhshaoil na Náisiún Aontaithe agus ó fhóraim ábhartha eile, chun dul i ngleic le dúshláin chomhshaoil atá ina n-ábhar leasa choitinn. Athdhearbhaíonn gach Páirtí a ghealltanas i dtaobh na comhaontuithe comhshaoil iltaobhacha ar páirtí iontu é a chur chun feidhme.

4.    Neartóidh na Páirtithe a gcomhar maidir leis an gcomhshaol agus sláinte an duine a chosaint, agus maidir le breithnithe comhshaoil a phríomhshruthú i ngach earnáil comhair, de réir mar is iomchuí, go háirithe a mhéid a bhaineann leis an méid seo a leanas:

(a)    dea-rialachas comhshaoil a chur chun cinn i réimsí tosaíochta arna gcomhaontú go frithpháirteach;

(b)    malartú faisnéise, saineolais theicniúil agus dea-chleachtas a chothú i réimsí amhail iad seo a leanas:

(i)    an geilleagar glas agus ciorclach agus na teicnící is fearr atá ar fáil;

(ii)    caomhnú agus úsáid inbhuanaithe na bithéagsúlachta, lena n-áirítear mapáil agus measúnú a dhéanamh ar éiceachórais agus a seirbhísí, a luacháil agus príomhshruthú na gcuspóirí sin i réimsí beartais ábhartha eile;

(iii)    foraoisí a chosaint agus a bhainistiú ar bhealach inbhuanaithe;

(iv)    an comhrac in aghaidh na trádála neamhdhleathaí san fhiadhúlra, lena n-áirítear adhmad agus acmhainní bitheolaíocha eile;

(v)    bainistiú fónta ceimiceán agus dramhaíola;

(vi)    beartas acmhainní uisce, ithreach agus úsáide talún;

(vii)    truailliú aeir agus laghdú truailleán gearrshaolach;

(viii)an comhshaol cósta agus muirí a chaomhnú agus a bhainistiú;

(ix)    tionchair shóisialta agus eacnamaíocha an díghrádaithe comhshaoil;

(x)    an tionchar a bhíonn ag gníomhaíochtaí eacnamaíocha ar an gcomhshaol agus na deiseanna a bhaineann le gnólachtaí a ghlasú;

(xi)    rochtain ar fhaisnéis, rannpháirtíocht agus ceartas i gcúrsaí comhshaoil;

(xii)    taighde acadúil comhpháirteach i gcúrsaí comhshaoil.

AIRTEAGAL 4.4

An t-athrú aeráide

1.    Admhaíonn na Páirtithe go bhfuil gá le gníomhaíocht chomhchoiteann ar mhaithe le forbairt íseal‑astaíochtaí agus aeráid‑díonach chun aghaidh a thabhairt ar bhagairt phráinneach an athraithe aeráide.

2.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá rialacha agus comhaontuithe idirnáisiúnta i réimse an athraithe aeráide, go háirithe Creat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar an Athrú Aeráide, arna dhéanamh i Nua-Eabhrac an 9 Bealtaine 1992 (‘UNFCCC’), Comhaontú Pháras, agus Prótacal Kyoto a ghabhann le Creat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar an Athrú Aeráide, arna dhéanamh in Kyoto an 11 Nollaig 1997.

3.    Oibreoidh na Páirtithe le chéile chun a gcomhar faoi UNFCCC a neartú, chun Comhaontú Pháras agus a rannchuidithe arna gcinneadh go náisiúnta (NDCanna) a chur chun feidhme.

4.    Féadfar na nithe seo a leanas a áireamh leis an gcomhar sin:

(a)    comhar chun gealltanais agus gníomhaíochtaí a bhí ann roimh 2020 a chur chun feidhme chun iontaoibh fhrithpháirteach a chothú idir na Páirtithe;

(b)    gníomhaíocht bhreise le déanamh ag na Páirtithe a éascú, bunaithe ar a ndíospóireachtaí náisiúnta agus ar a n-anailís bheartais;

(c)    tacú le forbairt eacnamaíoch íseal-astaíochtaí i gcomhréir le Comhaontú Pháras;

(d)    tacú le gach idirphlé agus rannpháirtíocht chuiditheach faoi UNFCCC, go háirithe an t-idirphlé agus an rannpháirtíocht sin a cruthaíodh chun measúnú a dhéanamh ar an dul chun cinn comhchoiteann i dtreo spriocanna Chomhaontú Pháras a bhaint amach, amhail an t-athbhreithniú domhanda;

(e)    idirphlé beartais agus comhar a fhorbairt i gcur chun feidhme an chreata trédhearcachta feabhsaithe arna bhunú le Comhaontú Pháras, i réimsí tosaíochta arna gcomhaontú go frithpháirteach, lena n-áirítear cumais náisiúnta a fheabhsú chun leibhéil trédhearcachta níos airde a bhaint amach;

(f)    idirphlé déthaobhach agus comhar leasa fhrithpháirtigh a chur chun cinn d’fhonn tacú le próisis iltaobhacha, de réir mar is iomchuí, a bhféadfadh tionchar nach beag a bheith acu ar laghdú na n-astaíochtaí gás ceaptha teasa ó mhuiriompar agus eitlíocht idirnáisiúnta, go háirithe san Eagraíocht Eitlíochta Sibhialta Idirnáisiúnta agus san Eagraíocht Mhuirí Idirnáisiúnta;

(g)    beartais agus cláir aeráide intíre a chur chun cinn, lena dtacaítear le cuspóirí Chomhaontú Pháras maidir leis an athrú aeráide a mhaolú, a oiriúnú dó agus sreafaí airgeadais a ailíniú, é san áireamh trí bhíthin na spriocanna agus na ngníomhaíochtaí atá i NDCanna na bPáirtithe;

(h)    tacú le gníomhaíocht chun sreafaí airgeadais a ailíniú le bealach i dtreo astaíochtaí gás ceaptha teasa ísle agus forbairt aeráid-díonach, agus béim á leagan ar mhaoiniú cuimsitheach don aeráid, lena ndírítear ar na daoine is boichte agus ar ghrúpaí atá an-leochaileach i leith éifeachtaí díobhálacha an athraithe aeráide, amhail mná agus cailíní;

(i)    idirphlé a chur chun cinn maidir le beartais agus bearta oiriúnúcháin a neartú, é san áireamh i gcúrsaí a bhaineann le maoiniú le haghaidh oiriúnú, meastóireacht ar thorthaí agus méadú ar an athléimneacht;

(j)    sineirgí gníomhaithe ar son na haeráide ar gach leibhéal a chur chun cinn idir an riarachán poiblí, eagraíochtaí na sochaí sibhialta agus gnó príobháideach agus rannpháirtíocht na hearnála príobháidí a chothú i dtreo geilleagar íseal-astaíochtaí aeráid-díonach;

(k)    ionstraimí beartais eacnamaíoch a chur chun cinn do ghníomhú ar son na haeráide, amhail an phraghsáil carbóin, ionstraimí margadhbhunaithe agus cánacha carbóin, de réir mar is iomchuí;

(l)    feabhas a chur ar fhorbairt agus cur in úsáid teicneolaíochtaí íseal‑astaíochtaí atá inmharthana ó thaobh tráchtála de agus teicneolaíochtaí eile atá neamhdhíobhálach don aeráid;

(m)    iarrachtaí domhanda a chur chun cinn chun fóirdheontais neamhéifeachtúla i leith breoslaí iontaise a chuíchóiriú agus a chéimniú amach, ar fóirdheontais iad lena spreagtar tomhaltas diomailteach, agus riachtanais agus dálaí sonracha tíortha i mbéal forbartha á gcur san áireamh go hiomlán agus íoslaghdú á dhéanamh ar an drochthionchar a d’fhéadfadh a bheith ann ar a bhforbairt ar bhealach a chosnaíonn na pobail bhochta agus na pobail atá buailte;

(n)    idirphlé déthaobhach a fheabhsú maidir le réimsí eile den bheartas aeráide a d’fhéadfadh teacht chun cinn agus breithniú ar chuir chuige thrasnacha Chomhaontú Pháras agus Chlár Oibre 2030 a chothú.

AIRTEAGAL 4.5

Fuinneamh inbhuanaithe

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá earnáil an fhuinnimh do rathúnas eacnamaíoch agus do shíocháin agus cobhsaíocht idirnáisiúnta agus cuireann siad i dtábhacht go bhfuil claochlú earnáil an fhuinnimh fíorthábhachtach chun na spriocanna a leagadh amach i gClár Oibre 2030 agus Comhaontú Pháras a bhaint amach. Comhaontaíonn siad gur gá soláthairtí fuinnimh a fheabhsú agus a éagsúlú, an nuálaíocht a chur chun cinn, éifeachtúlacht fuinnimh a mhéadú chun rochtain ar fhuinneamh sábháilte, inbhuanaithe atá fónta ó thaobh an chomhshaoil agus inacmhainne a áirithiú. Aithníonn na Páirtithe nach mbeidh an t-aistriú fuinnimh gan chostas sna réigiúin agus tacóidh siad le haistriú cóir. Oibreoidh na Páirtithe i dtreo na gcuspóirí sin.

2.    Coinneoidh na Páirtithe malartuithe faisnéise ar bun maidir le fuinneamh agus rachaidh siad i gcomhar ar bhonn déthaobhach, réigiúnach agus iltaobhach chun tacú le margaí oscailte agus iomaíocha, dea‑chleachtais a chomhroinnt, rialú trédhearcach eolaíochtbhunaithe a chur chun cinn, agus réimsí comhair a phlé i ndáil le saincheisteanna fuinnimh.

3.    Déanfar an comhar idir na Páirtithe de bhun an Airteagail seo a chur chun feidhme agus aird chuí á tabhairt ar Airteagail 15.14 i gCuid III, chun sineirgí a áirithiú.

AIRTEAGAL 4.6

Rialachas na n-aigéan

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá bainistiú inbhuanaithe na n-aigéan agus na bhfarraigí, lena n-áirítear cosaint agus caomhnú na muirthimpeallachta, na n-aigéan agus an naisc aeráide, caomhnú agus úsáid inbhuanaithe agus bainistiú freagrach iascaigh, dobharshaothraithe agus gníomhaíochtaí muirí eile agus an méid a rannchuidíonn siad le deiseanna comhshaoil, eacnamaíocha agus sóisialta a sholáthar don ghlúin seo agus do na glúnta atá le teacht.

2.    Chuige sin, ar bhealach atá comhsheasmhach lena n-oibleagáidí faoin dlí idirnáisiúnta, go háirithe Coinbhinsiúin na Náisiún Aontaithe maidir le Dlí na Farraige, arna ndéanamh in Montego Bay, an 10 Nollaig 1982, gabhann na Páirtithe orthu féin an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    rannpháirtíocht ghníomhach na Stát uile a chur chun cinn chun an chaibidlíocht reatha a thabhairt chun críche go tráthúil agus ionstraim uaillmhianach idirnáisiúnta atá ceangailteach ó thaobh dlí a thabhairt i gcrích agus a chur chun feidhme faoi Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe maidir le Dlí na Farraige chun an bhithéagsúlacht mhuirí a chaomhnú agus a úsáid ar bhealach inbhuanaithe i limistéir lasmuigh den dlínse náisiúnta;

(b)    oibriú i gcomhar le chéile chun Sprioc Forbartha Inbhuanaithe (SDG) 14 agus Spriocanna gaolmhara eile a bhaint amach, é san áireamh i gcomhlachtaí agus próisis ábhartha réigiúnacha agus iltaobhacha;

(c)    rannchuidiú le rialachas idirnáisiúnta na n-aigéan a neartú, lena n-áirítear trí bhearnaí rialála agus cur chun feidhme a líonadh;

(d)    comhar agus comhairliúchán níos fearr a chur chun cinn, laistigh d’eagraíochtaí, d’ionstraimí agus de chomhlachtaí idirnáisiúnta inniúla agus eatarthu maidir le rialachas na n-aigéan a neartú agus forfheidhmiú éifeachtach a chur chun cinn;

(e)    bearta faireacháin, rialaithe agus faireachais a chur chun cinn agus a chur chun feidhme go héifeachtach, amhail scéimeanna breathnóra, córais um fhaireachán soithí, trasloingsiú a rialú, cigireachtaí ar muir agus Rialú Stáit ar Chalafoirt agus smachtbhannaí gaolmhara de réir a ndlíthe agus rialachán féin, arb é is aidhm dóibh stoic éisc a chaomhnú agus ró‑iascaireacht a chosc;

(f)    gníomhartha a choinneáil ar bun nó a ghlacadh agus oibriú i gcomhar le chéile chun iascaireacht neamhdhleathach, neamhthuairiscithe agus neamhrialáilte (NNN) a chomhrac, lena n-áirítear, i gcás inarb iomchuí, faisnéis a mhalartú faoi ghníomhaíochtaí NNN ina gcuid uiscí agus beartais agus bearta a chur chun feidhme chun táirgí NNN a eisiamh ó shreabha trádála agus ó oibríochtaí feirmeoireachta éisc;

(g)    oibriú i gcomhar le heagraíochtaí réigiúnacha bainistíochta iascaigh ina bhfuil an dá Pháirtí ina gcomhaltaí, ina mbreathnóirí nó ina bpáirtithe neamhchonarthacha comhoibríocha, agus i gcás inarb iomchuí sna heagraíochtaí sin, d’fhonn an dea-rialachas a bhaint amach;

(h)    an brú ar na haigéin a laghdú tríd an gcomhrac in aghaidh an truaillithe mhuirí agus an bhruscair mhuirí, é san áireamh truailliú muirí agus bruscar muirí ó fhoinsí talamhbhunaithe, ó phlaistigh agus ó mhicreaphlaistigh;

(i)    oibriú i gcomhar chun bearta caomhnaithe agus uirlisí bainistíochta éiceachóras agus limistéarbhunaithe a fhorbairt, lena n-áirítear limistéir mhuirí faoi chosaint, i gcomhréir le dlí gach Páirtí agus leis an dlí idirnáisiúnta agus bunaithe ar an bhfaisnéis eolaíoch is fearr atá ar fáil chun limistéir agus acmhainní cósta agus muirí a chosaint agus a athbhunú;

(j)    neartú shábháilteacht agus shlándáil na n-aigéan a spreagadh trí dhea-chleachtais a mhalartú maidir le feidhmeanna garda cósta agus faireachas muirí, é san áireamh trí chomhar feabhsaithe idir na húdaráis ábhartha;

(k)    uirlisí limistéarbhunaithe a chur chun cinn amhail pleanáil spásúil mhuirí atá bunaithe ar éiceachórais agus bainistiú comhtháite na limistéar cósta a chur chun cinn chun gníomhaíochtaí muirí a bhainistiú agus a fhorbairt ar bhealach inbhuanaithe;

(l)    oibriú i gcomhar chun taighde agus bailiú sonraí aigéin a neartú;

(m)    tacú le taighde muirí agus cinntí eolaíochtbhunaithe i ndáil le bainistiú iascaigh agus le gníomhaíochtaí saothraithe eile maidir le hacmhainní muirí;

(n)    oibriú i gcomhar chun éifeachtaí díobhálacha an athraithe aeráide ar na haigéin, ar na cóstaí agus ar na héiceachórais a íoslaghdú, lena n-áirítear trí astaíochtaí gás ceaptha teasa a mhaolú – go háirithe dé-ocsaíd charbóin – gníomhaíochtaí oiriúnaithe éifeachtacha agus tacaíocht do chur chun feidhme comhaontuithe idirnáisiúnta ábhartha agus gníomhaíochtaí idirnáisiúnta;

(o)    forbairt an dobharshaothraithe inbhuanaithe fhreagraigh a chur chun cinn, é san áireamh maidir le cur chun feidhme na gcuspóirí agus na bprionsabal atá sa Chód Iompair le haghaidh Iascach Freagrach, arna ghlacadh i Róimh na hIodáile, ag Eagraíocht Bhia agus Talmhaíochta na Náisiún Aontaithe, an 31 Deireadh Fómhair 1995;

(p)    dea-chleachtais a mhalartú maidir le forbairt inbhuanaithe gníomhaíochtaí eacnamaíocha muirí áirithe a bhfuil leas ag na Páirtithe iontu.

AIRTEAGAL 4.7

Rioscaí tubaiste a laghdú

1.    Aithníonn na Páirtithe gur gá bainistiú a dhéanamh ar rioscaí tubaiste nádúrtha agus de dhéanamh an duine ar an leibhéal náisiúnta agus ar an leibhéal domhanda.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile chun feabhas a chur ar bhearta coisctheacha, maolaithe, ullmhachta, freagartha agus téarnaimh chun rioscaí tubaiste a laghdú, cultúr coisc a chothú agus athléimneacht a sochaithe, a n-éiceachóras agus a mbonneagar a mhéadú, agus oibreoidh siad de réir mar is iomchuí ar leibhéal polaitiúil déthaobhach, réigiúnach agus iltaobhach chun laghdú rioscaí tubaiste domhanda a fheabhsú.

3.    Geallann na Páirtithe malartú faisnéise agus dea-chleachtas a chur chun cinn maidir le Creat Sendai um Laghdú Rioscaí Tubaistí 2015-2030 a chur chun feidhme agus faireachán a dhéanamh air, arna ghlacadh ag an Tríú Comhdháil Dhomhanda de chuid na Náisiún Aontaithe in Sendai na Seapáine, an 18 Márta 2015 trí ardáin réigiúnacha agus dhomhanda um chomhar, agus go háirithe maidir le measúnú riosca, cur chun feidhme pleananna laghdaithe rioscaí tubaiste ar gach leibhéal, bailiú agus úsáid staidrimh tubaistí agus sonraí maidir le caillteanas de dheasca tubaiste, lena n-áirítear meastóireacht eacnamaíoch ar thubaistí.

AIRTEAGAL 4.8

Forbairt an bheartais uirbigh

1.    Aithníonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann le beartais chun forbairt uirbeach inbhuanaithe a chur chun cinn mar bhealach chun rannchuidiú go héifeachtach le cur chun feidhme chuspóirí Chlár Oibre 2030 agus an Chláir Oibre Uirbigh Nua.

2.    Cuirfidh na Páirtithe comhar agus comhpháirtíocht chun cinn, a mbeidh na príomhghníomhairí uile i réimse na forbartha uirbí inbhuanaithe páirteach ann, go háirithe, maidir le bealaí chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin uirbeacha ar bhealach comhtháite cuimsitheach.

3.    Forbróidh na Páirtithe, cibé uair is féidir, deiseanna coincréiteacha le haghaidh comhair idir cathracha maidir le réitigh inbhuanaithe ar dhúshláin uirbeacha, d’fhonn fothú acmhainneachta a fheabhsú trí thaithí agus cleachtas a mhalartú, agus trí fhoghlaim fhrithpháirteach.

AIRTEAGAL 4.9

Comhar in earnáil na talmhaíochta agus forbairt tuaithe 1

1.    Comhoibreoidh na Páirtithe sa talmhaíocht agus san fhorbairt tuaithe agus é de chuspóir comhchoiteann acu feabhas a chur ar athléimneacht agus inbhuanaitheacht an táirgthe bia, ar an talmhaíocht inbhuanaithe agus ar bhainistiú acmhainní nádúrtha amhail uisce agus gníomhú ar son na haeráide, córais chiorclacha bhia, lena n-áirítear caillteanas agus cur amú bia a chosc agus a laghdú, eagraíochtaí táirgeoirí a chur chun cinn, tásca geografacha, taighde agus nuálaíocht, beartais forbartha tuaithe agus ionchas an mhargaidh talmhaíochta.

2.    Aithníonn na Páirtithe na hiarrachtaí a rinneadh i bhfóraim idirnáisiúnta chun feabhas a chur ar shlándáil dhomhanda an tsoláthair bia agus ar an gcothú agus ar thalmhaíocht inbhuanaithe agus gealltanas a thabhairt go nglacfaidh siad páirt ghníomhach i gcomhar sna fóraim sin d’fhonn rannchuidiú, faoi 2030, le deireadh a chur leis an ocras agus le gach cineál míchothaithe.

3.    Oibreoidh na Páirtithe le chéile chun rannchuidiú le Clár Oibre 2030 a bhaint amach san earnáil agraibhia, go háirithe Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe (SDGanna) 1, 2, 12, 15, 17 agus SDGanna ábhartha eile.

4.    Déanfaidh na Páirtithe comhpháirtíochtaí éifeachtacha poiblí, poiblí-príobháideacha agus na sochaí sibhialta a spreagadh agus a chur chun cinn, agus iad ag tógáil ar an taithí a fuarthas agus ar straitéisí maoiniúcháin na gcomhpháirtíochtaí dá bhforáiltear in SDG 17. Chuige sin, féachfaidh na Páirtithe le comhar agus comhordú déthaobhach a bhaineann leis an talmhaíocht agus forbairt tuaithe a fheabhsú bunaithe ar phrionsabal a spriocanna inbhuanaitheachta fadtéarmacha faoi seach, dá dtagraítear faoin gComhaontú Glas don Aontas Eorpach, faoi Straitéis an Aontais Eorpaigh ‘ón bhFeirm go dtí an forc’ agus faoi Straitéis Bhithéagsúlachta an Aontais Eorpaigh, agus faoi thionscnaimh inbhuanaitheachta agraibhia na Sile.

CAIBIDIL 5

COMHPHÁIRTÍOCHT EACNAMAÍOCH, SHÓISIALTA AGUS CHULTÚRTHA

AIRTEAGAL 5.1

Fiontraíocht agus tionsclaíocht

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile chun timpeallacht fhabhrach a chur chun cinn d’fhorbairt agus d’iomaíochas feabhsaithe fiontar beag agus meánmhéide (FBManna) agus do chomhar i réimse an bheartais tionscail de réir mar is iomchuí. Áireofar leis an gcomhar sin:

(a)    teagmhálacha idir oibreoirí eacnamaíocha a chur chun cinn, infheistíochtaí comhpháirteacha a spreagadh agus comhfhiontair agus líonraí faisnéise a bhunú trí bhíthin chláir chothrománacha atá ann cheana;

(b)    faisnéis agus taithí a mhalartú maidir le creatdálaí a chruthú le haghaidh FBManna chun a n‑iomaíochas a fheabhsú agus maidir le nósanna imeachta a bhaineann le FBManna a bhunú;

(c)    gníomhaíochtaí FBManna na bPáirtithe a éascú;

(d)    freagracht agus cuntasacht shóisialta chorparáideach a chur chun cinn agus cleachtais fhreagracha ghnó a spreagadh, lena n‑áirítear tomhaltas agus táirgeadh inbhuanaithe.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar chun éascú a dhéanamh ar ghníomhaíochtaí comhair ábhartha arna mbunú ag an earnáil phríobháideach.

AIRTEAGAL 5.2

Amhábhair

1.    Aithníonn na Páirtithe gurb é cur chuige trédhearcach, margadhbhunaithe an bealach is fearr chun timpeallacht a chruthú atá fabhrach d’infheistíocht in earnáil na n-amhábhar.

2.    Ar bhonn leasa fhrithpháirtigh, cuirfidh na Páirtithe an comhar chun cinn maidir le saincheisteanna a bhaineann le hamhábhair laistigh de shuíomhanna réigiúnacha nó iltaobhacha ábhartha nó trí idirphlé déthaobhach arna iarraidh sin do cheachtar den dá Pháirtí. Beidh sé d’aidhm ag an gcomhar sin trédhearcacht a chur chun cinn i margaí domhanda d’amhábhair agus rannchuidiú le forbairt inbhuanaithe.

3.    Déanfar an comhar idir na Páirtithe de bhun an Airteagail seo a chur chun feidhme agus aird chuí á tabhairt ar Airteagail 15.14 i gCuid III, chun sineirgí a áirithiú.

AIRTEAGAL 5.3

Iompar freagrach gnó, agus gnó agus cearta an duine

1.    Tacóidh na Páirtithe le Pleananna Gníomhaíochta Náisiúnta maidir le Gnó agus Cearta an Duine a fhorbairt agus a chur chun feidhme lena n-áiritheofar go ndéanfar forálacha éifeachtacha díchill chuí maidir le cearta an duine a lua agus a spreagadh sna Pleananna.

2.    Agus é á chur san áireamh go bhfuil sé de dhualgas ar Stáit cearta an duine a chosaint ina gcríoch i ndáil le gníomhaíocht ghnó, déanfaidh na Páirtithe iompar gnó freagrach a chur chun cinn i gcomhréir le caighdeáin idirnáisiúnta arna bhformhuiniú nó ar thacaigh na Páirtithe leo faoi Phrionsabail Threoracha na Náisiún Aontaithe maidir le Gnó agus Cearta an Duine, na Treoirlínte d’Fhiontair Ilnáisiúnta na hEagraíochta um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (ECFE), agus faoi Threoir ghinearálta ECFE um Dhícheall Cuí le haghaidh Iompar Gnó Freagrach, an Dearbhú Trípháirteach Prionsabal maidir le Fiontair Ilnáisiúnta agus Beartas Sóisialta na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair (EIS) agus Clár Oibre 2030.

AIRTEAGAL 5.4

Fostaíocht agus saincheisteanna sóisialta

1.    Aithníonn na Páirtithe, i gcomhréir le Clár Oibre 2030, gurb é díothú gach cineáil bochtaineachta agus gach gné den bhochtaineacht, lena n-áirítear an fhíorbhochtaineacht, an dúshlán is mó ar gá don domhan dul i ngleic leis agus gur ceanglas fíor-riachtanach don fhorbairt inbhuanaithe é. I ndáil leis sin, comhaontaíonn siad faisnéis a mhalartú maidir le modhanna chun an bhochtaineacht a thomhas d’fhonn tacú le beartais fhianaisebhunaithe.

2.    Admhaíonn na Páirtithe gur cheart caighdeáin mhaireachtála a fheabhsú, poist ardcháilíochta a chruthú agus cosaint shóisialta agus obair chuibhiúil do gach duine – mná agus fir – a chur chun cinn a bheith i gcroílár na mbeartas fostaíochta agus sóisialta.

3.    Déanfaidh na Páirtithe na prionsabail bhunúsacha agus na cearta bunúsacha san obair a leagtar amach i nDearbhú na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair maidir le Prionsabail Bhunúsacha agus Cearta Bunúsacha san Obair agus a leanann é, arna ghlacadh sa Ghinéiv an 18 Meitheamh 1998, i nDearbhú na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair maidir le Ceartas Sóisialta do Dhomhandú Cothrom, arna ghlacadh an 10 Meitheamh 2008 agus i gCoinbhinsiúin bhunúsacha chomhfhreagracha na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair, a urramú, a chur chun cinn agus a bhaint amach.

4.    Cuirfidh na Páirtithe feabhas ar an gcomhar, é san áireamh an comhar idir comhpháirtithe sóisialta i réimse na fostaíochta agus na ngnóthaí sóisialta, agus cuirfidh siad chun cinn malartuithe dea-chleachtas maidir le fostaíocht, sláinte agus sábháilteacht ag an obair, cigireachtaí saothair, obair neamhdhearbhaithe, idirphlé sóisialta agus cosaint shóisialta agus saothair, lena n-áirítear measúnú ar thionchair an gheilleagair neamhfhoirmiúil chomh maith le haistrithe gairmiúla a bhainistiú.

5.    Comhaontaíonn na Páirtithe idirphlé tráthrialta a bhunú chun dul chun cinn na hoibre sna réimsí leasa choitinn sin agus dearadh agus éifeachtacht a gcuid beartas sna réimsí sin a thionlacan agus a athbhreithniú.

AIRTEAGAL 5.5

Daoine scothaosta agus daoine faoi mhíchumas

1.    Geallann na Páirtithe go n-oibreoidh siad ar mhaithe le leas, dínit agus cuimsiú éifeachtach grúpaí leochaileacha ina sochaithe, chomh maith leo siúd a mbíonn bacainní rompu ar a rannpháirtíocht sa tsochaí ar bhonn comhionann le daoine eile, go háirithe daoine scothaosta agus daoine faoi mhíchumas.

2.    Aithníonn na páirtithe a thábhachtaí atá sé aosú dearfach agus inrochtaineacht a chur chun cinn ar gach leibhéal le linn an tsaoil. Aithníonn na Páirtithe freisin a thábhachtaí atá sé na hoibleagáidí inrochtaineachta faoi Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas a chomhlíonadh, arna ghlacadh an 13 Nollaig 2006.

3.    Comhaontaíonn na Páirtithe oibriú i gcomhar chun an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    gníomhaíochtaí a chur chun cinn agus a fhorbairt chun tacú le deiseanna i margadh an tsaothair agus cuimsiú sóisialta daoine scothaosta agus daoine faoi mhíchumas a mhéadú;

(b)    oideachas cuimsitheach agus foghlaim ar feadh an tsaoil a áirithiú do dhaoine faoi mhíchumas, go háirithe leanaí agus daoine óga, agus do dhaoine scothaosta;

(c)    gníomhaíochtaí spriocdhírithe a chur chun cinn lena ndíreofar ar dhaoine faoi mhíchumas meabhrach agus intleachta agus ag a bhfuil fadhbanna meabhairshláinte a chuimsiú, chomh maith le slánú agus athshlánú na ndaoine sin;

(d)    dea-chleachtais maidir le gairis chúnta a shainaithint agus a mhalartú, lena n-áirítear na cinn sin a úsáidtear i soláthar cúraim chun maireachtáil neamhspleách a chothú agus atá inúsáidte do dhaoine scothaosta agus do dhaoine faoi mhíchumas araon, lena n-áirítear iad siúd atá i staideanna spleáchais;

(e)    inrochtaineacht táirgí agus seirbhísí a fheabhsú ar bhealach comhleanúnach chun rochtain a áirithiú ar bhonn comhionann agus gan idirdhealú in aghaidh daoine faoi mhíchumas nó daoine scothaosta.

AIRTEAGAL 5.6

An Óige

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá an óige chun an fás agus an rathúnas a spreagadh. I ndáil leis an méid sin, leagfaidh na Páirtithe béim ar a thábhachtaí atá sé fostaíocht agus poist chuibhiúla a chruthú do dhaoine óga, chomh maith le tionscadail a fhorbairt atá dírithe ar a rannpháirtíocht shibhialta a mhéadú.

2.    Comhoibreoidh na Páirtithe chun an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    rannpháirtíocht ghníomhach daoine óga sa tsochaí shibhialta a éascú;

(b)    comhar agus malartuithe i réimse an bheartais óige agus oideachais neamhfhoirmiúil a fhothú le haghaidh na hóige agus oibrithe óige;

(c)    forbairt inbhuanaithe agus chuimsitheach a chur chun cinn trí dhul i mbun idirphlé d’fhonn tacú le feachtais feasachta atá dírithe ar an óige maidir le cearta an duine agus neamh-idirdhealú.

3.    Laistigh den chreat sin, déanfaidh siad obair chomhpháirteach chun an bhulaíocht agus an foréigean a chomhrac i bhforais oideachais.

AIRTEAGAL 5.7

Cultúr

1.    Comhoibreoidh na Páirtithe i bhfóraim idirnáisiúnta ábhartha, go háirithe Eagraíocht Oideachais, Eolaíochta agus Cultúir na Náisiún Aontaithe (UNESCO), chun cuspóirí comhchoiteanna a shaothrú agus éagsúlacht chultúrtha a chothú, é san áireamh trí Choinbhinsiún UNESCO ar Éagsúlacht Léirithe Cultúir a Chosaint agus a Chur Chun Cinn a chur chun feidhme, arna ghlacadh an 20 Deireadh Fómhair 2005.

2.    Déanfaidh na Páirtithe idirphlé agus comhar níos dlúithe a chur chun cinn in earnálacha an chultúir agus na cruthaitheachta, lena n-áirítear maidir le teicneolaíochtaí agus meáin chlosamhairc atá ag teacht chun cinn agus nua, agus aird á tabhairt ar na comhaontuithe déthaobhacha atá ann cheana leis na Ballstáit, chun feabhas a chur, inter alia, ar thuiscint fhrithpháirteach agus ar eolas frithpháirteach ar a gcultúir faoi seach agus ar a malartuithe sa réimse sin.

3.    Féachfaidh na Páirtithe le bearta iomchuí a dhéanamh chun malartuithe cultúrtha a chur chun cinn agus chun tionscnaimh chomhpháirteacha a chur i gcrích i réimsí cultúrtha éagsúla, lena n-áirítear comhléiriú i réimsí na meán, na scannán agus na teilifíse, agus úsáid á baint as na hionstraimí agus na creataí comhair atá ar fáil.

4.    Spreagfaidh na Páirtithe comhphlé idirchultúrtha idir eagraíochtaí na sochaí sibhialta agus idir daoine aonair as na Páirtithe chomh maith.

AIRTEAGAL 5.8

Taighde agus nuálaíocht

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar i réimse an taighde eolaíoch, na forbartha teicneolaíche agus na nuálaíochta ar bhonn leasa choitinn agus tairbhe fhrithpháirtigh agus i gcomhréir lena rialacha agus a bhforálacha inmheánacha. Beidh an comhar sin dírithe ar fhorbairt shóisialta agus eacnamaíoch a chur chun cinn, dul i ngleic le dúshláin shochaíocha dhomhanda, barr feabhais eolaíoch a bhaint amach, iomaíochas réigiúnach a fheabhsú agus an caidreamh idir na Páirtithe a neartú, as a dtiocfaidh comhpháirtíocht fhadtréimhseach. Cothóidh na Páirtithe idirphlé beartais agus úsáidfidh siad a n-ionstraimí éagsúla, amhail an Comhaontú le haghaidh comhar eolaíochta agus teicneolaíochta idir an Comhphobal Eorpach agus Poblacht na Sile, arna dhéanamh sa Bhruiséil an 23 Meán Fómhair 2002, ar bhealaí comhlántacha.

2.    Féachfaidh na Páirtithe leis an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    feabhas a chur ar dhálaí le haghaidh soghluaisteacht taighdeoirí, eolaithe, saineolaithe, mac léinn agus fiontraithe agus gluaiseacht ábhair agus trealaimh thar theorainneacha;

(b)    rochtain chómhalartach a éascú ar chláir eolaíochta, theicneolaíochta agus nuálaíochta, bonneagair thaighde agus saoráidí, foilseacháin agus sonraí eolaíochta a chéile;

(c)    comhar a mhéadú i dtaighde agus caighdeánú réamhnormatach;

(d)    comhphrionsabail a chur chun cinn chun go gcaithfear le cearta maoine intleachtúla i dtionscadail taighde agus nuálaíochta ar bhealach cothrom agus comhionann;

(e)    idirphlé beartais maidir leis an nuálaíocht a spreagadh, atá dírithe ar FBManna go háirithe, d’fhonn earraí agus seirbhísí nua a ghiniúint, agus nuálaíocht theicneolaíoch agus fiontraíocht a spreagadh;

(f)    méadú a dhéanamh ar líon na dtionscadal gnó comhpháirteach taighde fheidhmigh agus forbartha lena bhféachtar le réitigh nuálacha a ghiniúint ar fhadhbanna agus dúshláin choiteanna;

(g)    líonraí agus naisc a chothú idir institiúidí taighde agus nuálaíochta – amhail ollscoileanna agus lárionaid taighde agus cuideachtaí, i réigiúin na bPáirtithe, chun gníomhaíochtaí gar don mhargadh a fhorbairt;

(h)    tacú le cláir nuálaíochta sóisialta agus poiblí arb é is aidhm dóibh feabhas a chur ar fhorbairt shóisialta na réigiún agus ar cháilíocht saoil na saoránach go háirithe;

(i)    comhar agus malartú dea-chleachtas, beartas agus straitéisí a chur chun cinn, lena n-áirítear dúshláin dhomhanda, idir lucht déanta beartas, gníomhaireachtaí nuálaíochta agus páirtithe leasmhara ábhartha eile.

3.    Cuirfidh na Páirtithe na gníomhaíochtaí seo a leanas chun cinn, a mbeidh eagraíochtaí rialtais, ionaid taighde phoiblí agus phríobháideacha, institiúidí ardoideachais, gníomhaireachtaí agus líonraí nuálaíochta, agus páirtithe leasmhara eile, lena n‑áirítear FBManna, páirteach iontu:

(a)    tionscnaimh chomhpháirteacha chun feasacht a ardú faoi chláir eolaíochta, theicneolaíochta, nuálaíochta agus fothaithe acmhainneachta agus deiseanna chun bheith rannpháirteach i gcláir a chéile;

(b)    cruinnithe agus ceardlanna comhpháirteacha a bheidh dírithe ar fhaisnéis agus dea‑chleachtais a mhalartú agus réimsí a shainaithint le haghaidh taighde comhpháirteach;

(c)    gníomhaíochtaí comhpháirteacha agus cómhaoinithe taighde agus nuálaíochta, lena n-áirítear líonraí téamacha, i réimsí leasa choitinn;

(d)    measúnú agus meastóireacht a aithnítear go frithpháirteach ar chomhar eolaíochta agus nuálaíochta agus scaipeadh na dtorthaí comhfhreagracha.

AIRTEAGAL 5.9

Comhar polach

Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá an t-idirphlé agus an comhar ar an leibhéal déthaobhach agus ar an leibhéal iltaobhach in ábhair pholacha. Déanfar an comhar sin a threorú trí shain-idirphlé agus trí mhalartú dea-chleachtas, é san áireamh faoi chuimsiú an Choimisiúin um Chaomhnú Beo-Acmhainní Muirí Antartacha.

AIRTEAGAL 5.10

Beartas digiteach

1.    Aithníonn na Páirtithe go gcuireann teicneolaíochtaí faisnéise agus cumarsáide (TFCanna) leis an bhforbairt eacnamaíoch, oideachais agus shóisialta. Malartóidh na Páirtithe tuairimí faoina mbeartais faoi seach sa réimse sin.

2.    Dá bhrí sin, oibreoidh na Páirtithei gcomhar i mbeartais TFC. Féadfar na nithe seo a leanas a áireamh leis an gcomhar sin:

(a)    tuairimí a mhalartú ar na gnéithe difriúla den Straitéis maidir le Margadh Aonair Digiteach an Aontais Eorpaigh, go háirithe beartais agus rialáil na cumarsáide leictreonaí, lena n‑áirítear rochtain ar sheirbhísí leathanbhanda, príobháideachas agus sonraí pearsanta a chosaint, sreafaí sonraí, ceanglais maidir le logánú sonraí, ríomhsheirbhísí rialtais, rialtas oscailte, sonraí oscailte, slándáil idirlín, ríomhsheirbhísí sláinte, agus neamhspleáchas údarás rialála;

(b)    tuairimí a mhalartú maidir le neodracht líonra, mar phrionsabal chun idirlíon saor agus oscailte a chur chun cinn, agus cruthú seirbhísí agus feidhmchlár ar líne agus rochtain orthu ar mhaithe leis na saoránaigh uile;

(c)    TFCanna a chur chun cinn mar mhodhanna forbartha sóisialta, cultúrtha agus eacnamaíche, cuimsiú sóisialta agus digiteach agus éagsúlacht chultúrtha mar aon le huirlis fíor-riachtanach chun nascacht a spreagadh i scoileanna agus chun líonraí taighde agus acadúla a fhorbairt;

(d)    idirnascadh agus idir‑inoibritheacht líonraí taighde a fhorbairt, mar aon le bonneagair agus seirbhísí ríomhaireachta agus sonraí eolaíocha, agus an fhorbairt sin a chur chun cinn ina comhthéacs réigiúnach;

(e)    oibriú i gcomhar i réimse na ríomhsheirbhísí rialtais agus iontaoibh a chur i seirbhísí amhail ríomhshíniú agus ríomh‑shainaitheantas, ag díriú ar phrionsabail bheartais, faisnéis agus dea‑chleachtais a mhalartú maidir le TFCanna a úsáid chun riarachán poiblí a nuachóiriú agus chun seirbhísí poiblí ardcháilíochta a chur chun cinn agus acmhainní poiblí a bhainistiú ar bhealach trédhearcach;

(f)    faisnéis a mhalartú faoi chaighdeáin, measúnú comhréireachta agus cineálcheadú, inter alia chun trádáil a éascú;

(g)    malartú saineolaithe agus oiliúint do na saineolaithe sin a chur chun cinn, go háirithe gairmithe óga agus mná;

(h)    scileanna digiteacha a chur chun cinn.

AIRTEAGAL 5.11

Oideachas agus ardoideachas

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar i réimse an oideachais d’fhonn tacú le caipiteal daonna a fhorbairt, go háirithe ar leibhéal an ardoideachais.

2.    Chun tacú le cáilíocht agus nuachóiriú córas ardoideachais, déanfaidh na Páirtithe an méid seo a leanas:

(a)    soghluaisteacht mac léinn, acadóirí agus foirne riaracháin a chur chun cinn trí chláir atá ann cheana nó trí chláir nua;

(b)    acmhainneachtaí in institiúidí ardoideachais a fheabhsú;

(c)    feabhas a chur ar shásraí chun cáilíochtaí agus tréimhsí staidéir thar lear a aithint, i gcomhréir le dlí gach Páirtí.

AIRTEAGAL 5.12

Gníomhaíochtaí loingseoireachta satailíte sibhialta, fhaire na cruinne agus gníomhaíochtaí spáis eile

1.    Aithníonn na Páirtithe go bhfuil tionchar dearfach ag gníomhaíochtaí spáis ar fhorbairt chomhshaoil eacnamaíoch, shóisialta agus inbhuanaithe agus ar iomaíochas tionsclaíoch.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar, i gcomhréir le coinbhinsiúin idirnáisiúnta, agus lena ndlí féin, maidir le hábhair leasa choitinn i réimse na ngníomhaíochtaí spáis shibhialta, amhail:

(a)    taighde ar an spás, lena n-áirítear taighde ar loingseoireacht satailíte agus ar fhaire na cruinne trí rannpháirtíocht sa chlár Fís Eorpach;

(b)    comhar maidir le feidhmchláir agus seirbhísí córas domhanda satailíte lum loingseoireacht satailíte lena n-áirítear go háirithe taighde eolaíoch, comhar tionsclaíoch, trádáil agus forbairt margaidh, caighdeáin iarratais, bearta deimhniúcháin agus rialála;

(c)    córais méadúcháin satailíte a fhorbairt, go háirithe le haghaidh córais aeriompair nó mhéadúcháin, cosaint fhrithpháirteach bhonneagar na gcóras loingseoireachta satailíte, comhar maidir le hidir-inoibritheacht, comhoiriúnacht agus úsáid speictrim;

(d)    faire na cruinne agus domhaneolaíocht, lena n-áirítear comhar i bhfóraim iltaobhacha agus go háirithe sa Ghrúpa um Fhaire na Cruinne (‘GEO’) agus an Coiste um Shatailít Fhaire na Cruinne chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin shochaíocha agus chun comhpháirtíochtaí gnó agus nuálaíochta i ndáil le faire na cruinne a éascú faoi chuimsiú chomhpháirt Copernicus de Chlár Spáis an Aontais trí réimsí leasa choitinn a shainaithint;

(e)    cumarsáid satailíte.

AIRTEAGAL 5.13

Turasóireacht

1.    Comhoibreoidh na Páirtithe i réimse na turasóireachta d’fhonn malartú faisnéise a fheabhsú agus dea-chleachtais a bhunú chun forbairt chothrom agus inbhuanaithe na turasóireachta a áirithiú agus chun tacú le cruthú post, forbairt eacnamaíoch agus feabhsú cáilíochta saoil.

2.    Díreoidh na Páirtithe go háirithe ar an méid seo a leanas:

(a)    acmhainneacht na hoidhreachta nádúrtha agus na hoidhreachta cultúrtha a chosaint agus a uasmhéadú;

(b)    sláine agus leasanna na bpobal áitiúil a urramú;

(c)    comhar a chur chun cinn idir réigiúin na bPáirtithe agus réigiúin agus bardais na dtíortha comharsanachta;

(d)    malartú faisnéise agus comhar a chur chun cinn le haghaidh tionscail chruthaitheacha agus nuálaíocht in earnáil na turasóireachta.

AIRTEAGAL 5.14

Staidreamh

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar i réimse an Staidrimh.

2.    Féadfar na nithe seo a leanas a áireamh leis an gcomhar sin:

(a)    comhchuibhiú modheolaíochtaí staidrimh a chur chun cinn chun feabhas a chur ar inchomparáideacht sonraí;

(b)    staidreamh oifigiúil a tháirgeadh agus a scaipeadh agus táscairí a fhorbairt;

(c)    eolas agus dea-chleachtais a mhalartú idir institiúidí oifigiúla na Sile atá i gceannas ar ábhair agus nósanna imeachta staidrimh agus a gcontrapháirtithe san Aontas Eorpach.

AIRTEAGAL 5.15

Iompar

1.    Oibreoidh na Páirtithe i réimsí ábhartha an bheartais iompair, lena n-áirítear beartas iompair comhtháite, d’fhonn córas iompair éifeachtach, inbhuanaithe, sábháilte, slán agus neamhdhíobhálach do phaisinéirí agus d’earraí araon a fhorbairt agus tacú leis.

2.    Beidh sé d’aidhm ag an gcomhar sin na nithe seo a leanas a chur chun cinn:

(a)    malartú faisnéise maidir lena mbeartais iompair, caighdeáin iompair agus dea-chleachtais iompair féin agus ábhair leasa fhrithpháirtigh eile;

(b)    idirnascadh agus idir-inoibritheacht gréasán;

(c)    cur chuige córais iompair ilmhódaigh;

(d)    timpeallacht atá fabhrach don infheistíocht;

(e)    sábháilteacht agus slándáil na gcóras iompair;

(f)    saincheisteanna iompair a bhaineann leis an gcomhshaol;

(g)    réitigh iompair ísealcharbóin nó atá saor ó charbón, taighde agus nuálaíocht, réitigh chliste agus dhigiteacha;

(h)    sain-idirphlé agus comhar a éascú laistigh d’fhóraim iompair idirnáisiúnta;

(i)    réitigh iompair inbhuanaithe lena n-áirítear i ndáil le soghluaisteacht uirbeach; agus

(j)    éascú trádála, éifeachtúlacht mhéadaithe agus barrfheabhsú oibríochtaí iompair agus lóistíochta trí dhigitiú agus simpliú na gceanglas maidir le tuairisciú ar fud na modhanna iompair uile.

CAIBIDIL 6

RÉIMSÍ EILE

AIRTEAGAL 6.1

Beartais mhaicreacnamaíocha

Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile agus cuirfidh siad malartú faisnéise agus tuairimí maidir le beartais agus treochtaí maicreacnamaíocha chun cinn.

AIRTEAGAL 6.2

Cúrsaí cánach

Aithníonn na Comhpháirtithe agus tugann gealltanas dá réir cur chun feidhme phrionsabail an dea-rialachais i gcúrsaí cánach, lena n-áirítear na caighdeáin dhomhanda maidir le trédhearcacht agus malartú faisnéise, agus caighdeáin íosta in aghaidh chreimeadh an bhoinn agus aistriú brabúis (BEPS), a bhaint amach, chomh maith le cleachtais chánach dhíobhálacha a dhíothú. Cuirfidh na Páirtithe cothrom na Féinne chun cinn agus oibreoidh siad chun feabhas a chur ar an gcomhar idirnáisiúnta i réimse an chánachais chun seachaint cánach agus imghabháil cánach a chosc.

AIRTEAGAL 6.3

Beartas tomhaltóirí

Aithníonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann le hardleibhéal cosanta tomhaltóirí a áirithiú agus, chuige sin, féachfaidh siad le dul i gcomhar sa réimse a bhaineann le beartas tomhaltóirí. Comhaontaíonn na Páirtithe go bhféadfaí an méid seo a leanas a bheith i gceist leis an gcomhar sin, a mhéid is féidir:

(a)    faisnéis a mhalartú maidir lena gcreataí cosanta tomhaltóirí faoi seach, lena n‑áirítear maidir le dlíthe tomhaltóirí, sábháilteacht táirgí tomhaltóirí, sásamh tomhaltóirí agus forfheidhmiú na reachtaíochta maidir le tomhaltóirí;

(b)    forbairt comhlachas tomhaltóirí neamhspleách agus teagmhálacha idir ionadaithe tomhaltóirí a spreagadh.

AIRTEAGAL 6.4

An tsláinte phoiblí

Comhaontaíonn na Páirtithe comhoibriú i gcúrsaí sláinte poiblí, go háirithe a mhéid a bhaineann le galair theagmhálacha a chosc agus a rialú, ullmhacht chun ráigeanna galar ardphataigineach a chomhrac, forfheidhmiú na Rialachán Sláinte Idirnáisiúnta (2005), arna ghlacadh an 23 Bealtaine 2005 ag an gComhthionól Domhanda Sláinte agus an fhrithsheasmhacht fhrithmhiocróbach a chomhrac.

AIRTEAGAL 6.5

An comhar i réimse an spóirt agus na gníomhaíochta coirp

Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile i réimse an spóirt agus na gníomhaíochta coirp mar bhealach chun stíl mhaireachtála ghníomhach agus fholláin a fhorbairt, lena n-áirítear cur chun cinn na gníomhaíochta coirp chun an tsláinte a fheabhsú i ngach aoisghrúpa, róil shóisialta agus luachanna oideachais an spóirt a chur chun cinn agus bagairtí in aghaidh an spóirt a chomhrac, amhail an dópáil, an chúbláil cluichí, an ciníochas agus an foréigean.

CAIBIDIL 7

NUACHÓIRIÚ AN STÁIT AGUS NA SEIRBHÍSE POIBLÍ, DÍLÁRÚ,  
BEARTAS RÉIGIÚNACH AGUS COMHAR IDIRINSTITIÚIDEACH

AIRTEAGAL 7.1

Nuachóiriú stáit

I gcomhthéacs a n-idirphlé polaitiúil agus a gcomhar polaitiúil, oibreoidh na Páirtithe chun taithí a mhalartú maidir le hábhair a bhaineann le nuachóiriú agus dílárú an Stáit agus an riaracháin phoiblí, agus leas á bhaint as ceachtanna ó dhea-chleachtais na bPáirtithe maidir le héifeachtacht eagraíochtúil dhomhanda agus as an reachtaíocht agus an creat institiúideach atá ann cheana d’fhonn dea-rialachas a bhaint amach, lena n-áirítear an méid seo a leanas:

(a)    aitheantas a thabhairt do neamhspleáchas agus do ról na n-uasinstitiúidí iniúchóireachta maidir leis an dea-rialachas a chur chun cinn ar gach leibhéal trí éifeachtúlacht, cuntasacht, éifeachtacht agus trédhearcacht a áirithiú;

(b)    trédhearcacht agus cuntasacht a chur chun cinn i mbeartais phoiblí agus i gcinnteoireacht i leith a saoránach, agus ról na sochaí sibhialta sa réimse sin a neartú;

(c)    cultúr ionracais agus macántachta a chur chun cinn sa tseirbhís phoiblí lena gcuimsítear an tsochaí ina hiomláine, i gcomhar leis an earnáil phríobháideach agus leis an tsochaí shibhialta;

(d)    nuálaíocht san earnáil phoiblí a chur chun cinn, tacú léi agus í a spreagadh, réitigh a sholáthar ar na fadhbanna agus ar na dúshláin a bhaineann lena leibhéil agus lena réimsí oibre éagsúla, ionas go nginfidh siad luach poiblí san éiceachóras nuálaíochta agus sa tsochaí.

AIRTEAGAL 7.2

Beartas réigiúnach agus dílárú

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá beartais chun forbairt réigiúnach agus chríochach chothrom inbhuanaithe a chur chun cinn. Admhaíonn na Páirtithe an tábhacht a bhaineann le réigiúin agus le hobair le rialtais fhonáisiúnta, agus conas is féidir leo eolas tábhachtach a sholáthar faoi bheartais phoiblí i gcomhréir le ceanglais dhílárú na Sile amach anseo.

2.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar, nuair is féidir, d’fhonn feabhas a chur ar chórais rialachais ar leibhéil éagsúla, fothú acmhainneachta trí mhalartú taithí agus cleachtais agus foghlaim fhrithpháirteach, maidir le réitigh inbhuanaithe ar dhúshláin forbartha críochaí agus réigiúnaí, maidir le beartais arb é is aidhm dóibh comhtháthú sóisialta, eacnamaíoch agus críochach a chur chun cinn, lena n-áirítear comhar trasteorann, maidir le beartas réigiúnach a bhunú agus a chur chun feidhme agus maidir le straitéisí forbartha críochaí a eagrú agus maidir le saincheisteanna comhpháirtíochta, nósanna imeachta agus modhanna pleanála agus meastóireachta, nuálaíocht réigiúnach agus beartais um speisialtóireacht chliste.

3.    Gabhann na Páirtithe orthu féin dinimic agus deiseanna comhair idir réigiúin an Aontais Eorpaigh agus réigiúin na Sile a neartú agus a leathnú, nuair is féidir, trí chláir chomhpháirteacha agus tionscadail chomhpháirteacha a cheapadh agus a chur i gcrích arb é is aidhm dóibh, inter alia, forbairt réigiúnach agus chríochach a fhorbairt.

4.    Féachfaidh na Páirtithe le taithí agus dea-chleachtais a mhalartú maidir leis na hidirghaolta idir dílárú agus cur chun feidhme an bheartais réigiúnaigh.

AIRTEAGAL 7.3

Comhar idirinstitiúideach

1.    Gabhann na Páirtithe orthu féin idirphlé agus comhar níos dlúithe a spreagadh agus a éascú idir na hinstitiúidí lena mbaineann in aon cheann de na réimsí a áirítear sa Chomhaontú seo. Chun na críche sin, spreagfaidh na Páirtithe teagmhálacha idir institiúidí Rialtas na Sile agus an earnáil phoiblí agus institiúidí ábhartha eile na Sile lena gcontrapháirtithe san Aontas Eorpach chun aghaidh a thabhairt ar an gcomhar earnála is leithne is féidir, lena n-áirítear an méid seo a leanas:

(a)    éilliú a chosc agus a chomhrac;

(b)    oiliúint agus tacaíocht eagraíochtúil;

(c)    cúnamh teicniúil arna sholáthar d’institiúidí na Sile atá freagrach as beartais phoiblí a ghiniúint, a chur i gcrích agus as meastóireacht a dhéanamh orthu agus as faisnéis a sholáthar maidir leis na beartais sin, lena n-áirítear cruinnithe d’fhoireann institiúidí an Aontais Eorpaigh le contrapháirtithe ón tSile;

(d)    malartú rialta faisnéise mar a mheastar a bheith iomchuí, é san áireamh trí úsáid teicneolaíochtaí cumarsáide faisnéise, agus líonraí faisnéise a fhorbairt, agus coimirciú sonraí pearsanta i ngach réimse ina n-éilítear malartú sonraí á cosaint an tráth céanna;

(e)    malartú faisnéise agus dea-chleachtas maidir le digitiú nósanna imeachta Stáit a bhaineann le soláthar seirbhísí do shaoránaigh;

(f)    saineolas a aistriú;

(g)    réamhstaidéir agus cur i gcrích comhpháirteach tionscadal lena mbaineann rannchuidiú airgeadais comhréireach;

(h)    pleananna gníomhaíochta a fhorbairt lena n-áirítear pointí fócasacha, amchláir agus sásraí measúnaithe;

(i)    rannchuidiú le cumas, inniúlachtaí agus scileanna a ghiniúint i réimse na nuálaíochta poiblí.

2.    Féadfaidh na Páirtithe, trí chomhaontú frithpháirteach, réimsí eile gníomhaíochta a chur leis na réimsí sin dá dtagraítear i mír 1.

(1)    A mhéid a chumhdaítear na hábhair a chumhdaítear leis an Airteagal seo freisin i gCaibidil 14, déanfar an comhar dá dtagraítear san Airteagal seo i gcomhréir leis an gCaibidil sin.

AN COIMISIÚN EORPACH

An Bhruiséil,5.7.2023

COM(2023) 432 final

IARSCRÍBHINN

a ghabhann leis an

Togra le haghaidh CINNEADH ÓN gCOMHAIRLE

maidir le tabhairt i gcrích, thar ceann an Aontais Eorpaigh, an Chreat-Chomhaontaithe Ardleibhéil idir an tAontas Eorpach agus a Bhallstáit, de pháirt, agus Poblacht na Sile, den pháirt eile

CUID III

TRÁDÁIL AGUS ÁBHAIR A BHAINEANN LE TRÁDÁIL

CAIBIDIL 8

FORÁLACHA GINEARÁLTA AGUS INSTITIÚIDEACHA

ROINN A

FORÁLACHA GINEARÁLTA

AIRTEAGAL 8.1

Bunú limistéir saorthrádála

Leis seo, bunaíonn na Páirtithe limistéar saorthrádála, i gcomhréir le hAirteagal XXIV de GATT 1994 agus le hAirteagal V de GATS.

AIRTEAGAL 8.2

Cuspóirí

Tá sé de chuspóir ag an gCuid seo den Chomhaontú seo:

(a)    trádáil earraí a leathnú agus a éagsúlú, i gcomhréir le hAirteagal XXIV de GATT 1994, idir na Páirtithe trí bhacainní taraife agus bacainní neamhtharaife ar thrádáil a laghdú nó a dhíothú;

(b)    trádáil earraí a éascú, go háirithe trí na forálacha maidir le custaim agus éascú trádála, caighdeáin, rialacháin theicniúla, nósanna imeachta um measúnú comhréireachta, agus bearta sláintíochta agus fíteashláintíochta, agus caomhnú a dhéanamh ag an am céanna ar cheart gach Páirtí chun rialáil d’fhonn cuspóirí beartais phoiblí a bhaint amach;

(c)    léirscaoileadh na trádála i seirbhísí, i gcomhréir le hAirteagal V de GATS;

(d)    cúinsí eacnamaíochta a fhorbairt a bheidh fabhrach do shreafaí infheistíochta méadaithe, feabhas a chur ar na coinníollacha bunaíochta ar bhonn phrionsabal an neamh-idirdhealaithe agus, ag an am céanna, caomhnú a dhéanamh ar an gceart atá ag gach Páirtí maidir leis na bearta is gá a ghlacadh agus a fhorfheidhmiú chun cuspóirí beartais dlisteanacha a shaothrú;

(e)    trádáil agus infheistíocht idir na Páirtithe a éascú, lena n‑áirítear trí aistriú saor íocaíochtaí reatha agus gluaiseachtaí caipitil;

(f)    timpeallacht a fhorbairt atá fabhrach d’infheistíocht trí rialacha trédhearcacha, cobhsaí agus intuartha a sholáthar lena ráthaítear cóir chothrom d’infheisteoirí agus córas cúirte a bhunú chun díospóidí idir infheisteoirí agus an stát a réiteach ar bhealach éifeachtach, cothrom agus intuartha;

(g)    margaí soláthair phoiblí na bPáirtithe a oscailt go héifeachtach agus go cómhalartach;

(h)    an nuálaíocht agus an chruthaitheacht a chur chun cinn trí chosaint leordhóthanach agus éifeachtach ceart maoine intleachtúla a áirithiú i gcomhréir leis na hoibleagáidí idirnáisiúnta is infheidhme idir na Páirtithe;

(i)    coinníollacha a chur chun cinn lena gcothaítear iomaíocht neamhshaofa, go háirithe maidir le trádáil agus infheistíocht idir na Páirtithe;

(j)    trádáil idirnáisiúnta a fhorbairt ar bhealach a chuireann le forbairt inbhuanaithe ó thaobh a gnéithe eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil de; agus

(k)    sásra um réiteach díospóidí a bheadh éifeachtach, cóir agus intuartha a bhunú chun díospóidí maidir le léirmhíniú agus cur i bhfeidhm na Coda seo den Chomhaontú seo a réiteach.

AIRTEAGAL 8.3

Sainmhínithe a bhfuil feidhm ghinearálta acu

Chun críocha na Coda seo den Chomhaontú seo, maidir le hIarscríbhinní 9, 10-A go 10-E, 13-A go 13-H, 15-A, 15-B, 16-A, 16-B, 16-C, 17-A go 17-I, 19-A, 19-B, 19-C, 21-A, 21-B, 25, 28-A, 28-B, 29, 32-A, 32-B, 32-C, 38-A agus 38-B agus na Prótacail a ghabhann leis an gComhaontú seo:

(a)    ciallaíonn ‘Comhaontú maidir leis an Talmhaíocht’ an Comhaontú maidir leis an Talmhaíocht atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(b)    ciallaíonn ‘Comhaontú Frithdhumpála’ an Comhaontú maidir le hAirteagal VI den Chomhaontú Ginearálta um Tharaifí agus Thrádáil a Chur chun Feidhme, atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(c)    ciallaíonn ‘dleacht chustaim’ aon dleacht nó muirear d’aon chineál a fhorchuirtear ar allmhairiú earra nó i ndáil leis an allmhairiú sin, nach bhfuil na nithe seo a leanas san áireamh leis:

(i)    muirear atá coibhéiseach le cáin inmheánach arna forchur i gcomhréir le hAirteagal 9.4 den Chomhaontú seo;

(ii)    dleacht frithdhumpála, dleacht choimirce speisialta, dleacht frithchúitimh nó dleacht choimirce arna gcur i bhfeidhm i gcomhréir le GATT 1994, leis an gComhaontú Frithdhumpála, leis an gComhaontú maidir le Talmhaíocht, leis an gComhaontú SCM agus leis an gComhaontú maidir le Bearta Cosanta, de réir mar is iomchuí; agus

(iii)    táille nó muirear eile a fhorchuirtear ar allmhairiú, nó i ndáil le hallmhairiú, a bhfuil teorainn lena mhéid le neaschostas na seirbhísí a tugadh;

(d)    ciallaíonn ‘CPC’ an tAicmiú Lárnach Táirgí Sealadach (Páipéir Staidrimh, Sraith M Uimh. 77, An Roinn Gnóthaí Eacnamaíocha agus Sóisialta Idirnáisiúnta, Oifig Staidrimh na Náisiún Aontaithe, Nua-Eabhrac, 1991);

(e)    ciallaíonn ‘laethanta’ laethanta féilire, lena n‑áirítear an deireadh seachtaine agus laethanta saoire;

(f)    ciallaíonn ‘atá ann cheana’ a mbeidh éifeacht aige ar an dáta a thiocfaidh an Comhaontú seo i bhfeidhm;

(g)    ciallaíonn ‘GATS’ an Comhaontú Ginearálta maidir le Trádáil Seirbhísí, atá in Iarscríbhinn 1B a ghabhann le Comhaontú EDT;

(h)    ciallaíonn ‘GATT 1994’ an Comhaontú Ginearálta um Tharaifí agus Thrádáil 1994, atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(i)    ciallaíonn ‘earraí de chuid Páirtí’ earra intíre mar a thuigtear in GATT 1994, lena n‑áirítear earraí tionscnaimh de chuid an Pháirtí sin;

(j)    ciallaíonn ‘Córas Comhchuibhithe’ nó ‘CC’ an Córas Comhchuibhithe um Thuairisciú agus um Chódú Tráchtearraí, lena n‑áirítear na Rialacha Ginearálta um Léirmhíniú, na Nótaí Roinne, na Nótaí Caibidle agus na Nótaí Fo‑cheannteidil, arna bhforbairt ag an Eagraíocht Dhomhanda Chustaim;

(k)    ciallaíonn ‘ceannteideal’ na chéad cheithre dhigit den uimhir aicmiúcháin taraife faoin gCóras Comhchuibhithe;

(l)    ciallaíonn ‘duine dlítheanach’ aon eintiteas dlíthiúil atá comhdhéanta mar is cuí nó atá eagraithe ar bhealach eile faoin dlí is infheidhme, bíodh sin ar mhaithe le brabús nó eile, agus bíodh sé faoi úinéireacht phríobháideach nó faoi úinéireacht phoiblí, lena n‑áirítear aon chorparáid, iontaobhas, comhpháirtíocht, comhfhiontar, dílseánacht aonair nó comhlachas;

(m)    ciallaíonn ‘beart’ aon bheart a dhéanann Páirtí, cibé acu i bhfoirm dlí, rialacháin, rialach, nós imeachta, cinnidh, gnímh riaracháin, ceanglais nó cleachtais, nó aon fhoirm eile;

(n)    ciallaíonn ‘beart de chuid Páirtí’ aon bheart arna ghlacadh nó arna choinneáil ar bun ag: 1

(i)    rialtais agus údaráis ar gach leibhéal;

(ii)    comhlachtaí neamhrialtasacha i bhfeidhmiú cumhachtaí arna dtarmligean ag rialtais nó údaráis ar gach leibhéal 2 ; nó

(iii)    aon eintiteas atá ag gníomhú ar threoracha ó Pháirtí nó faoi stiúir nó faoi rialú Páirtí maidir leis an mbeart 3 ;

(o)    ciallaíonn duine nádúrtha:

(i)    i gcás an Pháirtí AE, náisiúnach de Bhallstát, de réir a dhlí 4 ; agus

(ii)    i gcás na Sile, náisiúnach den tSile, de réir a dlí;

(p)    ciallaíonn ‘earra tionscnaimh’ earra atá incháilithe faoi na rialacha tionscnaimh a leagtar amach i gCaibidil 10;

(q)    ciallaíonn ‘duine’ duine nádúrtha nó duine dlítheanach;

(r)    ciallaíonn ‘sonraí pearsanta’ aon fhaisnéis a bhaineann le duine nádúrtha atá aitheanta nó inaitheanta;

(s)    ciallaíonn ‘Comhaontú maidir le Bearta Cosanta’ an Comhaontú maidir le Bearta Cosanta atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(t)    ciallaíonn ‘beart sláintíochta nó fíteashláintíochta’ aon bheart dá dtagraítear i mír 1 d’Iarscríbhinn A a ghabhann le Comhaontú SPS;

(u)    ciallaíonn ‘Comhaontú SCM’ an Comhaontú maidir le Fóirdheontais agus le Bearta Frithchúitimh, atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(v)    ciallaíonn ‘Comhaontú SPS’ an Comhaontú maidir le Bearta Sláintíochta agus Fíteashláintíochta a Chur i bhFeidhm, atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(w)    ciallaíonn ‘Comhaontú BTT’ an Comhaontú maidir le Bacainní Teicniúla ar an Trádáil, atá in Iarscríbhinn 1 a ghabhann le Comhaontú EDT;

(x)    ciallaíonn ‘Comhaontú TRIPS’ an Comhaontú maidir le Gnéithe de Chearta Maoine Intleachtúla a bhaineann le Trádáil, atá in Iarscríbhinn 1C a ghabhann le Comhaontú EDT; agus

(y)    ciallaíonn ‘Comhaontú EDT’ Comhaontú Marrakech lena mbunaítear an Eagraíocht Dhomhanda Trádála, arna dhéanamh an 15 Aibreán 1994.

AIRTEAGAL 8.4

Baint le Comhaontú EDT agus le comhaontuithe eile atá ann cheana 
a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú seo

1.    Dearbhaíonn na Páirtithe na cearta atá acu agus na hoibleagáidí atá orthu i leith a chéile faoi Chomhaontú WTO agus faoi chomhaontuithe eile atá ann faoi láthair a bhfuil siad ina bpáirtí iontu agus a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú seo.

2.    Ní fhorléireofar aon ní dá bhfuil sa Chomhaontú seo mar ní a cheanglaíonn ar cheachtar Páirtí gníomhú ar bhealach atá ar neamhréir lena oibleagáidí faoi Chomhaontú EDT.

3.    I gcás aon neamhréireacht idir an Comhaontú seo agus aon chomhaontú atá ann faoi láthair seachas Comhaontú EDT ar páirtí iad an dá Pháirtí ann agus a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú seo, rachaidh na Páirtithe i gcomhairle lena chéile láithreach d’fhonn réiteach sásúil a fháil don dá thaobh.

ROINN B

FORÁLACHA INSTITIÚIDEACHA

AIRTEAGAL 8.5

Cúraimí sonracha na Comhairle Comhpháirtí ag gníomhú di i gcumraíocht trádála

1.    Agus an Chomhairle Chomhpháirteach arna bunú de bhun Airteagal 40.1 ag tabhairt aghaidh ar shaincheisteanna a bhaineann leis an gCuid seo den Chomhaontú, 5 féadfaidh sí:

(a)    cinntí a ghlacadh chun an méid seo a leanas a leasú:

(i)    na sceidil taraife i bhFoscríbhínní 9-1 agus 9-2 chun dlús a chur le díothú taraifí;

(ii)    Caibidil 10 agus Iarscríbhinní 10-A go 10-E;

(iii)    Iarscríbhinní 13-F agus 13-G agus Foscríbhinn 13-E-1;

(iv)    Iarscríbhinní 16-A, 16-D, 16-E, agus mír 1 d’Iarscríbhinn 16-B;

(v)    Iarscríbhinn 21-B;

(vi)    Iarscríbhinn 29;

(vii)    an sainmhíniú ar ‘fhóirdheontas’ in Airteagal 31.2(1) a mhéid a bhaineann sé le fiontair a sholáthraíonn seirbhísí, d’fhonn toradh an phlé a dhéanfar amach anseo in EDT nó fóraim ilpháirtithe ghaolmhara ar an ábhar sin a ionchorprú;

(viii)    Iarscríbhinn 32-A a mhéid a bhaineann leis na tagairtí don dlí is infheidhme sna Páirtithe;

(ix)    Iarscríbhinn 32-B a mhéid a bhaineann leis na critéir atá le háireamh sa nós imeachta freasúra;

(x)    Iarscríbhinn 32-C a mhéid a bhaineann leis na tásca geografacha;

(xi)    Iarscríbhinní 38-A agus 38-B; agus

(xii)    aon fhoráil, iarscríbhinn, foscríbhinn nó prótacal eile, i gcás ina ndéantar foráil maidir lena leasú sa Chuid seo den Chomhaontú;

(b)    cinntí a ghlacadh chun léirmhínithe ar fhorálacha na Coda seo den Chomhaontú seo a eisiúint, a bheidh ina gceangal ar na Páirtithe agus ar na comhlachtaí uile a bhunaítear faoin gCuid seo den Chomhaontú agus ar na painéil dá dtagraítear i gCaibidlí 33 agus 38;

(c)    fochoistí breise agus comhlachtaí eile atá freagrach as ábhair a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú de bhun Airteagal 40.3(3) a bhunú; agus

(d)    má mheasann sí gurb iomchuí sin, rialacha nós imeachta na bhFochoistí agus na gcomhlachtaí eile a bhunaítear de bhun Airteagal 8.8 agus de bhun fhomhír (c) den mhír seo a bhunú.

2.    Bunóidh comhordaitheoirí na Coda seo den Chomhaontú clár oibre cruinnithe den Chomhairle Chomhpháirteach ag gníomhú di i gcumraíocht trádála, de bhun Airteagal 8.7(2).

AIRTEAGAL 8.6

Cúraimí sonracha an Chomhchoiste ag gníomhú dó i gcumraíocht trádála

1.    Agus an Comhchoiste arna bhunú de bhun Airteagal 40.2 ag tabhairt aghaidh ar shaincheisteanna a bhaineann leis an gCuid seo den Chomhaontú, 6 déanfaidh sé an méid seo a leanas:

(a)    tabharfaidh sé cúnamh don Chomhairle Chomhpháirteach le feidhmiú a feidhmeanna maidir le hábhair trádála agus infheistíochta;

(b)    beidh sé freagrach as an gCuid seo den Chomhaontú a chur chun feidhme go cuí; maidir leis sin, agus gan dochar do na cearta arna mbunú faoi Chaibidil 38, féadfaidh Páirtí aon saincheist a bhaineann le cur i bhfeidhm nó léirmhíniú na Coda seo a tharchur lena plé laistigh den Chomhchoiste;

(c)    déanfaidh sé formhaoirseacht ar fhorbairt bhreise ar fhorálacha na Coda seo den Chomhaontú de réir mar is gá agus déanfaidh sé meastóireacht ar na torthaí a fhaightear óna cur i bhfeidhm;

(d)    lorgóidh sé bealaí iomchuí chun fadhbanna a chosc agus a réiteach, ar fadhbanna iad a d’fhéadfadh teacht chun cinn ar bhealach eile i réimsí a chumhdaítear leis an gCuid seo den Chomhaontú;

(e)    déanfaidh sé maoirseacht ar obair na bhFochoistí uile a bhunaítear faoi Airteagal 8.8 agus na bhFochoistí a bhunaítear faoi Airteagal 40.3(3) agus a dhéanann cúraimí a bhaineann go sonrach le Cuid III den Chomhaontú seo; agus

(f)    déanfaidh sé scrúdú ar aon éifeacht ar an gCuid seo den Chomhaontú a bhaineann le haontachas Ballstáit nua leis an Aontas Eorpach.

2.    Féadfaidh an Comhchoiste, ag gníomhú dó i gcumraíocht trádála na nithe seo a leanas a dhéanamh:

(a)    fochoistí breise agus comhlachtaí eile atá freagrach as ábhair a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú de bhun Airteagal 40.3(3) a bhunú;

(b)    cinntí a ghlacadh chun an Chuid seo den Chomhaontú a leasú de bhun fhomhír (a) d’Airteagal 8.5(1) agus chun na léirithe dá dtagraítear i bhfomhír (b) d’Airteagal 8.5(1) a eisiúint idir cruinnithe na Comhairle Comhpháirtí, nuair nach féidir leis an gComhairle Chomhpháirteach teacht le chéile nó de réir mar a fhoráiltear a mhalairt sa Chomhaontú seo; agus

(c)    rialacha nós imeachta na bhFochoistí agus na gcomhlachtaí eile a bhunú, má mheasann sé gurb iomchuí sin, ar fochoistí agus comhlachtaí iad a bunaítear de bhun Airteagal 8.8 agus de bhun fhomhír (a) den mhír seo.

3.    Bunóidh comhordaitheoirí na Coda seo den Chomhaontú clár oibre cruinnithe den Chomhchoiste ag gníomhú dó i gcumraíocht trádála, de bhun Airteagal 8.7(2).

AIRTEAGAL 8.7

Comhordaitheoirí don Chuid seo den Chomhaontú

1.    Ceapfaidh gach Páirtí comhordaitheoir don Chuid seo den Chomhaontú, laistigh de 60 lá ó dháta theacht i bhfeidhm an Chomhaontaithe seo, agus tabharfaidh sé fógra don Pháirtí eile faoi shonraí teagmhála an chomhordaitheora sin.

2.    Déanfaidh na comhordaitheoirí an clár oibre a bhunú go comhpháirteach agus déanfaidh siad gach ullmhúchán eile is gá le haghaidh chruinnithe na Comhairle Comhpháirtí, an Chomhchoiste, agus na bhFochoistí agus comhlachtaí eile a bhunaítear de bhun Airteagal 8.8 nó a bhunaítear faoi Airteagal 40.3(3) agus a dhéanann cúraimí a bhaineann go sonrach le Cuid III den Chomhaontú seo. Déanfaidh na comhordaitheoirí obair leantach maidir leis na cinntí ón gComhairle Chomhpháirteach agus ón gComhchoiste, ag gníomhú dóibh i gcumraíocht trádála, agus maidir leis na cinntí ó na Fochoistí sna cásanna dá bhforáiltear in Airteagal 17.39 agus Airteagal 25.20, de réir mar is iomchuí.

AIRTEAGAL 8.8

Fochoistí agus comhlachtaí eile a bhaineann go sonrach leis an gCuid seo den Chomhaontú

1.    Bunaíonn na Páirtithe leis seo na Fochoistí seo a leanas:

(a)    an Fochoiste in aghaidh Éilliú sa Trádáil agus san Infheistíocht;

(b)    an Fochoiste um Chustam, Éascú Trádála agus Rialacha Tionscnaimh;

(c)    an Fochoiste um Sheirbhísí Airgeadais;

(d)    an Fochoiste um Maoin Intleachtúil;

(e)    an Fochoiste um Sholáthar Poiblí;

(f)    an Fochoiste um Bearta Sláintíochta agus Fíteashláintíochta;

(g)    an Fochoiste um Sheirbhísí agus Infheistíocht;

(h)    an Coiste ar Chórais Bhia Inbhuanaithe;

(i)    an Fochoiste um Bacainní Teicniúla ar Thrádáil;

(j)    an Fochoiste um Thrádáil in Earraí; agus

(k)    an Fochoiste um Thrádáil agus um Fhorbairt Inbhuanaithe.

2.    Bunóidh comhordaitheoirí na Coda seo den Chomhaontú clár oibre chruinnithe na bhFochoistí agus comhlachtaí eile atá freagrach as ábhair a thagann faoi raon feidhme na Coda seo den Chomhaontú, de bhun Airteagal 8.7(2).

CAIBIDIL 9

TRÁDÁIL EARRAÍ

AIRTEAGAL 9.1

Cuspóir

Déanfaidh na Páirtithe trádáil earraí a léirscaoileadh de réir a chéile agus ar bhonn cómhalartach i gcomhréir leis an gCuid seo den Chomhaontú seo.

AIRTEAGAL 9.2

Raon feidhme

Ach amháin mar a fhoráiltear a mhalairt sa Chuid seo den Chomhaontú seo, tá feidhm ag an gCaibidil seo maidir leis an trádáil in earraí de chuid Páirtí.

AIRTEAGAL 9.3

Sainmhínithe

Chun críocha na Caibidle seo agus Iarscríbhinn 9:

(a)    ciallaíonn ‘Comhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairí’ an Comhaontú maidir le nósanna imeachta um cheadúnú allmhairí atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(b)    ciallaíonn ‘idirbhearta consalachta’ an nós imeachta chun sonrasc consalach nó víosa chonsalach le haghaidh sonrasc tráchtála, deimhniú tionscnaimh, lastliosta, dearbhú onnmhairiúcháin loingseora nó aon doiciméadacht chustaim eile i ndáil le hearra a allmhairiú, a fháil ó chonsal an Pháirtí is allmhaireoir i gcríoch an Pháirtí is onnmhaireoir, nó i gcríoch tríú páirtí;

(c)    ciallaíonn ‘Comhaontú maidir le Luacháil Custaim’ an Comhaontú maidir le hAirteagal VII den Chomhaontú Ginearálta um Tharaifí agus Thrádáil 1994 a Chur Chun Feidhme, atá in Iarscríbhinn 1A a ghabhann le Comhaontú EDT;

(d)    ciallaíonn ‘nós imeachta um cheadúnú onnmhairí’ nós imeachta riaracháin lena n‑éilítear iarratas nó doiciméadacht eile seachas iarratais nó doiciméadacht a éilítear go ginearálta chun críoch imréitigh custaim a chur faoi bhráid an chomhlachta nó na gcomhlachtaí riaracháin ábhartha mar réamhchoinníoll onnmhairiúcháin ó chríoch an Pháirtí is onnmhaireoir;

(e)    ciallaíonn ‘nós imeachta um cheadúnú allmhairí’ nós imeachta riaracháin lena n‑éilítear iarratas nó doiciméadacht eile, seachas iarratais nó doiciméadacht a éilítear go ginearálta chun críocha imréitigh custaim, a chur faoi bhráid an chomhlachta nó na gcomhlachtaí riaracháin ábhartha mar réamhchoinníoll allmhairiúcháin isteach i gcríoch an Pháirtí is allmhaireoir;

(f)    ciallaíonn ‘earra athmhonaraithe’ earra a aicmítear i gCaibidlí CC 84 go 90 nó faoi cheannteideal 94.02, seachas earra atá aicmithe faoi cheannteidil CC 84.18, 85.09, 85.10, 85.16 agus 87.03 nó faoi fho-cheannteidil 8414.51, 8450.11, 8450.12, 8508.1 agus 8517.11, ar earra é:

(i)    atá comhdhéanta go hiomlán nó i bpáirt de pháirteanna a fuarthas ó earraí a úsáideadh roimhe;

(ii)    a bhfuil coinníollacha feidhmíochta agus oibre aige atá comhchosúil leis an earra coibhéiseach agus riocht nua air; agus

(iii)    a dtugtar an barántas céanna dó agus a thabharfaí don earra coibhéiseach agus riocht nua air;

(g)    ciallaíonn ‘deisiú’ aon oibríocht phróiseála arna déanamh ar earra chun lochtanna oibriúcháin nó damáiste ábhartha a leigheas agus a bhfuil i gceist léi an t‑earra a fhilleadh ar a fheidhm bhunaidh nó a áirithiú go gcomhlíonfaidh sé ceanglais theicniúla maidir lena úsáid, i gcás inarb amhlaidh nach bhféadfaí, gan an phróiseáil sin, an t‑earra a úsáid ar an ngnáthbhealach a thuilleadh chun na gcríoch a bhí beartaithe dó; áirítear le hearraí a dheisiú athchóiriú agus cothabháil, ach ní áirítear leis sin oibríocht nó próiseas:

(i)    lena scriostar saintréithe bunúsacha aon earra, nó lena gcruthaítear earra atá nua nó atá difriúil ó thaobh tráchtála de;

(ii)    lena dtiontaítear earra neamhchríochnaithe ina earra críochnaithe; nó

(iii)    a úsáidtear chun feidhmíocht theicniúil earra a fheabhsú nó a uasghrádú;

(h)    ciallaíonn ‘catagóir chéimnithe’ an tráthchlár chun dleachtanna custaim a dhíothú, is é sin idir 0 bhliain agus 7 mbliana, a mbeidh earraí saor ó dhleacht chustaim ina dhiaidh sin, mura sonraítear a mhalairt sna sceidil in Iarscríbhinn 9.

AIRTEAGAL 9.4

Cóir náisiúnta ar chánachas inmheánach agus rialáil

Tabharfaidh gach Páirtí cóir náisiúnta d’earraí an Pháirtí eile i gcomhréir le hAirteagal III de GATT 1994 , lena n‑áirítear na Nótaí agus na Forálacha Forlíontacha a ghabhann leis. Chuige sin, déantar Airteagal III de GATT 1994, agus na Nótaí agus na Forálacha Forlíontacha a ghabhann leis, a ionchorprú sa Chomhaontú seo, agus déantar cuid den Chomhaontú seo díobh mutatis mutandis.

AIRTEAGAL 9.5

Laghdú nó díothú dleachtanna custaim

1.    Mura bhforáiltear a mhalairt sa Chomhaontú seo, déanfaidh gach Páirtí a dhleachtanna custaim ar earraí de thionscnamh an Pháirtí eile a laghdú nó a dhíothú i gcomhréir lena sceideal in Iarscríbhinn 9.

2.    Chun críocha mhír 1, is é a bheidh i mbonnráta na ndleachtanna custaim an bonnráta a shonraítear do gach earra sna sceidil in Iarscríbhinn 9.

3.    Má laghdaíonn Páirtí a ráta dleachta custaim a chuirtear i bhfeidhm maidir lena náisiún barrfhabhair (‘ráta NBF’), beidh feidhm ag an sceideal in Iarscríbhinn 9 a bhaineann leis an bPáirtí sin maidir leis na rátaí laghdaithe. Má laghdaíonn Páirtí a ráta NBF a chuirtear i bhfeidhm go dtí leibhéal atá faoi bhun an bhonnráta i ndáil le líne taraife áirithe, ríomhfaidh an Páirtí sin an ráta fabhrach is infheidhme lena ndéantar an laghdú taraife ar an ráta íslithe NBF a chuirtear i bhfeidhm, agus coinneoidh sé an corrlach fabhair coibhneasta le haghaidh na líne taraife áirithe sin fad is a bheidh an ráta NBF a chuirfear i bhfeidhm níos ísle ná an bonnráta. Comhfhreagraíonn an corrlach fabhair coibhneasta d’aon líne taraife ar leith i ngach tréimhse chéimnithe don difríocht idir an bonnráta a leagtar amach sa sceideal in Iarscríbhinn 9 a bhaineann leis an bPáirtí sin agus an ráta dleachta arna chur i bhfeidhm le haghaidh na líne taraife sin i gcomhréir leis an sceideal sin, arna roinnt ar an mbonnráta sin, agus arna shloinneadh i dtéarmaí céatadáin.

4.    Arna iarraidh sin do Pháirtí, rachaidh na Páirtithe i gcomhairle le chéile chun breithniú a dhéanamh ar dhlús a chur le laghdú nó díothú dleachtanna custaim a leagtar amach sna sceidil in Iarscríbhinn 9. Ag féachaint don chomhairliúchán sin, féadfaidh an Chomhairle Chomhpháirteach cinneadh a ghlacadh chun Iarscríbhinn 9 a leasú chun dlús a chur leis an laghdú nó an díothú taraife sin.

AIRTEAGAL 9.6

Neamhghníomhaíocht

1.    Mura bhforáiltear a mhalairt sa Chuid seo den Chomhaontú seo, ní mhéadóidh Páirtí aon dleacht chustaim arna shocrú mar an mbonnráta in Iarscríbhinn 9 ná ní ghlacfaidh sé aon dleacht chustaim nua ar earra de thionscnamh an Pháirtí eile.

2.    Ar mhaithe le cinnteacht níos fearr, féadfaidh Páirtí dleacht chustaim a ardú go dtí an leibhéal a leagtar amach in Iarscríbhinn 9 don tréimhse chéimnithe faoi seach tar éis laghdú aontaobhach.

AIRTEAGAL 9.7

Dleachtanna ar onnmhairí, cánacha nó muirir eile

1.    Maidir le haon dleacht, cáin nó muirear eile d’aon chineál a fhorchuirfear ar onnmhairiú earra, nó i ndáil le honnmhairiú earra, chuig an bPáirtí eile, ní fhéadfaidh Páirtí é sin a ghlacadh ná a choinneáil ar bun; nó aon cháin inmheánach nó muirear eile ar earra a onnmhaireofar chuig an bPáirtí eile a bheidh níos mó ná an cháin nó an muirear a d’fhorchuirfí ar earraí comhchosúla nuair a bheadh sé beartaithe lena dtomhaltas intíre.

2.    Ní chuirfidh aon rud san Airteagal seo cosc ar Pháirtí táille nó muirear a cheadaítear de bhun Airteagal 9.8 a fhorchur ar earra a onnmhairítear.

AIRTEAGAL 9.8

Táillí agus foirmiúlachtaí

1.    Na táillí agus na muirir eile a fhorchuirfidh Páirtí ar allmhairiú nó onnmhairiú earra de chuid an Pháirtí eile, nó i ndáil leis sin, déanfar a méid a theorannú do neaschostas na seirbhísí a soláthraíodh, agus ní bheidh sa mhéid sin cosaint indíreach ar earraí intíre ná cánachas ar allmhairí nó onnmhairí chun críoch fioscach.

2.    Ní thoibheoidh Páirtí táillí ná muirir eile ar allmhairiú nó ar onnmhairiú, nó i dtaca leis sin, ar bhonn ad valorem.

3.    Ní fhéadfaidh gach Páirtí muirir a fhorchur ná costais a ghnóthú ach amháin i gcás ina dtugtar seirbhísí sonracha, lena n‑áirítear an méid seo a leanas:

(a)    tinreamh foirne custaim, ar iarratas, lasmuigh d’uaireanta oifigiúla oscailte oifige nó ag áitreabh seachas áitreabh custaim;

(b)    anailísí nó tuarascálacha saineolaithe ar earraí agus táillí poist as earraí a chur ar ais chuig iarratasóir, go háirithe i ndáil le cinntí a bhaineann le faisnéis cheangailteach nó le faisnéis a chur ar fáil a bhaineann le cur i bhfeidhm na reachtaíochta custaim;

(c)    iniúchadh nó sampláil earraí chun críocha fíoraithe, nó díothú earraí, i gcás ina mbeidh costais i gceist seachas an costas a bhaineann le leas a bhaint as foireann custaim; nó

(d)    bearta eisceachtúla rialaithe, i gcás ina mbeidh siad riachtanach de bharr chineál na n‑earraí nó de bharr riosca a d’fhéadfadh a bheith ann.

4.    Foilseoidh gach Páirtí go pras gach táille agus muirear a fhorchuirfidh sé i ndáil le hallmhairiú nó le honnmhairiú ar bhealach a chumasóidh do rialtais, do thrádálaithe agus do pháirtithe leasmhara eile eolas a chur orthu.

5.    Ní beidh idirbhearta consalacha de dhíth ar Pháirtí, lena n-áirítear táillí agus muirir ghaolmhara, i ndáil le haon earra de chuid an Pháirtí eile a allmhairiú.

AIRTEAGAL 9.9

Earraí deisithe

1.    Ní chuirfidh Páirtí dleacht chustaim i bhfeidhm ar earra, beag beann ar a thionscnamh, a thiocfaidh isteach arís i gcríoch chustaim an Pháirtí tar éis an t‑earra sin a onnmhairiú go sealadach óna chríoch chustaim go dtí críoch chustaim an Pháirtí eile lena dheisiú.

2.    Níl feidhm ag mír 1 maidir le hearra a allmhairítear faoi bhanna, isteach i gcriosanna saorthrádála, nó faoi stádas den chineál céanna, a onnmhairítear lena dheisiú ansin agus nach n‑athallmhairítear faoi bhanna, isteach i gcriosanna saorthrádála, nó faoi stádas den chineál céanna.

3.    Ní chuirfidh Páirtí dleacht chustaim i bhfeidhm i leith earra, beag beann ar a thionscnamh, arna allmhairiú go sealadach ó chríoch chustaim an Pháirtí eile lena dheisiú. 7

AIRTEAGAL 9.10

Earraí athmhonaraithe

1.    Ní thabharfaidh Páirtí cóir is lú fabhar d’earraí athmhonaraithe an Pháirtí eile ná mar a thugann sé d’earraí comhchosúla a bhfuil riocht nua orthu, mura ndéantar foráil dá mhalairt sa Chuid seo den Chomhaontú seo.

2.    Ar mhaithe le cinnteacht níos fearr, tá feidhm ag Airteagal 9.11 maidir le toirmisc nó srianta ar allmhairiú agus onnmhairiú earraí athmhonaraithe. Má ghlacann Páirtí toirmisc nó srianta ar allmhairiú agus ar onnmhairiú ar earraí úsáidte, nó má choinníonn sé ar bun iad, ní chuirfidh sé na bearta sin i bhfeidhm maidir le hearraí athmhonaraithe.

3.    Féadfaidh Páirtí a éileamh go ndéanfar earraí athmhonaraithe a shainaithint amhlaidh lena ndáileadh nó lena ndíol ina chríoch agus go gcomhlíonfaidh siad gach ceanglas teicniúil is infheidhme a bhfuil feidhm acu maidir le hearraí comhchosúla a bhfuil riocht nua orthu.

AIRTEAGAL 9.11

Srianta ar allmhairiú agus ar onnmhairiú

Chuige sin, déantar Airteagal XI de GATT 1994, agus na Nótaí agus na Forálacha Forlíontacha a ghabhann leis, a ionchorprú sa Chuid seo den Chomhaontú seo, agus déantar cuid den Chuid seo den Chomhaontú seo díobh mutatis mutandis. Ní ghlacfaidh Páirtí aon toirmeasc nó srian ar allmhairiú aon earra de chuid an Pháirtí eile nó ar onnmhairiú nó ar dhíol ar mhaithe le honnmhairiú aon earra atá ceaptha do chríoch an Pháirtí eile, ná ní choinneoidh sé an méid sin ar bun, ach amháin i gcomhréir le hAirteagal XI de GATT 1994, lena n‑áirítear na Nótaí agus na Forálacha Forlíontacha.

AIRTEAGAL 9.12

Comhartha tionscnaimh

Má chuireann an tSile ceanglais shainordaitheacha maidir le marcáil tíre tionscnaimh i bhfeidhm maidir le hearraí de chuid an Pháirtí AE, féadfaidh an Comhchoiste a chinneadh go gcomhlíonann earraí a bhfuil marcáil ‘Déanta san Aontas Eorpach’ orthu, nó ar a bhfuil marcáil chomhchosúil sa teanga áitiúil, na ceanglais sin nuair a allmhairítear isteach sa tSile iad. Ní dhéanann an tAirteagal seo difear do cheart ceachtar Páirtí cineál na dtáirgí a shonrú a bhfuil ceanglais maidir le marcáil na tíre tionscnaimh sainordaitheach ina leith. Níl feidhm ag Caibidil 10 maidir leis an Airteagal seo.

AIRTEAGAL 9.13

Nósanna imeachta um cheadúnú allmhairí

1.    Maidir leis na nósanna imeachta uile um cheadúnú allmhairí is infheidhme maidir le trádáil earraí idir na Páirtithe, áiritheoidh gach Páirtí go mbeidh na nósanna imeachta sin neodrach agus iad á gcur i bhfeidhm, agus go riarfar iad ar mhodh cóir cothrom neamh-idirdhealaitheach trédhearcach.

2.    Ní déanfaidh Páirtí nósanna imeachta um ceadúnú allmhairí a ghlacadh ná a choinneáil ar bun mar choinníoll le hallmhairiú isteach chuig a chríoch ó chríoch an Pháirtí eile, ach amháin mura bhfuil nósanna imeachta iomchuí eile ar fáil go réasúnach chun cuspóir riaracháin a bhaint amach.

3.    Ní dhéanfaidh Páirtí aon nós imeachta neamh-uathoibríoch um cheadúnú allmhairí a ghlacadh ná a choinneáil ar bun mar choinníoll le hallmhairiú isteach ina chríoch ó chríoch an Pháirtí eile ach amháin más gá beart atá i gcomhréir leis an gCuid seo den Chomhaontú seo a chur chun feidhme. Aon Pháirtí a ghlacfaidh nós imeachta neamh-uathoibríoch um cheadúnú allmhairí, cuirfidh sé in iúl go soiléir an beart atá á chur chun feidhme tríd an nós imeachta sin.

4.    Glacfaidh gach Páirtí aon nós imeachta um cheadúnú allmhairí i gcomhréir le hAirteagail 1, 2 agus 3 den Chomhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairí agus déanfaidh sé na nósanna imeachta sin a riar. Chuige sin, déantar Airteagail 1, 2 agus 3 den Chomhaontú maidir le Ceadúnú Allmhairí a ionchorprú sa Chomhaontú seo agus déantar cuid de, mutatis mutandis.

5.    Páirtí a ghlacann nósanna imeachta nua um cheadúnú allmhairí, nó a dhéanann modhnuithe ar nósanna imeachta um cheadúnú allmhairí atá ann cheana, tabharfaidh sé fógra don Pháirtí eile laistigh de 60 lá ó dháta foilsithe na nósanna imeachta nua sin um cheadúnú allmhairí nó na modhnuithe ar nósanna imeachta um cheadúnú allmhairí atá ann cheana. Áireofar an fhaisnéis a shonraítear i mír 3 den Airteagal seo agus in Airteagal 5(2) den Chomhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairiú san fhógra. Measfar go bhfuil Páirtí i gcomhréir leis an oibleagáid sin má thugann sé fógra faoi nós imeachta nua um cheadúnú allmhairí, nó faoi mhodhnú ar nós imeachta um cheadúnú allmhairí atá ann cheana, do Choiste um Cheadúnú Allmhairiúcháin i gcomhréir le hAirteagal 4 den Chomhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairí, lena n‑áirítear an fhaisnéis a shonraítear in Airteagal 5(2) den Chomhaontú sin.

6.    Arna iarraidh sin do Pháirtí, soláthróidh an Páirtí eile aon fhaisnéis ábhartha go pras, lena n‑áirítear an fhaisnéis a shonraítear in Airteagal 5(2) den Chomhaontú maidir le Nósanna Imeachta um Cheadúnú Allmhairí, maidir le haon nós imeachta um cheadúnú allmhairí a bheartaíonn sé a ghlacadh, atá glactha aige nó a choinníonn sé ar bun chomh maith le haon mhodhnú ar nós imeachta um cheadúnú allmhairí atá ann cheana.

AIRTEAGAL 9.14

Nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí

1.    Foilseoidh gach Páirtí aon nós imeachta um cheadúnú onnmhairí, nó aon mhodhnú ar nós imeachta um cheadúnú onnmhairí atá ann cheana ar bhealach lena bhféadfaidh rialtais, trádálaithe agus páirtithe leasmhara eile eolas a fháil orthu. Déanfar foilseachán den sórt sin, nuair is indéanta, 30 lá sula dtiocfaidh éifeacht leis an nós imeachta nó modhnú, agus in aon chás, tráth nach déanaí ná an dáta a thiocfaidh éifeacht leis an nós imeachta nó leis an modhnú.

2.    Áiritheoidh gach Páirtí go mbeidh an fhaisnéis seo a leanas san áireamh i bhfoilseachán na nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí:

(a)    téacs na nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí, nó téacs aon mhodhnuithe a dhéanfaidh sé ar na nósanna imeachta sin;

(b)    na hearraí atá faoi réir gach nós imeachta um cheadúnú onnmhairí;

(c)    i gcás gach nós imeachta um cheadúnú onnmhairí, tuairisc ar an bpróiseas chun iarratas a dhéanamh ar cheadúnas agus ar aon chritéar nach mór d’iarratasóir a chomhlíonadh le bheith cáilithe chun iarratas a dhéanamh ar cheadúnas, amhail ceadúnas gníomhaíochta a bheith aige, infheistíocht a bhunú nó a choinneáil ar bun, nó oibriú trí chineál áirithe bunaíochta i gcríoch Pháirtí;

(d)    pointe nó pointí teagmhála óna bhféadfaidh daoine leasmhara tuilleadh faisnéise a fháil maidir leis na coinníollacha a bhaineann le ceadúnas onnmhairiúcháin a fháil;

(e)    an comhlacht nó na comhlachtaí riaracháin ar cheart iarratas nó doiciméadacht ábhartha eile a chur faoina bhráid;

(f)    tuairisc ar aon bheart nó ar aon bhearta a bhfuil an nós imeachta um cheadúnú onnmhairí ceaptha iad a chur chun feidhme;

(g)    an tréimhse a mbeidh gach nós imeachta um cheadúnú onnmhairí i bhfeidhm lena linn, mura bhfanfaidh an nós imeachta i bhfeidhm go dtí go ndéanfar é a tharraingt siar nó a athbhreithniú i bhfoilseachán nua;

(h)    má bheartaíonn an Páirtí nós imeachta um ceadúnú onnmhairí a úsáid chun cuóta onnmhairiúcháin a riar, cainníocht fhoriomlán agus, más infheidhme, luach an chuóta agus dátaí oscailte agus dúnta an chuóta; agus

(i)    aon díolúine nó eisceacht a chuirtear in ionad an cheanglais maidir le ceadúnas onnmhairiúcháin a fháil, conas na díolúintí nó na heisceachtaí sin a iarraidh nó a úsáid, agus na critéir chun iad a dheonú.

3.    Laistigh de 30 lá tar éis dháta theacht i bhfeidhm an Chomhaontaithe seo, tabharfaidh gach Páirtí fógra don Pháirtí eile faoi na nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí atá aige cheana. Páirtí a ghlacann nósanna imeachta nua um cheadúnú onnmhairí, nó a dhéanann modhnuithe ar nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí atá ann cheana, tabharfaidh sé fógra don Pháirtí eile laistigh de 60 lá ó dháta foilsithe na nósanna imeachta nua sin um cheadúnú onnmhairí nó na modhnuithe ar nósanna imeachta um cheadúnú onnmhairí atá ann cheana. Áireofar leis an bhfógra sin an tagairt don fhoinse nó do na foinsí ina bhfoilsítear an fhaisnéis a éilítear de bhun mhír 2 agus más iomchuí, beidh seoladh an tsuímh nó na suíomhanna gréasáin rialtais ábhartha san áireamh freisin.

4.    Ar mhaithe le cinnteacht níos fearr, ní chuirtear de cheangal ar Pháirtí le haon ní san Airteagal seo ceadúnas onnmhairiúcháin a dheonú, ná ní choisceann sé ar Pháirtí a oibleagáidí nó a ghealltanais a chur chun feidhme faoi Rúin de chuid Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, nó faoi chórais iltaobhacha neamhleata agus faoi shocruithe maidir le rialú onnmhairí.

AIRTEAGAL 9.15

Luacháil custaim

Cinnfidh gach Páirtí luach custaim earraí an Pháirtí eile a allmhairítear isteach chuig a chríoch i gcomhréir le hAirteagal VII de GATT 1994 agus leis an gComhaontú maidir le Luacháil Custaim. Chuige sin, déantar Airteagal VII de GATT 1994, lena n‑áirítear na Nótaí agus na Forálacha Forlíontacha a ghabhann leis, agus Airteagal 1 go hAirteagal 17 den Chomhaontú maidir le Luacháil Custaim, lena n‑áirítear na Nótaí Léiritheacha, a ionchorprú sa Chomhaontú seo agus déantar cuid den Chomhaontú seo iad mutatis mutandis.

AIRTEAGAL 9.16

Úsáid fabhair

1.    Chun faireachán a dhéanamh ar fheidhmiú na Coda seo den Chomhaontú seo agus chun rátaí úsáide tosaíochta a ríomh, malartóidh na Páirtithe staidreamh cuimsitheach allmhairiúcháin go bliantúil ar feadh tréimhse a thosóidh 1 bhliain tar éis dháta theacht i bhfeidhm an Chomhaontaithe seo go dtí 10 mbliana tar éis críoch a chur leis an díothú taraifí le haghaidh gach earra i gcomhréir leis na sceidil in Iarscríbhinn 9. Mura gcinnfidh an Comhchoiste a mhalairt, cuirfear síneadh leis an tréimhse sin go huathoibríoch go ceann 5 bliana, agus ina dhiaidh sin féadfaidh an Comhchoiste a chinneadh síneadh breise a chur léi.

2.    Cumhdófar leis an malartú staidrimh allmhairiúcháin dá dtagraítear i mír 1 sonraí a bhaineann leis an mbliain is déanaí atá ar fáil, lena n‑áirítear luach agus, i gcás inarb infheidhme, méid, ar leibhéal na líne taraife i gcás allmhairí earraí an Pháirtí eile a thairbhíonn de chóir fhabhrach dleachta faoin gCuid seo den Chomhaontú seo agus i gcás allmhairí na n‑earraí sin a fuair cóir neamhfhabhrach.

AIRTEAGAL 9.17

Bearta sonracha maidir le bainistíocht na córa fabhraí

1.    Rachaidh na Páirtithe i gcomhar chun sáruithe ar an reachtaíocht chustaim a bhaineann leis an gcóir fhabhrach a dheonaítear faoin gCaibidil seo a chosc, a bhrath agus a chomhrac i gcomhréir lena n‑oibleagáidí faoi Chaibidil 10 agus faoin bPrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim.

2.    Féadfaidh Páirtí, i gcomhréir leis an nós imeachta a leagtar síos i mír 3, cóir fhabhrach ábhartha na n‑earraí lena mbaineann a chur ar fionraí go sealadach nuair a chinnfidh an Páirtí sin, bunaithe ar fhaisnéis oibiachtúil, láidir agus infhíoraithe, go ndearna an Páirtí eile sáruithe córasacha mórscála ar an reachtaíocht chustaim chun an chóir fhabhrach a deonaíodh faoin gCaibidil seo a fháil, agus nuair a chinnfidh sé:

(a)    easpa córasach gníomhaíochta nó gníomhaíocht leordhóthanach ag an bPáirtí eile chun stádas tionscnaimh na n‑earraí a fhíorú agus chun na ceanglais eile sa Phrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim a chomhlíonadh, agus sárú na rialacha tionscnaimh á aithint nó á chosc;

(b)    diúltú córasach ag an bPáirtí eile chun fíorú a dhéanamh ina dhiaidh sin ar an gcruthúnas tionscnaimh arna iarraidh sin don Pháirtí eile nó chun torthaí an fhíoraithe sin a chur in iúl in am, nó moill mhíchuí maidir leis an bhfíorú sin a chur i gcrích nó na torthaí a chur in iúl; nó

(c)    diúltú córasach nó mainneachtain ag an bPáirtí eile chun oibriú i gcomhar nó chun cúnamh a thabhairt maidir lena oibleagáidí faoin bPrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim i ndáil leis an gcóir fhabhrach.

3.    Tabharfaidh an Páirtí a mbeidh cinneadh dá dtagraítear i mír 2 déanta aige fógra don Chomhchoiste gan moill mhíchuí agus rachaidh sé i gcomhairle leis an bPáirtí eile laistigh den Chomhchoiste d’fhonn teacht ar réiteach a bheidh inghlactha ag an dá thaobh.

Mura n‑éiríonn leis na Páirtithe teacht ar chomhaontú maidir le réiteach a bheidh inghlactha go frithpháirteach laistigh de 3 mhí tar éis an dáta ar a dtabharfar an fógra, féadfaidh an Páirtí a tháinig ar an toradh cóireáil fhabhrach ábhartha an táirge/na dtáirgí lena mbaineann a chur ar fionraí go sealadach. Tabharfar fógra faoin bhfionraíocht shealadach sin don Chomhchoiste gan moill mhíchuí.

Ní bheidh feidhm ag na fionraíochtaí sealadacha ach ar feadh na tréimhse is gá chun leasanna airgeadais an Pháirtí lena mbaineann a chosaint, agus ní bheidh feidhm acu ar feadh tréimhse níos faide ná 6 mhí. I gcás ina leanfaidh na coinníollacha as ar eascair an fhionraíocht tosaigh de bheith ann faoi dhul in éag na tréimhse sé mhí, féadfaidh an Páirtí lena mbaineann cinneadh a dhéanamh an fhionraí a athnuachan. Beidh aon fhionraíocht shealadach faoi réir comhairliúcháin thréimhsiúla laistigh den Chomhchoiste.

4.    Foilseoidh gach Páirtí, i gcomhréir lena nósanna imeachta inmheánacha féin, fógraí d’allmhaireoirí faoi aon fhógra agus aon chinneadh a bhaineann leis na fionraíochta sealadacha dá dtagraítear i mír 3.

AIRTEAGAL 9.18

An Fochoiste um Thrádáil in Earraí

Déanfaidh an Fochoiste um Thrádáil in Earraí a bhunaítear de bhun Airteagal 8.8(1) an méid seo a leanas:

(a)    faireachán a dhéanamh ar chur chun feidhme agus ar riar na Caibidle seo agus Iarscríbhinn 9;

(b)    an trádáil earraí idir na Páirtithe a chur chun cinn, lena n‑áirítear trí chomhairliúcháin maidir le cóir taraife agus rochtain ar an margadh de bhun Airteagal 9.5(4) a fheabhsú agus maidir le saincheisteanna eile, de réir mar is iomchuí;

(c)    fóram a chur ar fáil chun aon saincheist a bhaineann leis an gCaibidil seo a phlé agus a réiteach;

(d)    aghaidh a tabhairt go pras ar bhacainní ar thrádáil earraí idir na Páirtithe, go háirithe na cinn sin a bhaineann le cur i bhfeidhm beart neamhtharaife agus, más iomchuí, ábhair den sórt sin a tharchur chuig an gComhchoiste lena mbreithniú;

(e)    aon mhodhnú a bheadh le déanamh ar an gCaibidil seo nó aon rud breise a bheadh le cur léi a mholadh do na Páirtithe;

(f)    an malartú sonraí le haghaidh úsáid tosaíochta a chomhordú, nó aon fhaisnéis eile maidir le trádáil earraí idir na Páirtithe a chinnfeadh sé;

(g)    aon leasú a dhéanfaí ar an gCóras Comhchuibhithe amach anseo a athbhreithniú lena áirithiú nach n‑athrófaí oibleagáidí gach Páirtí faoin gCuid seo den Chomhaontú seo, agus dul i gcomhairle chun aon choinbhleacht ghaolmhar a réiteach;

(h)    na feidhmeanna a leagtar amach in Airteagal 15.17 a dhéanamh.

CAIBIDIL 10

RIALACHA TIONSCNAIMH AGUS NÓSANNA IMEACHTA TIONSCNAIMH

ROINN A

RIALACHA TIONSCNAIMH

AIRTEAGAL 10.1

Sainmhínithe

Chun críocha na Caibidle seo agus Iarscríbhinní 10-A go 10-E:

(a)    ciallaíonn ‘aicmiú’ aicmiú táirge nó ábhair faoi chaibidil, ceannteideal nó fo-cheannteideal áirithe den Chóras Comhchuibhithe;

(b)    ciallaíonn ‘coinsíneacht’ táirgí a chuirtear go comhuaineach ó onnmhaireoir amháin chuig coinsíní amháin nó atá cumhdaithe ag aon doiciméad iompair amháin lena gcumhdaítear seoladh na dtáirgí sin ón onnmhaireoir chuig an gcoinsíní nó, in éagmais doiciméad den sórt sin, a sheoltar le sonrasc amháin;

(c)    ciallaíonn ‘údarás custaim’:

(i)    i gcás na Sile, an Riarachán Náisiúnta Custaim; agus

(ii)    i gcás an Pháirtí AE, seirbhísí an Choimisiúin Eorpaigh atá freagrach as ábhair chustaim agus as na riaracháin chustaim agus aon údaráis eile atá freagrach i mBallstáit an Aontais Eorpaigh as an dlí custaim a chur i bhfeidhm agus a fhorfheidhmiú.

(d)    ciallaíonn ‘onnmhaireoir’ duine, atá lonnaithe i bPáirtí, a onnmhairíonn nó a tháirgeann an táirge tionscnaimh agus a dhéanann amach ráiteas maidir le tionscnamh, i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí;

(e)    ciallaíonn ‘táirgí comhionanna’ táirgí a chomhfhreagraíonn i ngach slí do na táirgí a dtugtar tuairisc orthu i dtuairisc an táirge; ní mór tuairisc an táirge ar an doiciméad tráchtála a úsáidtear chun ráiteas maidir le tionscnamh a tharraingt suas le haghaidh il-lastas a bheith beacht go leor chun an táirge sin a shainaithint go soiléir, ach freisin na táirgí comhionanna atá le hallmhairiú ina dhiaidh sin bunaithe ar an ráiteas sin;

(f)    ciallaíonn ‘allmhaireoir’ duine a allmhairíonn an táirge tionscnaimh agus a éilíonn cóir fhabhrach taraife dó;

(g)    ciallaíonn ‘ábhar’ aon substaint a úsáidtear chun táirge a tháirgeadh, lena n‑áirítear aon chomhábhar, amhábhar, comhpháirt nó páirt;

(h)    ciallaíonn ‘táirge’ toradh an táirgthe, fiú má tá sé beartaithe é a úsáid mar ábhar chun táirge eile a tháirgeadh ag céim níos déanaí; agus

(i)    ciallaíonn ‘táirgeadh’ aon chineál oibrithe nó próiseála, lena n‑áirítear cóimeáil.

AIRTEAGAL 10.2

Ceanglais ghinearálta

1.    Chun an chóir fhabhrach taraife a chur i bhfeidhm arna déanamh ag Páirtí maidir le hearra tionscnaimh an Pháirtí eile i gcomhréir leis an gCuid seo den Chomhaontú seo, ar choinníoll go gcomhlíonann an táirge gach ceanglas eile is infheidhme a leagtar amach sa Chaibidil seo, measfar gur de thionscnamh an Pháirtí eile na táirgí seo a leanas:

(a)    táirgí a fuarthas go hiomlán sa Pháirtí sin mar a fhoráiltear in Airteagal 10.4;

(b)    táirgí a tháirgtear go heisiach as ábhair de thionscnamh an Pháirtí sin; agus

(c)    táirgí a tháirgtear sa Pháirtí sin ina n‑úsáidtear ábhair neamhthionscnaimh ar choinníoll go gcomhlíonann siad na ceanglais a leagtar amach in Iarscríbhinn 10-B.

2.    Má tá stádas tionscnaimh faighte ag táirge i gcomhréir le mír 1, ní mheasfar gur ábhair neamhthionscnaimh iad na hábhair neamhthionscnaimh a úsáideadh chun an táirge sin a tháirgeadh nuair atá an táirge sin ionchorpraithe mar ábhar i dtáirge eile.

3.    Déanfar éadáil an stádais tionscnaimh a chomhlíonadh gan bhriseadh i gcríoch an Pháirtí.

AIRTEAGAL 10.3

Carnadh tionscnaimh

1.    Measfar gur de thionscnamh an Pháirtí eile táirge de thionscnamh Páirtí má úsáidtear é mar ábhar i dtáirgeadh táirge eile sa Pháirtí eile sin, ar choinníoll gur mó an t‑oibriú agus an phróiseáil a dhéantar ná ceann amháin nó níos mó de na hoibríochtaí dá dtagraítear in Airteagal 10.6.

2.    Maidir le hábhair atá aicmithe i gCaibidil 3 den Chóras Comhchuibhithe agus ar de thionscnamh na dtíortha dá dtagraítear i bhfomhír (b) de mhír 4 iad agus a úsáidtear chun táirgí tuinnín stánaithe a aicmítear i bhfo-cheannteideal 1604.14 den Chóras Comhchuibhithe a tháirgeadh, féadfar a mheas gur de thionscnamh Páirtí iad ar choinníoll go gcomhlíontar na coinníollacha i bhfomhíreanna (a) go (e) de mhír 3, agus go seolann an Páirtí sin fógra maidir le scrúdú a dhéanamh ag an bhFochoiste dá dtagraítear in Airteagal 10.31.

3.    Féadfaidh an Comhchoiste a chinneadh, tar éis moladh a fháil ón bhFochoiste, go bhféadfar a mheas gur de thionscnamh Páirtí ábhair áirithe de thionscnamh na dtríú tíortha 8 dá dtagraítear i mír 4 den Airteagal seo má úsáidtear iad chun táirge a tháirgeadh sa Pháirtí sin ar choinníoll:

(a)    go bhfuil comhaontú trádála i bhfeidhm ag gach Páirtí lena ndéantar limistéar saorthrádála leis an tríú tír sin, de réir bhrí Airteagal XXIV de GATT 1994;

(b)    go gcinntear tionscnamh na n‑ábhar dá dtagraítear sa mhír seo i gcomhréir leis na rialacha tionscnaimh is infheidhme faoin méid seo a leanas:

(i)    comhaontú trádála an Pháirtí AE lena ndéantar limistéar saorthrádála leis an tríú tír sin, má úsáidtear an t‑ábhar lena mbaineann chun táirge a tháirgeadh sa tSile; agus

(ii)    comhaontú trádála na Sile lena ndéantar limistéar saorthrádála leis an tríú tír sin, má úsáidtear an t‑ábhar lena mbaineann chun táirge a tháirgeadh sa Pháirtí AE;

(c)    go bhfuil socrú i bhfeidhm idir an Páirtí agus an tríú tír sin maidir le comhar riaracháin leordhóthanach lena n‑áirithítear cur chun feidhme iomlán na Caibidle seo, lena n‑áirítear forálacha maidir le doiciméadacht iomchuí a úsáid i dtaca le tionscnamh ábhar, agus go dtabharfaidh an Páirtí fógra don Pháirtí eile faoin socrú sin;

(d)    go dtéann táirgeadh nó próiseáil na n‑ábhar a dhéantar sa Pháirtí sin thar cheann amháin nó níos mó de na hoibríochtaí dá dtagraítear in Airteagal 10.6; agus

(e)    go comhaontaíonn na Páirtithe ar aon choinníollacha eile is infheidhme.

4.    Is iad na tríú tíortha dá dtagraítear i mír 3:

(a)    Cósta Ríce, an tSalvadóir, Guatamala, Hondúras, Nicearagua agus Panama de Mheiriceá Láir; agus

(b)    an Cholóim, Eacuadór agus Peiriú, de thíortha na nAindéas.

AIRTEAGAL 10.4

Táirgí arna bhfáil go hiomlán

1.    Measfar go bhfuarthas go hiomlán i bPáirtí na táirgí seo a leanas:

(a)    plandaí agus táirgí glasraí a fásadh nó a buaineadh sa Pháirtí sin;

(b)    ainmhithe beo a rugadh agus a tógadh sa Pháirtí sin;

(c)    táirgí a fuarthas ó ainmhithe beo a tógadh sa Pháirtí sin;

(d)    táirgí a fuarthas trí shealgaireacht, gaistiú, iascaireacht, bailiú nó gabháil a rinneadh sa Pháirtí sin, ach nach raibh thar theorainneacha lasmuigh fharraige theorann an Pháirtí;

(e)    táirgí a fuarthas ó ainmhithe maraithe a rugadh agus a tógadh sa Pháirtí sin;

(f)    táirgí a fuarthas de thoradh dobharshaothraithe sa Pháirtí sin, más rud é gur rugadh nó gur tógadh orgánaigh uisceacha, lena n‑áirítear éisc, moilisc, crústaigh, inveirteabraigh uisceacha agus plandaí uisceacha agus plandaí uisceacha eile, as stoc síl amhail uibheacha, eochraí, gealóga, gilidíní nó larbhaí, trí idirghabháil sna próisis tógála nó fáis chun feabhas a chur ar an táirgeadh amhail stocáil rialta, beathú nó cosaint ó chreachadóirí;

(g)    mianraí nó substaintí eile atá ann go nádúrtha, nach n‑áirítear i bhfomhíreanna (a) go (f), a eastóscadh nó a baineadh sa Pháirtí sin;

(h)    táirgí iascaireachta mara agus táirgí eile a bhain soithí an Pháirtí sin as an bhfarraige lasmuigh d’aon fharraige theorann;

(i)    táirgí a rinneadh ar bord loinge monarchan de chuid Páirtí as táirgí dá dtagraítear i bhfomhír (h) agus as na táirgí sin amháin;

(j)    táirgí arna n‑eastóscadh ag Páirtí nó ag duine de chuid an Pháirtí sin as ithir mhuirí nó as fo-ithir mhuirí lasmuigh d’aon fharraige theorann ar choinníoll go bhfuil cearta acu an ithir nó an fho-ithir sin a oibriú;

(k)    dramhaíl nó fuíoll a díorthaíodh ó tháirgeadh sa Pháirtí sin nó ó tháirgí úsáidte a bailíodh ansin, ar choinníoll nach bhfuil na táirgí sin oiriúnach ach amháin chun amhábhair a aisghabháil; agus

(l)    táirgí a táirgeadh sa Pháirtí sin as na táirgí a luaitear go sonrach i bhfomhíreanna (a) go (k) agus as na táirgí sin amháin.

2.    Ciallaíonn na téarmaí ‘soitheach de chuid Páirtí’ agus ‘long mhonarchan de chuid Páirtí’ i bhfomhír (h) agus (i) de mhír 1 soitheach nó long mhonarchan:

(a)    atá cláraithe i mBallstát nó sa tSile;

(b)    a sheolann faoi bhratach Ballstáit nó faoi bhratach na Sile; agus

(c)    a chomhlíonann ceann de na coinníollacha a leanas:

(i)    a bhfuil níos mó ná 50 % de faoi úinéireacht daoine nádúrtha de chuid Ballstáit nó de chuid na Sile; nó

(ii)    atá faoi úinéireacht duine dlítheanach:

(A)    a bhfuil a gceannoifig agus a bpríomháit ghnó acu i mBallstát nó sa tSile, agus

(B)    a bhfuil níos mó ná 50 % de faoi úinéireacht daoine de chuid ceann de na Páirtithe sin.

AIRTEAGAL 10.5

Lamháltais

1.    Mura gcomhlíonann ábhar neamhthionscnaimh a úsáidtear chun táirge a tháirgeadh na ceanglais a leagtar amach in Iarscríbhinn 10‑B, measfar gur de thionscnamh Páirtí an táirge sin, ar choinníoll:

(a)    i gcás gach táirge 9 seachas na táirgí a aicmítear faoi Chaibidlí 50 go 63 den Chóras Comhchuibhithe, nach mó luach iomlán na n‑ábhar neamhthionscnaimh ná 10 % de phraghas an táirge díreach ón monarcha;

(b)    i gcás táirgí a aicmítear faoi Chaibidlí 50 go 63 den Chóras Comhchuibhithe, go bhfuil feidhm ag na lamháltais a shonraítear i Nótaí 6 go 8 d’Iarscríbhinn 10-A.

2.    Níl feidhm ag mír 1 má tá luach nó meáchan na n‑ábhar neamhthionscnaimh arna n‑úsáid chun táirge a tháirgeadh os cionn aon cheann de na céatadáin do luach uasta nó meáchan uasta na n‑ábhar neamhthionscnaimh mar a shonraítear sna ceanglais a leagtar amach in Iarscríbhinn 10-B.

3.    Níl feidhm ag mír 1 maidir le táirgí a fuarthas go hiomlán i bPáirtí de réir bhrí Airteagal 10.4. Má cheanglaítear le hIarscríbhinn 10-B nach mór na hábhair a úsáidtear chun táirge a tháirgeadh a bheith ina n‑ábhair a fuarthas go hiomlán, beidh feidhm ag míreanna 1 agus 2.

AIRTEAGAL 10.6

Oibriú nó próiseáil neamhleor

1.    D’ainneoin fhomhír (c) d’Airteagal 10.2(1), ní mheasfar gur de thionscnamh Páirtí táirge más rud é nach ndéantar ach ceann amháin nó níos mó de na hoibríochtaí seo a leanas ar ábhair neamhthionscnaimh sa Pháirtí sin:

(a)    oibríochtaí caomhnaithe amhail triomú, reo, coinneáil i sáile agus oibríochtaí comhchosúla eile i gcás gurb é an t‑aon chuspóir amháin atá leo a áirithiú go bhfanfaidh na táirgí i riocht maith le linn a n‑iompair agus a stórála;

(b)    briseadh agus cóimeáil pacáistí;

(c)    ní, glanadh; deannach, ocsaíd, ola, péint nó cumhdaigh eile a bhaint;

(d)    iarnáil nó preasáil teicstílí agus earraí teicstíle;

(e)    oibríochtaí simplí péinteála agus snasúcháin;

(f)    rís a scilligeadh agus a mhuilleáil go páirteach nó go hiomlán; gránaigh agus rís a shnasú agus a ghlónrú;

(g)    oibríochtaí lena ndéantar siúcra a dhathú nó a bhlaistiú, nó lena ndéantar cnapshiúcra, siúcra a mhuilleáil go páirteach nó go hiomlán;

(h)    torthaí, cnónna agus glasraí a scilligeadh, an craiceann a bhaint díobh agus na clocha a bhaint astu;

(i)    géarú, meilt shimplí nó gearradh simplí;

(j)    criathrú, scagadh, sórtáil, aicmiú, grádú, comhoiriúnú;

(k)    an táirge a chur go simplí i mbuidéil, i gcannaí, i bhfleascáin, i málaí, i gcásanna, i mboscaí, a dhaingniú ar chartaí nó ar chláir, agus gach oibríocht pacáistithe shimplí eile;

(l)    marcanna, lipéid, suaitheantais agus comharthaí idirdhealaithe eile den chineál sin a ghreamú de tháirgí nó dá bpacáistíocht nó iad a phriontáil orthu;

(m)    táirgí, a mheascadh go simplí, bídís ina dtáirgí de chineálacha éagsúla nó ná bídís; siúcra a mheascadh le haon ábhar eile;

(n)    codanna d’earraí a chóimeáil go simplí chun earra iomlán a dhéanamh nó táirgí a dhíchóimeáil ina gcodanna;

(o)    uisce a chur go simplí le táirgí nó iad a chaolú, a dhíhiodráitiú nó a dhínádúrú go simplí; nó

(p)    marú ainmhithe.

2.    Chun críocha mhír 1, measfar gur oibríochtaí simplí iad oibríochtaí mura bhfuil gá le scileanna, innill, gaireas ná trealamh speisialta arna dtáirgeadh nó arna suiteáil go háirithe chun na hoibríochtaí sin a chur i gcrích.

AIRTEAGAL 10.7

Aonad incháilitheachta

1.    Chun críocha na Caibidle seo, is é bheidh san aonad incháilitheachta an táirge sonrach a meastar gurb é an bunaonad é agus an táirge á aicmiú faoin gCóras Comhchuibhithe.

2.    Má bhíonn líon táirgí comhionanna i gcoinsíneacht a aicmítear faoin gceannteideal céanna den Chóras Comhchuibhithe, cuirfear gach táirge aonair san áireamh agus an Chaibidil seo á cur i bhfeidhm.

AIRTEAGAL 10.8

Gabhálais, páirteanna spártha agus uirlisí

1.    Gabhálais, páirteanna spártha agus uirlisí a sheoltar in éineacht le píosa trealaimh, meaisín, fearas nó feithicil, ar cuid den ghnáth‑threalamh iad agus atá ar áireamh i bpraghas an ghnáth‑threalaimh nó nach bhfuil sonrasc ar leith ag gabháil leo, measfar gur cuid den phíosa trealaimh, den inneall, den fhearas nó den fheithicil sin iad.

2.    Ní chuirfear gabhálais, páirteanna spártha ná uirlisí dá dtagraítear i mír 1 san áireamh chun tionscnamh táirge a chinneadh ach amháin chun uasluach na n‑ábhar neamhthionscnaimh a ríomh má tá táirge faoi réir luach ábhar neamhthionscnaimh mar a leagtar amach in Iarscríbhinn 10-B.

AIRTEAGAL 10.9

Tacair

Measfar gur de thionscnamh Páirtí iad tacair, mar a shainmhínítear iad i Riail Ghinearálta 3 um Léiriú ar an gCóras Comhchuibhithe, más comhpháirteanna tionscnaimh iad a gcomhpháirteanna uile. I gcás ina bhfuil idir chomhpháirteanna tionscnaimh agus táirgí neamhthionscnaimh i dtacar, measfar gur tacar de thionscnamh Páirtí an tacar ina iomláine, ar choinníoll nach mó luach na gcomhpháirteanna neamhthionscnaimh ná 15 % de phraghas an tacair díreach ón monarcha.

AIRTEAGAL 10.10

Eilimintí neodracha

Chun a chinneadh an táirge de thionscnamh Páirtí é an táirge, ní bheidh sé riachtanach tionscnamh na nithe seo a leanas, ar féidir iad a úsáid le linn a tháirgthe, a chinneadh:

(a)    breosla, fuinneamh, catalaígh, agus tuaslagóirí;

(b)    trealamh, feistí agus soláthairtí a úsáidtear chun an táirge a thástáil nó chun iniúchadh a dhéanamh air;

(c)    meaisíní, uirlisí, díslí agus múnlaí;

(d)    páirteanna spártha agus ábhair a úsáidtear chun trealamh agus foirgnimh a chothabháil;

(e)    bealaí, gréisc, ábhair chumaisc agus ábhair eile a úsáidtear sa táirgeadh nó chun trealamh agus foirgnimh a oibriú;

(f)    lámhainní, spéaclaí, coisbheart, éadaí, trealamh agus soláthairtí sábháilteachta;

(g)    aon ábhar eile nach bhfuil ionchorpraithe sa táirge ach ar féidir a léiriú gur cuid de tháirgeadh an táirge é a úsáid.

AIRTEAGAL 10.11

Ábhair Phacáistíochta agus phacála agus coimeádáin

1.    Más rud é, faoi Riail Ghinearálta 5 maidir le Léirmhíniú an Chórais Chomhchuibhithe, go n‑aicmítear ábhair phacáistíochta agus coimeádáin ina ndéantar táirge a phacáil lena mhiondíol in éineacht leis an táirge, déanfar neamhshuim de na hábhair phacáistíochta agus de na coimeádáin sin agus tionscnamh an táirge á chinneadh, seachas chun uasluach na n‑ábhar neamhthionscnaimh a ríomh má tá táirge faoi réir uasluach ábhar neamhthionscnaimh i gcomhréir le hIarscríbhinn 10-B.

2.    Ní chuirfear pacáistíocht agus coimeádáin le haghaidh loingsithe a úsáidtear chun táirge a chosaint le linn iompair san áireamh chun a chinneadh an táirge de thionscnamh Páirtí é an táirge.

AIRTEAGAL 10.12

Deighilt chuntasaíochta le haghaidh ábhair idirmhalartacha

1.    Déanfar ábhair idirmhalartacha tionscnaimh agus ábhair neamhthionscnaimh a dheighilt go fisiceach le linn stórála ionas go mbeidh a stádas tionscnaimh nó neamhthionscnaimh acu, de réir mar a bheidh. Féadfar na hábhair sin a úsáid chun táirge a tháirgeadh gan iad a bheith deighilte go fisiceach ó chéile le linn stórála ar choinníoll go n‑úsáidtear modh deighilte cuntasaíochta.

2.    Cuirfear an modh deighilte cuntasaíochta dá dtagraítear i mír 1 i bhfeidhm i gcomhréir le modh bainistíochta stoic faoi phrionsabail chuntasaíochta a nglactar leo go ginearálta sa Pháirtí. Áiritheofar leis an modh deighilte cuntasaíochta nach mó, tráth ar bith, líon na dtáirgí a d’fhéadfaí a mheas mar tháirgí de thionscnamh Páirtí ná an líon a gheofaí trí na stoic a dheighilt go fisiciúil le linn a stórála.

3.    Chun críocha mhír 1, ciallaíonn ‘ábhair idirmhalartacha’ ábhair chomhchineáil den cháilíocht tráchtála chéanna, agus na tréithe teicniúla agus fisiceacha céanna acu, agus nach féidir a idirdhealú ó chéile nuair a chuirtear sa táirge críochnaithe iad.

AIRTEAGAL 10.13

Táirgí a thugtar ar ais

Má fhilleann táirge de thionscnamh Páirtí a onnmhairítear ón bPáirtí sin chuig tríú tír ar an bPáirtí sin, measfar gur táirge neamhthionscnaimh é murar féidir an méid seo a leanas maidir leis an táirge fillte a léiriú chun sástacht údarás custaim an Pháirtí sin:

(a)    tá sé mar an gcéanna leis an gceann a onnmhairíodh; agus

(b)    nach ndearnadh aon oibríocht air thar mar is gá chun bail mhaith a choimeád air le linn dó a bheith sa tríú tír sin nó le linn a onnmhairithe.

AIRTEAGAL 10.14

Neamhathrú

1.    Maidir le táirge tionscnaimh atá dearbhaithe le haghaidh úsáid intíre sa Pháirtí is allmhaireoir, ní bheidh, tar éis a onnmhairithe agus sula ndearbhaítear le haghaidh úsáid intíre é, athrú ná claochlú ar aon bhealach déanta air ná ní bheidh oibríochtaí déanta air seachas chun bail mhaith a choinneáil air nó chun marcanna, lipéid, séalaí nó aon doiciméad eile a chur leis nó a ghreamú air chun a áirithiú go gcomhlíonfar ceanglais intíre shonracha de chuid an Pháirtí is allmhaireoir.

2.    Féadfar táirge a stóráil nó a thaispeáint i dtríú tír ar choinníoll go bhfanfaidh sé faoi mhaoirseacht chustaim sa tríú tír sin.

3.    Gan dochar do Roinn B, féadfar coinsíneachtaí a roinnt i dtríú tír más é an t‑onnmhaireoir a dhéanann an roinnt nó más faoina chúram a dhéantar an roinnt agus ar choinníoll go leanann na coinsíneachtaí de bheith faoi mhaoirseacht chustaim sa tríú tír sin.

4.    I gcás amhrais i dtaobh cé acu a chomhlíontar nó nach gcomhlíontar na coinníollacha dá bhforáiltear i míreanna 1 go 3, féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir a iarraidh ar an allmhaireoir fianaise ar chomhlíonadh na gcoinníollacha sin a sholáthar. Féadfar fianaise den sórt sin a thabhairt trí mhodh ar bith, lena n‑áirítear doiciméid iompair chonarthacha amhail billí luchta nó fianaise fhíorasach nó nithiúil bunaithe ar mharcáil nó uimhriú pacáistí nó aon fhianaise a bhaineann leis an táirge féin.

AIRTEAGAL 10.15

Taispeántais

1.    Táirgí tionscnaimh a sheoltar lena dtaispeáint i dtríú tír agus a dhíoltar i ndiaidh an taispeántais lena n‑allmhairiú i bPáirtí, tairbheoidh siad ar a n‑allmhairiú i gcomhréir leis an gCuid seo den Chomhaontú seo ar choinníoll go léireofar chun sástacht na n‑údarás custaim:

(a)    gur choinsínigh onnmhaireoir na táirgí sin ó Pháirtí chuig an tríú tír ina raibh an taispeántas ar siúl agus gur thaispeáin sé ann iad;

(b)    go ndearna an t‑onnmhaireoir sin na táirgí a dhíol nó a dhiúscairt ar dhóigh eile le duine i bPáirtí;

(c)    gur coinsíníodh na táirgí, le linn an taispeántais nó go díreach tar éis an taispeántais sa stát ar seoladh isteach ann iad lena dtaispeáint; agus

(d)    nár úsáideadh na táirgí, ó coinsíníodh iad lena dtaispeáint, chun aon chuspóir seachas chun iad a léiriú ag an taispeántas.

2.    Déanfar ráiteas maidir le tionscnamh a tharraingt suas i gcomhréir le Roinn B agus a chur faoi bhráid na n‑údarás custaim i gcomhréir le nósanna imeachta custaim an Pháirtí is allmhaireoir. Beidh ainm agus seoladh an taispeántais luaite air.

3.    Beidh feidhm ag mír 1 maidir le haon taispeántas trádála, tionscail, talmhaíochta nó ceardaíochta, aon aonach nó léiriú nó taispeántas poiblí comhchosúil nach n‑eagraítear chun críoch príobháideach i siopaí nó in áitribh ghnó d’fhonn táirgí eachtracha a dhíol agus a bhfanann na táirgí faoi rialú custaim ann.

4.    Féadfaidh údaráis chustaim an Pháirtí is allmhaireoir fianaise a éileamh lena léireofaí gur coinníodh na táirgí faoi rialú custaim sa tír taispeántais, chomh maith le fianaise dhoiciméadach bhreise ar na coinníollacha faoinar taispeánadh iad.

ROINN B

NÓSANNA IMEACHTA MAIDIR LE TIONSCNAMH

AIRTEAGAL 10.16

Éileamh ar chóir fhabhrach taraife

1.    Tabharfaidh an Páirtí is allmhaireoir, cóir fhabhrach taraife do tháirge de thionscnamh an Pháirtí eile de réir bhrí na Caibidle seo ar bhonn éilimh ón allmhaireoir ar chóir fhabhrach taraife. Is é an t‑allmhaireoir a bheidh freagrach as cruinneas an éilimh ar chóir fhabhrach taraife agus as comhlíonadh na gceanglas a leagtar amach sa Chaibidil seo.

2.    Beidh éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar cheann de na nithe seo a leanas:

(a)    ráiteas maidir le tionscnamh arna tharraingt suas ag an onnmhaireoir i gcomhréir le hAirteagal 10.17;

(b)    eolas an allmhaireora faoi réir na gcoinníollacha a leagtar amach in Airteagal 10.19.

3.    Áireofar éileamh ar chóir fhabhrach taraife agus an bonn atá leis an éileamh sin dá dtagraítear i mír 2 sa dearbhú custaim, i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí is allmhaireoir.

4.    Allmhaireoir a bhfuil éileamh ar chóir fhabhrach á dhéanamh aige bunaithe ar ráiteas maidir le tionscnamh i gcomhréir le pointe (a) de mhír 2, coinneoidh sé an ráiteas agus cuirfidh sé é faoi bhráid údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir é, arna iarraidh sin.

AIRTEAGAL 10.17

Ráiteas maidir le tionscnamh

1.    Déanfaidh onnmhaireoir táirge ráiteas maidir le tionscnamh a tharraingt suas ar bhonn faisnéise lena léireofar gur táirge tionscnaimh é an táirge, lena n‑áirítear, más infheidhme, faisnéis faoi stádas tionscnaimh na n‑ábhar a úsáidtear i dtáirgeadh an táirge.

2.    Is é an t‑onnmhaireoir a bheidh freagrach as cruinneas an ráitis maidir le tionscnamh a tharraingeofar suas agus as an bhfaisnéis a sholáthrófar de bhun mhír 1. Má tá cúis ag an onnmhaireoir a chreidiúint go bhfuil faisnéis mhícheart sa ráiteas maidir le tionscnamh nó go bhfuil sé bunaithe ar fhaisnéis mhícheart, tabharfaidh an t‑onnmhaireoir fógra láithreach don allmhaireoir faoi aon athrú a dhéanfaidh difear do stádas tionscnaimh an táirge. Sa chás sin, ceartóidh an t‑allmhaireoir an dearbhú allmhairiúcháin agus íocfaidh sé aon dleacht chustaim is infheidhme atá dlite.

3.    Déanfaidh an t‑onnmhaireoir ráiteas maidir le tionscnamh a tharraingt suas i gceann de na leaganacha teanga a chuimsítear in Iarscríbhinn 3‑C ar shonrasc nó ar aon doiciméad tráchtála eile ina dtugtar tuairisc leordhóthanach ar an táirge tionscnaimh ionas gur féidir é a shainaithint in ainmníocht an Chórais Chomhchuibhithe. Ní cheanglóidh an Páirtí is allmhaireoir ar an allmhaireoir aistriúchán ar an ráiteas maidir le tionscnamh a chur isteach.

4.    Beidh ráiteas maidir le tionscnamh bailí go ceann bliana amháin ón dáta a rinneadh amach é.

5.    Féadfaidh ráiteas maidir le tionscnamh a tharraingt suas le haghaidh na nithe seo a leanas:

(a)    lastas amháin de tháirge amháin nó níos mó a allmhairítear isteach i bPáirtí; nó

(b)    il-lastais de tháirgí comhionanna isteach i bPáirtí laistigh den tréimhse nach faide ná 12 mhí a shonrófar sa ráiteas maidir le tionscnamh.

6.    Arna iarraidh sin don allmhaireoir agus faoi réir aon cheanglas a dhéanfaidh an Páirtí is allmhaireoir a fhorchur, ceadóidh an Páirtí is allmhaireoir úsáid ráiteas aonair maidir le tionscnamh i dtaca le táirgí neamhchóimeáilte nó díchóimeáilte, de réir bhrí Riail Ghinearálta 2(a) den Chóras Comhchuibhithe, a aicmítear faoi Ranna XV go XXI den Chóras Comhchuibhithe má dhéantar na táirgí sin a allmhairiú i dtráthchodanna.

AIRTEAGAL 10.18

Mion-neamhréireachtaí agus mionearráidí

Ní dhiúltóidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir d’éileamh ar chóir fhabhrach taraife de bharr mion-neamhréireachtaí idir an ráiteas maidir le tionscnamh agus na doiciméid a cuireadh faoi bhráid na hoifige custaim nó de bharr mionearráidí sa ráiteas maidir le tionscnamh.

AIRTEAGAL 10.19

Eolas an allmhaireora

1.    Féadfaidh an Páirtí is allmhaireoir, ina dhlíthe agus ina rialacháin, coinníollacha a leagan amach chun a chinneadh cé na hallmhaireoirí a fhéadfaidh éileamh ar chóir fhabhrach taraife a bhunú ar eolas an allmhaireora.

2.    D’ainneoin mhír 1, maidir le heolas an allmhaireora gur táirge tionscnaimh é an táirge, beidh sé bunaithe ar fhaisnéis lena léirítear go gcáilíonn an táirge mar tháirge tionscnaimh agus go gcomhlíonann sé na ceanglais a leagtar amach sa Chaibidil seo chun stádas tionscnaimh a fháil.

AIRTEAGAL 10.20

Ceanglais maidir le Taifid a Choinneáil

1.    Allmhaireoir a éilíonn cóir fhabhrach taraife le haghaidh táirge a allmhairítear isteach i bPáirtí, déanfaidh sé an méid seo a leanas:

(a)    má tá an t‑éileamh ar chóir fhabhrach bunaithe ar ráiteas maidir le tionscnamh, coinneoidh sé an ráiteas maidir le tionscnamh a tharraing an t‑onnmhaireoir suas ar feadh 3 bliana ar a laghad ó dháta an éilimh ar thosaíocht don táirge; agus

(b)    má tá an t‑éileamh ar chóir fhabhrach bunaithe ar eolas an allmhaireora, coinneoidh sé an fhaisnéis lena léirítear go gcomhlíonann an táirge na ceanglais a leagtar amach sa Chaibidil seo chun stádas tionscnaimh a fháil ar feadh 3 bliana ar a laghad ó dháta an éilimh ar chóir fhabhrach.

2.    Onnmhaireoir a bhfuil ráiteas maidir le tionscnamh déanta amach aige, coinneoidh sé cóip den ráiteas maidir le tionscnamh agus de na taifid eile uile lena léirítear go gcomhlíonann an táirge na ceanglais chun stádas tionscnaimh a fháil, ar feadh 4 bliana ar a laghad tar éis dó an ráiteas maidir le tionscnamh sin a dhéanamh.

3.    Féadfar na taifid atá le coinneáil i gcomhréir leis an Airteagal seo a choinneáil i bhfoirm leictreonach i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí is allmhaireoir nó an Pháirtí is onnmhaireoir, de réir mar is iomchuí.

AIRTEAGAL 10.21

Díolúintí ó na ceanglais a bhaineann le ráitis maidir le tionscnamh

1.    Táirgí a sheolfar mar phacáistí ó dhaoine príobháideacha chuig daoine príobháideacha nó atá ina gcuid de bhagáiste pearsanta taistealaithe, ligfear isteach i gcáil táirgí tionscnaimh iad, gan gá le ráiteas maidir le tionscnamh a éileamh ina leith, ar choinníoll nach bhfuil na táirgí sin á n‑allmhairiú lena dtrádáil agus gur dearbhaíodh go gcomhlíonann siad ceanglais na Caibidle seo agus nach bhfuil aon amhras ann go bhfuil an dearbhú sin fíor.

2.    Allmhairí atá ócáideach agus nach bhfuil iontu ach táirgí lena n‑úsáid go pearsanta ag na faighteoirí nó na taistealaithe nó a dteaghlach, ní mheasfar gur allmhairí lena dtrádáil iad más léir ar chineál agus ar chainníocht na n‑earraí nach bhfuil aon chríoch trádála beartaithe dóibh, ar choinníoll nach mbeidh an t‑allmhairiú ina chuid de shraith allmhairithe a d’fhéadfaí a mheas go réasúnach go ndearnadh ar leithligh iad chun an ceanglas i ndáil le ráiteas maidir le tionscnamh a sheachaint.

3.    Ní sháróidh luach iomlán na dtáirgí dá dtagraítear i mír 1 EUR 500 nó a chomhionann in airgeadra an Pháirtí i gcás pacáistí, ná EUR 1 200 nó a chomhionann in airgeadra an Pháirtí i gcás earraí ar cuid de bhagáiste pearsanta taistealaí iad.

AIRTEAGAL 10.22

Fíorú

1.    Féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir stádas tionscnaimh an táirge a fhíorú nó a fhíorú cé acu a chomhlíontar nó nach gcomhlíontar na ceanglais eile a leagtar amach sa Chaibidil seo, bunaithe ar mhodhanna measúnaithe riosca, a bhféadfadh roghnú randamach a bheith san áireamh leo. Chun críocha an fhíoraithe sin, féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir iarraidh ar fhaisnéis a sheoladh chuig an allmhaireoir a rinne an t‑éileamh ar chóir fhabhrach de bhun Airteagal 10.16.

2.    Údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir a sheolfaidh iarraidh de bhun mhír 1, ní iarrfaidh sé níos mó ná an fhaisnéis seo a leanas i ndáil le tionscnamh táirge:

(a)    más ar ráiteas maidir le tionscnamh a bunaíodh an t‑éileamh ar chóir fhabhrach, an ráiteas maidir le tionscnamh; agus

(b)    faisnéis a bhaineann le comhlíonadh na gcritéar tionscnaimh, is é sin:

(i)    i gcás ina bhfuil an critéar tionscnaimh ‘faighte go hiomlán’, an chatagóir is infheidhme (amhail buaint, mianadóireacht, iascaireacht) agus ionad an táirgthe;

(ii)    i gcás ina bhfuil an critéar tionscnaimh bunaithe ar athrú ar aicmiú taraifí, liosta de na hábhair neamhthionscnaimh go léir, lena n‑áirítear a rangú taraife (i bhformáid 2, 4 nó 6 dhigit, ag brath ar an gcritéar tionscnaimh);

(iii)    I gcás inar bunaíodh an critéar tionscnaimh ar mhodh luacha, luach an táirge deiridh chomh maith le luach gach ábhar neamhthionscnaimh a úsáideadh sa táirgeadh;

(iv)    i gcás ina bhfuil an critéar tionscnaimh bunaithe ar mheáchan, meáchan an táirge deiridh chomh maith le meáchan na n‑ábhar neamhthionscnaimh ábhartha a úsáideadh sa táirge deiridh; agus

(v)    i gcás ina bhfuil an critéar tionscnaimh bunaithe ar phróiseas táirgthe ar leith, tuairisc ar an bpróiseas sonrach sin.

3.    Agus an fhaisnéis a iarrtar á cur ar fáil aige, féadfaidh an t‑allmhaireoir aon fhaisnéis eile a mheasann sé a bheith ábhartha chun críche fíoraithe a chur isteach.

4.    Má tá an t‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar ráiteas maidir le tionscnamh i gcomhréir le fomhír (a) d’Airteagal 10.16(2) arna eisiúint ag an onnmhaireoir, soláthróidh an t‑allmhaireoir an ráiteas maidir le tionscnamh sin ach féadfaidh sé freagra a thabhairt d’údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir nach féidir an fhaisnéis dá dtagraítear i bhfomhír (b) de mhír 2 den Airteagal seo a sholáthar.

5.    I gcás ina bhfuil an t‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar eolas an allmhaireora dá dtagraítear i bhfomhír (b) d’Airteagal 10.16(2), tar éis dó faisnéis a iarraidh ar dtús i gcomhréir le mír 1 den Airteagal seo, féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir a dhéanfaidh an fíorú iarraidh bhreise ar fhaisnéis a sheoladh chuig an allmhaireoir má mheasann an t‑údarás custaim sin go bhfuil gá le faisnéis bhreise chun stádas tionscnaimh an táirge a fhíorú nó chun a fhíorú cé acu a chomhlíontar nó nach gcomhlíontar na ceanglais eile a leagtar amach sa Chaibidil seo. Féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir doiciméid shonracha agus faisnéis shonrach a iarraidh ar an allmhaireoir, más iomchuí.

6.    Má chinneann údarás custaim an Pháirtí allmhairiúcháin deonú na córa fabhraí taraife do na táirgí lena mbaineann a chur ar fionraí go dtí go bhfaighfear torthaí an fhíoraithe, féadfaidh sé a thairiscint don allmhaireoir na táirgí a scaoileadh. Mar choinníoll le haghaidh scaoileadh den sórt sin, féadfaidh an Páirtí is allmhaireoir ráthaíocht nó beart réamhchúraim iomchuí eile a éileamh. Cuirfear deireadh le haon fhionraí ar chóir fhabhrach taraife a luaithe is féidir tar éis d’údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir stádas tionscnaimh na dtáirgí lena mbaineann nó comhlíonadh cheanglais eile na Caibidle seo a fhionnadh.

AIRTEAGAL 10.23

Comhar riaracháin

1.    Chun cur i bhfeidhm cuí na Caibidle seo a áirithiú, oibreoidh na Páirtithe i gcomhar le chéile, trína n‑údaráis chustaim faoi seach, chun stádas tionscnaimh táirge a fhíorú nó chun a fhíorú cé acu a chomhlíontar nó nach gcomhlíontar na ceanglais eile a leagtar amach sa Chaibidil.

2.    Má tá an t‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar ráiteas maidir le tionscnamh i gcomhréir le fomhír (a) d’Airteagal 10.16(2), tar éis dó faisnéis a iarraidh ar dtús ón allmhaireoir de bhun Airteagal 10.22(1), féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir a dhéanfaidh an fíorú, iarraidh ar fhaisnéis a sheoladh chuig údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir laistigh de 2 bhliain tar éis dháta an éilimh ar chóir fhabhrach, má mheasann údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir go bhfuil gá leis an bhfaisnéis bhreise chun stádas tionscnaimh an táirge a fhíorú nó chun a fhíorú cé acu a chomhlíontar nó nach gcomhlíontar na ceanglais eile a leagtar amach sa Chaibidil seo. Féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir doiciméid shonracha agus faisnéis shonrach a iarraidh ar údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir, más iomchuí.

3.    Cuirfidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir an fhaisnéis seo a leanas san iarraidh dá dtagraítear i mír 2:

(a)    an ráiteas maidir le tionscnamh nó cóip de;

(b)    céannacht an údaráis custaim a d’eisigh an iarraidh;

(c)    ainm an onnmhaireora atá le fíorú;

(d)    ábhar agus raon feidhme an fhíoraithe; agus

(e)    aon doiciméadacht iomchuí, más infheidhme.

4.    Féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir, i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí sin, an fíorú a dhéanamh trí dhoiciméadacht a iarraidh ón onnmhaireoir agus trí fhianaise a iarraidh, nó trí chuairt a thabhairt ar áitreabh an onnmhaireora, chun athbhreithniú a dhéanamh ar thaifid agus chun breathnú ar na saoráidí a úsáidtear i dtáirgeadh an táirge.

5.    Tar éis dó an iarraidh dá dtagraítear i mír 2 a fháil, soláthróidh údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir an fhaisnéis seo a leanas d’údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir:

(a)    an doiciméadacht a iarradh, má tá sí ar fáil;

(b)    tuairim maidir le stádas tionscnaimh an táirge;

(c)    tuairisc ar an táirge a bhí faoi réir fíoraithe agus an t‑aicmiú taraife atá ábhartha do chur i bhfeidhm na rialach maidir le tionscnamh;

(d)    tuairisc agus míniú ar an bpróiseas táirgthe a bheidh leordhóthanach chun tacú le stádas tionscnaimh an táirge;

(e)    faisnéis faoin gcaoi a ndearnadh stádas tionscnaimh an táirge a fhíorú de bhun mhír 4; agus

(f)    doiciméadacht tacaíochta, más iomchuí.

6.    Ní dhéanfaidh údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir faisnéis dá dtagraítear i bhfomhír (a) nó (f) de mhír 5 a tharchur chuig údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir gan toiliú an onnmhaireora.

7.    An fhaisnéis uile a iarrtar, lena n‑áirítear aon doiciméad tacaíochta agus gach faisnéis ghaolmhar eile maidir le fíorú, ba cheart í a mhalartú go leictreonach idir údaráis chustaim na bPáirtithe.

8.    Déanfaidh na Páirtithe, trí na comhordaitheoirí a ainmnítear i gcomhréir leis an gCuid seo den Chomhaontú seo, sonraí teagmhála a n‑údarás custaim faoi seach agus aon mhodhnú orthu a sholáthar dá chéile laistigh de 30 lá ón modhnú sin.

AIRTEAGAL 10.24

Cúnamh frithpháirteach sa chomhrac i gcoinne na calaoise

I gcás sárú amhrasta ar an gCaibidil seo, soláthróidh na Páirtithe cúnamh riaracháin frithpháirteach dá chéile, i gcomhréir leis an bPrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim.

AIRTEAGAL 10.25

Diúltú na n‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife

1.    Faoi réir na gceanglas a leagtar amach i míreanna 3 go 5, féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir éileamh ar chóir fhabhrach taraife a dhiúltú sna cásanna seo a leanas:

(a)    laistigh de thréimhse 3 mhí tar éis na hiarrata ar fhaisnéis a fháil de bhun Airteagal 10.22(1):

(i)    nach soláthraíonn an t‑allmhaireoir aon fhreagra;

(ii)    i gcásanna ina bhfuil éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar ráiteas maidir le tionscnamh i gcomhréir le fomhír (a) d’Airteagal 10.16(2), nár soláthraíodh an ráiteas maidir le tionscnamh; nó

(iii)    i gcásanna ina bhfuil an t‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife bunaithe ar eolas an allmhaireora dá dtagraítear i bhfomhír (b) d’Airteagal 10.16(2), nach leor an fhaisnéis a sholáthair an t‑allmhaireoir chun stádas tionscnaimh an táirge a dheimhniú;

(b)    laistigh de thréimhse 3 mhí tar éis na hiarrata ar fhaisnéis bhreise a fháil de bhun Airteagal 10.22(5):

(i)    nach soláthraíonn an t‑allmhaireoir aon fhreagra; nó

(ii)    nach leor an fhaisnéis a sholáthair an t‑allmhaireoir chun a dheimhniú gur táirge tionscnaimh é an táirge;

(c)    laistigh de thréimhse 10 mí tar éis na hiarrata ar fhaisnéis a fháil de bhun Airteagal 10.23(2):

(i)    nach gcuireann údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir aon fhreagra ar fáil; nó

(ii)    nach leor an fhaisnéis a sholáthair údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir chun stádas tionscnaimh an táirge a dheimhniú.

2.    Féadfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir éileamh ar chóir fhabhrach taraife a dhiúltú más rud é nach gcomhlíonann an t‑allmhaireoir a rinne an t‑éileamh sin ceanglais eile a leagtar amach sa Chaibidil seo seachas na ceanglais sin a bhaineann le stádas tionscnaimh táirgí.

3.    Má bhíonn údar leordhóthanach ag údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir chun éileamh ar chóir fhabhrach taraife a dhiúltú i gcomhréir le mír 1 den Airteagal seo, agus i gcás ina mbeidh tuairim tugtha ag údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir de bhun fhomhír (b) d’Airteagal 10.23(5) lena ndeimhnítear stádas tionscnaimh na dtáirgí, tabharfaidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir fógra d’údarás custaim an Pháirtí is onnmhaireoir go bhfuil sé ar intinn aige an chóir fhabhrach taraife a dhiúltú laistigh de 2 mhí tar éis dó an tuairim sin a fháil.

4.    Má tugadh an fógra dá dtagraítear i mír 3, tionólfar comhairliúcháin arna iarraidh sin do cheachtar de na Páirtithe, laistigh de 3 mhí tar éis dháta an fhógra sin. Féadfar síneadh a chur leis an tréimhse chomhairliúcháin ar bhonn cás ar chás trí chomhaontú frithpháirteach idir údaráis chustaim na bPáirtithe. Féadfar an comhairliúchán a dhéanamh i gcomhréir leis an nós imeachta arna leagan síos ag an bhFochoiste.

5.    Ar dhul in éag na tréimhse le haghaidh comhairliúcháin, ní dhiúltóidh údarás custaim an Pháirtí is allmhaireoir an t‑éileamh ar chóir fhabhrach taraife ach amháin mura mbeidh sé in ann stádas tionscnaimh an táirge a dheimhniú agus tar éis dó an ceart chun éisteacht a fháil a dheonú don allmhaireoir.

AIRTEAGAL 10.26

Rúndacht

1.    Coimeádfaidh gach Páirtí, de réir a dhlíthe agus a rialacháin, rúndacht aon fhaisnéise arna cur ar fáil ag an bPáirtí eile dó, de bhun na Caibidle seo, agus cosnóidh sé an fhaisnéis sin ar nochtadh.

2.    Ní fhéadfar úsáid a bhaint as faisnéis a gheobhaidh údaráis an Pháirtí is allmhaireoir ach amháin chun críocha na Caibidle seo.

3.    Áiritheoidh gach Páirtí nach ndéanfar faisnéis rúnda arna bailiú de bhun na Caibidle seo a úsáid chun críocha seachas chun cinntí agus cinntiúcháin a bhaineann le tionscnamh agus le hábhair chustaim a riaradh agus a fhorghníomhú, ach amháin le cead ón duine nó ón bPáirtí a sholáthar an fhaisnéis faoi rún.

4.    D’ainneoin mhír 3, féadfaidh Páirtí cead a thabhairt faisnéis arna bailiú de bhun na Caibidle seo a úsáid in aon imeachtaí riaracháin, breithiúnacha nó garbhreithiúnacha arna tionscnamh de dheasc nár comhlíonadh dlíthe agus rialacháin a bhaineann le custaim lena gcuirtear an Chaibidil seo chun feidhme. Tabharfaidh Páirtí fógra roimh ré don duine nó don Pháirtí a sholáthair an fhaisnéis lena mbaineann faoi aon úsáid den chineál sin.

AIRTEAGAL 10.27

Aisíocaíochtaí agus éilimh ar chóir fhabhrach taraife i ndiaidh allmhairiúcháin

1.    Déanfaidh gach Páirtí foráil go bhféadfaidh allmhaireoir, tar éis an allmhairithe, éileamh a dhéanamh ar chóir fhabhrach taraife agus ar aisíocaíocht ar aon dleachtanna breise a íocadh ar tháirge sna cásanna seo a leanas:

(a)    nach ndearna an t‑allmhaireoir éileamh ar chóir fhabhrach taraife tráth an allmhairithe;

(b)    go ndéantar an t‑éileamh tráth nach déanaí ná 2 bhliain tar éis dháta an allmhairithe; agus

(c)    go raibh an táirge lena mbaineann incháilithe le haghaidh cóir fhabhrach taraife nuair a allmhairíodh isteach i gcríoch an Pháirtí é.

2.    Mar choinníoll le haghaidh cóir fhabhrach taraife ar bhonn éileamh a dhéantar de bhun mhír 1, féadfaidh an Páirtí is allmhaireoir a cheangal ar an allmhaireoir:

(a)    éileamh a dhéanamh ar chóir fhabhrach taraife i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí is allmhaireoir;

(b)    an ráiteas maidir le tionscnamh a sholáthar, de réir mar is iomchuí; agus

(c)    gach ceanglas eile is infheidhme a leagtar amach sa Chaibidil a chomhlíonadh seo amhail is gur éilíodh cóir fhabhrach taraife tráth an allmhairithe.

AIRTEAGAL 10.28

Bearta agus smachtbhannaí riaracháin

1.    Forchuirfidh Páirtí bearta agus smachtbhannaí riaracháin i gcás inarb iomchuí, i gcomhréir lena dhlíthe agus lena rialacháin faoi seach, ar dhuine a tharraingeoidh suas doiciméad, nó a chuireann faoi deara doiciméad a tharraingt suas, ina mbeidh faisnéis mhícheart chun cóir fhabhrach taraife a fháil do tháirge, nó nach gcomhlíonann na ceanglais a leagtar amach sna nithe seo a leanas:

(a)    Airteagal 10.20;

(b)    Airteagal 10.23(4) trí gan fianaise a chur ar fáil nó trí chuairt a dhiúltú; nó

(c)    Airteagal 10.17(2) trí gan éileamh ar chóir fhabhrach taraife arna dhéanamh sa dearbhú custaim a cheartú agus an dleacht chustaim a íoc de réir mar is iomchuí, más rud é go raibh an t‑éileamh tosaigh ar thosaíocht bunaithe ar fhaisnéis mhícheart.

2.    Cuirfidh an Páirtí san áireamh mír 3.6 d’Airteagal 6 de Chomhaontú EDT maidir le hÉascú Trádála i gcásanna ina nochtann allmhaireoir dá dheoin féin ceartú ar éileamh ar chóir fhabhrach sula bhfaighidh sé iarraidh fíorúcháin, i gcomhréir le dlíthe agus rialacháin an Pháirtí sin.

ROINN C

FORÁLACHA CRÍOCHNAITHEACHA

AIRTEAGAL 10.29

Ceuta agus Melilla

1.    Chun críocha na Caibidle seo, i gcás an Pháirtí AE, níl Ceuta agus Melilla san áireamh leis an téarma ‘Páirtí’.

2.    Maidir le táirgí de thionscnamh na Sile, nuair a allmhairítear isteach in Ceuta agus Melilla iad, beidh siad faoi réir na cóireála custaim céanna faoin gCuid seo den Chomhaontú seo, ar gach slí, leis an gcóireáil chustaim a chuirtear i bhfeidhm maidir le táirgí de thionscnamh chríoch chustaim an Aontais Eorpaigh de réir Phrótacal 2 d’Ionstraim Aontachais Ríocht na Spáinne agus Phoblacht na Portaingéile don Aontas Eorpach. Maidir le hallmhairí táirgí a chumhdaítear leis an gCuid seo den Chomhaontú seo agus ar de thionscnamh Ceuta agus Melilla iad, deonóidh an tSile dóibh an chóireáil chustaim chéanna a dheonaítear i gcás táirgí a allmhairítear ó Pháirtí an Aontais Eorpaigh agus ar de thionscnamh an Pháirtí AE iad.

3.    Beidh feidhm mutatis mutandis ag na rialacha tionscnaimh agus ag na nósanna imeachta maidir le tionscnamh faoin gCaibidil seo maidir le táirgí a onnmhairítear ón tSile go Ceuta agus Melilla agus maidir le táirgí a onnmhairítear ó Ceuta agus Melilla go dtí an tSile.

4.    Measfar gur aon chríoch amháin iad Ceuta agus Melilla.

5.    Tá feidhm ag Airteagal 10.3 maidir le hallmhairiú agus onnmhairiú táirgí idir an Páirtí AE, an tSile agus Ceuta agus Melilla.

6.    Cuirfidh an t‑onnmhaireoir ‘an tSile’ nó ‘Ceuta agus Melilla’ isteach i réimse 3 de théacs an ráitis maidir le tionscnamh in Iarscríbhinn 10-C, ag brath ar thionscnamh an táirge.

7.    Beidh údarás custaim Ríocht na Spáinne freagrach as an Airteagal seo a chur i bhfeidhm in Ceuta agus Melilla.

AIRTEAGAL 10.30

Leasuithe

Féadfaidh an Chomhairle Chomhpháirteach cinntí a ghlacadh chun an Chaibidil seo agus Iarscríbhinní 10-A go 10-E a leasú, de bhun fhomhír (a) d’Airteagal 8.1(6).

AIRTEAGAL 10.31

An Fochoiste um Chustam, Éascú Trádála agus Rialacha Tionscnaimh

1.    Beidh an Fochoiste um Chustaim, Éascú Trádála agus Rialacha Tionscnaimh (‘an Fochoiste’), arna bhunú de bhun Airteagal 8.8(1), comhdhéanta d’ionadaithe ó na Páirtithe atá freagrach as ábhair chustaim.

2.    Beidh an Fochoiste freagrach as cur chun feidhme agus cur i bhfeidhm éifeachtach na Caibidle seo.

3.    Chun críocha na Caibidle seo, beidh na feidhmeanna seo a leanas ag an bhFochoiste:

(a)    athbhreithniú agus moltaí cuí a dhéanamh, de réir mar is gá, don Chomhchoiste maidir leis an méid seo a leanas:

(i)    cur chun feidhme agus cur i bhfeidhm na Caibidle seo; agus

(ii)    aon leasú ar an gCaibidil seo agus ar Iarscríbhinní 10-A go 10-E arna moladh ag Páirtí;

(b)    moltaí a dhéanamh don Chomhchoiste maidir le nótaí míniúcháin a ghlacadh chun cur chun feidhme na Caibidle seo a éascú; agus

(c)    aon ábhar eile a bhreithniú a bhaineann leis an gCaibidil seo mar a comhaontaíodh idir na Páirtithe.

AIRTEAGAL 10.32

Táirgí atá faoi bhealach nó atá á stóráil

Féadfaidh na Páirtithe an Chuid seo den Chomhaontú seo a chur i bhfeidhm maidir le táirgí a chomhlíonann an Chaibidil seo agus, ar dháta theacht i bhfeidhm an Chomhaontaithe seo, atá faoi bhealach nó atá á stóráil go sealadach i stóras custaim nó i saorlimistéir sa Pháirtí AE nó sa tSile, faoi réir ráiteas maidir le tionscnamh a chur faoi bhráid údaráis chustaim an Pháirtí is allmhaireoir.

AIRTEAGAL 10.33

Nótaí míniúcháin

Nótaí míniúcháin i ndáil le léirmhíniú, cur i bhfeidhm agus riar na Caibidle seo, leagtar amach iad in Iarscríbhinn 10‑E.

CAIBIDIL 11

CUSTAM AGUS ÉASCÚ TRÁDÁLA

AIRTEAGAL 11.1

Cuspóirí

1.    Aithníonn na Páirtithe a thábhachtaí atá custam agus éascú trádála i dtimpeallacht athraitheach na trádála domhanda.

2.    Aithníonn na Páirtithe go bhfuil ionstraimí agus caighdeáin trádála agus custaim idirnáisiúnta mar bhonn do cheanglais agus nósanna imeachta maidir le hallmhairiú, onnmhairiú agus idirthuras.

3.    Aithníonn na Páirtithe go mbeidh a dhlíthe custaim agus a rialacháin chustaim neamh‑idirdhealaitheach agus go mbeidh nósanna imeachta custaim bunaithe ar úsáid modhanna nua‑aimseartha agus rialuithe éifeachtacha chun calaois a chomhrac, sláinte agus sábháilteacht tomhaltóirí a chosaint agus an trádáil dhlisteanach a chur chun cinn. Ba cheart do gach Páirtí athbhreithniú a dhéanamh go tréimhsiúil ar a dhlíthe custaim, a rialacháin chustaim agus a nósanna imeachta custaim. Aithníonn na Páirtithe freisin nach mbeidh a nósanna imeachta custaim níos troime ó thaobh riaracháin de nó níos sriantaí ó thaobh trádála de ná mar is gá chun cuspóirí dlisteanacha a bhaint amach agus go gcuirfear i bhfeidhm iad ar bhealach atá intuartha, comhsheasmhach agus trédhearcach.

4.    Comhaontaíonn na Páirtithe an comhar eatarthu a threisiú d’fhonn a áirithiú go gcomhlíonfar leis na dlíthe, na rialacháin agus na nósanna imeachta ábhartha maidir le custaim, agus le acmhainneacht riaracháin na gcóras riaracháin ábhartha chomh maith, na cuspóirí maidir le héascú trádála a chur chun cinn, agus rialú custaim éifeachtach á áirithiú san am céanna.

AIRTEAGAL 11.2

Sainmhínithe

Chun críocha na Caibidle seo ciallaíonn ‘údarás custaim’:

(a)    i gcás na Sile, an Servicio Nacional de Aduanas (an Riarachán Custaim Náisiúnta), nó a comharba; agus

(b)    i gcás an Pháirtí AE, na seirbhísí sin de chuid an Choimisiúin Eorpaigh atá freagrach as ábhair chustaim agus as na riaracháin chustaim agus aon údarás eile sna Ballstáit atá freagrach as dlíthe custaim agus rialacháin chustaim a chur i bhfeidhm agus a fhorfheidhmiú.

AIRTEAGAL 11.3

Comhar custaim

1.    Oibreoidh na Páirtithe i gcomhar maidir le hábhair chustaim idir a n‑údaráis chustaim faoi seach chun a áirithiú go mbainfear amach na cuspóirí a leagtar amach in Airteagal 11.1.

2.    Forbróidh na Páirtithe an comhar, lena n‑áirítear tríd an méid seo a leanas a dhéanamh:

(a)    faisnéis a mhalartú maidir le dlíthe custaim agus rialacháin chustaim, a gcur chun feidhme, agus nósanna imeachta custaim, go háirithe sna réimsí seo a leanas:

(i)    simpliú agus nuachóiriú nósanna imeachta custaim;

(ii)    forfheidhmiú cearta maoine intleachtúla ag na húdaráis chustaim;

(iii)    gluaiseachtaí idirthurais agus trasloingsiú a éascú;

(iv)    caidrimh leis an bpobal gnó; agus

(v)    slándáil an tslabhra soláthair agus bainistiú riosca;

(b)    oibriú le chéile chun na gnéithe sin den slabhra soláthair trádála idirnáisiúnta a bhaineann le custam a dhaingniú agus a éascú i gcomhréir leis an gCreat Caighdeán SAFE de chuid na hEagraíochta Domhanda Custaim (dá ngairtear ‘EDC’ anseo feasta) chun an Trádáil Dhomhanda a Áirithiú agus a Éascú arna ghlacadh i mí an Mheithimh 2005;

(c)    breithniú a dhéanamh ar thionscnaimh chomhpháirteacha a fhorbairt maidir le nósanna imeachta allmhairiúcháin, onnmhairiúcháin agus nósanna imeachta custaim eile, lena n‑áirítear dea-chleachtais agus cúnamh teicniúil a mhalartú, agus a áirithiú go gcuirfear seirbhís éifeachtach ar fáil don phobal gnó; féadfar a áireamh ar an gcomhar sin malartuithe maidir le saotharlanna custaim, oiliúint oifigeach custaim agus malartuithe maidir le teicneolaíochtaí nua le haghaidh rialuithe agus nósanna imeachta custaim;

(d)    an comhar eatarthu i réimse an chustaim a neartú in eagraíochtaí idirnáisiúnta amhail EDT agus EDC;

(e)    aitheantas frithpháirteach a bhunú, más ábhartha agus iomchuí, do chláir oibreoirí eacnamaíocha údaraithe, lena n‑áirítear bearta coibhéiseacha éascaithe trádála;

(f)    malartuithe a dhéanamh ar theicnící bainistithe riosca, caighdeáin riosca agus rialuithe slándála, chun íoschaighdeáin a bhunú, a mhéid is féidir, maidir le teicnící bainistithe riosca agus ceanglais agus cláir ghaolmhara;

(g)    féachaint lena gceanglais sonraí le haghaidh nósanna imeachta um allmhairiú agus um onnmhairiú agus nósanna imeachta eile um chustam a chomhchuibhiú trí chomhchaighdeáin agus comheilimintí sonraí a chur chun feidhme de réir Shamhail Sonraí EDC;

(h)    a dtaithí faoi seach a roinnt maidir lena gcórais ionaid ilfhreastail a fhorbairt agus a úsáid, agus, más iomchuí, tacair choiteanna eilimintí sonraí a fhorbairt do na córais sin;

(i)    idirphlé a choinneáil ar bun i measc a saineolaithe beartais faoi seach chun úsáideacht, éifeachtúlacht agus infheidhmeacht réamhrialuithe le haghaidh údaráis chustaim agus trádálaithe a chur chun cinn; agus

(j)    más ábhartha agus más iomchuí, catagóirí áirithe faisnéise i ndáil le custam a mhalartú trí chumarsáid struchtúrtha athfhillteach idir a n‑údaráis chustaim chun críoch sonrach, go háirithe feabhas a chur ar bhainistíocht riosca agus ar éifeachtacht rialuithe custaim, lena ndírítear ar earraí a bhfuil riosca ag baint leo ó thaobh bailiú ioncaim nó ó thaobh sláinte agus sábháilteachta de, agus lena n‑éascaítear an trádáil dhlisteanach; beidh na malartuithe sin gan dochar do mhalartuithe faisnéise a d’fhéadfadh tarlú idir na Páirtithe i gcomhréir leis an bPrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim.

3.    Beidh aon mhalartú faisnéise idir na Páirtithe faoin gCaibidil seo, mutatis mutandis, faoi réir na gceanglas maidir le rúndacht faisnéise agus cosaint sonraí pearsanta a leagtar amach in Airteagal 12 den Phrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim, chomh maith le haon cheanglais rúndachta agus phríobháideachais a leagtar amach i ndlíthe agus rialacháin na bPáirtithe.

AIRTEAGAL 11.4

Cúnamh frithpháirteach riaracháin

Soláthróidh na Páirtithe cúnamh riaracháin frithpháirteach in ábhair chustaim dá chéile, i gcomhréir leis an bPrótacal a ghabhann leis an gComhaontú seo maidir le Cúnamh Riaracháin Frithpháirteach in Ábhair Chustaim.

AIRTEAGAL 11.5

Dlíthe custaim, rialacháin chustaim agus nósanna imeachta custaim

1.    Ba cheart a áirithiú go bhfuil an méid seo a leanas fíor maidir lena dlíthe custaim, a rialacháin chustaim agus a nósanna imeachta custaim:

(a)    tá siad bunaithe ar ionstraimí agus caighdeáin idirnáisiúnta i réimse an chustaim agus na trádála, lena n‑áirítear an Coinbhinsiún Idirnáisiúnta ar an gCóras Comhchuibhithe um Thuairisciú agus um Chódú Tráchtearraí a rinneadh sa Bhruiséil an 14 Meitheamh 1983, chomh maith le Creat Caighdeán SAFE chun Trádáil Dhomhanda EDC agus Samhail Sonraí EDC a Áirithiú agus a Éascú, agus más infheidhme, eilimintí substainteacha Choinbhinsiún Athbhreithnithe Kyoto maidir le Nósanna Imeachta Custaim a Shimpliú agus a Chomhchuibhiú a rinneadh in Kyoto an 18 Bealtaine 1973 agus a ghlac Comhairle na hEagraíochta Domhanda Custaim i mí an Mheithimh 1999;

(b)    tá siad bunaithe ar chosaint agus éascú trádála dlisteanaí trí cheanglais reachtacha a fhorfheidhmiú go héifeachtach agus trí na ceanglais sin a chomhlíonadh; agus

(c)    tá siad comhréireach agus neamh‑idirdhealaitheach, chun ualaí neamhriachtanacha ar oibreoirí eacnamaíocha a sheachaint, lena ndéantar foráil maidir le héascú breise le haghaidh oibreoirí a bhfuil leibhéil arda comhlíontachta acu, lena n‑áirítear cóir fhabhrach maidir le rialuithe custaim roimh scaoileadh earraí, agus lena n‑áirithítear coimircí in aghaidh calaoise agus gníomhaíochtaí atá aindleathach nó ar féidir díobháil a dhéanamh leo.

2.    Chun feabhas a chur ar mhodhanna oibre, agus chun neamh‑idirdhealú, trédhearcacht, éifeachtúlacht, sláine agus cuntasacht oibríochtaí a áirithiú, déanfaidh gach Páirtí an méid seo a leanas:

(a)    ceanglais agus foirmiúlachtaí a shimpliú agus athbhreithniú a dhéanamh orthu, más féidir, d’fhonn earraí a scaoileadh agus a imréiteach go tapa;

(b)    oibriú i dtreo tuilleadh simplithe agus caighdeánaithe a dhéanamh ar shonraí agus ar dhoiciméadacht a éilíonn gníomhaireachtaí custaim agus gníomhaireachtaí eile chun na hualaigh ama agus costas a laghdú d’oibreoirí, lena n‑áirítear fiontair bheaga agus mheánmhéide; agus

(c)    a áirithiú go gcoinneofar na caighdeáin is airde ionracais ar bun, trí bhearta a chur i bhfeidhm lena léireofar prionsabail na gcoinbhinsiún agus na n‑ionstraimí idirnáisiúnta ábhartha sa réimse seo.

AIRTEAGAL 11.6

Scaoileadh earraí

Áiritheoidh gach Páirtí go ndéanfaidh a údaráis chustaim, a ghníomhaireachtaí teorann nó a údaráis inniúla eile an méid seo a leanas:

(a)    foráil a dhéanamh maidir le scaoileadh pras earraí laistigh de thréimhse nach faide ná mar is gá chun a áirithiú go gcomhlíontar a dhlíthe custaim agus dlíthe agus rialacháin agus foirmiúlachtaí eile a bhaineann le trádáil;

(b)    foráil a dhéanamh maidir le réamhchur isteach agus réamhphróiseáil leictreonach doiciméadachta agus aon fhaisnéis eile is gá sula dtiocfaidh na hearraí isteach;

(c)    scaoileadh earraí a cheadú sula ndéanfar cinneadh go críochnaitheach maidir le dleachtanna custaim, cánacha, táillí agus muirir, faoi réir ráthaíocht a chur ar fáil, má cheanglaítear sin lena dlíthe agus lena rialacháin, chun a n‑íocaíocht deiridh a áirithiú; agus

(d)    tosaíocht iomchuí a thabhairt d’earraí meatacha agus aon scrúdú a d’fhéadfadh a bheith ag teastáil á sceidealú agus á dhéanamh.

AIRTEAGAL 11.7

Nósanna imeachta custaim simplithe

Glacfaidh gach Páirtí nósanna imeachta, nó coinneoidh sé ar bun iad, lena ligfear d’oibreoirí a chomhlíonann na critéir a shonraítear ina dhlíthe agus ina rialacháin tairbhe a bhaint as simpliú breise ar nósanna imeachta custaim. Féadfar a áireamh ar na bearta sin dearbhuithe custaim ina bhfuil tacair laghdaithe sonraí nó doiciméid tacaíochta, nó dearbhuithe tréimhsiúla custaim chun dleachtanna custaim agus cánacha a chinneadh agus a íoc lena gcumhdaítear allmhairí iolracha laistigh de thréimhse áirithe tar éis scaoileadh na n‑earraí allmhairithe sin, nó nósanna imeachta eile lena bhforáiltear maidir le scaoileadh gasta lastais áirithe.

AIRTEAGAL 11.8

Oibreoirí eacnamaíocha údaraithe

1.    Déanfaidh gach Páirtí clár comhpháirtíochta um éascú trádála a bhunú nó a choinneáil ar bun le haghaidh oibreoirí eacnamaíocha a chomhlíonann critéir shonraithe (dá ngairtear ‘oibreoirí eacnamaíocha údaraithe’ anseo feasta).

2.    Na critéir shonraithe chun cáiliú mar oibreoirí eacnamaíocha údaraithe, bainfidh siad le comhlíonadh nó le riosca neamhchomhlíonadh na gceanglas a shonraítear i ndlíthe, rialacháin nó nósanna imeachta gach Páirtí. Foilseofar na critéir shonraithe agus féadfar na nithe seo a leanas a áireamh sna critéir sin:

(a)    easpa sáruithe tromchúiseacha nó sáruithe a ndearnadh an athuair ar reachtaíocht chustaim agus ar rialacha cánachais, lena n‑áirítear gan aon taifead a bheidh ann maidir le cionta coiriúla tromchúiseacha a bhaineann le gníomhaíocht eacnamaíoch an iarratasóra;

(b)    ardleibhéal rialaithe ar a oibríochtaí agus ar shreabhadh na n‑earraí á léiriú ag an iarratasóir, trí bhíthin córas chun bainistiú a dhéanamh ar thaifid tráchtála agus ar thaifid iompair, i gcás inarb iomchuí, a cheadaíonn rialuithe iomchuí custaim;

(c)    sócmhainneacht airgeadais, a measfar a bheith cruthaithe i gcás ina mbeidh seasamh maith airgeadais ag an iarratasóir, lena gcuirfear ar a chumas a ghealltanais a chomhlíonadh, agus aird chuí á tabhairt ar shaintréith an chineáil gníomhaíochta ghnó lena mbaineann;

(d)    inniúlachtaí cruthaithe nó cáilíochtaí gairmiúla a bhaineann go díreach leis an ngníomhaíocht a dhéantar; agus

(e)    caighdeáin iomchuí slándála agus sábháilteachta.

3.    Na critéir shonraithe dá dtagraítear i mír 2, ní cheapfar ná ní chuirfear i bhfeidhm iad chun idirdhealú treallach nó dochosanta a chruthú idir oibreoirí eacnamaíocha i gcás ina bhfuil na coinníollacha céanna i réim, agus ceadófar leo rannpháirtíocht fiontar beag agus meánmhéide.

4.    Áireofar na tairbhí seo a leanas sa chlár comhpháirtíochta um éascú trádála dá dtagraítear i mír 1:

(a)    ceanglais ísle dhoiciméadacha agus sonraí, de réir mar is iomchuí;

(b)    ráta níos ísle cigireachtaí agus scrúduithe fisiceacha brostaithe, de réir mar is iomchuí;

(c)    nósanna imeachta scaoilte simplithe agus am scaoilte tapa, de réir mar is iomchuí;

(d)    úsáid ráthaíochtaí, lena n‑áirítear, más infheidhme, ráthaíochtaí cuimsitheacha nó ráthaíochtaí laghdaithe; agus

(e)    rialú earraí ar áitreabh an oibreora eacnamaíoch údaraithe nó in áit eile arna húdarú ag na húdaráis chustaim.

5.    D’fhéadfadh sé go n‑áireofaí tairbhí breise, amhail na tairbhí seo a leanas, sa chlár comhpháirtíochta um éascú trádála dá dtagraítear i mír 1:

(a)    íocaíocht iarchurtha dleachtanna, cánacha, táillí agus muirear;

(b)    dearbhú custaim aonair le haghaidh allmhairí nó onnmhairí uile i dtréimhse áirithe; nó

(c)    pointe teagmhála tiomnaithe a bheith ar fáil chun cúnamh a thabhairt in ábhair chustaim.

AIRTEAGAL 11.9

Ceanglais maidir le sonraí agus doiciméadacht

1.    Áiritheoidh gach Páirtí an méid seo a leanas maidir le foirmiúlachtaí, ceanglais sonraí agus doiciméadachta allmhairiúcháin, onnmhairiúcháin agus idirthurais:

(a)    go nglacfar leo agus go gcuirfear i bhfeidhm iad d’fhonn earraí a scaoileadh go tapa, ar choinníoll go gcomhlíonfar na coinníollacha don scaoileadh;

(b)    go nglacfar leo agus go gcuirfear i bhfeidhm iad ar bhealach arb é is aidhm dó an t‑am agus an costas a bhaineann le comhlíontacht a laghdú do thrádálaithe nó d’oibreoirí;

(c)    gurb iad an rogha is lú sriantach ar thrádáil iad, i gcás ina mbeadh dhá rogha mhalartacha nó níos mó ar fáil go réasúnach chun an cuspóir beartais nó na cuspóirí beartais i gceist a chomhlíonadh; agus

(d)    nach gcoinneofaí ar bun iad, lena n‑áirítear codanna díobh, mura mbeadh gá leo a thuilleadh.

2.    Cuirfidh gach Páirtí nósanna imeachta custaim coiteanna i bhfeidhm agus úsáidfidh sé doiciméid chustaim aonfhoirmeacha i ndáil le hearraí a scaoileadh ar fud a chríche custaim.

AIRTEAGAL 11.10

Teicneolaíocht faisnéise agus íocaíocht leictreonach a úsáid

1.    Úsáidfidh gach Páirtí teicneolaíochtaí faisnéise lena mbrostaítear na nósanna imeachta le haghaidh earraí a scaoileadh chun trádáil a éascú idir na Páirtithe.

2.    Déanfaidh gach Páirtí:

(a)    dearbhú custaim a chur ar fáil, trí mheán leictreonach, ar dearbhú é is gá chun earraí a allmhairiú, a onnmhairiú nó a chur ar idirthuras;

(b)    cead a thabhairt chun dearbhú custaim a chur isteach i bhformáid leictreonach;

(c)    modh a bhunú chun foráil a dhéanamh maidir le malartú leictreonach faisnéise custaim lena phobal trádála;

(d)    malartú leictreonach sonraí idir oibreoirí agus údaráis chustaim a chur chun cinn, chomh maith le gníomhaireachtaí gaolmhara eile; agus

(e)    córais leictreonacha bainistithe riosca a úsáid chun measúnú agus spriocdhíriú a dhéanamh lena gcuirtear ar a gcumas do na húdaráis chustaim a gcigireachtaí a dhíriú ar earraí ardriosca agus lena n‑éascaítear scaoileadh agus gluaiseacht earraí a mbaineann riosca íseal leo.

3.    Glacfaidh gach Páirtí nósanna imeachta nó coinneoidh sé nósanna imeachta ar bun lena gceadaítear don rogha íocaíocht leictreonach a dhéanamh le haghaidh dleachtanna, cánacha, táillí agus muirear arna mbailiú ag údaráis chustaim agus arna dtabhú ar allmhairiú agus ar onnmhairiú.

AIRTEAGAL 11.11

Bainistíocht riosca

1.    Glacfaidh gach Páirtí córas bainistíochta riosca nó déanfaidh sé é a choinneáil ar bun le haghaidh rialú custaim.

2.    Déanfaidh gach Páirtí bainistiú riosca a dhearadh agus a chur i bhfeidhm ar bhealach go seachnófar idirdhealú treallach nó idirdhealú gan údar, nó srianta faoi cheilt ar an trádáil idirnáisiúnta.

3.    Díreoidh gach Páirtí rialuithe custaim agus rialuithe ábhartha eile teorann ar choinsíneachtaí ardriosca agus déanfaidh sé scaoileadh coinsíneachtaí lena mbaineann riosca íseal a bhrostú. Féadfaidh gach Páirtí coinsíneachtaí a roghnú freisin, ar bhonn randamach, le haghaidh rialuithe den sórt sin mar chuid dá bhainistiú riosca.

4.    Déanfaidh gach Páirtí bainistiú riosca a bhunú ar mheasúnú riosca trí chritéir iomchuí roghnaíochta.

AIRTEAGAL 11.12

Iniúchadh iar‑imréitigh

1.    D’fhonn scaoileadh earraí a bhrostú, déanfaidh gach Páirtí iniúchadh iar-imréitigh a ghlacadh nó a choinneáil ar bun chun a áirithiú go gcomhlíonfar dlíthe custaim agus dlíthe gaolmhara agus rialacháin ghaolmhara eile.