SOC/662

Τηλεργασία και ισότητα των φύλων

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη»

Τηλεργασία και ισότητα των φύλων – Προϋποθέσεις ώστε η τηλεργασία να μην οξύνει την άνιση κατανομή μεταξύ ανδρών και γυναικών της μη αμειβόμενης φροντίδας και των οικιακών εργασιών, και ώστε να αναδειχθεί σε μέσο προώθησης της ισότητας των φύλων

[διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πορτογαλικής Προεδρίας]

Εισηγήτρια: Milena Angelova

Συνεισηγήτρια: Erika Koller

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Αν και η τηλεργασία αποτελεί ευρέως γνωστή μορφή εργασίας, η εφαρμογή της ενισχύθηκε σημαντικά λόγω της πανδημίας COVID-19, με αποτέλεσμα περισσότερο από το ένα τρίτο των εργαζομένων να εργάζεται από το σπίτι, με το μερίδιο των γυναικών να είναι μεγαλύτερο από εκείνο των ανδρών 1 . Δεδομένου ότι οι γυναίκες αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της παροχής φροντίδας και των οικιακών εργασιών, η τηλεργασία θεωρήθηκε από αυτές ως η μόνη δυνατότητα συνδυασμού αυτής της μη αμειβόμενης εργασίας με την αμειβόμενη εργασία. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή στον κίνδυνο χρήσης της τηλεργασίας ως δυνατότητας ανάληψης της διπλής επιβάρυνσης της αμειβόμενης και της μη αμειβόμενης εργασίας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί την εκστρατεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση των έμφυλων στερεότυπων 2 , επαναλαμβάνει την ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας και άρση των διαρθρωτικών εμποδίων, προκειμένου να επιτευχθεί δικαιότερη κατανομή των μη αμειβόμενων οικιακών εργασιών, και παροτρύνει τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν εγκαίρως και αποτελεσματικά την οδηγία σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής.

1.2Δεδομένου ότι οι συνθήκες της πανδημίας είναι εξαιρετικές, είναι αναγκαίο να αξιολογηθούν οι σχέσεις μεταξύ της τηλεργασίας και της ισότητας των φύλων, υιοθετώντας μια περισσότερο γενική και μακροπρόθεσμη προοπτική. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου αυτό ήταν δυνατόν, η τηλεργασία υπήρξε υποχρεωτική ως μέτρο για την προστασία της υγείας και συνοδεύτηκε από πολλά εξαιρετικά και περιοριστικά μέτρα. Υπό κανονικές συνθήκες, η τηλεργασία πραγματοποιείται συνήθως σε οικειοθελή βάση, προκειμένου η εργασία να οργανώνεται έτσι ώστε να ανταποκρίνεται με βέλτιστο τρόπο στους γενικότερους στόχους και στις ανάγκες των επιχειρήσεων και των οργανισμών, καλύπτοντας τις ανάγκες τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων και με σεβασμό του ενωσιακού και του εθνικού νομικού και κανονιστικού πλαισίου 3 , καθώς και των επιτευγμάτων στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου, και με όλα τα πρακτικού χαρακτήρα ζητήματα να ρυθμίζονται στο πλαίσιο εργασιακών συμφωνιών και συλλογικών συμβάσεων.

1.3Η τηλεργασία παρέχει πολλές δυνατότητες συμβολής στην ισότητα των φύλων, όπως βελτιωμένη συμμετοχή στην αγορά εργασίας· μεγαλύτερη ευελιξία ως προς την οργάνωση του χρόνου εργασίας και κατά τον συνδυασμό των μη αμειβόμενων ευθυνών φροντίδας με αμειβόμενη απασχόληση, η οποία μπορεί να βελτιώσει τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας· αύξηση της παραγωγικότητας μέσω υψηλότερης απόδοσης· καλύτερη χωροθετική αντιστοίχηση προσφοράς και ζήτησης εργασίας χωρίς να απαιτείται μετακίνηση σε άλλη τοποθεσία· εξοικονόμηση χρόνου και κόστους λόγω της κατάργησης ή της μείωσης των καθημερινών μετακινήσεων από και προς την εργασία, κ.λπ. Ταυτόχρονα, η τηλεργασία συνεπάγεται ορισμένους κινδύνους, όπως πιθανές προκλήσεις που συνδέονται με τις ακόλουθες παραμέτρους: ο εργαζόμενος ενδέχεται να καταστεί «αόρατος» στην εργασιακή κοινότητα· έλλειψη επίσημων και άτυπων δομών στήριξης, προσωπικών επαφών με τους συναδέλφους και πρόσβασης σε πληροφορίες, καθώς και σε δυνατότητες προαγωγής και κατάρτισης· δυνητική επιδείνωση των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων και αυξημένος κίνδυνος βίας και παρενόχλησης. Για τις γυναίκες, αυτή η παράμετρος μπορεί να οξύνει τις υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων. Για να μετριαστούν επιτυχώς αυτοί οι κίνδυνοι, είναι αναγκαίο να διενεργηθεί δέουσα ανάλυση της διάστασης του φύλου —δεδομένου ότι ακόμη και πολιτικές που φαινομενικά εμφανίζονται ως ουδέτερες ως προς το φύλο, στην πραγματικότητα, αγνοούν τη διάσταση του φύλου και πλήττουν αρνητικά τις γυναίκες— συνεπώς, πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για επίτευξη θετικού αντικτύπου.

1.4Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη της το ισχύον νομικό και συμπληρωματικό πλαίσιο σχετικά με την τηλεργασία. Αυτό περιλαμβάνει την οδηγία για τον χρόνο εργασίας, την οδηγία σχετικά με την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων κατά την εργασία, την οδηγία σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και τις αυτόνομες συμφωνίες-πλαίσια των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την τηλεργασία (2002) και για την ψηφιοποίηση (2020). Σημειώνει επίσης ότι δεν υπάρχει ενοποιημένο ευρωπαϊκό πλαίσιο για την τηλεργασία. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επισημάνει ότι «ένα νομοθετικό πλαίσιο που θα αποσκοπεί στη ρύθμιση των όρων τηλεργασίας σε ολόκληρη την ΕΕ είναι αναγκαίο προκειμένου να διασφαλισθούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και απασχόλησης στην ψηφιακή οικονομία, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση των ανισοτήτων και στην αντιμετώπιση του προβλήματος της φτώχειας των εργαζομένων». Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά την αξιολόγηση των υφιστάμενων κανόνων προκειμένου να καθοριστεί η αποτελεσματικότητά τους υπό το πρίσμα της ταχείας επέκτασης της τηλεργασίας, της συνειδητοποίησης των νέων κινδύνων και των διδαγμάτων που έχουν αντληθεί. Ειδικότερα, ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους να αναθεωρήσουν και να δώσουν νέα ώθηση στη συμφωνία-πλαίσιο του 2002 για την τηλεργασία.

1.5Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της τηλεργασίας κατά τρόπο που συμβάλλει στην ισότητα των φύλων, καθώς και στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ευημερίας στην εργασία, π.χ. μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων. Λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη ποικιλία των χώρων εργασίας, τα βέλτιστα αποτελέσματα μπορούν να επιτευχθούν με εξατομικευμένα μέτρα σε επίπεδο επιχείρησης και χώρου εργασίας. Αν και εναπόκειται στους εργοδότες να αποφασίσουν σχετικά με την οργάνωση της εργασίας, ο κοινωνικός διάλογος αποτελεί μείζονος σημασίας μέσο στους χώρους εργασίας για τη διαχείριση ζητημάτων, όπως ο μισθός, ο χρόνος εργασίας, οι τρόποι συνδεσιμότητας, η υγεία και ασφάλεια στην εργασία και η κατάρτιση και ανάπτυξη δεξιοτήτων στο πλαίσιο της τηλεργασίας.

1.6Οι βασικές προϋποθέσεις της ουδέτερης ως προς τη διάσταση του φύλου τηλεργασίας περιλαμβάνουν την προσβασιμότητα στις αναγκαίες τεχνολογίες, εγκαταστάσεις και δεξιότητες. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της για επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές και συνδέσεις για όλους, μεταξύ άλλων σε κοινόχρηστους χώρους κατά τόπους που διευκολύνουν την τηλεργασία εκτός σπιτιού, καθώς και για ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων, με ιδιαίτερη έμφαση στις γυναίκες, ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα να συμμετάσχουν στο έπακρο στις αγορές εργασίας και να καλυφθεί κάθε μορφή ψηφιακού χάσματος 4 .

1.7Η ύπαρξη διαθέσιμων, προσβάσιμων και οικονομικά προσιτών υποδομών φροντίδας και υπηρεσιών για παιδιά, άτομα με αναπηρία και ηλικιωμένους αποτελεί μια ακόμα ζωτικής σημασίας προϋπόθεση για την τηλεργασία και την εργασία εν γένει τηρώντας τους κανόνες περί ισότητας των φύλων. Η ΕΟΚΕ ζητεί να συναφθεί μια «ευρωπαϊκή συμφωνία για την παροχή φροντίδας», η οποία θα εξασφαλίζει την παροχή υπηρεσιών υψηλότερης ποιότητας για όλους καθόλη τη διάρκεια του βίου. Παροτρύνει τα κράτη μέλη να επενδύσουν και να διασφαλίσουν τη διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας, οικονομικά προσιτών, προσβάσιμων και ποικιλόμορφων υπηρεσιών παροχής φροντίδας, οι οποίες να ανταποκρίνονται σε διάφορες απαιτήσεις και καταστάσεις.

1.8Η τηλεργασία ενέχει τον κίνδυνο ο εργαζόμενος να καταστεί «αόρατος» στην εργασιακή κοινότητα, να στερείται επίσημων και άτυπων δομών στήριξης, προσωπικών επαφών με συναδέλφους και πρόσβασης σε πληροφορίες. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να παραβλέπονται οι ευκαιρίες προαγωγής και επιμόρφωσης και να μην παρέχονται σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις αμοιβές και τα υφιστάμενα δικαιώματα των εργαζομένων. Για τις γυναίκες, αυτό μπορεί να ενέχει τον κίνδυνο να οξυνθούν οι υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων, όπως το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η προτεινόμενη οδηγία για τη μισθολογική διαφάνεια, που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 4 Μαρτίου 2021, θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό μέσο για την αντιμετώπιση της έλλειψης πληροφόρησης που προκαλείται λόγω αφάνειας.

1.9Προκειμένου να ενθαρρυνθεί ο ιδιωτικός τομέας να καινοτομήσει και να επενδύσει σε νέες μεθόδους και να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας για απασχόληση χωρίς αποκλεισμούς, έχει ζωτική σημασία να εγγυηθεί η ΕΕ ευνοϊκούς όρους για την επιχειρηματικότητα, την επιχειρηματική πρακτική και την προώθηση της ψηφιοποίησης, ιδίως για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις μικρομεσαίες (ΜΜΕ). Ομοίως, ο δημόσιος τομέας είναι σημαντικός εργοδότης και απαιτούνται κατάλληλες επενδύσεις για τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και τον εκσυγχρονισμό των υποδομών προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του ψηφιακού μετασχηματισμού. Η στενή και ομαλή συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα απαιτείται και σε πρακτικό επίπεδο, στους τομείς των ψηφιακών υποδομών, της εκπαίδευσης και κατάρτισης, των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας και της έρευνας και καινοτομίας.

1.10Η ΕΟΚΕ ζητεί τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τις επιπτώσεις και τις προϋποθέσεις από την άποψη του φύλου της τηλεργασίας υπό συνθήκες που δεν διέπονται από την πανδημία και λαμβάνοντας υπόψη τις μακροχρόνιες εξελίξεις σε διάφορους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας, καθώς και τη συγκέντρωση και διάδοση των υφιστάμενων καλών πρακτικών σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό θα επιτρέψει την υιοθέτηση μιας ευαισθητοποιημένης ως προς τη διάσταση του φύλου προσέγγισης, ούτως ώστε να επιτευχθεί η αναγκαία τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία που θα εξασφαλίζει τη συνεισφορά της τηλεργασίας στην προώθηση της ισότητας των φύλων 5 .

1.11Δεδομένου ότι οι κοινωνικές παραδόσεις και η στάση των ατόμων καθορίζουν τις επιπτώσεις της τηλεργασίας στην ισότητα των φύλων, η ΕΟΚΕ ζητεί στοχευμένες δράσεις και εκστρατείες για τη μείωση και την κατάργηση του στερεοτυπικού τρόπου σκέψης. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε ενωσιακό και σε εθνικό επίπεδο να αναλάβουν ενεργό ρόλο για την προώθηση μη στερεοτυπικών οικογενειακών ρόλων και επιλογών για τις γυναίκες και τους άνδρες όσον αφορά τις σπουδές, το επάγγελμα και τη θέση εργασίας τους.

1.12Η ΕΟΚΕ καλεί τους ενωσιακούς και εθνικούς φορείς λήψης αποφάσεων σε διάλογο και συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους, προκειμένου να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για την καταπολέμηση κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών – μεταξύ άλλων στην εργασία, στο σπίτι και στο διαδίκτυο, και προτρέπει τα κράτη μέλη να κυρώσουν άμεσα τη Σύμβαση για τη βία και την παρενόχληση, 2019 (αριθ. 190) της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).

2.Γενικές παρατηρήσεις

2.1Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της πορτογαλικής Προεδρίας για κατάρτιση δύο διερευνητικών γνωμοδοτήσεων, αμοιβαία συμπληρωματικών, οι οποίες θα στοχεύουν σε μια περισσότερο εις βάθος ανάλυση της τηλεργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα που αντλήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτό θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει την καθοδήγηση της εφαρμογής της οδηγίας σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και να ενθαρρύνει τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τη διάδοση βέλτιστων πρακτικών ως προς τη χρήση της τηλεργασίας. Οι εν λόγω γνωμοδοτήσεις θα συμβάλουν στα μελλοντικά σχέδια συμπερασμάτων του Συμβουλίου κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021.

2.2Η ταχεία ψηφιοποίηση της οικονομίας και της κοινωνίας, η οποία επιταχύνθηκε σημαντικά από την πανδημία COVID-19, έδωσε ώθηση στη χρήση της τηλεργασίας, με αποτέλεσμα ποσοστό 34% των εργαζομένων να εργάζεται αποκλειστικά και 14% εν μέρει από το σπίτι τον Ιούλιο του 2020 6 . Ενώ η πανδημία διευκολύνει την κατανόηση της εκτεταμένης διάδοσης της τηλεργασίας, κρίνεται σκόπιμο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους φυσιολογικούς όρους εργασίας κατά την τηλεργασία που δεν επηρεάστηκαν από την πανδημία.

2.3Αν και η ισότητα των φύλων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και η τηλεργασία έχει πολλές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις πέραν εκείνων που αφορούν την ισότητα των φύλων, η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση εξετάζει συγκεκριμένα τις σχέσεις μεταξύ τηλεργασίας και ισότητας των φύλων, όπως ζητήθηκε από την πορτογαλική Προεδρία. Σκοπός είναι η εξεύρεση τρόπων να καταστεί η τηλεργασία ένα από τα οχήματα για την προώθηση της ισότητας των φύλων και να μην οξυνθεί η άνιση κατανομή της μη αμειβόμενης φροντίδας και των οικιακών εργασιών μεταξύ γυναικών και ανδρών, δεδομένου ότι η τηλεργασία μπορεί να συνεπάγεται τόσο οφέλη όσο και κινδύνους σε σχέση με την ισότητα των φύλων. Η ΕΟΚΕ αναδεικνύει την ανάγκη για ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη χάραξη των πολιτικών προκειμένου να μετριαστούν οι κίνδυνοι και να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που προσφέρονται.

2.4Η αξιοποίηση του δυναμικού της τηλεργασίας με παράλληλο μετριασμό των σχετικών κινδύνων συμβάλλει στη διατήρηση των συνολικών οφελών για την ισότητα των φύλων 7 . Μολονότι οι άνδρες είναι πιθανότερο να διεξάγουν κινητή εργασία εκτός των εγκαταστάσεων του εργοδότη απ’ ό, τι οι γυναίκες, οι γυναίκες απασχολούνται μέσω τηλεργασίας από το σπίτι τακτικότερα σε σχέση με τους άνδρες. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί σε έναν ορισμένο βαθμό από τους ειδικούς ανά χώρα και νοοτροπία ρόλους που έχουν ανατεθεί στα φύλα και τα μοντέλα επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής 8 . Οι γυναίκες αναλαμβάνουν συνήθως το μεγαλύτερο μέρος των μη αμειβόμενων εργασιών παροχής φροντίδας στα νοικοκυριά 9 , και μολονότι αυτό συνιστά ζωτικής σημασίας τμήμα της κοινωνικοοικονομικής ζωής, δεν αναγνωρίζεται ως τέτοιο. Αν και η τηλεργασία μπορεί να συμβάλει σε μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, περιλαμβάνει επίσης τον κίνδυνο αύξησης της επιβάρυνσης των γυναικών, οι οποίες καλούνται να αναλάβουν ακόμα μεγαλύτερο μέρος των μη αμειβόμενων οικιακών εργασιών, όντας παράλληλα εκτεθειμένες σε άλλους κινδύνους, όπως η ενδοοικογενειακή και η διαδικτυακή βία ή η απώλεια δυνατοτήτων για επαγγελματική σταδιοδρομία.

2.5Τόσο η κοινωνία στο σύνολό της όσο και οι επιχειρήσεις πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την κατάργηση αυτών των έμφυλων στερεότυπων και την αναγνώριση των γυναικών ως εργαζόμενων πλήρους απασχόλησης πέρα από τους πολλούς άλλους ρόλους και ιδιότητές τους. Το οικονομικό και κοινωνικό κόστος αυτών των προκαταλήψεων για την κοινωνία είναι πολύ βαρύ. Οι κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε όλους τους τομείς θα πρέπει να είναι σε θέση να ηγηθούν της αντιμετώπισης του ζητήματος, το οποίο έχει ζωτική σημασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών, αλλά και για την ευρωπαϊκή οικονομία 10 .

2.6Κατά την αξιολόγηση των επιπτώσεων της τηλεργασίας, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι οι επιπτώσεις στο πλαίσιο της πανδημίας μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από εκείνες που ισχύουν υπό κανονικές συνθήκες. Ενδέχεται τόσο τα οφέλη όσο και τα μειονεκτήματα της τηλεργασίας να είναι εντονότερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, διάστημα κατά το οποίο η τηλεργασία είναι υποχρεωτική και οι ζωές των ανθρώπων έχουν περιοριστεί με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης του σπιτιού ως κοινού χώρου εργασίας, παρακολούθησης μαθημάτων και διαβίωσης για όλα τα μέλη της οικογένειας. Επομένως, είναι αναγκαίο να υπάρξει όχι μόνο βραχυπρόθεσμη οπτική αλλά, κυρίως, μακροπρόθεσμη κατά την αξιολόγηση των επιπτώσεων της τηλεργασίας για την ισότητα των φύλων και τον κόσμο της εργασίας, μεταξύ άλλων λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την εξασφάλιση φυσιολογικών όρων εργασίας κατά την τηλεργασία. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η τηλεργασία θα πρέπει να εκτελείται βάσει αμοιβαίας συμφωνίας και εθελοντικά, με όλα τα πρακτικά της ζητήματα να ρυθμίζονται στο πλαίσιο σύμβασης και/ή μέσω συλλογικών συμβάσεων.

2.7Η ΕΟΚΕ θα ήθελε με την ευκαιρία αυτή να συνδέσει ορισμένα στοιχεία της παρούσας γνωμοδότησης με την υλοποίηση του θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030, και συγκεκριμένα των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) 5 [ισότητα των φύλων] και 8 [αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη]. Ο ΣΒΑ 5 αποσκοπεί στην κατάργηση όλων των μορφών διακρίσεων και στην εξάλειψη όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, στην αναγνώριση και την αποτίμηση της μη αμειβόμενης φροντίδας ατόμων και της οικιακής εργασίας μέσω της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, υποδομών και πολιτικών κοινωνικής προστασίας, καθώς και στην προώθηση του καταμερισμού των ευθυνών στο εσωτερικό του νοικοκυριού και της οικογένειας. Ένας πρόσθετος στόχος είναι η βελτίωση της χρήσης των τεχνολογιών, ιδίως των ΤΠΕ, για την προώθηση της ενδυνάμωσης των γυναικών. Στόχος του ΣΒΑ 8 είναι η διαρκής, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, η πλήρης και παραγωγική απασχόληση και η αξιοπρεπής εργασία για όλους, ενώ περιλαμβάνει επίσης επιμέρους στόχο όσον αφορά την αύξηση της παραγωγικότητας, π.χ. μέσω της τεχνολογικής αναβάθμισης και καινοτομίας.

3.    Διδάγματα που αντλήθηκαν από την περίοδο της πανδημίας: η διάσταση του φύλου

3.1Κατά την εξέταση της τηλεργασίας ως προς τη διάσταση του φύλου, υπάρχουν διδάγματα που μπορούν να αντληθούν από την περίοδο της πανδημίας. Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία του ρόλου των γυναικών στην οικονομία ως ζωτικής σημασίας φροντιστών που εργάζονται στην πλειονότητα των περιπτώσεων «στην πρώτη γραμμή» 11 . Έρευνες αποκαλύπτουν 12 ότι πολλές από τις υφιστάμενες διαρθρωτικές ανισότητες μεταξύ των φύλων στην αγορά εργασίας και την κοινωνία έχουν επιδεινωθεί εξαιτίας της πανδημίας και ότι οι γυναίκες έχουν πληγεί δυσανάλογα. Το κεφάλαιο αυτό εστιάζεται σε ορισμένα ζωτικής σημασίας ευρήματα που αφορούν την τηλεργασία (κυρίως από το σπίτι) κατά την περίοδο της πανδημίας, δεδομένου ότι η διάσταση του φύλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προαγωγή της ισότητας των φύλων.

3.2Μολονότι η τηλεργασία κατέστη υποχρεωτική, όπου αυτό ήταν δυνατόν, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της πανδημίας, δεν μπορούσαν όλοι οι εργαζόμενοι να τηλεργαστούν. Η τηλεργασία ήταν πιο αυξημένη στις πόλεις από ό, τι στις αγροτικές περιοχές και περισσότερο διαδεδομένη μεταξύ όσων είχαν ολοκληρώσει τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, η τηλεργασία ποικίλλει ανά τομέα, με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στην εκπαίδευση, τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τη δημόσια διοίκηση και με χαμηλότερα ποσοστά στους κλάδους της υγείας, των μεταφορών, της γεωργίας, του εμπορίου και της φιλοξενίας 13 . Από πρόσφατες έρευνες προέρχονται δεδομένα σχετικά με τα επαγγέλματα εκείνα που μπορούν να ασκηθούν μέσω τηλεργασίας, αλλά απαιτείται περαιτέρω ανάλυση 14 . Είναι επίσης εμφανές ότι ορισμένες εργασίες δεν μπορούν να εκτελεστούν από απόσταση, ενώ άλλες μπορούν σε πολύ περιορισμένο μόνο βαθμό 15 .

3.3Περισσότερες γυναίκες από ό, τι άνδρες εργάζονται με τηλεργασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αν και οι εβδομαδιαίες ώρες εργασίας έχουν μειωθεί για τους άνδρες περισσότερο από ό, τι για τις γυναίκες κατά την περίοδο αυτή, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες για προσωρινή διακοπή της εργασίας των εργαζόμενων γυναικών (προσωρινή αργία). Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι εργαζόμενες γυναίκες και μητέρες επωμίζονται το βάρος των αυξημένων ευθυνών οικιακής φροντίδας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 λόγω του κλεισίματος των χώρων εργασίας, των σχολείων και των κέντρων παιδικής μέριμνας. Σε νοικοκυριά όπου εργάζονται και τα δύο μέλη και υπάρχει δυνατότητα επιλογής, οι γυναίκες είναι πιθανότερο να τεθούν σε προσωρινή αργία από ό,τι οι άνδρες σύντροφοί τους 16 . Σε πολλά κράτη μέλη, το στενό φάσμα των διαθέσιμων υπηρεσιών παιδικής φροντίδας καθώς και όλων των τύπων υπηρεσιών φροντίδας και η έλλειψη ευελιξίας ως προς τους φορείς παροχής αυτών των υπηρεσιών επιδείνωσαν περαιτέρω την κατάσταση των γονέων, πλήττοντας σοβαρότερα τις γυναίκες και τις μητέρες.

3.4Ένα τέταρτο όλων όσων εργάζονταν εξ αποστάσεως ήταν γονείς παιδιών ηλικίας κάτω των 12 ετών, με το 22% εξ αυτών να δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από άλλες ομάδες να συγκεντρωθούν στην εργασία τους και να επιτύχουν κατάλληλη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής 17 . Ειδικά για τις γυναίκες με ευθύνες φροντίδας, η εργασία από το σπίτι υπονομεύτηκε από αρκετούς παράγοντες, για παράδειγμα από την έλλειψη ήσυχου χώρου από όπου θα μπορούσαν να δουλέψουν χωρίς διακοπές, αλλά και την έλλειψη διαθέσιμου χρόνου για την εργασία τους, σε συνδυασμό με την τάση να εργάζονται για περισσότερες ώρες και να είναι συνδεδεμένες σε εικοσιτετράωρη βάση και την έλλειψη συμμόρφωσης με τις ρυθμίσεις σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση, στοιχείο που καθιστά αναγκαία την καλύτερη επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας και τη στενότερη παρακολούθηση από τις επιθεωρήσεις εργασίας. Οι μονογονεϊκές οικογένειες, ποσοστό 85% των οποίων στην ΕΕ αποτελούνται από γυναίκες, ήταν ιδιαίτερα ευάλωτες καθώς η πανδημία επιδείνωσε την ήδη εύθραυστη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής αυτών 18 .

3.5Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι γυναίκες που εργάζονται σε απαιτητικούς και ανταγωνιστικούς τομείς υψηλής ειδίκευσης, όπως ο πανεπιστημιακός, επλήγησαν βαρύτερα από τους άντρες ομολόγους τους 19 , διότι η μη αμειβόμενη φροντίδα και οι οικιακές εργασίες μείωσαν την ικανότητά τους να είναι παραγωγικές και υποβάθμισαν περαιτέρω τις επαγγελματικές προοπτικές τους. Ομοίως, γυναίκες επιχειρηματίες που διοικούσαν ΜΜΕ αντιμετώπισαν σοβαρούς χρονικούς περιορισμούς πέραν των οικονομικών προβλημάτων στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους κατά τη διάρκεια των περιόδων περιοριστικών μέτρων 20 .

3.6Η περίοδος της πανδημίας προκάλεσε επίσης ανησυχητική αύξηση της βίας σε βάρος των γυναικών, τόσο της σωματικής όσο και της βίας στο διαδίκτυο, όπου τα θύματα είναι πολύ πιο απομακρυσμένα από δυνητικά μέσα και δυνατότητες να λάβουν βοήθεια 21 . Η ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκε κατά ένα τρίτο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου το ζητούμενο ήταν να παραμείνει κανείς και να εργάζεται από το σπίτι, ει δυνατόν, προκειμένου να περιοριστεί η διασπορά της πανδημίας 22 . Τα στοιχεία καταδεικνύουν επίσης ότι η εξ αποστάσεως εργασία είχε ως συνέπεια η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας να καταστεί πιο διαδεδομένη στο διαδίκτυο.

4.Δυνατότητες, κίνδυνοι και προϋποθέσεις για τηλεργασία

4.1Η βέλτιστη αξιοποίηση της τηλεργασίας για την προώθηση της ισότητας των φύλων και τη διευκόλυνση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής απαιτεί να εξεταστούν πλήρως τα δυνητικά οφέλη και οι δυνητικοί κίνδυνοι αυτής για τις γυναίκες και τους άνδρες. Χωρίς δέουσα ανάλυση της διάστασης του φύλου, οι πολιτικές που φαινομενικά εμφανίζονται ως «ουδέτερες» ως προς το φύλο, μπορεί, στην πραγματικότητα, να «αγνοούν» τη διάσταση του φύλου και να πλήττουν αρνητικά τις γυναίκες.

4.2Στις δυνατότητες της τηλεργασίας περιλαμβάνονται:

-μεγαλύτερη ευελιξία ως προς την οργάνωση του χρόνου εργασίας εν γένει και σε ορισμένο βαθμό αυξημένες δυνατότητες για τα άτομα να οργανώνουν τον χρόνο τους προκειμένου να επιτύχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα·

-μεγαλύτερη ευελιξία κατά τον συνδυασμό των μη αμειβόμενων ευθυνών φροντίδας με αμειβόμενη απασχόληση, η οποία μπορεί να βελτιώσει τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας·

-ευκαιρία για πιο ισότιμο καταμερισμό της φροντίδας των παιδιών ή εξαρτημένων μελών της οικογένειας, όταν τηλεργάζονται και οι δύο γονείς·

-καλύτερη ένταξη στην αγορά εργασίας εκείνων που περιορίζονται από κοινωνικούς φραγμούς ή εμπόδια στον χώρο εργασίας, π.χ. άτομα που αντιμετωπίζουν περιορισμούς λόγω αναπηρίας·

-αύξηση της παραγωγικότητας μέσω υψηλότερης απόδοσης·

-καλύτερη χωροθετική αντιστοίχηση προσφοράς και ζήτησης εργασίας χωρίς να απαιτείται μετακίνηση σε άλλη τοποθεσία· αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντιστροφή της περιφερειακής κατανομής των θέσεων εργασίας μεταξύ των πόλεων και των αγροτικών περιοχών 23 ;

-εξοικονόμηση χρόνου και κόστους εξαιτίας της κατάργησης ή της μείωσης των καθημερινών μετακινήσεων από και προς την εργασία.

4.3Αντίστοιχα, οι ακόλουθοι κίνδυνοι συνδέονται με την τηλεργασία και σχετίζονται κυρίως με τις ακόλουθες προκλήσεις:

-οργάνωση του χώρου εργασίας από απόσταση και συγκέντρωση στην εργασία, ιδίως όταν και άλλα μέλη της οικογένειας εργάζονται ή παρακολουθούν μαθήματα από το σπίτι και όταν ο χώρος του σπιτιού είναι πολύ μικρός για χωριστό χώρο εργασίας·

-πρόσβαση σε κατάλληλο εξοπλισμό γραφείου, συμπεριλαμβανομένων εργονομικών επίπλων, και σε εξειδικευμένο ή προσαρμοσμένο εξοπλισμό και προγράμματα, καθώς και σε κατάρτιση·

-έλλειψη προσωπικής επαφής και πνεύματος συνεργασίας μεταξύ συναδέλφων και κίνδυνος να καταστεί κανείς «αόρατος» στην εργασιακή κοινότητα·

-αύξηση του μη ισορροπημένου μεριδίου των εργασιών φροντίδας και των οικιακών εργασιών βάσει στερεοτυπικών ρόλων όσον αφορά την εργασία και την οικογένεια·

-αύξηση της έμφυλης βίας και παρενόχλησης, συμπεριλαμβανομένης της διαδικτυακής παρενόχλησης, έλλειψη κοινωνικής στήριξης σε περιπτώσεις απομόνωσης·

-έλλειψη μετακίνησης και διακοπή της καθημερινής ρουτίνας και των καθημερινών συνηθειών, καθώς και πίεση για συνδυασμό της εργασίας με οικιακά καθήκοντα και αποφυγή της κατάργησης των ορίων μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα πνευματικής και σωματικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων αυξημένων περιπτώσεων εργασιακής εξουθένωσης·

-κατάχρηση των νέων δυνατοτήτων παρακολούθησης και δόλια χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα·

-προκλήσεις στην παρακολούθηση των συνθηκών εργασίας κατά την εργασία κατ’ οίκον ― τόσο για τους εργοδότες όσο και για τις συνδικαλιστικές οργανώσεις·

-κυβερνοασφάλεια και ζητήματα σχετικά με τον ΓΚΠΔ·

-αυξημένος κοινωνικός έλεγχος·

-κίνδυνος αύξησης των ωρών εργασίας και μείωσης των περιόδων ανάπαυσης εξαιτίας της μη τήρησης των ρυθμίσεων σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση·

-εμπόδια στη διατήρηση επαφών με εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων·

-αβεβαιότητα όσον αφορά την ευθύνη του εργοδότη να μεριμνά για την υγεία και την ασφάλεια στον χώρο εργασίας, τις συνθήκες εργασίας και την εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων.

4.4Οι βασικότερες προϋποθέσεις της τηλεργασίας αφορούν την προσβασιμότητα των αναγκαίων υποδομών και τεχνολογιών. Η αύξηση της συνδεσιμότητας δεν φτάνει σε όλους· ορισμένες ομάδες γυναικών (λόγου χάρη, ηλικιωμένες, γυναίκες από μειονεκτούσες κοινωνικοοικονομικές ομάδες και γυναίκες με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο) δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση σε συνδεσιμότητα και ψηφιακές τεχνολογίες, στοιχείο που διευρύνει το ψηφιακό χάσμα 24 . Συνεπώς, χρειάζονται ισχυρές δημόσιες πολιτικές που θα επιτρέψουν την πρόσβαση σε δίκτυα και σε κοινόχρηστους χώρους σε τοπικό επίπεδο που διευκολύνουν την τηλεργασία εκτός σπιτιού. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει, όπως ορίζεται στη συμφωνία-πλαίσιο των κοινωνικών εταίρων για την τηλεργασία και σύμφωνα με τη συναφή εθνική νομοθεσία, την ανάγκη να αποφευχθούν καταστάσεις κατά τις οποίες οι εργαζόμενοι που εργάζονται εξ αποστάσεως επωμίζονται την επιβάρυνση του κόστους εξοπλισμού, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εργασία από απόσταση, συγκεκριμένα: εξοπλισμός ΤΠΕ, εργονομικά έπιπλα, μέτρα προστασίας της υγείας και της ασφάλειας και αυξημένο κόστος που συνδέεται με τον χώρο στον οποίο επιτελείται η εργασία.

4.5Οι ψηφιακές δεξιότητες και η κατάρτιση σε αυτές αποτελούν μια ακόμα σημαντική προϋπόθεση για τη δυνατότητα τηλεργασίας, βάσει της οποίας οι άνδρες βρίσκονται συχνά σε καλύτερη θέση από τις γυναίκες ― μόλις έξι κράτη μέλη εμφανίζουν καλύτερες επιδόσεις των γυναικών έναντι των ανδρών στην κατηγορία των διαδικτυακών δεξιοτήτων (Φινλανδία, Σλοβενία, Λιθουανία, Λετονία, Κύπρος και Βουλγαρία) 25 . Το χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες διευρύνεται όσο αυξάνεται η ηλικία. Αυτές οι διαφορές θα πρέπει να ληφθούν ομοίως υπόψη κατά την αξιολόγηση των διαστάσεων της τηλεργασίας που σχετίζονται με το φύλο.

4.6Εκτός από τις ψηφιακές δεξιότητες, η τηλεργασία απαιτεί δεξιότητες προσαρμογής στις εξελισσόμενες τεχνικές διοίκησης επιχειρήσεων και στον προσανατολισμό της εργασίας και συνεπάγεται προκλήσεις τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους εργοδότες, ιδίως τις ΜΜΕ. Η εξ αποστάσεως διαχείριση της επιχείρησης και του προσωπικού απαιτεί ειδικές δεξιότητες διαχείρισης, ευελιξία, ανθεκτικότητα και καινοτόμους τρόπους οργάνωσης της εργασίας, καθώς η τηλεργασία απαιτεί διαχείριση που βασίζεται περισσότερο στα αποτελέσματα και λιγότερο στις διαδικασίες. Θα πρέπει να παρέχεται ειδική εκπαίδευση προκειμένου να βοηθηθούν οι προϊστάμενοι/επόπτες να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τους εξ αποστάσεως εργαζομένους. 

4.7Για τους εργαζομένους, η μεγαλύτερη ευελιξία και η ελευθερία οργάνωσης της εργασίας τους απαιτούν επίσης ισχυρό αίσθημα ευθύνης και δέσμευσης, καθώς και δεξιότητες αυτοδιαχείρισης και σχέση εμπιστοσύνης με τους προϊσταμένους τους. Από αρκετές έρευνες έχει καταδειχθεί ότι η τηλεργασία θα μπορούσε να αποτελέσει, σε ορισμένους τομείς, πηγή αύξησης της παραγωγικότητας, η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί αποδοτικότερα με την παροχή ειδικής εκπαίδευσης στα διοικητικά στελέχη. Μπορεί να αυξήσει τις απαιτήσεις που έχουν οι εργαζόμενοι από την εργασία τους, καθώς και τις επιδόσεις.

4.8Οι εργαζόμενοι που τηλεργάζονται θα πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση σε κατάρτιση και σε συνεχιζόμενη επαγγελματική ανάπτυξη, καθώς και ίσες ευκαιρίες προαγωγής και επαγγελματικής εξέλιξης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις γυναίκες που εργάζονται εξ αποστάσεως, οι οποίες ενδεχομένως διαθέτουν λιγότερο χρόνο και περιορισμένες δυνατότητες να συμμετέχουν σε δραστηριότητες εξέλιξης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας εκτός των ωραρίων εργασίας τους.

4.9Υπό την προϋπόθεση ότι οι αναγκαίες εγκαταστάσεις και δεξιότητες είναι διαθέσιμες σε όλους, η τηλεργασία αυτή καθαυτή θα μπορούσε να αποτελέσει μια μορφή εργασίας που θα είναι διαθέσιμη και προσβάσιμη τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες. Επομένως, οι διαθέσιμες, υψηλής ποιότητας, οικονομικά προσιτές, προσβάσιμες και ποικιλόμορφες δημόσιες υπηρεσίες φροντίδας διαδραματίζουν ζωτικής σημασίας ρόλο για τη βέλτιστη αξιοποίηση της τηλεργασίας. Σε ορισμένα κράτη μέλη παρέχονται χρηματοδοτική βοήθεια και ειδικά φορολογικά κίνητρα για την προώθηση της φροντίδας των παιδιών, μεταξύ άλλων και στο σπίτι, από καταρτισμένους επαγγελματίες – στοιχείο που αξίζει να αποτελέσει σημείο αναφοράς.

4.10Αν και η τηλεργασία μπορεί να αυξήσει τη ζήτηση για ορισμένες υπηρεσίες, μπορεί να προκαλέσει υποβάθμιση της κατάστασης για ορισμένες ΜΜΕ όπου κυριαρχεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα και οι πελάτες των οποίων είναι σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες που μετακινούνται από και προς την εργασία τους. Αυτό ισχύει π.χ. για μικρά καταστήματα τροφίμων και άλλων αγαθών, αγορές και κέντρα εξυπηρέτησης. Ο μετριασμός αυτού του κινδύνου απαιτεί απομάκρυνση από τις στερεοτυπικές επιλογές επαγγέλματος. Το ίδιο ισχύει και για την άμβλυνση των διαφορών στις δυνατότητες τηλεργασίας μεταξύ γυναικών και ανδρών, λόγω του τομεακού διαχωρισμού και των διαφορετικών δυνατοτήτων τηλεργασίας που προσφέρει κάθε τομέας.

5.Τρόποι ενσωμάτωσης της ισότητας των φύλων στις πολιτικές

5.1Αν και εναπόκειται στους εργοδότες να αποφασίσουν σχετικά με την οργάνωση της εργασίας, οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν, π.χ. μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων, να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της τηλεργασίας κατά τρόπο που συμβάλλει στην ισότητα των φύλων, καθώς και στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ευημερίας στην εργασία. Με τη συμφωνία-πλαίσιο για την τηλεργασία που συνήφθη από τους κοινωνικούς εταίρους της ΕΕ το 2002 και εφαρμόστηκε ως το 2008 από όλα τα κράτη μέλη 26 ορίζεται το γενικό πλαίσιο του κεκτημένου για τη χρήση της τηλεργασίας έτσι ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες εργοδοτών και εργαζομένων με ισορροπημένο τρόπο. Ο κοινωνικός διάλογος αποτελεί καίριας σημασίας μέσο για τη διαχείριση ζητημάτων, όπως ο μισθός, ο χρόνος εργασίας, οι τρόποι συνδεσιμότητας, η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία και η ανάπτυξη δεξιοτήτων στο πλαίσιο της τηλεργασίας. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης διάδοση των βέλτιστων πρακτικών που θα επιτρέψουν σε γυναίκες και άνδρες να συνδυάσουν εργασία και οικογένεια με ισότιμο τρόπο, και προώθηση και χρηματοδότηση κοινών δράσεων από τους κοινωνικούς εταίρους.

5.2Δεδομένου ότι η τηλεργασία βασίζεται στις τεχνολογικές υποδομές και συνδέσεις, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την τεράστια σημασία των επενδύσεων σε κατάλληλες ψηφιακές υποδομές, την παροχή πρόσβασης σε σταθερές ψηφιακές συνδέσεις και κατάλληλο υλισμικό και λογισμικό προκειμένου να καταστεί εφικτή η τηλεργασία για όλες τις κοινωνικές ομάδες και να αποφευχθούν προβλήματα σε άλλους τομείς της ψηφιοποίησης της οικονομίας και της κοινωνίας.

5.3Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων για όλους, προκειμένου να μπορέσουν οι άνθρωποι να ανταποκριθούν και να διαμορφώσουν την ψηφιακή ανάπτυξη, κατανοώντας πλήρως τις δυνατότητες της ηλεκτρονικής μάθησης. Πρόκειται για θέμα που αφορά την επίσημη, την ανεπίσημη και τη μη επίσημη εκπαίδευση και την αξιοποίησή της και καλύπτει τη βασική εκπαίδευση, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση, σύμφωνα με την προσέγγιση της συνεχιζόμενης και διά βίου μάθησης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις δεξιότητες των γυναικών, προκειμένου αυτές να μπορέσουν να συμμετάσχουν ισότιμα και πλήρως στις αγορές εργασίας, καθώς και να διαχειρίζονται πρακτικά ψηφιακά ζητήματα καθημερινού χαρακτήρα.

5.4Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη σύναψης μιας «ευρωπαϊκής συμφωνίας για την παροχή φροντίδας», καθότι οι επενδύσεις στον τομέα της περίθαλψης μπορούν να εξασφαλίσουν την παροχή υπηρεσιών υψηλότερης ποιότητας για όλους καθόλη τη διάρκεια του βίου και να κατοχυρώσουν την αναγνώριση γυναικών και ανδρών ως ισότιμων αμειβόμενων και ισότιμων φροντιστών. Ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να επενδύσουν σε υποδομές παροχής φροντίδας κάθε τύπου. Τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στο πλαίσιο του μέσου Next Generation EU παρέχουν τη δυνατότητα πραγματοποίησης άμεσων επενδύσεων στον τομέα της παροχής φροντίδας. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης διάδοση των βέλτιστων πρακτικών που θα επιτρέψουν σε γυναίκες και άνδρες να συνδυάσουν εργασία και οικογένεια με ισότιμο τρόπο, και προώθηση και χρηματοδότηση κοινών δράσεων από τους κοινωνικούς εταίρους. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναθεωρήσουν τους στόχους της Βαρκελώνης 27 προκειμένου να εξασφαλιστεί υψηλής ποιότητας, ευέλικτη, ποικιλόμορφη και οικονομικά προσιτή φροντίδα των παιδιών 28 . Υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της μετάβασης από την ιδρυματική φροντίδα σε υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινότητα και επικεντρώνονται στον άνθρωπο για ευάλωτα παιδιά και ενήλικες με ειδικές ανάγκες, όπως εκφράζεται στις κοινές ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή 29 .

5.5Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν την οδηγία σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής με αποδοτικό και έγκαιρο τρόπο ώστε να παρασχεθούν επαρκείς επιλογές στις οικογένειες για περισσότερο ισότιμες πρακτικές, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις ανάγκες των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ. Οι μικρότερες εταιρείες, των οποίων η δραστηριότητα βασίζεται εξ ορισμού στην εργασία μιας μικρής ομάδας, χρειάζονται ακόμα περισσότερο από άλλες να επωφεληθούν από τη συνέχεια και τη σταθερότητα της οργάνωσης της παραγωγής τους. Με βάση τα διδάγματα που έχουν αντληθεί μέχρι στιγμής, μπορούν να εξετασθούν ευέλικτα σχήματα συνδυασμού της εργασίας με φυσική παρουσία με επιλογές τηλεργασίας.

5.6Ειδική προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις συνθήκες που επικρατούν σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού όπως οι γυναίκες με αναπηρία, οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι ηλικιωμένες γυναίκες, οι μετανάστριες και οι γυναίκες Ρομά. Οι οργανώσεις γυναικών και οι σύλλογοι που εκπροσωπούν οικογένειες και γυναίκες πρέπει να λαμβάνουν στήριξη, μεταξύ άλλων και μέσω στοχευμένων μέτρων που θα χρηματοδοτούνται από ενωσιακούς και εθνικούς πόρους.

5.7Θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το πλήρες φάσμα των υποστηρικτικών υπηρεσιών σε περίπτωση καταστάσεων βίας (δεδομένου ότι η ενδοοικογενειακή βία παρουσίασε σημαντική αύξηση εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων κατά τη διάρκεια της πανδημίας 30 ), καθώς και να υπάρξει πλήρης συμμόρφωση με τη νομοθεσία κατά της βίας. Η ΕΟΚΕ παροτρύνει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν μέτρα για την πρόληψη κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών, είτε αυτή είναι σωματική είτε διαδικτυακή. Πρέπει να αναληφθεί ισχυρότερη δράση για την καταπολέμηση της βίας και της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς σεξουαλικής φύσεως στην εργασία, επίσης και στο πλαίσιο της τηλεργασίας. Εάν δεν διαθέτουν έναν «ασφαλή» χώρο εργασίας (για παράδειγμα, λόγω της τηλεργασίας), τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας δεν λαμβάνουν κανέναν κοινωνικό έλεγχο, ενώ η πρόσβασή τους σε συναφείς πληροφορίες και σε βοήθεια είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη 31 . Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για απόφαση του Συμβουλίου με την οποία εξουσιοδοτούνται τα κράτη μέλη να κυρώσουν, προς το συμφέρον της ΕΕ, τη Σύμβαση για τη βία και την παρενόχληση, 2019 (υπ’ αριθ. 190) της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να κυρώσουν άμεσα την εν λόγω σύμβαση 32 , συνιστώντας συγχρόνως στην ΕΕ να προτρέψει τις χώρες εκτός της ΕΕ να πράξουν το ίδιο.

5.8Αν και η τηλεργασία δεν αποτελεί νέα μορφή εργασίας, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές άγνωστες επιπτώσεις που χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση. Για παράδειγμα, θα ήταν χρήσιμο να διερευνηθούν οι επιπτώσεις και οι προϋποθέσεις της υπό όρους που δεν διέπονται από την πανδημία και λαμβάνοντας υπόψη τις περισσότερο μακροχρόνιες εξελίξεις σε διάφορους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας. Δεδομένου ότι οι τεχνολογικές και κοινωνικές καινοτομίες καθολικού σχεδιασμού έχουν καίρια σημασία για τη δυνατότητα βέλτιστης αξιοποίησης της τηλεργασίας και, ταυτόχρονα, για την επίλυση των προβλημάτων που συνδέονται με την ισότητα των φύλων, η ΕΟΚΕ ζητεί την ένταξη αυτών των ζητημάτων στις πολιτικές για την Ε&Α&Κ, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει συγκέντρωση και ανταλλαγή παραδειγμάτων υφιστάμενων καλών πρακτικών σε ολόκληρη την ΕΕ προκειμένου να δοθεί ώθηση σε προηγμένες λύσεις.

5.9Δεδομένου ότι οι επενδύσεις σε τεχνικές, κοινωνικές υποδομές και υποδομές καινοτομίας καθολικού σχεδιασμού αποτελούν βασικό τμήμα των κρατικών προϋπολογισμών, η κατάλληλη κατανομή των οικονομικών πόρων μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο για την προώθηση της τηλεργασίας με όρους που εξασφαλίζουν την ισότητα για τα δύο φύλα. Τα ταμεία της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των διαρθρωτικών ταμείων και του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, θα πρέπει ομοίως να χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη αυτού του στόχου.

5.10Η συνδεσιμότητα αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο. Πρέπει να αναπτυχθούν πρακτικές σε επίπεδο χώρου εργασίας, π.χ. για την υλοποίηση εργαλείων, όπως η συμφωνία των κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση, λαμβάνοντας μεταξύ άλλων υπόψη ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (ΕΕ OSHA) ετοιμάζει επί του παρόντος εκστρατεία ψηφιοποίησης της ΕΕ για υγιείς χώρους εργασίας, η οποία θα ξεκινήσει το 2023.

5.11Η ΕΟΚΕ παραπέμπει επίσης στις αυτόνομες συμφωνίες-πλαίσια για την τηλεργασία και την ψηφιοποίηση 33 , και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαθέσει ειδική χρηματοδοτική βοήθεια για στοχευμένες κοινές δράσεις των κοινωνικών εταίρων, καθώς και βοήθεια για οργανώσεις τις κοινωνίας των πολιτών που συνεισφέρουν στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Οι αυτόνομες συμφωνίες-πλαίσια για την τηλεργασία και την ψηφιοποίηση αναφέρονται λεπτομερώς σε τρόπους διαχείρισης ζητημάτων που σχετίζονται με τους τρόπους σύνδεσης και αποσύνδεσης στα ψηφιοποιημένα περιβάλλοντα εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των αιτίων της υπερβολικής σύνδεσης και των παρατεταμένων ωραρίων εργασίας, και ενδέχεται να υπάρξουν πολλά παραδείγματα σε εθνικό επίπεδο σχετικά με τρόπους εφαρμογής των εν λόγω συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών και εγγράφων καθοδήγησης σε επίπεδο τομέα ή εταιρείας.

5.12Όσο για τις εθνικές προσεγγίσεις σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ιταλία και η Ισπανία ενέκριναν νομοθεσία σχετικά με το δικαίωμα στην αποσύνδεση προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα δικαιώματα, να υπάρξει ενημέρωση σχετικά με την ανάγκη αλλαγής των ωρών εργασίας ή ακόμα και για να προαχθεί μια αλλαγή νοοτροπίας με σκοπό μια περισσότερο υγιή οργάνωση της εργασίας. Στις Κάτω Χώρες και στην Πορτογαλία έχουν υποβληθεί νομοθετικές προτάσεις. Στη Γερμανία, τη Φινλανδία, την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Λιθουανία, τη Μάλτα, τη Σουηδία και τη Σλοβενία η συζήτηση συνεχίζεται, ενώ στα υπόλοιπα 13 κράτη μέλη δεν έχει ξεκινήσει τέτοια συζήτηση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε πρόσφατα ψήφισμα σχετικά με το δικαίωμα στην αποσύνδεση, καλώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει νομοθεσία που επιτρέπει σε εκείνους που εργάζονται ψηφιακά να αποσυνδέονται εκτός των ωρών εργασίας τους και να θεσπίσει ελάχιστες απαιτήσεις για την εργασία από απόσταση αλλά και να παράσχει διευκρινίσεις σχετικά με τις συνθήκες και τις ώρες εργασίας, καθώς και τις περιόδους ανάπαυσης 34 . Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά το κατά πόσον χρειάζεται νομοθεσία ή εάν επαρκούν οι υφιστάμενες διατάξεις και θα πρέπει να ακολουθηθεί απλώς μια προσέγγιση που θα βασίζεται στις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Ανεξαρτήτως των διαφορετικών απόψεων, υπάρχει μια σχετικά ευρεία συναίνεση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων που υποστηρίζουν ότι οι τρόποι σύνδεσης και αποσύνδεσης πρέπει να καθοριστούν και να συμφωνηθούν μέσω κοινωνικού διαλόγου σε επίπεδο εταιρείας (και/ή τομέα) ώστε να διασφαλιστεί ότι θα προσαρμοστούν στις ειδικές ανάγκες των τομέων, των επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις ανάγκες των εργαζομένων, ιδίως ως προς την υγεία και την ασφάλειά τους.

5.13Επιπλέον, πρέπει να ζητείται η γνώμη των κοινωνικών εταίρων από τους φορείς χάραξης των πολιτικών κατά τη διαμόρφωση πολιτικών που συνδέονται με την εργασία και την απασχόληση, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που επηρεάζουν την τηλεργασία και τις επιπτώσεις της για τα φύλα. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ζητήματα που αφορούν το φύλο θα πρέπει να ενσωματωθούν σε όλους τους τομείς πολιτικής. Δεδομένου ότι η τηλεργασία συνδέεται επίσης με την καθημερινότητα των πολιτών, όπως και με τις πολιτικές για το περιβάλλον και το κλίμα, οι σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε τομείς, όπως οι γυναίκες, η οικογένεια, οι καταναλωτές και το περιβάλλον, θα πρέπει να έχουν επίσης λόγο στην κατάρτιση των πολιτικών.

5.14Προκειμένου να καταστεί εφικτή η καινοτομία του ιδιωτικού τομέα και να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις σε νέες μεθόδους, και προκειμένου να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας κατά τρόπο που προωθεί τις προϋποθέσεις της τηλεργασίας με ίσους όρους για τα δύο φύλα, έχει καίρια σημασία να παράσχει η ΕΕ ευνοϊκούς όρους για την επιχειρηματικότητα και την επιχειρηματική πρακτική. Η επιτυχημένη διαχείριση της τηλεργασίας απαιτεί επίσης στενή και ομαλή συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε πρακτικό επίπεδο. Αυτό είναι σημαντικό, για παράδειγμα, στους τομείς των ψηφιακών υποδομών, της εκπαίδευσης και κατάρτισης, των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας και της έρευνας και καινοτομίας.

5.15Επιπλέον, απαιτείται μια νέα νοοτροπία στο επίπεδο των ατόμων και των οικογενειών. Η μείωση και η κατάργηση του στερεοτυπικού τρόπου σκέψης απαιτεί υψηλή εγρήγορση και δέσμευση. Η οργανωτική λογική που διασφαλίζει την ευαισθητοποίηση σε θέματα φύλου, όπως οι αρχές περί ίσης αμοιβής, η «ορατότητα» όλων, κ.λπ. πρέπει επίσης να προωθηθεί ενεργά, από κοινού με την υποστήριξη της διαχείρισης κατά την ανάπτυξη και εφαρμογή φιλικών προς την τηλεργασία πρακτικών. Αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί, π.χ. στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, μέσω εκστρατειών ευαισθητοποίησης. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να αναλάβουν κεντρικό ρόλο εν προκειμένω υποστηρίζοντας τόσο τους μη στερεοτυπικούς ρόλους σε οικογενειακό πλαίσιο όσο και τις μη στερεοτυπικές επιλογές, όσον αφορά τις σπουδές, τα επαγγέλματα και τις θέσεις εργασίας. Η διάσταση της ισότητας των φύλων πρέπει να ενσωματωθεί και στην εκπαίδευση, από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό ως την επαγγελματική κατάρτιση και το πανεπιστήμιο.

Βρυξέλλες, 11 Μαρτίου 2021

Aurel Laurenţiu Plosceanu
πρόεδρος του τμήματος «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη»

*    *    *

ΣΗΜ.:    Ακολουθεί προσάρτημα.

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΣΤΗ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ 
του
τμήματος «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη»

Οι ακόλουθες τροπολογίες απορρίφθηκαν, παρότι συγκέντρωσαν περισσότερο από το 25% των εκπεφρασμένων ψήφων (άρθρο 43 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού):

Σημείο 3.4

Να τροποποιηθεί ως εξής:

3.4    Ένα τέταρτο όλων όσων εργάζονταν εξ αποστάσεως ήταν γονείς παιδιών ηλικίας κάτω των 12 ετών, με το 22% εξ αυτών να δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από άλλες ομάδες να συγκεντρωθούν στην εργασία τους και να επιτύχουν κατάλληλη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής 35 . Ειδικά για τις γυναίκες με ευθύνες φροντίδας, η εργασία από το σπίτι υπονομεύτηκε από αρκετούς παράγοντες, για παράδειγμα από την έλλειψη ήσυχου χώρου από όπου θα μπορούσαν να δουλέψουν χωρίς διακοπές, αλλά και την έλλειψη διαθέσιμου χρόνου για την εργασία τους, σε συνδυασμό με την τάση να εργάζονται για περισσότερες ώρες και να είναι συνδεδεμένες σε εικοσιτετράωρη βάση και την έλλειψη συμμόρφωσης με τις ρυθμίσεις σχετικά με τη σύνδεση και την αποσύνδεση, στοιχείο που καθιστά αναγκαία την καλύτερη επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας και τη στενότερη παρακολούθηση από τις επιθεωρήσεις εργασίας. Το στοιχείο αυτό που καθιστά αναγκαία την καλύτερη επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας και τη στενότερη παρακολούθηση από τις επιθεωρήσεις εργασίας, καθώς και την αξιολόγηση του κατά πόσον το υφιστάμενο πλαίσιο είναι επαρκές. Οι μονογονεϊκές οικογένειες, ποσοστό 85% των οποίων στην ΕΕ αποτελούνται από γυναίκες, ήταν ιδιαίτερα ευάλωτες καθώς η πανδημία επιδείνωσε την ήδη εύθραυστη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής αυτών 36 .

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Σημείο 4.3, ενδέκατη περίπτωση:

Να τροποποιηθεί ως εξής:

4.3    Αντίστοιχα, οι ακόλουθοι κίνδυνοι συνδέονται με την τηλεργασία και σχετίζονται κυρίως με τις ακόλουθες προκλήσεις:

[…]

   -εμπόδια στη διατήρηση επαφών με εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων· – αδυναμία ή δυσκολίες των συνδικαλιστικών οργανώσεων να προστατεύσουν τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

_____________

(1)      Έκθεση του Eurofound «Living, working and COVID-19» (Διαβίωση, εργασία και COVID-19). Σε σύγκριση με το 2018, κατά τη διάρκεια του οποίου ποσοστό μικρότερο του 5% των εργαζομένων εργαζόταν σε τακτική βάση από απόσταση και ποσοστό μικρότερο του 10% περιστασιακά, σύμφωνα με την έκθεση της Επιτροπής για το 2020.

(2)       https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/qanda_20_357 .

(3)      Συμφωνία-πλαίσιο των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση του 2020 και συμφωνία-πλαίσιο για την τηλεργασία του 2002 και έκθεση της ΕΕ για την εφαρμογή της συμφωνίας-πλαισίου των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την τηλεργασία, COM(2008) 412 final – http://erc-online.eu/european-social-dialogue/database-european-social-dialogue-texts/ .

(4)       ΕΕ C 237 της 6.7.2018, σ. 8.

(5)       http://erc-online.eu/european-social-dialogue/database-european-social-dialogue-texts/ και http://resourcecentre.etuc.org/ .

(6)    Έκθεση του Eurofound «Living, working and COVID-19» (Διαβίωση, εργασία και COVID-19).

(7)      ΥΕΕΚ: Gender equality: a review in progress (Ισότητα των φύλων: επανεξέταση εν εξελίξει) – ο ΟΗΕ προειδοποιεί τώρα ότι η πανδημία COVID-19 θα μπορούσε να ανατρέψει τα παγκόσμια κεκτημένα στον τομέα της ισότητας των φύλων, τη στιγμή ακριβώς που η διεθνής κοινότητα θα αποκτούσε νέα δυναμική στον τομέα αυτόν.

(8)      Δείκτης ισότητας των φύλων για το 2020: Ψηφιοποίηση και το μέλλον της εργασίας, EIGE.

(9)      Δείκτης ισότητας των φύλων για το 2020: Ψηφιοποίηση και το μέλλον της εργασίας, EIGE.

(10)      Δημοσιεύσεις της Εθνικής Ένωσης Ελευθέρων Επαγγελμάτων Γαλλίας (UNAPL), της Εργοδοτικής Ένωσης Μικρομεσαίων και Μικρών Επιχειρήσεων Καταλονίας (FEPIME) και της Ένωσης Οργανώσεων Γυναικών Επιχειρηματιών στον Μεσογειακό Χώρο (AFAEMME).

(11)       https://data.unwomen.org/features/covid-19-and-gender-what-do-we-know-what-do-we-need-know .

(12)      Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «Achieving gender equality in the face of the pandemic and existing challenges» (Επίτευξη της ισότητας των φύλων σε καιρούς πανδημίας και υφιστάμενες προκλήσεις): https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2021/659440/EPRS_ATA(2021)659440_EN.pdf ; https://eige.europa.eu/topics/health/covid-19-and-gender-equality  

(13)    Έκθεση του Eurofound «Living, working and COVID-19» (Διαβίωση, εργασία και COVID-19).

(14)      Διαδικτυακή έρευνα, ομάδα COVID, έρευνα για τη διάρθρωση των αποδοχών. Eurofound (2020) Teleworkability and the COVID-19 crisis: a new digital divide? (Δυνατότητες τηλεργασίας και κρίση COVID-19: ένα νέο ψηφιακό χάσμα;)

(15)      Συνολικά, εκτιμάται ότι μέσω της τηλεργασίας μπορούν να εκτελεστούν τα καθήκοντα σε ποσοστό περίπου 37% των θέσεων εργασίας στην ΕΕ (βλέπε στοιχεία του Eurofound).

(16)      Eurofound (2021), COVID-19: Some implications for employment and working life (COVID-19: Ορισμένες επιπτώσεις στην απασχόληση και την επαγγελματική ζωή), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο – υπό έκδοση.

(17)    Έκθεση του Eurofound «Living, working and COVID-19» (Διαβίωση, εργασία και COVID-19).

(18)      Δείκτης ισότητας των φύλων για το 2020: Ψηφιοποίηση και το μέλλον της εργασίας, EIGE.

(19)       https://www.nature.com/articles/d41586-020-01294-9 .

(20)      Δημοσιεύσεις της Εθνικής Ένωσης Ελευθέρων Επαγγελμάτων Γαλλίας (UNAPL), της Εργοδοτικής Ένωσης Μικρομεσαίων και Μικρών Επιχειρήσεων Καταλονίας (FEPIME) και της Ένωσης Οργανώσεων Γυναικών Επιχειρηματιών στον Μεσογειακό Χώρο (AFAEMME).

(21)       https://www.opendemocracy.net/en/5050/covid19-sexual-harassment-work-online/ .

(22)       https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20200406IPR76610/covid-19-stop-stin-auxisi-tis-endooikogeneiakis-vias-en-meso-egkleismou .

(23)       https://ec.europa.eu/commission/commissioners/2019-2024/suica/announcements/speech-vice-president-suica-demographic-change-eu-epc_en , https://horizon-magazine.eu/article/teleworking-here-stay-here-s-what-it-means-future-work.html .

(24)       https://www.oecd.org/going-digital/bridging-the-digital-gender-divide-key-messages.pdf .

(25)      Δείκτης ισότητας των φύλων για το 2020: Ψηφιοποίηση και το μέλλον της εργασίας, EIGE.

(26)       http://erc-online.eu/european-social-dialogue/database-european-social-dialogue-texts/ .

(27)      Σύμφωνα με τη νέα «Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020 - 2025».

(28)      24 Νοεμβρίου 2020, κοινή δήλωση των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων σχετικά με τη φροντίδα των παιδιών στην ΕΕ.

(29)       https://deinstitutionalisationdotcom.files.wordpress.com/2017/07/guidelines-final-english.pdf /.

(30)       https://unric.org/en/who-warns-of-surge-of-domestic-violence-as-covid-19-cases-decrease-in-europe/ · https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20200406IPR76610/covid-19-stop-stin-auxisi-tis-endooikogeneiakis-vias-en-meso-egkleismou .

(31)      Στην έκδοσή της με τίτλο «Brief no 3 – Domestic violence and its impact on the world of work» (Σύνοψη αριθ. 3 - Η ενδοοικογενειακή βία και οι επιπτώσεις της στον κόσμο της εργασίας), η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2020, η ΔΟΕ παρουσιάζει το υψηλό κόστος που συνεπάγεται η ενδοοικογενειακή βία για τις εθνικές οικονομίες. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---gender/documents/briefingnote/wcms_738117.pdf )

(32)       https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2020/EL/COM-2020-24-F1-EL-MAIN-PART-1.PDF .

(33)       https://www.ceep.eu/wp-content/uploads/2020/06/Final-22-06-20_Agreement-on-Digitalisation-2020.pdf .

(34)       https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20210114IPR95618/tin-thespisi-tou-dikaiomatos-stin-aposundesi-os-themeliodes-dikaioma-zita-to-ek , 472 ψήφοι υπέρ, 126 κατά και 83 αποχές.

(35)    Έκθεση του Eurofound «Living, working and COVID-19» (Διαβίωση, εργασία και COVID-19).

(36)    Δείκτης ισότητας των φύλων για το 2020: Ψηφιοποίηση και το μέλλον της εργασίας, EIGE.