Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

TEN/680

ΠΔΠ και ITER

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών»

Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για την τροποποίηση της απόφασης 2007/198/Ευρατόμ περί ιδρύσεως της ευρωπαϊκής κοινής επιχείρησης για τον ITER και την ανάπτυξη της πυρηνικής σύντηξης και περί παραχωρήσεως προνομίων σε αυτήν
[COM (2018) 445 final – 2018/0235 (NLE)]

Εισηγητής: Ulrich SAMM

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η επίτευξη καθαρής ενέργειας αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα και, για τον σκοπό αυτό, η πυρηνική σύντηξη αναγνωρίζεται ως μια πιθανή μακροπρόθεσμη λύση, με την Ευρώπη να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης βιώσιμων τεχνολογιών σύντηξης χωρίς άνθρακα, οι οποίες συμβάλλουν στη διασφάλιση του μείγματος του ενεργειακού μας εφοδιασμού.

1.2Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το υψηλό επίπεδο μακροπρόθεσμων επενδύσεων που απαιτούνται για την ανάπτυξη μιας μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική σύντηξη εξακολουθεί να ενέχει ορισμένους βιομηχανικούς κινδύνους, ωστόσο, σε περίπτωση μιας επιτυχούς υλοποίησης ενός τέτοιου αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης, αυτό θα συνιστούσε έναν νέο παράγοντα ο οποίος θα μπορούσε να μεταβάλει το ισχύον πλαίσιο ενεργειακού εφοδιασμού, παρέχοντας μια επαναστατική καινοτομία 1 , εφόσον τα καύσιμα της σύντηξης είναι άφθονα και ουσιαστικά ανεξάντλητα.

1.3Η πρόταση εξετάζει τις βασικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει το επόμενο ΠΔΠ ως προς τη διατήρηση της θετικής δυναμικής του έργου ITER. Με τη συνεργασία επτά παγκόσμιων εταίρων (ΕΕ, Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία, Ιαπωνία, Κίνα, Νότια Κορέα και Ινδία) κατασκευάζεται επί του παρόντος στην Cadarache της Γαλλίας ο πρώτος αντιδραστήρας σύντηξης ITER θερμικής ισχύος 500 MW. Η έναρξη λειτουργίας τοποθετείται το 2025 και η έναρξη της πλήρους λειτουργίας (500 MW) προγραμματίζεται για το 2035. Η ΕΟΚΕ εκτιμά τη θετική πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια αφού ξεπεράστηκαν τα προβλήματα με σημαντική αναθεώρηση του έργου ITER (νέα ανώτερα διευθυντικά στελέχη και αναθεωρημένο χρονοδιάγραμμα αναφοράς ITER).

1.4Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στη σημασία της ανάγκης σύνδεσης του έργου ITER με την ευρωπαϊκή έρευνα στον τομέα της σύντηξης που διοργανώνει η κοινοπραξία EUROfusion, η οποία χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του προγράμματος έρευνας και κατάρτισης (Research and Training Programme) (EURATOM) και λειτουργεί το Joint European Torus (JET/Κοινό Ευρωπαϊκό Torus), μια σημαντική πειραματική μονάδα που εδρεύει στο Culham του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκτός από την κατασκευή, ο ITER χρειάζεται διεξοδική προετοιμασία και μόνο μια ισχυρή ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα μπορεί να διατηρήσει τα συνοδευτικά προγράμματα και την ηγεσία.

1.5Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την προστιθέμενη αξία της ΕΕ, όπως προκύπτει από την επιτυχία της EUROfusion. Πρόκειται για το ερευνητικό πρόγραμμα στην Ευρώπη με τη συμμετοχή μακράν των περισσότερων κρατών μελών (εκτός από το Λουξεμβούργο και τη Μάλτα), τα οποία συμβάλλουν με σημαντικά έργα που καθιστούν συλλήβδην την ΕΕ παγκόσμιο ηγέτη στον τομέα αυτό.

1.6Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι ο νέος ευρωπαϊκός χάρτης πορείας για την υλοποίηση της πυρηνικής σύντηξης που αναπτύχθηκε από την EUROfusion παρέχει μια καλοσχεδιασμένη διαδρομή προς μια πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική σύντηξη με βάση την ευρεία συμμετοχή της βιομηχανίας, την εκπαίδευση επιστημόνων και μηχανικών στον τομέα της σύντηξης από όλη την Ευρώπη και τη στενή συνεργασία με φορείς εκτός Ευρώπης. Ο χάρτης πορείας προβλέπει ότι ο ITER θα τεθεί σε συνήθη λειτουργία με υψηλές επιδόσεις το 2035 και, με βάση τα αποτελέσματα, ο σχεδιασμός μιας πρώτης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική σύντηξη (σταθμού «επίδειξης»), που θα τροφοδοτεί για πρώτη φορά με ηλεκτρική ενέργεια το δίκτυο, θα ολοκληρωθεί γύρω στο 2040, οπότε και θα ξεκινήσει η κατασκευή.

1.7Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι ο ITER συνεπάγεται σημαντικά ζητήματα τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο στο πλαίσιο του JET (Joint European Torus) και, ως εκ τούτου, συμμερίζεται τις ανησυχίες σχετικά με την επίδραση του Brexit στη συνέχιση του JET. Για να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι κατά τη λειτουργία του ITER και να βελτιστοποιηθεί το ερευνητικό του πρόγραμμα, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό το JET να συνεχίσει να λειτουργεί (ως μονάδα της ΕΕ ή ως κοινή μονάδα ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου) κατά την περίοδο από το 2020 μέχρι την πρώτη λειτουργία του ITER, εφόσον δεν υπάρχουν λύσεις αντικατάστασης για την απώλεια του JET κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

1.8Η πρόταση της Επιτροπής παρέχει τον προϋπολογισμό για τον ITER, όμως δεν γίνεται αναφορά στην επάρκεια του προϋπολογισμού που απαιτείται για το συνοδευτικό πρόγραμμα έρευνας στον τομέα της σύντηξης. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει με έμφαση ότι ο προϋπολογισμός που διατίθεται για την EUROfusion κατά την περίοδο 2021-2025 πρέπει να είναι συμβατός με τους στόχους του χάρτη πορείας για τη σύντηξη, στο πλαίσιο του οποίου η λειτουργία του ITER είναι ζωτικής σημασίας.

1.9Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συνάφεια των επενδύσεων στην τεχνολογία σύντηξης για τη βιομηχανία και τις ΜΜΕ. Κατά την περίοδο 2008-2017, ο οργανισμός «Σύντηξη για την παραγωγή ενέργειας» (Fusion for Energy) χορήγησε συμβάσεις και επιχορηγήσεις αξίας περίπου 3,8 δισεκατομμυρίων ευρώ σε όλη την Ευρώπη. Τουλάχιστον 500 εταιρείες, μεταξύ αυτών ΜΜΕ, και περισσότεροι από 70 οργανισμοί Ε&Α, από περίπου 20 διαφορετικά κράτη μέλη της ΕΕ και την Ελβετία, έχουν επωφεληθεί από επενδύσεις σε δραστηριότητες του ITER. Επιπλέον, συμβαλλόμενα μέρη στο έργο ITER εκτός ΕΕ έχουν επίσης συνάψει συμβάσεις με την ευρωπαϊκή βιομηχανία, προκειμένου να στηρίξουν την κατασκευή των δικών τους εξαρτημάτων για τον ITER, γεγονός το οποίο αποφέρει πρόσθετες νέες θέσεις εργασίας και ανάπτυξη για τις ευρωπαϊκές εταιρείες. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η μεγαλύτερη συμβολή στον καθαρό αντίκτυπο των επενδύσεων στον ITER συνίσταται στην ανάπτυξη εταιρειών τεχνοβλαστών και στις μεταφορές τεχνολογίας, οι οποίες δημιουργούν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες σε άλλους τομείς.

1.10Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ευρωπαϊκή έρευνα στο πεδίο της πυρηνικής σύντηξης συνολικά, αλλά και η κατασκευή του αντιδραστήρα ITER, ειδικότερα, μπορούν να λειτουργήσουν ως εξαιρετικό παράδειγμα της ισχύος των κοινών ευρωπαϊκών έργων. Είναι καθοριστικής σημασίας οι πολίτες να είναι ενημερωμένοι σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται μέσω της χρηματοδότησης και των κοινών προσπαθειών που καταβάλλονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη και στην έρευνα, ενώ συγχρόνως θα ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τον καταλυτικό που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.Εισαγωγή

2.1Το ITER (International Thermonuclear Experimental Reactor/διεθνής θερμοπυρηνικός πειραματικός αντιδραστήρας) είναι ένα διεθνές πρόγραμμα επιστημονικής συνεργασίας που ξεκίνησε το 2005 μεταξύ επτά παγκόσμιων εταίρων (τα συμβαλλόμενα μέρη του ITER είναι: η ΕΕ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Κίνα, η Νότια Κορέα και η Ινδία). Το έργο αποσκοπεί στην επίδειξη της επιστημονικής και τεχνολογικής σκοπιμότητας της πυρηνικής σύντηξης για ειρηνικούς σκοπούς με την κατασκευή και λειτουργία του πρώτου αντιδραστήρα σύντηξης ITER 500 MW στην Cadarache της Γαλλίας. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υποστηρίξει το έργο αυτό με αρκετές γνωμοδοτήσεις 2 . Το ITER είναι το επόμενο βήμα στην πορεία προς την πυρηνική σύντηξη, την πιο καινοτόμο και πολλά υποσχόμενη βιώσιμη πηγή ενέργειας που είναι ικανή να αντεπεξέλθει στην αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας, παράλληλα με την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

2.2Στη σημαντική αναθεώρηση του έργου ITER το 2014 συμπεριλαμβάνεται ο διορισμός νέων ανώτερων στελεχών στον Οργανισμό ITER, καθώς και στην κοινή επιχείρηση F4E (Fusion for Energy). Στις 19 Νοεμβρίου 2016, εγκρίθηκε από το Συμβούλιο του ITER αναθεωρημένο χρονοδιάγραμμα αναφοράς ITER. Το χρονοδιάγραμμα αυτό προσδιορίζει τον Δεκέμβριο του 2025 ως την πιο πρώιμη τεχνικώς εφικτή ημερομηνία για την επίτευξη του πρώτου πλάσματος (First Plasma) και ορίζει ως ημερομηνία στόχο για την έναρξη πλήρους λειτουργίας (500 MW), με τη χρήση καυσίμου δευτερίου-τριτίου (η επονομαζόμενη φάση δευτερίου-τριτίου), το 2035. Η θετική αποτίμηση της προόδου του ITER τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώθηκε από ανεξάρτητες εκτιμήσεις, οι οποίες αναγνώρισαν τη σταθεροποίηση του έργου και προσδιόρισαν μια ρεαλιστική βάση για την ολοκλήρωσή του.

2.3Η ευρωπαϊκή συνεισφορά στον Οργανισμό ITER παρέχεται από τον εγχώριο οργανισμό της ΕΕ «Σύντηξη για την παραγωγή ενέργειας» (F4E/Fusion for Energy) που εδρεύει στη Βαρκελώνη της Ισπανίας. Η F4E είναι κοινή επιχείρηση που έχει συσταθεί σύμφωνα με το κεφάλαιο 5 της Συνθήκης Ευρατόμ. Σύμφωνα με το καταστατικό της, η F4E έχει δική της διαδικασία απαλλαγής του προϋπολογισμού μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μετά από σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ. Το 2015, εγκρίθηκε νέος δημοσιονομικός κανονισμός της F4E· η ευθύνη για την εποπτεία του ITER, και συνεπώς της F4E, μεταφέρθηκε από τη ΓΔ RTD στη ΓΔ ENER.

2.4Εκτός από την κατασκευή του ITER, εις βάθος και ευρεία επιστημονική στήριξη προς την έρευνα στον τομέα της σύντηξης παρέχεται από το πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης (Research and Training Programme) 3 , το οποίο συμπληρώνει το γενικό ερευνητικό πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» 4 . Εκτός από τις κλασσικές δραστηριότητες πυρηνικής έρευνας, το πρόγραμμα αυτό καλύπτει τις θεμελιώδεις ερευνητικές δραστηριότητες για την ανάπτυξη της πυρηνικής σύντηξης με βάση τον χάρτη πορείας για την έρευνα στον τομέα της σύντηξης (Fusion Research Roadmap) 5 , ο οποίος περιγράφει μια βελτιστοποιημένη διαδρομή που, διερχόμενη μέσω του ITER και μονάδας «επίδειξης» για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (DEMO/Demonstration Electricity Plant), οδηγεί στην εμπορική αξιοποίηση των μονάδων σύντηξης. Ο χάρτης πορείας για την έρευνα στον τομέα της σύντηξης δεν περιγράφει μόνο τις βασικές εγκαταστάσεις που απαιτούνται, αλλά και την έρευνα που πρέπει να διεξαχθεί προς στήριξη του ITER και του σταθμού «επίδειξης».

2.5Ο χάρτης πορείας για την έρευνα στον τομέα της σύντηξης αναπτύχθηκε από την κοινοπραξία EUROfusion, η οποία είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό των ευρωπαϊκών δραστηριοτήτων έρευνας στον τομέα της σύντηξης. Σε αυτήν την κοινοπραξία συμμετέχουν 30 εθνικά ερευνητικά ιδρύματα και περίπου 150 πανεπιστήμια από 26 χώρες της ΕΕ, συν την Ελβετία και την Ουκρανία. Η έδρα της EUROfusion βρίσκεται στο Garching της Γερμανίας, ενώ το εμβληματικό πειραματικό έργο Joint European Torus (JET) εδρεύει στο Culham του Ηνωμένου Βασιλείου.

3.Περιεχόμενο της πρότασης

3.1Η παρούσα πρόταση 6 εξετάζει τις βασικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει το επόμενο ΠΔΠ ως προς τη διατήρηση της θετικής δυναμικής του έργου, τη διασφάλιση της σταθερής προόδου της κατασκευής και συναρμολόγησης και τη διατήρηση της δέσμευσης όλων των μερών του ITER. Για την ανταπόκριση σε αυτές τις προκλήσεις θα απαιτηθεί διαρκής ηγεσία της ΕΕ στο έργο, η οποία θα πρέπει να υποστηρίζεται από την άριστη απόδοση της F4E και την πλήρη συμμόρφωση της ΕΕ στο μερίδιό της όσον αφορά τις υποχρεώσεις χρηματοδότησης και τις συνεισφορές σε είδος.

3.2Οι πόροι που απαιτούνται από την Ευρατόμ για την επιτυχή ολοκλήρωση της εγκατάστασης και την έναρξη της φάσης λειτουργίας/πειραματισμού περιγράφονται λεπτομερώς στην ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Η συνεισφορά της ΕΕ προς ένα αναθεωρημένο έργο ITER», η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή τον Ιούνιο του 2017.

3.3Η Επιτροπή καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να ορίσουν το μέγιστο επίπεδο των δεσμεύσεων της Ευρατόμ για τον ITER στο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο 2021-2027 στα 6.070.000.000 ευρώ (σε τρέχουσες τιμές). Αυτή θεωρείται ότι είναι η κρίσιμη μάζα της χρηματοδότησης που απαιτείται για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η δράση της ΕΕ σχετικά με το έργο, προς αντιστοίχιση στη νέα βάση αναφοράς για την κατασκευή του ITER. Ο προτεινόμενος προϋπολογισμός βασίζεται στην πιο πρώιμη τεχνικώς εφικτή ημερομηνία για την κατασκευή του ITER χωρίς τυχόν απρόβλεπτες δαπάνες και, συνεπώς, προϋποθέτει ότι μπορούν να μετριαστούν όλοι οι σημαντικοί κίνδυνοι.

4.Γενικές παρατηρήσεις

4.1Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας και η εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού μας είναι μεν πρωταρχικής σημασίας, όμως είναι βιώσιμη μόνον όταν συνδυάζεται με την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Συνεπώς, ζωτικής σημασίας για τη μελλοντική μας ευημερία και ευημερία είναι οι ενεργειακές πηγές που δεν περιέχουν άνθρακα και είναι βιώσιμες. Η επίτευξη καθαρής ενέργειας αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα και, για τον σκοπό αυτό, η πυρηνική σύντηξη αναγνωρίζεται ως μια πιθανή μακροπρόθεσμη λύση, με την Ευρώπη να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης τεχνολογιών σύντηξης.

4.2Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το υψηλό επίπεδο μακροπρόθεσμων επενδύσεων που απαιτούνται για την ανάπτυξη μιας μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική σύντηξη εξακολουθεί να ενέχει ορισμένους βιομηχανικούς κινδύνους, ωστόσο, σε περίπτωση μιας επιτυχούς υλοποίησης ενός τέτοιου αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης, αυτό θα συνιστούσε έναν νέο παράγοντα ο οποίος θα μπορούσε να μεταβάλει το ισχύον πλαίσιο ενεργειακού εφοδιασμού, παρέχοντας μια επαναστατική καινοτομία, εφόσον τα καύσιμα της σύντηξης είναι άφθονα και ουσιαστικά ανεξάντλητα. Τα καύσιμα της σύντηξης είναι άφθονα και ουσιαστικά ανεξάντλητα: το τρίτιο (Tritium) μπορεί να παραχθεί από λίθιο (Lithium), ένα μέταλλο που συναντάται παντού στον φλοιό της γης και στο θαλασσινό νερό, ενώ το δευτέριο (Deuterium) βρίσκεται στο φυσικό νερό.

4.3Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επισημάνει τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά ασφαλείας της σύντηξης σε σύγκριση με τη συμβατική πυρηνική σχάση. Μια μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική σύντηξη είναι εγγενώς ασφαλής: λίγα μόνο γραμμάρια καυσίμου συνθέτουν το πλάσμα, το οποίο σβήνει από μόνο του γρήγορα σε περίπτωση τυχόν δυσλειτουργίας. Οι αντιδράσεις δευτερίου-τριτίου απελευθερώνουν νετρόνια, τα οποία ενεργοποιούν τα υλικά του τοιχώματος. Τα ραδιενεργά υποπροϊόντα που προκύπτουν είναι βραχύβια, κατά συνέπεια η πλειονότητα των υλικών μπορούν να ανακυκλωθούν μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα φθοράς και δεν χρειάζεται νέα αποθήκευση πυρηνικών αποβλήτων.

4.4Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στη σημασία της ανάγκης σύνδεσης του έργου ITER με την ευρωπαϊκή έρευνα στον τομέα της σύντηξης που διοργανώνει η κοινοπραξία EUROfusion. Εκτός από την κατασκευή, ο ITER χρειάζεται διεξοδική προετοιμασία και συνοδευτικά προγράμματα. Εντός της Ευρώπης, ένα συντονισμένο πρόγραμμα που χρησιμοποιεί το JET και άλλες συσκευές, μαζί με μοντελοποίηση και προσομοιώσεις, συμβάλλει στη δοκιμή και ανάπτυξη σεναρίων λειτουργίας του ITER, αλλά και στην πρόβλεψη και βελτιστοποίηση των επιδόσεων του ITER και του σχεδιασμού του σταθμού «επίδειξης» (DEMO): Η λειτουργία του αντιδραστήρα JET-Tokamak με μείγμα δευτερίου-τριτίου και με τοίχωμα τύπου ITER είναι κομβικής σημασίας για την προετοιμασία της λειτουργίας του ITER.

4.5Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την προστιθέμενη αξία της ΕΕ, όπως προκύπτει από την επιτυχία της κοινοπραξίας EUROfusion: Πρόκειται για το ερευνητικό πρόγραμμα στην Ευρώπη με τη συμμετοχή μακράν των περισσότερων κρατών μελών (εκτός από το Λουξεμβούργο και τη Μάλτα), τα οποία συμβάλλουν με σημαντικά έργα που καθιστούν συλλήβδην την ΕΕ παγκόσμιο ηγέτη στον τομέα αυτό. Οι επενδύσεις και η χρηματοδότηση της έρευνας αποβαίνουν προς όφελος βιομηχανιών, ερευνητικών οργανισμών και πανεπιστημίων.

4.6Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ευρωπαϊκή έρευνα στο πεδίο της πυρηνικής σύντηξης συνολικά, αλλά και η κατασκευή του αντιδραστήρα ITER, ειδικότερα, μπορούν να λειτουργήσουν ως εξαιρετικό παράδειγμα της ισχύος των κοινών ευρωπαϊκών έργων. Είναι καθοριστικής σημασίας οι πολίτες να είναι ενημερωμένοι σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται μέσω της χρηματοδότησης και των κοινών προσπαθειών που καταβάλλονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη και στην έρευνα, ενώ συγχρόνως θα ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τον καταλυτικό ρόλο που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην εκπλήρωση ενός μακροπρόθεσμου και δύσκολου στόχου, ο οποίος δεν θα ήταν εφικτός αποκλειστικά μέσω των προσπαθειών και των χρηματοδοτικών δράσεων των μεμονωμένων χωρών. Επιπλέον, η κατασκευή του ITER θα έχει μακροπρόθεσμες επιδράσεις, όχι μόνο σε τεχνολογικούς και βιομηχανικούς όρους, αλλά και στους τομείς της έρευνας, της βιομηχανίας και των ΜΜΕ, με αξιοσημείωτο αντίκτυπο και στην οικονομία και στη δημιουργία θέσεων εργασίας, ακόμη και σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα.

5.Ειδικές παρατηρήσεις

5.1Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι ο νέος ευρωπαϊκός χάρτης πορείας (European Roadmap) για την υλοποίηση της πυρηνικής σύντηξης παρέχει μια καλοσχεδιασμένη διαδρομή προς μια πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική σύντηξη με βάση την ευρεία συμμετοχή της βιομηχανίας, την εκπαίδευση επιστημόνων και μηχανικών στον τομέα της σύντηξης από όλη την Ευρώπη και τη στενή συνεργασία με φορείς εκτός Ευρώπης. Ο χάρτης πορείας καλύπτει τη βραχυπρόθεσμη περίοδο έως την έναρξη λειτουργίας του ITER (2025), τη μεσοπρόθεσμη περίοδο έως ότου ο ITER τεθεί σε συνήθη λειτουργία με υψηλές επιδόσεις (2035) και τη μακροπρόθεσμη περίοδο προς τη λειτουργία μιας πρώτης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πυρηνική σύντηξη (σταθμού «επίδειξης»), που θα τροφοδοτεί για πρώτη φορά με ηλεκτρική ενέργεια το δίκτυο.

5.2Ο ITER αποτελεί τον βασικό μηχανισμό του χάρτη πορείας, καθώς αναμένεται να επιτύχει το μεγαλύτερο μέρος των σημαντικών ορόσημων στην πορεία προς την πυρηνική σύντηξη. Συνεπώς, η συντριπτική πλειοψηφία των βραχυπρόθεσμα προτεινόμενων πόρων για τη EUROfusion είναι αφιερωμένη στον ITER και στα συνοδευτικά του πειράματα, ένα από τα οποία είναι το Joint European Torus (JET) στο Culham της Αγγλίας. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι το JET έχει αποδείξει ότι η δημιουργία και λειτουργία μιας μεγάλης ερευνητικής υποδομής σύντηξης είναι αποτελεσματική και μεγιστοποιεί τα επιστημονικά και βιομηχανικά οφέλη.

5.3Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το αίτημα του Οργανισμού ITER για πολύτιμη συμβολή των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν για το JET κατά την περίοδο πριν από τη φάση του πρώτου πλάσματος (First Plasma) στον ITER. Δεδομένου ότι o αντιδραστήρας JET έχει μοναδικές δυνατότητες καθώς είναι το μοναδικό Tokamak που είναι ικανό να λειτουργεί με τρίτιο, έχοντας τα πρώτα υλικά τοιχώματος του ITER και παρέχοντας πλήρη απομακρυσμένο χειρισμό, η λειτουργία του μπορεί να συμβάλει στο ερευνητικό σχέδιο του ITER με στόχο τη μείωση των κινδύνων, την εξοικονόμηση κόστους και τη χορήγηση αδειών λειτουργίας για τον ITER. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, διότι ο προϋπολογισμός για τον ITER που προτείνεται από την Επιτροπή δεν περιέχει τυχόν απρόβλεπτες δαπάνες και, συνεπώς, προϋποθέτει ότι μπορούν να μετριαστούν όλοι οι σημαντικοί κίνδυνοι.

5.4Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι ο ITER συνεπάγεται σημαντικά ζητήματα τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο στο πλαίσιο του JET και, ως εκ τούτου, συμμερίζεται τις ανησυχίες σχετικά με την επίδραση του Brexit στη συνέχιση του JET. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι κατά τη λειτουργία του ITER και να βελτιστοποιηθεί το ερευνητικό του πρόγραμμα, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό το JET να συνεχίσει να λειτουργεί (ως μονάδα της ΕΕ ή ως κοινή μονάδα ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου) κατά την περίοδο από το 2020 μέχρι την πρώτη λειτουργία του ITER, εφόσον δεν υπάρχουν λύσεις αντικατάστασης για την απώλεια του JET κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

5.5Η πρόταση της Επιτροπής περιλαμβάνει τον προϋπολογισμό για τον ITER, όμως δεν γίνεται αναφορά στην επάρκεια του προϋπολογισμού που απαιτείται για το συνοδευτικό πρόγραμμα έρευνας στον τομέα της σύντηξης. Το ζήτημα αυτό εξετάζεται σε ξεχωριστή πρόταση 7 , ωστόσο, και σε αυτή, με τη σειρά της, δεν γίνεται αναφορά στις ανάγκες του ITER. Η ΕΟΚΕ αναδεικνύει το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός που διατίθεται για την EUROfusion κατά την περίοδο 2021-2025 θα πρέπει να είναι συμβατός με τους στόχους του χάρτη πορείας για τη σύντηξη, στο πλαίσιο του οποίου οι εργασίες για τον ITER είναι απαραίτητες, ενώ πρέπει να ενισχυθούν και οι δραστηριότητες σχεδιασμού του σταθμού «επίδειξης» (DEMO).

5.6Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συνάφεια των επενδύσεων στην τεχνολογία σύντηξης για τη βιομηχανία και τις ΜΜΕ. Οι επενδύσεις της ΕΕ στην κατασκευή του ITER αποφέρουν σημαντικά οφέλη στην ευρωπαϊκή βιομηχανία και την ερευνητική κοινότητα και τους εξασφαλίζουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε καινοτόμες εργασίες Ε&Α, τεχνολογίας, σχεδιασμού και κατασκευής για τα συστατικά στοιχεία του ITER. Η δημιουργία νέων γνώσεων και εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-offs), ως αποτέλεσμα αυτών, δημιουργεί οικονομική ανάπτυξη και προωθεί την απασχόληση. Κατά την περίοδο 2008-2017, ο οργανισμός «Σύντηξη για την παραγωγή ενέργειας» (Fusion for Energy) χορήγησε 839 συμβάσεις και επιχορηγήσεις αξίας περίπου 3,8 δισεκατομμυρίων ευρώ σε όλη την Ευρώπη. Τουλάχιστον 500 εταιρείες, μεταξύ αυτών ΜΜΕ, και περισσότεροι από 70 οργανισμοί Ε&Α, από περίπου 20 διαφορετικά κράτη μέλη της ΕΕ και την Ελβετία, έχουν επωφεληθεί από επενδύσεις σε δραστηριότητες του ITER. Επιπλέον, συμβαλλόμενα μέρη στο έργο ITER εκτός ΕΕ έχουν επίσης συνάψει συμβάσεις με την ευρωπαϊκή βιομηχανία προκειμένου να στηρίξουν την κατασκευή των δικών τους εξαρτημάτων για τον ITER, γεγονός το οποίο αποφέρει πρόσθετες νέες θέσεις εργασίας και ανάπτυξη για τις ευρωπαϊκές εταιρείες.

5.7Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση τις διεξοδικές πληροφορίες που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή 8 , στις οποίες αποκαλύπτεται ότι η μεγαλύτερη συμβολή στον καθαρό αντίκτυπο των επενδύσεων στον ITER συνίσταται στην ανάπτυξη εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-offs) και στις μεταφορές τεχνολογίας. Οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται για τον ITER δημιουργούν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες σε άλλους τομείς, διότι οι εργασίες σχετικά με τον ITER αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εταιρειών στην παγκόσμια οικονομία, προσφέρουν στις παραδοσιακές επιχειρήσεις την ευκαιρία να εισέλθουν στην αγορά υψηλής τεχνολογίας, αλλά και παρέχουν στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και στις ΜΜΕ μια μοναδική ευκαιρία για καινοτομία και ανάπτυξη προϊόντων προς εκμετάλλευση εκτός του τομέα της σύντηξης.

Βρυξέλλες, 20 Νοεμβρίου 2018

Pierre Jean COULON

Πρόεδρος του τμήματος «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών»

_____________

(1)      Christensen, Clayton M.; Bower, Joseph L. (1995), "Disruptive technologies: catching the wave» (Ανατρεπτικές τεχνολογίες: αδράττοντας την ευκαιρία), Harvard Business Review.

(2)       ΕΕ C 302 της 7.12.2004, σ. 27–34 , ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 127 , ΕΕ C 229 της 31.07.2012, σ. 60 .

(3)      Γνωμοδότηση TEN/678 - «Πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης για την περίοδο 2021-2025 (Ευρατόμ)», Barbucci.

(4)      Γνωμοδότηση INT/858 με θέμα «Ορίζοντας Ευρώπη» του Lobo Xavier (δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί στην ΕΕ).

(5)      Χάρτης πορείας για την ευρωπαϊκή έρευνα προς υλοποίηση της πυρηνικής σύντηξης [European Research Roadmap to the Realisation of Fusion Energy] ( www.euro-fusion.org )

(6)     COM (2018) 445 final .

(7)       COM(2018)437 final και γνωμοδότηση TEN/678, Barbucci.

(8)      Για παράδειγμα, η ανεξάρτητη μελέτη “Study on the impact of the ITER project activities in the EU” («Μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο των δραστηριοτήτων του έργου ITER στην ΕΕ»), (2018), Trinomics (Ρότερνταμ) και τμήμα Οικονομετρίας του πανεπιστημίου του Cambridge.