1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.3.

3.

4.

4.1.

4.1.1.

4.1.2.

4.2.

4.2.1.

4.2.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.4.

4.4.1.

4.4.2.

4.5.

4.5.1.

4.5.2.

4.6.

4.6.1.

4.6.2.

4.6.3.

4.7.

5.

6.

7.

8.

Παράρτημα Ι —

Παράρτημα ΙΙ —

1.

Για να αποφευχθούν η στρέβλωση του ανταγωνισμού στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (εφεξής «ΕΟΧ») λόγω των κρατικών επιδοτήσεων και οι επιπτώσεις στο εμπόριο μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (εφεξής «συμβαλλόμενα μέρη») κατά τρόπο που να αντίκειται στο κοινό συμφέρον, το άρθρο 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ θεσπίζει την αρχή της απαγόρευσης των κρατικών ενισχύσεων. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, τέτοιες ενισχύσεις μπορεί να συμβιβάζονται με τη συμφωνία για τον ΕΟΧ βάσει του άρθρου 61, παράγραφοι 2 και 3.

2.

Η προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης και της καινοτομίας (εφεξής «Ε&Α&Κ») συνιστά σημαντικό στόχο του ΕΟΧ που καθορίζεται στο άρθρο 1.2 στοιχείο στ) και στο άρθρο 78 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, που απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών σ 'αυτόν τον τομέα (2). Οι κυριότεροι στόχοι είναι η ενίσχυση της επιστημονικής και τεχνολογικής βάσης της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και η τόνωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς της.

3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (η «Επιτροπή») στην στρατηγική της «Ευρώπη 2020» (3) ορίζει την έρευνα και ανάπτυξη («Ε&Α») ως βασικό μοχλό για την επίτευξη των στόχων μιας έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή όρισε τον πρωταρχικό στόχο σύμφωνα με τον οποίο το 3 % του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος («ΑΕΠ») της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να επενδυθεί σε Ε&Α μέχρι το 2020. Για να ενισχυθεί η πρόοδος στον τομέα της Ε&Α&Κ, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» προωθεί ιδιαίτερα την εμβληματική πρωτοβουλία «Ένωση καινοτομίας» (4) η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση των συνθηκών-πλαισίου και της πρόσβασης στη χρηματοδότηση για την έρευνα και την καινοτομία, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα μετατροπής των καινοτόμων ιδεών σε προϊόντα και υπηρεσίες που δημιουργούν ανάπτυξη και θέσεις εργασίας (5). Στην ανακοίνωση της Επιτροπής για την στρατηγική «Ευρώπη 2020» τονίζεται ότι η πολιτική των κρατικών ενισχύσεων μπορεί «να συμβάλει ενεργά και θετικά […] προωθώντας και στηρίζοντας πρωτοβουλίες για πιο καινοτόμες, αποδοτικές και πράσινες τεχνολογίες, διασφαλίζοντας παράλληλα πρόσβαση σε δημόσιες ενισχύσεις για επενδύσεις, κεφάλαια κινδύνου και χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη».

4.

Ενώ αναγνωρίζεται γενικά ότι οι ανταγωνιστικές αγορές τείνουν να αποδίδουν ικανοποιητικά όσον αφορά τις τιμές, την παραγωγή και τη χρήση πόρων, εάν υπάρχουν ανεπάρκειες της αγοράς (6), η κρατική παρέμβαση δύναται να βελτιώσει τη λειτουργία των αγορών και, επομένως, να συμβάλει στην έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Στο πλαίσιο της Ε&Α&Κ, ανεπάρκειες της αγοράς μπορούν, παραδείγματος χάριν, να ανακύψουν, διότι οι ανταγωνιστές δεν λαμβάνουν συνήθως υπόψη τις (θετικές) δευτερογενείς εξωτερικές επιρροές σε άλλους ανταγωνιστές και, επομένως, αναλαμβάνουν δραστηριότητες Ε&Α&Κ σε επίπεδο υπερβολικά χαμηλό υπό κοινωνικό πρίσμα. Παρομοίως, τα έργα Ε&Α&Κ είναι εκτεθειμένα σε ανεπαρκή πρόσβαση σε χρηματοδότηση (λόγω ασύμμετρης πληροφόρησης) ή σε προβλήματα συντονισμού μεταξύ των επιχειρήσεων. Επομένως, οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορεί να είναι συμβατές με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ στην περίπτωση που αναμένεται να εξαλείψουν ανεπάρκειες της αγοράς για την προώθηση της εκτέλεσης ενός σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ή τη διευκόλυνση της ανάπτυξης ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων, καθώς και στην περίπτωση που η προκαλούμενη στρέβλωση του ανταγωνισμού και του εμπορίου δεν αντίκειται στο κοινό συμφέρον.

5.

Οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ δικαιολογούνται κυρίως βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο β) και του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, σύμφωνα με τα οποία η Εποπτεύουσα Αρχή της ΕΖΕΣ (εφεξής «η Αρχή») δύναται να θεωρήσει ότι συμβιβάζονται με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ οι κρατικές ενισχύσεις που προωθούν την εκτέλεση ενός σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ή διευκολύνουν την ανάπτυξη ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων, εφόσον οι εν λόγω ενισχύσεις δεν αλλοιώνουν τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που να αντίκειται στο κοινό συμφέρον.

6.

Με την ανακοίνωσή της για τον εκσυγχρονισμό των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις (7), η Επιτροπή ανήγγειλε τρεις στόχους η υλοποίηση των οποίων θα επιδιωχθεί με τον εκσυγχρονισμό του ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων:

7.

Συγκεκριμένα, η Επιτροπή ζητούσε την υιοθέτηση μιας κοινής προσέγγισης ως προς την αναθεώρηση των διαφόρων κατευθυντήριων γραμμών και πλαισίων, η οποία θα βασίζεται στην ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών μέσω της καλύτερης συμβολής των κρατικών ενισχύσεων στους στόχους κοινού συμφέροντος, καθώς και στην άσκηση αυστηρότερου ελέγχου στη δημιουργία κινήτρων, στον περιορισμό της ενίσχυσης στο ελάχιστο απαιτούμενο και στις δυνητικές αρνητικές επιπτώσεις των ενισχύσεων στον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές. Η Αρχή στηρίζει την πρωτοβουλία εκσυγχρονισμού που υιοθέτησε η Επιτροπή. Κατά συνέπεια, οι όροι συμβατότητας που καθορίζονται στο παρόν πλαίσιο βασίζονται στην κοινή αυτή προσέγγιση.

8.

Οι αρχές που καθορίζονται στις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές εφαρμόζονται σε κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ σε όλους τους τομείς που διέπονται από τη συμφωνία για τον ΕΟΧ. Εφαρμόζονται επομένως και στους τομείς που υπόκεινται σε ειδικούς κανόνες του ΕΟΧ περί κρατικών ενισχύσεων, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά από τους εν λόγω κανόνες.

9.

Η χρηματοδότηση την οποία διαχειρίζονται κεντρικά τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οργανισμοί, κοινές επιχειρήσεις ή άλλοι διεθνείς οργανισμοί και δεν τελεί υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο των κρατών της ΕΖΕΣ (8) δεν συνιστά κρατική ενίσχυση. Σε περίπτωση που η εν λόγω χρηματοδότηση συνδυάζεται με κρατικές ενισχύσεις, για να προσδιοριστεί κατά πόσον τηρούνται τα όρια κοινοποίησης και τα μέγιστα ποσά ενίσχυσης λαμβάνονται υπόψη μόνο οι κρατικές ενισχύσεις, ή, στο πλαίσιο αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών, υπό την προϋπόθεση ότι υπόκεινται σε αξιολόγηση της συμβατότητας.

10.

Οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ σε προβληματικές επιχειρήσεις, όπως ορίζονται για τους σκοπούς αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών από τις κατευθυντήριες γραμμές της Αρχής σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων (9), όπως τροποποιήθηκαν ή αντικαταστάθηκαν, δεν περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών.

11.

Κατά την αξιολόγηση ενισχύσεων για Ε&Α&Κ υπέρ δικαιούχου για τον οποίο εκκρεμεί εντολή ανάκτησης ενισχύσεων κατόπιν προηγούμενης απόφασης της Αρχής, με την οποία μια ενίσχυση έχει κηρυχθεί παράνομη και ασυμβίβαστη με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, η Αρχή θα λαμβάνει υπόψη το ποσό της ενίσχυσης που απομένει να ανακτηθεί (10).

12.

Η Αρχή προσδιόρισε σειρά μέτρων Ε&Α&Κ για τα οποία η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων ενδέχεται, υπό συγκεκριμένους όρους, να είναι συμβατή με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ:

13.

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 3 του μέρους Ι του πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου, τα κράτη της ΕΖΕΣ οφείλουν να κοινοποιούν τις ενισχύσεις για Ε&Α&Κ, με εξαίρεση τα μέτρα τα οποία πληρούν τους όρους που καθορίζονται σε κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία που έχει ενσωματωθεί στη συμφωνία για τον ΕΟΧ.

14.

Στις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές καθορίζονται τα κριτήρια συμβατότητας των καθεστώτων ενισχύσεων και των μεμονωμένων ενισχύσεων για Ε&Α&Κ που υπόκεινται σε απαίτηση κοινοποίησης και πρέπει να αξιολογούνται βάσει του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (13).

15.

Για τους σκοπούς αυτών των κατευθυντήριων γραμμών, ισχύουν οι εξής ορισμοί:

16.

Γενικά, οποιοδήποτε μέτρο πληροί τα κριτήρια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ συνιστά κρατική ενίσχυση. Η Αρχή διευκρινίζει στο παρόν τμήμα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την έννοια της ενίσχυσης σε καταστάσεις που απορρέουν κατά κανόνα στον τομέα των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ, υπό την επιφύλαξη της ερμηνείας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ.

17.

Οι οργανισμοί ερευνών και διάδοσης γνώσεων («ερευνητικοί οργανισμοί») και οι ερευνητικές υποδομές είναι αποδέκτες κρατικών ενισχύσεων, εάν η δημόσια χρηματοδότησή τους πληροί το σύνολο των προϋποθέσεων του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου ΕΖΕΣ και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο δικαιούχος πρέπει να θεωρείται επιχείρηση αλλά η ιδιότητα αυτή δεν εξαρτάται από το νομικό καθεστώς του, δηλαδή από το εάν είναι οργανωμένος βάσει του δημοσίου ή του ιδιωτικού δικαίου, ή από την οικονομική φύση του, ήτοι εάν επιδιώκει κέρδη ή όχι. Αντιθέτως, αυτό που έχει καθοριστική σημασία για να θεωρείται επιχείρηση είναι να ασκεί οικονομική δραστηριότητα που συνίσταται στην προσφορά προϊόντων ή υπηρεσιών σε δεδομένη αγορά (17).

18.

Στην περίπτωση που ο ίδιος φορέας ασκεί δραστηριότητες οικονομικής και μη οικονομικής φύσης, η δημόσια χρηματοδότηση των μη οικονομικών δραστηριοτήτων δεν εμπίπτει στο άρθρο 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, αν τα δύο είδη δραστηριοτήτων, καθώς και οι δαπάνες, η χρηματοδότηση και τα έσοδά τους, μπορούν σαφώς να διαχωριστούν, ώστε να αποφεύγεται ουσιαστικά η διεπιδότηση της οικονομικής δραστηριότητας. Αποδεικτικά στοιχεία της δέουσας κατανομής των δαπανών, της χρηματοδότησης και των εσόδων μπορεί να συνιστούν οι ετήσιες οικονομικές καταστάσεις του οικείου φορέα.

19.

Η Αρχή θεωρεί ότι οι ακόλουθες δραστηριότητες είναι γενικά μη οικονομικής φύσης:

20.

Σε περίπτωση που ένας ερευνητικός οργανισμός ή μια ερευνητική υποδομή χρησιμοποιείται τόσο για οικονομικές, όσο και για μη οικονομικές δραστηριότητες, η δημόσια χρηματοδότηση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις μόνο στον βαθμό που καλύπτει δαπάνες που συνδέονται με τις οικονομικές δραστηριότητες (23). Εάν ο ερευνητικός οργανισμός ή η ερευνητική υποδομή χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για μη οικονομική δραστηριότητα, η χρηματοδότησή του/της μπορεί να μην εμπίπτει καθόλου στο πεδίο εφαρμογής των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, εφόσον η οικονομική δραστηριότητα είναι αμιγώς επικουρική, δηλαδή συνδέεται άμεσα με τη δραστηριότητα του ερευνητικού οργανισμού ή της ερευνητικής υποδομής και είναι απαραίτητη γι' αυτήν ή είναι συνυφασμένη με την κύρια μη οικονομική χρήση του/της, και είναι περιορισμένου πεδίου εφαρμογής. Για τους σκοπούς αυτών των κατευθυντήριων γραμμών, η Αρχή θα θεωρεί ότι όντως πρόκειται για την ως άνω περίπτωση όταν οι οικονομικές δραστηριότητες καταναλίσκουν ακριβώς τους ίδιους πόρους (όπως υλικό, εξοπλισμό, εργασία και σταθερό κεφάλαιο) με τις μη οικονομικές δραστηριότητες και η δυναμικότητα που διατίθεται κάθε έτος για τέτοιου είδους οικονομικές δραστηριότητες δεν υπερβαίνει το 20 % της συνολικής ετήσιας δυναμικότητας του φορέα.

21.

Με την επιφύλαξη του σημείου 20, όταν ερευνητικοί οργανισμοί ή ερευνητικές υποδομές χρησιμοποιούνται για την άσκηση οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως ενοικίαση εξοπλισμού ή εργαστηρίων σε επιχειρήσεις, παροχή υπηρεσιών σε επιχειρήσεις ή εκτέλεση ερευνητικών συμβάσεων, η δημόσια χρηματοδότηση των οικονομικών αυτών δραστηριοτήτων θεωρείται γενικά κρατική ενίσχυση.

22.

Ωστόσο, η Αρχή δεν θεωρεί τον ερευνητικό οργανισμό ή την ερευνητική υποδομή δικαιούχο κρατικής ενίσχυσης, εάν ενεργεί απλώς ως ενδιάμεσος για τη μετακύλιση στους τελικούς αποδέκτες του συνόλου της δημόσιας χρηματοδότησης και οποιουδήποτε πλεονεκτήματος που προκύπτει μέσω της εν λόγω χρηματοδότησης. Πρόκειται γενικά για την περίπτωση που:

23.

Σε περίπτωση που πληρούνται οι προϋποθέσεις του σημείου 22, οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις εφαρμόζονται στο επίπεδο των τελικών αποδεκτών.

24.

Το ερώτημα εάν και υπό ποιες προϋποθέσεις οι επιχειρήσεις απολαύουν πλεονεκτήματος κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ στις περιπτώσεις ερευνητικών συμβάσεων ή ερευνητικών υπηρεσιών παρεχόμενων από ερευνητικό οργανισμό ή ερευνητική υποδομή, καθώς και σε περιπτώσεις συνεργασίας με ερευνητικό οργανισμό ή ερευνητική υποδομή, πρέπει να απαντηθεί σύμφωνα με τις γενικές αρχές περί κρατικών ενισχύσεων. Για το σκοπό αυτό, ενδέχεται να είναι ιδίως αναγκαίο να αξιολογηθεί εάν η συμπεριφορά του ερευνητικού οργανισμού ή της ερευνητικής υποδομής μπορεί να αποδοθεί στο κράτος (24).

25.

Όταν ένας ερευνητικός οργανισμός ή μια ερευνητική υποδομή χρησιμοποιείται για την εκτέλεση ερευνητικής σύμβασης ή την παροχή ερευνητικής υπηρεσίας σε μια επιχείρηση, η οποία συνήθως καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις της σύμβασης, διατηρεί την κυριότητα των αποτελεσμάτων των ερευνητικών δραστηριοτήτων και αναλαμβάνει τον κίνδυνο αποτυχίας, δεν μετακυλίεται συνήθως κρατική ενίσχυση στην επιχείρηση αν ο ερευνητικός οργανισμός ή η ερευνητική υποδομή τυγχάνει κατάλληλης αμοιβής για τις υπηρεσίες του/της, ιδίως όταν πληρούται μια από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

26.

Στην περίπτωση που η κυριότητα δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ή τα δικαιώματα πρόσβασης σε αυτά παραμένουν στον ερευνητικό οργανισμό ή την ερευνητική υποδομή, η αγοραία αξία τους μπορεί να αφαιρείται από την πληρωτέα τιμή για τις σχετικές υπηρεσίες.

27.

Ένα έργο θεωρείται ότι υλοποιείται μέσω πραγματικής συνεργασίας στην περίπτωση που τουλάχιστον δύο ανεξάρτητα μέρη επιδιώκουν έναν κοινό στόχο βάσει επιμερισμού της εργασίας και καθορίζουν από κοινού το πεδίο εφαρμογής του, συμμετέχουν στον σχεδιασμό του, συμβάλλουν στην εφαρμογή του και επωμίζονται από κοινού τους σχετικούς οικονομικούς, τεχνολογικούς, επιστημονικούς και άλλους κινδύνους, καθώς και τα αποτελέσματά του. Ένα ή περισσότερα μέρη μπορεί να επιβαρύνονται με το πλήρες κόστος του έργου και άρα να απαλλάσσουν τα λοιπά μέρη από τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους του. Οι όροι και οι προϋποθέσεις ενός έργου συνεργασίας, ιδίως όσον αφορά τη συμμετοχή στις δαπάνες του, την κοινή ανάληψη των κινδύνων και των αποτελεσμάτων, τη διάδοση των αποτελεσμάτων, την πρόσβαση σε δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και τους κανόνες για τη χορήγησή τους, πρέπει να συνάπτονται πριν από την έναρξη του έργου (26). Οι ερευνητικές συμβάσεις και η παροχή ερευνητικών υπηρεσιών δεν θεωρούνται μορφές συνεργασίας.

28.

Στην περίπτωση έργων συνεργασίας που υλοποιούν από κοινού επιχειρήσεις και ερευνητικοί οργανισμοί ή ερευνητικές υποδομές, η Αρχή θεωρεί ότι δεν χορηγείται έμμεση κρατική ενίσχυση στις συμμετέχουσες επιχειρήσεις μέσω των φορέων αυτών λόγω των ευνοϊκών όρων της συνεργασίας, αν τηρείται μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

29.

Για τους σκοπούς του σημείου 28 στοιχείο δ), η Αρχή θεωρεί ότι η αποζημίωση είναι ισοδύναμη της τιμής της αγοράς, εάν επιτρέπει στους οικείους ερευνητικούς οργανισμούς ή ερευνητικές υποδομές να προσπορίζονται πλήρως τα οικονομικά οφέλη των δικαιωμάτων αυτών, σε περίπτωση που πληρούται μια από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

30.

Εάν δεν πληρούται καμία από τις προϋποθέσεις του σημείου 28, η πλήρης αξία της συμμετοχής των ερευνητικών οργανισμών ή των ερευνητικών υποδομών στο έργο θεωρείται πλεονέκτημα για τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις, για το οποίο ισχύουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις.

31.

Οι αγοραστές του δημοσίου τομέα μπορεί να αγοράζουν ερευνητικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ανάπτυξης από επιχειρήσεις, μέσω διαδικασιών αποκλειστικής ανάπτυξης και προ-εμπορικών δημόσιων συμβάσεων (27).

32.

Εφόσον διενεργείται ανοικτή διαδικασία για τη δημόσια σύμβαση σύμφωνα με τις ισχύουσες οδηγίες (28), η Αρχή θεωρεί γενικά ότι δεν χορηγείται κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ στις επιχειρήσεις που παρέχουν τις σχετικές υπηρεσίες (29).

33.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της προ-εμπορικής δημόσιας σύμβασης, η Αρχή θεωρεί ότι δεν χορηγείται κρατική ενίσχυση σε επιχειρήσεις όταν η τιμή που καταβάλλεται για τις σχετικές υπηρεσίες αντανακλά πλήρως την τιμή της αγοράς των οφελών που απολαύει ο αγοραστής του δημοσίου και των κινδύνων που αναλαμβάνουν οι συμμετέχοντες πάροχοι, ιδίως στην περίπτωση που πληρούται το σύνολο των ακόλουθων προϋποθέσεων:

34.

Στην περίπτωση που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις του σημείου 33, τα κράτη της ΕΖΕΣ μπορούν να βασίζονται σε μεμονωμένη αξιολόγηση των όρων της σύμβασης μεταξύ του αγοραστή του δημοσίου και της επιχείρησης, με την επιφύλαξη της γενικής υποχρέωσης να κοινοποιεί ενισχύσεις Ε&Α&Κ σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 3 του μέρους Ι του πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας περί Εποπτείας και Δικαστηρίου.

35.

Για να αξιολογηθεί κατά πόσον ένα κοινοποιηθέν μέτρο ενίσχυσης μπορεί να θεωρηθεί συμβατό με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, η Αρχή αναλύει κατά πόσον ο σχεδιασμός του μέτρου ενίσχυσης διασφαλίζει ότι ο θετικός αντίκτυπος της ενίσχυσης για την επίτευξη ενός στόχου κοινού ενδιαφέροντος υπερβαίνει τις αρνητικές επιπτώσεις που ενδέχεται να επιφέρει στις συναλλαγές και τον ανταγωνισμό.

36.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής για τον εκσυγχρονισμό των κρατικών ενισχύσεων, της 8ης Μαΐου 2012, αναφέρει την αναγκαιότητα του καθορισμού και του ορισμού των κοινών αρχών που ισχύουν για την αξιολόγηση της συμβατότητας του συνόλου των μέτρων ενίσχυσης. Η Αρχή αναγνωρίζει αυτές τις κοινές αρχές και θα θεωρήσει ότι ένα μέτρο ενίσχυσης είναι συμβατό με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ μόνον εφόσον πληροί καθένα από τα ακόλουθα κριτήρια:

α)    συμβολή σε λεπτομερώς καθορισμένο στόχο κοινού ενδιαφέροντος : ένα μέτρο κρατικής ενίσχυσης πρέπει να στοχεύει στην επίτευξη στόχου κοινού ενδιαφέροντος σύμφωνα με το άρθρο 61 παράγραφος 3 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (ενότητα 4.1).

β)    ανάγκη κρατικής παρέμβασης : ένα μέτρο κρατικής ενίσχυσης πρέπει να στοχεύει σε καταστάσεις όπου η ενίσχυση μπορεί να επιφέρει ουσιαστική βελτίωση την οποία δεν δύναται να επιτύχει η ίδια η αγορά, για παράδειγμα επανορθώνοντας μια ανεπάρκεια της αγοράς ή αντιμετωπίζοντας κάποιο πρόβλημα σχετικά με τα ίδια κεφάλαια ή τη συνοχή (ενότητα 4.2).

γ)    καταλληλότητα του μέτρου ενίσχυσης : το προτεινόμενο μέτρο ενίσχυσης πρέπει να αποτελεί κατάλληλο μέσο άσκησης πολιτικής για την επίτευξη του στόχου κοινού ενδιαφέροντος (ενότητα 4.3).

δ)    δυναμική κινήτρου : η ενίσχυση οφείλει να μεταβάλει τη συμπεριφορά της (-ων) οικείας (-ων) επιχείρησης (-εων) κατά τρόπον ώστε να επιδίδεται σε πρόσθετες δραστηριότητες που δεν θα ασκούσε χωρίς την ενίσχυση ή τις οποίες θα ασκούσε περιορισμένα ή με διαφορετικό τρόπο ή τόπο (ενότητα 4.4).

ε)    αναλογικότητα της ενίσχυσης (ελάχιστη απαιτούμενη ενίσχυση) : το ποσό και η ένταση της ενίσχυσης πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο απαιτούμενο για την προσέλκυση πρόσθετων επενδύσεων ή δραστηριοτήτων από την (τις) οικεία(-ες) επιχείρηση(-σεις) (ενότητα 4.5).

στ)    αποφυγή αδικαιολόγητων αρνητικών επιπτώσεων στον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών : οι αρνητικές επιπτώσεις της ενίσχυσης πρέπει να περιορίζονται επαρκώς, έτσι ώστε η συνολική ισορροπία του μέτρου να είναι θετική (ενότητα 4.6).

ζ)    διαφάνεια της ενίσχυσης : τα κράτη της ΕΖΕΣ, η Αρχή, οι οικονομικοί φορείς και το κοινό πρέπει να έχουν εύκολη πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πράξεις και πληροφορίες σχετικά με τις ενισχύσεις που χορηγούνται βάσει αυτών (ενότητα 4.7).

37.

Η συνολική στάθμιση ορισμένων κατηγοριών καθεστώτων ενίσχυσης μπορεί επίσης να υπόκειται σε απαίτηση εκ των υστέρων αξιολόγησης, όπως περιγράφεται στην ενότητα 5. Στις περιπτώσεις αυτές, η Αρχή δύναται να περιορίσει τη διάρκεια των εν λόγω καθεστώτων (συνήθως σε τέσσερα έτη ή λιγότερο), με δυνατότητα εκ νέου κοινοποίησης της παράτασής τους στη συνέχεια.

38.

Εάν ένα μέτρο κρατικής ενίσχυσης ή οι όροι που συνδέονται με αυτό (όπως η μέθοδος χρηματοδότησης, όταν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του) συνεπάγεται αναπόφευκτα παράβαση της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, η ενίσχυση δεν μπορεί να κηρυχθεί συμβατή με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (31).

39.

Κατά την αξιολόγηση της συμβατότητας των μεμονωμένων ενισχύσεων με τη συμφωνία για τον ΕΟΧ, η Αρχή θα λαμβάνει υπόψη οποιαδήποτε διαδικασία επί παραβάσει του άρθρου 53 ή 54 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, η οποία ενδέχεται να αφορά τον δικαιούχο και να είναι σχετική με την αξιολόγηση της ενίσχυσης σύμφωνα με το άρθρο 61 παράγραφος 3 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (32).

40.

Οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ είναι συμβιβάσιμες με τη λειτουργία της συμφωνίας για τον ΕΟΧ κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, αν, βάσει των κοινών αρχών αξιολόγησης που ορίζονται στην ενότητα 3, οδηγούν σε αύξηση των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ χωρίς να επηρεάζονται αρνητικά οι όροι του εμπορίου κατά τρόπο αντίθετο προς το κοινό συμφέρον.

41.

Στην παρούσα ενότητα, η Αρχή διευκρινίζει πώς θα εφαρμόσει τις κοινές αυτές αρχές αξιολόγησης και, κατά περίπτωση, καθορίζει ειδικούς όρους για τα καθεστώτα ενισχύσεων και επιπρόσθετους όρους για τις μεμονωμένες ενισχύσεις οι οποίες υπόκεινται στην υποχρέωση κοινοποίησης (33).

42.

Γενικός στόχος των ενισχύσεων Ε&Α&Κ είναι η προώθηση της Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ. Με τον τρόπο αυτόν, οι ενισχύσεις Ε&Α&Κ θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων που αναφέρει η Επιτροπή στην στρατηγική της «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη.

43.

Τα κράτη της ΕΖΕΣ που εξετάζουν τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων για Ε&Α&Κ πρέπει να καθορίζουν επακριβώς τον επιδιωκόμενο στόχο και να επεξηγούν ιδιαιτέρως τον τρόπο με τον οποίο το μέτρο πρόκειται να προωθήσει την Ε&Α&Κ.

44.

Όσον αφορά τα καθεστώτα ενισχύσεων που υπόκεινται στην υποχρέωση κοινοποίησης («κοινοποιήσιμα καθεστώτα ενισχύσεων»), η Αρχή αντιμετωπίζει θετικά τα μέτρα ενίσχυσης που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ή έργου δράσης για την τόνωση δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ ή των στρατηγικών έξυπνης εξειδίκευσης και υποστηρίζονται από αξιόπιστες αξιολογήσεις παρόμοιων παρελθόντων μέτρων ενίσχυσης, αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας.

45.

Όσον αφορά κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται για έργα ή δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται επίσης από ένα εκ των προγραμμάτων της Ένωσης που έχουν ενσωματωθεί στη συμφωνία για τον ΕΟΧ (34), η Αρχή θα θεωρήσει ότι η συμβολή σε σαφώς προσδιορισμένο στόχο κοινού συμφέροντος έχει τεκμηριωθεί.

46.

Για να αποδειχθεί ότι οι μεμονωμένες ενισχύσεις που υπόκεινται στην υποχρέωση κοινοποίησης («κοινοποιήσιμη μεμονωμένη ενίσχυση») συμβάλλουν στην αύξηση του επιπέδου των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ, τα κράτη της ΕΖΕΣ μπορεί να χρησιμοποιούν τους ακόλουθους δείκτες, από κοινού με άλλα σχετικά ποσοτικά ή ποιοτικά στοιχεία:

α)    αύξηση του μεγέθους του έργου : αύξηση του συνολικού κόστους του έργου (χωρίς μείωση της δαπάνης από τον δικαιούχο της ενίσχυσης σε σχέση με την υπόθεση μη ενίσχυσης)· αύξηση του αριθμού των ατόμων που ασχολούνται με δραστηριότητες Ε&Α&Κ·

β)    αύξηση της εμβέλειας : αύξηση του αριθμού των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων του έργου· αύξηση στο επίπεδο φιλοδοξίας του έργου που αποδεικνύεται από μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων εταίρων, μεγαλύτερη πιθανότητα επιστημονικών ή τεχνολογικών τομών ή υψηλότερο κίνδυνο αποτυχίας (ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τον μακροπρόθεσμο χαρακτήρα του έργου και την αβεβαιότητα για τα αποτελέσματά του)·

γ)    αύξηση της ταχύτητας : η ολοκλήρωση του έργου απαιτεί λιγότερο χρόνο σε σύγκριση με τον χρόνο ολοκλήρωσης που απαιτείται για την εκτέλεση του ίδιου έργου χωρίς ενίσχυση·

δ)    αύξηση του συνολικού δαπανηθέντος ποσού : αύξηση της συνολικής δαπάνης Ε&Α&Κ από τον δικαιούχο της ενίσχυσης σε απόλυτους όρους ή ως ποσοστό του κύκλου εργασιών· αλλαγές στον προϋπολογισμό του έργου (χωρίς αντίστοιχη μείωση του προϋπολογισμού για άλλα έργα).

47.

Για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ενίσχυση συμβάλλει στην αύξηση του επιπέδου της Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ, η Αρχή θα εξετάσει όχι μόνο την καθαρή αύξηση στην Ε&Α&Κ που πραγματοποιείται από την επιχείρηση αλλά και τη συμβολή της ενίσχυσης στη συνολική αύξηση των δαπανών για Ε&Α&Κ στον οικείο τομέα, καθώς και στη βελτίωση της κατάστασης του ΕΟΧ σχετικά με την Ε&Α&Κ στο διεθνές πλαίσιο. Θα διαμορφωθεί ευνοϊκή άποψη για μέτρα ενίσχυσης για τα οποία σχεδιάζεται μια δημοσίως διαθέσιμη εκ των υστέρων αξιολόγηση της συμβολής τους στο κοινό συμφέρον.

48.

Όπως επεξηγήθηκε στην ενότητα 3, οι κρατικές ενισχύσεις μπορεί να είναι απαραίτητες προκειμένου να αυξηθεί η Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ στην περίπτωση που η αγορά από μόνη της δεν μπορεί να παράσχει αποδοτικά αποτελέσματα. Για να κριθεί κατά πόσον οι κρατικές ενισχύσεις είναι αποτελεσματικές όσον αφορά την επίτευξη του στόχου κοινού συμφέροντος, είναι απαραίτητο να έχει προηγηθεί εντοπισμός του προβλήματος που χρήζει αντιμετώπισης. Η κρατική ενίσχυση θα πρέπει να στοχεύει σε καταστάσεις όπου είναι σε θέση να επιτύχει ουσιαστική βελτίωση την οποία δεν δύναται να επιτύχει η αγορά μόνη της. Τα κράτη της ΕΖΕΣ θα πρέπει να επεξηγήσουν πώς το μέτρο ενίσχυσης μπορεί να αμβλύνει αποτελεσματικά τις ανεπάρκειες της αγοράς που συνδέονται με την επίτευξη του στόχου κοινού συμφέροντος χωρίς την ενίσχυση.

49.

Η Ε&Α&Κ πραγματοποιείται μέσω σειράς δραστηριοτήτων, που αποτελούν συνήθως το προκαταρκτικό στάδιο για ορισμένες αγορές προϊόντων και αξιοποιούν διαθέσιμες δυνατότητες για την ανάπτυξη νέων ή βελτιωμένων προϊόντων, υπηρεσιών και διαδικασιών στις εν λόγω αγορές προϊόντων ή σε εντελώς νέες, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη της οικονομίας και συμβάλλοντας στην εδαφική και κοινωνική συνοχή ή στην προαγωγή του γενικού συμφέροντος των καταναλωτών. Ωστόσο, δεδομένων των υφισταμένων δυνατοτήτων Ε&Α&Κ, οι ανεπάρκειες της αγοράς ενδέχεται να αποτελέσουν εμπόδιο για την επίτευξη βέλτιστης παραγωγής και να οδηγήσουν σε ανεπαρκή αποτελέσματα για τους ακόλουθους λόγους:

—    Θετικές εξωτερικές δευτερογενείς επιρροές/διάχυση γνώσης : Η Ε&Α&Κ παράγει συχνά οφέλη για την κοινωνία υπό μορφή θετικών αποτελεσμάτων διάχυσης, όπως, παραδείγματος χάριν, διάχυση γνώσης ή βελτιωμένες ευκαιρίες ανάπτυξης συμπληρωματικών προϊόντων και υπηρεσιών από άλλους οικονομικούς φορείς. Ωστόσο, στην αγορά, ορισμένα έργα μπορεί να έχουν μη ελκυστικό ποσοστό απόδοσης για ένα ιδιώτη, ακόμη και αν θα ήταν επωφελή για την κοινωνία, γιατί στο πλαίσιο της αναζήτησης κέρδους οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να κατανείμουν επαρκώς τα οφέλη των ενεργειών τους όταν αποφασίζουν το μέγεθος της Ε&Α&Κ που πρέπει να εκτελέσουν. Επομένως, οι κρατικές ενισχύσεις μπορούν να συμβάλουν στην εκτέλεση έργων που οδηγούν σε συνολικό κοινωνικό ή οικονομικό όφελος, το οποίο, σε αντίθετη περίπτωση, δεν θα επιδιωκόταν.

Ωστόσο, όλα τα οφέλη των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ δεν αποτελούν θετικές δευτερογενείς εξωτερικές επιρροές και η παρουσία εξωτερικών επιρροών δεν σημαίνει αυτομάτως ότι η κρατική ενίσχυση είναι συμβατή με τη συμφωνία για τον ΕΟΧ. Γενικά, οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να πληρώσουν για να επωφεληθούν άμεσα από νέα προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ οι εταιρείες μπορούν να οικειοποιηθούν τα οφέλη από την επένδυσή τους μέσω άλλων υφιστάμενων μέσων, όπως είναι τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, τα μέσα αυτά είναι ατελή και αφήνουν υπολειμματικές ανεπάρκειες στην αγορά, οι οποίες μπορεί να διορθωθούν μέσω κρατικής ενίσχυσης. Παραδείγματος χάριν, όπως υποστηρίζεται συχνά για τη βασική έρευνα, ενδέχεται να είναι δύσκολο να αποκλειστεί η πρόσβαση σε άλλους στα αποτελέσματα ορισμένων δραστηριοτήτων, οι οποίες συνεπώς ενδέχεται να έχουν χαρακτήρα δημόσιου αγαθού. Από την άλλη πλευρά, οι συγκεκριμένες γνώσεις σχετικά με την παραγωγή μπορεί συνήθως να προστατεύονται ικανοποιητικά, παραδείγματος χάριν μέσω διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, επιτρέποντας έτσι στον εφευρέτη να αποκομίσει υψηλότερη απόδοση της εφεύρεσης·

—    Ατελής και ασύμμετρη πληροφόρηση : Οι δραστηριότητες Ε&Α&Κ χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό αβεβαιότητας. Υπό ορισμένες συνθήκες, λόγω της ατελούς και ασύμμετρης πληροφόρησης, οι ιδιώτες επενδυτές μπορεί να μην είναι πρόθυμοι να χρηματοδοτήσουν αξιόλογα έργα, ενώ το προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης μπορεί να μην γνωρίζει τις δυνατότητες πρόσληψης σε καινοτόμες επιχειρήσεις. Έτσι, η διάθεση ανθρώπινων και χρηματοδοτικών πόρων μπορεί να μην είναι επαρκής, και να μην εκτελούνται έργα σημαντικά για την κοινωνία ή την οικονομία.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ατελής και ασύμμετρη πληροφόρηση μπορεί επίσης να εμποδίζει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Ωστόσο, η ατελής πληροφόρηση και η παρουσία κινδύνου δεν δικαιολογούν αυτομάτως την αναγκαιότητα χορήγησης κρατικής ενίσχυσης. Η μη χρηματοδότηση έργων με χαμηλότερη απόδοση της επένδυσης για τους ιδιώτες μπορεί να αποτελεί επίσης ένδειξη της αποτελεσματικότητας της αγοράς. Επίσης, ο κίνδυνος είναι μέρος κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας και δεν συνιστά αυτός καθαυτός ανεπάρκεια της αγοράς. Ωστόσο, στο πλαίσιο ασύμμετρης πληροφόρησης, ο κίνδυνος μπορεί να επιτείνει τα προβλήματα χρηματοδότησης·

—    Συντονισμός και ανεπάρκειες των δικτύων : η ικανότητα των επιχειρήσεων να συντονίζονται μεταξύ τους ή να αλληλεπιδρούν για την παροχή Ε&Α&Κ δύναται να μειωθεί για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένων δυσκολιών συντονισμού μεταξύ ενός μεγάλου αριθμού συνεργαζόμενων εταίρων ορισμένοι εκ των οποίων έχουν αποκλίνοντα συμφέροντα, προβλημάτων στη σύνταξη των συμβάσεων και δυσκολιών στον συντονισμό της συνεργασίας λόγω, παραδείγματος χάριν, της ανταλλαγής ευαίσθητων πληροφοριών.

50.

Ενώ ορισμένες ανεπάρκειες της αγοράς δύνανται να παρακωλύουν το συνολικό επίπεδο Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ, δεν επηρεάζονται από αυτές στον ίδιο βαθμό όλες οι επιχειρήσεις και οι τομείς της οικονομίας. Συνεπώς, στην περίπτωση κοινοποιήσιμης μεμονωμένης ενίσχυσης, τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να παρέχουν επαρκείς πληροφορίες σχετικά με το εάν η ενίσχυση αντιμετωπίζει μια γενική ανεπάρκεια της αγοράς σχετικά με την Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ ή μια συγκεκριμένη ανεπάρκεια της αγοράς που αφορά, παραδείγματος χάριν, ένα συγκεκριμένο κλάδο ή τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας.

51.

Ανάλογα με την συγκεκριμένη ανεπάρκεια της αγοράς, η Αρχή θα λάβει υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία:

—    διάχυση γνώσεων : επίπεδο της επιδιωκόμενης διάχυσης γνώσεων· ιδιαιτερότητα της δημιουργούμενης γνώσης· διαθεσιμότητα προστασίας δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας· βαθμός συμπληρωματικότητας με άλλα προϊόντα και υπηρεσίες·

—    ατελής και ασύμμετρη πληροφόρηση : επίπεδο του κινδύνου και πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ· αναγκαιότητα εξωτερικής χρηματοδότησης· χαρακτηριστικά του δικαιούχου της ενίσχυσης σχετικά με την πρόσβαση σε εξωτερική χρηματοδότηση·

—    ανεπάρκειες συντονισμού : αριθμός συνεργαζομένων επιχειρήσεων· ένταση της συνεργασίας· αποκλίνοντα συμφέροντα μεταξύ συνεργαζομένων εταίρων· προβλήματα στη σύνταξη των συμβάσεων· προβλήματα συντονισμού της συνεργασίας.

52.

Στην ανάλυση των υποτιθέμενων ανεπαρκειών της αγοράς, η Αρχή θα λάβει ιδιαιτέρως υπόψη οποιεσδήποτε διαθέσιμες συγκρίσεις και άλλες μελέτες που αφορούν τον τομέα, τις οποίες θα πρέπει να προσκομίσει το οικείο κράτος της ΕΖΕΣ.

53.

Κατά την κοινοποίηση μιας επενδυτικής ή λειτουργικής ενίσχυσης για θύλακες καινοτομίας, τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να παρέχουν πληροφορίες για τη σχεδιαζόμενη ή αναμενόμενη εξειδίκευση του θύλακα καινοτομίας, το υφιστάμενο περιφερειακό δυναμικό και την παρουσία θυλάκων καινοτομίας στον ΕΟΧ με παρόμοιους σκοπούς.

54.

Όσον αφορά κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται για έργα ή δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται επίσης από ένα εκ των προγραμμάτων της Ένωσης που έχουν ενσωματωθεί στη συμφωνία για τον ΕΟΧ (35), η Αρχή θα θεωρήσει ότι η ανάγκη κρατικής παρέμβασης έχει τεκμηριωθεί.

55.

Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωση χορήγησης κρατικών ενισχύσεων για έργα ή δραστηριότητες που, σε σχέση με το τεχνολογικό περιεχόμενο, επίπεδο κινδύνου και μέγεθός τους, είναι παρόμοια με αυτά που εκτελούνται ήδη στον ΕΟΧ υπό όρους της αγοράς, η Αρχή υποθέτει κατ' αρχήν ότι δεν υπάρχουν ανεπάρκειες της αγοράς και απαιτεί περαιτέρω σχετικές αποδείξεις και αιτιολόγηση της αναγκαιότητας της κρατικής παρέμβασης.

56.

Οι κρατικές ενισχύσεις δεν είναι το μόνο μέσο πολιτικής που διαθέτουν τα κράτη της ΕΖΕΣ για την προώθηση δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ. Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι ενδέχεται να υπάρχουν άλλα, πιο ενδεδειγμένα μέσα, όπως μέσα που αφορούν την πλευρά της ζήτησης, τα οποία περιλαμβάνουν κανονιστικές ρυθμίσεις, δημόσιες συμβάσεις ή τυποποίηση, καθώς και αύξηση της χρηματοδότησης της δημόσιας έρευνας και εκπαίδευσης και γενικά φορολογικά μέτρα. Η καταλληλότητα ενός μέσου πολιτικής σε δεδομένη κατάσταση συνδέεται συνήθως με τη φύση του προβλήματος που αντιμετωπίζεται. Παραδείγματος χάριν, η μείωση των φραγμών στην αγορά μπορεί να είναι καταλληλότερη από μια κρατική ενίσχυση προκειμένου να αντιμετωπισθεί η δυσκολία ενός νεοεισερχόμενου στην αγορά να αξιοποιήσει τα αποτελέσματα της Ε&Α&Κ. Η αύξηση των επενδύσεων στην εκπαίδευση μπορεί να είναι καταλληλότερη για την αντιμετώπιση της έλλειψης κατάλληλου προσωπικού απ' ό,τι η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης.

57.

Ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να επιτραπούν κατ' εξαίρεση από τη γενική απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων, όταν είναι αναγκαίο για την επίτευξη ενός στόχου κοινού ενδιαφέροντος. Σημαντικό στοιχείο από την άποψη αυτή είναι αν και σε ποιο βαθμό οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να θεωρηθούν κατάλληλο μέσο για να αυξηθούν οι δραστηριότητες Ε&Α&Κ, δεδομένου ότι άλλα μέσα που προκαλούν μικρότερες στρεβλώσεις μπορούν να επιτύχουν τα ίδια αποτελέσματα.

58.

Στην ανάλυση όσον αφορά το συμβιβάσιμο της ενίσχυσης, η Αρχή θα λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη τις τυχόν εκτιμήσεις επιπτώσεων του προτεινόμενου μέτρου που έχει διενεργήσει το οικείο κράτος της ΕΖΕΣ. Μέτρα, για τα οποία τα κράτη της ΕΖΕΣ έχουν εξετάσει άλλες εναλλακτικές πολιτικές και έναντι των οποίων έχουν καθορισθεί και υποβληθεί στην Αρχή τα πλεονεκτήματα χρήσης ενός επιλεκτικού μέσου όπως η κρατική ενίσχυση, θεωρούνται κατάλληλα μέσα.

59.

Όσον αφορά κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται για έργα ή δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται επίσης από ένα εκ των προγραμμάτων της Ένωσης που έχουν ενσωματωθεί στη συμφωνία ΕΟΧ (36), η Αρχή θα θεωρήσει ότι η καταλληλότητα του μέτρου ενίσχυσης έχει τεκμηριωθεί.

60.

Οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να χορηγούνται σε διάφορες μορφές. Επομένως, τα κράτη της ΕΖΕΣ θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι η ενίσχυση χορηγείται με τη μορφή που είναι πιθανόν να προκαλέσει τις λιγότερες στρεβλώσεις του εμπορίου και του ανταγωνισμού. Στο πλαίσιο αυτό, όταν η ενίσχυση χορηγείται σε μορφές που παρέχουν άμεσο οικονομικό όφελος (όπως άμεσες επιχορηγήσεις, απαλλαγές ή μειώσεις φόρων ή άλλων υποχρεωτικών επιβαρύνσεων, ή διάθεση γης, προϊόντων ή υπηρεσιών σε ευνοϊκές τιμές κ.λπ.), το οικείο κράτος της ΕΖΕΣ πρέπει να συμπεριλάβει ανάλυση των άλλων επιλογών και να εξηγήσει γιατί ή πώς άλλες δυνητικά λιγότερο στρεβλωτικές μορφές ενισχύσεων, όπως επιστρεπτέες προκαταβολές ή μορφές ενίσχυσης που βασίζονται σε χρεωστικούς ή συμμετοχικούς τίτλους (όπως κρατικές εγγυήσεις, αγορά συμμετοχών ή εναλλακτικοί τρόποι παροχής πιστώσεων ή κεφαλαίων υπό ευνοϊκούς όρους) είναι λιγότερο κατάλληλες.

61.

Η επιλογή του μέσου ενίσχυσης πρέπει να εξαρτάται από την ανεπάρκεια της αγοράς που επιδιώκεται να αντιμετωπισθεί. Παραδείγματος χάριν, όταν η υποκείμενη ανεπάρκεια της αγοράς συνιστά πρόβλημα πρόσβασης σε εξωτερική χρηματοδότηση χρέους λόγω ασύμμετρης πληροφόρησης, τα κράτη της ΕΖΕΣ οφείλουν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, να προσφεύγουν σε ενίσχυση με τη μορφή στήριξης της ρευστότητας, όπως δάνειο ή εγγύηση, και όχι σε επιχορήγηση. Στην περίπτωση που θα πρέπει επίσης να προβλεφθεί για την επιχείρηση και ένας βαθμός καταμερισμού των κινδύνων, ως μέσο ενίσχυσης θα πρέπει να επιλέγεται κανονικά η επιστρεπτέα προκαταβολή. Ιδίως στην περίπτωση χορήγησης ενίσχυσης υπό άλλη μορφή πέραν της στήριξης της ρευστότητας ή της επιστρεπτέας προκαταβολής για δραστηριότητες που είναι κοντά στην αγορά, τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να αιτιολογούν την καταλληλότητα του επιλεγμένου μέσου για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης ανεπάρκειας της αγοράς.

62.

Οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να θεωρηθούν συμβατές με τη λειτουργία της συμφωνίας ΕΟΧ, μόνο εφόσον έχουν χαρακτήρα κινήτρου. Η ενίσχυση έχει χαρακτήρα κινήτρου όταν μεταβάλλει τη συμπεριφορά μιας επιχείρησης κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αναλαμβάνει πρόσθετες δραστηριότητες τις οποίες δεν θα πραγματοποιούσε χωρίς την ενίσχυση ή τις οποίες θα πραγματοποιούσε με περιορισμένο ή διαφορετικό τρόπο. Ωστόσο, οι ενισχύσεις δεν πρέπει να επιδοτούν το κόστος μιας δραστηριότητας με το οποίο θα επιβαρυνόταν ούτως ή άλλως μια επιχείρηση και δεν πρέπει να αντισταθμίζουν τον συνήθη επιχειρηματικό κίνδυνο μιας οικονομικής δραστηριότητας (37).

63.

Η Αρχή θεωρεί ότι οι ενισχύσεις δεν δημιουργούν κίνητρα για τους δικαιούχους στις περιπτώσεις που η οικεία δραστηριότητα Ε&Α&Κ (38) έχει ήδη ξεκινήσει πριν από την αίτηση για ενίσχυση του δικαιούχου προς τις εθνικές αρχές (39). Στην περίπτωση που η έναρξη των εργασιών έχει προηγηθεί της υποβολής της αίτησης για ενίσχυση από τον δικαιούχο στις εθνικές αρχές, το έργο δεν είναι επιλέξιμο για ενίσχυση.

64.

Η αίτηση για ενίσχυση πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον το όνομα και το μέγεθος του αιτούντος, περιγραφή του έργου, συμπεριλαμβανομένης της τοποθεσίας του και των ημερομηνιών έναρξης και λήξης του, το ύψος της δημόσιας στήριξης που απαιτείται για την εκτέλεσή του και κατάλογο των επιλέξιμων δαπανών.

65.

Στον βαθμό που συνιστούν κρατική ενίσχυση, η Αρχή μπορεί να θεωρήσει ότι τα φορολογικά μέτρα έχουν χαρακτήρα κινήτρου, μέσω της ενθάρρυνσης της αύξησης των δαπανών Ε&Α&Κ από τις επιχειρήσεις, βάσει μελετών αξιολόγησης (40) που υποβάλλουν τα κράτη της ΕΖΕΣ.

66.

Στην περίπτωση κοινοποιήσιμης μεμονωμένης ενίσχυσης, τα κράτη της ΕΖΕΣ καλούνται να αποδείξουν στην Αρχή ότι η ενίσχυση δημιουργεί κίνητρα και, επομένως, πρέπει να παράσχουν σαφή αποδεικτικά στοιχεία ότι η ενίσχυση έχει θετικό αντίκτυπο στην απόφαση της επιχείρησης να εκτελέσει δραστηριότητες Ε&Α&Κ, τις οποίες δεν θα εκτελούσε σε αντίθετη περίπτωση. Για να είναι σε θέση η Αρχή να πραγματοποιήσει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του συγκεκριμένου μέτρου ενίσχυσης, το οικείο κράτος της ΕΖΕΣ πρέπει να παράσχει όχι μόνο πληροφορίες σχετικά με το έργο στο οποίο απευθύνεται η ενίσχυση, αλλά και ολοκληρωμένη περιγραφή, στο μέτρο του εφικτού, του τι θα συνέβαινε ή θα αναμενόταν εύλογα ότι θα συμβεί εάν δεν χορηγείτο η ενίσχυση, δηλαδή το σενάριο της αντίστροφης κατάστασης. Το σενάριο της αντίστροφης κατάστασης μπορεί να συνίσταται στην απουσία εναλλακτικού έργου ή σε ένα σαφώς καθορισμένο και επαρκώς προβλέψιμο εναλλακτικό έργο το οποίο εξετάζεται από τον δικαιούχο κατά την οικεία εσωτερική διαδικασία λήψης αποφάσεων, και μπορεί να σχετίζεται με εναλλακτικό έργο που εκτελείται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει εκτός ΕΟΧ.

67.

Στην ανάλυσή της, η Αρχή λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία:

—    προσδιορισμός της επιδιωκόμενης αλλαγής : πρέπει να προσδιοριστεί η αλλαγή στη συμπεριφορά που αναμένεται να προκύψει από την κρατική ενίσχυση, δηλαδή εάν ενεργοποιείται νέο έργο, εάν βελτιώνεται το μέγεθος, το πεδίο εφαρμογής ή η ταχύτητα ενός έργου·

—    ανάλυση αντίστροφης κατάστασης : η αλλαγή συμπεριφοράς πρέπει να εξακριβώνεται με τη σύγκριση του αναμενόμενου αποτελέσματος και του επιπέδου της επιδιωκόμενης δραστηριότητας με και χωρίς την ενίσχυση. Η διαφορά μεταξύ των δύο σεναρίων δείχνει τον αντίκτυπο του μέτρου ενίσχυσης και τα κίνητρα που δημιουργεί·

—    επίπεδο κερδοφορίας : αν το έργο δεν είναι αυτό καθαυτό κερδοφόρο για μια επιχείρηση, αλλά δημιουργεί σημαντικά οφέλη για την κοινωνία, είναι πιθανότερο ότι η ενίσχυση δημιουργεί κίνητρο·

—    ποσό της επένδυσης και χρονοδιάγραμμα των ταμειακών ροών : οι υψηλές επενδύσεις εκκίνησης, το χαμηλό επίπεδο οικειοποιήσιμων ταμειακών ροών και το γεγονός ότι ένα σημαντικό τμήμα ταμειακών ροών θα προκύψουν πολύ μακροπρόθεσμα ή κατά τρόπο πολύ αβέβαιο, αποτελούν θετικά στοιχεία στην αξιολόγηση της δημιουργίας κινήτρων·

—    επίπεδο κινδύνου : στην εκτίμηση του κινδύνου λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη το αμετάκλητο της επένδυσης, η πιθανότητα εμπορικής αποτυχίας, ο κίνδυνος μικρότερης της προσδοκώμενης παραγωγικότητας του έργου, ο κίνδυνος να επηρεάσει αρνητικά το έργο άλλες δραστηριότητες του δικαιούχου της ενίσχυσης και ο κίνδυνος το κόστος του έργου να επηρεάσει αρνητικά την οικονομική βιωσιμότητά του.

68.

Τα κράτη της ΕΖΕΣ καλούνται, ιδίως, να βασίζονται σε έγγραφα των διοικητικών συμβουλίων, εκτιμήσεις κινδύνων, οικονομικές εκθέσεις, εσωτερικά επιχειρηματικά προγράμματα, γνώμες εμπειρογνωμόνων και άλλες μελέτες που σχετίζονται με το υπό αξιολόγηση έργο. Για την επαλήθευση της δημιουργίας κινήτρων, τα κράτη της ΕΖΕΣ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν έγγραφα που περιλαμβάνουν πληροφορίες για την προβλεπόμενη ζήτηση, προβλέψεις ως προς το κόστος, οικονομικές προβλέψεις, έγγραφα που υποβάλλονται σε επενδυτική επιτροπή και περιγράφουν αναλυτικά διάφορα επενδυτικά σενάρια ή έγγραφα που παρέχονται στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

69.

Για να εξασφαλιστεί η τεκμηρίωση της δημιουργίας κινήτρων βάσει των στόχων, η Αρχή δύναται, στην αξιολόγησή της, να συγκρίνει δεδομένα που αφορούν συγκεκριμένα την εταιρεία με δεδομένα που αφορούν τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται ο δικαιούχος της ενίσχυσης. Συγκεκριμένα, τα κράτη της ΕΖΕΣ θα πρέπει να παρέχουν, όπου είναι δυνατό, δεδομένα που αφορούν τον συγκεκριμένο τομέα, τα οποία αποδεικνύουν ότι το σενάριο αντίστροφης κατάστασης του δικαιούχου, το απαιτούμενο επίπεδο αποδοτικότητάς του και οι αναμενόμενες ταμειακές ροές του είναι εύλογα.

70.

Στο πλαίσιο αυτό, το επίπεδο της αποδοτικότητας μπορεί να εκτιμάται με αναφορά σε μεθόδους που χρησιμοποιούνται αποδεδειγμένα από τη δικαιούχο επιχείρηση ή εφαρμόζονται σε πάγια βάση στον εκάστοτε κλάδο και που μπορεί να περιλαμβάνουν μεθόδους για τον υπολογισμό της καθαρής παρούσας αξίας (ΚΠΑ) του έργου (41), του εσωτερικού ποσοστού απόδοσης (ΕΠΑ) (42) ή της μέσης απόδοσης του απασχολούμενου κεφαλαίου (ΑΑΚ).

71.

Εάν η ενίσχυση δεν μεταβάλλει τη συμπεριφορά του δικαιούχου οδηγώντας σε επιπρόσθετες δραστηριότητες Ε&Α&Κ, τότε δεν υφίσταται θετικός αντίκτυπος στην προώθηση της Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ. Ως εκ τούτου, μια ενίσχυση δεν θα θεωρείται συμβατή με τη λειτουργία της συμφωνίας ΕΟΧ όταν προκύπτει ότι οι ίδιες δραστηριότητες θα μπορούσαν να επιδιωχθούν και θα επιδιώκονταν ακόμα και χωρίς την ενίσχυση.

72.

Για να θεωρηθεί αναλογική μια ενίσχυση Ε&Α&Κ, το ύψος της πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο απαιτούμενο για την εκτέλεση της δραστηριότητας που λαμβάνει την ενίσχυση.

73.

Για να εξασφαλιστεί ότι το επίπεδο της ενίσχυσης είναι αναλογικό των ανεπαρκειών της αγοράς τις οποίες προτίθεται να αντιμετωπίσει, η ενίσχυση πρέπει να καθορίζεται σε σχέση με ένα προκαθορισμένο σύνολο επιλέξιμων δαπανών και να περιορίζεται σε συγκεκριμένο ποσοστό των επιλέξιμων αυτών δαπανών (ένταση της ενίσχυσης). Η ένταση της ενίσχυσης πρέπει να καθορίζεται για κάθε δικαιούχο ενίσχυσης, συμπεριλαμβανομένων και των έργων συνεργασίας.

74.

Για να εξασφαλιστούν δυνατότητα πρόβλεψης και ισότιμοι όροι ανταγωνισμού, η Αρχή εφαρμόζει ανώτατες εντάσεις ενίσχυσης για τις ενισχύσεις Ε&Α&Κ, οι οποίες καθορίζονται βάσει τριών κριτηρίων: i) της εγγύτητας της ενίσχυσης στην αγορά, ως δείκτη των αναμενόμενων αρνητικών επιπτώσεών της και της αναγκαιότητάς της, λαμβάνοντας υπόψη τα δυνητικά υψηλότερα έσοδα που μπορεί να αναμένονται από τις δραστηριότητες που λαμβάνουν ενίσχυση· ii) του μεγέθους του δικαιούχου, ως δείκτη των οξύτερων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν γενικά οι μικρότερες εταιρείες στη χρηματοδότηση ενός ριψοκίνδυνου σχεδίου· και iii) η οξύτητα των ανεπαρκειών της αγοράς, όπως των αναμενόμενων εξωτερικών επιρροών όσον αφορά τη διάχυση των γνώσεων. Έτσι, η ένταση των ενισχύσεων θα πρέπει να είναι γενικά χαμηλότερη για δραστηριότητες που συνδέονται με την ανάπτυξη και την καινοτομία απ' ό,τι για τις ερευνητικές δραστηριότητες.

75.

Οι επιλέξιμες δαπάνες για κάθε μέτρο ενίσχυσης που καλύπτεται από το παρόν πλαίσιο προσδιορίζονται στο παράρτημα Ι. Όταν ένα έργο Ε&Α περιλαμβάνει διάφορες επιλέξιμες εργασίες, καθεμία από αυτές πρέπει να εμπίπτει στις κατηγορίες της βασικής έρευνας, της βιομηχανικής έρευνας ή της πειραματικής ανάπτυξης (43). Για την ταξινόμηση των διαφόρων δραστηριοτήτων σύμφωνα με την οικεία κατηγορία, η Αρχή αναφέρεται στην πρακτική της καθώς και σε ειδικά παραδείγματα και επεξηγήσεις που περιλαμβάνονται στο εγχειρίδιο Frascati του ΟΟΣΑ (44).

76.

Οι ανώτατες εντάσεις ενίσχυσης που ισχύουν γενικά για όλα τα επιλέξιμα μέτρα Ε&Α&Κ καθορίζονται στο παράρτημα ΙΙ (45).

77.

Στην περίπτωση κρατικής ενίσχυσης για έργο που πραγματοποιείται με συνεργασία μεταξύ ερευνητικών οργανισμών και επιχειρήσεων, ο συνδυασμός άμεσης δημόσιας στήριξης και συνεισφορών ερευνητικών οργανισμών στο έργο αυτό, όταν αυτές συνιστούν ενίσχυση, δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις ισχύουσες εντάσεις ενίσχυσης για κάθε δικαιούχο επιχείρηση.

78.

Αν ένα κράτος της ΕΖΕΣ χορηγήσει επιστρεπτέα προκαταβολή που θεωρείται κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 61 παράγραφος 1 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ, εφαρμόζονται οι κανόνες που προβλέπονται στην παρούσα ενότητα.

79.

Όταν κράτος της ΕΖΕΣ μπορεί να αποδείξει, βάσει έγκυρης μεθοδολογίας η οποία βασίζεται σε επαρκή επαληθεύσιμα στοιχεία, ότι είναι δυνατόν να υπολογιστεί το ακαθάριστο ισοδύναμο επιχορήγησης μιας επιστρεπτέας προκαταβολής, μπορεί να κοινοποιήσει ένα καθεστώς ενισχύσεων και τη σχετική μεθοδολογία στην Αρχή. Αν η Αρχή δεχθεί τη μεθοδολογία και θεωρήσει το καθεστώς συμβατό, η ενίσχυση μπορεί να χορηγηθεί βάσει του ακαθάριστου ισοδύναμου επιχορήγησης της επιστρεπτέας προκαταβολής έως τις επιτρεπόμενες εντάσεις ενίσχυσης που προβλέπονται στο παράρτημα ΙΙ.

80.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η επιστρεπτέα προκαταβολή εκφράζεται ως ποσοστό των επιλέξιμων δαπανών και μπορεί να υπερβαίνει τις ισχύουσες ανώτατες εντάσεις ενίσχυσης κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, εφόσον πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις.

81.

Για να μπορέσει η Αρχή να αξιολογήσει το μέτρο, πρέπει να περιλαμβάνει λεπτομερείς διατάξεις σχετικά με την αποπληρωμή σε περίπτωση επιτυχίας, οι οποίες θα ορίζουν σαφώς τι θεωρείται επιτυχής έκβαση βάσει εύλογων και συνετών υποθέσεων.

82.

Ο βαθμός στον οποίο συνιστά κρατική ενίσχυση, η ένταση της ενίσχυσης ενός φορολογικού μέτρου, μπορεί να υπολογισθεί είτε βάσει μεμονωμένων έργων ή, στο επίπεδο μιας επιχείρησης, ως η σχέση μεταξύ της συνολικής φορολογικής ελάφρυνσης και του αθροίσματος όλων των επιλέξιμων δαπανών Ε&Α&Κ που πραγματοποιήθηκαν σε περίοδο που δεν υπερβαίνει τα τρία συνεχόμενα φορολογικά έτη. Στη δεύτερη περίπτωση, το φορολογικό μέτρο μπορεί να εφαρμοστεί αδιακρίτως σε όλες τις επιλέξιμες δραστηριότητες, αλλά δεν πρέπει να υπερβαίνει την ισχύουσα ένταση ενίσχυσης για πειραματική ανάπτυξη (47).

83.

Ενίσχυση μπορεί να χορηγηθεί ταυτόχρονα βάσει διαφόρων καθεστώτων ενισχύσεων ή σωρευτικά με ad hoc ενισχύσεις, υπό την προϋπόθεση ότι το συνολικό ποσό της κρατικής ενίσχυσης για μια δραστηριότητα ή ένα έργο δεν υπερβαίνει τα ανώτατα όρια ενισχύσεων που προβλέπονται στο παρόν πλαίσιο. Όπως υπενθυμίζεται στο σημείο 9, η χρηματοδότηση που υπόκειται σε κεντρική διαχείριση από θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οργανισμούς, κοινές επιχειρήσεις ή άλλα όργανα και δεν τελεί υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο των κρατών της ΕΖΕΣ, δεν συνιστά κρατική ενίσχυση και δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Όταν αυτή η χρηματοδότηση συνδυάζεται με κρατική ενίσχυση, το συνολικό ποσό δημόσιας χρηματοδότησης που χορηγείται σε σχέση με τις ίδιες επιλέξιμες δαπάνες δεν πρέπει, μολαταύτα, να υπερβαίνει το πλέον ευνοϊκό ποσοστό χρηματοδότησης που προβλέπουν οι ισχύοντες κανόνες της συμφωνίας ΕΟΧ.

84.

Όταν οι δαπάνες που είναι επιλέξιμες για ενίσχυση Ε&Α&Κ είναι ενδεχομένως επιλέξιμες εξ ολοκλήρου ή εν μέρει για ενίσχυση για άλλους σκοπούς, το αλληλεπικαλυπτόμενο τμήμα υπάγεται στο ευνοϊκότερο ανώτατο όριο βάσει οιουδήποτε των σχετικών κανόνων.

85.

Οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται σωρευτικά με ελάχιστη στήριξη στο πλαίσιο των ίδιων επιλέξιμων δαπανών, εάν αυτό θα οδηγούσε σε ένταση ενίσχυσης καθ' υπέρβαση όσων καθορίζονται στο παρόν πλαίσιο.

86.

Στην περίπτωση κοινοποιήσιμων μεμονωμένων ενισχύσεων, η απλή συμμόρφωση με ένα σύνολο προκαθορισμένων ανώτατων εντάσεων ενίσχυσης δεν επαρκεί για την εξασφάλιση της αναλογικότητας.

87.

Κατά γενικό κανόνα, και προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον η ενίσχυση είναι αναλογική, η Αρχή εξακριβώνει ότι το ποσό δεν υπερβαίνει το ελάχιστο απαραίτητο επίπεδο ώστε το ενισχυόμενο έργο να είναι αρκούντως κερδοφόρο, για παράδειγμα καθιστώντας δυνατή την επίτευξη εσωτερικού ποσοστού απόδοσης (ΕΠΑ) που αντιστοιχεί στο σημείο αναφοράς ή στην ελάχιστη κρίσιμη απόδοση του τομέα ή της επιχείρησης. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν εν προκειμένω τα κανονικά ποσοστά απόδοσης που απαιτεί ο δικαιούχος για άλλα έργα Ε&Α&Κ, το συνολικό κόστος κεφαλαίου του ή οι αποδόσεις που συνήθως παρατηρούνται στον οικείο κλάδο. Πρέπει να συνεκτιμώνται όλες οι σχετικές δαπάνες και τα οφέλη που αναμένονται καθ' όλη τη διάρκεια ζωής του έργου, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών και των εσόδων που προέρχονται από τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ.

88.

Στις περιπτώσεις που καταδεικνύεται, για παράδειγμα μέσω εσωτερικών εγγράφων της εταιρείας, ότι ο δικαιούχος της ενίσχυσης καλείται να επιλέξει μεταξύ της υλοποίησης έργου που τυγχάνει ενίσχυσης και εναλλακτικού έργου χωρίς ενίσχυση, η ενίσχυση θεωρείται ως περιοριζόμενη στο ελάχιστο μόνο εάν το ύψος της δεν υπερβαίνει το καθαρό πρόσθετο κόστος της εκτέλεσης των οικείων δραστηριοτήτων, σε σύγκριση με το εναλλακτικό έργο που θα εκτελείτο σε περίπτωση απουσίας της ενίσχυσης. Προκειμένου να καθοριστούν οι καθαρές πρόσθετες δαπάνες, η Αρχή συγκρίνει τις αναμενόμενες καθαρές παρούσες αξίες της επένδυσης στο έργο που τυγχάνει ενίσχυσης και το έργο στην αντίστροφη κατάσταση, λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανότητες υλοποίησης των διαφόρων επιχειρηματικών σεναρίων (48).

89.

Όταν χορηγούνται ενισχύσεις για έργα Ε&Α ή για την κατασκευή ή αναβάθμιση ερευνητικών υποδομών και η Αρχή μπορεί να τεκμηριώσει, βάσει της μεθοδολογίας που ορίζεται στα σημεία 87 ή 88, ότι η ενίσχυση περιορίζεται αυστηρά στο ελάχιστο απαραίτητο ποσό, επιτρέπονται υψηλότερες ανώτατες εντάσεις ενίσχυσης από αυτές που προβλέπονται στο παράρτημα ΙΙ, έως τα επίπεδα που καθορίζονται στον ακόλουθο πίνακα.

90.

Για να αποδειχθεί ότι η ενίσχυση περιορίζεται στο ελάχιστο απαραίτητο, τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να εξηγήσουν τον τρόπο καθορισμού του ποσού της ενίσχυσης. Η τεκμηρίωση και οι υπολογισμοί που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση της δημιουργίας κινήτρων μπορούν επίσης να χρησιμεύσουν για να κριθεί κατά πόσον η ενίσχυση είναι αναλογική. Στο βαθμό που η διαπιστωμένη αναγκαιότητα της ενίσχυσης αφορά κυρίως δυσκολίες στην προσέλκυση χρηματοδότησης μέσω δανεισμού από την αγορά και όχι σε έλλειψη κερδοφορίας, ένας ιδιαίτερα εύστοχος τρόπος για να εξασφαλιστεί ότι η ενίσχυση περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό μπορεί να είναι η χορήγησή της υπό μορφή δανείου, εγγύησης ή επιστρεπτέας προκαταβολής, αντί της χορήγησής της υπό μη επιστρεπτέα μορφή, όπως επιχορήγησης.

91.

Εφόσον υπάρχουν πολλοί δυνητικοί υποψήφιοι για να εκτελέσουν τη δραστηριότητα που τυγχάνει της ενίσχυσης, είναι πιθανότερο να ικανοποιείται η απαίτηση της αναλογικότητας, αν η ενίσχυση χορηγείται βάσει διαφανών, αντικειμενικών κριτηρίων που δεν ενέχουν διακρίσεις.

92.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν πραγματικές ή δυνητικές άμεσες ή έμμεσες στρεβλώσεις των διεθνών συναλλαγών, μπορούν να επιτραπούν υψηλότερες εντάσεις της ενίσχυσης από τις γενικά επιτρεπόμενες βάσει αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών, αν, άμεσα ή έμμεσα, ανταγωνιστές εκτός του ΕΟΧ έλαβαν τα τελευταία τρία έτη — ή πρόκειται να λάβουν — ενίσχυση ισοδύναμης έντασης για παρόμοια έργα. Ωστόσο, όπου η στρέβλωση του διεθνούς εμπορίου είναι πιθανόν να εμφανιστεί μετά από τρία έτη, δεδομένης της ιδιαίτερης φύσης του εν λόγω τομέα, η περίοδος αναφοράς μπορεί να παραταθεί ανάλογα. Όπου είναι δυνατόν, το ενδιαφερόμενο κράτος της ΕΖΕΣ θα υποβάλει στην Αρχή επαρκείς πληροφορίες που να επιτρέπουν την εκτίμηση της κατάστασης, ειδικότερα δε της αναγκαιότητας συνεκτίμησης των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων που απολαύουν επιχειρήσεις από τρίτες χώρες. Σε περίπτωση που η Αρχή δεν διαθέτει στοιχεία σχετικά με την χορηγηθείσα ή προτεινόμενη ενίσχυση, μπορεί να στηρίξει την απόφασή της σε περιστασιακά αποδεικτικά στοιχεία.

93.

Κατά τη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων, η Αρχή μπορεί να χρησιμοποιήσει τις ανακριτικές εξουσίες της (49).

94.

Προκειμένου η ενίσχυση Ε&Α&Κ να είναι συμβατή με τη λειτουργία της συμφωνίας ΕΟΧ, θα πρέπει, αφενός, οι αρνητικές επιπτώσεις του μέτρου ενίσχυσης όσον αφορά τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και τον αντίκτυπο στις συναλλαγές μεταξύ των κρατών της ΕΖΕΣ να είναι περιορισμένες και, αφετέρου, να αντισταθμίζονται από τα θετικά αποτελέσματα όσον αφορά τη συμβολή στην επίτευξη του στόχου κοινού συμφέροντος.

95.

Η Αρχή προσδιορίζει δύο κύριες δυνητικές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και των συναλλαγών μεταξύ των κρατών της ΕΖΕΣ που προκαλούνται από ενισχύσεις για Ε&Α&Κ, ήτοι τις στρεβλώσεις της αγοράς προϊόντων και τις επιπτώσεις σχετικά με τον τόπο. Και οι δύο περιπτώσεις ενδέχεται να οδηγήσουν σε ανεπάρκειες ως προς την κατανομή, υποβαθμίζοντας τις οικονομικές επιδόσεις του ΕΟΧ, και σε ζητήματα κατανομής, λόγω του ότι οι ενισχύσεις επηρεάζουν την κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας μεταξύ των περιφερειών.

96.

Όσον αφορά τις στρεβλώσεις στις αγορές προϊόντων, οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να επηρεάσουν τον ανταγωνισμό στις διαδικασίες καινοτομίας και στις αγορές προϊόντων όπου γίνεται η εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ.

97.

Οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ ενδέχεται να πλήξουν τον ανταγωνισμό στις διαδικασίες καινοτομίας και στις αγορές προϊόντων με τρεις τρόπους, ήτοι στρεβλώνοντας την ανταγωνιστική διαδικασία εισόδου και εξόδου, στρεβλώνοντας δυναμικά επενδυτικά κίνητρα και δημιουργώντας ή διατηρώντας ισχύ στην αγορά

98.

Οι ενισχύσεις Ε&Α&Κ ενδέχεται να αποτρέψουν τον μηχανισμό της αγοράς από την επιβράβευση των πλέον αποδοτικών παραγωγών και να ασκούν πίεση στους λιγότερο αποδοτικούς για βελτίωση, αναδιάρθρωση ή έξοδο από την αγορά. Αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια τον εκτοπισμό από την αγορά, λόγω της χορηγούμενης ενίσχυσης, ανταγωνιστών οι οποίοι, υπό άλλες συνθήκες, θα παρέμεναν σε αυτήν ή την παρεμπόδιση της εισόδου τους σε αυτήν εξ αρχής. Αντιστοίχως, οι κρατικές ενισχύσεις μπορούν να αποτρέψουν αναποτελεσματικές επιχειρήσεις από τη εγκατάλειψη της αγοράς ή ακόμη και να τις ενθαρρύνουν να εισέλθουν σε αυτή και να αποκτήσουν μερίδια από ανταγωνιστές που, απουσία ενισχύσεως, θα ήταν αποτελεσματικότεροι. Επομένως, εάν δεν είναι σωστά στοχευμένες, οι ενισχύσεις Ε&Α&Κ ενδέχεται να στηρίξουν αναποτελεσματικές επιχειρήσεις και να οδηγήσουν σε διαρθρώσεις της αγοράς όπου πολλοί φορείς παραμένουν σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα από το επίπεδο αποτελεσματικότητας. Μακροπρόθεσμα, η παρέμβαση στις ανταγωνιστικές διαδικασίες εισόδου στην αγορά και εξόδου από αυτήν δύναται να καθηλώσει την καινοτομία και να επιβραδύνει τις βελτιώσεις της παραγωγικότητας σε ολόκληρο τον βιομηχανικό κλάδο.

99.

Η ενίσχυση Ε&Α&Κ ενδέχεται να στρεβλώσει τα δυναμικά επενδυτικά κίνητρα ανταγωνιστών του δικαιούχου της ενίσχυσης. Όταν μια επιχείρηση τυγχάνει ενίσχυσης, αυξάνεται εν γένει η πιθανότητα άσκησης επιτυχημένων δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ από μέρους της, με αποτέλεσμα να έχει αυξημένη παρουσία στην(στις) οικεία(-ες) αγορά(-ές) προϊόντων μελλοντικά. Η αυξημένη αυτή παρουσία μπορεί να οδηγήσει τους ανταγωνιστές στη συρρίκνωση των αρχικών τους επενδυτικών σχεδίων (αποτέλεσμα παραγκωνισμού).

100.

Επιπλέον, η παρουσία της ενίσχυσης μπορεί να εφησυχάσει τους δυνάμει δικαιούχους ή να τους καταστήσει περισσότερο ριψοκίνδυνους. Είναι πιθανό, στην περίπτωση αυτή, ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος στη συνολική επίδοση του κλάδου να είναι αρνητικός. Επομένως, οι ενισχύσεις Ε&Α&Κ, εφόσον δεν είναι σωστά στοχευμένες, ενδέχεται να στηρίξουν αναποτελεσματικές επιχειρήσεις και να οδηγήσουν σε διαρθρώσεις της αγοράς όπου πολλοί φορείς παραμένουν σε επίπεδα σημαντικά χαμηλότερα από το επίπεδο αποτελεσματικότητας.

101.

Οι ενισχύσεις για Ε&Α&Κ μπορούν να προκαλέσουν στρεβλώσεις ως προς την αύξηση ή τη διατήρηση της ισχύος στην αγορά σε αγορές προϊόντων. Η ισχύς στην αγορά συνίσταται στη δυνατότητα επηρεασμού των τιμών της αγοράς, της παραγωγής, της ποικιλίας ή της ποιότητας των προϊόντων και υπηρεσιών, ή άλλων παραμέτρων του ανταγωνισμού για σημαντική χρονική περίοδο, εις βάρος των καταναλωτών. Ακόμη και όταν οι ενισχύσεις δεν συμβάλλουν άμεσα στην αύξηση της ισχύος στην αγορά, μπορεί να οδηγήσουν σε αυτό το αποτέλεσμα έμμεσα, με την αποθάρρυνση της επέκτασης των υφιστάμενων ανταγωνιστών ή με τη δημιουργία κινήτρων για την έξοδό τους ή την αποθάρρυνση της εισόδου νέων ανταγωνιστών.

102.

Οι κρατικές ενισχύσεις για Ε&Α&Κ δύνανται να προκαλέσουν επίσης στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, όταν επηρεάζουν την επιλογή τόπου. Οι στρεβλώσεις αυτές ενδέχεται να ανακύπτουν μεταξύ των κρατών της ΕΖΕΣ, είτε όταν οι εταιρείες ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε διασυνοριακό επίπεδο, είτε όταν εξετάζουν διάφορους τόπους. Οι ενισχύσεις που αποσκοπούν στη μετεγκατάσταση μιας δραστηριότητας σε άλλη περιοχή εντός του ΕΟΧ ενδέχεται να μην προκαλούν άμεση στρέβλωση στην αγορά προϊόντων, αλλά έχουν ως συνέπεια τη μετατόπιση δραστηριοτήτων ή επενδύσεων από μία περιοχή σε άλλη.

103.

Κατ' αρχήν, κάποιο μέτρο ενίσχυσης και το πλαίσιο στο οποίο αυτό εφαρμόζεται πρέπει να αναλύονται ώστε να προσδιορίζεται ο βαθμός στον οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι το μέτρο προκαλεί στρεβλώσεις. Ωστόσο, μπορούν να εντοπιστούν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αρνητικές συνέπειες υπερβαίνουν προδήλως οποιαδήποτε θετικά αποτελέσματα, με αποτέλεσμα ενισχύσεις να μην μπορούν να θεωρηθούν συμβατές με τη λειτουργία της συμφωνίας ΕΟΧ.

104.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τις γενικές αρχές της συμφωνίας ΕΟΧ, οι κρατικές ενισχύσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν συμβατές με τη συμφωνία ΕΟΧ αν το μέτρο ενίσχυσης δημιουργεί διακρίσεις σε βαθμό που δεν δικαιολογείται από τον χαρακτήρα της κρατικής ενίσχυσης. Όπως εξηγείται στην ενότητα 3, η Αρχή δεν θα επιτρέπει, επομένως, οποιοδήποτε μέτρο στην περίπτωση που το μέτρο αυτό ή οι όροι που το συνοδεύουν επιφέρουν μη διαχωρίσιμη παραβίαση της συμφωνίας ΕΟΧ. Αυτό ισχύει ιδίως στην περίπτωση μέτρων ενίσχυσης στα οποία η χορήγηση ενίσχυσης υπόκειται στην υποχρέωση του δικαιούχου να διατηρεί κεντρική έδρα στο οικείο κράτος της ΕΖΕΣ (ή να έχει τις κύριες εγκαταστάσεις του στο εν λόγω κράτος της ΕΖΕΣ) ή να χρησιμοποιεί εθνικά προϊόντα ή υπηρεσίες, καθώς και μέτρων ενίσχυσης που περιορίζουν τη δυνατότητα του δικαιούχου να εκμεταλλεύεται τα αποτελέσματα της Ε&Α&Κ σε άλλα κράτη του ΕΟΧ.

105.

Ομοίως, δεν θα θεωρούνται συμβατές οι ενισχύσεις που οδηγούν αποκλειστικά στην αλλαγή του τόπου διεξαγωγής των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ εντός του ΕΟΧ χωρίς να αλλάζει η φύση, το μέγεθος ή το πεδίο εφαρμογής του έργου.

106.

Για να είναι συμβατά με τη λειτουργία της συμφωνίας ΕΟΧ, τα κοινοποιήσιμα καθεστώτα ενισχύσεων δεν πρέπει να προκαλούν σημαντικές στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές. Συγκεκριμένα, ακόμη και στην περίπτωση που θεωρηθεί ότι οι στρεβλώσεις περιορίζονται σε μεμονωμένες περιπτώσεις (υπό την προϋπόθεση ότι η ενίσχυση είναι απαραίτητη και αναλογική για την επίτευξη του κοινού στόχου), τα καθεστώτα ενδέχεται σε σωρευτική βάση να εξακολουθούν να οδηγούν σε υψηλά επίπεδα στρεβλώσεων. Τέτοιες στρεβλώσεις ενδέχεται, παραδείγματος χάριν, να προκύψουν από ενισχύσεις που επηρεάζουν αρνητικά τα δυναμικά κίνητρα καινοτομίας των ανταγωνιστών. Στην περίπτωση ενός καθεστώτος που επικεντρώνεται σε ορισμένους κλάδους, ο κίνδυνος τέτοιων στρεβλώσεων είναι ακόμη πιο έντονος.

107.

Με την επιφύλαξη του σημείου 122, τα κράτη της ΕΖΕΣ οφείλουν, ως εκ τούτου, να αποδεικνύουν ότι τυχόν αρνητικές επιπτώσεις θα περιορίζονται στο ελάχιστο, λαμβάνοντας υπόψη, για παράδειγμα, το μέγεθος των σχετικών έργων, τα μεμονωμένα και σωρευτικά ποσά των ενισχύσεων, τον αριθμό των αναμενόμενων δικαιούχων, καθώς και τα χαρακτηριστικά των κλάδων-στόχων. Για να είναι σε θέση η Αρχή να εκτιμήσει τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των κοινοποιήσιμων καθεστώτων ενίσχυσης, το κράτος της ΕΖΕΣ δύναται να υποβάλει οιαδήποτε εκτίμηση επιπτώσεων, καθώς και εκ των υστέρων αξιολογήσεις που διενεργήθηκαν για παρόμοια προγενέστερα καθεστώτα.

108.

Στην περίπτωση κοινοποιήσιμων μεμονωμένων ενισχύσεων, για να είναι σε θέση η Αρχή να εντοπίσει και να αξιολογήσει δυνητικές στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές, τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να παράσχουν πληροφορίες για i) τις αγορές προϊόντων των σχετικών προϊόντων, ήτοι τις αγορές που επηρεάζονται από τη μεταβολή στη συμπεριφορά του δικαιούχου της ενίσχυσης, και ii) τους ανταγωνιστές και τους πελάτες ή τους καταναλωτές που επηρεάζονται.

109.

Αξιολογώντας τις αρνητικές επιπτώσεις του μέτρου ενίσχυσης, η Αρχή θα επικεντρωθεί στην ανάλυση των στρεβλώσεων που προκαλεί η ενίσχυση Ε&Α&Κ στον ανταγωνισμό μεταξύ επιχειρήσεων στη σχετική αγορά προϊόντων. Η Αρχή θα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στους κινδύνους για τον ανταγωνισμό και τις συναλλαγές που είναι ιδιαίτερα πιθανό να προκύψουν στο εγγύς μέλλον.

110.

Στο βαθμό που συγκεκριμένη καινοτόμος δραστηριότητα θα συνδεθεί με πολλαπλές μελλοντικές αγορές προϊόντων, οι επιπτώσεις της κρατικής ενίσχυσης θα εξετάζονται για όλες τις σχετικές αγορές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ, παραδείγματος χάριν υπό μορφήν δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, αποτελούν αντικείμενο συναλλαγών σε αγορές τεχνολογίας, παραδείγματος χάριν μέσω της χορήγησης αδειών εκμετάλλευσης για διπλώματα ευρεσιτεχνίας ή για συναλλαγές. Στις περιπτώσεις αυτές, η Αρχή δύναται να εξετάζει επίσης τις επιπτώσεις της ενίσχυσης στον ανταγωνισμό στις αγορές τεχνολογίας.

111.

Η Αρχή χρησιμοποιεί διάφορα κριτήρια για την αξιολόγηση των δυνητικών στρεβλώσεων του ανταγωνισμού, ήτοι τη στρέβλωση των δυναμικών κινήτρων, τη δημιουργία ή τη διαχείριση ισχύος στην αγορά και τη διατήρηση αναποτελεσματικών διαρθρώσεων της αγοράς.

112.

Στην ανάλυσή της για την ενδεχόμενη στρέβλωση δυναμικών κινήτρων, η Αρχή εξετάζει τα ακόλουθα στοιχεία:

—    Ανάπτυξη της αγοράς : όσο περισσότερο αναμένεται να αναπτυχθεί στο μέλλον η αγορά, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να επηρεαστούν αρνητικά τα κίνητρα των ανταγωνιστών από την ενίσχυση, δεδομένου ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης μιας κερδοφόρας επιχείρησης·

—    Ύψος της ενίσχυσης : τα μέτρα ενίσχυσης που προβλέπουν σημαντικά ποσά ενίσχυσης είναι πιθανότερο να έχουν σημαντικά αποτελέσματα παραγκωνισμού. Η σημασία του ποσού της ενίσχυσης υπολογίζεται κυρίως σε σχέση με το ποσό που δαπανούν οι κύριοι παράγοντες της αγοράς για ανάλογα έργα·

—    Εγγύτητα στην αγορά/κατηγορία της ενίσχυσης : όσο εγγύτερες στην αγορά είναι οι δραστηριότητες που αφορά το μέτρο ενίσχυσης, τόσο πιθανότερο είναι να προκύψουν σημαντικά αποτελέσματα παραγκωνισμού·

—    Ανοικτή διαδικασία επιλογής : όταν η ενίσχυση χορηγείται βάσει διαφανών και αντικειμενικών κριτηρίων που δεν ενέχουν διακρίσεις, η αντιμετώπιση εκ μέρους της Αρχής είναι θετικότερη·

—    Φραγμοί εξόδου : οι ανταγωνιστές είναι πιο επιρρεπείς να διατηρήσουν, ακόμη και να αυξήσουν, τα επενδυτικά τους έργα, όταν οι φραγμοί εξόδου από τη διαδικασία καινοτομίας είναι υψηλοί. Αυτό μπορεί να συμβαίνει όταν οι προηγούμενες επενδύσεις πολλών ανταγωνιστών είναι «κλειδωμένες» σε μια συγκεκριμένη τροχιά Ε&Α&Κ.

—    Κίνητρα ανταγωνισμού για μια μελλοντική αγορά : Οι ενισχύσεις Ε&Α&Κ μπορούν να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου οι ανταγωνιστές του δικαιούχου της ενίσχυσης θα παραιτούνται από τον ανταγωνισμό για μια μελλοντική αγορά στην οποία «ο νικητής κερδίζει τα πάντα», επειδή το πλεονέκτημα που θα παρέχει η ενίσχυση, σε όρους τεχνολογικής προόδου, οικονομιών κλίμακας, αποτελεσμάτων δικτύωσης ή χρονισμού, θα μειώνει τις πιθανότητές τους να εισέλθουν με πιθανότητες επιτυχίας στη συγκεκριμένη μελλοντική αγορά.

—    Διαφοροποίηση των προϊόντων και ένταση του ανταγωνισμού : όταν η καινοτομία ως προς το προϊόν συνίσταται μάλλον στην ανάπτυξη διαφοροποιημένων προϊόντων, π.χ. όσον αφορά τα εμπορικά σήματα, τα πρότυπα, τις τεχνολογίες ή τις ομάδες καταναλωτών, είναι λιγότερο πιθανό να επηρεαστούν οι ανταγωνιστές αρνητικά. Το ίδιο ισχύει και όταν υπάρχουν πολλοί πραγματικοί ανταγωνιστές στην αγορά.

113.

Η Αρχή ανησυχεί κυρίως για μέτρα Ε&Α&Κ που επιτρέπουν στον δικαιούχο της ενίσχυσης να αυξήσει την ισχύ που κατέχει σε υφιστάμενες αγορές προϊόντων ή να τη μεταφέρει σε μελλοντικές αγορές προϊόντων. Συνεπώς, η Αρχή δεν είναι πιθανόν να εντοπίσει προβλήματα ανταγωνισμού σχετικά με ισχύ στην αγορά σε περιπτώσεις όπου ο δικαιούχος της ενίσχυσης έχει μερίδιο αγοράς κάτω του 25 % και σε αγορές όπου ο βαθμός συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl-Hirschman (HHI) είναι κάτω του 2 000.

114.

Στην ανάλυσή της για την ισχύ στην αγορά, η Αρχή θα λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία:

—    Ισχύς του δικαιούχου της ενίσχυσης στην αγορά και διάρθρωση της αγοράς : όταν ο δικαιούχος κατέχει ήδη δεσπόζουσα θέση σε μια αγορά προϊόντος, το μέτρο ενίσχυσης μπορεί να ενισχύσει τη θέση αυτή, εξασθενώντας περαιτέρω τις ανταγωνιστικές πιέσεις που μπορούν να ασκήσουν οι ανταγωνιστές στη δικαιούχο επιχείρηση. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα μέτρα κρατικής ενίσχυσης μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις ολιγοπωλιακές αγορές όπου δραστηριοποιούνται ελάχιστοι συντελεστές.

—    Επίπεδο φραγμών εισόδου : στον τομέα της Ε&Α&Κ, ενδέχεται να υπάρχουν σημαντικοί φραγμοί για τους νεοεισερχόμενους. Οι φραγμοί αυτοί περιλαμβάνουν νομικούς φραγμούς εισόδου (ιδιαίτερα δικαιώματα όσον αφορά τη διανοητική ιδιοκτησία), οικονομίες κλίμακας και φάσματος, εμπόδια πρόσβασης σε δίκτυα και υποδομές, και άλλους στρατηγικούς φραγμούς για την είσοδο ή την επέκταση·

—    Αγοραστική ισχύς : η ισχύς μιας επιχείρησης στην αγορά μπορεί επίσης να περιορίζεται από τη θέση των αγοραστών στην αγορά. Η παρουσία ισχυρών αγοραστών μπορεί να αντισταθμίσει μια ισχυρή θέση στην αγορά, εφόσον οι αγοραστές θα επιδιώξουν να διατηρήσουν έναν ικανοποιητικό ανταγωνισμό στην αγορά·

—    Διαδικασία επιλογής : τα μέτρα ενίσχυσης που επιτρέπουν σε επιχειρήσεις με ισχύ στην αγορά να επηρεάζουν την διαδικασία επιλογής, δηλαδή που μπορούν να συστήσουν επιχειρήσεις κατά τη διαδικασία αυτή ή να επηρεάσουν την πορεία της έρευνας κατά τρόπον ώστε να αποκλείει εναλλακτικές δυνατότητες χωρίς δικαιολογία, μπορεί να προβληματίσουν την Αρχή.

115.

Στην ανάλυσή της σχετικά με τις δομές της αγοράς, η Αρχή θα εξετάζει αν η ενίσχυση χορηγείται σε αγορές με πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα ή σε κλάδους σε παρακμή. Στις περιπτώσεις που η αγορά είναι αναπτυσσόμενη ή που η κρατική ενίσχυση για Ε&Α&Κ είναι πιθανό να μεταβάλει τη συνολική δυναμική ανάπτυξης του τομέα, ιδίως μέσω της εισαγωγής νέων τεχνολογιών, είναι λιγότερο πιθανό να υπάρχουν προβλήματα.

116.

Ιδίως στην περίπτωση που η ενίσχυση για Ε&Α&Κ βρίσκεται κοντά στην αγορά, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις στις οποίες ορισμένες περιοχές επωφελούνται από περισσότερο ευνοϊκές συνθήκες σε σχέση με την επακόλουθη παραγωγή, ιδίως λόγω του συγκριτικά χαμηλότερου κόστους παραγωγής, ως αποτέλεσμα της ενίσχυσης ή λόγω υψηλότερων επιπέδων δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ που εκτελούνται μέσω της ενίσχυσης. Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε μετεγκατάσταση επιχειρήσεων στις περιοχές αυτές.

117.

Οι επιπτώσεις στον τόπο εγκατάστασης ενδέχεται να είναι επίσης σημαντικές για τις ερευνητικές υποδομές. Εάν οι ενισχύσεις χρησιμοποιούνται κυρίως για την προσέλκυση μιας υποδομής σε μια συγκεκριμένη περιοχή εις βάρος μιας άλλης, δεν θα συμβάλουν στην προώθηση περαιτέρω δραστηριοτήτων Ε&Α&Κ στον ΕΟΧ.

118.

Επομένως, στην ανάλυσή της για τις κοινοποιήσιμες μεμονωμένες ενισχύσεις, η Αρχή θα λάβει υπόψη όποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο δικαιούχος της ενίσχυσης έχει εξετάσει εναλλακτικούς τόπους εγκατάστασης.

119.

Από την 1η Ιουλίου 2016, και με εξαίρεση τη χορήγηση μεμονωμένων ενισχύσεων κάτω των 500 000 ευρώ, τα κράτη της ΕΖΕΣ οφείλουν να δημοσιεύουν σε γενικό δικτυακό τόπο για τις κρατικές ενισχύσεις, σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, τουλάχιστον τις ακόλουθες πληροφορίες για κοινοποιηθέντα μέτρα κρατικών ενισχύσεων: το πλήρες κείμενο του καθεστώτος ενισχύσεων και των εκτελεστικών του διατάξεων ή της νομικής βάσης για τις μεμονωμένες ενισχύσεις, ή σχετικό σύνδεσμο· την ταυτότητα της αρχής που χορηγεί την ενίσχυση· την ταυτότητα των επιμέρους δικαιούχων· τη μορφή και το ποσό της ενίσχυσης που χορηγείται σε κάθε δικαιούχο· την ημερομηνία της χορήγησης· τον τύπο του δικαιούχου (ΜΜΕ ή μεγάλη επιχείρηση)· την περιφέρεια στην οποία είναι εγκατεστημένος ο δικαιούχος [σε στατιστική περιφέρεια του επιπέδου 2 (50)]· και τον κυριότερο οικονομικό τομέα στον οποίο ο δικαιούχος ασκεί τις δραστηριότητές του (σε επίπεδο Στατιστικής ονοματολογίας των οικονομικών δραστηριοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση NACE) (51). Οι εν λόγω πληροφορίες πρέπει να δημοσιεύονται εντός έξι μηνών από την απόφαση για τη χορήγηση της ενίσχυσης ή, όσον αφορά τα φορολογικά μέτρα, εντός έτους από την ημερομηνία της φορολογικής δήλωσης, να διατηρούνται επί δέκα τουλάχιστον έτη και να διατίθενται χωρίς περιορισμούς στο ευρύ κοινό (52).

120.

Για να εξασφαλιστεί περαιτέρω ο περιορισμός των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού και του εμπορίου, η Αρχή ενδέχεται να απαιτήσει την εφαρμογή χρονικού περιορισμού για τα κοινοποιήσιμα καθεστώτα ενισχύσεων, καθώς και την αξιολόγηση που αναφέρεται στο σημείο 37. Αξιολογήσεις θα πρέπει να διενεργούνται ιδίως για καθεστώτα με ιδιαίτερα ισχυρές δυνητικές στρεβλώσεις, δηλαδή καθεστώτα που εγκυμονούν κινδύνους σημαντικού περιορισμού του ανταγωνισμού, εάν η εφαρμογή τους δεν αξιολογηθεί σε εύθετο χρόνο.

121.

Δεδομένων των στόχων της και για να αποφευχθεί η δυσανάλογη επιβάρυνση των κρατών της ΕΖΕΣ και των μικρότερων μέτρων ενίσχυσης, η απαίτηση που αναφέρεται στο σημείο 120 θα ισχύει μόνο για καθεστώτα ενίσχυσης με μεγάλους προϋπολογισμούς, που περιλαμβάνουν καινοτόμα χαρακτηριστικά ή όταν προβλέπονται σημαντικές αγοραίες, τεχνολογικές ή κανονιστικές αλλαγές. Η αξιολόγηση πρέπει να διεξάγεται από εμπειρογνώμονα που είναι ανεξάρτητος από την αρχή χορήγησης της ενίσχυσης, βάσει κοινής μεθοδολογίας (53) και να δημοσιεύεται. Τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να κοινοποιούν, μαζί με το σχετικό καθεστώς ενισχύσεων, προσχέδιο αξιολόγησης, το οποίο θα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αξιολόγησης του καθεστώτος από την Αρχή.

122.

Σε περίπτωση καθεστώτων ενισχύσεων που αποκλείονται από το πεδίο εφαρμογής κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία αποκλειστικά λόγω του μεγάλου προϋπολογισμού τους, η Αρχή θα αξιολογεί τη συμβατότητά τους μόνο βάσει του σχεδίου αξιολόγησης.

123.

Η αξιολόγηση πρέπει να υποβάλλεται στην Αρχή εγκαίρως, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση της πιθανής παράτασης του καθεστώτος ενισχύσεων και, σε κάθε περίπτωση, μετά τη λήξη του. Το ακριβές πεδίο εφαρμογής και οι διαδικασίες κάθε αξιολόγησης θα καθορίζονται στην απόφαση έγκρισης του καθεστώτος ενισχύσεων. Κάθε μεταγενέστερο μέτρο ενίσχυσης με παρεμφερή στόχο, συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε αλλαγής των καθεστώτων ενισχύσεων που αναφέρεται στο σημείο 122, πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα αποτελέσματα της αξιολόγησης.

124.

Σύμφωνα με τη συμφωνία περί Εποπτείας και Δικαστηρίου και την ενοποιημένη έκδοση της απόφασης της Αρχής αριθ. 195/04/COL (54), τα κράτη της ΕΖΕΣ πρέπει να υποβάλλουν ετήσιες εκθέσεις στην Αρχή.

125.

Τα κράτη της ΕΖΕΣ οφείλουν επίσης να τηρούν λεπτομερή αρχεία σχετικά με όλα τα μέτρα ενίσχυσης. Τα αρχεία αυτά πρέπει να περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να αποδεικνύεται ότι έχουν τηρηθεί οι όροι που αφορούν τις επιλέξιμες δαπάνες και τις ανώτατες εντάσεις ενισχύσεις. Τα αρχεία αυτά πρέπει να φυλάσσονται επί δέκα έτη από την ημερομηνία χορήγησης της ενίσχυσης και να επιδίδονται στην Αρχή κατόπιν σχετικής αιτήσεως.

126.

Η Αρχή θα εφαρμόσει τις αρχές που ορίζουν οι παρούσες κατευθυντήριες γραμμές για την αξιολόγηση της συμβατότητας του συνόλου των κοινοποιημένων ενισχύσεων για Ε&Α&Κ για τις οποίες καλείται να λάβει απόφαση μετά την ημερομηνία έγκρισης αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών. Οι παράνομες ενισχύσεις για Ε&Α&Κ θα αξιολογούνται σύμφωνα με τους εφαρμοστέους κατά την ημερομηνία χορήγησης των ενισχύσεων κανόνες.

127.

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 1 του μέρους Ι του πρωτοκόλλου 3 της συμφωνίας ΕΟΧ, η Αρχή προτείνει την τροποποίηση από τα κράτη της ΕΖΕΣ, όταν αυτό είναι απαραίτητο, των υφιστάμενων καθεστώτων ενισχύσεων για Ε&Α&Κ, ώστε να ευθυγραμμιστούν με τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές όχι αργότερα από την 1η Ιανουαρίου 2015.

128.

Τα κράτη της ΕΖΕΣ καλούνται να διαβιβάσουν τη ρητή και άνευ όρων συγκατάθεσή τους ως προς τα προτεινόμενα στο σημείο 127 ενδεδειγμένα μέτρα εντός δύο μηνών από την ημερομηνία δημοσίευσης αυτών των κατευθυντηρίων γραμμών στον δικτυακό τόπο της Αρχής (55). Εάν δεν λάβει απάντηση από οποιοδήποτε κράτος της ΕΖΕΣ, η Αρχή θα θεωρήσει ότι το εν λόγω κράτος της ΕΖΕΣ δεν συμφωνεί με τα προταθέντα μέτρα.

129.

Η Αρχή δύναται να αποφασίσει να επανεξετάσει ή να τροποποιήσει τις παρούσες κατευθυντήριες γραμμές, ανά πάσα στιγμή, εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο για λόγους πολιτικής ανταγωνισμού ή για να ληφθούν υπόψη άλλες πολιτικές και διεθνείς δεσμεύσεις του ΕΟΧ ή για οποιαδήποτε άλλη εύλογη αιτία.