1.

Το Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, Ιταλία) καλείται να αποφανθεί επί διαφοράς σχετικής με σήμα το οποίο ανήκει από κοινού σε πλείονα πρόσωπα της ίδιας οικογενείας. Οι συνδικαιούχοι αποφάσισαν σε ορισμένη χρονική στιγμή να παραχωρήσουν τη χρήση του σήματος αυτού σε εταιρία, αλλά ένας εξ αυτών επιδιώκει εκ των υστέρων τη λύση της παραχώρησης, πράγμα στο οποίο αντιτίθενται οι υπόλοιποι.

2.

Οι αμφιβολίες του αιτούντος δικαστηρίου αφορούν τους κανόνες σχετικά με την παραχώρηση της χρήσης του σήματος από τον δικαιούχο του σε περίπτωση που το σήμα ανήκει σε πλείονα πρόσωπα από κοινού. Προς επίλυση των αμφιβολιών αυτών το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να ερμηνεύσει το άρθρο 10 της οδηγίας (ΕΕ) 2015/2436 ( 2 ) και το άρθρο 9 του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1001 ( 3 ).

3.

Ειδικότερα, το Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο) ζητεί να διευκρινισθεί αν το δίκαιο της Ένωσης ( 4 ) ρυθμίζει το καθεστώς διαμόρφωσης της συλλογικής συγκατάθεσης τόσο για την παραχώρηση σε τρίτο αδείας χρήσεως του σήματος όσο και για την ανάκληση της αδείας αυτής.

4.

Το άρθρο 5 («Δικαιώματα που παρέχει το σήμα») ορίζει τα εξής:

«1.   Το καταχωρισμένο σήμα παρέχει στον δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του […]

[…]».

5.

Το άρθρο 8 («Παραχώρηση άδειας χρήσης») ορίζει τα εξής:

«1.   Είναι δυνατό να παραχωρηθούν άδειες χρήσης σήματος για το σύνολο, ή μέρος των προϊόντων ή υπηρεσιών για τις οποίες έχει καταχωριστεί και για το σύνολο ή τμήμα του εδάφους ενός κράτους μέλους. Οι άδειες χρήσης μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη αποκλειστικές.

[…]»

6.

Το άρθρο 9 («Δικαίωμα που παρέχει το κοινοτικό σήμα») έχει ως εξής:

«1.   Το κοινοτικό σήμα παρέχει στο δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα […]

[…]».

7.

Κατά το άρθρο 16 («Εξομοίωση του κοινοτικού σήματος με το εθνικό σήμα»):

«1.   Εκτός αντιθέτου διατάξεως των άρθρων 17 έως 24, το κοινοτικό σήμα ως αντικείμενο κυριότητας, θεωρείται στο σύνολό του και για τo σύνολο του κοινοτικού εδάφους, ως εθνικό σήμα καταχωρημένο στο κράτος μέλος στο οποίο, σύμφωνα με το μητρώο κοινοτικών σημάτων:

2.   Όσον αφορά τις περιπτώσεις που δεν προβλέπονται στην παράγραφο 1, το κράτος μέλος στο οποίο αναφέρεται η παράγραφος αυτή, είναι το κράτος μέλος όπου εδρεύει το Γραφείο.

3.   Εάν περισσότερα του ενός πρόσωπα έχουν εγγραφεί στο μητρώο κοινοτικών σημάτων ως συνδικαιούχοι, η παράγραφος 1 ισχύει για τον πρώτο αναγραφόμενο δικαιούχο. Άλλως, ισχύει για τους επόμενους συνδικαιούχους με τη σειρά της εγγραφής τους. Αν η παράγραφος 1 δεν ισχύει για κανέναν από τους συνδικαιούχους, εφαρμόζεται η παράγραφος 2.»

8.

Κατά το άρθρο 19 («Εμπράγματα δικαιώματα»):

«1.   Το κοινοτικό σήμα δύναται να ενεχυριασθεί ή να αποτελέσει αντικείμενο άλλου εμπραγμάτου δικαιώματος, ανεξάρτητα από την επιχείρηση.

[…]»

9.

Κατά το άρθρο 21 («Διαδικασία αφερεγγυότητας»):

«1.   Η μόνη διαδικασία αφερεγγυότητας στην οποία μπορεί να συμπεριληφθεί ένα κοινοτικό σήμα είναι εκείνη που κινήθηκε στο κράτος μέλος στο έδαφος του οποίου ο οφειλέτης έχει το κύριο κέντρο των συμφερόντων του.

[…]

2.   Σε περίπτωση κοινού δικαιώματος ενός κοινοτικού σήματος, η παράγραφος 1 εφαρμόζεται στο μερίδιο του συνδικαιούχου.

[…]»

10.

Το άρθρο 22 («Άδεια χρήσης») ορίζει τα εξής:

«1.   Είναι δυνατόν να παραχωρηθούν άδειες χρήσης κοινοτικού σήματος για το σύνολο ή μέρος των προϊόντων ή υπηρεσιών για τα οποία έχει καταχωρηθεί και για το σύνολο ή τμήμα της Κοινότητας. Οι άδειες χρήσης μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη αποκλειστικές.

[…]»

11.

Το άρθρο 97 («Εφαρμοστέο δίκαιο») ορίζει τα εξής:

«1.   Τα δικαστήρια κοινοτικών σημάτων εφαρμόζουν τις διατάξεις του παρόντος κανονισμού.

2.   Για όλα τα θέματα που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος κανονισμού, το δικαστήριο κοινοτικών σημάτων εφαρμόζει το εθνικό του δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου του.

[…]»

12.

Το άρθρο 6 («Κοινωνία δικαιώματος») προβλέπει τα εξής:

«1.   Εάν ένα δικαίωμα βιομηχανικής ιδιοκτησίας ανήκει σε πλείονα πρόσωπα, οι σχετικές εξουσίες διέπονται, εκτός αντίθετης συμφωνίας, από τις διατάξεις του codice civile [αστικού κώδικα] περί κοινωνίας δικαιώματος στο μέτρο που είναι συμβατές.

[…]»

13.

Το άρθρο 20, παράγραφος 1, ορίζει ότι τα δικαιώματα του δικαιούχου καταχωρισμένου σήματος συνίστανται στην εξουσία αποκλειστικής χρήσης του σήματος, με συνεπακόλουθο δικαίωμα του δικαιούχου να απαγορεύει σε τρίτους να χρησιμοποιούν το σήμα στο πλαίσιο της δικής τους οικονομικής δραστηριότητας χωρίς τη συγκατάθεσή του.

14.

Το άρθρο 23 παρέχει το δικαίωμα στον δικαιούχο να μεταβιβάσει το σήμα για το σύνολο ή μέρος των προϊόντων ή των υπηρεσιών για τα οποία έχει καταχωρισθεί και επιτρέπει επίσης την παραχώρηση αποκλειστικής αδείας χρήσεως σήματος.

15.

Το άρθρο 1108 («Τροποποιήσεις και άλλες πράξεις που υπερβαίνουν την τακτική διοίκηση») ορίζει τα εξής:

«Με απόφαση της πλειοψηφίας των κοινωνών η οποία αντιπροσωπεύει τουλάχιστον τα δύο τρίτα της συνολικής αξίας του κοινού πράγματος, μπορούν να αποφασισθούν όλες οι τροποποιήσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση του πράγματος ή στο να καταστεί πιο πρόσφορη ή αποδοτική η κάρπωσή του, εφόσον οι τροποποιήσεις αυτές δεν θίγουν το δικαίωμα κάρπωσης οποιουδήποτε κοινωνού και δεν συνεπάγονται υπέρμετρα επαχθείς δαπάνες.

Οι λοιπές πράξεις που υπερβαίνουν την τακτική διοίκηση μπορούν να διενεργούνται κατά τον ίδιο τρόπο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγουν το συμφέρον των κοινωνών.

Για τις πράξεις διαθέσεως ή συστάσεως εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί της κοινής περιουσίας, καθώς και για τις μισθώσεις διάρκειας άνω των εννέα ετών απαιτείται η συγκατάθεση όλων των κοινωνών […]».

16.

Το 1990, οι VW, SW, CQ και ET συνέστησαν ομόρρυθμη εταιρία η οποία υπέβαλε στις 29 Ιουλίου 1992 αίτηση καταχώρισης του εθνικού σήματος Legea για αθλητικά είδη. Το σήμα καταχωρίσθηκε στις 11 Μαΐου 1995 με αριθμό 650850.

17.

Το 1993, οι συνδικαιούχοι του σήματος «Legea» παραχώρησαν ομόφωνα, δωρεάν και επ’ αόριστον στη Legea Srl (στο εξής: εταιρία Legea) την άδεια χρήσης του σήματος αυτού ( 7 ).

18.

Τον Δεκέμβριο του 2006, ο VW εξέφρασε τη διαφωνία του ως προς τη διατήρηση της αδείας χρήσεως ( 8 ).

19.

Το 2009 η εταιρία Legea άσκησε αγωγή ενώπιον του Tribunale di Napoli (πρωτοδικείου Νάπολης, Ιταλία) ζητώντας, μεταξύ άλλων, την κήρυξη της ακυρότητας ορισμένων σημάτων καταχωρισθέντων από τον VW, τα οποία περιείχαν την ένδειξη «Legea». Ο VW από την πλευρά του άσκησε ανταγωγή στην ίδια διαδικασία.

20.

Στην υπό κρίση διαφορά συζητήθηκαν:

21.

Στις 11 Ιουνίου 2014 το Tribunale di Napoli (πρωτοδικείο Νάπολης) με απόφασή του έκρινε: α) νόμιμη τη χρήση του σήματος από την εταιρία Legea μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2006, για τον λόγο ότι η χρήση αυτή είχε πραγματοποιηθεί με την ομόφωνη συγκατάθεση όλων των συνδικαιούχων, και β) παράνομη μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2006, λαμβανομένης υπόψη της διαφωνίας που εξέφρασε ο VW.

22.

Κατά της απόφασης αυτής ασκήθηκε έφεση ενώπιον του Corte d’appello di Napoli (εφετείου Νάπολης, Ιταλία), το οποίο με την απόφασή του της 11ης Απριλίου 2016 την ακύρωσε εν μέρει.

23.

Το εφετείο έκρινε νόμιμη τη χρήση του σήματος από την εταιρία Legea και για το μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2006 χρονικό διάστημα, με το σκεπτικό ότι οι συνδικαιούχοι είχαν νομίμως αποφασίσει κατά πλειοψηφία των τριών τετάρτων να επιτρέψουν στην εν λόγω εταιρία να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το σήμα και μετά την ημερομηνία αυτή. Σε περίπτωση υπάρξεως πλειόνων συνδικαιούχων, δεν απαιτείται ομόφωνη απόφασή τους για την παραχώρηση της αποκλειστικής χρήσης του σήματος σε τρίτους.

24.

Ο VW προσέβαλε την εφετειακή απόφαση ενώπιον του Corte suprema di cassazione (Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου). Το εν λόγω δικαστήριο προς δικαιολόγηση της αίτησής του για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως, εκτιμά, συνοπτικά, τα εξής:

25.

Στο πλαίσιο αυτό, το Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο) υποβάλλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

26.

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως περιήλθε στο Δικαστήριο στις 15 Νοεμβρίου 2021.

27.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν η εταιρία Legea, οι SW και VW, η Πολωνική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

28.

Δεν κρίθηκε αναγκαία η διεξαγωγή επ’ ακροατηρίου συζήτησης.

29.

Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης περί εμπορικών σημάτων, και δη τον καθορισμό του τρόπου ασκήσεως των αποκλειστικών δικαιωμάτων που συνδέονται με την κυριότητα επί σήματος, όταν το σήμα αυτό ανήκει σε πλείονες συνδικαιούχους. ( 9 )

30.

Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι «ορισμένα αμφισβητούμενα σήματα είναι σήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης», ωστόσο δεν διευκρινίζει αν το επίμαχο σήμα Legea είναι ή όχι τέτοιο σήμα ( 10 )

31.

Από τις παρατηρήσεις των διαδίκων προκύπτει ότι υπήρξε αντιδικία σχετικά με διάφορες καταχωρίσεις (εθνικές, ενωσιακές και διεθνείς) του σημείου Legea ( 11 ), αλλά, επαναλαμβάνω, από τη διάταξη περί παραπομπής δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί με βεβαιότητα αν το σήμα που έχει καταχωρισθεί στο EUIPO είναι το επίμαχο στην υπό κρίση προδικαστική παραπομπή ( 12 ).

32.

Σε αυτή την περίπτωση, προκειμένου να καλυφθούν όλες οι πιθανότητες, κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση της νομοθεσίας τόσο περί σημάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και περί εθνικών σημάτων.

33.

Το αιτούν δικαστήριο υποβάλλει τα προδικαστικά του ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία του κανονισμού 2017/1001 και της οδηγίας 2015/2436. Εντούτοις, όπως προεκτέθηκε, δεν θεωρώ ότι οι διατάξεις των δύο αυτών νομοθετημάτων τυγχάνουν εφαρμογής στα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς, που έλαβαν χώρα το 1993 και τον Δεκέμβριο του 2006.

34.

Συγκεκριμένα:

35.

Εν πάση περιπτώσει, δεδομένου ότι το περιεχόμενο των δύο νομοθετικών ενοτήτων (αφενός της οδηγίας 89/104 και του κανονισμού 40/94 και αφετέρου της οδηγίας 2015/2436 και του κανονισμού 2017/1001) είναι παρόμοιο στον τομέα αυτόν, η συλλογιστική σχετικά με την πρώτη νομοθετική ενότητα μπορεί να επεκταθεί και στη δεύτερη. Για να τονίσω τον παραλληλισμό, θα επισημάνω τις υπάρχουσες αντιστοιχίες.

36.

O SW υποστηρίζει ότι το πρώτο προδικαστικό ερώτημα δεν είναι αναγκαίο για την έκβαση της κύριας δίκης ( 14 ). Προβάλλει ότι, εφόσον υπήρχε ομοφωνία των συνδικαιούχων για την παραχώρηση της αδείας χρήσεως, ( 15 ) είναι άνευ σημασίας αν αρκούσε πλειοψηφία για τη λήψη της απόφασης αυτής.

37.

Ο SW έχει πιθανόν δίκιο στην προσέγγισή του, ωστόσο δεν αποκλείεται το ερώτημα του αιτούντος δικαστηρίου να είναι κρίσιμο, αν το εν λόγω δικαστήριο θα ήθελε να προσδώσει ορισμένες έννομες συνέπειες στην περίπτωση που η τότε ομόφωνη απόφαση των συνδικαιούχων του σήματος θα μπορούσε να είχε ληφθεί και κατά πλειοψηφία.

38.

Από την άποψη αυτή, η δυνατότητα ένα σήμα που ανήκει από κοινού σε πλείονες δικαιούχους να παραχωρείται σε τρίτους κατά πλειοψηφία και όχι κατ’ ανάγκην με ομοφωνία, μπορεί ενδεχομένως να ασκεί επιρροή στις μεταγενέστερες μεταβολές στην άδεια χρήσης (ιδίως ως προς την ανάκλησή της). ( 16 )

39.

Η εταιρία Legea προέβαλε ως ένσταση απαραδέκτου την απουσία ρύθμισης στο δίκαιο της Ένωσης σχετικά με τις προϋποθέσεις διαμόρφωσης της βούλησης των συνδικαιούχων σήματος τόσο για την παραχώρηση αδείας χρήσεως σε τρίτον όσο και για την ανάκλησή της.

40.

Από τη διάταξη περί παραπομπής προκύπτει ότι, κατά το Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο), δεν είναι καθόλου προφανές ότι η νομοθεσία της Ένωσης μπορεί να δώσει λύση στο υπό εξέταση ζήτημα. Ακριβώς επειδή εγείρονται αμφιβολίες ως προς το ζήτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο διατυπώνει τα ερωτήματά του.

41.

Υπό τις συνθήκες αυτές τα προδικαστικά ερωτήματα όχι μόνον καλύπτονται από το τεκμήριο λυσιτέλειας ( 17 ), αλλά είναι και πρόσφορα για την ερμηνεία από το Δικαστήριο κανόνων του δικαίου της Ένωσης, προκειμένου αυτό να κρίνει αν οι κανόνες αυτοί τυγχάνουν εφαρμογής εν προκειμένω.

42.

Το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν οι σχετικοί κανόνες της Ένωσης επιτρέπουν, όταν σήμα ανήκει σε πλείονες συνδικαιούχους, τη λήψη απόφασης κατά πλειοψηφία για τη δωρεάν και επ’ αόριστον παραχώρηση της χρήσης του ή αν, αντιθέτως, απαιτείται ομοφωνία.

43.

Το ερώτημα αυτό εγείρει ζητήματα που έχουν απασχολήσει τους νομικούς από την εποχή του ρωμαϊκού δικαίου. Η συγκυριότητα, ο συλλογικός ή αλληλέγγυος χαρακτήρας της, οι πλειοψηφίες που απαιτούνται για τη λήψη αποφάσεων ανάλογα με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη σημασία τους για το κοινό πράγμα ή με τον χρόνο διάρκειας των έννομων συνεπειών τους, ή οι πλειοψηφίες που απαιτούνται για την έγκριση των πράξεων διοίκησης και διάθεσης των κοινών πραγμάτων, αποτελούν ζητήματα στα οποία δεν έχουν δοθεί πάντοτε οι ίδιες απαντήσεις ( 18 ).

44.

Το δίκαιο της Ένωσης περί σημάτων έχει τηρήσει σκόπιμη (και συνετή) σιγή ως προς τη ρύθμιση του κοινού δικαιώματος επί σήματος, η οποία πρέπει να επαφίεται στους οικείους εθνικούς κανόνες. Θα προσπαθήσω να το αναλύσω αυτό στις ακόλουθες σκέψεις σχετικά τόσο με τα σήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και με τα εθνικά σήματα που υπόκεινται σε εναρμόνιση. Θα αρχίσω με την ανάλυση της ίδιας της δυνατότητας να ανήκουν αμφότερα από κοινού σε πλείονα πρόσωπα.

45.

Τα σήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν είδος βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Κατά το άρθρο 5 του κανονισμού 40/94, «[κ]άθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, συμπεριλαμβανομένων των οντοτήτων δημοσίου δικαίου, δύναται να είναι δικαιούχος σήματος [της Ευρωπαϊκής Ένωσης]» ( 19 ).

46.

Ο κανονισμός 40/94 προβλέπει την περίπτωση που σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανήκει σε πλείονες συνδικαιούχους. Η ρητή αυτή πρόβλεψη υπάρχει σε αρκετές από τις διατάξεις του:

47.

Αντιθέτως προς τα σήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οδηγία 89/104 δεν περιέχει ρητές αναφορές στο κοινό δικαίωμα επί σήματος. Τούτο δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι το αποκλείει.

48.

Ο εθνικός νομοθέτης είναι ελεύθερος να διαμορφώσει το δικαίωμα κυριότητας επί του σήματος. Η οδηγία 89/104 δεν περιορίζει τη δράση του και, επομένως, ούτε απαγορεύει ούτε επιβάλλει να υπάρχει στην εσωτερική νομοθεσία πρόβλεψη ότι εθνικό σήμα μπορεί να ανήκει από κοινού σε πλείονα πρόσωπα.

49.

Εάν είναι δυνατόν το σήμα να ανήκει σε πλείονα πρόσωπα, τίθεται το ερώτημα πώς θα πρέπει να σχηματίσουν την κοινή βούληση, προκειμένου να παραχωρήσουν την άδεια χρήσης του σήματος σε τρίτους (ή, ενδεχομένως, προκειμένου να ανακαλέσουν την άδεια αυτή).

50.

Θα αναφερθώ και πάλι χωριστά στο καθεστώς των σημάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των εθνικών σημάτων.

51.

Κατά το άρθρο 22, παράγραφος 1, του κανονισμού 40/94 ( 23 ), «[ε]ίναι δυνατόν να παραχωρηθούν άδειες χρήσης σήματος [της Ευρωπαϊκής Ένωσης] για το σύνολο ή μέρος των προϊόντων ή υπηρεσιών για τα οποία έχει καταχωρηθεί και για το σύνολο ή τμήμα της [Ένωσης]. Οι άδειες [αυτές] μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη αποκλειστικές» ( 24 ).

52.

Κατά το άρθρο 97, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού ( 25 ), «[γ]ια όλα τα θέματα που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του [κανονισμού 40/94], το δικαστήριο σημάτων [της Ευρωπαϊκής Ένωσης] εφαρμόζει το εθνικό του δίκαιο».

53.

Ο κανονισμός 40/94 δεν καθορίζει τους όρους για τη σύναψη συμβάσεων με αντικείμενο την παραχώρηση αδειών χρήσης ούτε τους όρους για τη λύση τους. Από τη σιγή αυτή προκύπτει ότι εναπόκειται στο εθνικό δίκαιο η ρύθμιση των όρων αυτών, είτε πρόκειται για ένα και μόνον δικαιούχο του σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε για κοινό δικαίωμα πλειόνων προσώπων ( 26 ).

54.

Πράγματι, όπως επισημαίνει η Επιτροπή ( 27 ), για οτιδήποτε δεν ρυθμίζεται άμεσα σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με το καθεστώς του σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «αντικειμένου κυριότητας» εφαρμόζεται το οικείο εθνικό δίκαιο.

55.

Εάν τα ανωτέρω ισχύουν για τον κανόνα που διέπει το καθεστώς των σημάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά μείζονα λόγο ισχύουν στην περίπτωση ενός λιγότερου ανελαστικού ρυθμιστικού πεδίου, όπως είναι αυτό της εναρμόνισης των εθνικών σημάτων βάσει της οδηγίας 89/104.

56.

Πέραν της διακήρυξης της αποκλειστικότητας του δικαιώματος του δικαιούχου σήματος (άρθρο 5) και της δυνατότητας παραχώρησης αδειών χρήσης (άρθρο 8), η οδηγία 89/104 δεν υπεισέρχεται στη ρύθμιση ζητημάτων σχετικά με το κοινό δικαίωμα επί σήματος ούτε με την απόφαση παραχώρησης των εν λόγω αδειών ( 28 ).

57.

Στο πλαίσιο αυτό, το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο πρέπει να διαμορφώνεται η συλλογική βούληση για την παραχώρηση της χρήσης σήματος το οποίο ανήκει από κοινού σε πλείονα πρόσωπα, απαιτεί, κατά πρώτον, την προσφυγή στις εθνικές διατάξεις. Οι τελευταίες μπορούν με τη σειρά τους να παραπέμπουν στις συμφωνίες των συνδικαιούχων. Επικουρικώς, εφαρμόζονται οι γενικοί κανόνες του αστικού δικαίου κάθε κράτους μέλους ( 29 ).

58.

Οι αρχές της καλόπιστης συνεργασίας, της υπεροχής και της αποτελεσματικότητας του δικαίου της Ένωσης επιβάλλουν να διασφαλίζει το εθνικό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων περί κοινού δικαιώματος ενός σήματος, την πλήρη αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης ( 30 ).

59.

Στην υπό κρίση υπόθεση κανένα από τα στοιχεία που μνημονεύονται στην αίτηση προδικαστικής αποφάσεως ή στις παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο δεν υποδηλώνει ότι οι κανόνες που διέπουν το κοινό δικαίωμα επί σήματος στην Ιταλία καθιστούν αδύνατη ή υπερβολικά δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που παρέχουν οι κανόνες της Ένωσης.

60.

Το Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο) ζητεί να διευκρινισθεί αν το δίκαιο της Ένωσης:

61.

Με αυτή τη διατύπωση το ερώτημα δεν προσδιορίζει ποιος κανόνας δικαίου της Ένωσης τυγχάνει εφαρμογής, αλλά περιορίζεται στην επίκληση των «αρχών του δικαίου της ΕΕ» (χωρίς να τις διευκρινίζει). Αφού οι αρχές αυτές, εφόσον υπάρχουν, αποτυπώνονται στις διατάξεις του κανονισμού 40/94 και της οδηγίας 89/104 (ή, κατά περίπτωση, του κανονισμού 2017/1001 και της οδηγίας 2015/2436), η απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να βασίζεται στις διατάξεις αυτές.

62.

Στο πλαίσιο της οδηγίας 89/104 το Δικαστήριο έχει αναγνωρίσει τη δυνατότητα του δικαιούχου σήματος ο οποίος έχει παραχωρήσει την άδεια χρήσης σε τρίτο να άρει τη συγκατάθεση αυτή ( 31 ). Η δυνατότητα αυτή μπορεί εύκολα να ισχύσει και για την κοινωνία του επί του σήματος δικαιώματος (δηλαδή για το σύνολο των συνδικαιούχων).

63.

Εντούτοις, όπως συμβαίνει και με τις προϋποθέσεις παραχώρησης σε τρίτο της χρήσης σήματος, το δίκαιο της Ένωσης δεν περιέχει καμία πρόβλεψη σχετικά με τον τρόπο λήψης της απόφασης άρσης ή ανάκλησης της αδείας χρήσης, όταν πρόκειται για σήματα που ανήκουν από κοινού σε πλείονα πρόσωπα. Η εν λόγω απόφαση αποτελεί νομική πράξη, το δε δίκαιο της Ένωσης, το επαναλαμβάνω, ουδόλως ρυθμίζει τις προϋποθέσεις εκδόσεως στην περίπτωση πλειόνων συνδικαιούχων.

64.

Συνεπώς, εναπόκειται στο εθνικό δίκαιο να ρυθμίσει τις ιδιαιτερότητες των συμφωνιών σχετικά με την άρση ή την ανάκληση αδείας χρήσεως του σήματος το οποίο ανήκει από κοινού σε πλείονα πρόσωπα. Κατ’ αναλογίαν μπορεί να εφαρμοσθεί στην εν λόγω άρση ή ανάκληση η συλλογιστική που παρατίθεται ανωτέρω σχετικά με τη διαμόρφωση της συλλογικής συγκατάθεσης για την παραχώρηση της αδείας χρήσης, είτε πρόκειται για εθνικό σήμα είτε για σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

65.

Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων προτείνω να δοθεί η εξής απάντηση στο Corte suprema di cassazione (Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο, Ιταλία):

«Το άρθρο 5 της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, και το άρθρο 9, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 40/94 του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1993, για το κοινοτικό σήμα, καθώς και, κατά περίπτωση, οι αντίστοιχες διατάξεις της οδηγίας (ΕΕ) 2015/2436 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2015, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, και του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2017, για το σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

έχουν την έννοια ότι:

σε περίπτωση κοινού δικαιώματος επί σήματος, η διαμόρφωση της κοινής συγκατάθεσης των συνδικαιούχων είτε για την παραχώρηση σε τρίτον της αδείας χρήσεως του σήματος, ανεξαρτήτως του αν πρόκειται για εθνικό σήμα ή για σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε για τη λύση της συμφωνίας της παραχωρήσεως, διέπεται από τους εφαρμοστέους κανόνες του κράτους μέλους.»