62019CJ0578

EUR-Lex

Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

EUROPA
EUR-Lex home
EUR-Lex - 62019CJ0578 - EN

Help

Search tips

Need more search options? Use the Advanced search

Document 62019CJ0578

Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα) της 18ης Μαρτίου 2021.
X κατά Kuoni Travel Ltd.
Αίτηση του Supreme Court of the United Kingdom για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως.
Προδικαστική παραπομπή – Οδηγία 90/314/ΕΟΚ – Άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση – Οργανωμένα ταξίδια και οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις – Σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συναφθείσα μεταξύ διοργανωτή ταξιδίων και καταναλωτή – Ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση εκ μέρους άλλων παρόχων υπηρεσιών – Ζημίες προκληθείσες από πράξεις υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών – Απαλλαγή από την ευθύνη – Γεγονός που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον διοργανωτή ταξιδίων ή τον πάροχο υπηρεσιών – Έννοια του “παρέχοντος υπηρεσίες”.
Υπόθεση C-578/19.

ECLI identifier: ECLI:EU:C:2021:213

Language of the case

HTML

PDF

Document published in the digital reports of cases. They have official status.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τρίτο τμήμα)

της 18ης Μαρτίου 2021 ( *1 )

«Προδικαστική παραπομπή – Οδηγία 90/314/ΕΟΚ – Άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση – Οργανωμένα ταξίδια και οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις – Σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συναφθείσα μεταξύ διοργανωτή ταξιδίων και καταναλωτή – Ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση εκ μέρους άλλων παρόχων υπηρεσιών – Ζημίες προκληθείσες από πράξεις υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών – Απαλλαγή από την ευθύνη – Γεγονός που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον διοργανωτή ταξιδίων ή τον πάροχο υπηρεσιών – Έννοια του “παρέχοντος υπηρεσίες”»

Στην υπόθεση C-578/19,

με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) με απόφαση της 24ης Ιουλίου 2019, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 30 Ιουλίου 2019, στο πλαίσιο της δίκης

κατά

Kuoni Travel Ltd,

παρισταμένης της:

ABTA Ltd,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τρίτο τμήμα),

συγκείμενο από τους A. Prechal (εισηγήτρια), πρόεδρο τμήματος, N. Wahl, F. Biltgen, L. S. Rossi και J. Passer, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: M. Szpunar

γραμματέας: A. Calot Escobar

έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:

–	η X, εκπροσωπούμενη από τον R. Weir και την K. Deal, QC, καθώς και από τον P. Banks, solicitor,

–	η Kuoni Travel Ltd, εκπροσωπούμενη από τον W. Audland, QC, τις N. Ross και A. Burin, barristers, καθώς και από τον G. Tweddle, solicitor,

–	η ABTA Ltd, εκπροσωπούμενη από τον H. Stevens, QC, τον J. Hawkins, barrister, και τον T. Smith, solicitor,

–	η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τον A. Lewis και την C. Valero,

αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 10ης Νοεμβρίου 2020,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1	Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (ΕΕ 1990, L 158, σ. 59).

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της X, καταναλώτριας διαμένουσας στο Ηνωμένο Βασίλειο, και της Kuoni Travel Ltd (στο εξής: Kuoni), διοργανώτριας ταξιδίων εγκατεστημένης στο Ηνωμένο Βασίλειο, σχετικά με αξίωση αποζημιώσεως που προέβαλε η X λόγω ζημίας η οποία ανέκυψε από την πλημμελή εκτέλεση συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου που συνήφθη μεταξύ της X και της Kuoni (στο εξής: επίμαχη σύμβαση).

Το νομικό πλαίσιο

Το δίκαιο της Ένωσης

Η πρώτη, η δεύτερη, η τρίτη και η δέκατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 90/314 έχουν ως εξής:

«[εκτιμώντας] ότι ένας από τους κύριους στόχους της [Ευρωπαϊκής Ένωσης] είναι η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, σημαντικό στοιχείο της οποίας είναι ο τουριστικός τομέας·

ότι οι νομοθεσίες των κρατών μελών που αφορούν τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις […] παρουσιάζουν πολλές ανομοιότητες και ότι οι εθνικές πρακτικές στον τομέα αυτό διαφέρουν σημαντικά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εμποδίων στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών που αφορούν τα οργανωμένα ταξίδια και στρεβλώσεων στον ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρηματιών που είναι εγκατεστημένοι στα διάφορα κράτη μέλη·

ότι η θέσπιση κοινών κανόνων σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια θα συμβάλλει στην κατάργηση των εμποδίων αυτών καθώς και στη δημιουργία κοινής αγοράς υπηρεσιών, επιτρέποντας στους επιχειρηματίες που είναι εγκατεστημένοι σε ένα κράτος μέλος να προτείνουν τις υπηρεσίες τους σε άλλα κράτη μέλη και στους καταναλωτές της [Ένωσης] να απολαύουν αναλόγων συνθηκών ανεξάρτητα από το κράτος μέλος στο οποίο αγοράζουν ένα οργανωμένο ταξίδι·

[…]

ότι ο καταναλωτής πρέπει να απολαύει της προστασίας που προβλέπεται από την παρούσα οδηγία, ανεξάρτητα από το αν είναι μέρος της σύμβασης, εκδοχέας, ή μέλος ομάδας για λογαριασμό της οποίας ένα άλλο πρόσωπο συνήψε τη σύμβαση για ένα οργανωμένο ταξίδι».

Το άρθρο 1 της ως άνω οδηγίας προβλέπει τα ακόλουθα:

«Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση στο έδαφος της [Ένωσης].»

Το άρθρο 2 της εν λόγω οδηγίας ορίζει τα εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, νοούνται ως:

Οργανωμένο ταξίδι: ο προκαθορισμένος συνδυασμός τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα στοιχεία, εφόσον πωλείται ή προσφέρεται προς πώληση σε μία συνολική τιμή και εάν η διάρκεια της παροχής αυτής υπερβαίνει τις 24 ώρες ή περιλαμβάνει διανυκτέρευση:

α)

μεταφορά·

β)	δια[μον]ή·

γ)	άλλες τουριστικές υπηρεσίες μη συμπληρωματικές της μεταφοράς ή της διαμονής που αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού.

Η χωριστή τιμολόγηση διαφόρων στοιχείων ενός και του αυτού οργανωμένου ταξιδιού δεν απαλλάσσει τον διοργανωτή ή τον πωλητή από τις υποχρεώσεις της παρούσας οδηγίας.

2)	Διοργανωτής: το πρόσωπο το οποίο, κατά τρόπο μη ευκαιριακό, διοργανώνει ορισμένα ταξίδια και τα πωλεί ή τα προσφέρει προς πώληση απ’ ευθείας [ή] μέσω πωλητή.

3)	Πωλητής: το πρόσωπο που πωλεί ή προσφέρει προς πώληση το οργανωμένο ταξίδι που έχει προγραμματίσει ο διοργανωτής.

Καταναλωτής: το πρόσωπο που αγοράζει ή αναλαμβάνει να αγοράσει το οργανωμένο ταξίδι […] ή κάθε πρόσωπο εξ ονόματος του οποίου ο κύριος συμβαλλόμενος αναλαμβάνει να αγοράσει το οργανωμένο ταξίδι […] ή κάθε άλλο πρόσωπο στο οποίο ο κύριος συμβαλλόμενος ή ένας από τους άλλους δικαιούχους εκχωρεί το οργανωμένο ταξίδι […].

5)	Σύμβαση: η συμφωνία που συνδέει τον καταναλωτή προς τον διοργανωτή ή/και προς τον πωλητή.»

Το άρθρο 4, παράγραφος 6, δεύτερο εδάφιο, της οδηγίας 90/314 προβλέπει τα ακόλουθα:

«Στις περιπτώσεις [που ο καταναλωτής καταγγείλει τη σύμβαση σύμφωνα με την παράγραφο 5 ή, για οιονδήποτε λόγο, άνευ υπαιτιότητας του καταναλωτή, ο διοργανωτής ματαιώσει το οργανωμένο ταξίδι πριν από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία αναχώρησης], δικαιούται, εφόσον αυτό είναι δικαιολογημένο, να ζητήσει ενδεχομένως αποζημίωση είτε από τον διοργανωτή είτε από τον πωλητή για μη πλήρωση της σύμβασης, ανάλογα με τη σχετική νομοθεσία του συγκεκριμένου κράτους μέλους, εκτός εάν:

[…]

ii)	η ματαίωση δεν οφείλεται σε υπεράριθμες κρατήσεις αλλά ανάγεται σε λόγους ανωτέρας βίας, δηλαδή σε περιστάσεις που είναι ξένες προς τη βούληση του ενδιαφερομένου, ασυνήθεις και απρόβλεπτες, των οποίων οι συνέπειες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν όση επιμέλεια και αν είχε καταβληθεί.»

Το άρθρο 5, παράγραφοι 1 έως 3, της οδηγίας αυτής ορίζει τα εξής:

«1. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του διοργανωτή ή/και του πωλητή να στραφεί κατ’ αυτών των παρεχόντων υπηρεσίες.

2. Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής να φέρουν ευθύνη, εκτός αν αυτή η μη εκτέλεση ή πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες, διότι:

–	οι παραλείψεις που σημειώθηκαν κατά την εκτέλεση της συμβάσεως καταλογίζονται στον καταναλωτή,

–	οι παραλείψεις αυτές καταλογίζονται σε τρίτο πρόσωπο ξένο προς την παροχή των υπηρεσιών που προβλέπονται στη σύμβαση και έχουν απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο χαρακτήρα,

–	οι παραλείψεις αυτές οφείλονται σε λόγους ανωτέρας βίας, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 4, παράγραφος 6, δεύτερο εδάφιο, σημείο ii), ή σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψουν ή να αποτρέψουν.

[…]

3. Με την επιφύλαξη της παραγράφου 2, τέταρτο εδάφιο, οι παράγραφοι 1 και 2 δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο παρεκκλίσεως δυνάμει συμβατικής ρήτρας.

[…]»

Το δίκαιο του Ηνωμένου Βασιλείου

Η κανονιστική απόφαση του 1992

8	Η Package Travel, Package Holidays and Package Tours Regulations 1992 (κανονιστική απόφαση του 1992 περί οργανωμένων ταξιδίων, διακοπών και περιηγήσεων, στο εξής: κανονιστική απόφαση του 1992), της 22ας Δεκεμβρίου 1992, μετέφερε την οδηγία 90/314 στην εσωτερική έννομη τάξη του Ηνωμένου Βασιλείου.

Το άρθρο 15, παράγραφοι 1, 2 και 5, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992 προβλέπει τα εξής:

«1. Ο αντισυμβαλλόμενος ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για την προσήκουσα εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων ανεξαρτήτως αν υπεύθυνος για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών είναι ο ίδιος ή άλλοι πάροχοι υπηρεσιών, χωρίς να αποκλείεται η ενδεχόμενη άσκηση οποιουδήποτε ενδίκου βοηθήματος ή προβολή αξιώσεως του αντισυμβαλλομένου εναντίον των λοιπών παρόχων υπηρεσιών.

2. Ο αντισυμβαλλόμενος ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για οποιαδήποτε ζημία προκληθεί σε αυτόν λόγω αθέτησης ή πλημμελούς εκπληρώσεως της συμβάσεως, εκτός εάν η αθέτηση ή η πλημμελής εκπλήρωση αυτών δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα είτε δική του είτε των άλλων παρόχων υπηρεσιών, διότι:

a)	οι πλημμέλειες κατά την εκτέλεση της συμβάσεως καταλογίζονται στον καταναλωτή·

b)	οι πλημμέλειες αυτές καταλογίζονται σε τρίτο, άσχετο με την παροχή των υπηρεσιών που προβλέπονται στη σύμβαση, και έχουν απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο χαρακτήρα· ή

οι πλημμέλειες αυτές οφείλονται σε:

i)	ασυνήθιστα και απρόβλεπτα γεγονότα, ανεξάρτητα προς τη βούληση του προσώπου που τα επικαλείται, οι επιπτώσεις των οποίων δεν θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί παρά την επίδειξη της δέουσας επιμέλειας· ή σε

ii)	γεγονός, το οποίο ούτε ο αντισυμβαλλόμενος ούτε ο πάροχος των υπηρεσιών θα μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν, ακόμα κι αν ενεργούσαν με τη δέουσα επιμέλεια.

[…]

5. Με την επιφύλαξη των παραγράφων 3 και 4, η ευθύνη που απορρέει από τις παραγράφους 1 και 2 δεν μπορεί να αποκλειστεί με συμβατική απαλλακτική ρήτρα.»

Ο νόμος του 1982

Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Supply of Goods and Services Act 1982 (νόμου του 1982 περί προμήθειας αγαθών και παροχής υπηρεσιών), της 13ης Ιουλίου 1982, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως της κύριας δίκης, η Kuoni όφειλε να παρέχει τις συμβατικά προβλεπόμενες υπηρεσίες επιδεικνύοντας τη δέουσα μέριμνα και επιμέλεια.

Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα

Η X και ο σύζυγός της συνήψαν με την Kuoni την επίμαχη σύμβαση, βάσει της οποίας η εταιρία αυτή ανέλαβε την υποχρέωση παροχής πακέτου οργανωμένων διακοπών στη Σρι Λάνκα, το οποίο περιελάμβανε τις μετ’ επιστροφής πτήσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο και δεκαπέντε διανυκτερεύσεις, περιλαμβανομένων όλων των παροχών, σε ξενοδοχείο, από τις 8 έως τις 23 Ιουλίου 2010.

12	Η ρήτρα 2.2 της συμβάσεως αυτής ορίζει τα εξής: «Αντισυμβαλλόμενός σας είναι η [Kuoni]. Δεσμευόμαστε να σας παρασχεθούν όλες οι επιμέρους υπηρεσίες που αποτελούν το συνολικό πακέτο διακοπών για το οποίο συμβληθήκατε με την εταιρία μας.»

Η ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της εν λόγω συμβάσεως προβλέπει, αφενός, ότι η Kuoni αναλαμβάνει την ευθύνη στην περίπτωση κατά την οποία, «λόγω δικής [της] υπαιτιότητας ή λόγω υπαιτιότητας των αντιπροσώπων ή των παρόχων [της], οποιοδήποτε στοιχείο των παροχών οργανωμένου ταξιδίου, των οποίων η κράτηση ολοκληρώθηκε πριν από την αναχώρηση από το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν ανταποκρίνεται ούτε στις περιγραφές του ενημερωτικού φυλλαδίου ούτε στις εύλογα προσδοκώμενες προδιαγραφές του ταξιδίου, καθώς και σε περίπτωση θανάτου ή τραυματισμού [του αντισυμβαλλομένου] ή προσώπου το οποίο [τον] συνοδεύει λόγω δραστηριότητας στο πλαίσιο του οργανωμένου πακέτου διακοπών», και, αφετέρου, ότι η Kuoni αποποιείται «κάθε ευθύνη εάν, και στο βαθμό που, οποιαδήποτε πλημμέλεια ως προς την παροχή των ταξιδιωτικών υπηρεσιών […], ο θάνατος ή η ζημία δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα της εταιρίας ή οποιουδήποτε εκ των υπαλλήλων [της] ή παρόχων, αλλά [οφείλεται στον αντισυμβαλλόμενο] […] ή προκαλείται από απρόβλεπτες περιστάσεις τις οποίες, με κάθε δέουσα επιμέλεια, η [εν λόγω] εταιρία, οι υπάλληλοί [της] ή οι πάροχοι δεν μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν».

Στις 17 Ιουλίου 2010, ενώ κατευθυνόταν προς την υποδοχή του ξενοδοχείου όπου διέμενε, η X συνάντησε τον Ν, ηλεκτρολόγο και υπάλληλο του ξενοδοχείου, ο οποίος ήταν σε υπηρεσία και φορούσε τη στολή μέλους του προσωπικού του εν λόγω ξενοδοχείου. Αφού προσφέρθηκε να δείξει στη Χ συντομότερη διαδρομή προς την υποδοχή, ο Ν την παρέσυρε σε χώρο του μηχανοστασίου όπου της επιτέθηκε και τη βίασε.

Στο πλαίσιο της διαφοράς της κύριας δίκης, η X αξίωσε από την Kuoni την καταβολή αποζημιώσεως λόγω της επιθέσεως και του βιασμού που υπέστη, για τον λόγο ότι τα συγκεκριμένα γεγονότα συνιστούσαν πλημμελή εκτέλεση της επίμαχης συμβάσεως και παράβαση της κανονιστικής αποφάσεως του 1992. Η Kuoni αμφισβήτησε ότι η επίθεση και ο βιασμός που διέπραξε ο Ν συνιστούσαν παράβαση των υποχρεώσεων που υπείχε έναντι της Χ βάσει της συμβάσεως ή της κανονιστικής αποφάσεως του 1992. Προς στήριξη του ισχυρισμού αυτού, η Kuoni επικαλέσθηκε τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της εν λόγω συμβάσεως και το άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, σημείο ii, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

Το High Court of Justice (England & Wales) [ανώτερο δικαστήριο (Αγγλία και Ουαλία), Ηνωμένο Βασίλειο] απέρριψε την αγωγή αποζημιώσεως της X για τον λόγο ότι οι «παροχές οργανωμένου ταξιδίου» κατά τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της επίμαχης συμβάσεως δεν αφορούσαν μέλος του προσωπικού συντηρήσεως που συνοδεύει πελάτη στην υποδοχή. Εξάλλου, το εν λόγω δικαστήριο έκρινε, ως obiter dictum, ότι, εν πάση περιπτώσει, η Kuoni μπορούσε να επικαλεσθεί την ρήτρα περί απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, σημείο ii, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

Στην κατ’ έφεση δίκη, το Court of Appeal (England & Wales) [εφετείο (Αγγλία και Ουαλία), Ηνωμένο Βασίλειο] απέρριψε και την έφεση της Χ. Το δικαστήριο αυτό έκρινε ότι ένα μέλος του προσωπικού συντηρήσεως του ξενοδοχείου, το οποίο αναγνωρίσθηκε ως τέτοιο από τον πελάτη και το οποίο συνόδευε τον εν λόγω πελάτη στην υποδοχή του ξενοδοχείου, δεν ενέπιπτε στο πεδίο εφαρμογής της ρήτρας 5.10, στοιχείο b, της επίμαχης συμβάσεως. Έκρινε επίσης ότι η κανονιστική απόφαση του 1992 δεν αποσκοπεί στη διεύρυνση της δυνατότητας ασκήσεως αγωγής κατά διοργανωτή ταξιδίων λόγω της υπαίτιας συμπεριφοράς υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών, δεδομένου ότι η συμπεριφορά αυτή δεν εντάσσεται «στο πλαίσιο των καθηκόντων για την άσκηση των οποίων αυτός προσελήφθη», ο δε πάροχος υπηρεσιών δεν φέρει αντικειμενική ευθύνη για αλλότριες πράξεις είτε σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο προστασίας του καταναλωτή είτε σύμφωνα με το εφαρμοστέο στην περίπτωση του εν λόγω παρόχου αλλοδαπό δίκαιο. Τέλος, αποφάνθηκε, υπό τη μορφή obiter dictum, ότι η Kuoni δεν ευθυνόταν ούτε δυνάμει της ρήτρας 5.10, στοιχείο b, της εν λόγω συμβάσεως ούτε κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 15 της κανονιστικής αποφάσεως του 1992, διότι ο N δεν ήταν «πάροχος» κατά την έννοια των διατάξεων αυτών.

Διατυπώνοντας μειοψηφούσα άποψη, ένας δικαστής του Court of Appeal (England & Wales) [εφετείου (Αγγλία και Ουαλία), Ηνωμένο Βασίλειο] εξέφρασε αμφιβολίες ως προς την εκτίμηση ότι δεν θεμελιωνόταν ευθύνη του ξενοδοχείου, δυνάμει του αγγλικού δικαίου, για βιασμό που διαπράχθηκε από υπάλληλο φέροντα στολή, ο οποίος δημιουργεί στο κοινό την εντύπωση αξιόπιστου υπαλλήλου. Επισήμανε ότι, κατά το δίκαιο αυτό, πρόσωπο που αναλαμβάνει συμβατική ευθύνη εξακολουθεί να ευθύνεται προσωπικά για την εκτέλεση της συμβάσεως, ακόμη και αν αυτή εκπληρώνεται από τρίτο. Διευκρίνισε ότι η οδηγία 90/314 και η κανονιστική απόφαση του 1992 είχαν, κατ’ ουσίαν, ως σκοπό να παράσχουν στους παραθεριστές των οποίων οι διακοπές σημαδεύτηκαν από δυσάρεστα συμβάντα το δικαίωμα να στραφούν αγωγικώς κατά των αντισυμβαλλομένων τους. Κατά την άποψή του, ο διοργανωτής ταξιδίων πρέπει να μεριμνήσει για τη διευθέτηση των συνεπειών του ταξιδίου που σημαδεύτηκε από δυσάρεστα συμβάντα από κοινού με τους αντισυμβαλλομένους του, οι οποίοι οφείλουν, εν συνεχεία, να μεριμνήσουν για την επίλυση των προβλημάτων που ανέκυψαν μεταγενέστερα, είτε με τους υπαλλήλους τους είτε με τον εκάστοτε συνεργάτη υπεργολάβο. Επιπλέον, ο συγκεκριμένος δικαστής υποστήριξε ότι ουδόλως δικαιολογούνταν το συμπέρασμα ότι, σε περίπτωση εμπλοκής υπαλλήλου ή υπεργολάβου κατά την εκτέλεση της παροχής, η έννοια του «παρόχου» θα έπρεπε να περιορίζεται στην οικεία ξενοδοχειακή επιχείρηση. Πρόσθεσε ότι είναι αδιαμφισβήτητο ότι ορισμένοι εργαζόμενοι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πάροχοι υπηρεσιών.

Κατόπιν αιτήσεως αναιρέσεως, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) έκρινε ότι έπρεπε να αποφανθεί επί δύο βασικών ζητημάτων, τα οποία αφορούσαν, πρώτον, το ζήτημα αν η επίθεση και ο βιασμός που υπέστη η X συνιστούν πλημμελή εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων που υπέχει η Kuoni βάσει της επίμαχης συμβάσεως, και, δεύτερον, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, το ζήτημα κατά πόσον η Kuoni μπορεί να απαλλαγεί από την ευθύνη της για τη συμπεριφορά του Ν, επικαλούμενη τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της εν λόγω συμβάσεως και, ενδεχομένως, το άρθρο 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992.

20	Προκειμένου να αποφανθεί επί του δεύτερου ζητήματος, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) έκρινε ότι έπρεπε να υποβληθούν προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο.

Για τους σκοπούς της υπό εξέταση παραπομπής, το αιτούν δικαστήριο διευκρίνισε ότι έπρεπε να γίνει δεκτό ότι η συνοδεία της Χ προς τον χώρο υποδοχής από μέλος του προσωπικού του ξενοδοχείου αποτελούσε υπηρεσία εμπίπτουσα στις «υπηρεσίες ταξιδίου» που είχε αναλάβει να παράσχει η Kuoni και ότι ο βιασμός και η επίθεση που διαπράχθηκαν συνιστούσαν πλημμελή εκτέλεση της επίμαχης συμβάσεως.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1)

Σε περίπτωση μη εκτέλεσης ή πλημμελούς εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση μεταξύ διοργανωτή ή πωλητή με καταναλωτή η οποία έχει ως αντικείμενο την παροχή πακέτου οργανωμένων διακοπών, επί της οποίας εφαρμόζεται η οδηγία [90/314], και εφόσον η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκπλήρωση αυτών οφείλεται στις ενέργειες υπαλλήλου ξενοδοχειακής επιχείρησης, η οποία παρέχει τις εν λόγω συμβατικές υπηρεσίες:

α)	δύναται να εφαρμοστεί η εξαίρεση που προβλέπεται στη δεύτερη περίπτωση του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, δεύτερο μέρος, [της οδηγίας 90/314] και, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως,

β)	βάσει ποιων κριτηρίων καλείται το εθνικό δικαστήριο να εκτιμήσει εάν συντρέχει τέτοια περίπτωση;

Σε περίπτωση σύναψης σύμβασης μεταξύ διοργανωτή ή πωλητή με καταναλωτή η οποία έχει ως αντικείμενο την παροχή πακέτου οργανωμένων διακοπών, επί της οποίας εφαρμόζεται η οδηγία [90/314], και σε περίπτωση παροχής των εν λόγω συμβατικών υπηρεσιών από ξενοδοχειακή επιχείρηση, δύναται να θεωρηθεί ο υπάλληλος ξενοδοχειακής επιχείρησης “πάροχος υπηρεσιών”, στο πλαίσιο εφαρμογής της εξαιρέσεως που προβλέπεται από το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας [90/314];»

Επί του αιτήματος επαναλήψεως της προφορικής διαδικασίας

23	Μετά την ανάπτυξη των προτάσεων του γενικού εισαγγελέα, η Kuoni ζήτησε, με δικόγραφο που κατέθεσε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου στις 3 Δεκεμβρίου 2020, να διαταχθεί η επανάληψη της προφορικής διαδικασίας, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 83 του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου.

Με την ως άνω αίτησή της, η Kuoni διευκρινίζει ότι η επανάληψη αυτή πρέπει να διαταχθεί σε περίπτωση κατά την οποία το Δικαστήριο κρίνει ότι η υπό εξέταση υπόθεση πρέπει να επιλυθεί βάσει ερμηνείας του όρου «γεγονός», όπως αυτή στην οποία προέβη ο γενικός εισαγγελέας στα σημεία 78 έως 84 των προτάσεών του.

Βάσει του άρθρου 83 του Κανονισμού Διαδικασίας, το Δικαστήριο μπορεί οποτεδήποτε, αφού ακούσει τον γενικό εισαγγελέα, να διατάξει την επανάληψη της προφορικής διαδικασίας, ιδίως αν κρίνει ότι δεν έχει διαφωτιστεί επαρκώς, ή όταν ένας διάδικος, μετά τη λήξη της διαδικασίας αυτής, επικαλείται νέο πραγματικό περιστατικό δυνάμενο να ασκήσει αποφασιστική επιρροή επί της αποφάσεως του Δικαστηρίου, ή ακόμη όταν, προς επίλυση της διαφοράς, το Δικαστήριο χρειάζεται να στηριχθεί σε επιχείρημα επί του οποίου δεν διεξήχθη συζήτηση μεταξύ των διαδίκων.

Πρέπει, ωστόσο, να υπομνησθεί ότι, δυνάμει του άρθρου 252, δεύτερο εδάφιο, ΣΛΕΕ, ο γενικός εισαγγελέας διατυπώνει δημόσια, με πλήρη αμεροληψία και ανεξαρτησία, αιτιολογημένες προτάσεις επί των υποθέσεων οι οποίες, σύμφωνα με τον Οργανισμό του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαιτούν την παρέμβασή του. Το Δικαστήριο δεν δεσμεύεται ούτε από τις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα ούτε από την αιτιολογία βάσει της οποίας αυτός καταλήγει στις εν λόγω προτάσεις (απόφαση της 3ης Σεπτεμβρίου 2020, Τσεχική Δημοκρατία κατά Επιτροπής, C-742/18 P, EU:C:2020:628, σκέψη 25 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

Επιπλέον, ο Οργανισμός του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Κανονισμός Διαδικασίας του δεν προβλέπουν τη δυνατότητα των ενδιαφερόμενων μερών να απαντούν στις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα. Κατά συνέπεια, η διαφωνία με τις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν μπορεί να συνιστά, αυτή καθεαυτήν, λόγο που δικαιολογεί την επανάληψη της προφορικής διαδικασίας (απόφαση της 3ης Σεπτεμβρίου 2020, Τσεχική Δημοκρατία κατά Επιτροπής, C-742/18 P, EU:C:2020:628, σκέψη 26 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

Εν προκειμένω, οι διάδικοι της κύριας δίκης και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι κατά το άρθρο 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν τη δυνατότητα να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους επί του περιεχομένου του όρου «γεγονός», ο οποίος μνημονεύεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314.

Πράγματι, στο πλαίσιο του πρώτου υποβληθέντος ερωτήματος, το οποίο αφορά την ερμηνεία της διατάξεως αυτής και, επομένως, την ερμηνεία καθενός από τους όρους της, οι διάδικοι είχαν τη δυνατότητα να υποβάλουν γραπτές παρατηρήσεις στο Δικαστήριο και η Kuoni καθώς και οι λοιποί διάδικοι και ενδιαφερόμενοι υπέβαλαν τέτοιες παρατηρήσεις. Εξάλλου, ορισμένοι διάδικοι και ενδιαφερόμενοι έλαβαν ειδικώς θέση επί του όρου «γεγονός» στις γραπτές παρατηρήσεις τους. Επιπλέον, απαντώντας στην έβδομη γραπτή ερώτηση που έθεσε το Δικαστήριο στους διαδίκους, αυτοί είχαν εκ νέου τη δυνατότητα να διατυπώσουν την άποψή τους επί του περιεχομένου της εν λόγω διατάξεως.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, κρίνει ότι όλα τα κρίσιμα στοιχεία για την εκ μέρους του εκτίμηση των ερωτημάτων που του υπέβαλε το αιτούν δικαστήριο συζητήθηκαν κατ’ αντιμωλίαν ενώπιόν του και ότι, επομένως, δεν συντρέχει λόγος να διαταχθεί η επανάληψη της προφορικής διαδικασίας.

Επί των προδικαστικών ερωτημάτων

Με τα δύο ερωτήματά του, τα οποία πρέπει να εξετασθούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινισθεί αν το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314, καθόσον προβλέπει λόγο απαλλαγής του διοργανωτή οργανωμένου ταξιδίου από την ευθύνη για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση με αντικείμενο ταξίδι τέτοιου είδους, η οποία συνήφθη μεταξύ του διοργανωτή και καταναλωτή και η οποία διέπεται από την εν λόγω οδηγία, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως των συγκεκριμένων υποχρεώσεων οφειλομένης σε πράξεις υπαλλήλου ενός παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση, ο υπάλληλος αυτός πρέπει να χαρακτηρισθεί ως παρέχων υπηρεσίες για τους σκοπούς εφαρμογής της διατάξεως, ο δε διοργανωτής δύναται να απαλλαγεί από την ευθύνη του λόγω μη εκπληρώσεως ή λόγω πλημμελούς εκπληρώσεως, κατ’ εφαρμογήν της εν λόγω διατάξεως.

Όσον αφορά το πρώτο μέρος των ζητημάτων που εγείρει το αιτούν δικαστήριο, επισημαίνεται ότι, κατά το άρθρο 1 της οδηγίας 90/314, αυτή έχει ως σκοπό την προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση στο έδαφος της Ένωσης.

Όπως προκύπτει από το άρθρο 2 της οδηγίας 90/314, οι συμβάσεις τις οποίες αφορά η συγκεκριμένη οδηγία είναι συμβάσεις συναπτόμενες μεταξύ ενός καταναλωτή, αφενός, και ενός διοργανωτή ή πωλητή, αφετέρου, με αντικείμενο οργανωμένο ταξίδι που συνίσταται στην πώληση σε συνολική τιμή παροχής της οποίας η διάρκεια υπερβαίνει τις 24 ώρες ή περιλαμβάνει διανυκτέρευση συνδυάζουσα τουλάχιστον δύο εκ των τριών στοιχείων της μεταφοράς, της διαμονής και των λοιπών τουριστικών υπηρεσιών μη συμπληρωματικών της μεταφοράς ή της διαμονής που αποτελούν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδίου (στο εξής: συμβάσεις οργανωμένου ταξιδίου).

Προκειμένου να υλοποιηθεί η κατά το άρθρο της 1 προσέγγιση, με την οδηγία 90/314 θεσπίζεται, μεταξύ άλλων, καθεστώς συμβατικής ευθύνης των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδίων έναντι των καταναλωτών που έχουν συνάψει με αυτούς σύμβαση για τέτοια ταξίδια. Ειδικότερα, το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής και/ή ο πωλητής, οι οποίοι είναι συμβαλλόμενα μέρη τέτοιας συμβάσεως, να ευθύνονται έναντι του καταναλωτή για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση, ανεξαρτήτως αν οι συγκεκριμένες υποχρεώσεις πρέπει να εκπληρώνονται από τους ίδιους ή από άλλους παρόχους υπηρεσιών. Με το άρθρο 5, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας διευκρινίζεται επιπλέον ότι δεν χωρεί παρέκκλιση από την ευθύνη αυτή βάσει συμβατικής ρήτρας. Οι μόνες παρεκκλίσεις που επιτρέπονται από την οδηγία αυτή είναι εκείνες που απαριθμούνται περιοριστικώς στο άρθρο της 5, παράγραφος 2.

Το άρθρο 5, παράγραφοι 1 και 3, της οδηγίας 90/314 περιορίζει επομένως την ελευθερία των συμβαλλομένων στην περίπτωση συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου να καθορίζουν το περιεχόμενο των συμβατικών ρητρών που έχουν εφαρμογή μεταξύ αυτών, επιβάλλοντας στον διοργανωτή ευθύνη έναντι του καταναλωτή όσον αφορά την προσήκουσα εκτέλεση της συμβάσεως αυτής. Μία από τις ιδιαιτερότητες της ευθύνης αυτής είναι ότι καταλαμβάνει την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου εκ μέρους παρόχων υπηρεσιών. Εντούτοις, η οδηγία 90/314 δεν ορίζει την έννοια του «παρέχοντος υπηρεσίες» ούτε παραπέμπει ρητώς στο δίκαιο των κρατών μελών όσον αφορά το ζήτημα αυτό.

Σε τέτοια περίπτωση, από τις επιταγές τόσο της ομοιόμορφης εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης όσο και της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως προκύπτει ότι το γράμμα διατάξεως του δικαίου της Ένωσης πρέπει κατά κανόνα να ερμηνεύεται αυτοτελώς και ομοιόμορφα σε ολόκληρη την Ένωση (πρβλ. απόφαση της 16ης Ιουλίου 2020, Novo Banco, C-253/19, EU:C:2020:585, σκέψη 17 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

Συναφώς, κατά πάγια νομολογία, ο προσδιορισμός της σημασίας και του περιεχομένου φράσεων ως προς τις οποίες το δίκαιο της Ένωσης δεν παρέχει κανέναν ορισμό πρέπει να γίνεται σύμφωνα με το σύνηθες νόημά του στην καθημερινή γλώσσα, λαμβανομένων ταυτόχρονα υπόψη του πλαισίου εντός του οποίου αυτές χρησιμοποιούνται και των σκοπών που επιδιώκονται με τη ρύθμιση της οποίας αποτελούν μέρος (απόφαση της 10ης Μαρτίου 2005, EasyCar, C‑336/03, EU:C:2005:150, σκέψη 21 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

Κατά το σύνηθες νόημά του στην καθημερινή γλώσσα, ο όρος «παρέχων υπηρεσίες», κατά το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314, δηλώνει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει υπηρεσίες έναντι αμοιβής. Όπως επισήμανε και ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 54 των προτάσεών του, την ερμηνεία αυτή συμμερίζονται διάφορες γλωσσικές αποδόσεις της διατάξεως αυτής.

Επιπλέον, η ερμηνεία αυτή επιβεβαιώνεται από το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η επίμαχη διάταξη. Πράγματι, όπως προκύπτει από τη σκέψη 33 της παρούσας αποφάσεως, οι συμβάσεις οργανωμένου ταξιδίου έχουν ως αντικείμενο την παροχή συνδυασμού υπηρεσιών μεταφοράς, διαμονής και άλλων τουριστικών υπηρεσιών. Οι υποχρεώσεις, όμως, εκ των συμβάσεων αυτών έναντι του καταναλωτή οι οποίες υπάγονται στο καθεστώς συμβατικής ευθύνης του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314 μπορούν να εκπληρώνονται μέσω φυσικών ή νομικών προσώπων διαφορετικών από τον διοργανωτή, τα οποία παρέχουν υπηρεσίες έναντι αμοιβής.

Οι σκοποί οι οποίοι επιδιώκονται με την οδηγία 90/314 και οι οποίοι συνίστανται, μεταξύ άλλων, κατά την πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη αιτιολογική της σκέψη, στην εξάλειψη των εμποδίων στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού, καθώς και, κατά τη δέκατη αιτιολογική σκέψη της εν λόγω οδηγίας, στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών (απόφαση της 16ης Φεβρουαρίου 2012, Blödel-Pawlik, C-134/11, EU:C:2012:98, σκέψη 24 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία) επιρρωννύουν επίσης την ως άνω ερμηνεία του όρου «παρέχων υπηρεσίες», καθόσον διασφαλίζει ενιαίο περιεχόμενο της ευθύνης του διοργανωτή έναντι του καταναλωτή.

Τούτου δοθέντος, υπάλληλος παρέχοντος υπηρεσίες δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ο ίδιος ως παρέχων υπηρεσίες, κατά την έννοια του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314, στο μέτρο που δεν έχει συνάψει καμία συμφωνία με τον διοργανωτή οργανωμένων ταξιδίων, με σκοπό την παροχή υπηρεσιών σε αυτόν, αλλά περιορίζεται στην εκτέλεση εργασίας για λογαριασμό παρόχου υπηρεσιών ο οποίος συνήψε τέτοια συμφωνία με τον συγκεκριμένο διοργανωτή, οπότε οι πράξεις του εν λόγω υπαλλήλου, κατά την εκτέλεση της εργασίας αυτής, έχουν ως σκοπό, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, να συμβάλλουν στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων που υπέχει ο εργοδότης του πάροχος υπηρεσιών.

Επιπλέον, ο όρος «υπάλληλος» δηλώνει πρόσωπο που παρέχει την εργασία του στο πλαίσιο σχέσεως εξαρτήσεως με τον εργοδότη του και, επομένως, υπό τον έλεγχό του. Εξ ορισμού, όμως, ο παρέχων υπηρεσίες δεν υπόκειται σε καμία σχέση εξαρτήσεως οσάκις παρέχει τις υπηρεσίες του, οπότε ένας υπάλληλος δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως παρέχων υπηρεσίες για την εφαρμογή του άρθρου 5 της οδηγίας 90/314.

Ωστόσο, το γεγονός ότι υπάλληλος παρέχοντος υπηρεσίες δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ο ίδιος ως παρέχων υπηρεσίες στο πλαίσιο της εφαρμογής του καθεστώτος συμβατικής ευθύνης που θεσπίζεται με το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314 δεν αποκλείει το ενδεχόμενο οι πράξεις ή οι παραλείψεις του υπαλλήλου αυτού να μπορούν να εξομοιωθούν, για τις ανάγκες του συγκεκριμένου καθεστώτος, με εκείνες του παρέχοντος υπηρεσίες ο οποίος τον έχει προσλάβει.

Προκειμένου να εκτιμηθεί αν χωρεί τέτοια εξομοίωση, πρέπει, κατά πρώτον, να επισημανθεί ότι η ευθύνη του διοργανωτή κατά το άρθρο 5 της οδηγίας 90/314 αφορά αποκλειστικώς τις υποχρεώσεις εκ της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, όπως αυτή ορίζεται στην εν λόγω οδηγία, τις οποίες συνήψε ο διοργανωτής με τον συγκεκριμένο καταναλωτή. Επομένως, δεν επηρεάζει την ευθύνη των συμβαλλομένων ή τρίτων, η οποία απορρέει από άλλες υποχρεώσεις ή άλλα καθεστώτα ευθύνης, όπως εκείνο της ποινικής ευθύνης.

Εντούτοις, λαμβανομένου υπόψη του επιδιωκομένου με την οδηγία 90/314 σκοπού, ο οποίος υπομνήσθηκε στη σκέψη 40 της παρούσας αποφάσεως και ο οποίος συνίσταται, μεταξύ άλλων, στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών, οι υποχρεώσεις εκ συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, των οποίων η παράλειψη εκπληρώσεως ή η μη προσήκουσα εκπλήρωση στοιχειοθετούν ευθύνη του διοργανωτή, δεν μπορούν να ερμηνεύονται περιοριστικώς. Οι εν λόγω υποχρεώσεις περιλαμβάνουν το σύνολο των υποχρεώσεων που συνδέονται με την παροχή υπηρεσιών μεταφοράς και διαμονής και των τουριστικών υπηρεσιών που απορρέουν από τον σκοπό της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, ανεξαρτήτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρέπει να εκπληρώνονται από τον ίδιο τον διοργανωτή ή από παρέχοντες υπηρεσίες.

Στο μέτρο αυτό, η θεμελίωση της ευθύνης του διοργανωτή κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314 συνεπάγεται, όπως επισήμανε και ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 40 των προτάσεών του, την ύπαρξη συνδέσμου μεταξύ της πράξεως ή της παραλείψεως που προκάλεσε ζημία στον εν λόγω καταναλωτή και των υποχρεώσεων που υπέχει ο διοργανωτής από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου.

Κατά δεύτερον, υπενθυμίζεται ότι οι υποχρεώσεις που απορρέουν από σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου την οποία αφορά η οδηγία 90/314, όπως διευκρινίσθηκαν στη σκέψη 45 της παρούσας αποφάσεως, μπορούν να εκπληρώνονται από παρέχοντες υπηρεσίες οι οποίοι έχουν οι ίδιοι τη δυνατότητα να ενεργούν μέσω των υπό τον έλεγχό τους υπαλλήλων τους. Η τέλεση ή η παράλειψη ορισμένων πράξεων εκ μέρους των υπαλλήλων αυτών μπορεί, ως εκ τούτου, να συνιστά παράλειψη εκπληρώσεως ή πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου.

48	Κατά συνέπεια, η ως άνω μη εκπλήρωση ή πλημμελής εκπλήρωση, μολονότι οφείλεται σε πράξεις τις οποίες τέλεσαν υπάλληλοι ευρισκόμενοι υπό τον έλεγχο παρέχοντος υπηρεσίες, δύναται να στοιχειοθετήσει την ευθύνη του διοργανωτή σύμφωνα με το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314.

Η ερμηνεία αυτή επιρρωννύεται από τον σκοπό προστασίας των καταναλωτών τον οποίο επιδιώκει η οδηγία 90/314. Πράγματι, όπως επίσης επισήμανε, κατ’ ουσίαν, ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 62 των προτάσεών του, ελλείψει τέτοιας ευθύνης, θα γινόταν αδικαιολόγητη διάκριση μεταξύ, αφενός, της ευθύνης των διοργανωτών για τις πράξεις των παρόχων τους υπηρεσιών, σε περίπτωση κατά την οποία οι τελευταίοι εκπληρώνουν οι ίδιοι υποχρεώσεις εκ συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, και, αφετέρου, της ευθύνης, λόγω των ίδιων πράξεων, τις οποίες τέλεσαν υπάλληλοι των συγκεκριμένων παρόχων υπηρεσιών κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών, ενδεχόμενο το οποίο θα παρείχε στον διοργανωτή τη δυνατότητα να απαλλαγεί από την ευθύνη του.

Ως εκ τούτου, δυνάμει του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, η μη εκπλήρωση ή η πλημμελής εκπλήρωση υποχρεώσεως που απορρέει από σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου εκ μέρους υπαλλήλου του παρέχοντος υπηρεσίες συνεπάγεται την ευθύνη του διοργανωτή του εν λόγω ταξιδίου έναντι του καταναλωτή με τον οποίο συνήψε τη συγκεκριμένη σύμβαση, σε περίπτωση κατά την οποία η ως άνω μη εκπλήρωση ή η πλημμελής εκπλήρωση προκάλεσε ζημία στον εν λόγω καταναλωτή.

Εν προκειμένω, όπως συνάγεται από την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως, το αιτούν δικαστήριο στηρίζεται στην παραδοχή ότι η συνοδεία της Χ στον χώρο υποδοχής από μέλος του προσωπικού του ξενοδοχείου αποτελούσε υπηρεσία εμπίπτουσα στις υπηρεσίες ταξιδίου που είχε αναλάβει να παράσχει η Kuoni βάσει της επίμαχης συμβάσεως και ότι η εκ μέρους του N επίθεση και ο βιασμός που υπέστη η X συνιστούν πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως αυτής.

Ως εκ τούτου, σε περίπτωση, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, κατά την οποία διοργανωτής ταξιδίων, όπως η Kuoni, μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος έναντι καταναλωτή, όπως η X, για πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως που δεσμεύει τα συμβαλλόμενα μέρη, εφόσον αυτή οφείλεται σε συμπεριφορά υπαλλήλου παρέχοντος υπηρεσίες ο οποίος εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση.

Όσον αφορά το δεύτερο μέρος των ζητημάτων που εγείρει το αιτούν δικαστήριο, το οποίο μνημονεύθηκε στη σκέψη 31 της παρούσας αποφάσεως, επισημαίνεται ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314 προβλέπει παρεκκλίσεις από την ευθύνη διοργανωτή οργανωμένων ταξιδίων. Βάσει της διατάξεως αυτής, ο διοργανωτής ευθύνεται για ζημίες που υπέστη ο καταναλωτής λόγω της μη εκτελέσεως ή της πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, εκτός εάν αυτή η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε πταίσμα του διοργανωτή ούτε σε πταίσμα άλλου παρόχου υπηρεσιών, διότι ένας εκ των προβλεπομένων στη διάταξη αυτή λόγων απαλλαγής από την ευθύνη έχει εφαρμογή στην περίπτωσή του.

Μεταξύ των ως άνω λόγων απαλλαγής καταλέγεται εκείνος του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314, ο οποίος αφορά περιπτώσεις κατά τις οποίες η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως οφείλεται σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ούτε ο παρέχων υπηρεσίες θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια, να προβλέψουν ή να αποτρέψουν.

Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από τις σκέψεις 19 και 31 της παρούσας αποφάσεως, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινισθεί αν, σε περίπτωση κατά την οποία διοργανωτής οργανωμένων ταξιδίων ανέθεσε την εκτέλεση συμβάσεως, την οποία συνήψε με δύο καταναλωτές, σε παρέχοντα ξενοδοχειακές υπηρεσίες και κατά την οποία υπάλληλος του εν λόγω παρέχοντος υπηρεσίες διέπραξε επίθεση και βιασμό με θύμα τον έναν εκ των δύο καταναλωτών, η περίσταση αυτή μπορεί να συνιστά απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο γεγονός, κατά την έννοια του συγκεκριμένου λόγου απαλλαγής από την ευθύνη.

Επισημαίνεται συναφώς ότι, καθόσον ο συγκεκριμένος λόγος απαλλαγής συνιστά παρέκκλιση από τον κανόνα περί ευθύνης των διοργανωτών, κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/314, πρέπει να ερμηνεύεται στενά [βλ., κατ’ αναλογίαν, απόφαση της 22ας Ιανουαρίου 2020, Pensionsversicherungsanstalt (Παύση εργασίας μετά την ηλικία συνταξιοδότησης), C-32/19, EU:C:2020:25, σκέψη 38 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

Επιπλέον, πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατ’ εφαρμογήν της νομολογίας που μνημονεύεται στις σκέψεις 36 και 37 της παρούσας αποφάσεως, ο λόγος αυτός απαλλαγής πρέπει, ελλείψει παραπομπής στο εθνικό δίκαιο, να ερμηνεύεται κατά τρόπο αυτοτελή και ομοιόμορφο, λαμβανομένων υπόψη όχι μόνον του γράμματος της σχετικής διατάξεως, αλλά και του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται και του σκοπού που επιδιώκεται με την οδηγία 90/314.

Συναφώς, πρώτον, από το γράμμα του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314 προκύπτει ότι το απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο γεγονός που αφορά η διάταξη αυτή διακρίνεται από την περίπτωση ανωτέρας βίας. Πράγματι, η εν λόγω διάταξη προβλέπει την περίπτωση της ανωτέρας βίας ως διαφορετικό λόγο απαλλαγής από την ευθύνη και την ορίζει, παραπέμποντας στο άρθρο 4, παράγραφος 6, δεύτερο εδάφιο, σημείο ii, της εν λόγω οδηγίας ως περιστάσεις που είναι ξένες προς τη βούληση του ενδιαφερομένου, ασυνήθεις και απρόβλεπτες, των οποίων οι συνέπειες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν όση επιμέλεια και αν είχε καταβληθεί. Ο διαζευκτικός σύνδεσμος «ή» μεταξύ της ανωτέρας βίας η οποία μνημονεύεται στο πρώτο μέρος του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314 και του απρόβλεπτου ή αναπότρεπτου γεγονότος το οποίο μνημονεύεται στο δεύτερο μέρος της διατάξεως αυτής αποκλείει το ενδεχόμενο εξομοιώσεως του γεγονότος αυτού με περίπτωση ανωτέρας βίας.

Δεύτερον, το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314 απαλλάσσει τον διοργανωτή από την υποχρέωση να αποζημιώσει τον καταναλωτή για ζημίες που προκλήθηκαν είτε από απρόβλεπτα γεγονότα, ανεξαρτήτως αν αυτά είναι συνήθη, είτε από αναπότρεπτα γεγονότα, ανεξαρτήτως αν αυτά είναι προβλέψιμα ή συνήθη.

Τρίτον, από το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314 προκύπτει ότι οι λόγοι απαλλαγής που απαριθμούνται στις διάφορες περιπτώσεις της διατάξεως αυτής διευκρινίζουν τις συγκεκριμένες περιπτώσεις στις οποίες η μη εκπλήρωση ή η πλημμελής εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου δεν καταλογίζονται ούτε στον διοργανωτή ούτε σε άλλον παρέχοντα υπηρεσίες, διότι ουδόλως δύναται να τους αποδοθεί υπαιτιότητα. Η απουσία αυτή υπαιτιότητας συνεπάγεται ότι το αναπότρεπτο ή απρόβλεπτο γεγονός που διαλαμβάνεται στο άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314 πρέπει να ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι αφορά γεγονός ή συμβάν που δεν εμπίπτει στη σφαίρα ελέγχου του διοργανωτή ή του παρέχοντος υπηρεσίες.

Δεδομένου, όμως, ότι, για τους λόγους που εκτίθενται στη σκέψη 48 της παρούσας αποφάσεως, οι πράξεις ή οι παραλείψεις υπαλλήλου παρέχοντος υπηρεσίες κατά την εκπλήρωση υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συνεπάγονται μη εκπλήρωση ή πλημμελή εκπλήρωση των εν λόγω υποχρεώσεων του διοργανωτή έναντι του καταναλωτή εμπίπτουν στην ως άνω σφαίρα ελέγχου, οι συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις δεν μπορούν να θεωρηθούν αναπότρεπτα ή απρόβλεπτα γεγονότα, κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314.

Κατά συνέπεια, πρέπει να γίνει δεκτό ότι δεν χωρεί επίκληση του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314 προκειμένου να απαλλαγούν οι διοργανωτές από την υποχρέωσή τους αποκαταστάσεως των ζημιών τις οποίες υφίστανται καταναλωτές λόγω μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως των υποχρεώσεων εκ συμβάσεων οργανωμένων ταξιδίων που συνήψαν με τους διοργανωτές αυτούς, σε περίπτωση κατά την οποία οι συγκεκριμένες παραβάσεις οφείλονται σε πράξεις ή παραλείψεις υπαλλήλων των παρόχων υπηρεσιών που εκπληρώνουν τις εν λόγω υποχρεώσεις.

Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των προεκτεθέντων, στα υποβληθέντα προδικαστικά ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314, καθόσον προβλέπει λόγο απαλλαγής του διοργανωτή οργανωμένου ταξιδίου από την ευθύνη για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση με αντικείμενο ταξίδι τέτοιου είδους, η οποία συνήφθη μεταξύ του διοργανωτή και καταναλωτή και η οποία διέπεται από την εν λόγω οδηγία, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως των συγκεκριμένων υποχρεώσεων οφειλομένης σε πράξεις υπαλλήλου ενός παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση:

–	ο υπάλληλος αυτός δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως παρέχων υπηρεσίες για τους σκοπούς εφαρμογής της διατάξεως αυτής,

–	ο δε διοργανωτής δεν δύναται να απαλλαγεί από την ευθύνη του λόγω μη εκπληρώσεως ή λόγω πλημμελούς εκπληρώσεως, κατ’ εφαρμογήν της εν λόγω διατάξεως.

Επί των δικαστικών εξόδων

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σε αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τρίτο τμήμα) αποφαίνεται:

Το άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, καθόσον προβλέπει λόγο απαλλαγής του διοργανωτή οργανωμένου ταξιδίου από την ευθύνη για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση με αντικείμενο ταξίδι τέτοιου είδους, η οποία συνήφθη μεταξύ του διοργανωτή και καταναλωτή και η οποία διέπεται από την εν λόγω οδηγία, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως των συγκεκριμένων υποχρεώσεων οφειλομένης σε πράξεις υπαλλήλου ενός παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση:

–	ο υπάλληλος αυτός δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως παρέχων υπηρεσίες για τους σκοπούς εφαρμογής της διατάξεως αυτής,

–	ο δε διοργανωτής δεν δύναται να απαλλαγεί από την ευθύνη του λόγω μη εκπληρώσεως ή λόγω πλημμελούς εκπληρώσεως, κατ’ εφαρμογήν της εν λόγω διατάξεως.

(υπογραφές)

( *1 ) Γλώσσα διαδικασίας: η αγγλική.

Top

Choose the experimental features you want to try