1.

Η Budapesti Közlekedési Zrt. (στο εξής: αναθέτουσα αρχή) συνήψε, το 2006 και το 2009, δύο δημόσιες συμβάσεις με αντικείμενο την κατασκευή της γραμμής 4 του μετρό της Βουδαπέστης. Το 2017 ο Közbeszerzési Hatóság Elnöke (πρόεδρος της αρχής δημοσίων συμβάσεων, στο εξής: πρόεδρος της ΑΔΣ) κίνησε, δυνάμει εθνικών διατάξεων που θεσπίσθηκαν το 2015, αυτεπαγγέλτως διαδικασίες προσφυγής με αντικείμενο τροποποιήσεις των συμβάσεων αυτών που πραγματοποιήθηκαν το 2009 και το 2010. Κατόπιν των διαδικασιών αυτών, η Közbeszerzési Döntőbizottság (επιτροπή διαιτησίας δημοσίων συμβάσεων, στο εξής: επιτροπή διαιτησίας) επέβαλε στην αναθέτουσα αρχή και στους προσφέροντες πρόστιμα.

2.

Το κύριο ζήτημα που εγείρεται στις εν λόγω υποθέσεις μπορεί να συνοψισθεί ως εξής: επιτρέπει το δίκαιο της Ένωσης την αυτεπάγγελτη κίνηση διαδικασιών προσφυγής από δημόσιες αρχές, με αντικείμενο τροποποιήσεις δημοσίων συμβάσεων, μετά τη λήξη των αποκλειστικών προθεσμιών που προβλέπονταν σχετικώς στην εθνική νομοθετική ρύθμιση που ίσχυε κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των τροποποιήσεων, εφόσον οι προσφυγές αυτές καταλήγουν στην επιβολή κυρώσεων, σε αμφότερα τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης, μετά την πάροδο ετών από την πραγματοποίηση των τροποποιήσεων;

3.

Κατά την άποψή μου, το δίκαιο της Ένωσης ούτε επιτάσσει ούτε εμποδίζει τις αυτεπαγγέλτως κινούμενες διαδικασίες προσφυγής όσον αφορά δημόσιες συμβάσεις ή τις τροποποιήσεις τους. Ωστόσο, η ισχύουσα στο δίκαιο της Ένωσης αρχή της ασφάλειας δικαίου απαγορεύει στις εθνικές δημόσιες αρχές να κινούν τέτοιες διαδικασίες προσφυγής μετά τη λήξη των ισχυουσών προθεσμιών παραγραφής.

4.

Το άρθρο 1 της οδηγίας 89/665/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1989, για το συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων περί της εφαρμογής των διαδικασιών προσφυγής στον τομέα της σύναψης συμβάσεων κρατικών προμηθειών και δημοσίων έργων ( 2 ), και το άρθρο 1 της οδηγίας 92/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 25ης Φεβρουαρίου 1992, για το συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με την εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων στις διαδικασίες σύναψης των συμβάσεων φορέων οι οποίοι λειτουργούν στους τομείς του ύδατος, της ενέργειας, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών ( 3 ), όπως τροποποιήθηκαν με την οδηγία 2007/66 ( 4 ), προβλέπουν, εκάστη για το πεδίο εφαρμογής της, τα εξής:

«1.   […]

Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε […] οι αποφάσεις που λαμβάνουν οι αναθέτουσες αρχές να υπόκεινται στην άσκηση αποτελεσματικών και, ιδίως, όσο το δυνατόν ταχύτερων προσφυγών, υπό τις προϋποθέσεις που θέτουν τα [κατωτέρω άρθρα], λόγω του ότι οι αποφάσεις αυτές έχουν ληφθεί κατά παράβαση της κοινοτικής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων ή των εθνικών κανόνων που μεταφέρουν την εν λόγω νομοθεσία.

[…]

3.   Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε οι διαδικασίες προσφυγής να είναι διαθέσιμες, σύμφωνα με τους κανόνες που είναι δυνατό[ν] να θεσπίζουν τα κράτη μέλη, τουλάχιστον [από/σε] οιοδήποτε πρόσωπο έχει ή είχε συμφέρον να του ανατεθεί συγκεκριμένη σύμβαση και το οποίο υπέστη ή ενδέχεται να υποστεί ζημία από εικαζόμενη παράβαση.

[…]»

5.

Επιπλέον, η αιτιολογική σκέψη 25 της οδηγίας 2007/66 έχει ως εξής:

«[…] η αναγκαιότητα να εξασφαλιστεί διαχρονικά η ασφάλεια δικαίου των αποφάσεων που λαμβάνουν οι αναθέτουσες αρχές και οι αναθέτοντες φορείς απαιτεί τον καθορισμό μιας εύλογης ελάχιστης προθεσμίας παραγραφής των προσφυγών με τις οποίες ζητείται να κηρυχθεί ανενεργή μια σύμβαση».

6.

Περαιτέρω, η αιτιολογική σκέψη 27 της οδηγίας 2007/66 ορίζει τα εξής: «[…] [γ]ια λόγους ασφάλειας δικαίου η εκτελεστότητα του ανενεργού μιας σύμβασης είναι περιορισμένη χρονικά. Η αποτελεσματικότητα των προθεσμιών αυτών θα πρέπει να γίνεται σεβαστή».

7.

Η αιτιολογική σκέψη 122 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, σχετικά με τις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων και την κατάργηση της οδηγίας 2004/18/ΕΚ ( 5 ), και η αιτιολογική σκέψη 128 της οδηγίας 2014/25/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, σχετικά με τις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων φορέων που δραστηριοποιούνται στους τομείς του ύδατος, της ενέργειας, των μεταφορών και των ταχυδρομικών υπηρεσιών και την κατάργηση της οδηγίας 2004/17/ΕΚ ( 6 ), αναφέρουν ότι οι οδηγίες 89/665 και 92/13, αντίστοιχα, «δεν επηρεάζ[ουν]» τις διαδικασίες προσφυγής που προβλέπονται στις οδηγίες αυτές. Ωστόσο, «οι πολίτες, τα ενδιαφερόμενα μέρη, είτε οργανωμένα είτε όχι, καθώς και άλλα πρόσωπα ή φορείς που δεν έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες προσφυγής σύμφωνα με [οποιαδήποτε από τις εν λόγω οδηγίες] έχουν ως φορολογούμενοι έννομο συμφέρον να διεξάγονται κατά τρόπο ορθό οι διαδικασίες [σύναψης δημοσίων συμβάσεων]. Θα πρέπει, λοιπόν, να έχουν τη δυνατότητα, με τρόπο διαφορετικό από το σύστημα προσφυγής που προβλέπ[ουν οι εν λόγω οδηγίες] και [χωρίς να απαιτείται απαραιτήτως η παρουσία τους ενώπιον δικαστηρίων/χωρίς να τους αναγνωρίζεται απαραιτήτως ικανότητα διαδίκου ενώπιον δικαστηρίου], να γνωστοποιούν πιθανές παραβιάσεις της οδηγίας σε αρμόδια αρχή ή υπηρεσία. Για να αποφεύγονται οι αλληλεπικαλύψεις μεταξύ υφιστάμενων αρχών ή [δομών/υπηρεσιών], τα κράτη μέλη θα πρέπει να μπορούν να προβλέπουν τη δυνατότητα προσφυγής σε γενικές αρχές ή [δομές/υπηρεσίες] παρακολούθησης, σε τομεακά όργανα εποπτείας, σε δημοτικές αρχές εποπτείας, σε αρχές ανταγωνισμού, στον διαμεσολαβητή ή σε εθνικές αρχές ελέγχου».

8.

Το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25, που επιγράφονται «Επιβολή» και εντάσσονται στον τίτλο IV «Διακυβέρνηση», προβλέπουν τα εξής:

«[…]

2.   Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι παρακολουθείται η εφαρμογή των κανόνων των διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων.

Όταν οι αρχές ή οι δομές παρακολούθησης εντοπίζουν, ιδία πρωτοβουλία ή κατόπιν [περιέλευσης σε αυτές/λήψης] πληροφοριών, συγκεκριμένες παραβιάσεις ή συστημικά προβλήματα, έχουν την εξουσία να υποδεικνύουν τα προβλήματα αυτά στις αρχές ελέγχου, στα δικαστήρια ή σε άλλες αρμόδιες αρχές ή δομές, όπως ο διαμεσολαβητής (ombudsman), τα κοινοβούλια των κρατών ή οι επιτροπές τους.

[…]»

9.

Το άρθρο 303, παράγραφος 1, του közbeszerzésekről szóló 2003. évi CXXIX. törvény (νόμου CXXIX του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις· στο εξής: νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις) έχει ως εξής:

«Τα συμβαλλόμενα μέρη δύνανται να τροποποιούν το σκέλος της σύμβασης που καθορίζεται βάσει των όρων που περιέχει η προκήρυξη του διαγωνισμού ή τα σχετικά με αυτήν έγγραφα, καθώς και βάσει του περιεχομένου της προσφοράς, μόνον εφόσον η σύμβαση θίγει ουσιώδες και θεμιτό συμφέρον ενός των συμβαλλομένων μερών λόγω γεγονότος που επήλθε μετά τη σύναψη της σύμβασης –για αιτία η οποία δεν μπορούσε να προβλεφθεί κατά τον χρόνο σύναψης της σύμβασης.»

10.

Το άρθρο 306/Α έχει την ακόλουθη διατύπωση:

«(1)   Σύμβαση που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος νόμου είναι άκυρη σε περίπτωση που

[…]».

11.

Κατά το άρθρο 307, παράγραφος 3, «[ο] Közbeszerzési Hatóság Elnöke [(πρόεδρος του συμβουλίου δημοσίων συμβάσεων)] λαμβάνει την πρωτοβουλία να κινήσει αυτεπαγγέλτως διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας], εφόσον πιθανολογείται ότι η τροποποίηση της σύμβασης έχει πραγματοποιηθεί κατά παράβαση του άρθρου 303 […]».

12.

Το άρθρο 327 προβλέπει τα εξής:

«(1)   Τα ακόλουθα όργανα ή πρόσωπα μπορούν με πρωτοβουλία τους να κινούν αυτεπαγγέλτως διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας] αν, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, λαμβάνουν γνώση συμπεριφοράς ή παράλειψης που αντιβαίνει στον παρόντα νόμο:

(2)   Διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας] μπορεί να κινηθεί αυτεπαγγέλτως:

[…]»

13.

Κατά το άρθρο 328, παράγραφος 1:

«O πρόεδρος του συμβουλίου δημοσίων συμβάσεων μπορεί με πρωτοβουλία του να κινήσει αυτεπαγγέλτως διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας]

[…]

14.

Κατά το άρθρο 379, παράγραφος 2:

«Το συμβούλιο [δημοσίων συμβάσεων] […]

(l) παρακολουθεί επισταμένως την τροποποίηση και την εκτέλεση των συμβάσεων που έχουν συναφθεί κατόπιν διαδικασίας σύναψης δημόσιας σύμβασης (άρθρο 307, παράγραφος 4).»

15.

Το άρθρο 152 του közbeszerzésekről szóló 2015. évi CXLIII. törvény (νόμου CXLIII του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις· στο εξής: νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις) προβλέπει τα εξής:

«(1)   Τα ακόλουθα όργανα ή πρόσωπα μπορούν με πρωτοβουλία τους να κινούν αυτεπαγγέλτως διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας] αν, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, λαμβάνουν γνώση συμπεριφοράς ή παράλειψης που αντιβαίνει στον παρόντα νόμο:

(2)   Όργανο ή πρόσωπο από τα μνημονευόμενα στην παράγραφο 1 μπορεί με πρωτοβουλία του να κινήσει αυτεπαγγέλτως διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας] εντός εξήντα ημερών από την ημερομηνία κατά την οποία το εν λόγω όργανο ή πρόσωπο έλαβε γνώση της παράβασης, αλλά

[…]»

16.

Το άρθρο 153, παράγραφος 1, έχει την ακόλουθη διατύπωση:

«[Ο πρόεδρος της ΑΔΣ] μπορεί με πρωτοβουλία του να κινήσει αυτεπαγγέλτως τη διαδικασία ενώπιον της [επιτροπής διαιτησίας] […]

[…]»

17.

Το άρθρο 187 προβλέπει τα εξής:

«[…]

2.   Η αρχή [δημοσίων συμβάσεων] […]

18.

Το άρθρο 197, παράγραφος 1, έχει ως εξής:

«Οι διατάξεις του παρόντος νόμου έχουν εφαρμογή επί των συμβάσεων που συνάπτονται κατόπιν διαδικασιών ανάθεσης [...] ή διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων οι οποίες κινούνται μετά την έναρξη ισχύος του, επί των διαγωνισμών μελετών που προκηρύσσονται μετά την ημερομηνία αυτή, καθώς και επί των σχετικών διαδικασιών προσφυγής, οι οποίες κινούνται κατόπιν αίτησης, άλλης ενέργειας ή αυτεπαγγέλτως, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών συμβιβαστικής επίλυσης διαφορών. Οι διατάξεις του άρθρου 139, του άρθρου141, του άρθρου142, του άρθρου 153, παράγραφος 1, στοιχείο c, και του άρθρου 175 έχουν εφαρμογή επί της δυνατότητας τροποποίησης, χωρίς διεξαγωγή νέας διαδικασίας σύναψης δημόσιας σύμβασης, των συμβάσεων οι οποίες έχουν συναφθεί κατόπιν διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων οι οποίες κινήθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, καθώς και επί της παρακολούθησης των τροποποιήσεων και της εκτέλεσης των συμβάσεων, οι δε διατάξεις του κεφαλαίου XXI έχουν εφαρμογή επί των σχετικών διαδικασιών προσφυγής.»

19.

Το άρθρο 80, παράγραφος 3, του 2007–2013 programozási időszakban az Európai Regionális Fejlesztési Alapból, az Európai Szociális Alapból és a Kohéziós Alapból származó támogatások felhasználásának rendjéről szóló 4/2011. (I. 28.) Korm. rendelet [κυβερνητικού διατάγματος 4/2011, της 28ης Ιανουαρίου 2011, σχετικά με τη χρήση των ενισχύσεων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Συνοχής για την περίοδο προγραμματισμού 2007‑2013] έχει ως εξής:

«Ο δικαιούχος και οι φορείς που συμμετέχουν στην καταβολή ενισχύσεων τηρούν χωριστά λογιστικά βιβλία για κάθε επιμέρους έργο, καταχωρίζουν χωριστά όλα τα έγγραφα που αφορούν το κάθε έργο και τα διατηρούν έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020 τουλάχιστον.»

20.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2005 η αναθέτουσα αρχή δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκήρυξη διαγωνισμού με αντικείμενο την «απόκτηση συστήματος παρακολούθησης για την καταγραφή των κινήσεων των δομών και τον έλεγχο του θορύβου και των κραδασμών κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου κατασκευής της γραμμής 4 του μετρό της Βουδαπέστης [(Ουγγαρία)]». Η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης υπερέβαινε τα κατώτατα όρια της Κοινότητας (ΕΕ). Το έργο έλαβε χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος για τις Μεταφορές).

21.

Η σύμβαση ανατέθηκε σε κοινοπραξία φορέων παροχής υπηρεσιών, η οποία απαρτιζόταν από τις εταιρίες Sol-Data SA (η οποία μεταγενέστερα άλλαξε την επωνυμία της σε SIXENSE Soldata) και HUNGEOD Kft. Την 1η Μαρτίου 2006 η αναθέτουσα αρχή συνήψε δημόσια σύμβαση με τα μέλη της Sol-Data – Hungeod Konzorcium.

22.

Στις 5 Οκτωβρίου 2009 τα συμβαλλόμενα μέρη τροποποίησαν τη σύμβαση, επικαλούμενα τη συνδρομή απρόβλεπτων περιστάσεων. Στις 18 Νοεμβρίου 2009 δημοσιεύθηκε στην Közbeszerzési Értesítő (επίσημο δελτίο δημοσίων συμβάσεων) ανακοίνωση σχετικά με την τροποποίηση της σύμβασης.

23.

Κατά τη διάταξη περί παραπομπής, διαδικασία προσφυγής με αντικείμενο την τροποποίηση της σύμβασης με τη Sol-Data SA και τη HUNGEOD Kft. κινήθηκε αυτεπαγγέλτως από την Az Európai Támogatásokat Auditáló Főigazgatóság (γενική διεύθυνση ελέγχου των ευρωπαϊκών ενισχύσεων). Ωστόσο, στις 9 Νοεμβρίου 2010, η επιτροπή διαιτησίας απέρριψε την εν λόγω προσφυγή ως εκπρόθεσμη.

24.

Στις 29 Μαΐου 2017 ο πρόεδρος της αρχής δημοσίων συμβάσεων, ο οποίος είχε ασκήσει παρέμβαση υπέρ της επιτροπής διαιτησίας, κίνησε αυτεπάγγελτη διαδικασία, σύμφωνα με το άρθρο 153, παράγραφος 1, στοιχείο c, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, κατά της HUNGEOD Kft., της Sol-Data και της αναθέτουσας αρχής (στο εξής: προσφεύγουσες). Κατά την άποψή του, οι προσφεύγουσες, τροποποιώντας την επίμαχη σύμβαση, παρέβησαν το άρθρο 303, παράγραφος 1, του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις, καθότι δεν πληρούνταν οι προβλεπόμενες στην εν λόγω διάταξη προϋποθέσεις τροποποίησης. Ο πρόεδρος της ΑΔΣ προσδιόρισε ως ημερομηνία της παράβασης την ημερομηνία τροποποίησης της σύμβασης, ήτοι την 5η Οκτωβρίου 2009. Εντούτοις, επισήμανε ότι η 30ή Μαρτίου 2017 ήταν η ημερομηνία κατά την οποία ο ίδιος έλαβε γνώση της παράβασης.

25.

Στις 3 Αυγούστου 2017 η επιτροπή διαιτησίας έκρινε, με την επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης απόφαση, ότι οι προσφεύγουσες παρέβησαν το άρθρο 303 του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις.

26.

Στην απόφασή της, προτού αποφανθεί επί της ουσίας, η επιτροπή διαιτησίας απέρριψε διαδικαστική ένσταση όσον αφορά το ζήτημα αν ο πρόεδρος της ΑΔΣ κίνησε εμπροθέσμως τη διαδικασία. Κατά την επιτροπή διαιτησίας, καίτοι ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις έχει εφαρμογή επί της ουσίας της υπόθεσης, επί της διαδικασίας έχει εφαρμογή ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Το άρθρο 197, παράγραφος 1, δεύτερη περίοδος, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις προβλέπει, ως μεταβατική διάταξη, ότι ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις πρέπει να έχει εφαρμογή, μεταξύ άλλων, επί της παρακολούθησης των τροποποιήσεων των συμβάσεων που έχουν συναφθεί στο πλαίσιο διαδικασιών σύναψης δημόσιας σύμβασης που κινήθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, καθώς και ότι το κεφάλαιο του εν λόγω νόμου το οποίο αφορά τους κανόνες που διέπουν τις διαδικασίες προσφυγής πρέπει να έχει εφαρμογή επί των διαδικασιών προσφυγής που συναρτώνται με την παρακολούθηση των τροποποιήσεων αυτών. Ως εκ τούτου, η επιτροπή διαιτησίας έκρινε ότι οι προσφεύγουσες δεν μπορούσαν να επικαλεσθούν τις αρχές της μη αναδρομικότητας και της ασφάλειας δικαίου. Επομένως, ορθώς ο πρόεδρος της ΑΔΣ κίνησε διαδικασία προσφυγής εντός των προθεσμιών που προβλέπονται στο άρθρο 152, παράγραφος 2, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις.

27.

Η επιτροπή διαιτησίας έκρινε επίσης ότι σημαντικό μέρος του επίμαχου έργου και της τροποποίησης της υπό εξέταση σύμβασης υλοποιήθηκαν με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα να εμπίπτουν στο διάταγμα 4/2001. Η επιτροπή διαιτησίας έκρινε ότι επί της τροποποίησης της επίμαχης σύμβασης πρέπει να εφαρμοσθεί το άρθρο 80, παράγραφος 3, του εν λόγω διατάγματος. Κατά συνέπεια, η προθεσμία εντός της οποίας όργανο μπορεί να κινήσει διαδικασία αυτεπαγγέλτως πρόκειται να λήξει στις 31 Δεκεμβρίου 2020. Επομένως, ο πρόεδρος της ΑΔΣ ενήργησε εντός της προθεσμίας αυτής, όταν κίνησε τη διαδικασία αυτεπαγγέλτως στις 29 Μαΐου 2017.

28.

Σε συνέχεια της διαπίστωσης ότι υπήρξε παράβαση, η επιτροπή διαιτησίας επέβαλε στην αναθέτουσα αρχή πρόστιμο ύψους 25000000 ουγγρικών φιορινίων (HUF). Επίσης, επέβαλε πρόστιμο ύψους 5000000 HUF στην HUNGEOD Kft. και στη SIXENSE Soldata αλληλεγγύως και εις ολόκληρον.

29.

Οι προσφεύγουσες προσέφυγαν κατά της απόφασης της επιτροπής διαιτησίας ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, του Fővárosi Törvényszék (περιφερειακού δικαστηρίου Βουδαπέστης, Ουγγαρία). Έχοντας αμφιβολίες ως προς την ορθή ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης, το αιτούν δικαστήριο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

30.

Στις 3 Ιουλίου 2009 η αναθέτουσα αρχή δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκήρυξη διαγωνισμού με αντικείμενο την «παροχή υπηρεσιών εμπειρογνώμονα σε σχέση με τη διαχείριση του έργου DBR κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου κατασκευής της γραμμής 4 του μετρό – 7ο μέρος: Ειδικός στη διαχείριση κινδύνων». Η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης [90000000 HUF για περίοδο τριών ετών] υπερέβαινε τα κατώτατα όρια της Κοινότητας (ΕΕ). Το έργο έλαβε χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος για τις μεταφορές).

31.

Η δημόσια σύμβαση ανατέθηκε στην εταιρία Matrics Consult Ltd. Η αναθέτουσα αρχή συνήψε τη σύμβαση στις 14 Μαΐου 2009. Στις 16 Νοεμβρίου 2011 κατήγγειλε τη σύμβαση, με ισχύ από τις 31 Δεκεμβρίου 2011.

32.

Στις 30 Μαΐου 2017 ο πρόεδρος της ΑΔΣ κίνησε διαδικασία αυτεπαγγέλτως, σύμφωνα με το άρθρο 153, παράγραφος 1, στοιχείο c, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, κατά της αναθέτουσας αρχής και της Matrics Consult Ltd, επιδιώκοντας την αναγνώριση της διάπραξης παράβασης των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις και την επιβολή προστίμου. Καίτοι τα συμβαλλόμενα μέρη δεν τροποποίησαν την επίμαχη σύμβαση εγγράφως, ωστόσο, με τη συμπεριφορά τους κατά την εξόφληση των τιμολογίων και την έκδοση βεβαιώσεων καλής εκτέλεσης, απέστησαν σε μεγάλο βαθμό των όρων πληρωμής που είχαν καθορισθεί κατά τον χρόνο υποβολής της προσφοράς και που είχαν περιληφθεί στη σύμβαση. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να θεωρηθούν ως τροποποίηση της σύμβασης κατά παράβαση του άρθρου 303, παράγραφος 1, του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις, καθότι δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις τροποποίησης των συμβάσεων που προέβλεπε το άρθρο αυτό. Στην προσφυγή του, ο πρόεδρος της ΑΔΣ προσδιόρισε ως ημερομηνία της παράβασης την 8η Φεβρουαρίου 2010, ήτοι την ημερομηνία εξόφλησης του τιμολογίου η εξόφληση του οποίου είχε ως αποτέλεσμα τα συμβαλλόμενα μέρη να υπερβούν το ποσό της συμφωνηθείσας στη σύμβαση αντιπαροχής. Η 31η Μαρτίου 2017 μνημονεύθηκε ως η ημερομηνία κατά την οποία ο πρόεδρος της ΑΔΣ έλαβε γνώση της παράβασης.

33.

Στις 18 Αυγούστου 2017 η επιτροπή διαιτησίας έκρινε ότι η αναθέτουσα αρχή και η Matrics Consult Ltd παρέβησαν το άρθρο 303 του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις, επειδή τροποποίησαν παρανόμως τη μεταξύ τους συναφθείσα δημόσια σύμβαση. Η επιτροπή διαιτησίας επέβαλε στην αναθέτουσα αρχή πρόστιμο ύψους 27000000 HUF και στη Matrics Consult Ltd πρόστιμο ύψους 13000000 HUF.

34.

Προτού εκφέρει την ανωτέρω κρίση επί της ουσίας, η επιτροπή διαιτησίας απέρριψε μια διαδικαστική ένσταση όσον αφορά το ζήτημα αν η κίνηση της διαδικασίας προσφυγής από τον πρόεδρο της ΑΔΣ πραγματοποιήθηκε εμπροθέσμως. Η επιτροπή διαιτησίας έκρινε ότι οι προβλεπόμενες στον νόμο του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις διατάξεις για τις αποκλειστικές προθεσμίες έχουν εφαρμογή επί της εν τοις πράγμασι τροποποίησης της σύμβασης που έγινε πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, πράγμα που σημαίνει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης δεν δύνανται να επικαλεσθούν τις αρχές της μη αναδρομικότητας και της ασφάλειας δικαίου.

35.

Η αναθέτουσα αρχή προσέβαλε την απόφαση της επιτροπής διαιτησίας ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, του Fővárosi Törvényszék (περιφερειακού δικαστηρίου Βουδαπέστης). Το δικαστήριο αυτό αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

36.

Με απόφαση της 18ης Σεπτεμβρίου 2018, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου διέταξε τη συνεκδίκαση των δύο υποθέσεων.

37.

Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν η αναθέτουσα αρχή, η επιτροπή διαιτησίας, ο πρόεδρος της ΑΔΣ, η Ουγγρική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Άπαντες ανέπτυξαν προφορικώς τις απόψεις τους κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση που διεξήχθη στις 4 Σεπτεμβρίου 2019.

38.

Οι παρούσες προτάσεις έχουν την ακόλουθη διάρθρωση. Αρχικώς, θα παραθέσω ορισμένες εισαγωγικές παρατηρήσεις σχετικά με τις ιδιαιτερότητες του ουγγρικού συστήματος για τις διαδικασίες προσφυγής που κινούνται αυτεπαγγέλτως από τις δημόσιες αρχές όσον αφορά δημόσιες συμβάσεις. Επίσης, θα χρειαστεί να προσδιορίσω εκ προοιμίου τους κανόνες του δικαίου της Ένωσης που έχουν εφαρμογή στην υπό κρίση υπόθεση και να αναδιατυπώσω τα υποβληθέντα από το αιτούν δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα (A). Εν συνεχεία, θα εξετάσω το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το οποίο αφορά το πεδίο εφαρμογής των οδηγιών 89/665 και 92/13 (στο εξής: οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας), όπως τροποποιήθηκαν με την οδηγία 2007/66, και των οδηγιών 2014/24 και 2014/25: εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των οδηγιών αυτών οι διαδικασίες προσφυγής που κινούν αυτεπαγγέλτως οι δημόσιες αρχές όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις (Β); Εν συνεχεία, θα επικεντρωθώ στο πρώτο, το τρίτο και το τέταρτο προδικαστικό ερώτημα, τα οποία θα συνεξετάσω, καθότι άπαντα αφορούν, κατ’ ουσίαν, το ίδιο ζήτημα: αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης, ιδίως προς την αρχή της ασφάλειας δικαίου, η αυτεπάγγελτη κίνηση των εν λόγω διαδικασιών μετά τη λήξη των αποκλειστικών προθεσμιών που προέβλεπε η εθνική νομοθεσία που ίσχυε κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των εικαζόμενων παρανόμων τροποποιήσεων των συμβάσεων (Γ); Τέλος, θα ολοκληρώσω την ανάλυση με την εξέταση του πέμπτου προδικαστικού ερωτήματος, το οποίο αφορά τις αρμοδιότητες των εθνικών δικαστηρίων σε συνάρτηση με την εξέταση των τυχόν παραβάσεων που προβάλλονται αυτεπαγγέλτως από τις εθνικές δημόσιες αρχές (Δ).

39.

Το ουγγρικό δίκαιο προβλέπει δύο είδη προσφυγών όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, ανάλογα με την ταυτότητα του προσώπου που κινεί τη διαδικασία προσφυγής.

40.

Αφενός, είναι δυνατή η άσκηση προσφυγής από τα πρόσωπα που έχουν υποκειμενικό συμφέρον (υπό την έννοια του πραγματικού και ατομικού συμφέροντος) στη συγκεκριμένη δημόσια σύμβαση, όπως από τον ανάδοχο, τους μη επιτυχόντες (πραγματικούς ή δυνητικούς) προσφέροντες ή ακόμη και από την αρμόδια αναθέτουσα αρχή. Αυτό το είδος προσφυγής διευκολύνει τη διασφάλιση της επιβολής των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις από τους ιδιώτες (private enforcement).

41.

Αφετέρου, το ουγγρικό δίκαιο προβλέπει επίσης τη δυνατότητα αυτεπάγγελτης κίνησης της διαδικασίας προσφυγής από διάφορες δημόσιες αρχές που είναι επιφορτισμένες με την προστασία του γενικού συμφέροντος, συμπεριλαμβανομένης, επί παραδείγματι, της διασφάλισης της τήρησης της αρχής της νομιμότητας και/ή της άσκησης εποπτείας επί της χρήσης των δημόσιων πόρων. Το είδος αυτό προσφυγής αποτελεί μέσο επιβολής των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις από τις δημόσιες αρχές (public enforcement).

42.

Ο πρόεδρος της ΑΔΣ καταλέγεται στις εν λόγω δημόσιες αρχές. Έχει δικαίωμα αυτεπάγγελτης κίνησης διαδικασίας προσφυγής δυνάμει του άρθρου 153, παράγραφος 1, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Μετά την κίνηση τέτοιας αυτεπάγγελτης διαδικασίας, απόκειται εν συνεχεία στην επιτροπή διαιτησίας να διενεργήσει τον έλεγχο τόσο επί του παραδεκτού όσο και επί της ουσίας. Στις περιπτώσεις που διαπιστώνεται παράβαση των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις, η επιτροπή διαιτησίας μπορεί να επιβάλει πρόστιμο στα πρόσωπα που ευθύνονται για την παράβαση. Η επιβολή προστίμου είναι κατά τα φαινόμενα υποχρεωτική, όταν η παράβαση διαπιστώνεται στο πλαίσιο αυτεπάγγελτης διαδικασίας η οποία έχει κινηθεί από τον πρόεδρο της ΑΔΣ δυνάμει του άρθρου 153 του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Επιπλέον, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, διευκρινίσθηκε ότι η διαπίστωση παράβασης μπορεί να έχει επίσης ως αποτέλεσμα την ακύρωση της σύμβασης, αλλά μόνο κατόπιν δικαστικής απόφασης.

43.

Στις υπό κρίση υποθέσεις, ο πρόεδρος της ΑΔΣ κίνησε αυτεπάγγελτες διαδικασίες προσφυγής με αντικείμενο τις τροποποιήσεις που επήλθαν στις δύο επίμαχες δημόσιες συμβάσεις. Οι τροποποιήσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν, αντιστοίχως, το 2009 και το 2010. Κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των τροποποιήσεων, το εφαρμοστέο εθνικό νομοθέτημα ήταν ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, οι μεταβατικές διατάξεις του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις (στο άρθρο 197) έχουν ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι οι διαδικαστικές διατάξεις του νόμου αυτού έχουν εφαρμογή επί των τροποποιήσεων δημοσίων συμβάσεων που έχουν πραγματοποιηθεί πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού.

44.

Με βάση τη συλλογιστική αυτή, ο πρόεδρος της ΑΔΣ κίνησε αυτεπάγγελτες διαδικασίες προσφυγής ενώπιον της επιτροπής διαιτησίας το 2017, ήτοι, αντιστοίχως, επτά και οκτώ έτη μετά την πραγματοποίηση των εικαζόμενων παραβάσεων. Κατά τον χρόνο εκείνο, οι αποκλειστικές προθεσμίες που προβλέπονταν στον νόμο του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις είχαν ήδη λήξει. Ο πρόεδρος της ΑΔΣ δικαιολόγησε τις εν λόγω προφανώς εκπρόθεσμες διαδικασίες προσφυγής με τον ισχυρισμό ότι έλαβε γνώση των επίμαχων παραβάσεων μόλις το 2017. Κατόπιν τούτου, η επιτροπή διαιτησίας εξέτασε το ζήτημα της εμπρόθεσμης κίνησης των διαδικασιών με γνώμονα τον νόμο του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις και απεφάνθη υπέρ του εμπροθέσμου. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, η επιτροπή διαιτησίας επέβαλε τελικώς τα επίδικα πρόστιμα τόσο στην αναθέτουσα αρχή όσο και στους προσφέροντες. Ωστόσο, δεν ακυρώθηκαν ούτε οι συμβάσεις ούτε οι εικαζόμενες παράνομες τροποποιήσεις.

45.

Εντός του ανωτέρω πραγματικού και διαδικαστικού πλαισίου, το αιτούν δικαστήριο έχει υποβάλει στο Δικαστήριο διάφορα προδικαστικά ερωτήματα. Το Δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να ερμηνεύσει το αρκετά περίπλοκο εθνικό νομικό και διαδικαστικό πλαίσιο. Ωστόσο, κρίνω σκόπιμο να επισημάνω δύο σημεία, τα οποία δεν φαίνεται να αμφισβητούνται και τα οποία λαμβάνω ως σημείο αφετηρίας στις παρούσες προτάσεις.

46.

Πρώτον, τόσο ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις όσο και ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις περιλαμβάνουν προθεσμίες εντός των οποίων οφείλει να ενεργεί η αρχή που είναι αρμόδια για την κίνηση αυτεπάγγελτης διαδικασίας προσφυγής. Αντιλαμβάνομαι ότι οι κανόνες αυτοί περιλαμβάνονται στο άρθρο 327, παράγραφος 2, του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις και στο άρθρο 152, παράγραφος 2, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις ( 7 ). Οι δύο διατάξεις αυτές έχουν παρόμοια διάρθρωση. Εκάστη περιλαμβάνει συνδυασμό υποκειμενικών και αντικειμενικών αποκλειστικών προθεσμιών. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ των κειμένων των εν λόγω διατάξεων του 2003 και του 2015 συνίσταται στη διάρκεια των προθεσμιών, η οποία, με τον νόμο του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, υπερδιπλασιάστηκε.

47.

Δεύτερον, και μάλλον σημαντικότερο κατά την άποψή μου, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει, χωρίς να αντικρουσθεί επί του σημείου αυτού από τους διαδίκους στις δίκες ενώπιόν του ( 8 ), ότι οι ισχύουσες και εφαρμοστέες κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των τροποποιήσεων αποκλειστικές προθεσμίες κίνησης διαδικασίας προσφυγής είχαν ήδη λήξει, προτού τεθεί σε ισχύ ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις ( 9 ).

48.

Σε αμφότερες τις συνεκδικαζόμενες υποθέσεις, το αιτούν δικαστήριο έχει υποβάλλει πέντε σχεδόν πανομοιότυπα ερωτήματα ( 10 ). Δυστυχώς, η διατύπωση των ερωτημάτων αυτών δεν είναι πολύ σαφής. Επίσης, το περιεχόμενό τους επικαλύπτεται σε ορισμένο βαθμό. Επομένως, προκειμένου να δοθεί χρήσιμη απάντηση στο αιτούν δικαστήριο, υπό το πρίσμα του πραγματικού και νομικού πλαισίου των υπό κρίση υποθέσεων, απαιτείται ορισμένου βαθμού αναδιατύπωση.

49.

Προηγουμένως όμως, είναι αναγκαία μια επισήμανση σχετικά με τους κρίσιμους κανόνες του δικαίου της Ένωσης. Το αιτούν δικαστήριο, στα προδικαστικά ερωτήματά του, παραπέμπει σε διάφορες διατάξεις του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης) και σε διάφορες οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις, καθώς και σε ορισμένες γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης. Ωστόσο, μόνον ορισμένες από αυτές φαίνεται να είναι απολύτως κρίσιμες για τις υπό κρίση υποθέσεις. Αντιθέτως, άλλοι κανόνες του δικαίου της Ένωσης που δεν μνημονεύονται ενδέχεται εντούτοις να είναι κρίσιμοι.

50.

Πρώτον, φρονώ ότι τα άρθρα 41 και 47 του Χάρτη δεν είναι κρίσιμα στις υπό κρίση υποθέσεις. Το άρθρο 41, που αφορά το δικαίωμα χρηστής διοίκησης, απευθύνεται αποκλειστικά στα θεσμικά και τα λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( 11 ). Παρομοίως, το άρθρο 47 του Χάρτη δεν έχει εφαρμογή στις υπό κρίση υποθέσεις. Μνημονεύοντας το άρθρο αυτό, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν η κίνηση διαδικασίας προσφυγής επτά ή οκτώ έτη μετά τη διάπραξη των εικαζόμενων παραβάσεων συνάδει με την απαίτηση διεξαγωγής των νομικών διαδικασιών σε εύλογο χρόνο. Ωστόσο, με βάση τα πραγματικά περιστατικά των υπό κρίση υποθέσεων, δεν φαίνεται να είναι κρίσιμο το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου κατά την έννοια του άρθρου 47. Το ζήτημα που τίθεται φαίνεται, στην πραγματικότητα, να αφορά την τήρηση προθεσμιών από διοικητική αρχή.

51.

Δεύτερον, όσον αφορά τις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης τις οποίες αναφέρει το αιτούν δικαστήριο, η αρχή της ασφάλειας δικαίου είναι καθοριστικής σημασίας για την απάντηση του πρώτου, του τρίτου και του τέταρτου προδικαστικού ερωτήματος, ενώ η αρχή της αναλογικότητας έχει ορισμένη σημασία για την απάντηση του πέμπτου προδικαστικού ερωτήματος. Η απαίτηση περί δυνατότητας άσκησης ταχείας και αποτελεσματικής προσφυγής κατά των αποφάσεων των αναθετουσών αρχών καθιερώνεται ρητώς στο άρθρο 1, παράγραφος 1, των οδηγιών για την παροχή έννομης προστασίας.

52.

Τρίτον, καθότι το αιτούν δικαστήριο επικαλέσθηκε γενικώς την προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης, θα εξετάσω την εν λόγω πτυχή της υπόθεσης σε συνάρτηση με διατάξεις του δικαίου της Ένωσης που δεν έχουν προβληθεί από το αιτούν δικαστήριο, αλλά συζητήθηκαν κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ήτοι τον κανονισμό 2988/95 ( 12 ) και τον κανονισμό 1083/2006 ( 13 ).

53.

Τέλος, τα προδικαστικά ερωτήματα που υπέβαλε το αιτούν δικαστήριο μπορούν, κατά τη γνώμη μου, να αναδιατυπωθούν ως εξής.

54.

Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί κατ’ ουσίαν να διευκρινισθεί αν το δίκαιο της Ένωσης –ιδίως οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας, όπως τροποποιήθηκαν, συγκεκριμένα, με την οδηγία 2007/66, και οι οδηγίες 2014/24 και 2014/25– ρυθμίζει ή περιορίζει καθ’ οιονδήποτε τρόπο τη δυνατότητα των δημόσιων αρχών να κινούν διαδικασίες προσφυγής χάριν του δημοσίου συμφέροντος. Πιο συγκεκριμένα, αντιλαμβάνομαι ότι με το εν λόγω προδικαστικό ερώτημα ζητείται από το Δικαστήριο να διευκρινίσει κατά πόσον διαδικασίες προσφυγής όπως οι επίμαχες στις υποθέσεις των κύριων δικών εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής μίας από τις οδηγίες αυτές.

55.

Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το Δικαστήριο καλείται να αποφανθεί κατά πόσον το δίκαιο της Ένωσης, ειδικότερα η γενική αρχή της ασφάλειας δικαίου, επιτρέπει στις δημόσιες αρχές να κινούν διαδικασίες προσφυγής με αντικείμενο τροποποιήσεις δημοσίων συμβάσεων –και, ενδεχομένως, να επιβάλλουν κυρώσεις–, ακόμη και αν έχουν ήδη λήξει οι προθεσμίες που προβλέπονταν για τις προσφυγές αυτές στην εθνική νομοθεσία που ήταν σε ισχύ κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των τροποποιήσεων. Το τρίτο και το τέταρτο προδικαστικό ερώτημα αφορούν τον αντίκτυπο που ενδεχομένως έχει η ανάγκη προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης στην απάντηση που πρέπει να δοθεί στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα. Κατά συνέπεια, το πρώτο, το τρίτο και το τέταρτο προδικαστικό ερώτημα θα συνεξετασθούν.

56.

Εξάλλου, το πέμπτο προδικαστικό ερώτημα θα έχει σημασία μόνον εφόσον γίνει δεκτό ότι η αυτεπάγγελτη κίνηση διαδικασίας προσφυγής δεν αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης, υπό τις περιστάσεις των υποθέσεων των κύριων δικών. Στην περίπτωση αυτή, παρέχει το δίκαιο της Ένωσης, και ειδικότερα η αρχή της αναλογικότητας, στα εθνικά δικαστήρια την αρμοδιότητα να ελέγχουν τις επιβληθείσες κυρώσεις;

57.

Με το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί αν το δίκαιο της Ένωσης ρυθμίζει ή περιορίζει τη δυνατότητα των δημόσιων αρχών που ενεργούν χάριν του δημοσίου συμφέροντος να κινούν αυτεπαγγέλτως διαδικασίες προσφυγής με αντικείμενο τις τροποποιήσεις δημοσίων συμβάσεων. Συγκεκριμένα, εμπίπτουν οι προσφυγές αυτές στο πεδίο εφαρμογής των οδηγιών για την παροχή έννομης προστασίας, όπως τροποποιήθηκαν με την οδηγία 2007/66, ή των οδηγιών 2014/24 και 2014/25;

58.

Κατά τον πρόεδρο της ΑΔΣ, οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας δεν διέπουν τις διαδικασίες προσφυγής που κινούνται από δημόσιες αρχές για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Η θέσπιση κανόνων που ρυθμίζουν το εν λόγω αντικείμενο απόκειται αποκλειστικά στα κράτη μέλη. Επομένως, οι υπό κρίση υποθέσεις δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης.

59.

Η Ουγγρική Κυβέρνηση ομοίως θεωρεί ότι οι εθνικές διατάξεις που αφορούν τις προθεσμίες αυτεπάγγελτης κίνησης διαδικασιών προσφυγής για λόγους δημοσίου συμφέροντος δεν μεταφέρουν στην εθνική έννομη τάξη τις οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας ούτε εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής τους. Στηριζόμενη στο άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και στο άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25, διευκρινίζει ότι τα προνόμια των εποπτικών αρχών διαφέρουν, από τη φύση τους, ουσιωδώς από το δικαίωμα προσφυγής των οικονομικών φορέων που έχουν συμφέρον στη σύναψη σύμβασης.

60.

Κατά την Επιτροπή, ελλείψει σχετικών διατάξεων, οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας ούτε υποχρεώνουν τα κράτη μέλη ούτε τους απαγορεύουν να θεσπίζουν αυτεπάγγελτη διαδικασία προσφυγής κατά των αποφάσεων των αναθετουσών αρχών. Παρομοίως, ούτε το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 απαιτούν από τα κράτη μέλη να θεσπίζουν αυτεπάγγελτες διαδικασίες προσφυγής για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Πάντως, τα κράτη μέλη οφείλουν να τηρούν τις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της ασφάλειας δικαίου.

61.

Σε γενικές γραμμές, συμμερίζομαι την άποψη της Επιτροπής. Κατά την άποψή μου, οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας, η οδηγία 2014/24 και η οδηγία 2014/25 ούτε υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να προβλέπουν την αυτεπάγγελτη κίνηση διαδικασιών προσφυγής από τις δημόσιες αρχές για λόγους δημοσίου συμφέροντος ούτε τα εμποδίζουν να προβλέπουν τέτοιες διαδικασίες. Ωστόσο, ακόμη και αν γίνει δεκτό ότι οι διαδικασίες αυτές δεν επιβάλλονται από τις εν λόγω οδηγίες, πάντως, σε περίπτωση που κράτος μέλος αποφασίσει να προβλέψει τέτοιους μηχανισμούς, αυτοί θα εμπίπτουν στο (καθ’ ύλην) πεδίο εφαρμογής των εν λόγω οδηγιών. Επομένως, τα υποβληθέντα από το αιτούν δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα, και ειδικότερα το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, είναι παραδεκτά.

62.

Οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας απαιτούν από τα κράτη μέλη απλώς να προβλέπουν την κίνηση διαδικασίας προσφυγής με πρωτοβουλία των θιγόμενων επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, το άρθρο 1, παράγραφος 3, απαιτεί από τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν ότι μπορούν να κινηθούν διαδικασίες προσφυγής «τουλάχιστον από οποιοδήποτε πρόσωπο που έχει ή είχε συμφέρον να του ανατεθεί συγκεκριμένη σύμβαση κρατικών προμηθειών ή δημοσίων έργων και το οποίο υπέστη ή ενδέχεται να υποστεί ζημία από μια εικαζόμενη παράβαση» ( 14 ).

63.

Το γράμμα της διάταξης αυτής υποδηλώνει ότι οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας δεν απαιτούν πλήρες σύστημα προσφυγών στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων. Όπως εκτίθεται από το Δικαστήριο, «η οδηγία 89/665, όπως προκύπτει μεταξύ άλλων, από το άρθρο 1, παράγραφος 3, αυτής, δεν αποσκοπεί στην πλήρη εναρμόνιση των οικείων εθνικών κανόνων» ( 15 ). Θέτει στα κράτη μέλη την ελάχιστη απαίτηση («τουλάχιστον») να θέτουν έναν μηχανισμό προσφυγής στη διάθεση των επιχειρήσεων και όχι κατ’ ανάγκη και στη διάθεση των δημόσιων αρχών για λόγους δημοσίου συμφέροντος.

64.

Η ερμηνεία αυτή επιβεβαιώνεται, περαιτέρω, από το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται και τον σκοπό τον οποίο επιδιώκει το άρθρο 1, παράγραφος 3, των οδηγιών για την παροχή έννομης προστασίας, όπως τροποποιήθηκαν με την οδηγία 2007/66. Πρώτον, όσον αφορά το συνολικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το άρθρο 1, παράγραφος 3, ο νομοθέτης της Ένωσης έχει θεσπίσει μηχανισμούς για την ενίσχυση του πλαισίου που διέπει τις διαδικασίες προσφυγής που κινούνται από επιχειρήσεις ( 16 ). Δεύτερον, όσον αφορά την οικονομία και τον σκοπό των οδηγιών για την παροχή έννομης προστασίας, κατά πάγια νομολογία, οι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στην προστασία των προσφερόντων έναντι των αυθαιρεσιών της αναθέτουσας αρχής και στην εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής των κανόνων της Ένωσης σχετικά με τη σύναψη των δημοσίων συμβάσεων, ιδίως σε στάδιο κατά το οποίο οι παραβάσεις μπορούν ακόμη να διορθωθούν ( 17 ). Επομένως, καίτοι η διασφάλιση της νομιμότητας καταλέγεται αναμφίβολα επίσης στους βασικούς σκοπούς των οδηγιών για την παροχή έννομης προστασίας, ωστόσο το είδος προσφυγής που προβλέπεται στις εν λόγω οδηγίες, για την επίτευξη του σκοπού αυτού, αφορά σαφώς διαδικασίες που κινούνται από τους οικονομικούς φορείς, όπως εκτίθεται επίσης στην αιτιολογική σκέψη 27 της οδηγίας 2007/66 ( 18 ).

65.

Το γεγονός ότι η οδηγία 2007/66 προβλέπει επίσης τον λεγόμενο «διορθωτικό μηχανισμό» ( 19 ) δεν ασκεί επιρροή στο ανωτέρω συμπέρασμα. Στο πλαίσιο του μηχανισμού αυτού, η Επιτροπή έχει την εξουσία να ζητεί την επανόρθωση των σοβαρών παραβιάσεων του δικαίου της Ένωσης που διαπράττονται στο πλαίσιο διαδικασίας σύναψης δημόσιας σύμβασης. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι ο μηχανισμός αυτός αφορά τη επιβολή από τις δημόσιες αρχές των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις, δεν συνάγεται από την παραδοχή αυτή ότι οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας, όπως τροποποιήθηκαν με την οδηγία 2007/66, απαιτούν από τα κράτη μέλη τη θέσπιση διαδικασιών προσφυγής που κινούνται χάριν του δημοσίου συμφέροντος. Αντιθέτως, ο μηχανισμός αυτός καταδεικνύει, εξ αντιδιαστολής, ότι οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας δεν προβλέπουν καμία άλλη μορφή ελέγχου για λόγους δημοσίου συμφέροντος.

66.

Παρομοίως, το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25, που έχουν πανομοιότυπη διατύπωση, δεν μπορούν να ερμηνευθούν υπό την έννοια ότι απαιτούν από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μηχανισμό προσφυγής χάριν του δημοσίου συμφέροντος, όπως τον επίμαχο στις υποθέσεις των κύριων δικών.

67.

Το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 απλώς θέτουν την απαίτηση ότι συγκεκριμένες παραβάσεις ή συστημικά προβλήματα σε συνάρτηση με την εφαρμογή των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις πρέπει να μπορούν να «υποδεικνύ[ονται]» στα δικαστήρια ή σε άλλες αρμόδιες αρχές ή δομές. Επομένως, δεν επιβάλλεται υποχρέωση πραγματικής κίνησης διαδικασίας, αλλά απλώς παρέχεται τέτοια δυνατότητα, στις περιπτώσεις που διαπιστώνονται συγκεκριμένες παραβάσεις. Αντιθέτως, το κύριο καθήκον των δημόσιων αρχών το οποίο απορρέει από το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και από το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 φαίνεται να συνίσταται στην επισήμανση των διαρθρωτικών προβλημάτων και την πρόταση κατάλληλων επανορθωτικών μέτρων ( 20 ).

68.

Επομένως, καίτοι το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 προάγουν σαφώς την επιβολή από τις δημόσιες αρχές των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις ( 21 ), δεν απαιτούν από τα κράτη μέλη να θεσπίζουν μηχανισμούς προσφυγής όπως οι επίμαχοι στις υποθέσεις των κύριων δικών.

69.

Επομένως, οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας, η οδηγία 2014/24 και η οδηγία 2014/25 ούτε απαιτούν από τα κράτη μέλη ούτε τους απαγορεύουν να θεσπίζουν άλλες μορφές ελέγχου, όπως διαδικασίες προσφυγής που κινούνται αυτεπαγγέλτως από δημόσιες αρχές, για λόγους διασφάλισης της νομιμότητας και προστασίας των δημόσιων πόρων.

70.

Ωστόσο, σε περίπτωση που τέτοιοι μηχανισμοί προσφυγής έχουν πράγματι θεσπισθεί από κράτος μέλος, οι διαδικασίες αυτές προσφυγής, και ιδίως ο αντίκτυπός τους και τα αποτελέσματά τους, θα εμπίπτουν επίσης στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης.

71.

Πρώτον, καθόσον οι δημόσιες συμβάσεις εμπίπτουν στο καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής των οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις, οι τροποποιήσεις τους διέπονται επίσης από το δίκαιο της Ένωσης ( 22 ). Όπως είναι λογικό, προσφυγές σε σχέση με τις τροποποιήσεις αυτές εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης, καθόσον επιδιώκουν τη διασφάλιση της τήρησης των κανόνων ουσιαστικού δικαίου της Ένωσης που διέπουν την τροποποίηση των δημόσιων συμβάσεων.

72.

Δεύτερον, και επικουρικώς, το συγκεκριμένο είδος προσφυγής που είναι επίμαχο στις υπό κρίση υποθέσεις εμπίπτει στις οδηγίες 2014/24 και 2014/25. Καίτοι τα άρθρα 83 και 99 των οδηγιών αυτών, αντιστοίχως, δεν απαιτούν από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν διαδικασία προσφυγής όπως η επίμαχη στις υποθέσεις των κύριων δικών, ωστόσο η διαδικασία αυτή αποτελεί μία από τις δυνατές εκφράσεις (κατά τη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών) του νέου ρόλου που ανατίθεται στις εποπτικές αρχές με το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25.

73.

Οποιοδήποτε άλλο συμπέρασμα θα είχε ως μοναδική συνέπεια να εναρμονιζόταν από το δίκαιο της Ένωσης η ρύθμιση του αντικειμένου της αυτεπάγγελτης διαδικασίας προσφυγής (ήτοι της ίδιας της δημόσιας σύμβασης και των τροποποιήσεών της), ενώ οι ενδεχομένως σημαντικές συνέπειες της προσφυγής (οι επιβαλλόμενες κυρώσεις στην αναθέτουσα αρχή ή στους προσφέροντες ή η ακύρωση της δημόσιας σύμβασης), οι οποίες είναι δυνατόν να έχουν αντίκτυπο στο σύνολο της διαγωνιστικής διαδικασίας, θα εξαιρούνταν πλήρως από τον κατά τα λοιπά εναρμονισμένο τομέα, απλώς και μόνο για τον λόγο ότι οι εν λόγω διαδικασίες προσφυγής κινούνται από δημόσια αρχή. Αυτό όμως δυσχερώς μπορεί να υποστηριχθεί.

74.

Αφετέρου, το γεγονός ότι δεν έχει θεσπισθεί συγκεκριμένο μέτρο εναρμόνισης στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που να διέπει το συγκεκριμένο αυτό είδος προσφυγής συνεπάγεται ότι μόνον οι γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης θα έχουν εφαρμογή στις εν λόγω διαδικασίες προσφυγής.

75.

Επομένως, στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η ακόλουθη απάντηση: οι οδηγίες για την παροχή έννομης προστασίας και οι οδηγίες 2014/24 και 2014/25 ούτε απαιτούν από τα κράτη μέλη ούτε τα εμποδίζουν να θεσπίζουν διαδικασίες προσφυγής που κινούνται αυτεπαγγέλτως από τις δημόσιες αρχές όσον αφορά εικαζόμενες παραβάσεις των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, αφ’ ης στιγμής θεσπίζονται και κινούνται τέτοιες διαδικασίες προσφυγής, αυτές εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης.

76.

Με το πρώτο, το τρίτο και το τέταρτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί κατ’ ουσίαν να διευκρινισθεί αν το δίκαιο της Ένωσης –και ειδικότερα οι γενικές αρχές της ασφάλειας δικαίου και της προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης– επιτρέπει στις δημόσιες αρχές να κινούν, δυνάμει προσφάτως θεσπισθεισών διατάξεων του εθνικού δικαίου ή του δικαίου της Ένωσης, διαδικασία προσφυγής όσον αφορά τροποποιήσεις δημόσιας σύμβασης –και, ενδεχομένως, να επιβάλλουν πρόστιμα–, ακόμη και αν έχουν ήδη παρέλθει οι προθεσμίες που προβλέπονταν από την εθνική νομοθεσία που ίσχυε κατά τον χρόνο πραγματοποίησης των τροποποιήσεων.

77.

Κατά την άποψή μου, η απάντηση πρέπει να είναι σαφώς αρνητική.

78.

Το αιτούν δικαστήριο αναγνωρίζει ότι το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 ενισχύουν τον ρόλο των εποπτικών αρχών. Ωστόσο, διερωτάται αν το δίκαιο της Ένωσης, ιδίως η αρχή της ασφάλειας δικαίου, περιορίζει τις εξουσίες που τους απονέμονται ή αν μπορεί, με βάση το άρθρο 194 του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, με το οποίο οι εν λόγω διατάξεις έχουν μεταφερθεί στην εσωτερική έννομη τάξη, να γίνει δεκτή η «επανέναρξη» προθεσμιών που έχουν ήδη λήξει, προκειμένου να καταστεί δυνατή η άσκηση των νέων αυτών αρμοδιοτήτων.

79.

Κατά την αναθέτουσα αρχή, οι επίμαχες στις υποθέσεις των κύριων δικών αυτεπάγγελτες διαδικασίες προσφυγής παραβιάζουν την αρχή της ασφάλειας δικαίου. Ακόμη και αν θεωρηθεί ότι ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις δημιούργησε νέες αρμοδιότητες για τις δημόσιες αρχές, τούτο δεν μπορεί να έχει ως επακόλουθο την επανέναρξη προθεσμιών που έχουν ήδη λήξει.

80.

Κατά την επιτροπή διαιτησίας, το ουγγρικό δίκαιο τάσσει στον πρόεδρο της ΑΔΣ προθεσμία εξήντα ημερών από την ημερομηνία κατά την οποία έλαβε γνώση της παράβασης για να κινήσει αυτεπάγγελτη διαδικασία προσφυγής. Η διαδικασία αυτή μπορεί να κινηθεί μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020, που αποτελεί την ημερομηνία λήξης της υποχρέωσης διατήρησης των κρίσιμων εγγράφων.

81.

Η Ουγγρική Κυβέρνηση αναγνωρίζει την κρισιμότητα της αρχής της ασφάλειας δικαίου. Η αρχή αυτή επιτάσσει ότι οι κανόνες δικαίου πρέπει να είναι σαφείς και ακριβείς, τα δε αποτελέσματά τους να είναι προβλέψιμα. Ωστόσο, η εν λόγω κυβέρνηση είναι της άποψης ότι οι επίμαχες εθνικές διατάξεις είναι προβλέψιμες.

82.

Κατά την Επιτροπή, η αυτεπάγγελτη κίνηση διαδικασίας προσφυγής κατά απόφασης αναθέτουσας αρχής που καταλήγει στην επιβολή προστίμου αντιβαίνει στην αρχή της ασφάλειας δικαίου, εφόσον οι σχετικές προθεσμίες έχουν ήδη λήξει. Η επανέναρξη προθεσμιών είναι δυνατή μόνον υπό εξαιρετικές περιστάσεις, οι οποίες δεν συντρέχουν στις υπό κρίση υποθέσεις.

83.

Κατά την άποψή μου, πλην πολύ εξαιρετικών περιστάσεων, η «επανέναρξη» προθεσμιών που έχουν ήδη λήξει αντιβαίνει στην ισχύουσα στο δίκαιο της Ένωσης αρχή της ασφάλειας δικαίου.

84.

Κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, οι νέοι κανόνες εφαρμόζονται, κατ’ αρχήν, άμεσα στα μελλοντικά αποτελέσματα κατάστασης που γεννήθηκε υπό το κράτος παλαιότερου κανόνα. Το αντίθετο ισχύει, υπό την επιφύλαξη της αρχής της μη αναδρομικότητας των νομικών πράξεων, μόνο σε περίπτωση που ο νέος αυτός κανόνας συνοδεύεται από ειδικές διατάξεις οι οποίες καθορίζουν συγκεκριμένα τις προϋποθέσεις εφαρμογής του ratione temporis ( 23 ).

85.

Επίσης κατά πάγια νομολογία, θεωρείται γενικώς ότι οι διαδικαστικοί κανόνες έχουν εφαρμογή επί όλων των δικών που ήσαν εκκρεμείς κατά τον χρόνο έναρξης της ισχύος των κανόνων αυτών, πράγμα που δεν συμβαίνει με τους κανόνες ουσιαστικού δικαίου οι οποίοι συνήθως ερμηνεύονται υπό την έννοια ότι δεν έχουν εφαρμογή σε καταστάσεις που έχουν ήδη διαμορφωθεί πριν από την έναρξη της ισχύος τους ( 24 ). Κατά το Δικαστήριο, «η ανωτέρω ερμηνεία εξασφαλίζει την τήρηση των αρχών της ασφαλείας του δικαίου και της θεμιτής εμπιστοσύνης, δυνάμει των οποίων η [νομοθεσία της Ένωσης] πρέπει να είναι σαφής και να δύναται να προβλεφθεί από τους πολίτες» ( 25 ).

86.

Γενικότερα, η αρχή της ασφάλειας δικαίου, η οποία συγκαταλέγεται στις γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης, επιτάσσει, μεταξύ άλλων, οι κανόνες δικαίου να είναι σαφείς και ακριβείς, τα δε αποτελέσματά τους να είναι προβλέψιμα, ιδίως όταν οι κανόνες αυτοί ενδέχεται να έχουν δυσμενείς συνέπειες για τους ιδιώτες και τις επιχειρήσεις, ώστε να μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να ενεργούν προς τη σωστή κατεύθυνση όταν βρίσκονται σε έννομες καταστάσεις και σχέσεις που καλύπτονται από την έννομη τάξη της Ένωσης ( 26 ). Η ίδια αρχή πρέπει να γίνεται σεβαστή από τον εθνικό νομοθέτη, όταν θεσπίζει νομοθεσία η οποία εμπίπτει στο δίκαιο της Ένωσης ( 27 ).

87.

Όσον αφορά δε τις προθεσμίες παραγραφής, αυτές πρέπει να καθορίζονται εκ των προτέρων, για να διασφαλίζουν την τήρηση της αρχής της ασφάλειας δικαίου ( 28 ) και για να είναι αρκούντως προβλέψιμες ( 29 ).

88.

Κρίσιμη στις υπό εξέταση υποθέσεις δεν είναι η εφαρμογή νέων διαδικαστικών κανόνων σε εκκρεμείς καταστάσεις. Χωρίς να έχω την πρόθεση να επανέλθω στο αμφιλεγόμενο ζήτημα αν οι προθεσμίες παραγραφής αποτελούν διαδικαστικούς κανόνες ή κανόνες ουσιαστικού δικαίου ( 30 ), αυτό που έχει περισσότερη σημασία, κατά την άποψή μου, είναι ότι, όσον αφορά τις προθεσμίες, η έννομη κατάσταση είχε παύσει να είναι εκκρεμής (και είχε παραγραφεί).

89.

Μπορεί να υπομνησθεί εκ νέου ( 31 ) ότι, υπό το προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς, ήτοι βάσει του άρθρου 327, παράγραφος 2, του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις, οι (αντικειμενικές) προθεσμίες προσφυγής έληγαν τρία έτη μετά την τέλεση της παράβασης. Ως εκ τούτου, στην υπόθεση C‑496/18, έληξαν το 2012. Στην υπόθεση C‑497/18, η προθεσμία κίνησης της διαδικασίας προσφυγής συμπληρώθηκε το 2013. Το 2015 τέθηκε σε ισχύ το νέο άρθρο 153, παράγραφος 1, στοιχείο c, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Το 2017 έγινε επίκληση των νέων αυτών προθεσμιών υπό την έννοια προδήλως ότι είχαν αρχίσει το 2015 και ότι καθιστούσαν δυνατή την επανεξέταση των τροποποιήσεων των επίμαχων δημοσίων συμβάσεων ( 32 ).

90.

Εφόσον αντιλαμβάνομαι τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά και την εθνική νομοθεσία ορθώς, πράγμα που απόκειται εν τέλει στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει, δεν υφίσταται, κατά την άποψή μου, εκκρεμής έννομη κατάσταση επί της οποίας εφαρμόζονται νέοι διαδικαστικοί κανόνες. Πρόκειται για περίπτωση γνήσιας αναδρομικότητας. Αυτό που επιδιώκεται είναι η επανέναρξη προθεσμιών που έχουν ήδη λήξει με τη θέσπιση νέας νομοθετικής ρύθμισης που τάσσει νέες προθεσμίες.

91.

Αν γινόταν δεκτό ότι, υπό κανονικές συνθήκες, οι προθεσμίες προσφυγής που έχουν ήδη λήξει μπορούν να ξαναρχίζουν (ή εν τέλει μάλλον να αρχίζει νέα αποκλειστική προθεσμία) κάθε φορά που θεσπίζονται νέες εθνικές διατάξεις που προβλέπουν γενικές προθεσμίες, τούτο θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα μια κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας οι τροποποιήσεις των συμβάσεων θα μπορούσαν, στην πραγματικότητα, να υπόκεινται σε διαδικασία προσφυγής χωρίς κανένα χρονικό περιορισμό ( 33 ). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η εθνική νομοθεσία θα μπορούσε ατέρμονα να «μηδενίζει το χρονόμετρο» απλώς με το να καθορίζει νέες προθεσμίες. Το αποτέλεσμα αυτό είναι προδήλως μη αποδεκτό υπό το πρίσμα της αρχής της ασφάλειας δικαίου.

92.

Δεν προβλήθηκε κανένας σοβαρός λόγος (ενώπιον του Δικαστηρίου τουλάχιστον) δυνάμενος να δικαιολογήσει τέτοιου είδους επανέναρξη προθεσμιών και, εν τέλει, τη (γνήσια) αναδρομικότητα των νέων κανόνων. Η γνήσια αναδρομικότητα είναι δυνατή μόνο υπό εξαιρετικές περιστάσεις, όταν τούτο επιβάλλεται από τον επιδιωκόμενο σκοπό, εφόσον τυγχάνει του δέοντος σεβασμού η δικαιολογημένη εμπιστοσύνη των ενδιαφερομένων ( 34 ).

93.

Προτού εξετάσω τα επιχειρήματα που αφορούν τον σκοπό που επιδιώκεται με την προβαλλόμενη από την επιτροπή διαιτησίας και την Ουγγρική Κυβέρνηση ερμηνεία των κανόνων διαχρονικού δικαίου (τμήματα 2, 3 και 4 των παρουσών προτάσεων), επισημαίνω ότι ο καθορισμός νέων προθεσμιών με νέα νομοθετική ρύθμιση που έχει εφαρμογή επί προγενέστερων γεγονότων, αρκετά έτη μετά τα πραγματικά περιστατικά, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως προβλέψιμος ούτε ως σύμφωνος με την αρχή της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των ενδιαφερομένων. Επιπλέον, συμφωνώ με την Επιτροπή ότι το άρθρο 197 του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, το οποίο διέπει τη δυνατότητα εφαρμογής του νόμου αυτού rationae temporis, στερείται σαφήνειας και, ως εκ τούτου, προβλεψιμότητας για τους αντισυμβαλλομένους. Ως εκ τούτου, η διάταξη αυτή πόρρω απέχει από το επίπεδο δικαιολόγησης που απαιτείται για να θεωρηθεί δικαιολογημένη η (γνήσια) αναδρομικότητα.

94.

Κατά συνέπεια, στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα προσήκει η ακόλουθη απάντηση: η εφαρμογή εθνικών διατάξεων που επιτρέπουν αυτεπάγγελτη προσφυγή όσον αφορά παραβάσεις των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις οι οποίες έχουν τελεσθεί πριν από την έναρξη ισχύος των κανόνων αυτών αντιβαίνει στην αρχή της ασφάλειας δικαίου, σε περίπτωση που οι τασσόμενες από την προϊσχύσασα εθνική νομοθετική ρύθμιση προθεσμίες έχουν ήδη λήξει.

95.

Η επιτροπή διαιτησίας υποστηρίζει ότι οι υπό κρίση υποθέσεις δεν αφορούν την (επαν)έναρξη προθεσμιών οι οποίες, βάσει των προγενέστερων διαδικαστικών διατάξεων που ίσχυαν κατά τον χρόνο επέλευσης των τροποποιήσεων, έχουν ήδη λήξει, αλλά αφορούν την παροχή της δυνατότητας άσκησης, στο πλαίσιο των προσφυγών που ασκούνται από διοικητικές αρχές, των νέων εποπτικών αρμοδιοτήτων που προβλέπονται στο άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και στο άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25. Ο προκάτοχος της Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων δεν διέθετε τέτοια αρμοδιότητα. Κατά συνέπεια, ο νόμος του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις δεν επιτρέπει μεν την επανέναρξη προθεσμίας που έχει λήξει, αλλά επιτρέπει την άσκηση μιας εντελώς νέας αρμοδιότητας. Ο πρόεδρος της ΑΔΣ και η Ουγγρική Κυβέρνηση συμμερίζονται, εν πολλοίς, την άποψη αυτή, καίτοι με ορισμένες ήσσονος σημασίας παραλλαγές.

96.

Πρέπει να ομολογήσω ότι δυσκολεύομαι πολύ να κατανοήσω το επιχείρημα αυτό.

97.

Με την επιφύλαξη του ελέγχου που θα διενεργήσει το εθνικό δικαστήριο, φρονώ ότι ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις προέβλεπε ήδη τη δυνατότητα ορισμένων δημόσιων αρχών να κινούν αυτεπαγγέλτως διαδικασίες προσφυγής για λόγους δημοσίου συμφέροντος ( 35 ). Συγκεκριμένα, με την τροποποίηση του νόμου, το 2015, η αρμοδιότητα αυτή υπέστη ορισμένες τροποποιήσεις και, κυρίως, καθορίσθηκαν νέες μεγαλύτερες προθεσμίες για την άσκησή τους ( 36 ). Ωστόσο, η αρμοδιότητα άσκησης τέτοιων προσφυγών δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως νέα αρμοδιότητα.

98.

Εξάλλου, επισημαίνεται ότι το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 δεν έχουν εφαρμογή ratione temporis στις υπό κρίση υποθέσεις. Επιπλέον, όπως επιβεβαιώθηκε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι διατάξεις αυτές έχουν μεταφερθεί στην εθνική έννομη τάξη με το άρθρο 194 του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, οι επίμαχες στις υποθέσεις των κύριων δικών διαδικασίες προσφυγής κινήθηκαν δυνάμει του άρθρου 153 και όχι δυνάμει του άρθρου 194.

99.

Με το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, συγκεκριμένα, να διευκρινισθεί κατά πόσον ασκεί επιρροή στην απάντηση που θα δοθεί στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα το γεγονός ότι οι επίμαχες δημόσιες συμβάσεις έτυχαν επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εν ολίγοις, όπως το θέτει το αιτούν δικαστήριο: πέραν της ασφάλειας δικαίου, υφίστανται και άλλα δημόσια συμφέροντα, όπως η προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης, που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την παροχή δυνατότητας κίνησης διαδικασίας προσφυγής όσον αφορά δημόσιες συμβάσεις μετά τη λήξη των σχετικών προθεσμιών, δυνητικά μέχρι το 2020 ( 37 );

100.

Στο πλαίσιο του τρίτου προδικαστικού ερωτήματος, το αιτούν δικαστήριο στηρίζεται στο άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και στο άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25. Επίσης, διευκρινίζει ότι, υπό το καθεστώς του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις, η προθεσμία προσφυγής, για λόγους δημοσίου συμφέροντος, όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις που εκτελούνται με επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης συναρτάται με τη διάρκεια της υποχρέωσης διατήρησης των εγγράφων (που σχετίζονται με τις επιδοτήσεις της Ένωσης), οπότε ο εθνικός νομοθέτης μπορούσε, κατά συνέπεια, να παρατείνει τις προθεσμίες αυτές.

101.

Κατά την αναθέτουσα αρχή, η προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης μπορεί να διασφαλισθεί με άλλα μέσα αντί των προσφυγών που κινούνται αυτεπαγγέλτως για λόγους δημοσίου συμφέροντος, όπως επί παραδείγματι μέσω των δημοσιονομικών διορθώσεων, οι οποίες είναι δυνατές ανά πάσα στιγμή. Δημοσιονομικές διορθώσεις έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στις υπό κρίση υποθέσεις, οπότε η επιβολή προστίμων συνιστά, στην πράξη, δεύτερη κύρωση για τις ίδιες εικαζόμενες παραβάσεις.

102.

Κατά την επιτροπή διαιτησίας, οι επίμαχες αυτεπάγγελτες διαδικασίες προσφυγής αποσκοπούν κυρίως στην προστασία των δημοσίων πόρων, ιδίως των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης.

103.

Κατά την Ουγγρική Κυβέρνηση, το άρθρο 152, παράγραφος 2, στοιχείο c, του νόμου του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις έχει, μεταξύ άλλων, ως σκοπό να παράσχει τη δυνατότητα κίνησης αυτεπάγγελτης διαδικασίας οποτεδήποτε κατά τη διάρκεια της περιόδου εντός της οποίας το άρθρο 90 του κανονισμού 1083/2006 επιβάλλει υποχρέωση διατήρησης όλων των δικαιολογητικών εγγράφων που αφορούν τις δαπάνες και τους ελέγχους στο πλαίσιο του οικείου επιχειρησιακού προγράμματος. Επιπλέον, το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 καταδεικνύουν τη σημασία, από απόψεως δικαίου της Ένωσης, της διασφάλισης της άσκησης εποπτείας επί των δημοσίων δαπανών.

104.

Κατά την Επιτροπή, το γεγονός ότι η παράβαση των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις αφορά ένα έργο εν μέρει χρηματοδοτούμενο από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν επιβάλλει στα κράτη μέλη υποχρέωση επανεκκίνησης των προθεσμιών διερεύνησης της παράβασης αυτής. Ακόμη και αν τα κράτη μέλη θεσπίσουν τέτοιον κανόνα για λόγους προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης, εξακολουθούν να οφείλουν να τηρούν την ισχύουσα στο δίκαιο της Ένωσης γενική αρχή της ασφάλειας δικαίου.

105.

Συμφωνώ με την άποψη της Επιτροπής.

106.

Πρέπει να επισημανθεί ότι το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 δεν σχετίζονται άμεσα με την προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης. Ομολογουμένως, οι προτάσεις οδηγίας που υποβλήθηκαν αρχικώς από την Επιτροπή επέμεναν στη δημοσιονομική διάσταση των προτεινόμενων οδηγιών όσον αφορά τον προϋπολογισμό της Ένωσης ( 38 ). Ωστόσο, στη νυν ισχύουσα μορφή τους, το άρθρο 83 της οδηγίας 2014/24 και το άρθρο 99 της οδηγίας 2014/25 δεν μνημονεύουν την προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης.

107.

Επομένως, οι εν προκειμένω κρίσιμες πράξεις του παραγώγου δικαίου της Ένωσης είναι, αντιθέτως, οι κανονισμοί 1083/2006 και 2988/95 ( 39 ).

108.

Πρώτον, η προβλεπόμενη στο άρθρο 90 του κανονισμού 1083/2006 υποχρέωση να τηρούνται διαθέσιμα, για συγκεκριμένη διάρκεια, όλα τα δικαιολογητικά έγγραφα σχετικά με τις δαπάνες δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη τη δυνατότητα πρόβλεψης διαδικασιών προσφυγής –και επιβολής κυρώσεων– για την ίδια αυτή διάρκεια.

109.

Όπως ορθώς επισήμανε η αναθέτουσα αρχή κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι προθεσμίες για την κίνηση των διαδικασιών προσφυγής διαφέρουν σαφώς από τις περιόδους εντός των οποίων πρέπει να διατηρούνται τα έγγραφα. Βεβαίως, από απόψεως νομοθετικού σχεδιασμού, ο εθνικός νομοθέτης (ή ο νομοθέτης της Ένωσης) θα μπορούσε να αποφασίσει να εφαρμόσει τις ίδιες προθεσμίες σε αμφότερες τις περιπτώσεις. Όμως, η εν λόγω επιλογή θα έπρεπε να προβλέπεται σαφώς και αδιαμφισβήτητα στην ισχύουσα νομοθεσία, καθότι το ένα δεν συνεπάγεται αυτομάτως το άλλο. Στο ίδιο πνεύμα, το άρθρο 98 του κανονισμού 1083/2006 απλώς απαιτεί από τα κράτη μέλη να διερευνούν τις παρατυπίες και να διενεργούν τις απαιτούμενες δημοσιονομικές διορθώσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής. Δεν προβλέπει διαδικασίες προσφυγής ούτε, κατά μείζονα λόγο, κυρώσεις ως μέσο επανόρθωσης για τις διαπιστωθείσες παρατυπίες κατά τη χρήση των πόρων της Ένωσης.

110.

Δεύτερον, η προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης δεν μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι υπερισχύει, σε κάθε περίπτωση, της ισχύουσας στο δίκαιο της Ένωσης αρχής της ασφάλειας δικαίου. Αντιθέτως, η προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης πρέπει να σταθμίζεται με την αρχή της ασφάλειας δικαίου. Τούτο επιτυγχάνεται, κατά κανόνα, με τη θέσπιση σαφών και προβλέψιμων προθεσμιών παραγραφής. Επομένως, καίτοι πρέπει να αναγνωρισθεί η σημασία της προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων, κάποτε πρέπει ακόμη και οι παράνομες αποφάσεις να καθίστανται απρόσβλητες.

111.

Χωρίς να εκφράζω άποψη σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονισμού 2988/95 στις συγκεκριμένες υπό κρίση υποθέσεις, πάντως ο εν λόγω κανονισμός αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας στάθμισης ( 40 ). Κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 2988/95, η κανονική προθεσμία παραγραφής της δίωξης είναι τετραετής από τη διάπραξη της παρατυπίας. Η παραγραφή επέρχεται το αργότερο κατά τη λήξη χρονικού διαστήματος ίσου τουλάχιστον του διπλασίου της προθεσμίας παραγραφής, εφόσον η αρμόδια αρχή δεν έχει επιβάλει κάποια κύρωση ( 41 ). Το μέτρο αυτό θεωρείται κατάλληλο για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης ( 42 ).

112.

Οι ανωτέρω διατάξεις καταδεικνύουν ότι, στο δίκαιο της Ένωσης, η προστασία των δημοσιονομικών συμφερόντων δεν δικαιολογεί ούτε τη δυνατότητα παράτασης των προθεσμιών ούτε διαδικασίες προσφυγής που δεν υπόκεινται σε κανένα χρονικό περιορισμό. Όπως έχει επισημάνει το Δικαστήριο, ακόμη και αν τα κράτη μέλη διατηρούν την ευχέρεια εφαρμογής μεγαλύτερης προθεσμίας απ’ ό,τι τέσσερα έτη, η μεγαλύτερη εθνική προθεσμία παραγραφής πρέπει, μεταξύ άλλων, να μην βαίνει προδήλως πέραν του αναγκαίου μέτρου για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης. Κατά την εκτίμηση του εύλογου χαρακτήρα των προθεσμιών παραγραφής, πρέπει να εξετάζονται οι «νομικές παραδόσεις των οικείων κρατών καθώς και […] το πώς αντιλαμβάνονται στις αντίστοιχες έννομες τάξεις τους την έννοια του αναγκαίου και ικανού για μια επιδεικνύουσα επιμέλεια διοίκηση χρονικού διαστήματος προς κολασμό των παρατυπιών που έχουν διαπραχθεί σε βάρος των δημόσιων αρχών και των εθνικών προϋπολογισμών» ( 43 ).

113.

Επομένως, όσον αφορά τις εθνικές προθεσμίες παραγραφής, ισχύει πράγματι ο περιορισμός ότι οι αρχικές προθεσμίες πρέπει να έχουν εύλογη διάρκεια. Απώτατο όριο αποτελεί ο εύλογος χαρακτήρας. Μόνο στην περίπτωση που οι αρχικές προθεσμίες είναι τόσο σύντομες ώστε να μη διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα των διαδικασιών προσφυγής ( 44 ) μπορεί να τεθεί ζήτημα όσον αφορά την καταλληλότητά τους. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι η αρχή αυτή δεν δικαιολογεί αυτομάτως ούτε τη γνήσια αναδρομικότητα ούτε (κατά μείζονα λόγο) την επιλεκτική παραβίαση των ισχυουσών προθεσμιών, για τον λόγο ότι οι διοικητικές αρχές δεν ήσαν σε θέση, ανεξαρτήτως αιτίας, να ενεργήσουν εμπροθέσμως.

114.

Φρονώ ότι, στο πλαίσιο των υποθέσεων των κύριων δικών, παρέλκει η ανάλυση της απόφασης Taricco ( 45 ) και του ενδεχόμενου αντικτύπου της στις υπό κρίση υποθέσεις. Τα πραγματικά περιστατικά της εν λόγω υπόθεσης διέφεραν αρκετά από αυτά των υπό κρίση υποθέσεων. Η υπόθεση Taricco αφορούσε ποινικές κυρώσεις για απάτη στον τομέα του ΦΠΑ (ο οποίος αποτελεί ίδιο πόρο της Ένωσης), οι δε προθεσμίες παραγραφής δεν είχαν ακόμη συμπληρωθεί κατά την ημερομηνία θέσπισης της νέας νομοθετικής ρύθμισης. Επιπλέον, το κύριο ζήτημα συνίστατο στο γεγονός ότι οι προθεσμίες παραγραφής ήταν υπερβολικά σύντομες, εμποδίζοντας την επιβολή αποτελεσματικών και αποτρεπτικών κυρώσεων για την καταπολέμηση της απάτης σε βάρος των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης.

115.

Σε κάθε περίπτωση, λαμβανομένων υπόψη των διευκρινίσεων που παρασχέθηκαν εν συνεχεία με τις αποφάσεις M.A.S. και Scialdone ( 46 ), εκτιμώ ότι η απόφαση Taricco δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ότι αποτελεί χρήσιμο νομολογιακό προηγούμενο για το συγκεκριμένο ζήτημα του αν είναι δυνατή η μη τήρηση των κανονικά ισχυουσών προθεσμιών παραγραφής με την επίκληση των δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης και χάριν της προστασίας τους.

116.

Με το τέταρτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινισθεί κατά πόσον ασκούν επιρροή στην απάντηση που θα δοθεί στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, αφενός, το γεγονός ότι δεν διεξήχθη έρευνα σχετικά με την παράβαση των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις κατά τον χρόνο τέλεσης της παράβασης και, αφετέρου, οι πιθανοί λόγοι για τη μη πραγματοποίηση της έρευνας αυτής.

117.

Κατά την επιτροπή διαιτησίας και τον πρόεδρο της ΑΔΣ, το γεγονός ότι δεν κατέστη δυνατό να γίνουν αντιληπτές οι παράνομες συμβατικές τροποποιήσεις οφειλόταν σε ρυθμιστικής φύσεως κενά του νόμου του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις. Η αναθέτουσα αρχή δεν υπέβαλε ενημερωτικό σημείωμα σχετικά με την τροποποίηση των συμβάσεων και οι ανακοινώσεις που δημοσιεύθηκαν σχετικά με την εκτέλεση των συμβάσεων δεν υποδήλωναν παράβαση. Κατά συνέπεια, ο προκάτοχος του προέδρου της ΑΔΣ δεν διέθετε τις πληροφορίες που θα του παρείχαν τη δυνατότητα να ελέγξει την εκτέλεση και την τροποποίηση της σύμβασης. Εν ολίγοις, ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες συμβάσεις δεν διασφάλιζε τον βαθμό διαφάνειας και διοικητικής εποπτείας που επετεύχθη εν συνεχεία με τον νόμο του 2015 για τις δημόσιες συμβάσεις. Κατά συνέπεια, πρέπει να εφαρμοσθούν οι διατάξεις της τελευταίας αυτής εθνικής νομοθετικής ρύθμισης.

118.

Το επιχείρημα αυτό μπορεί να απορριφθεί με σχετική ευκολία.

119.

Ακόμη και αν θεωρηθεί δεδομένο ότι υπήρχαν τέτοιες διαρθρωτικές ανεπάρκειες που εμπόδιζαν την αποτελεσματική αυτεπάγγελτη εποπτεία και επιβολή των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις ( 47 ), το γεγονός αυτό δεν δικαιολογεί πάντως τη λήψη γνησίως αναδρομικών μέτρων για την εκ των υστέρων αποκατάσταση των ανεπαρκειών αυτών. Η ρωμαϊκή αρχή nemo auditur propriam turpitudinem allegans εφαρμόζεται, κατά παράδοση, στο πεδίο του αστικού δικαίου. Φρονώ ότι μπορεί επίσης να εφαρμοσθεί στην περίπτωση κράτους ή δημόσιας αρχής που έχει διατυπώσει και εφαρμόσει συγκεκριμένους κανόνες. Σε περίπτωση που η αρχή αυτή συνειδητοποιήσει ενδεχομένως, αργότερα, ότι οι εν λόγω κανόνες, για τη διαμόρφωση και την εφαρμογή των οποίων έφερε η ίδια την αποκλειστική ευθύνη, δεν λειτούργησαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δεν θα πρέπει να δύναται να επιχειρήσει να μηδενίσει το χρονόμετρο και να έχει «μια δεύτερη ευκαιρία» σε βάρος των ενδιαφερομένων.

120.

Επομένως, απόκειται στα κράτη μέλη να μεριμνούν για την αποτελεσματική παρακολούθηση των παραβάσεων των δικών τους νόμων. Η ανεπάρκεια των δικών τους νόμων ή της εφαρμογής τους δεν μπορούν να επιβαρύνουν τους τρίτους με την επανέναρξη προθεσμιών παραγραφής που έχουν ήδη λήξει ( 48 ).

121.

Η διατύπωση του πέμπτου προδικαστικού ερωτήματος δεν είναι πολύ σαφής. Το αντιλαμβάνομαι ως εξής. Το αιτούν δικαστήριο στηρίζεται στην παραδοχή ότι το Δικαστήριο θα απαντήσει στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα κατά τρόπο αντίθετο προς τον προτεινόμενο στις παρούσες προτάσεις. Συγκεκριμένα, σε περίπτωση που θεωρηθεί ότι επιτρέπεται η αυτεπάγγελτη κίνηση προσφυγής υπό τις περιστάσεις των υπό κρίση υποθέσεων, παρέχει το δίκαιο της Ένωσης (ειδικότερα η αρχή της αναλογικότητας) στα εθνικά δικαστήρια, που θα αξιολογήσουν την κύρωση που επιβλήθηκε στο πλαίσιο της προσφυγής αυτής, την αρμοδιότητα να εξετάσουν τις συγκεκριμένες πτυχές της υπόθεσης, προκειμένου να εκτιμήσουν την καταλληλότητα της κύρωσης;

122.

Κατά την επιτροπή διαιτησίας, τα εθνικά δικαστήρια δεν θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ακυρώσουν την προσβαλλομένη διοικητική απόφαση ούτε να επιβάλουν άλλη έννομη συνέπεια, καθότι η επιτροπή διαιτησίας έχει ήδη εκτιμήσει, στο πλαίσιο της άσκησης των αρμοδιοτήτων της, τα στοιχεία που επισημάνθηκαν από το αιτούν δικαστήριο. Συγκεκριμένα, η επιτροπή διαιτησίας έλαβε υπόψη, κατά την επιμέτρηση των προστίμων, το γεγονός ότι έχουν παρέλθει πολλά έτη μεταξύ της παράβασης και της κίνησης της διαδικασίας προσφυγής. Τα εθνικά δικαστήρια δεν πρέπει να πραγματοποιήσουν νέα εκτίμηση ως προς το ζήτημα αυτό.

123.

Κατά την Ουγγρική Κυβέρνηση, απόκειται στον εθνικό νομοθέτη να αποφασίσει ποιες δυνατότητες έχουν τα εθνικά δικαστήρια όσον αφορά το εύρος της εκ μέρους τους εκτίμησης της απόφασης της επιτροπής διαιτησίας και το είδος των έννομων συνεπειών που μπορεί να έχει η εκτίμηση αυτή.

124.

Κατά την Επιτροπή, παρέλκει η χωριστή απάντηση στο πέμπτο προδικαστικό ερώτημα, καθότι αυτό επικαλύπτεται με το πρώτο.

125.

Δεδομένου ότι η απάντηση που προτείνω να δοθεί στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα είναι αρνητική (η αυτεπάγγελτη κίνηση διαδικασίας προσφυγής σχετικά με τις πιθανές παραβάσεις των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις αντιβαίνει σαφώς στην ισχύουσα στο δίκαιο της Ένωσης αρχή της ασφάλειας δικαίου, σε περίπτωση που οι ισχύουσες προθεσμίες έχουν ήδη λήξει), παρέλκει πράγματι η εξέταση του πέμπτου προδικαστικού ερωτήματος. Επομένως, υπό τις περιστάσεις των υπό κρίση υποθέσεων, παρέλκει η εξέταση του ζητήματος αν τα εθνικά δικαστήρια που επιλαμβάνονται τέτοιων υποθέσεων μπορούν να εκτιμούν τις κυρώσεις in concreto, υπό το πρίσμα παραγόντων όπως της παρέλευσης χρόνου, του γεγονότος ότι οι προβλεπόμενες στην προϊσχύσασα νομοθεσία προθεσμίες έχουν ήδη λήξει ή της σοβαρότητας της παράβασης.

126.

Πέραν τούτου, μπορεί απλώς να επισημανθεί, αντί συμπεράσματος, ότι η επιλογή συγκεκριμένου είδους διαδικασίας προσφυγής για τις διοικητικές αποφάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης επαφίεται στον εθνικό νομοθέτη ( 49 ), εφόσον διασφαλίζεται, είτε κατά το στάδιο του διοικητικού ελέγχου είτε κατά το στάδιο του δικαστικού ελέγχου, η δέουσα εκτίμηση της αναλογικότητας της κύρωσης, η οποία συνιστά γενική αρχή του δικαίου της Ένωσης ( 50 ).

127.

Προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα που υπέβαλε το Fővárosi Törvényszék (περιφερειακό δικαστήριο Βουδαπέστης, Ουγγαρία) ως εξής: