1

Με την προσφυγή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητεί από το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι η Πορτογαλική Δημοκρατία, παραλείποντας να μεριμνήσει ώστε οι συγκεντρώσεις ΑΣ10 στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν τις οριακές τιμές τις οποίες επιβάλλει το άρθρο 13 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (ΕΕ L 152, σ. 1), παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το εν λόγω άρθρο 13 όσον αφορά τις ζώνες και τους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul.

2

Κατά το άρθρο 11 της οδηγίας 96/62/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Σεπτεμβρίου 1996, για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος (ΕΕ L 296, σ. 55), τα κράτη μέλη υποχρεούνται να γνωστοποιούν ετήσιες εκθέσεις για την τήρηση των οριακών τιμών στις συγκεντρώσεις ΑΣ10.

3

Κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 1999/30/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 1999, σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος (ΕΕ L 163, σ. 41):

«Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι οι συγκεντρώσεις ΑΣ10 στον αέρα του περιβάλλοντος, όπως εκτιμώνται σύμφωνα με το άρθρο 7, δεν υπερβαίνουν τις οριακές τιμές που αναφέρονται στο μέρος Ι του παραρτήματος ΙΙΙ από τις καθοριζόμενες στο μέρος αυτό ημερομηνίες.

[...]»

4

Δυνάμει του άρθρου 5, παράγραφος 4, της οδηγίας αυτής, όταν σημειώνεται υπέρβαση των οριακών τιμών για τα ΑΣ10 στον αέρα του περιβάλλοντος, οφειλομένων σε φυσικά φαινόμενα, η υπέρβαση δε αυτή συνεπάγεται συγκεντρώσεις υπερβαίνουσες σημαντικά τα συνήθη βασικά επίπεδα από φυσικές πηγές, τα κράτη μέλη ενημερώνουν την Επιτροπή και παρέχουν την αναγκαία αιτιολόγηση.

5

Το παράρτημα III της εν λόγω οδηγίας καθορίζει δύο είδη οριακών τιμών για τα σωματίδια ΑΣ10 διακρίνοντας δύο στάδια, τα οποία υποδιαιρούνται σε δύο περιόδους. Όσον αφορά τις περιόδους του σταδίου 1, από 1ης Ιανουαρίου 2005 έως 31 Δεκεμβρίου 2009, δεν πρέπει, αφενός, να γίνεται υπέρβαση της ημερήσιας τιμής των 50 μg/m3 πλέον των 35 φορών ανά ημερολογιακό έτος και, αφετέρου, η ετήσια τιμή της οποίας δεν πρέπει να γίνεται υπέρβαση είναι 40 μg/m3. Όσον αφορά τις περιόδους του σταδίου 2, από 1ης Ιανουαρίου 2010, δεν πρέπει, αφενός, να γίνεται υπέρβαση της ημερήσιας τιμής των 50 μg/m3 πλέον των 7 φορών ανά ημερολογιακό έτος και, αφετέρου, η ετήσια τιμή είναι 20 μg/m3.

6

Για την αξιολόγηση του άρθρου 7 της ιδίας αυτής οδηγίας, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ «ζώνης» και «οικισμού».

7

Δυνάμει του άρθρου 2, σημείο 8, της οδηγίας 1999/30, ως ζώνη νοείται «οριοθετημένο από τα κράτη μέλη τμήμα του εδάφους τους».

8

Το άρθρο 2, σημείο 9, της οδηγίας αυτής καθορίζει τον οικισμό ως «μια ζώνη με συγκέντρωση πληθυσμού άνω των 250000 κατοίκων ή, όταν η συγκέντρωση πληθυσμού είναι κατώτερη ή ίση προς 250000 κατοίκους, με πυκνότητα πληθυσμού ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο η οποία δικαιολογεί, κατά τη γνώμη των κρατών μελών, την ανάγκη εκτίμησης και διαχείρισης της ποιότητας του αέρος του περιβάλλοντος».

9

Η οδηγία 2008/50, η οποία άρχισε να ισχύει στις 11 Ιουνίου 2008, αποτελεί κωδικοποίηση πέντε νομοθετικών πράξεων στον τομέα της αξιολογήσεως και διαχειρίσεως του ατμοσφαιρικού αέρα, μεταξύ άλλων, των οδηγιών 96/62 και 1999/30.

10

Οι εν λόγω οδηγίες καταργήθηκαν από το άρθρο 31 της οδηγίας 2008/50, με ισχύ από 11ης Ιουνίου 2010, υπό την επιφύλαξη των υποχρεώσεων τις οποίες υπέχουν τα κράτη μέλη όσον αφορά τις προθεσμίες μεταφοράς στην εθνική έννομη τάξη και την εφαρμογή των ιδίων αυτών οδηγιών.

11

Το άρθρο 13 της οδηγίας 2008/50, με τίτλο «Οριακές τιμές και όρια συναγερμού για την προστασία της υγείας του ανθρώπου», προβλέπει στην παράγραφό του 1:

«Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε τα επίπεδα διοξειδίου του θείου, ΑΣ10, μολύβδου και μονοξειδίου του άνθρακα στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν στις ζώνες και τους οικισμούς τους τις οριακές τιμές του παραρτήματος XI.

[...]

Η συμμόρφωση προς αυτές τις απαιτήσεις εκτιμάται σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙΙ.

1. Τα περιθώρια ανοχής του παραρτήματος XI εφαρμόζονται σύμφωνα με το άρθρο 22, παράγραφος 3, και το άρθρο 23, παράγραφος 1.»

12

Διαπιστώνεται ότι το παράρτημα XI της οδηγίας 2008/50 δεν τροποποίησε τις οριακές τιμές τις οποίες είχε καθορίσει για τα ΑΣ10 το παράρτημα III της οδηγίας 1999/30.

13

Αντιθέτως, η οδηγία 2008/50 ορίζει, στο άρθρο 22, ειδικούς κανόνες σχετικά με την αναβολή της τηρήσεως των προθεσμιών που έχουν ταχθεί για την επίτευξη των οριακών τιμών και, μεταξύ άλλων, τις προϋποθέσεις για εξαίρεση από την υποχρέωση εφαρμογής τους.

14

Κατά το άρθρο 22, παράγραφοι 2 και 4, της οδηγίας αυτής:

«2.   Όταν, σε συγκεκριμένη ζώνη ή οικισμό, είναι αδύνατον να επιτευχθεί συμμόρφωση προς τις οριακές τιμές για τα σωματίδια ΑΣ10 όπως προσδιορίζονται στο παράρτημα, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών διασποράς που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη τοποθεσία, αντίξοων κλιματικών συνθηκών ή διαμεθοριακών συμβολών, ένα κράτος μέλος απαλλάσσεται από την υποχρέωση να τηρεί τις εν λόγω οριακές τιμές έως τις 11 Ιουνίου 2011, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1 και το κράτος μέλος αποδείξει ότι έχουν ληφθεί όλα τα κατάλληλα μέτρα σε εθνικό, τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, προκειμένου να τηρηθούν οι προθεσμίες.

[...]

4.   Τα κράτη μέλη ενημερώνουν την Επιτροπή όταν, κατά την άποψή τους, επιβάλλεται να εφαρμοσθούν οι παράγραφοι 1 ή 2, και κοινοποιούν το σχέδιο για την ποιότητα του αέρα της παραγράφου 1, καθώς και όλες τις σχετικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να εκτιμήσει η Επιτροπή κατά πόσον πληρούνται οι αντίστοιχες προϋποθέσεις. Στην εκτίμησή της η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη τις υπολογιζόμενες επιπτώσεις των μέτρων που έχουν λάβει τα κράτη μέλη στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα τόσο επί του παρόντος όσο και στο μέλλον, καθώς και τις υπολογιζόμενες επιπτώσεις στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα τόσο των εν ισχύι κοινοτικών μέτρων όσο και των σχεδιαζομένων κοινοτικών μέτρων που θα προτείνει η Επιτροπή.

Εάν η Επιτροπή δεν διατυπώσει αντιρρήσεις εντός εννέα μηνών από την παραλαβή της κοινοποίησης, οι προβλεπόμενες προϋποθέσεις για την εφαρμογή της παραγράφου 1 ή της παραγράφου 2 θεωρείται ότι πληρούνται.

Εάν διατυπωθούν αντιρρήσεις, η Επιτροπή μπορεί να απαιτήσει από τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα ή να υποβάλουν νέα.»

15

Η Επιτροπή, αναλύοντας τις ετήσιες εκθέσεις, οι οποίες βασίζονται στις οδηγίες 96/62 και 1999/30, για την τήρηση των οριακών τιμών στις συγκεντρώσεις ΑΣ10 τις οποίες υπέβαλε η Πορτογαλική Δημοκρατία για τα έτη 2005, 2006 και 2007, διαπίστωσε υπέρβαση, κατά την περίοδο αυτή, των εν λόγω τιμών σε οκτώ ζώνες και οικισμούς, ήτοι της Braga, της Vale do Ave, της Vale de Sousa, της Porto Litoral, της Zona de Influência de Estarreja, της Área Metropolitana de Lisboa Norte, της Área Metropolitana de Lisboa Sul και της Setúbal.

16

Η Επιτροπή, φρονώντας ότι η Πορτογαλική Δημοκρατία δεν τηρούσε επομένως τις προβλεπόμενες στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 1999/30 υποχρεώσεις, απηύθυνε στις 2 Φεβρουαρίου 2009, στο εν λόγω κράτος μέλος έγγραφο οχλήσεως με το οποίο προέβαλε, περαιτέρω, ότι οι διαπιστωθείσες παραβιάσεις των οριακών τιμών αντανακλούν μακροχρόνια τάση μη τηρήσεως των υποχρεώσεων αυτών.

17

Η Επιτροπή, επισημαίνοντας σε παράρτημα τις ζώνες όπου ενεγράφησαν οι εν λόγω παραβιάσεις των οριακών τιμών για τα ΑΣ10, κάλεσε τις πορτογαλικές αρχές να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους εντός προθεσμίας δύο μηνών.

18

Με την από 6 Απριλίου 2009 απάντησή της, η Πορτογαλική Δημοκρατία τόνισε ότι, στις 5 Μαρτίου 2009, κοινοποίησε αίτηση δυνάμει του άρθρου 22 της οδηγίας 2008/50 ζητώντας την αναβολή της τηρήσεως των προθεσμιών προς επίτευξη των οριακών τιμών για τις οποίες γίνεται λόγος στο παράρτημα XI της οδηγίας αυτής, κρίνοντας ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις για την αναβολή αυτή όσον αφορά τους οικισμούς της Vale do Ave, της Vale de Sousa, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte, της Área Metropolitana de Lisboa Sul και της Setúbal.

19

Όσον αφορά τον οικισμό της Setúbal, οι πορτογαλικές αρχές, υπενθυμίζοντας ότι είχαν διευκρινίσει, πριν από το έγγραφο οχλήσεως, ότι η υπέρβαση των οριακών τιμών οφειλόταν σε φυσικά φαινόμενα όπως αυτά για τα οποία γίνεται λόγος στο άρθρο 5, παράγραφος 4, της οδηγίας 1999/30, προσκόμισαν την περιγραφή της μεθόδου η οποία χρησιμοποιήθηκε για να καθοριστεί η σημασία της επιδράσεως των φυσικών αυτών φαινομένων.

20

Ομοίως, όσον αφορά τις ζώνες της Braga και της Zona de Influência de Estarreja, η Πορτογαλική Δημοκρατία πληροφόρησε την Επιτροπή περί της εκπονήσεως προγραμμάτων βελτιώσεως της ποιότητας του αέρα, ζητώντας την αναβολή τηρήσεως της προθεσμίας η οποία προβλέπεται για την επίτευξη των καθορισθεισών οριακών τιμών.

21

Με απόφαση της 26ης Νοεμβρίου 2009, η Επιτροπή, διατυπώνοντας αντιρρήσεις ως προς την αιτηθείσα από την Πορτογαλική Δημοκρατία στις 5 Μαρτίου 2009, δυνάμει του άρθρου 22 της οδηγίας 2008/50, αναβολή τηρήσεως της προθεσμίας, απέρριψε την εν λόγω αίτηση.

22

Στις 22 Μαρτίου 2010, η Επιτροπή, λαμβανομένων υπόψη των διατυπωθεισών με την από 26 Νοεμβρίου 2009 απόφαση αντιρρήσεων, καθώς και των προαναφερθεισών ετήσιων εκθέσεων, απηύθυνε αιτιολογημένη γνώμη στην Πορτογαλική Δημοκρατία.

23

Με το από 9 Ιουνίου 2010 έγγραφο απαντήσεως, η Πορτογαλική Δημοκρατία, επικαλούμενη διάφορα υπό εφαρμογή μέτρα και τονίζοντας τη βούλησή της να εξακολουθήσει τις πραγματοποιηθείσες προσπάθειες προς επίτευξη των οριακών τιμών για τις συγκεντρώσεις ΑΣ10, παραδέχτηκε την υπέρβαση των οριακών αυτών τιμών στις ζώνες και στους οικισμούς της Aveiro/Ílhavo, της Zona de Influência de Estarreja, της Porto Litoral, της Braga και της Área Metropolitana de Lisboa Norte.

24

Εκτιμώντας ότι η απάντηση αυτή δεν ήταν ικανοποιητική, η Επιτροπή αποφάσισε να ασκήσει την παρούσα προσφυγή.

25

Η Επιτροπή, βάσει των αντιρρήσεων τις οποίες διατύπωσε με την από 26 Νοεμβρίου 2009 απόφαση και των ετήσιων εκθέσεων για την τήρηση των οριακών τιμών στις συγκεντρώσεις ΑΣ10, τις οποίες προσκόμισε η Πορτογαλική Δημοκρατία για τα έτη 2005, 2006 και 2007, διατείνεται ότι έγινε υπέρβαση των εν λόγω οριακών τιμών στις ζώνες και στους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul.

26

Κατά την Επιτροπή, οι εκθέσεις αυτές καταδεικνύουν ότι εξακολουθεί η υπέρβαση των επίδικων οριακών τιμών σε πολλές ζώνες και οικισμούς και μαρτυρούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, μακρόχρονη τάση υπερβάσεως των ιδίων αυτών οριακών τιμών. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται από τη σχετική με το έτος 2009 έκθεση, διαβιβασθείσα από την Πορτογαλική Δημοκρατία στις 30 Σεπτεμβρίου 2010, όσον αφορά τις ζώνες και τους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Aveiro/Ílhavo, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul. Στον τελευταίο αυτό οικισμό, εξακολουθούν να υφίστανται υπερβάσεις σε ορισμένα σημεία δειγματοληψίας, μολονότι λαμβάνονται υπόψη φυσικά φαινόμενα. Εξάλλου, η Επιτροπή παρατηρεί ότι η περιοχή της Aveiro/Ílhavo δεν περιλαμβανόταν στις προγενέστερες του εγγράφου οχλήσεως και της αιτιολογημένης γνώμης εκθέσεις.

27

Η Πορτογαλική Δημοκρατία αμφισβητεί, κατ’ αρχάς, ότι οι υπερβάσεις των οριακών τιμών στις συγκεντρώσεις ΑΣ10 αντανακλούν μακρόχρονη τάση υπερβάσεως των ορίων στην Πορτογαλία.

28

Στη συνέχεια, το εν λόγω κράτος μέλος ισχυρίζεται ότι η Επιτροπή, με την αιτιολογημένη γνώμη, δεν διευκρίνισε ποιές ζώνες και οικισμούς αφορά η διατυπωθείσα εις βάρος της αιτίαση.

29

Τέλος, η Πορτογαλική Δημοκρατία, αφού υπενθύμισε τη λήψη πλειόνων μέτρων από τις πορτογαλικές αρχές από τα οποία προκύπτει ότι υπάρχει θετική εξέλιξη όσον αφορά τη μείωση των υπερβάσεων των οριακών τιμών για τις συγκεντρώσεις ΑΣ10, βάσει των διαθέσιμων στοιχείων της σχετικής με το έτος 2009 εκθέσεως, παραδέχεται ότι εξακολουθεί, στις ζώνες και στους οικισμούς που αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας διαδικασίας, υπέρβαση της ημερήσιας οριακής τιμής για τα ΑΣ10, αλλά όχι όσον αφορά την ετήσια οριακή τιμή, της οποίας δεν έγινε υπέρβαση σε καμία από τις εν λόγω ζώνες ή οικισμούς μετά το 2008.

30

Επομένως, το εν λόγω κράτος μέλος ζητεί την απόρριψη της υπό κρίση προσφυγής καθόσον αφορά τις αμφισβητηθείσες αιτιάσεις.

31

Με το υπόμνημά της αντικρούσεως, η Επιτροπή τονίζει ότι, σύμφωνα με το θεσπισθέν με τις οδηγίες 96/62 και 2008/50 σύστημα, η διοικητική διαχείριση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα απόκειται στα κράτη μέλη, όπερ συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, αφενός, την αρμοδιότητά τους για τον καθορισμό των ζωνών και των οικισμών, για την κατάρτιση των καταλόγων των εν λόγω ζωνών και οικισμών όπου τα επίπεδα των επίμαχων ρύπων υπερβαίνουν τις οριακές τιμές που ισχύουν για τους ρύπους αυτούς ή είναι χαμηλότερα των τιμών αυτών, για να καθορίσουν τους τόπους όπου πρέπει να εφαρμοσθούν ορισμένα μέτρα και να αποφασίσουν ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν καθώς και, αφετέρου, την υποχρέωσή τους να προσκομίζουν σε εύθετο χρόνο πληροφοριακά στοιχεία περί των τυχόν υπερβάσεων των οριακών τιμών υπό μορφή εκθέσεων.

32

Κατά συνέπεια, η Επιτροπή δύναται να προβεί στον έλεγχο της τηρήσεως των οριακών τιμών για τους επίμαχους ρύπους μόνο βάσει των κοινοποιουμένων από το ίδιο το κράτος μέλος τιμών, οι οποίες, εξάλλου, διαβιβάζονται εντός προθεσμίας εννέα μηνών μετά το τέλος του οικείου έτους. Επομένως, δεν μπορεί παρά να διαπίστωσε την υπέρβαση των οριακών τιμών για τις συγκεντρώσεις των ΑΣ10 η οποία συνέβη κατά την περίοδο που καλύπτουν οι διαβιβασθείσες από την Πορτογαλική Δημοκρατία εκθέσεις.

33

Το γεγονός ότι η υπέρβαση των εν λόγω οριακών τιμών εξακολούθησε κατά τη διάρκεια πολλών ετών σε ορισμένες ζώνες αποκαλύπτει, κατά την Επιτροπή, ένα συστηματικό πρόβλημα του οποίου πρέπει να έχει πλήρη επίγνωση το οικείο κράτος μέλος, λαμβανομένου υπόψη ότι το ίδιο συγκέντρωσε τα στοιχεία και κατέληξε ότι υπήρχε υπέρβαση των ιδίων αυτών οριακών τιμών.

34

Επομένως, η Επιτροπή θεωρεί ότι το σύστημα των οδηγιών στον τομέα της αξιολογήσεως και της διαχειρίσεως της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα της παρέχει τη δυνατότητα να εξακριβώνει την ύπαρξη τυχόν παραβάσεως μόνο μέσω των παραδεκτών αποδεικτικών μέσων τα οποία διαθέτει, ήτοι τα προσκομιζόμενα από τα κράτη μέλη στοιχεία, και το οικείο κράτος μέλος δύναται να αντικρούσει τα πορίσματα της Επιτροπής βάσει πιο πρόσφατων στοιχείων δυνάμενων να αποδείξουν την παρούσα τήρηση των οριακών τιμών για τους επίμαχους ρύπους. Αν δεν υπάρξει τέτοια αντίδραση εκ μέρους του οικείου κράτους μέλους, η Επιτροπή πρέπει να θεωρήσει ότι εξακολουθεί η παράβαση και μπορεί να ζητήσει από το Δικαστήριο να τη διαπιστώσει.

35

Εν προκειμένω, η Επιτροπή διατείνεται ότι, κατά την προ της ασκήσεως της προσφυγής διαδικασία, ζήτησε από την Πορτογαλική Δημοκρατία να τηρήσει τις τεθείσες με την οδηγία 2008/50 οριακές τιμές. Επομένως, τα αιτήματα της υπό κρίση προσφυγής δεν αφορούν παρελθόντα έτη, αλλά άπτονται παρούσας παραβάσεως, η δε Πορτογαλική Δημοκρατία μπορεί να αμφισβητήσει την εξακολούθηση της παραβάσεως αυτής μόνον προσκομίζοντας αποδείξεις περί της τηρήσεως της εν λόγω οδηγίας, εντός της ταχθείσας με την αιτιολογημένη γνώμη προθεσμίας. Επομένως, στο εν λόγω κράτος μέλος απόκειται να αποδείξει ότι η παράβαση αυτή δεν υφίσταται πλέον προσκομίζοντας νέα στοιχεία δυνάμενα να αποδείξουν ότι η παράβαση έπαυσε. Καθόσον η Πορτογαλική Δημοκρατία δεν προσκόμισε τέτοιου είδους στοιχεία, συνάγεται ότι η παράβαση υφίσταται.

36

Εξάλλου, η Επιτροπή τονίζει ότι δεν έχει κανένα έννομο συμφέρον, στην υπόθεση αυτή, να ζητήσει από το Δικαστήριο να αποφανθεί επί παρελθόντων πραγματικών περιστατικών, δεδομένου ότι δεν αντλεί κανένα όφελος από απόφαση διαπιστώνουσα παρελθούσα κατάσταση. Αν το Δικαστήριο διαπίστωνε ότι, από το έτος 2005 έως το έτος 2007, η Πορτογαλική Δημοκρατία δεν τήρησε μια οδηγία η οποία ίσχυε μεν τότε αλλά έπαυσε να εφαρμόζεται έκτοτε, η απόφαση αυτή δεν θα είχε, κατ’ αρχήν, καμία πρακτική αποτελεσματικότητα.

37

Όσον αφορά το προβληθέν από την Πορτογαλική Δημοκρατία επιχείρημα ότι η Επιτροπή δεν διευκρίνισε στην αιτιολογημένη γνώμη τις ζώνες και τους οικισμούς τους οποίους δεν αφορά, η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι, δεδομένου ότι το οικείο κράτος μέλος είναι η μοναδική πηγή πληροφοριών περί της υπερβάσεως των οριακών τιμών για τις συγκεντρώσεις των ΑΣ10, η Πορτογαλική Δημοκρατία γνωρίζει τους τόπους όπου υπάρχει υπέρβαση των οριακών αυτών τιμών. Εφόσον οι επίδικες ζώνες αποτέλεσαν το αντικείμενο αιτήσεως αναβολής τηρήσεως της προθεσμίας για την επίτευξη των οριακών τιμών, την οποία αφορά η απόφαση της Επιτροπής της 26ης Νοεμβρίου 2009, το εν λόγω κράτος μέλος είναι επαρκώς ενημερωμένο για το αντικείμενο της διαφοράς, δεδομένου ότι δεν αμφισβήτησε τα πραγματικά περιστατικά και το ίδιο έκανε μνεία, στις μεταγενέστερες δηλώσεις του, των ζωνών όπου υπήρχε υπέρβαση των οριακών αυτών τιμών. Επιπλέον, η Επιτροπή διατείνεται ότι διευκρίνισε τις επίδικες ζώνες στο έγγραφο οχλήσεως και οι ζώνες αυτές δεν μεταβλήθηκαν στην αιτιολογημένη γνώμη.

38

Εξάλλου, δεδομένου ότι, με το υπόμνημά της αντικρούσεως, η Πορτογαλική Δημοκρατία δέχεται ότι, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, δεν διασφαλίζει πάντοτε τη μη υπέρβαση της ημερήσιας οριακής τιμής των ΑΣ10 σε τέσσερις ζώνες ή οικισμούς, αλλά εν τω μεταξύ κατόρθωσε να μεριμνήσει για τη μη υπέρβαση της ετήσιας οριακής τιμής των ΑΣ10, κατά τη στιγμή περατώσεως της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως, η παρούσα προσφυγή έχει μόνον ως αντικείμενο να διαπιστωθεί ότι το εν λόγω κράτος μέλος, μη έχοντας λάβει τα αναγκαία μέτρα, εξακολουθεί να διαπράττει παράβαση όσον αφορά την ημερήσια οριακή τιμή των ΑΣ10 στις τέσσερις αυτές ζώνες ή οικισμούς.

39

Η Πορτογαλική Δημοκρατία αντιτάσσει με το υπόμνημά της ανταπαντήσεως ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η ύπαρξη παραβάσεως εκτιμάται με γνώμονα την κατάσταση του κράτους μέλους κατά τη λήξη της προθεσμίας που τάχθηκε με την αιτιολογημένη γνώμη (βλ., ιδίως, αποφάσεις της 20ής Μαρτίου 2003, C-143/02, Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 2003, σ. I-2877, σκέψη 11, και της 12ης Ιουνίου 2003, C-446/01, Επιτροπή κατά Ισπανίας, Συλλογή 2003, σ. I-6053, σκέψη 15).

40

Επομένως, κατά τη λήξη της προθεσμίας αυτής, ήτοι στις 7 Ιουνίου 2010, τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούσαν τα σχετικά με το έτος 2009 μέτρα καθώς και τις ζώνες και τους οικισμούς που αναφέρει η Πορτογαλική Δημοκρατία στην απάντησή της. Επομένως, η απόφαση του Δικαστηρίου πρέπει να αφορά την ημερομηνία αυτή, δεδομένου ότι οι διατυπωθείσες από την Επιτροπή παρατηρήσεις περί της χρονικής στιγμής στην οποία θα αναφέρεται η απόφαση στερούνται ερείσματος δυνάμει της προπαρατεθείσας νομολογίας.

41

Με την προσφυγή της, η Επιτροπή ζητεί από το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι η Πορτογαλική Δημοκρατία, παραλείποντας να μεριμνήσει ώστε οι συγκεντρώσεις ΑΣ10 στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν τις τεθείσες στο άρθρο 13 της οδηγίας 2008/50 οριακές τιμές, παρέβη τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχει από τη διάταξη αυτή.

42

Μολονότι η Πορτογαλική Δημοκρατία δεν προέβαλε ένσταση απαραδέκτου αντλούμενη από το απαράδεκτο της υπό κρίση προσφυγής, επισημαίνεται, ωστόσο, εκ προοιμίου, ότι το Δικαστήριο μπορεί να εξετάσει αυτεπαγγέλτως αν πληρούνται οι προϋποθέσεις που προβλέπει το άρθρο 258 ΣΛΕΕ για την άσκηση προσφυγής λόγω παραβάσεως (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 31ης Μαρτίου 1992, C-362/90, Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 1992, σ. I-2353, σκέψη 8· της 26ης Ιανουαρίου 2012, C-185/11, Επιτροπή κατά Σλοβενίας, σκέψη 28, και της 8ης Μαρτίου 2012, C-524/10, Επιτροπή κατά Πορτογαλίας, σκέψη 64).

43

Υπό το πρίσμα αυτό, πρέπει να εξετασθεί αν η αιτιολογημένη γνώμη και η προσφυγή εκθέτουν τις αιτιάσεις κατά τρόπο συνεπή και ακριβή, ούτως ώστε να παρέχουν στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να αντιληφθεί επακριβώς τη σημασία της προσαπτόμενης παραβιάσεως του δικαίου της Ένωσης, όπερ συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου το Δικαστήριο να μπορέσει να διαπιστώσει την ύπαρξη της προβαλλόμενης παραβάσεως (βλ., συναφώς, απόφαση της 1ης Φεβρουαρίου 2007, C-199/04, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου, Συλλογή 2007, σ. I-1221, σκέψεις 20 και 21, καθώς και της 24ης Μαρτίου 2011, C-365/10, Επιτροπή κατά Σλοβενίας, σκέψη 19).

44

Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει, μεταξύ άλλων, από το άρθρο 38, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου και από τη σχετική νομολογία, το εισαγωγικό της δίκης δικόγραφο πρέπει να προσδιορίζει το αντικείμενο της διαφοράς και να περιέχει συνοπτική έκθεση των ισχυρισμών, τούτο δε κατά τρόπο αρκούντως σαφή και ακριβή προκειμένου ο καθού να μπορεί να προετοιμάσει την άμυνά του και το Δικαστήριο να ασκήσει τον έλεγχό του. Επομένως, τα ουσιώδη πραγματικά και νομικά στοιχεία επί των οποίων στηρίζεται μια προσφυγή πρέπει να προκύπτουν κατά τρόπο εύλογο και κατανοητό από το ίδιο το κείμενο του δικογράφου της προσφυγής, τα δε αιτήματα που περιλαμβάνει το δικόγραφο αυτό πρέπει να είναι διατυπωμένα κατά τρόπο μη διφορούμενο, ούτως ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος είτε να αποφανθεί το Δικαστήριο ultra petita είτε να παραλείψει να αποφανθεί επί κάποιας αιτιάσεως (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 15ης Ιουνίου 2010, C-211/08, Επιτροπή κατά Ισπανίας, Συλλογή 2010, σ. I-5267, σκέψη 32· της 26ης Ιανουαρίου 2012, Επιτροπή κατά Σλοβενίας, προαναφερθείσα, σκέψη 29, και της 19ης Απριλίου 2012, C-141/10, Επιτροπή κατά Κάτω Χωρών, σκέψη 15).

45

Εν προκειμένω, από τα αιτήματα του δικογράφου της προσφυγής προκύπτει ότι η προσφυγή της Επιτροπής αφορά μόνον τις ζώνες και τους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul. Εξάλλου, όσον αφορά το ζήτημα ποιών ειδών οριακών τιμών για τα ΑΣ10 έγινε υπέρβαση, η Επιτροπή οριοθέτησε, με το υπόμνημά της απαντήσεως, το αντικείμενο της προσφυγής της μόνο στις ημερήσιες οριακές τιμές των ΑΣ10.

46

Αντιθέτως, η Επιτροπή δεν διευκρινίζει, ούτε με τα αιτήματα του δικογράφου της προσφυγής ούτε με το σκεπτικό της, τα έτη για τα οποία προσάπτει στην Πορτογαλική Δημοκρατία την παράβαση. Πάντως, η Επιτροπή, επικαλούμενη μόνον την οδηγία 2008/50, απλώς διατείνεται ότι πρόκειται για ενεστώσα παράβαση και η απόφαση του Δικαστηρίου πρέπει να αφορά το παρόν και όχι το παρελθόν, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζει την επίμαχη περίοδο.

47

Υπό τις περιστάσεις αυτές, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η παράλειψη αναφοράς στο εισαγωγικό της δίκης δικόγραφο ενός απαραίτητου στοιχείου, όπως της περιόδου κατά τη διάρκεια της οποίας η Πορτογαλική Δημοκρατία παραβίασε, κατά τους ισχυρισμούς της Επιτροπής, το δίκαιο της Ένωσης, δεν πληροί τις προϋποθέσεις συνοχής, σαφήνειας και ακρίβειας.

48

Εξάλλου, καθόσον η Επιτροπή δεν αναφέρει επακριβώς την περίοδο την οποία αφορά η προσαπτόμενη παράβαση και, περαιτέρω, δεν προσκομίζει λυσιτελή αποδεικτικά στοιχεία, τονίζοντας λακωνικώς ότι δεν έχει κανένα έννομο συμφέρον, στην υπόθεση αυτή, να ζητήσει από το Δικαστήριο να αποφανθεί επί παρελθόντων πραγματικών περιστατικών, δεδομένου ότι δεν αντλεί κανένα όφελος από απόφαση διαπιστώνουσα παρωχημένη κατάσταση, το θεσμικό αυτό όργανο όχι μόνο παραβαίνει προδήλως τις υποχρεώσεις, όσον αφορά το Δικαστήριο και το ίδιο, οι οποίες απορρέουν από την παρατεθείσα στις σκέψεις 43 και 44 της παρούσας αποφάσεως νομολογία, αλλά και δεν παρέχει στο Δικαστήριο τη δυνατότητα να ασκήσει τον έλεγχό του επί της υπό κρίση προσφυγής κατά παραβάσεως.

49

Ωστόσο, επισημαίνεται ότι, καθώς προκύπτει από τη δικογραφία, από τον έλεγχο των ετησίων εκθέσεων για τα έτη 2005, 2006 και 2007, τις οποίες προσκόμισε η Πορτογαλική Δημοκρατία στην Επιτροπή, προέκυψε ότι έγινε υπέρβαση των ετήσιων οριακών τιμών ΑΣ10 σε πολλές ζώνες και οικισμούς. Βάσει των εκθέσεων αυτών, το εν λόγω θεσμικό όργανο απηύθυνε στην Πορτογαλική Δημοκρατία έγγραφο οχλήσεως, με το οποίο έκρινε ότι το κράτος μέλος αυτό δεν τηρούσε τις υποχρεώσεις για τις οποίες γίνεται λόγος στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 1999/30. Τέλος, η Επιτροπή δέχθηκε, κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, αφενός, ότι τα αποδεικτικά στοιχεία επί των οποίων στηρίζει την προσφυγή της συνίστανται στα απορρέοντα από τις σχετικές με τα έτη 2005, 2006 και 2007 εκθέσεις στοιχεία και, αφετέρου, δεδομένου ότι δεν υπήρχε γενική και συνεχής αθέτηση των εν λόγω υποχρεώσεων, ότι δεν πρόκειται για συστηματικό πρόβλημα.

50

Βάσει των σαφών αυτών στοιχείων συνάγεται ότι η αθέτηση των υποχρεώσεων για τις οποίες γίνεται λόγος στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 1999/30 αφορά, εν πάση περιπτώσει, την υπέρβαση των ημερήσιων οριακών τιμών ΑΣ10 στον ατμοσφαιρικό αέρα και καλύπτει την περίοδο των ετών 2005 έως 2007 στις ζώνες και στους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul.

51

Επομένως, διαπιστώνεται ότι η παρούσα προσφυγή κατά παραβάσεως, εντός των ούτως καθορισθέντων ορίων, δύναται να κριθεί παραδεκτή.

52

Όσον αφορά τη βασιμότητα της παρούσας προσφυγής, αρκεί η υπενθύμιση ότι η Πορτογαλική Δημοκρατία δέχεται με τις παρατηρήσεις της την υπέρβαση των οριακών τιμών για τις ημερήσιες συγκεντρώσεις ΑΣ10 στον ατμοσφαιρικό αέρα εντός των διαπιστωθέντων στη σκέψη 50 της παρούσας αποφάσεως ορίων.

53

Κατά συνέπεια, η παρούσα προσφυγή κατά παραβάσεως δύναται να κριθεί παραδεκτή εντός των ορίων αυτών.

54

Μετά τη διευκρίνιση αυτή, διαπιστώνεται ότι, καθόσον αφορά τη μεταγενέστερη του έτους 2007 περίοδο, η προσφυγή δεν πληροί τις προϋποθέσεις σαφήνειας και ακρίβειας για τους εκτεθέντες στις σκέψεις 47 και 48 της παρούσας αποφάσεως λόγους και πρέπει, κατά συνέπεια, να απορριφθεί ως απαράδεκτη

55

Συνεπώς, αντιθέτως προς όσα φέρεται να προβάλλει η Επιτροπή με τα αιτήματα του δικογράφου της προσφυγής της, δεν απαιτείται να ληφθεί υπόψη η οδηγία 2008/50. Συγκεκριμένα, η οδηγία αυτή δεν είναι εφαρμοστέα στα προσαπτόμενα στο οικείο κράτος μέλος πραγματικά περιστατικά, τα οποία είναι προγενέστερα της 11ης Ιουνίου 2008, ημερομηνία δημοσιεύσεως και ενάρξεως ισχύος της οδηγίας αυτής.

56

Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, διαπιστώνεται ότι η Πορτογαλική Δημοκρατία, παραλείποντας να μεριμνήσει ώστε, για τα έτη 2005 έως 2007, οι ημερήσιες συγκεντρώσεις ΑΣ10 στον ατμοσφαιρικό αέρα να μην υπερβαίνουν τις καθορισθείσες στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 1999/30 οριακές τιμές, στις ζώνες και στους οικισμούς της Braga, της Porto Litoral, της Área Metropolitana de Lisboa Norte και της Área Metropolitana de Lisboa Sul, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τη διάταξη αυτή.

57

Κατά το άρθρο 138, παράγραφος 1, του Κανονισμού Διαδικασίας, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα εφόσον υπάρχει σχετικό αίτημα του νικήσαντος διαδίκου. Δυνάμει του άρθρου 138, παράγραφος 3, πρώτη περίοδος, του ίδιου Κανονισμού, σε περίπτωση μερικής ήττας των διαδίκων, κάθε διάδικος φέρει τα δικαστικά του έξοδα.

58

Στην υπό κρίση διαφορά, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η αιτίαση της Επιτροπής η οποία αφορά τη μη τήρηση των απορρεουσών από το άρθρο 13 της οδηγίας 2008/50 υποχρεώσεων, όσον αφορά την προγενέστερη του έτους 2007 περίοδο, κρίθηκε απαράδεκτη.

59

Κατά συνέπεια, η Επιτροπή και η Πορτογαλική Δημοκρατία πρέπει να καταδικαστούν στα δικαστικά τους έξοδα.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφασίζει: