ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

JULIANE KOKOTT

της 7ης Ιουλίου 2010 (1)

Υπόθεση C‑149/10

Ζωή Χατζή

κατά

Υπουργού Οικονομικών

[αίτηση του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης (Ελλάδα)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Οδηγία 96/34/EΚ – Γονική άδεια – Διάρκεια της γονικής άδειας που πρέπει να χορηγείται σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων»

I –    Εισαγωγή

1.        Η υπό κρίση αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία ετέθη σε εφαρμογή με την οδηγία 96/34/ΕΚ (2).

2.        Το διευκρινιστέο ζήτημα είναι η διάρκεια της γονικής άδειας, την οποία οφείλουν να χορηγούν τα κράτη μέλη σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων. Πρέπει να προβλέπεται αυτοτελής γονική άδεια για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων ή πρέπει, σύμφωνα με τις διατάξεις της συμφωνίας-πλαισίου, να αντιμετωπίζεται η γέννηση διδύμων απλώς ως γέννηση ενός μόνον παιδιού και να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια;

II – Νομικό πλαίσιο

A –    Δίκαιο της Ένωσης

3.        Με την οδηγία 96/34 τίθεται σε εφαρμογή η συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, η οποία συνήφθη στις 14 Δεκεμβρίου 1995 από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους (την Ένωση των συνομοσπονδιών βιομηχανιών και εργοδοτών της Ευρώπης, UNICE, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσίων Επιχειρήσεων και Επιχειρήσεων γενικού οικονομικού συμφέροντος, CEEP, και την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων, CES) και προσαρτήθηκε στην οδηγία ως παράρτημα.

4.        Η συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια αποσκοπεί στον καθορισμό ενός ελαχίστου επιπέδου κοινών κανόνων περί γονικής άδειας, καθότι αυτή θεωρείται από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους ως σημαντικό μέσο συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής και προαγωγής της ισότητας ευκαιριών και μεταχειρίσεως μεταξύ των ανδρών και των γυναικών (3).

5.        Συναφώς, η συμφωνία-πλαίσιο στηρίζεται στην αντίληψη ότι ο Κοινοτικός Χάρτης των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων επιτάσσει, στο σημείο 16, τη θέσπιση μέτρων που να επιτρέπουν στους άνδρες και τις γυναίκες να συνδυάζουν τις επαγγελματικές και τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις (4).

6.        Η ρήτρα 2 της συμφωνίας-πλαισίου ορίζει τα εξής:

«1.      Δυνάμει της παρούσας συμφωνίας, με την επιφύλαξη της ρήτρας 2, παράγραφος 2, παρέχεται ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας στους εργαζόμενους, άνδρες και γυναίκες, λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού, ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό, τουλάχιστον επί τρεις μήνες, μέχρι μιας ορισμένης ηλικίας, η οποία μπορεί να φθάσει μέχρι τα 8 έτη και προσδιορίζεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους.

2.      Για την προαγωγή της ισότητας ευκαιριών και μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα μέρη που υπογράφουν την παρούσα συμφωνία πιστεύουν ότι το δικαίωμα στη γονική άδεια που προβλέπεται στη ρήτρα 2, παράγραφος 1, θα πρέπει, καταρχήν, να είναι αμεταβίβαστο.

3.      Οι προϋποθέσεις πρόσβασης και οι τρόποι εφαρμογής της γονικής αδείας ορίζονται από το νόμο ή/και τις συλλογικές συμβάσεις στα κράτη μέλη, τηρώντας τους ελάχιστους κανόνες της παρούσας συμφωνίας. Τα κράτη μέλη ή/και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν συγκεκριμένα:

α)      να αποφασίζουν αν η γονική άδεια χορηγείται κατά πλήρη χρόνο, κατά μερικό χρόνο, κατά τρόπο αποσπασματικό, ή με τη μορφή χρονικής πίστωσης,

β)      να εξαρτούν το δικαίωμα της γονικής άδειας από περίοδο εργασίας ή/και περίοδο αρχαιότητας η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει το ένα έτος,

γ)      να προσαρμόζουν τις προϋποθέσεις πρόσβασης και τους τρόπους εφαρμογής της γονικής άδειας στις ιδιάζουσες περιστάσεις της υιοθεσίας,

[…].»

7.        Η ρήτρα 4, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου ορίζει:

«Τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόζουν ή να θεσπίζουν ευνοϊκότερες διατάξεις από τις προβλεπόμενες στην παρούσα συμφωνία.»

8.        Αναφορικά με την ερμηνεία της, η συμφωνία-πλαίσιο ορίζει στη ρήτρα 4, παράγραφος 6:

«Με την επιφύλαξη των αντιστοίχων ρόλων της Επιτροπής, των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, κάθε θέμα σχετικό με την ερμηνεία της παρούσας συμφωνίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει, κατά πρώτον, να παραπεμφθεί από την Επιτροπή στα υπογράφοντα μέρη τα οποία θα γνωμοδοτήσουν.»

B –    Εθνικό δίκαιο

9.        Οι διατάξεις της οδηγίας 96/34/EΚ μεταφέρθηκαν στο ελληνικό δίκαιο για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα με το άρθρο 53 («Διευκολύνσεις υπαλλήλων με οικογενειακές υποχρεώσεις») του νέου Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ (νόμος 3528/2007), το οποίο, μεταξύ άλλων, ορίζει:

«[…] 2. Ο χρόνος εργασίας του γονέα υπαλλήλου μειώνεται κατά δύο (2) ώρες ημερησίως εφόσον έχει τέκνα ηλικίας έως δύο (2) ετών και κατά μία (1) ώρα, εφόσον έχει τέκνα ηλικίας από δύο (2) έως τεσσάρων (4) ετών. Ο γονέας υπάλληλος δικαιούται εννέα (9) μήνες άδεια με αποδοχές για ανατροφή παιδιού, εφόσον δεν κάνει χρήση του κατά το προηγούμενο εδάφιο μειωμένου ωραρίου. Για το γονέα που είναι άγαμος ή χήρος ή διαζευγμένος ή έχει αναπηρία 67 % και άνω, το κατά μία ώρα μειωμένο ωράριο του πρώτου εδαφίου ή η άδεια του προηγούμενου εδαφίου προσαυξάνονται κατά έξι (6) μήνες ή ένα (1) μήνα αντίστοιχα. Στην περίπτωση γέννησης 4ου τέκνου, το μειωμένο ωράριο εργασίας παρατείνεται για δύο (2) ακόμα έτη […]».

10.      Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η χορήγηση γονικής άδειας σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων δεν ρυθμίζεται ειδικότερα στο εσωτερικό δίκαιο.

III – Τα πραγματικά περιστατικά και η διαδικασία στην κύρια δίκη

11.      Η αιτούσα της κύριας δίκης, Ζωή Χατζή, είναι υπάλληλος της Α΄ Δημόσιας Οικονομικής Υπηρεσίας (ΔΟΥ) Θεσσαλονίκης. Στις 21 Μαΐου 2007 γέννησε δίδυμα τέκνα. Ο εργοδότης της χορήγησε στην αιτούσα από 20ής Σεπτεμβρίου 2007 την εννεάμηνη γονική άδεια με πλήρεις αποδοχές, που προβλέπεται στο ελληνικό δίκαιο για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα.

12.      Στις 30 Ιανουαρίου 2009, η Ζωή Χατζή υπέβαλε αίτηση για τη χορήγηση δεύτερης αντίστοιχης γονικής άδειας από 1ης Μαρτίου 2009, για το δεύτερο εκ των διδύμων τέκνων της. Επικαλέστηκε, σχετικώς, ότι, δεδομένης της γεννήσεως διδύμων τέκνων, έπρεπε να της αναγνωριστεί δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εξ αυτών. Η εν λόγω αίτηση απορρίφθηκε στις 14 Μαΐου 2009. Κατά της απορριπτικής αποφάσεως, η Ζωή Χατζή άσκησε αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης (5).

13.      Το αιτούν δικαστήριο αναφέρει ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας (6) ερμηνεύει την ελληνική νομοθεσία για τη γονική άδεια, όσον αφορά μη δίδυμα αδέλφια, υπό την έννοια ότι οι γονείς τους δικαιούνται αυτοτελή εννεάμηνη γονική άδεια για κάθε ένα εξ αυτών. Με βάση τα ανωτέρω, δύο Διοικητικά Εφετεία (7) αποφάνθηκαν ότι, ελλείψει ειδικής νομοθετικής ρυθμίσεως, σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων πρέπει εξίσου να χορηγείται αυτοτελής γονική άδεια για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων. Το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν υιοθέτησε εντούτοις την άποψη αυτή.

IV – Η αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως και η ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία

14.      Με απόφαση της 17ης Φεβρουαρίου 2010, η οποία περιήλθε στο δικαστήριο στις 29 Μαρτίου 2010, το αιτούν δικαστήριο ανέστειλε την ενώπιόν του διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα:

«1)      Είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι από την ρήτρα 2.1 της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια, ερμηνευμένη σε συνδυασμό με το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα του παιδιού, και ενόψει της βελτίωσης του επιπέδου προστασίας αυτών των δικαιωμάτων που επήλθε με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δημιουργείται παράλληλα και δικαίωμα στη γονική άδεια για το παιδί, ώστε σε περίπτωση που γεννήθηκαν δίδυμα παιδιά η χορήγηση μιας γονικής άδειας να συνιστά παράβαση του άρθρου 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω δυσμενούς διάκρισης με βάση τη γέννηση και περιορισμό του δικαιώματος των δίδυμων παιδιών μη ανεκτό από την αρχή της αναλογικότητας;

Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο προηγούμενο ερώτημα:

2)      Ο όρος “γέννηση” στη ρήτρα 2.1 της συμφωνίας-πλαισίου έχει την έννοια ότι δημιουργείται διττό δικαίωμα χορηγήσεως γονικής άδειας στους εργαζόμενους γονείς, βασιζόμενο στο ότι η δίδυμη κύηση καταλήγει σε δύο διαδοχικές γεννήσεις παιδιών (δίδυμα παιδιά) ή ότι η γονική άδεια παρέχεται για μία γέννηση, ανεξάρτητα από το πόσα παιδιά γεννιούνται με αυτή, χωρίς στην τελευταία περίπτωση, να παραβιάζεται η ισότητα ενώπιον του νόμου κατά το άρθρο 20 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης;»

15.      Ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου, με διάταξη της 12ης Μαΐου 2010, έκανε δεκτή την αίτηση του αιτούντος δικαστηρίου περί εκδικάσεως της υποθέσεως με την ταχεία διαδικασία κατά το άρθρο 62, στοιχείο α΄, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου. Κατά την ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία, η Εσθονική, η Ελληνική, η Πολωνική και η Τσεχική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις, καθώς επίσης ανέπτυξαν προφορικά τις παρατηρήσεις τους κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 7ης Ιουλίου 2010. Επιπλέον, η Γερμανική και η Κυπριακή Κυβέρνηση κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις.

V –    Εκτίμηση

A –    Προκαταρκτικές παρατηρήσεις

1.      Η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου

16.      Καταρχάς πρέπει να εξετασθεί η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου όσον αφορά την επίμαχη συμφωνία-πλαίσιο. Η Γερμανική Κυβέρνηση επισημαίνει ότι, κατά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου, πρέπει να ληφθεί ιδιαιτέρως υπόψη η βούληση των κοινωνικών εταίρων, ειδάλλως θίγονται τα δικαιώματά τους, όπως αυτά αναγνωρίζονται με το άρθρο 28 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και το άρθρο 155 ΣΛΕΕ.

17.      Η σημασία των κοινωνικών εταίρων κατά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου επισημαίνεται επίσης στη ρήτρα 4, παράγραφο 6, αυτής, όπου ορίζεται ότι «κάθε θέμα σχετικό με την ερμηνεία της παρούσας συμφωνίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει, κατά πρώτον, να παραπεμφθεί από την Επιτροπή στα υπογράφοντα μέρη τα οποία θα γνωμοδοτήσουν».

18.      Εντούτοις, εκ της ως άνω διατάξεως δεν μπορεί να συναχθεί περιορισμός της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου στην περίπτωση που τα υπογράφοντα τη συμφωνία-πλαίσιο μέρη δεν εξέφρασαν σχετικώς άποψη.

19.      Κατά το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, το Δικαστήριο οφείλει να ερμηνεύει οδηγίες στο πλαίσιο αιτήσεων εκδόσεως προδικαστικών αποφάσεων. Η περιλαμβανόμενη στο παράρτημα της οδηγίας 96/34 συμφωνία-πλαίσιο υπήρξε μεν αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, κατέστη εντούτοις, δυνάμει του άρθρου 1 της οδηγίας 96/34, αναπόσπαστο μέρος αυτής, και έχει την ίδια νομική φύση με αυτήν (8). Εξάλλου, η ρήτρα 4, παράγραφος 6, της συμφωνίας-πλαισίου διευκρινίζει ρητώς ότι αυτή ισχύει «με την επιφύλαξη των αντιστοίχων ρόλων του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων». Η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου όσον αφορά τη συμφωνία-πλαίσιο δεν διαφέρει επομένως από τη γενικότερη αρμοδιότητά του να αποφαίνεται επί της ερμηνείας άλλων διατάξεων που περιέχονται σε οδηγίες. Εξάλλου, η απορρέουσα από το πρωτογενές δίκαιο ερμηνευτική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου δεν θα μπορούσε, σε κάθε περίπτωση, να περιοριστεί μέσω μιας διατάξεως περιλαμβανόμενης σε οδηγία, όπως η ρήτρα 4, παράγραφος 6 της συμφωνίας-πλαισίου.

2.      Δυνατότητα εφαρμογής της οδηγίας 96/34 επί δημοσίων υπαλλήλων

20.      Δεδομένου ότι η αιτούσα της κύριας δίκης είναι δημόσιος υπάλληλος, πρέπει καταρχάς να εξακριβωθεί κατά πόσον οι δημόσιοι υπάλληλοι εμπίπτουν εξίσου στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 96/34 και στην προσαρτημένη σε αυτήν συμφωνία-πλαίσιο.

21.      Η ρήτρα 1, παράγραφος 2, της συμφωνίας-πλαισίου αναφέρει μεν ότι η συμφωνία ισχύει για όλους τους εργαζόμενους, γεγονός που θα μπορούσε να αποκλείει τους δημόσιους υπαλλήλους. Εντούτοις, ούτε η οδηγία, ούτε η συμφωνία-πλαίσιο περιέχουν ενδείξεις από τις οποίες να μπορεί να συναχθεί ότι το πεδίο εφαρμογής τους περιορίζεται σε συμβάσεις εργασίας μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών του ιδιωτικού τομέα, επομένως ισχύουν εξίσου και για τον δημόσιο τομέα (9). Η περιεχόμενη στο άρθρο 141 ΕΚ (νυν άρθρο 157 ΣΛΕΕ, ισότητα των αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών) έννοια του εργαζόμενου έτυχε επίσης διασταλτικής ερμηνείας από το Δικαστήριο, ως περιλαμβάνουσα εξίσου και τους δημόσιους υπαλλήλους (10). Προς τούτο, το Δικαστήριο βασίσθηκε στο γεγονός ότι η κατοχυρωμένη στην ως άνω διάταξη αρχή της ισότητας της αμοιβής συγκαταλέγεται μεταξύ των θεμελίων της Κοινότητας, επομένως, ο δημόσιος τομέας δεν μπορεί να εξαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής της. Ομοίως, όσον αφορά τις οδηγίες 76/207/ΕΟΚ (11) και 75/117/ΕΟΚ (12), το Δικαστήριο έκρινε ότι είναι γενικής ισχύος, σύμφωνα με την μέσω αυτών κατοχυρούμενη αρχή της ίσης μεταχειρίσεως γυναικών και ανδρών (13). Δεδομένου ότι η οδηγία 96/34 αποσκοπεί επίσης στην προαγωγή της ίσης μεταχειρίσεως γυναικών και ανδρών (14), η έννοια των εργαζομένων πρέπει εν προκειμένω να ερμηνευτεί διασταλτικώς, ως συμπεριλαμβάνουσα δηλαδή και τους δημόσιους υπαλλήλους.

B –    Πρώτο προδικαστικό ερώτημα

22.      Με το πρώτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί εάν η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου απονέμει στα τέκνα ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας και, κατά συνέπεια, κατά πόσον η άρνηση χορηγήσεως δεύτερης γονικής άδειας σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων συνιστά προσβολή των δικαιωμάτων των διδύμων τέκνων.

23.      Στο ερώτημα αυτό ορθώς δίνουν αρνητική απάντηση όλοι οι μετέχοντες στη διαδικασία. Το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου ουδόλως περιέχει κάποια ένδειξη από την οποία να συνάγεται ατομικό δικαίωμα του τέκνου. Η συμφωνία-πλαίσιο παρέχει ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας μόνον στους γονείς. Τούτο προκύπτει σαφώς από το γράμμα της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου, όπου ρητώς αναφέρεται ότι οι εργαζόμενοι άνδρες και γυναίκες έχουν ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας.

24.      Η γραμματική αυτή ερμηνεία επιρρωνύεται και μέσω τελολογικής προσεγγίσεως. Κατά το προοίμιο και τη ρήτρα 1, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου, σκοπός της γονικής άδειας είναι η διευκόλυνση του συνδυασμού των επαγγελματικών και οικογενειακών ευθυνών των εργαζομένων γονέων και η προαγωγής της ισότητας μεταχειρίσεως μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Για τον σκοπό αυτό, η συμφωνία-πλαίσιο παρέχει ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας στους εργαζόμενους γονείς και ρυθμίζει επομένως τη σχέση μεταξύ των γονέων και των εργοδοτών τους (15). Για την επίτευξη του σκοπού της καλύτερης διευκολύνσεως του συνδυασμού των επαγγελματικών και οικογενειακών ευθυνών δεν είναι αναγκαίο να αναγνωρισθεί δικαίωμα γονικής άδειας και υπέρ του παιδιού.

25.      Το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο αναφέρεται το αιτούν δικαστήριο, δεν αναιρεί την ως άνω ερμηνεία. Το ως άνω άρθρο ορίζει ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους. Εντούτοις, για το δικαίωμα αυτό στην προστασία και τη φροντίδα δεν απαιτείται η αναγνώριση, υπέρ των τέκνων, ατομικού δικαιώματος χορηγήσεως γονικής άδειας στους γονείς τους. Αρκεί το γεγονός ότι τέτοιο δικαίωμα απονέμεται στους ίδιους τους γονείς, οι οποίοι αποφασίζουν, εν τέλει, για τον τρόπο ανατροφής των τέκνων τους, έχοντας τη δυνατότητα να επιλέξουν άλλο τρόπο από τη λήψη γονικής άδειας, προκειμένου να διασφαλίσουν τη φροντίδα και την καλή διαβίωση αυτών.

Γ –     Γ –         Δεύτερο προδικαστικό ερώτημα

26.      Με το δεύτερο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί ουσιαστικώς να διευκρινιστεί εάν πρέπει, βάσει της συμφωνίας-πλαισίου, να παρέχεται αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, ή κατά πόσο θα πρέπει, σύμφωνα με τις διατάξεις της συμφωνίας-πλαισίου, να αντιμετωπίζεται η γέννηση διδύμων ως γέννηση ενός μόνον τέκνου και να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια.

27.      Το ερώτημα αυτό τίθεται αντιστοίχως και στην περίπτωση πολλαπλής κυήσεως (τρίδυμα, τετράδυμα, κ.λπ.). Δεδομένου όμως ότι η υπόθεση της κύριας δίκης αφορά γέννηση διδύμων, θα πρέπει ακολούθως να επικεντρωθούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση.

1.      Ερμηνεία της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου

28.      Κατά τη ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου οι εργαζόμενοι, άνδρες και γυναίκες, έχουν «ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας […] λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού, ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό, τουλάχιστον επί τρεις μήνες». Παρεμφερές είναι το γράμμα του άρθρου 33, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης, το οποίο ορίζει ότι «Κάθε πρόσωπο, προκειμένου να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του, έχει δικαίωμα […] γονικής άδειας μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού».

29.      Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν σε σχέση με τη σημασία του εν λόγω κανόνα αφορούν καταρχάς μόνον την προβλεπόμενη από την οδηγία ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια της γονικής άδειας. Εν συνεχεία, θα αναλύσω τις επιπτώσεις που έχει η πρόβλεψη από κράτος μέλος γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας.

30.      Η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Κυπριακή Κυβέρνηση ορθώς επισημαίνουν ότι η χρήση ενικού αριθμού («γέννησης […] παιδιού», «ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό») υποδηλώνει ότι το δικαίωμα γονικής άδειας υφίσταται αυτοτελώς για κάθε τέκνο (16). Η συμφωνία-πλαίσιο δεν αναφέρει κατά γενικό τρόπο ότι η γονική άδεια αποβλέπει στη «φροντίδα των παιδιών», αλλά εξατομικεύει το δικαίωμα γονικής άδειας για ένα συγκεκριμένο παιδί, ήτοι «το παιδί αυτό», από τη γέννηση του οποίου εξαρτάται. Τούτο σημαίνει ότι η γέννηση κάθε παιδιού δημιουργεί αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών.

31.      Το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου πρέπει επομένως να γίνει αντιληπτό υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων, θεμελιώνεται επίσης αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων.

32.      Η άποψη ορισμένων μετεχόντων στη διαδικασία, κατά την οποία το δικαίωμα γονικής άδειας συνδέεται μόνον με το γεγονός της «γεννήσεως», ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, δεν είναι πειστική. Κατά την άποψή μου, κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από το γράμμα της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου. Τούτο δε, διότι στην εν λόγω διάταξη δεν γίνεται απλώς λόγος για γονική άδεια μετά από γέννηση, αλλά μετά από τη γέννηση «παιδιού» και προς διευκόλυνση της ενασχόλησης «με το παιδί αυτό». Το γράμμα της διατάξεως δεν θέτει επομένως στο επίκεντρο τη γέννηση, αλλά το εκάστοτε παιδί και βασίζεται στην αρχή ότι πρέπει να παρέχεται γονική άδεια για κάθε παιδί.

33.      Η ερμηνεία, κατά την οποία η ρήτρα 2, παράγραφος 1, δεν αναφέρεται στην ίδια τη γέννηση, ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, αλλά στα παιδιά που γεννιούνται, επιρρωννύεται από την απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (17). Εν προκειμένω, το Δικαστήριο διευκρίνισε ρητώς, σε σχέση με το ζήτημα της χρονικής εφαρμογής της οδηγίας για τη γονική άδεια, ότι το δικαίωμα γονικής άδειας υφίσταται εξίσου ακόμα και όταν το παιδί γεννήθηκε πριν τεθεί σε ισχύ η οδηγία. Το δικαστήριο στήριξε την κρίση του στο ότι αποφασιστική σημασία για τη θεμελίωση δικαιώματος γονικής άδειας δεν έχει η γέννηση, ούτε ο χρόνος αυτής, αλλά το γεγονός και μόνον της παρουσίας ενός παιδιού κατά τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως (18). Δεδομένου όμως ότι λαμβάνεται υπόψη το παιδί και όχι η γέννηση, δεν μπορεί προφανώς να γίνει αποδεκτή η αρχή ότι κάθε γέννηση, ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, δημιουργεί δικαίωμα λήψεως μίας μόνον γονικής άδειας. Αντιθέτως, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στην περίπτωση διδύμων υπάρχουν δύο παιδία, γεγονός το οποίο συνεπάγεται δύο αυτοτελείς γονικές άδειες.

34.      Συνεπώς, ως ενδιάμεσο συμπέρασμα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου προβλέπει, βάσει του γράμματος της, αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για τη γέννηση κάθε παιδιού. Από το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου δεν είναι δυνατό να συναχθεί ότι ισχύει κάτι διαφορετικό για την περίπτωση γεννήσεως διδύμων.

2.      Τελολογική ερμηνεία

35.      Η έννοια και ο σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου δεν επιτρέπουν τον περιορισμό της γραμματικής ερμηνείας.

36.      Σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου είναι η διευκόλυνση του συνδυασμού της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής, μέσω της παροχής στους γονείς της δυνατότητας να ασχοληθούν για συγκεκριμένο διάστημα αυτοπροσώπως με τα παιδιά τους, χωρίς να υφίστανται επαγγελματικά μειονεκτήματα (19). Οι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθούν τόσο στις επαγγελματικές, όσο και στις οικογενειακές τους υποχρεώσεις (20). Όσον αφορά τις δημογραφικές αλλαγές, με τον τρόπο αυτό, αναμένεται επίσης να σημειωθεί θετικός αντίκτυπος στα ποσοστά γεννήσεων (21). Συγχρόνως, μέσω της γονικής άδειας επιδιώκεται η προώθηση της συμμετοχής των γυναικών στην ενεργό ζωή, όπως επίσης της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών (22).

37.      Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη γραμματική ερμηνεία, κατά το οποίο υφίσταται αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, συνάδει ιδιαιτέρως με την προώθηση των προαναφερθεισών σκοπών της συμφωνίας-πλαισίου. Ένα αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών μηνών για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων βοηθά τους γονείς, για τους οποίους η φροντίδα των διδύμων συνεπάγεται ιδιαίτερες απαιτήσεις, να συνδυάσουν κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο τις οικογενειακές και τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις. Εξάλλου, συνιστά ενδεχομένως κίνητρο για τον επιφορτισμένο με τη φροντίδα των διδύμων γονέα –που εξακολουθεί στην πραγματικότητα και σήμερα να είναι κυρίως η μητέρα– να μην εγκαταλείψει την επαγγελματική του απασχόληση εξαιτίας των απαιτήσεων που συνεπάγεται η γέννηση διδύμων.

38.      Εντούτοις, ορισμένοι μετέχοντες στη διαδικασία υποστηρίζουν ότι, δεδομένου ότι η φροντίδα των διδύμων είναι ταυτόχρονη, ο σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου επιτυγχάνεται επαρκώς και μέσω της παροχής μίας μόνον γονικής άδειας στους γονείς αυτών.

39.      Η άποψη αυτή δεν μπορεί ωστόσο να γίνει δεκτή. Η ερμηνεία υπό το πρίσμα της κατοχυρωμένης στο δίκαιο της Ένωσης αρχής της ίσης μεταχειρίσεως απαγορεύει την παροχή μίας μόνον γονικής άδειας στην περίπτωση γεννήσεως διδύμων.

40.      Δεν αμφισβητείται μεν ότι κατά τη φροντίδα διδύμων ορισμένες ενέργειες δεν απαιτείται να γίνονται δύο φορές. Εντούτοις, τα βάρη, τα οποία συνεπάγεται η φροντίδα διδύμων, είναι σαφώς μεγαλύτερα και δεν μπορούν να συγκριθούν με τη φροντίδα ενός μόνον παιδιού. Λόγω της ίδιας ηλικίας τους, τα δίδυμα έχουν μεν κατ’ αρχήν τις ίδιες ανάγκες, οι οποίες πρέπει όμως να ικανοποιούνται εις διπλούν, ενώ δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι, παραδείγματος χάρη, τα δίδυμα πεινούν ή κοιμούνται πάντα ταυτόχρονα. Τυχόν παροχή στους γονείς διδύμων μίας μόνον γονικής άδειας, όπως στην περίπτωση των γονέων ενός μόνον παιδιού, θα συνιστούσε παράβλεψη της διαφοράς αυτής και, επομένως, απαράδεκτη ίση μεταχείριση διαφορετικών καταστάσεων.

41.      Τα δύο ακόλουθα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι η παροχή μίας μόνον γονικής άδειας για δίδυμα τέκνα αντίκειται στην αρχή της ίσης μεταχειρίσεως.

42.      Η Επιτροπή επισημαίνει σχετικώς ότι, κατά το πρότυπο της συμφωνίας-πλαισίου, η γονική άδεια δεν πρέπει απαραιτήτως να αποτελεί συνέχεια της άδειας μητρότητας, αλλά μπορεί επίσης να λαμβάνεται αργότερα. Συναφώς, η ρήτρα 2, παράγραφος 1, θέτει ως χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν την παροχή γονικής άδειας, το όγδοο έτος ηλικίας του παιδιού. Τούτο συνεπάγεται ότι, σε περίπτωση τέκνων που γεννήθηκαν διαδοχικώς, η γονική άδεια για το πρωτότοκο παιδί μπορεί επίσης να ληφθεί μόλις μετά τη γέννηση του δευτερότοκου τέκνου.

43.      Στην υποθετική αυτή περίπτωση, οι γονείς δύνανται, κατά τη διάρκεια της ληφθείσας για το ένα εκ των δύο τέκνων γονικής άδειας, να φροντίζουν εξίσου αμφότερα τα τέκνα, χωρίς ωστόσο να προβλέπεται από τη συμφωνία-πλαίσιο η μη χορήγηση της γονικής άδειας για το δεύτερο παιδί. Ως εκ τούτου, το επιχείρημα περί δυνατότητας ταυτόχρονης φροντίδας των διδύμων δεν μπορεί να περιορίσει το δικαίωμα έτσι ώστε να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια.

44.      Κατά της χορηγήσεως μίας μόνον γονικής άδειας για δίδυμα συνηγορεί επίσης το ακόλουθο παράδειγμα. Με βάση το πρότυπο της συμφωνίας-πλαισίου, το οποίο καθορίζει ένα οκταετές χρονικό διάστημα, εντός του οποίου δύναται να ληφθεί η γονική άδεια, οι γονείς μη διδύμων τέκνων μπορούν να αποφασίσουν να λάβουν τη μεν γονική άδεια για το ένα παιδί κατά τη βρεφική του ηλικία, προκειμένου να βιώσουν πιο ενεργά το εν λόγω στάδιο της αναπτύξεώς του, τη δε γονική άδεια για το δεύτερο παιδί κατά το στάδιο, παραδείγματος χάρη, της εισαγωγής του παιδιού στο σχολείο, ούτως ώστε να παράσχουν εκεί ειδική στήριξη στο παιδί. Οι γονείς διδύμων θα στερούνταν της ευελιξίας αυτής, εάν τους εχορηγείτο μία μόνον γονική άδεια για τα δίδυμα τέκνα τους. Τούτο συνιστά εξίσου απαράδεκτη άνιση μεταχείριση.

45.      Όσον αφορά την επισήμανση της Ελληνικής Κυβερνήσεως κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι, στην περίπτωση διδύμων, η ανάγκη εντατικής φροντίδας παύει ταυτόχρονα και επομένως πρέπει να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια, πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά την ελληνική νομοθεσία, η γονική άδεια δύναται να ληφθεί κατά τα πρώτα τέσσερα έτη της ζωής του παιδιού. Επομένως, ο Έλληνας νομοθέτης καθορίζει επίσης ένα ευρύ χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου οι γονείς δύνανται να θέσουν την αφετηρία της γονικής άδειας. Η δυνατότητα αυτή δεν θα τους δινόταν σε περίπτωση διδύμων, εάν εχορηγείτο στους γονείς μία μόνον γονική άδεια για δίδυμα τέκνα.

46.      Ακολούθως πρέπει να εξετασθεί ένα ακόμα επιχείρημα, το οποίο προβλήθηκε από τη Γερμανική Κυβέρνηση. Η εν λόγω κυβέρνηση επισημαίνει ότι στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια (23) προβλέφθηκε μόλις ρύθμιση για την ειδική κατάσταση των παιδιών με αναπηρία ή μακροχρόνια ασθένεια. Η ρήτρα 3, παράγραφος 3, αυτής ορίζει ότι τα κράτη μέλη και/ή οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να αξιολογούν την ανάγκη της προσαρμογής των προϋποθέσεων πρόσβασης και των τρόπων εφαρμογής της γονικής άδειας στις ανάγκες των γονέων με παιδιά με αναπηρία ή μακροχρόνια ασθένεια. Εκ της απουσίας στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο αναφοράς στην ειδική κατάσταση του πολλαπλού τοκετού, η Γερμανική Κυβέρνηση συνάγει ότι η εν λόγω κατάσταση δεν ρυθμίζεται ούτε στην προγενέστερη, ούτε στη νέα έκδοση της οδηγίας. Επομένως, μπορεί σε κάθε περίπτωση να ρυθμιστεί μελλοντικά από τους κοινωνικούς εταίρους.

47.      Το επιχείρημα αυτό δεν με πείθει. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι η αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο δεν αναφέρεται στον πολλαπλό τοκετό μπορεί κάλλιστα να αποτελεί επιχείρημα ως προς το ότι ο πολλαπλός τοκετός εμπίπτει στη γενική ρύθμιση της γονικής άδειας, της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της αρχικής εκδόσεως της συμφωνίας-πλαισίου, όπως εν προκειμένω υποστηρίζεται. Στην περίπτωση αυτή, παρέλκει επομένως η πρόβλεψη ειδικής ρυθμίσεως, γεγονός που επιβεβαιώνει η έλλειψη σχετικής αναφοράς στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο του 2010.

48.      Ορισμένοι μετέχοντες στη διαδικασία παραπέμπουν επίσης στην πρόταση της Επιτροπής (24) για την τροποποίηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ (25) για την προστασία της μητρότητας. Η εν λόγω οδηγία πρέπει να τροποποιηθεί, ούτως ώστε να υποχρεωθούν τα κράτη μέλη να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι, μεταξύ άλλων, σε περίπτωση πολλαπλού τοκετού χορηγείται πρόσθετη άδεια μητρότητας. Εκ του γεγονότος ότι, εν προκειμένω σχεδιάζεται απλώς παράταση και όχι διπλασιασμός της διάρκειας της άδειας, δεν είναι εντούτοις δυνατό να αντληθούν συμπεράσματα ως προς την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια. Διότι, όπως η Επιτροπή ορθώς τόνισε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι δύο οδηγίες εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Η οδηγία για την προστασία της μητρότητας αποβλέπει κυρίως στην προστασία της σωματικής καταστάσεως της γυναίκας (26), ενώ η οδηγία για τη γονική άδεια στη φροντίδα του παιδιού ενόψει του συνδυασμού της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής. Παρ’ ότι η προστασία της σωματικής κατάστασης της γυναίκας μετά τον τοκετό μπορεί να διασφαλισθεί επαρκώς μέσω της απλής παρατάσεως της άδειας μητρότητας, το αποτέλεσμα αυτό δεν μπορεί να μεταφερθεί στις απαιτήσεις σχετικά με τη γονική άδεια, η οποία εξυπηρετεί άλλους σκοπούς.

49.      Οι μετέχοντες στη διαδικασία επικαλέσθηκαν επιπλέον τη νομολογία του Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία άδεια χορηγούμενη βάσει του κοινοτικού δικαίου δεν μπορεί να θίξει το δικαίωμα λήψεως άλλης άδειας χορηγούμενης βάσει του δικαίου αυτού (27). Οι αποφάσεις αυτές αφορούσαν ωστόσο άδειες που εξυπηρετούσαν διαφορετικούς σκοπούς, παραδείγματος χάρη η υπόθεση Merino Gómez αφορούσε την άδεια μητρότητας και τη γονική άδεια (28). Στην υπό κρίση περίπτωση δεν πρόκειται ωστόσο περί συγκρούσεως αδειών διαφορετικής φύσεως. Μολοταύτα, θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα κατά πόσον τα επίμαχα δικαιώματα άδειας εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Θα μπορούσε να προβληθεί σχετικώς το επιχείρημα ότι το ένα δικαίωμα άδειας αποσκοπεί στη φροντίδα του πρώτου εκ των διδύμων τέκνων, και το άλλο δικαίωμα άδειας στη φροντίδα του δεύτερου εκ των διδύμων τέκνων. Σε μία τέτοια περίπτωση, οι άδειες εξυπηρετούν ενδεχομένως διαφορετικούς σκοπούς. Αποφασιστικής σημασίας είναι το πόσο διασταλικώς ή συσταλτικώς πρέπει να γίνει αντιληπτή η έννοια των «διαφορετικών σκοπών». Δεν θεωρώ όμως αναγκαίο να αποφανθώ οριστικώς κατά πόσο η ως άνω παραταθείσα νομολογία μπορεί να μεταφερθεί στην παρούσα υπόθεση, καθότι υφίστανται ήδη επαρκή επιχειρήματα, βάσει των οποίων δύναται να συναχθεί ότι η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι πρέπει να αναγνωρίζεται δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε παιδί, ανεξαρτήτως αν γεννήθηκε με απλό ή πολλαπλό τοκετό.

50.      Τέλος, πρέπει επίσης να εξετασθεί η εξουσία των κρατών μελών να καθορίζουν ελεύθερα το χρονικό διάστημα, εντός του οποίου μπορεί να ληφθεί η γονική άδεια, τηρουμένου του ορίου των οκτώ ετών που θέτει η συμφωνία-πλαίσιο. Η αρμοδιότητα αυτή προκύπτει από τη ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου. Στο τέλος της παραγράφου αυτής, η γερμανική έκδοση ορίζει: «Die genauen Bestimmungen sind von den Mitgliedstaaten und/oder Sozialpartnern festzulegen» (ο ακριβής προσδιορισμός γίνεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους). Με την πρώτη ανάγνωση της γερμανικής εκδόσεως, δεν καθίσταται σαφές σε τι αναφέρεται το εδάφιο αυτό. Τούτο συνάγεται ωστόσο μέσω της ανάγνωσης άλλων γλωσσικών αποδόσεων της συμφωνίας-πλαισίου. Στις αποδόσεις αυτές, μετά την αναφορά του ορίου ηλικίας των οκτώ ετών, δεν έπεται νέο εδάφιο, αλλά μία φράση, με την οποία δίνεται στα κράτη μέλη η εντολή να καθορίζουν το όριο ηλικίας για τη λήψη της γονικής άδειας (29). Ο ακριβής προσδιορισμός από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους αναφέρεται επομένως στο χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου μπορεί να ληφθεί η γονική άδεια, τηρουμένου του ορίου των οκτώ ετών.

51.      Με βάση την αρμοδιότητα αυτή των κρατών μελών να καθορίζουν μία συγκεκριμένη ανώτατη ηλικία του παιδιού για τη λήψη της γονικής άδειας, θα μπορούσε να καθορισθεί ότι η γονική άδεια μπορεί να ληφθεί μόνον κατά τους πρώτους τρεις μήνες μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας. Στην περίπτωση αυτή, υφίσταται μεν θεωρητικώς δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, στην πράξη όμως οι γονείς μπορούν να κάνουν χρήση μίας μόνον γονικής άδειας, καθότι αυτή πρέπει να ληφθεί ταυτόχρονα για αμφότερα τα δίδυμα τέκνα. Κατά τον καθορισμό του πλαισίου για τη λήψη της γονικής άδειας, τα κράτη μέλη ή/και οι κοινωνικοί εταίροι διαθέτουν ευρεία διακριτική ευχέρεια όσον αφορά τον καθορισμό του χρονικού σημείου από το οποίο μπορεί να ζητηθεί η λήψη γονικής άδειας. Ωστόσο, κατά την άσκηση της εξουσίας αυτής εκτιμήσεως, τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να μεριμνούν ούτως ώστε να μην θίγεται η πρακτική αποτελεσματικότητα της συμφωνίας-πλαισίου. Ο ακριβής προσδιορισμός του χρονικού πλαισίου δεν πρέπει επομένως να έχει ως συνέπεια να μην είναι δυνατόν να χορηγούνται στους γονείς οι δύο αυτοτελείς τρίμηνες γονικές άδειες για δίδυμα τέκνα.

52.      Συνεπώς, ως ενδιάμεσο συμπέρασμα πρέπει να γίνει δεκτό ότι, δυνάμει της συμφωνίας-πλαισίου, πρέπει να αναγνωρίζεται στους γονείς διδύμων δικαίωμα λήψεως δύο αυτοτελών γονικών αδειών διάρκειας τουλάχιστον τριών μηνών έκαστη.

3.      Επί της υπερβαίνουσας το ελάχιστο χρονικό όριο διάρκειας της γονικής άδειας.

53.      Η μέχρι τώρα ανάλυση βασίσθηκε –όπως αρχικώς διευκρινίσθηκε– στην απαιτούμενη από τη συμφωνία-πλαίσιο ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια της γονικής άδειας.

54.      Απομένει να εξετασθεί ποιες είναι οι συνέπειες του ως άνω συμπεράσματος της αναλύσεως στην περίπτωση που κράτος μέλος χορηγεί γονική άδεια υπερβαίνουσα την ελάχιστη διάρκεια. Η διάρκεια των προβλεπόμενων από τα κράτη μέλη γονικών αδειών ποικίλλει σημαντικά: η νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου προβλέπει, παραδείγματος χάρη, τη χορήγηση γονικής άδειας διάρκειας 13 εβδομάδων, η ελληνική νομοθεσία προβλέπει γονική άδεια διάρκειας εννέα μηνών για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα, σε δε άλλα κράτη μέλη προβλέπεται τριετής άδεια (όπως π.χ. στη Γερμανία, στη Γαλλία, στη Λιθουανία, στην Ισπανία και στην Τσεχία (30)).

55.      Τίθεται επομένως το ερώτημα εάν, στην περίπτωση διδύμων, πρέπει να διπλασιασθεί η γονική άδεια, την οποία προβλέπει το εθνικό δίκαιο για ένα μόνον παιδί.

56.      Σημείο αναφοράς για την απάντηση του ερωτήματος αυτού είναι καταρχάς η διαπίστωση ότι η συμφωνία-πλαίσιο δεν θέτει παρά ελάχιστες απαιτήσεις (31). Η συμφωνία-πλαίσιο απαιτεί μόνον να προβλέπει το κράτος μέλος γονική άδεια διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών για κάθε παιδί. Οσάκις κράτος μέλος αποφασίσει να χορηγεί γονική άδεια μεγαλύτερης διάρκειας, διαθέτει σχετικώς ευρεία διακριτική ευχέρεια. Εντούτοις, η εν λόγω άδεια που υπερβαίνει τις ελάχιστες απαιτήσεις πρέπει, καταρχήν, να ισχύει υπό τους ίδιους όρους για όλα τα πρόσωπα τα οποία εμπίπτουν στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, εκτός και εάν αντικειμενικοί λόγοι δικαιολογούν διαφορετική μεταχείριση (32).

57.      Εάν κράτος μέλος καθιερώσει μεγαλύτερης διάρκειας γονική άδεια, τότε η διακριτική του ευχέρεια δεν καλύπτει μόνον τον καθορισμό μίας μεγαλύτερης απόλυτης διάρκειας της γονικής άδειας ανά παιδί. Αντιθέτως, κατά τη χορήγηση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, το κράτος μέλος πρέπει, επίσης, να προβεί σε ρυθμίσεις όσον αφορά τον χρονικό συνδυασμό των δικαιωμάτων γονικής άδειας για διαφορετικά τέκνα. Τούτο προκύπτει καταρχάς από τον σκοπό της συμφωνίας-πλαισίου, ο οποίος συνίσταται στη διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής. Από την άποψη αυτή, μπορεί να υφίσταται αντικειμενική δικαιολόγηση για τη διακριτική μεταχείριση όσον αφορά τα παιδιά που γεννήθηκαν με απλή κύηση. Συναφώς, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου επεσήμανε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι, σε περίπτωση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, ενδέχεται να δικαιολογείται μία διακριτική μεταχείριση, γεγονός που πρέπει κατά κύριο λόγο να εκτιμηθεί από τα κράτη μέλη.

58.      Ειδικότερα, όπως ορθώς παρατήρησαν η Εσθονική και η Γερμανική Κυβέρνηση, σε περίπτωση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, τυχόν πολλαπλή χορήγηση πλήρους γονικής άδειας μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μία τόσο μεγάλη και αδιάκοπη διάρκεια της γονικής άδειας, ώστε όχι μόνον να μην διευκολύνεται πλέον η επίτευξη του μέσω αυτής επιδιωκόμενου σκοπού περί επιστροφής στην επαγγελματική ζωή, αλλά να δημιουργούνται επίσης αντικίνητρα ή, σε κάθε περίπτωση, να δυσχεραίνεται σαφώς η επιστροφή. Συναφώς, στο σημείο 6 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου τονίζεται ότι τα μέτρα για το συνδυασμό της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής θα πρέπει να λάβουν υπόψη συγχρόνως τις ανάγκες των επιχειρήσεων και εκείνες των εργαζομένων.

59.      Επιπλέον, δεν είναι προφανές ότι η ιδιαίτερη επιβάρυνση, την οποία συνεπάγεται η φροντίδα διδύμων, απαιτεί πολλαπλασιασμό της γονικής άδειας, ακόμα και στην περίπτωση που η χορηγούμενη για ένα παιδί γονική άδεια υπερβαίνει κατά πολύ την ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια που επιβάλλει το δίκαιο της Ένωσης. Αντιθέτως, ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι κατά τη φροντίδα διδύμων ορισμένες ενέργειες δεν χρειάζεται να γίνονται δύο φορές. Όσο μεγαλύτερη είναι η χορηγούμενη για ένα παιδί γονική άδεια, τόσο περισσότερο απορροφάται η σημαντική επιβάρυνση λόγω των διδύμων, η οποία, αντιθέτως, δεν αντισταθμίζεται στην περίπτωση της κατ’ ελάχιστο όριο τρίμηνης άδειας.

60.      Συνεπώς, διαπιστώνεται ότι, ακόμα και όταν κράτος μέλος προβλέπει γονική άδεια μεγαλύτερης διάρκειας από ό,τι η καθοριζόμενη από τη συμφωνία-πλαίσιο ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια, αναγνωρίζεται, καταρχήν, στους γονείς δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων. Εντούτοις, η αρχή ίσης μεταχειρίσεως δεν επιβάλλει αυτόματο διπλασιασμό της γονικής άδειας, η οποία υπερβαίνει την ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια, αλλά, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών της συμφωνίας-πλαισίου, μπορούν να δικαιολογούνται διατάξεις περί χρονικής διευθετήσεως, οι οποίες μειώνουν τη διάρκεια της γονικής άδειας σε σχέση με τυχόν διπλή χορήγησή της. Το κράτος μέλος πρέπει να επιχειρεί τις αναγκαίες σταθμίσεις, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού της συμφωνίας-πλαισίου που έγκειται στο συνδυασμό της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής.

61.      Ο Έλληνας νομοθέτης δεν έχει προβλέψει ρητό κανόνα για την περίπτωση γεννήσεως διδύμων. Το αιτούν δικαστήριο οφείλει να εξετάσει κατά πόσον μπορεί, μέσω ερμηνείας, να προσδιορίσει στο εσωτερικό δίκαιο έναν κανόνα ο οποίος να ανταποκρίνεται στα αναφερθέντα κριτήρια. Σε αντίθετη περίπτωση, ισχύει ο απορρέων από την οδηγία κανόνας περί διπλασιασμού της γονικής άδειας.

VI – Πρόταση

62.      Βάσει των ανωτέρω σκέψεων προτείνω στο Δικαστήριο να δώσει την ακόλουθη απάντηση στο Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης:

1.      Η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συναφθείσας στις 14 Δεκεμβρίου 1995 συμφωνίας–πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, δεν πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι απονέμει στα τέκνα ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας.

2.      Η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συναφθείσας στις 14 Δεκεμβρίου 1995 συμφωνίας–πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι οι εργαζόμενοι άντρες και γυναίκες έχουν ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων.

---

1 – Γλώσσα του πρωτοτύπου: η γερμανική.

---

2 – Οδηγία 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES (ΕΕ L 145, σ. 4), όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997 (ΕΕ 1998, L 10, σ. 24, στο εξής: οδηγία 96/34 ή οδηγία για τη γονική άδεια). Η οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC και με την κατάργηση της οδηγίας 96/34/EK πρέπει να μεταφερθεί στο εσωτερικό δίκαιο έως τις 8 Μαρτίου 2012 και, επομένως, δεν εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση. Εξάλλου, δεν περιλαμβάνει τροποποιήσεις, συναφείς με την απάντηση των εν προκειμένω υποβληθέντων ερωτημάτων.

---

3 – Βλ. παράγραφο 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

4 – Σημείο 4 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

5 – (Στμ: η υποσημείωση δεν αφορά την απόδοση στην ελληνική γλώσσα).

---

6 – (Στμ: η υποσημείωση δεν αφορά την απόδοση στην ελληνική γλώσσα).

---

7 – Διοικητικό Εφετείο Αθηνών και Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης.

---

8 – Βλ. απόφαση της 15ης Απριλίου 2008, C-268/06, Impact (Συλλογή 2008, σ. I‑2483, σκέψη 58, με παραπομπή στις προτάσεις μου της 9ης Ιανουαρίου 2008 επί της εν λόγω υποθέσεως, σημείο 87).

---

9 – Βλ., συναφώς αποφάσεις της 4ης Ιουλίου 2006, C-212/04, Adeneler (Συλλογή 2006, σ. I-6057, σκέψεις 54 επ.), και της 7ης Σεπτεμβρίου 2006, C-180/04, Vassallo (Συλλογή 2006, σ. I-7251, σκέψη 32).

---

10 – Βλ. απόφαση της 2ας Οκτωβρίου 1997, C‑1/95, Gerster (Συλλογή 1997, σ. I‑5253, σκέψη 18).

---

11 – Οδηγία 76/207/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 9ης Φεβρουαρίου 1976, περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/002, σ. 70).

---

12 – Οδηγία 75/117/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 10ης Φεβρουαρίου 1975, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των αμοιβών μεταξύ εργαζομένων ανδρών και γυναικών (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/002, σ. 42).

---

13 – Απόφαση της 21ης Μαΐου 1985, 248/83, Επιτροπή κατά Γερμανίας (Συλλογή 1985, σ. 1459, σκέψη 16).

---

14 – Σημεία 4 και 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου και παράγραφος 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

15 – Απόφαση της 14ης Απριλίου 2005, C-519/03, Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (Συλλογή 2005, σ. I-3067, σκέψη 46).

---

16 – Η γαλλική έκδοση αναφέρει αντίστοιχως: «naissance d’un enfant / pour pouvoir s’occuper de cet enfant», η αγγλική: «the birth of a child / to enable them to take care of that child», η δε ελληνική: «λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού / ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό».

---

17 – Απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15).

---

18 – Απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 47).

---

19 – Βλ. ρήτρα 12, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου.

---

20 – Σημείο 4 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

21 – Βλ. σημείο 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

22 – Σημεία 4 και 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου και παράγραφος 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

23 – Περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 2010/18/EΕ (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 2).

---

24 – COMM(2008) 637 τελικό.

---

25 – Οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (δέκατη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ) (ΕΕ L 348, σ. 1, στο εξής: οδηγία για την προστασία της μητρότητας).

---

26 – Βλ. απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 32).

---

27 – Αποφάσεις της 20ης Ιανουαρίου 2009, C‑350/06 και C‑520/06, Schultz-Hoff (Συλλογή 2009, σ. I‑179, σκέψη 26), της 18ης Μαρτίου 2004, C‑342/01, Merino Gómez (Συλλογή 2004, σ. I‑2605, σκέψεις 32 και 33), Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 33), και της 20ής Σεπτεμβρίου 2007, C-116/06, Kiiski (Συλλογή 2007, σ. I-7643, σκέψη 56).

---

28 – Απόφαση Merino Gómez (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 27).

---

29 – Βλ. παραδείγματος χάρη τη γαλλική («[…] au moins trois mois jusqu’à un âge déterminé pouvant aller jusqu’à huit ans, à définir par les États membres et/ou les partenaires sociaux»), την αγγλική («[…] for at least three months, until a given age up to 8 years to be defined by Member States and/or management and labour») ή την ελληνική έκδοση («[…] τουλάχιστον επί τρεις μήνες, μέχρι μιας ορισμένης ηλικίας, η οποία μπορεί να φθάσει μέχρι τα 8 έτη και προσδιορίζεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους»).

---

30 – Στη Γερμανία για κάθε γονέα μέχρις συμπληρώσεως του τρίτου έτους ζωής του τέκνου, στα άλλα κράτη μέλη και για τους δύο γονείς από κοινού.

---

31 – Βλ. τη δέκατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 96/34.

---

32 – Βλ. τις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα A. Tizzano της 18ης Ιανουαρίου 2005 στην υπόθεση C-519/03, Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (απόφαση της 14ης Απριλίου 2005, Συλλογή 2005, σ. I-3067, σημείο 49).

ΓΝΩΜΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

JULIANE KOKOTT

της 7ης Ιουλίου 2010 (1)

Υπόθεση C‑149/10

Ζωή Χατζή

κατά

Υπουργού Οικονομικών

[αίτηση του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης (Ελλάδα)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Οδηγία 96/34/EΚ – Γονική άδεια – Διάρκεια της γονικής άδειας που πρέπει να χορηγείται σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων»

I –    Εισαγωγή

1.        Η υπό κρίση αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία ετέθη σε εφαρμογή με την οδηγία 96/34/ΕΚ (2).

2.        Το διευκρινιστέο ζήτημα είναι η διάρκεια της γονικής άδειας, την οποία οφείλουν να χορηγούν τα κράτη μέλη σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων. Πρέπει να προβλέπεται αυτοτελής γονική άδεια για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων ή πρέπει, σύμφωνα με τις διατάξεις της συμφωνίας-πλαισίου, να αντιμετωπίζεται η γέννηση διδύμων απλώς ως γέννηση ενός μόνον παιδιού και να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια;

II – Νομικό πλαίσιο

A –    Δίκαιο της Ένωσης

3.        Με την οδηγία 96/34 τίθεται σε εφαρμογή η συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, η οποία συνήφθη στις 14 Δεκεμβρίου 1995 από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους (την Ένωση των συνομοσπονδιών βιομηχανιών και εργοδοτών της Ευρώπης, UNICE, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσίων Επιχειρήσεων και Επιχειρήσεων γενικού οικονομικού συμφέροντος, CEEP, και την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων, CES) και προσαρτήθηκε στην οδηγία ως παράρτημα.

4.        Η συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια αποσκοπεί στον καθορισμό ενός ελαχίστου επιπέδου κοινών κανόνων περί γονικής άδειας, καθότι αυτή θεωρείται από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους ως σημαντικό μέσο συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής και προαγωγής της ισότητας ευκαιριών και μεταχειρίσεως μεταξύ των ανδρών και των γυναικών (3).

5.        Συναφώς, η συμφωνία-πλαίσιο στηρίζεται στην αντίληψη ότι ο Κοινοτικός Χάρτης των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων επιτάσσει, στο σημείο 16, τη θέσπιση μέτρων που να επιτρέπουν στους άνδρες και τις γυναίκες να συνδυάζουν τις επαγγελματικές και τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις (4).

6.        Η ρήτρα 2 της συμφωνίας-πλαισίου ορίζει τα εξής:

«1.      Δυνάμει της παρούσας συμφωνίας, με την επιφύλαξη της ρήτρας 2, παράγραφος 2, παρέχεται ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας στους εργαζόμενους, άνδρες και γυναίκες, λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού, ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό, τουλάχιστον επί τρεις μήνες, μέχρι μιας ορισμένης ηλικίας, η οποία μπορεί να φθάσει μέχρι τα 8 έτη και προσδιορίζεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους.

2.      Για την προαγωγή της ισότητας ευκαιριών και μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα μέρη που υπογράφουν την παρούσα συμφωνία πιστεύουν ότι το δικαίωμα στη γονική άδεια που προβλέπεται στη ρήτρα 2, παράγραφος 1, θα πρέπει, καταρχήν, να είναι αμεταβίβαστο.

3.      Οι προϋποθέσεις πρόσβασης και οι τρόποι εφαρμογής της γονικής αδείας ορίζονται από το νόμο ή/και τις συλλογικές συμβάσεις στα κράτη μέλη, τηρώντας τους ελάχιστους κανόνες της παρούσας συμφωνίας. Τα κράτη μέλη ή/και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν συγκεκριμένα:

α)      να αποφασίζουν αν η γονική άδεια χορηγείται κατά πλήρη χρόνο, κατά μερικό χρόνο, κατά τρόπο αποσπασματικό, ή με τη μορφή χρονικής πίστωσης,

β)      να εξαρτούν το δικαίωμα της γονικής άδειας από περίοδο εργασίας ή/και περίοδο αρχαιότητας η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει το ένα έτος,

γ)      να προσαρμόζουν τις προϋποθέσεις πρόσβασης και τους τρόπους εφαρμογής της γονικής άδειας στις ιδιάζουσες περιστάσεις της υιοθεσίας,

[…].»

7.        Η ρήτρα 4, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου ορίζει:

«Τα κράτη μέλη μπορούν να εφαρμόζουν ή να θεσπίζουν ευνοϊκότερες διατάξεις από τις προβλεπόμενες στην παρούσα συμφωνία.»

8.        Αναφορικά με την ερμηνεία της, η συμφωνία-πλαίσιο ορίζει στη ρήτρα 4, παράγραφος 6:

«Με την επιφύλαξη των αντιστοίχων ρόλων της Επιτροπής, των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, κάθε θέμα σχετικό με την ερμηνεία της παρούσας συμφωνίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει, κατά πρώτον, να παραπεμφθεί από την Επιτροπή στα υπογράφοντα μέρη τα οποία θα γνωμοδοτήσουν.»

B –    Εθνικό δίκαιο

9.        Οι διατάξεις της οδηγίας 96/34/EΚ μεταφέρθηκαν στο ελληνικό δίκαιο για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα με το άρθρο 53 («Διευκολύνσεις υπαλλήλων με οικογενειακές υποχρεώσεις») του νέου Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ (νόμος 3528/2007), το οποίο, μεταξύ άλλων, ορίζει:

«[…] 2. Ο χρόνος εργασίας του γονέα υπαλλήλου μειώνεται κατά δύο (2) ώρες ημερησίως εφόσον έχει τέκνα ηλικίας έως δύο (2) ετών και κατά μία (1) ώρα, εφόσον έχει τέκνα ηλικίας από δύο (2) έως τεσσάρων (4) ετών. Ο γονέας υπάλληλος δικαιούται εννέα (9) μήνες άδεια με αποδοχές για ανατροφή παιδιού, εφόσον δεν κάνει χρήση του κατά το προηγούμενο εδάφιο μειωμένου ωραρίου. Για το γονέα που είναι άγαμος ή χήρος ή διαζευγμένος ή έχει αναπηρία 67 % και άνω, το κατά μία ώρα μειωμένο ωράριο του πρώτου εδαφίου ή η άδεια του προηγούμενου εδαφίου προσαυξάνονται κατά έξι (6) μήνες ή ένα (1) μήνα αντίστοιχα. Στην περίπτωση γέννησης 4ου τέκνου, το μειωμένο ωράριο εργασίας παρατείνεται για δύο (2) ακόμα έτη […]».

10.      Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η χορήγηση γονικής άδειας σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων δεν ρυθμίζεται ειδικότερα στο εσωτερικό δίκαιο.

III – Τα πραγματικά περιστατικά και η διαδικασία στην κύρια δίκη

11.      Η αιτούσα της κύριας δίκης, Ζωή Χατζή, είναι υπάλληλος της Α΄ Δημόσιας Οικονομικής Υπηρεσίας (ΔΟΥ) Θεσσαλονίκης. Στις 21 Μαΐου 2007 γέννησε δίδυμα τέκνα. Ο εργοδότης της χορήγησε στην αιτούσα από 20ής Σεπτεμβρίου 2007 την εννεάμηνη γονική άδεια με πλήρεις αποδοχές, που προβλέπεται στο ελληνικό δίκαιο για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα.

12.      Στις 30 Ιανουαρίου 2009, η Ζωή Χατζή υπέβαλε αίτηση για τη χορήγηση δεύτερης αντίστοιχης γονικής άδειας από 1ης Μαρτίου 2009, για το δεύτερο εκ των διδύμων τέκνων της. Επικαλέστηκε, σχετικώς, ότι, δεδομένης της γεννήσεως διδύμων τέκνων, έπρεπε να της αναγνωριστεί δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εξ αυτών. Η εν λόγω αίτηση απορρίφθηκε στις 14 Μαΐου 2009. Κατά της απορριπτικής αποφάσεως, η Ζωή Χατζή άσκησε αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης (5).

13.      Το αιτούν δικαστήριο αναφέρει ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας (6) ερμηνεύει την ελληνική νομοθεσία για τη γονική άδεια, όσον αφορά μη δίδυμα αδέλφια, υπό την έννοια ότι οι γονείς τους δικαιούνται αυτοτελή εννεάμηνη γονική άδεια για κάθε ένα εξ αυτών. Με βάση τα ανωτέρω, δύο Διοικητικά Εφετεία (7) αποφάνθηκαν ότι, ελλείψει ειδικής νομοθετικής ρυθμίσεως, σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων πρέπει εξίσου να χορηγείται αυτοτελής γονική άδεια για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων. Το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν υιοθέτησε εντούτοις την άποψη αυτή.

IV – Η αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως και η ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία

14.      Με απόφαση της 17ης Φεβρουαρίου 2010, η οποία περιήλθε στο δικαστήριο στις 29 Μαρτίου 2010, το αιτούν δικαστήριο ανέστειλε την ενώπιόν του διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα:

«1)      Είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι από την ρήτρα 2.1 της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια, ερμηνευμένη σε συνδυασμό με το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα του παιδιού, και ενόψει της βελτίωσης του επιπέδου προστασίας αυτών των δικαιωμάτων που επήλθε με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δημιουργείται παράλληλα και δικαίωμα στη γονική άδεια για το παιδί, ώστε σε περίπτωση που γεννήθηκαν δίδυμα παιδιά η χορήγηση μιας γονικής άδειας να συνιστά παράβαση του άρθρου 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω δυσμενούς διάκρισης με βάση τη γέννηση και περιορισμό του δικαιώματος των δίδυμων παιδιών μη ανεκτό από την αρχή της αναλογικότητας;

Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως στο προηγούμενο ερώτημα:

2)      Ο όρος “γέννηση” στη ρήτρα 2.1 της συμφωνίας-πλαισίου έχει την έννοια ότι δημιουργείται διττό δικαίωμα χορηγήσεως γονικής άδειας στους εργαζόμενους γονείς, βασιζόμενο στο ότι η δίδυμη κύηση καταλήγει σε δύο διαδοχικές γεννήσεις παιδιών (δίδυμα παιδιά) ή ότι η γονική άδεια παρέχεται για μία γέννηση, ανεξάρτητα από το πόσα παιδιά γεννιούνται με αυτή, χωρίς στην τελευταία περίπτωση, να παραβιάζεται η ισότητα ενώπιον του νόμου κατά το άρθρο 20 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης;»

15.      Ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου, με διάταξη της 12ης Μαΐου 2010, έκανε δεκτή την αίτηση του αιτούντος δικαστηρίου περί εκδικάσεως της υποθέσεως με την ταχεία διαδικασία κατά το άρθρο 62, στοιχείο α΄, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου. Κατά την ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία, η Εσθονική, η Ελληνική, η Πολωνική και η Τσεχική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις, καθώς επίσης ανέπτυξαν προφορικά τις παρατηρήσεις τους κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 7ης Ιουλίου 2010. Επιπλέον, η Γερμανική και η Κυπριακή Κυβέρνηση κατέθεσαν γραπτές παρατηρήσεις.

V –    Εκτίμηση

A –    Προκαταρκτικές παρατηρήσεις

1.      Η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου

16.      Καταρχάς πρέπει να εξετασθεί η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου όσον αφορά την επίμαχη συμφωνία-πλαίσιο. Η Γερμανική Κυβέρνηση επισημαίνει ότι, κατά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου, πρέπει να ληφθεί ιδιαιτέρως υπόψη η βούληση των κοινωνικών εταίρων, ειδάλλως θίγονται τα δικαιώματά τους, όπως αυτά αναγνωρίζονται με το άρθρο 28 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και το άρθρο 155 ΣΛΕΕ.

17.      Η σημασία των κοινωνικών εταίρων κατά την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου επισημαίνεται επίσης στη ρήτρα 4, παράγραφο 6, αυτής, όπου ορίζεται ότι «κάθε θέμα σχετικό με την ερμηνεία της παρούσας συμφωνίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει, κατά πρώτον, να παραπεμφθεί από την Επιτροπή στα υπογράφοντα μέρη τα οποία θα γνωμοδοτήσουν».

18.      Εντούτοις, εκ της ως άνω διατάξεως δεν μπορεί να συναχθεί περιορισμός της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου στην περίπτωση που τα υπογράφοντα τη συμφωνία-πλαίσιο μέρη δεν εξέφρασαν σχετικώς άποψη.

19.      Κατά το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, το Δικαστήριο οφείλει να ερμηνεύει οδηγίες στο πλαίσιο αιτήσεων εκδόσεως προδικαστικών αποφάσεων. Η περιλαμβανόμενη στο παράρτημα της οδηγίας 96/34 συμφωνία-πλαίσιο υπήρξε μεν αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, κατέστη εντούτοις, δυνάμει του άρθρου 1 της οδηγίας 96/34, αναπόσπαστο μέρος αυτής, και έχει την ίδια νομική φύση με αυτήν (8). Εξάλλου, η ρήτρα 4, παράγραφος 6, της συμφωνίας-πλαισίου διευκρινίζει ρητώς ότι αυτή ισχύει «με την επιφύλαξη των αντιστοίχων ρόλων του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων». Η έκταση της ερμηνευτικής αρμοδιότητας του Δικαστηρίου όσον αφορά τη συμφωνία-πλαίσιο δεν διαφέρει επομένως από τη γενικότερη αρμοδιότητά του να αποφαίνεται επί της ερμηνείας άλλων διατάξεων που περιέχονται σε οδηγίες. Εξάλλου, η απορρέουσα από το πρωτογενές δίκαιο ερμηνευτική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου δεν θα μπορούσε, σε κάθε περίπτωση, να περιοριστεί μέσω μιας διατάξεως περιλαμβανόμενης σε οδηγία, όπως η ρήτρα 4, παράγραφος 6 της συμφωνίας-πλαισίου.

2.      Δυνατότητα εφαρμογής της οδηγίας 96/34 επί δημοσίων υπαλλήλων

20.      Δεδομένου ότι η αιτούσα της κύριας δίκης είναι δημόσιος υπάλληλος, πρέπει καταρχάς να εξακριβωθεί κατά πόσον οι δημόσιοι υπάλληλοι εμπίπτουν εξίσου στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 96/34 και στην προσαρτημένη σε αυτήν συμφωνία-πλαίσιο.

21.      Η ρήτρα 1, παράγραφος 2, της συμφωνίας-πλαισίου αναφέρει μεν ότι η συμφωνία ισχύει για όλους τους εργαζόμενους, γεγονός που θα μπορούσε να αποκλείει τους δημόσιους υπαλλήλους. Εντούτοις, ούτε η οδηγία, ούτε η συμφωνία-πλαίσιο περιέχουν ενδείξεις από τις οποίες να μπορεί να συναχθεί ότι το πεδίο εφαρμογής τους περιορίζεται σε συμβάσεις εργασίας μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών του ιδιωτικού τομέα, επομένως ισχύουν εξίσου και για τον δημόσιο τομέα (9). Η περιεχόμενη στο άρθρο 141 ΕΚ (νυν άρθρο 157 ΣΛΕΕ, ισότητα των αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών) έννοια του εργαζόμενου έτυχε επίσης διασταλτικής ερμηνείας από το Δικαστήριο, ως περιλαμβάνουσα εξίσου και τους δημόσιους υπαλλήλους (10). Προς τούτο, το Δικαστήριο βασίσθηκε στο γεγονός ότι η κατοχυρωμένη στην ως άνω διάταξη αρχή της ισότητας της αμοιβής συγκαταλέγεται μεταξύ των θεμελίων της Κοινότητας, επομένως, ο δημόσιος τομέας δεν μπορεί να εξαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής της. Ομοίως, όσον αφορά τις οδηγίες 76/207/ΕΟΚ (11) και 75/117/ΕΟΚ (12), το Δικαστήριο έκρινε ότι είναι γενικής ισχύος, σύμφωνα με την μέσω αυτών κατοχυρούμενη αρχή της ίσης μεταχειρίσεως γυναικών και ανδρών (13). Δεδομένου ότι η οδηγία 96/34 αποσκοπεί επίσης στην προαγωγή της ίσης μεταχειρίσεως γυναικών και ανδρών (14), η έννοια των εργαζομένων πρέπει εν προκειμένω να ερμηνευτεί διασταλτικώς, ως συμπεριλαμβάνουσα δηλαδή και τους δημόσιους υπαλλήλους.

B –    Πρώτο προδικαστικό ερώτημα

22.      Με το πρώτο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί εάν η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου απονέμει στα τέκνα ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας και, κατά συνέπεια, κατά πόσον η άρνηση χορηγήσεως δεύτερης γονικής άδειας σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων συνιστά προσβολή των δικαιωμάτων των διδύμων τέκνων.

23.      Στο ερώτημα αυτό ορθώς δίνουν αρνητική απάντηση όλοι οι μετέχοντες στη διαδικασία. Το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου ουδόλως περιέχει κάποια ένδειξη από την οποία να συνάγεται ατομικό δικαίωμα του τέκνου. Η συμφωνία-πλαίσιο παρέχει ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας μόνον στους γονείς. Τούτο προκύπτει σαφώς από το γράμμα της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου, όπου ρητώς αναφέρεται ότι οι εργαζόμενοι άνδρες και γυναίκες έχουν ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας.

24.      Η γραμματική αυτή ερμηνεία επιρρωνύεται και μέσω τελολογικής προσεγγίσεως. Κατά το προοίμιο και τη ρήτρα 1, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου, σκοπός της γονικής άδειας είναι η διευκόλυνση του συνδυασμού των επαγγελματικών και οικογενειακών ευθυνών των εργαζομένων γονέων και η προαγωγής της ισότητας μεταχειρίσεως μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Για τον σκοπό αυτό, η συμφωνία-πλαίσιο παρέχει ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας στους εργαζόμενους γονείς και ρυθμίζει επομένως τη σχέση μεταξύ των γονέων και των εργοδοτών τους (15). Για την επίτευξη του σκοπού της καλύτερης διευκολύνσεως του συνδυασμού των επαγγελματικών και οικογενειακών ευθυνών δεν είναι αναγκαίο να αναγνωρισθεί δικαίωμα γονικής άδειας και υπέρ του παιδιού.

25.      Το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο αναφέρεται το αιτούν δικαστήριο, δεν αναιρεί την ως άνω ερμηνεία. Το ως άνω άρθρο ορίζει ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους. Εντούτοις, για το δικαίωμα αυτό στην προστασία και τη φροντίδα δεν απαιτείται η αναγνώριση, υπέρ των τέκνων, ατομικού δικαιώματος χορηγήσεως γονικής άδειας στους γονείς τους. Αρκεί το γεγονός ότι τέτοιο δικαίωμα απονέμεται στους ίδιους τους γονείς, οι οποίοι αποφασίζουν, εν τέλει, για τον τρόπο ανατροφής των τέκνων τους, έχοντας τη δυνατότητα να επιλέξουν άλλο τρόπο από τη λήψη γονικής άδειας, προκειμένου να διασφαλίσουν τη φροντίδα και την καλή διαβίωση αυτών.

Γ –     Γ –         Δεύτερο προδικαστικό ερώτημα

26.      Με το δεύτερο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί ουσιαστικώς να διευκρινιστεί εάν πρέπει, βάσει της συμφωνίας-πλαισίου, να παρέχεται αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, ή κατά πόσο θα πρέπει, σύμφωνα με τις διατάξεις της συμφωνίας-πλαισίου, να αντιμετωπίζεται η γέννηση διδύμων ως γέννηση ενός μόνον τέκνου και να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια.

27.      Το ερώτημα αυτό τίθεται αντιστοίχως και στην περίπτωση πολλαπλής κυήσεως (τρίδυμα, τετράδυμα, κ.λπ.). Δεδομένου όμως ότι η υπόθεση της κύριας δίκης αφορά γέννηση διδύμων, θα πρέπει ακολούθως να επικεντρωθούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση.

1.      Ερμηνεία της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου

28.      Κατά τη ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου οι εργαζόμενοι, άνδρες και γυναίκες, έχουν «ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας […] λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού, ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό, τουλάχιστον επί τρεις μήνες». Παρεμφερές είναι το γράμμα του άρθρου 33, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης, το οποίο ορίζει ότι «Κάθε πρόσωπο, προκειμένου να μπορεί να συνδυάζει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή του, έχει δικαίωμα […] γονικής άδειας μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία παιδιού».

29.      Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν σε σχέση με τη σημασία του εν λόγω κανόνα αφορούν καταρχάς μόνον την προβλεπόμενη από την οδηγία ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια της γονικής άδειας. Εν συνεχεία, θα αναλύσω τις επιπτώσεις που έχει η πρόβλεψη από κράτος μέλος γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας.

30.      Η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Κυπριακή Κυβέρνηση ορθώς επισημαίνουν ότι η χρήση ενικού αριθμού («γέννησης […] παιδιού», «ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό») υποδηλώνει ότι το δικαίωμα γονικής άδειας υφίσταται αυτοτελώς για κάθε τέκνο (16). Η συμφωνία-πλαίσιο δεν αναφέρει κατά γενικό τρόπο ότι η γονική άδεια αποβλέπει στη «φροντίδα των παιδιών», αλλά εξατομικεύει το δικαίωμα γονικής άδειας για ένα συγκεκριμένο παιδί, ήτοι «το παιδί αυτό», από τη γέννηση του οποίου εξαρτάται. Τούτο σημαίνει ότι η γέννηση κάθε παιδιού δημιουργεί αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών.

31.      Το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου πρέπει επομένως να γίνει αντιληπτό υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση γεννήσεως διδύμων, θεμελιώνεται επίσης αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων.

32.      Η άποψη ορισμένων μετεχόντων στη διαδικασία, κατά την οποία το δικαίωμα γονικής άδειας συνδέεται μόνον με το γεγονός της «γεννήσεως», ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, δεν είναι πειστική. Κατά την άποψή μου, κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από το γράμμα της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου. Τούτο δε, διότι στην εν λόγω διάταξη δεν γίνεται απλώς λόγος για γονική άδεια μετά από γέννηση, αλλά μετά από τη γέννηση «παιδιού» και προς διευκόλυνση της ενασχόλησης «με το παιδί αυτό». Το γράμμα της διατάξεως δεν θέτει επομένως στο επίκεντρο τη γέννηση, αλλά το εκάστοτε παιδί και βασίζεται στην αρχή ότι πρέπει να παρέχεται γονική άδεια για κάθε παιδί.

33.      Η ερμηνεία, κατά την οποία η ρήτρα 2, παράγραφος 1, δεν αναφέρεται στην ίδια τη γέννηση, ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, αλλά στα παιδιά που γεννιούνται, επιρρωννύεται από την απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (17). Εν προκειμένω, το Δικαστήριο διευκρίνισε ρητώς, σε σχέση με το ζήτημα της χρονικής εφαρμογής της οδηγίας για τη γονική άδεια, ότι το δικαίωμα γονικής άδειας υφίσταται εξίσου ακόμα και όταν το παιδί γεννήθηκε πριν τεθεί σε ισχύ η οδηγία. Το δικαστήριο στήριξε την κρίση του στο ότι αποφασιστική σημασία για τη θεμελίωση δικαιώματος γονικής άδειας δεν έχει η γέννηση, ούτε ο χρόνος αυτής, αλλά το γεγονός και μόνον της παρουσίας ενός παιδιού κατά τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως (18). Δεδομένου όμως ότι λαμβάνεται υπόψη το παιδί και όχι η γέννηση, δεν μπορεί προφανώς να γίνει αποδεκτή η αρχή ότι κάθε γέννηση, ανεξαρτήτως του αριθμού των τέκνων που γεννιούνται, δημιουργεί δικαίωμα λήψεως μίας μόνον γονικής άδειας. Αντιθέτως, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στην περίπτωση διδύμων υπάρχουν δύο παιδία, γεγονός το οποίο συνεπάγεται δύο αυτοτελείς γονικές άδειες.

34.      Συνεπώς, ως ενδιάμεσο συμπέρασμα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου προβλέπει, βάσει του γράμματος της, αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για τη γέννηση κάθε παιδιού. Από το γράμμα της συμφωνίας-πλαισίου δεν είναι δυνατό να συναχθεί ότι ισχύει κάτι διαφορετικό για την περίπτωση γεννήσεως διδύμων.

2.      Τελολογική ερμηνεία

35.      Η έννοια και ο σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου δεν επιτρέπουν τον περιορισμό της γραμματικής ερμηνείας.

36.      Σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου είναι η διευκόλυνση του συνδυασμού της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής, μέσω της παροχής στους γονείς της δυνατότητας να ασχοληθούν για συγκεκριμένο διάστημα αυτοπροσώπως με τα παιδιά τους, χωρίς να υφίστανται επαγγελματικά μειονεκτήματα (19). Οι γονείς πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθούν τόσο στις επαγγελματικές, όσο και στις οικογενειακές τους υποχρεώσεις (20). Όσον αφορά τις δημογραφικές αλλαγές, με τον τρόπο αυτό, αναμένεται επίσης να σημειωθεί θετικός αντίκτυπος στα ποσοστά γεννήσεων (21). Συγχρόνως, μέσω της γονικής άδειας επιδιώκεται η προώθηση της συμμετοχής των γυναικών στην ενεργό ζωή, όπως επίσης της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών (22).

37.      Το συμπέρασμα που προκύπτει από τη γραμματική ερμηνεία, κατά το οποίο υφίσταται αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, συνάδει ιδιαιτέρως με την προώθηση των προαναφερθεισών σκοπών της συμφωνίας-πλαισίου. Ένα αυτοτελές δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών μηνών για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων βοηθά τους γονείς, για τους οποίους η φροντίδα των διδύμων συνεπάγεται ιδιαίτερες απαιτήσεις, να συνδυάσουν κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο τις οικογενειακές και τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις. Εξάλλου, συνιστά ενδεχομένως κίνητρο για τον επιφορτισμένο με τη φροντίδα των διδύμων γονέα –που εξακολουθεί στην πραγματικότητα και σήμερα να είναι κυρίως η μητέρα– να μην εγκαταλείψει την επαγγελματική του απασχόληση εξαιτίας των απαιτήσεων που συνεπάγεται η γέννηση διδύμων.

38.      Εντούτοις, ορισμένοι μετέχοντες στη διαδικασία υποστηρίζουν ότι, δεδομένου ότι η φροντίδα των διδύμων είναι ταυτόχρονη, ο σκοπός της συμφωνίας-πλαισίου επιτυγχάνεται επαρκώς και μέσω της παροχής μίας μόνον γονικής άδειας στους γονείς αυτών.

39.      Η άποψη αυτή δεν μπορεί ωστόσο να γίνει δεκτή. Η ερμηνεία υπό το πρίσμα της κατοχυρωμένης στο δίκαιο της Ένωσης αρχής της ίσης μεταχειρίσεως απαγορεύει την παροχή μίας μόνον γονικής άδειας στην περίπτωση γεννήσεως διδύμων.

40.      Δεν αμφισβητείται μεν ότι κατά τη φροντίδα διδύμων ορισμένες ενέργειες δεν απαιτείται να γίνονται δύο φορές. Εντούτοις, τα βάρη, τα οποία συνεπάγεται η φροντίδα διδύμων, είναι σαφώς μεγαλύτερα και δεν μπορούν να συγκριθούν με τη φροντίδα ενός μόνον παιδιού. Λόγω της ίδιας ηλικίας τους, τα δίδυμα έχουν μεν κατ’ αρχήν τις ίδιες ανάγκες, οι οποίες πρέπει όμως να ικανοποιούνται εις διπλούν, ενώ δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι, παραδείγματος χάρη, τα δίδυμα πεινούν ή κοιμούνται πάντα ταυτόχρονα. Τυχόν παροχή στους γονείς διδύμων μίας μόνον γονικής άδειας, όπως στην περίπτωση των γονέων ενός μόνον παιδιού, θα συνιστούσε παράβλεψη της διαφοράς αυτής και, επομένως, απαράδεκτη ίση μεταχείριση διαφορετικών καταστάσεων.

41.      Τα δύο ακόλουθα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι η παροχή μίας μόνον γονικής άδειας για δίδυμα τέκνα αντίκειται στην αρχή της ίσης μεταχειρίσεως.

42.      Η Επιτροπή επισημαίνει σχετικώς ότι, κατά το πρότυπο της συμφωνίας-πλαισίου, η γονική άδεια δεν πρέπει απαραιτήτως να αποτελεί συνέχεια της άδειας μητρότητας, αλλά μπορεί επίσης να λαμβάνεται αργότερα. Συναφώς, η ρήτρα 2, παράγραφος 1, θέτει ως χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν την παροχή γονικής άδειας, το όγδοο έτος ηλικίας του παιδιού. Τούτο συνεπάγεται ότι, σε περίπτωση τέκνων που γεννήθηκαν διαδοχικώς, η γονική άδεια για το πρωτότοκο παιδί μπορεί επίσης να ληφθεί μόλις μετά τη γέννηση του δευτερότοκου τέκνου.

43.      Στην υποθετική αυτή περίπτωση, οι γονείς δύνανται, κατά τη διάρκεια της ληφθείσας για το ένα εκ των δύο τέκνων γονικής άδειας, να φροντίζουν εξίσου αμφότερα τα τέκνα, χωρίς ωστόσο να προβλέπεται από τη συμφωνία-πλαίσιο η μη χορήγηση της γονικής άδειας για το δεύτερο παιδί. Ως εκ τούτου, το επιχείρημα περί δυνατότητας ταυτόχρονης φροντίδας των διδύμων δεν μπορεί να περιορίσει το δικαίωμα έτσι ώστε να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια.

44.      Κατά της χορηγήσεως μίας μόνον γονικής άδειας για δίδυμα συνηγορεί επίσης το ακόλουθο παράδειγμα. Με βάση το πρότυπο της συμφωνίας-πλαισίου, το οποίο καθορίζει ένα οκταετές χρονικό διάστημα, εντός του οποίου δύναται να ληφθεί η γονική άδεια, οι γονείς μη διδύμων τέκνων μπορούν να αποφασίσουν να λάβουν τη μεν γονική άδεια για το ένα παιδί κατά τη βρεφική του ηλικία, προκειμένου να βιώσουν πιο ενεργά το εν λόγω στάδιο της αναπτύξεώς του, τη δε γονική άδεια για το δεύτερο παιδί κατά το στάδιο, παραδείγματος χάρη, της εισαγωγής του παιδιού στο σχολείο, ούτως ώστε να παράσχουν εκεί ειδική στήριξη στο παιδί. Οι γονείς διδύμων θα στερούνταν της ευελιξίας αυτής, εάν τους εχορηγείτο μία μόνον γονική άδεια για τα δίδυμα τέκνα τους. Τούτο συνιστά εξίσου απαράδεκτη άνιση μεταχείριση.

45.      Όσον αφορά την επισήμανση της Ελληνικής Κυβερνήσεως κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι, στην περίπτωση διδύμων, η ανάγκη εντατικής φροντίδας παύει ταυτόχρονα και επομένως πρέπει να χορηγείται μία μόνον γονική άδεια, πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά την ελληνική νομοθεσία, η γονική άδεια δύναται να ληφθεί κατά τα πρώτα τέσσερα έτη της ζωής του παιδιού. Επομένως, ο Έλληνας νομοθέτης καθορίζει επίσης ένα ευρύ χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου οι γονείς δύνανται να θέσουν την αφετηρία της γονικής άδειας. Η δυνατότητα αυτή δεν θα τους δινόταν σε περίπτωση διδύμων, εάν εχορηγείτο στους γονείς μία μόνον γονική άδεια για δίδυμα τέκνα.

46.      Ακολούθως πρέπει να εξετασθεί ένα ακόμα επιχείρημα, το οποίο προβλήθηκε από τη Γερμανική Κυβέρνηση. Η εν λόγω κυβέρνηση επισημαίνει ότι στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια (23) προβλέφθηκε μόλις ρύθμιση για την ειδική κατάσταση των παιδιών με αναπηρία ή μακροχρόνια ασθένεια. Η ρήτρα 3, παράγραφος 3, αυτής ορίζει ότι τα κράτη μέλη και/ή οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να αξιολογούν την ανάγκη της προσαρμογής των προϋποθέσεων πρόσβασης και των τρόπων εφαρμογής της γονικής άδειας στις ανάγκες των γονέων με παιδιά με αναπηρία ή μακροχρόνια ασθένεια. Εκ της απουσίας στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο αναφοράς στην ειδική κατάσταση του πολλαπλού τοκετού, η Γερμανική Κυβέρνηση συνάγει ότι η εν λόγω κατάσταση δεν ρυθμίζεται ούτε στην προγενέστερη, ούτε στη νέα έκδοση της οδηγίας. Επομένως, μπορεί σε κάθε περίπτωση να ρυθμιστεί μελλοντικά από τους κοινωνικούς εταίρους.

47.      Το επιχείρημα αυτό δεν με πείθει. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι η αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο δεν αναφέρεται στον πολλαπλό τοκετό μπορεί κάλλιστα να αποτελεί επιχείρημα ως προς το ότι ο πολλαπλός τοκετός εμπίπτει στη γενική ρύθμιση της γονικής άδειας, της ρήτρας 2, παράγραφος 1, της αρχικής εκδόσεως της συμφωνίας-πλαισίου, όπως εν προκειμένω υποστηρίζεται. Στην περίπτωση αυτή, παρέλκει επομένως η πρόβλεψη ειδικής ρυθμίσεως, γεγονός που επιβεβαιώνει η έλλειψη σχετικής αναφοράς στην αναθεωρημένη συμφωνία-πλαίσιο του 2010.

48.      Ορισμένοι μετέχοντες στη διαδικασία παραπέμπουν επίσης στην πρόταση της Επιτροπής (24) για την τροποποίηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ (25) για την προστασία της μητρότητας. Η εν λόγω οδηγία πρέπει να τροποποιηθεί, ούτως ώστε να υποχρεωθούν τα κράτη μέλη να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι, μεταξύ άλλων, σε περίπτωση πολλαπλού τοκετού χορηγείται πρόσθετη άδεια μητρότητας. Εκ του γεγονότος ότι, εν προκειμένω σχεδιάζεται απλώς παράταση και όχι διπλασιασμός της διάρκειας της άδειας, δεν είναι εντούτοις δυνατό να αντληθούν συμπεράσματα ως προς την ερμηνεία της συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια. Διότι, όπως η Επιτροπή ορθώς τόνισε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι δύο οδηγίες εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Η οδηγία για την προστασία της μητρότητας αποβλέπει κυρίως στην προστασία της σωματικής καταστάσεως της γυναίκας (26), ενώ η οδηγία για τη γονική άδεια στη φροντίδα του παιδιού ενόψει του συνδυασμού της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής. Παρ’ ότι η προστασία της σωματικής κατάστασης της γυναίκας μετά τον τοκετό μπορεί να διασφαλισθεί επαρκώς μέσω της απλής παρατάσεως της άδειας μητρότητας, το αποτέλεσμα αυτό δεν μπορεί να μεταφερθεί στις απαιτήσεις σχετικά με τη γονική άδεια, η οποία εξυπηρετεί άλλους σκοπούς.

49.      Οι μετέχοντες στη διαδικασία επικαλέσθηκαν επιπλέον τη νομολογία του Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία άδεια χορηγούμενη βάσει του κοινοτικού δικαίου δεν μπορεί να θίξει το δικαίωμα λήψεως άλλης άδειας χορηγούμενης βάσει του δικαίου αυτού (27). Οι αποφάσεις αυτές αφορούσαν ωστόσο άδειες που εξυπηρετούσαν διαφορετικούς σκοπούς, παραδείγματος χάρη η υπόθεση Merino Gómez αφορούσε την άδεια μητρότητας και τη γονική άδεια (28). Στην υπό κρίση περίπτωση δεν πρόκειται ωστόσο περί συγκρούσεως αδειών διαφορετικής φύσεως. Μολοταύτα, θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα κατά πόσον τα επίμαχα δικαιώματα άδειας εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Θα μπορούσε να προβληθεί σχετικώς το επιχείρημα ότι το ένα δικαίωμα άδειας αποσκοπεί στη φροντίδα του πρώτου εκ των διδύμων τέκνων, και το άλλο δικαίωμα άδειας στη φροντίδα του δεύτερου εκ των διδύμων τέκνων. Σε μία τέτοια περίπτωση, οι άδειες εξυπηρετούν ενδεχομένως διαφορετικούς σκοπούς. Αποφασιστικής σημασίας είναι το πόσο διασταλικώς ή συσταλτικώς πρέπει να γίνει αντιληπτή η έννοια των «διαφορετικών σκοπών». Δεν θεωρώ όμως αναγκαίο να αποφανθώ οριστικώς κατά πόσο η ως άνω παραταθείσα νομολογία μπορεί να μεταφερθεί στην παρούσα υπόθεση, καθότι υφίστανται ήδη επαρκή επιχειρήματα, βάσει των οποίων δύναται να συναχθεί ότι η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι πρέπει να αναγνωρίζεται δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε παιδί, ανεξαρτήτως αν γεννήθηκε με απλό ή πολλαπλό τοκετό.

50.      Τέλος, πρέπει επίσης να εξετασθεί η εξουσία των κρατών μελών να καθορίζουν ελεύθερα το χρονικό διάστημα, εντός του οποίου μπορεί να ληφθεί η γονική άδεια, τηρουμένου του ορίου των οκτώ ετών που θέτει η συμφωνία-πλαίσιο. Η αρμοδιότητα αυτή προκύπτει από τη ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου. Στο τέλος της παραγράφου αυτής, η γερμανική έκδοση ορίζει: «Die genauen Bestimmungen sind von den Mitgliedstaaten und/oder Sozialpartnern festzulegen» (ο ακριβής προσδιορισμός γίνεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους). Με την πρώτη ανάγνωση της γερμανικής εκδόσεως, δεν καθίσταται σαφές σε τι αναφέρεται το εδάφιο αυτό. Τούτο συνάγεται ωστόσο μέσω της ανάγνωσης άλλων γλωσσικών αποδόσεων της συμφωνίας-πλαισίου. Στις αποδόσεις αυτές, μετά την αναφορά του ορίου ηλικίας των οκτώ ετών, δεν έπεται νέο εδάφιο, αλλά μία φράση, με την οποία δίνεται στα κράτη μέλη η εντολή να καθορίζουν το όριο ηλικίας για τη λήψη της γονικής άδειας (29). Ο ακριβής προσδιορισμός από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους αναφέρεται επομένως στο χρονικό πλαίσιο, εντός του οποίου μπορεί να ληφθεί η γονική άδεια, τηρουμένου του ορίου των οκτώ ετών.

51.      Με βάση την αρμοδιότητα αυτή των κρατών μελών να καθορίζουν μία συγκεκριμένη ανώτατη ηλικία του παιδιού για τη λήψη της γονικής άδειας, θα μπορούσε να καθορισθεί ότι η γονική άδεια μπορεί να ληφθεί μόνον κατά τους πρώτους τρεις μήνες μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας. Στην περίπτωση αυτή, υφίσταται μεν θεωρητικώς δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων, στην πράξη όμως οι γονείς μπορούν να κάνουν χρήση μίας μόνον γονικής άδειας, καθότι αυτή πρέπει να ληφθεί ταυτόχρονα για αμφότερα τα δίδυμα τέκνα. Κατά τον καθορισμό του πλαισίου για τη λήψη της γονικής άδειας, τα κράτη μέλη ή/και οι κοινωνικοί εταίροι διαθέτουν ευρεία διακριτική ευχέρεια όσον αφορά τον καθορισμό του χρονικού σημείου από το οποίο μπορεί να ζητηθεί η λήψη γονικής άδειας. Ωστόσο, κατά την άσκηση της εξουσίας αυτής εκτιμήσεως, τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να μεριμνούν ούτως ώστε να μην θίγεται η πρακτική αποτελεσματικότητα της συμφωνίας-πλαισίου. Ο ακριβής προσδιορισμός του χρονικού πλαισίου δεν πρέπει επομένως να έχει ως συνέπεια να μην είναι δυνατόν να χορηγούνται στους γονείς οι δύο αυτοτελείς τρίμηνες γονικές άδειες για δίδυμα τέκνα.

52.      Συνεπώς, ως ενδιάμεσο συμπέρασμα πρέπει να γίνει δεκτό ότι, δυνάμει της συμφωνίας-πλαισίου, πρέπει να αναγνωρίζεται στους γονείς διδύμων δικαίωμα λήψεως δύο αυτοτελών γονικών αδειών διάρκειας τουλάχιστον τριών μηνών έκαστη.

3.      Επί της υπερβαίνουσας το ελάχιστο χρονικό όριο διάρκειας της γονικής άδειας.

53.      Η μέχρι τώρα ανάλυση βασίσθηκε –όπως αρχικώς διευκρινίσθηκε– στην απαιτούμενη από τη συμφωνία-πλαίσιο ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια της γονικής άδειας.

54.      Απομένει να εξετασθεί ποιες είναι οι συνέπειες του ως άνω συμπεράσματος της αναλύσεως στην περίπτωση που κράτος μέλος χορηγεί γονική άδεια υπερβαίνουσα την ελάχιστη διάρκεια. Η διάρκεια των προβλεπόμενων από τα κράτη μέλη γονικών αδειών ποικίλλει σημαντικά: η νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου προβλέπει, παραδείγματος χάρη, τη χορήγηση γονικής άδειας διάρκειας 13 εβδομάδων, η ελληνική νομοθεσία προβλέπει γονική άδεια διάρκειας εννέα μηνών για τους απασχολούμενους στο δημόσιο τομέα, σε δε άλλα κράτη μέλη προβλέπεται τριετής άδεια (όπως π.χ. στη Γερμανία, στη Γαλλία, στη Λιθουανία, στην Ισπανία και στην Τσεχία (30)).

55.      Τίθεται επομένως το ερώτημα εάν, στην περίπτωση διδύμων, πρέπει να διπλασιασθεί η γονική άδεια, την οποία προβλέπει το εθνικό δίκαιο για ένα μόνον παιδί.

56.      Σημείο αναφοράς για την απάντηση του ερωτήματος αυτού είναι καταρχάς η διαπίστωση ότι η συμφωνία-πλαίσιο δεν θέτει παρά ελάχιστες απαιτήσεις (31). Η συμφωνία-πλαίσιο απαιτεί μόνον να προβλέπει το κράτος μέλος γονική άδεια διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών για κάθε παιδί. Οσάκις κράτος μέλος αποφασίσει να χορηγεί γονική άδεια μεγαλύτερης διάρκειας, διαθέτει σχετικώς ευρεία διακριτική ευχέρεια. Εντούτοις, η εν λόγω άδεια που υπερβαίνει τις ελάχιστες απαιτήσεις πρέπει, καταρχήν, να ισχύει υπό τους ίδιους όρους για όλα τα πρόσωπα τα οποία εμπίπτουν στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, εκτός και εάν αντικειμενικοί λόγοι δικαιολογούν διαφορετική μεταχείριση (32).

57.      Εάν κράτος μέλος καθιερώσει μεγαλύτερης διάρκειας γονική άδεια, τότε η διακριτική του ευχέρεια δεν καλύπτει μόνον τον καθορισμό μίας μεγαλύτερης απόλυτης διάρκειας της γονικής άδειας ανά παιδί. Αντιθέτως, κατά τη χορήγηση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, το κράτος μέλος πρέπει, επίσης, να προβεί σε ρυθμίσεις όσον αφορά τον χρονικό συνδυασμό των δικαιωμάτων γονικής άδειας για διαφορετικά τέκνα. Τούτο προκύπτει καταρχάς από τον σκοπό της συμφωνίας-πλαισίου, ο οποίος συνίσταται στη διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής. Από την άποψη αυτή, μπορεί να υφίσταται αντικειμενική δικαιολόγηση για τη διακριτική μεταχείριση όσον αφορά τα παιδιά που γεννήθηκαν με απλή κύηση. Συναφώς, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου επεσήμανε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι, σε περίπτωση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, ενδέχεται να δικαιολογείται μία διακριτική μεταχείριση, γεγονός που πρέπει κατά κύριο λόγο να εκτιμηθεί από τα κράτη μέλη.

58.      Ειδικότερα, όπως ορθώς παρατήρησαν η Εσθονική και η Γερμανική Κυβέρνηση, σε περίπτωση γονικής άδειας μεγαλύτερης διάρκειας, τυχόν πολλαπλή χορήγηση πλήρους γονικής άδειας μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μία τόσο μεγάλη και αδιάκοπη διάρκεια της γονικής άδειας, ώστε όχι μόνον να μην διευκολύνεται πλέον η επίτευξη του μέσω αυτής επιδιωκόμενου σκοπού περί επιστροφής στην επαγγελματική ζωή, αλλά να δημιουργούνται επίσης αντικίνητρα ή, σε κάθε περίπτωση, να δυσχεραίνεται σαφώς η επιστροφή. Συναφώς, στο σημείο 6 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου τονίζεται ότι τα μέτρα για το συνδυασμό της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής θα πρέπει να λάβουν υπόψη συγχρόνως τις ανάγκες των επιχειρήσεων και εκείνες των εργαζομένων.

59.      Επιπλέον, δεν είναι προφανές ότι η ιδιαίτερη επιβάρυνση, την οποία συνεπάγεται η φροντίδα διδύμων, απαιτεί πολλαπλασιασμό της γονικής άδειας, ακόμα και στην περίπτωση που η χορηγούμενη για ένα παιδί γονική άδεια υπερβαίνει κατά πολύ την ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια που επιβάλλει το δίκαιο της Ένωσης. Αντιθέτως, ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι κατά τη φροντίδα διδύμων ορισμένες ενέργειες δεν χρειάζεται να γίνονται δύο φορές. Όσο μεγαλύτερη είναι η χορηγούμενη για ένα παιδί γονική άδεια, τόσο περισσότερο απορροφάται η σημαντική επιβάρυνση λόγω των διδύμων, η οποία, αντιθέτως, δεν αντισταθμίζεται στην περίπτωση της κατ’ ελάχιστο όριο τρίμηνης άδειας.

60.      Συνεπώς, διαπιστώνεται ότι, ακόμα και όταν κράτος μέλος προβλέπει γονική άδεια μεγαλύτερης διάρκειας από ό,τι η καθοριζόμενη από τη συμφωνία-πλαίσιο ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια, αναγνωρίζεται, καταρχήν, στους γονείς δικαίωμα γονικής άδειας για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων. Εντούτοις, η αρχή ίσης μεταχειρίσεως δεν επιβάλλει αυτόματο διπλασιασμό της γονικής άδειας, η οποία υπερβαίνει την ελάχιστη τρίμηνη διάρκεια, αλλά, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών της συμφωνίας-πλαισίου, μπορούν να δικαιολογούνται διατάξεις περί χρονικής διευθετήσεως, οι οποίες μειώνουν τη διάρκεια της γονικής άδειας σε σχέση με τυχόν διπλή χορήγησή της. Το κράτος μέλος πρέπει να επιχειρεί τις αναγκαίες σταθμίσεις, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού της συμφωνίας-πλαισίου που έγκειται στο συνδυασμό της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής.

61.      Ο Έλληνας νομοθέτης δεν έχει προβλέψει ρητό κανόνα για την περίπτωση γεννήσεως διδύμων. Το αιτούν δικαστήριο οφείλει να εξετάσει κατά πόσον μπορεί, μέσω ερμηνείας, να προσδιορίσει στο εσωτερικό δίκαιο έναν κανόνα ο οποίος να ανταποκρίνεται στα αναφερθέντα κριτήρια. Σε αντίθετη περίπτωση, ισχύει ο απορρέων από την οδηγία κανόνας περί διπλασιασμού της γονικής άδειας.

VI – Πρόταση

62.      Βάσει των ανωτέρω σκέψεων προτείνω στο Δικαστήριο να δώσει την ακόλουθη απάντηση στο Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης:

1.      Η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συναφθείσας στις 14 Δεκεμβρίου 1995 συμφωνίας–πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, δεν πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι απονέμει στα τέκνα ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας.

2.      Η ρήτρα 2, παράγραφος 1, της συναφθείσας στις 14 Δεκεμβρίου 1995 συμφωνίας–πλαισίου για τη γονική άδεια, η οποία περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι οι εργαζόμενοι άντρες και γυναίκες έχουν ατομικό δικαίωμα γονικής άδειας διάρκειας τριών τουλάχιστον μηνών για κάθε ένα εκ των διδύμων τέκνων.

---

1 – Γλώσσα του πρωτοτύπου: η γερμανική.

---

2 – Οδηγία 96/34/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Ιουνίου 1996, σχετικά με τη συμφωνία-πλαίσιο για τη γονική άδεια, που συνήφθη από την UNICE, τη CEEP και τη CES (ΕΕ L 145, σ. 4), όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/75/ΕΚ του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1997 (ΕΕ 1998, L 10, σ. 24, στο εξής: οδηγία 96/34 ή οδηγία για τη γονική άδεια). Η οδηγία 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, της 8ης Μαρτίου 2010, σχετικά με την εφαρμογή της αναθεωρημένης συμφωνίας-πλαισίου για τη γονική άδεια που συνήφθη από τις οργανώσεις BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP και ETUC και με την κατάργηση της οδηγίας 96/34/EK πρέπει να μεταφερθεί στο εσωτερικό δίκαιο έως τις 8 Μαρτίου 2012 και, επομένως, δεν εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση. Εξάλλου, δεν περιλαμβάνει τροποποιήσεις, συναφείς με την απάντηση των εν προκειμένω υποβληθέντων ερωτημάτων.

---

3 – Βλ. παράγραφο 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

4 – Σημείο 4 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

5 – (Στμ: η υποσημείωση δεν αφορά την απόδοση στην ελληνική γλώσσα).

---

6 – (Στμ: η υποσημείωση δεν αφορά την απόδοση στην ελληνική γλώσσα).

---

7 – Διοικητικό Εφετείο Αθηνών και Διοικητικό Εφετείο Θεσσαλονίκης.

---

8 – Βλ. απόφαση της 15ης Απριλίου 2008, C-268/06, Impact (Συλλογή 2008, σ. I‑2483, σκέψη 58, με παραπομπή στις προτάσεις μου της 9ης Ιανουαρίου 2008 επί της εν λόγω υποθέσεως, σημείο 87).

---

9 – Βλ., συναφώς αποφάσεις της 4ης Ιουλίου 2006, C-212/04, Adeneler (Συλλογή 2006, σ. I-6057, σκέψεις 54 επ.), και της 7ης Σεπτεμβρίου 2006, C-180/04, Vassallo (Συλλογή 2006, σ. I-7251, σκέψη 32).

---

10 – Βλ. απόφαση της 2ας Οκτωβρίου 1997, C‑1/95, Gerster (Συλλογή 1997, σ. I‑5253, σκέψη 18).

---

11 – Οδηγία 76/207/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 9ης Φεβρουαρίου 1976, περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/002, σ. 70).

---

12 – Οδηγία 75/117/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 10ης Φεβρουαρίου 1975, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των αμοιβών μεταξύ εργαζομένων ανδρών και γυναικών (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/002, σ. 42).

---

13 – Απόφαση της 21ης Μαΐου 1985, 248/83, Επιτροπή κατά Γερμανίας (Συλλογή 1985, σ. 1459, σκέψη 16).

---

14 – Σημεία 4 και 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου και παράγραφος 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

15 – Απόφαση της 14ης Απριλίου 2005, C-519/03, Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (Συλλογή 2005, σ. I-3067, σκέψη 46).

---

16 – Η γαλλική έκδοση αναφέρει αντίστοιχως: «naissance d’un enfant / pour pouvoir s’occuper de cet enfant», η αγγλική: «the birth of a child / to enable them to take care of that child», η δε ελληνική: «λόγω γέννησης ή υιοθεσίας παιδιού / ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με το παιδί αυτό».

---

17 – Απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15).

---

18 – Απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 47).

---

19 – Βλ. ρήτρα 12, παράγραφος 1, της συμφωνίας-πλαισίου.

---

20 – Σημείο 4 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

21 – Βλ. σημείο 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου.

---

22 – Σημεία 4 και 7 των γενικών εκτιμήσεων της συμφωνίας-πλαισίου και παράγραφος 1 του προοιμίου της συμφωνίας-πλαισίου.

---

23 – Περιέχεται στο παράρτημα της οδηγίας 2010/18/EΕ (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 2).

---

24 – COMM(2008) 637 τελικό.

---

25 – Οδηγία 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (δέκατη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ) (ΕΕ L 348, σ. 1, στο εξής: οδηγία για την προστασία της μητρότητας).

---

26 – Βλ. απόφαση Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 32).

---

27 – Αποφάσεις της 20ης Ιανουαρίου 2009, C‑350/06 και C‑520/06, Schultz-Hoff (Συλλογή 2009, σ. I‑179, σκέψη 26), της 18ης Μαρτίου 2004, C‑342/01, Merino Gómez (Συλλογή 2004, σ. I‑2605, σκέψεις 32 και 33), Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 15, σκέψη 33), και της 20ής Σεπτεμβρίου 2007, C-116/06, Kiiski (Συλλογή 2007, σ. I-7643, σκέψη 56).

---

28 – Απόφαση Merino Gómez (προπαρατεθείσα στην υποσημείωση 27).

---

29 – Βλ. παραδείγματος χάρη τη γαλλική («[…] au moins trois mois jusqu’à un âge déterminé pouvant aller jusqu’à huit ans, à définir par les États membres et/ou les partenaires sociaux»), την αγγλική («[…] for at least three months, until a given age up to 8 years to be defined by Member States and/or management and labour») ή την ελληνική έκδοση («[…] τουλάχιστον επί τρεις μήνες, μέχρι μιας ορισμένης ηλικίας, η οποία μπορεί να φθάσει μέχρι τα 8 έτη και προσδιορίζεται από τα κράτη μέλη ή/και τους κοινωνικούς εταίρους»).

---

30 – Στη Γερμανία για κάθε γονέα μέχρις συμπληρώσεως του τρίτου έτους ζωής του τέκνου, στα άλλα κράτη μέλη και για τους δύο γονείς από κοινού.

---

31 – Βλ. τη δέκατη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 96/34.

---

32 – Βλ. τις προτάσεις του γενικού εισαγγελέα A. Tizzano της 18ης Ιανουαρίου 2005 στην υπόθεση C-519/03, Επιτροπή κατά Λουξεμβούργου (απόφαση της 14ης Απριλίου 2005, Συλλογή 2005, σ. I-3067, σημείο 49).