62001J0245

Στην υπόθεση C-245/01,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Niedersδchsisches Oberverwaltungsgericht (Γερμανία) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 234 ΕΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

RTL Television GmbH

και

Niedersδchsische Landesmedienanstalt fόr privaten Rundfunk,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 3ης Οκτωβρίου 1989, για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων (ΕΕ L 298, σ. 23), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36/ΕΚ του Ευρωπαϋκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 1997 (ΕΕ L 202, σ. 60),

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

(πέμπτο τμήμα),

συγκείμενο από τους C. W. A. Timmermans (εισηγητή), πρόεδρο του τετάρτου τμήματος, προεδρεύοντα του πέμπτου τμήματος, D. A. O. Edward και P. Jann, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: F. G. Jacobs

γραμματέας: M.-F. Contet, κύρια υπάλληλος διοικήσεως,

λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν:

- η RTL Television GmbH, εκπροσωπούμενη από τους J. Sommer και T. Tschentscher, Rechtsanwδlte,

- η Niedersδchsische Landesmedienanstalt fόr privaten Rundfunk, εκπροσωπούμενη από τον R. Albert,

- η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την G. Amodeo, επικουρούμενη από τον P. Harris, barrister,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϋκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από την C. Tufvesson, επικουρούμενη από τον W. Berg, Rechtsanwalt,

έχοντας υπόψη την έκθεση ακροατηρίου,

αφού άκουσε τις προφορικές παρατηρήσεις της RTL Television GmbH, εκπροσωπουμένης από τους T. Tschentscher και J. Sommer, της Niedersδchsische Landesmedienanstalt fόr privaten Rundfunk, εκπροσωπουμένης από τον A. Fischer, και της Επιτροπής, εκπροσωπουμένης από την C. Tufvesson, επικουρούμενη από τον W. Berg, κατά τη συνεδρίαση της 29ης Ιανουαρίου 2003,

αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 22ας Μαου 2003,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με διάταξη της 15ης Ιουνίου 2001, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 25 Ιουνίου 2001, το Niedersδchsisches Oberverwaltungsgericht υπέβαλε, κατ' εφαρμογή του άρθρου 234 ΕΚ, τέσσερα προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 3ης Οκτωβρίου 1989, για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων (ΕΕ L 298, σ. 23), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36/ΕΚ του Ευρωπαϋκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 1997 (ΕΕ L 202, σ. 60, στο εξής: οδηγία 89/552).

2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της RTL Television GmbH (στο εξής: RTL), ιδιωτικού ραδιοτηλεοπτικού οργανισμού, και της Niedersδchsische Landesmedienanstalt fόr privaten Rundfunk (στο εξής: NLM), δημοσίου οργανισμού του ομόσπονδου κράτους της Κάτω Σαξωνίας που διαδέχθηκε τη Niedersδchsische Landesrundfunkausschuss (επιτροπή του ομόσπονδου κράτους της Κάτω Σαξωνίας για τους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, στο εξής: NLA) και ανέλαβε από αυτή τις εξουσίες ελέγχου επί των ιδιωτικών ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών, σχετικής με απόφαση της NLA με την οποία αυτή έκρινε ότι, για ορισμένες ταινίες που μετέδωσε η RTL, δεν τηρήθηκε η κανονιστική ρύθμιση σχετικά με τη συχνότητα των διαφημιστικών διαλειμμάτων.

Το νομικό πλαίσιο

Το κοινοτικό δίκαιο

3 Η έκτη, έβδομη και όγδοη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/552 έχουν ως εξής:

«εκτιμώντας ότι οι τηλεοπτικές δραστηριότητες συνιστούν, υπό κανονικές συνθήκες, υπηρεσίες κατά την έννοια της Συνθήκης·

ότι η Συνθήκη προβλέπει την ελεύθερη κυκλοφορία όλων των υπηρεσιών που παρέχονται συνήθως έναντι αμοιβής, χωρίς να προβλέπονται εξαιρέσεις που να συνδέονται με το πολιτιστικό ή άλλο περιεχόμενό τους και χωρίς περιορισμούς όσον αφορά τους υπηκόους των κρατών μελών οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι σε άλλο κράτος μέλος της Κοινότητας εκτός από το κράτος του αποδέκτη της παρεχόμενης υπηρεσίας·

ότι το δικαίωμα αυτό, εφαρμοζόμενο στη μετάδοση και τη διανομή τηλεοπτικών υπηρεσιών, αποτελεί επίσης μια ειδική εκδήλωση, στα πλαίσια του κοινοτικού δικαίου, μιας γενικότερης αρχής, δηλαδή της ελευθερίας της έκφρασης όπως διακηρύσσεται στο άρθρο 10, παράγραφος 1, της Σύμβασης περί των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών που έχει κυρωθεί από όλα τα κράτη μέλη· ότι, για τον λόγο αυτό, η έκδοση οδηγιών για τη δραστηριότητα της τηλεοπτικής μετάδοσης και διανομής προγραμμάτων πρέπει να διασφαλίζει την ελεύθερη άσκησή της με βάση το παραπάνω άρθρο, τηρώντας μόνον παράλληλα τα όρια που προβλέπονται στην παράγραφο 2 του αυτού άρθρου και στο άρθρο 56, παράγραφος 1, της Συνθήκης».

4 Η εικοστή έβδομη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/552 έχει ως εξής:

«[εκτιμώντας] ότι, προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης και σωστή προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών, δηλαδή των τηλεθεατών, είναι ουσιώδες η τηλεοπτική διαφήμιση να υπόκειται σε ορισμένο αριθμό ελάχιστων προτύπων και κριτηρίων και να έχουν τα κράτη μέλη την ευχέρεια να καθορίζουν λεπτομερέστερους ή αυστηρότερους κανόνες και, [ενίοτε], διαφορετικούς όρους για τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους».

5 Το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 89/552 προβλέπει τα εξής:

«Τα κράτη μέλη έχουν την ευχέρεια, όσον αφορά τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους, να προβλέπουν αυστηρότερους ή λεπτομερέστερους κανόνες στους τομείς που καλύπτονται από την παρούσα οδηγία.»

6 Το άρθρο 11, παράγραφοι 1, 3 και 4, της οδηγίας 89/552 έχει ως εξής:

«1. Η διαφήμιση πρέπει να παρεμβάλλεται μεταξύ των εκπομπών. Με την επιφύλαξη των προϋποθέσεων που ορίζονται στις παραγράφους 2 έως 5, η διαφήμιση μπορεί να παρεμβάλλεται και κατά τη διάρκεια των εκπομπών, εφόσον δεν θίγονται η [συνέχεια] και η αξία των εκπομπών, λαμβάνοντας υπόψη τις φυσικές διακοπές του προγράμματος καθώς και τη διάρκεια και τη φύση του, και έτσι ώστε να μη θίγονται τα δικαιώματα των δικαιούχων τους.

[...]

3. Η μετάδοση οπτικοακουστικών έργων, όπως τα κινηματογραφικά έργα μακράς διαρκείας και τα έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση (εκτός των σειρών αυτοτελών εκπομπών, των σήριαλ, των ψυχαγωγικών εκπομπών και των ντοκυμανταίρ), μπορεί να διακόπτεται μία φορά για κάθε πλήρες χρονικό διάστημα 45 λεπτών, υπό τον όρο ότι η προγραμματισμένη διάρκειά τους υπερβαίνει τα 45 λεπτά. Άλλη διακοπή επιτρέπεται εάν η προγραμματισμένη διάρκειά τους υπερβαίνει κατά 20 λεπτά τουλάχιστον τη διάρκεια δύο ή περισσότερων πλήρων χρονικών διαστημάτων 45 λεπτών.

4. Όταν διακόπτονται από διαφημίσεις εκπομπές άλλες από εκείνες που καλύπτονται από την παράγραφο 2, πρέπει να παρέρχεται διάστημα 20 τουλάχιστον λεπτών μεταξύ δύο διαδοχικών διακοπών κατά τη διάρκεια της εκπομπής.»

Η Ευρωπαϋκή Σύμβαση για τη διασυνοριακή τηλεόραση

7 Το άρθρο 14, παράγραφοι 1, 3 και 4, της Ευρωπαϋκής Συμβάσεως για τη διασυνοριακή τηλεόραση, της 5ης Μαου 1989 (στο εξής: Ευρωπαϋκή Σύμβαση), όπως τροποποιήθηκε, έχει ως εξής:

«1. Η διαφήμιση και τα διαφημιστικά μηνύματα για τηλεαγορές πρέπει να παρεμβάλλονται μεταξύ των εκπομπών. Υπό την επιφύλαξη των προϋποθέσεων των παραγράφων 2 έως 5 του παρόντος άρθρου, η διαφήμιση και τα διαφημιστικά μηνύματα για τηλεαγορές μπορούν να παρεμβάλλονται και κατά τη διάρκεια των εκπομπών, εφόσον δεν θίγονται η αρτιότητα και η αξία των εκπομπών και δεν προσβάλλονται τα δικαιώματα των δικαιούχων.

[...]

3. Η μετάδοση οπτικοακουστικών έργων, όπως οι κινηματογραφικές ταινίες μεγάλου μήκους και τα έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση [με εξαίρεση τις σειρές αυτοτελών εκπομπών, τις σειρές με διαδοχικά επεισόδια (σήριαλ), τις ψυχαγωγικές εκπομπές και τις ταινίες που βασίζονται καθ' ολοκληρία σε πραγματικά στοιχεία (ντοκυμανταίρ)], υπό τον όρον ότι η διάρκειά τους υπερβαίνει τα 45 λεπτά, μπορεί να διακοπεί άπαξ ανά χρονικό διάστημα 45 λεπτών. Έτερη διακοπή επιτρέπεται εφόσον η διάρκειά τους υπερβαίνει τουλάχιστον κατά 20 λεπτά τη διάρκεια δύο ή περισσοτέρων πλήρων χρονικών διαστημάτων των 45 λεπτών.

4. Όταν διακόπτονται από διαφημίσεις ή από διαφημιστικά μηνύματα για τηλεαγορές εκπομπές άλλες από εκείνες που καλύπτονται από την παράγραφο 2, πρέπει να παρέρχεται διάστημα 20 τουλάχιστον λεπτών μεταξύ δύο διαδοχικών διακοπών κατά τη διάρκεια της εκπομπής.»

Η Ευρωπαϋκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών

8 Το άρθρο 10 της Ευρωπαϋκής Συμβάσεως για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (στο εξής: ΕΣΔΑ), με τίτλο «Ελευθερία έκφρασης», προβλέπει τα εξής:

«1. Παν πρόσωπoν έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Τo δικαίωμα τoύτo περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληρoφoριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημoσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Τo παρόν άρθρoν δεν κωλύει τα Κράτη από τo να υπoβάλ[ουν] τις επιχειρήσεις ραδιoφωνίας, κινηματoγράφoυ ή τηλεoράσεως εις κανoνισμoύς εκδόσεως αδειών λειτoυργίας.

2. Η άσκησις των ελευθεριών τoύτων, συνεπαγoμένων καθήκoντα και ευθύνας δύναται να υπαχθή εις ωρισμένας διατυπώσεις, όρoυς, περιoρισμoύς ή κυρώσεις, πρoβλεπoμένoυς υπό τoυ νόμoυ και απoτελoύντας αναγκαία μέτρα εν δημoκρατική κoινωνία δια την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότηταν ή δημoσίαν ασφάλειαν, την πρoάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν τoυ εγκλήματoς, την πρoστασίαν της υπoλήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδισιν της κoινoλoγήσεως εμπιστευτικών πληρoφoριών ή την διασφάλισιν τoυ κύρoυς και αμερoληψίας της δικαστικής εξoυσίας.»

Το γερμανικό δίκαιο

9 Ο θεμελιώδης γερμανικός νόμος παρέχει στα ομόσπονδα κράτη (Lδnder) νομοθετική αρμοδιότητα σε ραδιοτηλεοπτικά θέματα.

10 Το άρθρο 26, παράγραφοι 2, 3 και 4, της Staatsvertrag όber den Rundfunk im vereinigten Deutschland (δημόσια σύμβαση για τα τηλεοπτικά δίκτυα εντός της ενωμένης Γερμανίας, στο εξής: Rundfunkstaatsvertrag), της 31ης Αυγούστου 1991, ορίζει τα εξής:

«2. Η τηλεοπτική διαφήμιση πρέπει να παρεμβάλλεται μεταξύ των εκπομπών· μπορεί επίσης να παρεμβληθεί κατά τη διάρκεια των εκπομπών υπό τις προϋποθέσεις των παραγράφων 3 έως 5, εφόσον δεν θίγονται η αρτιότητα και η αξία των εκπομπών.

3. Στις τηλεοπτικές εκπομπές που αποτελούνται από αυτοτελή μέρη ή στις αθλητικές εκπομπές και τις αναμεταδόσεις παρόμοιων γεγονότων και εκδηλώσεων που περιέχουν διαλείμματα, η διαφήμιση μπορεί να παρεμβάλλεται μόνο μεταξύ των αυτοτελών μερών ή κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Στις λοιπές εκπομπές το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών διακοπών κατά τη διάρκεια των εκπομπών πρέπει να είναι τουλάχιστον 20 λεπτά. Οι παράγραφοι 4 και 5 παραμένουν ως έχουν.

4. Υπό την επιφύλαξη της παραγράφου 3, δεύτερη περίοδος, έργα όπως οι ταινίες μεγάλου μήκους και οι τηλεοπτικές ταινίες, με εξαίρεση τις σειρές αυτοτελών εκπομπών, τις σειρές με διαδοχικά επεισόδια, τις ψυχαγωγικές εκπομπές και τις ταινίες που βασίζονται καθ ' ολοκληρία σε πραγματικά στοιχεία, μπορούν, στον βαθμό που η διάρκειά τους υπερβαίνει τα 45 λεπτά, να διακόπτονται άπαξ ανά πλήρες χρονικό διάστημα των 45 λεπτών. Έτερη διακοπή επιτρέπεται εφόσον η διάρκειά τους υπερβαίνει τουλάχιστον κατά 20 λεπτά τη διάρκεια δύο ή περισσότερων πλήρων χρονικών διαστημάτων των 45 λεπτών».

11 Οι διατάξεις αυτές επαναλήφθηκαν, με τροποποιήσεις που δεν ασκούν επιρροή στην υπόθεση της κύριας δίκης, στο άρθρο 44, παράγραφοι 2 έως 4, της vierter Staatsvertrag zur Δnderung rundfunkrechtlicher Staatsvertrδge (τέταρτης δημόσιας συμβάσεως για την τροποποίηση των δημοσίων συμβάσεων σχετικά με τα ραδιοτηλεοπτικά δικαιώματα, στο εξής: vierter Rundfunkstaatsvertrag).

12 Το άρθρο 28, παράγραφος 2, του Niedersδchsisches Landesrundfunkgesetzes, όπως έχει τροποποιηθεί (νόμου του ομοσπόνδου κράτους της Κάτω Σαξωνίας για την τηλεόραση, στο εξής: Landesrundfunkgesetz), προβλέπει ότι η NLA, επιτροπή την οποία διαδέχθηκε η εφεσίβλητη της κύριας δίκης, μπορεί να διαπιστώσει ότι ένα πρόγραμμα ή μία εκπομπή αντιβαίνει στον Landesrundfunkgesetz ή στις σχετικές με τη χορήγηση άδειας διατάξεις και να υποχρεώσει το τηλεοπτικό δίκτυο καθώς και τους υπεύθυνους για το περιεχόμενο του προγράμματος να παραλείψουν την παράβαση για το μέλλον.

13 Το άρθρο 33, παράγραφοι 5 έως 7, του Landesrundfunkgesetz περιέχει ανάλογες ρυθμίσεις προς το άρθρο 26, παράγραφοι 2 έως 4, της Rundfunkstaatsvertrag και με το άρθρο 44, παράγραφοι 2 έως 4, της vierter Rundfunkstaatsvertrag.

14 Στη συνέχεια της παρούσας αποφάσεως, οι παραπομπές στο άρθρο 26, παράγραφοι 2 έως 4, της Rundfunkstaatsvertrag πρέπει να θεωρείται ότι παραπέμπουν επίσης στις αντίστοιχες διατάξεις του Landesrundfunkgesetz και της vierter Rundfunkstaatsvertrag που μνημονεύθηκαν στην προηγούμενη σκέψη.

Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα

15 Στις 7 Οκτωβρίου 1993, η RTL μετέδωσε τη διάρκειας 86 λεπτών ταινία «Η εκδίκηση της Amy Fischer» και τη διέκοψε τέσσερις φορές για την προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων. Το ίδιο συνέβη μία βδομάδα αργότερα κατά την προβολή της διάρκειας 90 λεπτών ταινίας «Κραυγή στο δάσος». Οι ταινίες αυτές μεταδόθηκαν στο πλαίσιο ενός κύκλου ταινιών με τίτλο «Μοιραία πάθη».

16 Με απόφαση της 12ης Νοεμβρίου 1993, η NLA διαπίστωσε ότι η RTL, διακόπτοντας καθεμία από τις ταινίες αυτές τέσσερις φορές για την προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων, παρέβη το άρθρο 26, παράγραφος 4, εδάφιο 1, της Rundfunkstaatsvertrag. Της απαγόρευσε, για κάθε τυχόν νέα προβολή των ταινιών αυτών, τη διακοπή τους περισσότερες από μία και δύο φορές, αντιστοίχως, για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων.

17 Με την ίδια απόφαση, η NLA απαγόρευσε επιπλέον στην RTL τη διακοπή οκτώ άλλων ταινιών καθώς και κάθε κινηματογραφικής ταινίας ή τηλεταινίας που μεταδίδεται στο πλαίσιο προγραμματισμένης σειράς αυτοτελών εκπομπών (στο εξής: σειρά) (ήτοι, των σειρών «Μοιραία πάθη», «Οικογενεικά πεπρωμένα» και «Το μεγάλο τηλεοπτικό μυθιστόρημα») για διαφημιστικά μηνύματα με συχνότητα μεγαλύτερη από την επιτρεπόμενη με το άρθρο 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag.

18 Προς στήριξη της αποφάσεώς της, η NLA ισχυρίζεται ότι οι εν λόγω μεταδόσεις δεν είναι δυνατό να θεωρηθούν ως μέρος μιας σειράς υπό την έννοια του άρθρου 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag και, ως εκ τούτου, δεν μπορούσαν να διακοπούν με διαφημιστικά μηνύματα κάθε 20 λεπτά.

19 Με την απόφασή της, η NLA ισχυρίζεται ειδικότερα ότι η έννοια «σειρά» είναι συγγενής με αυτή του σήριαλ και προϋποθέτει ότι οι διάφορες εκπομπές έχουν μεγάλη ομοιότητα από απόψεως πλοκής και προσώπων. Η NLA αποφάσισε ειδικότερα ότι ούτε η ταυτότητα της ώρας μεταδόσεως ούτε το γεγονός ότι το σενάριο στηρίζεται σε μυθιστόρημα ή ότι υπάρχει κοινή θεματολογία, όπως ο έρωτας, το πάθος ή οι οικογενειακές σχέσεις εν γένει, δημιουργούν επαρκή σύνδεσμο ώστε να θεωρηθεί ότι οι μεταδόσεις αυτές αποτελούν μέρος μιας σειράς.

20 Στις 23 Νοεμβρίου 1993, η RTL άσκησε ενώπιον του Niedersδchsisches Verwaltungsgericht (Γερμανία) προσφυγή για την ακύρωση της αποφάσεως της NLA.

21 Προς στήριξη της προσφυγής της, η RTL ισχυρίστηκε ότι η εν λόγω απόφαση στηριζόταν σε υπερβολικά στενή ερμηνεία της έννοιας «σειρά». Η έννοια αυτή πρέπει να οριστεί ως το σύνολο ορισμένων αυτοτελών ιστοριών με κοινά στοιχεία τόσο βάσει κριτηρίων που αφορούν το περιεχόμενο, όπως το είδος της ταινίας, οι ομοιότητες στην πλοκή ή τη θεματολογία, όσο και βάσει τυπικών εξωτερικών πτυχών, όπως η διάρκεια της ταινίας ή η ώρα μεταδόσεως και άλλοι παράγοντες, όπως για παράδειγμα η ύπαρξη συγκεκριμένου σκηνοθέτη.

22 Η NLM ισχυρίστηκε ότι η έννοια «σειρά» προϋποθέτει την ύπαρξη δεσμού μεταξύ των εκπομπών που την αποτελούν που να αναφέρεται στο περιεχόμενό τους. Αν γίνονταν δεκτά κριτήρια στην πλειονότητά τους τυπικά, όπως προτείνει το RTL, το τηλεοπτικό δίκτυο θα είχε την ευχέρεια να διακόπτει συχνά τις εκπομπές για διαφημίσεις.

23 Με απόφαση της 25ης Σεπτεμβρίου 1997, το Niedersδchsisches Verwaltungsgericht απέρριψε την προσφυγή της RTL για τον λόγο ότι οι εν λόγω τηλεοπτικές ταινίες δεν μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «σειρά» υπό την έννοια του άρθρου 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag.

24 Η RTL άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου. Προς στήριξη της εφέσεώς της, η RTL ισχυρίστηκε ότι ο ορισμός που χρησιμοποίησε το Niedersδchsisches Verwaltungsgericht δεν είναι σύμφωνος με το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

25 Εκ προοιμίου το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, σύμφωνα με τη νομολογία του Bundesverfassungsgericht (Γερμανία), δεν μπορεί να διατυπώσει επιφυλάξεις συνταγματικής τάξεως στηριζόμενες στο άρθρο 5, παράγραφος 1, πρώτη περίοδος, του γερμανικού Συντάγματος ως προς την εφαρμογή του άρθρου 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag, η οποία αποτελεί τη νομική βάση της επίδικης στην κύρια δίκη αποφάσεως. Συγκεκριμένα, η διάταξη αυτή στηρίζεται άμεσα στο άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

26 Το αιτούν δικαστήριο θεωρεί ότι σκοπός του άρθρου 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag είναι να διαφυλάξει την καλλιτεχνική αξία των κινηματογραφικών ταινιών και τηλεταινιών και να διασφαλίσει την άνευ συχνών διαφημιστικών διαλειμμάτων προβολή τους.

27 Η τελεολογική αυτή ερμηνεία επιβεβαιώνεται, κατά το αιτούν δικαστήριο, από τους λόγους που υπαγόρευσαν τη θέσπιση του άρθρου 26, παράγραφος 4, της Rundfunkstaatsvertrag. Η διάταξη αυτή συνδέεται, κατ' αρχάς, με το άρθρο 14, παράγραφος 3, της Ευρωπαϋκής Συμβάσεως που απηχεί τον συμβιβασμό στον οποίο κατέληξε το Ευρωπαϋκό Συμβούλιο μεταξύ, αφενός, του σκοπού της ενισχυμένης προστασίας των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών και, αφετέρου, των συμφερόντων των διαφημιζομένων. Το άρθρο 11, παράγραφος 4, της οδηγίας 89/552 στηρίζεται επίσης στον συμβιβασμό αυτό. Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι τα ομόσπονδα κράτη, συμβαλλόμενη μέρη της Rundfunkstaatsvertrag, θέλησαν να προσαρμόσουν το γερμανικό δίκαιο στους εν λόγω ευρωπαϋκούς κανόνες όσον αφορά τα διαφημιστικά διαλείμματα. Συνεπώς, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, η επίδικη στην κύρια δίκη εθνική διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί και να αξιολογηθεί βάσει του κειμένου και του πνεύματος του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

28 Επιπλέον, το αιτούν δικαστήριο παρατηρεί ότι ούτε η οικονομία ούτε το κείμενο του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 στηρίζουν την άποψη της RTL, κατά την οποία επιβάλλεται η διαφύλαξη μόνον των κινηματογραφικών ταινιών και όχι των τηλεταινιών, για τον λόγο ότι οι τελευταίες είναι ειδικά σχεδιασμένες για να μεταδίδονται με διαφημιστικά διαλείμματα.

29 Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, όπως έχει κρίνει, η έννοια «σειρά» προϋποθέτει την ύπαρξη δεσμού μεταξύ των διαφόρων εκπομπών ως προς το περιεχόμενό τους ή την πλοκή τους.

30 Θεωρεί ότι η άποψή του επιβεβαιώνεται από τις κατευθυντήριες γραμμές της Independent Television Commission (Επιτροπή Ανεξάρτητης Τηλεόρασης, στο εξής: ITC) του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και από τις κοινές κατευθυντήριες γραμμές που θέσπισαν τα ομόσπονδα κράτη.

31 Φρονεί ότι, εν προκειμένω, τα στοιχεία που επικαλείται η RTL για να συνδέσει τα διάφορα επεισόδια από απόψεως θέματος ή πλοκής -θέματα όπως οι ερωτικές σχέσεις, οι συζυγικές κρίσεις, οι υπαρξιακές κρίσεις, το έγκλημα, η βία, η πορνεία, οι μητέρες που κυοφορούν τέκνα άλλων και οι φυσικές καταστροφές, τα οποία παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία στο μέτρο που ένα κεντρικό πρόσωπο καλείται να αντιμετωπίσει μια δραματική κατάσταση- είναι πολύ αόριστα για να μπορούν να θεωρηθούν, ακόμη και αν συνδυαστούν με άλλους τυπικούς παράγοντες, ως συνθέτοντα μια σειρά.

32 Κατόπιν τούτων, το αιτούν δικαστήριο καταλήγει ότι η επίλυση της διαφοράς της κύριας δίκης εξαρτάται από τον ορισμό της έννοιας «σειρά» και από τα κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη προς τούτο. Δεδομένου ότι το Δικαστήριο δεν έχει ακόμη αποφανθεί επ' αυτού με τη σχετική με το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 νομολογία του, θεωρεί ότι δικαιολογείται η υποβολή προδικαστικών ερωτημάτων.

33 Υπό τις συνθήκες αυτές, το αιτούν δικαστήριο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1) Σκοπεί το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 3ης Οκτωβρίου 1989, για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων (ΕΕ L 298, σ. 23), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36/ΕΚ του Ευρωπαϋκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 1997 (ΕΕ L 202, σ. 60), περιορίζοντας τις διακοπές για διαφημιστικά μηνύματα, στη διαφύλαξη της καλλιτεχνικής αξίας των κινηματογραφικών έργων μεγάλου μήκους και των τηλεταινιών, και δη ανεξαρτήτως του εάν οι τηλεταινίες έχουν γυριστεί ειδικά για την τηλεόραση και προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων;

2) Ποια κριτήρια πρέπει να πληρούνται ούτως ώστε η προβολή διαφόρων κινηματογραφικών ταινιών και τηλεταινιών να μπορεί να θεωρηθεί "σειρά αυτοτελών εκπομπών", κατά παρέκκλιση των περιορισμών που αφορούν την παρεμβολή διαφημιστικών μηνημάτων κατά την προβολή κινηματογραφικών ταινιών και τηλεταινιών;

3) Μπορούν να θεωρηθούν "σειρά αυτοτελών εκπομπών", υπό την έννοια του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36, οι εκπομπές που αποτελούνται από περισσότερα επεισόδια τα οποία εμφανίζουν κοινό θέμα, περιεχόμενο και μορφή και προβάλλονται σε χρονική αλληλουχία;

4) Επιτρέπει η ερμηνεία της έννοιας "σειρά αυτοτελών εκπομπών" βάσει του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36, να μην λαμβάνονται καθόλου ή να λαμβάνονται ελάχιστα υπόψη τα κοινά σημεία των προβαλλομένων επεισοδίων και να δίνεται κυρίως έμφαση στα κυρίαρχα τυπικά τους στοιχεία ή στο πώς γίνονται αντιληπτά από τον μέσο τηλεθεατή;»

Επί των προδικαστικών ερωτημάτων

Επί του πρώτου ερωτήματος

34 Με το πρώτο του ερώτημα το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν αν οι προοριζόμενες για την τηλεόραση ταινίες, οι οποίες προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων εμπίπτουν στην έννοια «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση» του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, σε σχέση μεταξύ άλλων με τον σκοπό της διατάξεως αυτής, που συνίσταται στον περιορισμό των διαφημιστικών διαλειμμάτων, προκειμένου να προστατευθεί η καλλιτεχνική αξία των κινηματογραφικών ταινιών και των τηλεταινιών.

Παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο

35 Η RTL υποστηρίζει ότι το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 αποβλέπει ειδικώς στη διαφύλαξη της αρτιότητας και της καλλιτεχνικής αξίας των οπτικοακουστικών έργων καθώς και της ανεξαρτησίας των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών ως προς τη διαμόρφωση του προγράμματος. Μόνον επικουρικώς αποβλέπει η διάταξη αυτή στην προστασία των καταναλωτών.

36 Κατά την RTL, η προστασία της καλλιτεχνικής αξίας των οπτικοακουστικών έργων δεν μπορεί εντούτοις να επεκταθεί στις ταινίες που προορίζονται ειδικά για την τηλεόραση και που, κατά την παραγωγή τους, προβλέπουν εξαρχής διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων. Συγκεκριμένα, η επέκταση αυτή θα έθιγε αδικαιολόγητα τα θεμελιώδη δικαιώματα των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών.

37 Η RTL ισχυρίζεται ότι η ελευθερία των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών να παράγουν και να διανέμουν τηλεταινίες εμπίπτει, κατ' αρχάς, στην ελευθερία της επικοινωνίας και της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης -περιλαμβάνει και την τηλεοπτική διαφήμιση, αυτόνομη μορφή επικοινωνίας-, οι οποίες αποτελούν θεμελιώδεις αρχές του κοινοτικού δικαίου.

38 Ένα τέτοιο θεμελιώδες δικαίωμα απορρέει κατ' αρχάς από το άρθρο 10, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ που προβλέπει το δικαίωμα στην ελευθερία λήψεως ή μεταδόσεως πληρoφoριών ή ιδεών, η οποία εμπίπτει στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό καθιερώνεται επίσης με το άρθρο 11, παράγραφος 2, του Ξάρτη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων.

39 Κατά τη νομολογία του Ευρωπαϋκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το άρθρο 10, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ, το εν λόγω δικαίωμα περιλαμβάνει επίσης την ελευθερία της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης, της τηλεοράσεως και του κινηματογράφου και δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το περιεχόμενο ή την ποιότητα των στοιχείων που μεταδίδονται, αφορά δε και τα διαφημιστικά μηνύματα.

40 Η RTL υπενθυμίζει, τέλος, ότι το Δικαστήριο έχει δεχθεί ότι η διατήρηση της πολυφωνίας στα οπτικοακουστικά μέσα συνδέεται με την ελευθερία της έκφρασης την οποία εγγυάται το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ και η οποία περιλαμβάνεται στα θεμελιώδη δικαιώματα της κοινοτικής έννομης τάξεως.

41 Συναφώς, η RTL επισημαίνει ότι η όγδοη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/552 προβλέπει ότι το δικαίωμα της ελεύθερης μεταδόσεως και διανομής τηλεοπτικών εκπομπών, το οποίο καθιερώνεται με την οδηγία αυτή και διασφαλίζεται στο πλαίσιο της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών με το άρθρο 59 της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 49 ΕΚ), αποτελεί επίσης ειδική εκδήλωση, στα πλαίσια του κοινοτικού δικαίου, μιας γενικότερης αρχής, δηλαδή της ελευθερίας της έκφρασης, την οποία εγγυάται το άρθρο 10, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ.

42 Η RTL υποστηρίζει ότι η ελευθερία του παραγωγού να δημιουργεί τηλεοπτικές εκπομπές παρεμβάλλοντας διαφημιστικά διαλείμματα εμπίπτει, δεύτερον, στην ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, θεμελιώδους δικαιώματος της κοινοτικής έννομης τάξεως, που καλύπτει τόσο τη δημιουργία του έργου όσο και τη διανομή ή την αναμετάδοσή του.

43 Η RTL καταλήγει ότι οι περιορισμοί που εισάγει το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 ως προς τις διαφημίσεις κατά τη διανομή των επίδικων στην υπόθεση της κύριας δίκης τηλεταινιών θίγουν τόσο την ελευθερία της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης όσο και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης.

44 Επομένως, τίθεται το ερώτημα αν οι περιορισμοί των δύο αυτών θεμελιωδών ελευθεριών με την επίδικη στην υπόθεση της κύριας δίκης κανονιστική ρύθμιση των διαφημίσεων δικαιολογούνται στο κοινοτικό δίκαιο.

45 Η RTL ισχυρίζεται ότι από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι οι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων δικαιολογούνται στο κοινοτικό δίκαιο μόνο στο μέτρο που είναι πρόσφοροι, αναγκαίοι και ανάλογοι προς την επίτευξη νόμιμου σκοπού. Από τη νομολογία προκύπτει επίσης ότι οι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων πρέπει να ορίζονται σαφώς, διότι άλλως πρέπει να ερμηνεύονται στενά.

46 Εξάλλου, οι αρχές αυτές είναι σύμφωνες με τη νομολογία του Ευρωπαϋκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όσον αφορά μεταξύ άλλων το άρθρο 10, παράγραφος 2, της ΕΣΔΑ, κατά την οποία οι περιορισμοί που δεν ορίζονται σαφώς πρέπει να ερμηνεύονται στενά.

47 Όσον αφορά ειδικότερα την εξέταση της δικαιολογήσεως του επίδικου στην κύρια δίκη περιορισμού, η RTL ισχυρίζεται ότι η προστασία της καλλιτεχνικής αρτιότητας των ταινιών ως οπτικοακουστικών έργων, στην οποία αποβλέπουν οι περιορισμοί επί διαφημίσεων, δεν μπορεί να επιβληθεί στην RTL, καθότι αυτή η ίδια δημιουργεί τα επίδικα στην κύρια δίκη έργα, για τα οποία δεν ζητεί προστασία, δεδομένου ότι τα έχει ακριβώς σχεδιάσει για να διακόπτονται από διαφημίσεις. Επομένως, δεν πρόκειται για την προστασία δικαιωμάτων τρίτων υπό την έννοια του άρθρου 10, παράγραφος 2, της ΕΣΔΑ.

48 Συνεπώς, για να εξασφαλιστεί η σύμφωνη με τη Συνθήκη ερμηνεία, το περιεχόμενο της διασφαλιζομένης με το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 προστασίας του έργου πρέπει να επεκταθεί στις τηλεταινίες, υπό την προϋπόθεση ιδίως ότι ισχύει μόνον εφόσον συμπίπτει με τη βούληση των δημιουργών των ταινιών και, κατ' επέκταση, των δικαιούχων των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

49 Η RTL καταλήγει ότι η προβλεπόμενη στο άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 προστασία του έργου δεν τυγχάνει εφαρμογής εφόσον οι ενδιαφερόμενοι σχεδίασαν εξαρχής τις ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση προβλέποντας διαφημιστικά διαλείμματα.

50 Η NLM, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή ισχυρίζονται ότι η διάταξη βάσει της οποίας οι κινηματογραφικές ταινίες και οι τηλεταινίες υπόκεινται σε αυστηρότερα κριτήρια όσον αφορά τα διαφημιστικά διαλείμματα διατηρήθηκε ρητά κατά την τελευταία τροποποίηση της οδηγίας 89/552 και ότι, κατ' επέκταση, αυτά τα δύο είδη ταινιών πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο ως προς το ζήτημα αυτό. Ούτε το κείμενο του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 μπορεί να δικαιολογήσει διαφορετική ερμηνεία.

Απάντηση του Δικαστηρίου

51 Εκ προοιμίου πρέπει να σημειωθεί ότι το κεφάλαιο IV της οδηγίας 89/552 προβλέπει διατάξεις ως προς την τηλεοπτική διαφήμιση, τις χορηγίες και τα διαφημιστικά μηνύματα για τηλεαγορές. Στις διατάξεις αυτές περιλαμβάνεται και το άρθρο 11 της εν λόγω οδηγίας που ρυθμίζει τη συχνότητα των διαφημιστικών διαλειμμάτων.

52 Κατά το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, η τηλεοπτική διαφήμιση πρέπει κατ' αρχήν να παρεμβάλλεται μεταξύ των εκπομπών. Εντούτοις, η διαφήμιση μπορεί να παρεμβληθεί κατά τη διάρκεια των εκπομπών εφόσον τηρούνται ορισμένες αρχές, ήτοι εφόσον τα διαφημιστικά μηνύματα δεν θίγουν ούτε τη συνέχεια ούτε την αξία των εκπομπών, λαμβάνουν υπόψη, μεταξύ άλλων, τη φύση και τη διάρκεια του προγράμματος και δεν θίγουν τα δικαιώματα των δικαιούχων.

53 Οι ειδικές συνθήκες υπό τις οποίες μπορούν να διακοπούν οι εκπομπές για διαφημίσεις προβλέπονται στο άρθρο 11, παράγραφοι 2 έως 5, της οδηγίας 89/552.

54 Από το άρθρο 11, παράγραφος 4, αυτής της οδηγίας προκύπτει ότι πρέπει να παρέρχεται διάστημα 20 τουλάχιστον λεπτών μεταξύ δύο διαδοχικών διαφημιστικών διαλειμμάτων κατά τη διάρκεια των εκπομπών.

55 Το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 προβλέπει σύστημα ενισχυμένης προστασίας για τα οπτικοακουστικά έργα, όπως τα κινηματογραφικά έργα μεγάλου μήκους και τα έργα που προορίζονται για την τηλεόραση, ήτοι ένα μόνο διαφημιστικό διάλειμμα ανά 45 λεπτά και πρόσθετο διάλειμμα εφόσον η εκπομπή έχει διάρκεια που υπερβαίνει κατά 20 τουλάχιστον λεπτά τη διάρκεια δύο ή περισσότερων πλήρων χρονικών διαστημάτων 45 λεπτών.

56 Εντούτοις, το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 προβλέπει εξαίρεση για τις σειρές, τα σήριαλ, τις ψυχαγωγικές εκπομπές και τα ντοκυμανταίρ. Αυτού του είδους οι εκπομπές εμπίπτουν, επομένως, στον προαναφερθέντα κανόνα του άρθρου 11, παράγραφος 4, της εν λόγω οδηγίας.

57 Η RTL υποστηρίζει ότι οι ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση και προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων δεν εμπίπτουν στην έννοια «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση» του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

58 Μια τέτοια ερμηνεία αντιβαίνει τόσο στο κείμενο όσο και στο ιστορικό της διατάξεως αυτής.

59 Το κείμενο του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 δεν έχει καμία ασάφεια. Δεν περιέχει κανένα στοιχείο βάσει του οποίου να διακρίνονται από τις ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση εκείνες οι οποίες προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων, οπότε και δεν εμπίπτουν στην έννοια «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση».

60 Εξάλλου, αυτό επιβεβαιώνεται από το ιστορικό του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, όπως το προβάλλει μεταξύ άλλων το αιτούν δικαστήριο. Συγκεκριμένα, το Συμβούλιο δεν δέχθηκε την προταθείσα από την Επιτροπή τροποποίηση της διατάξεως αυτής, η οποία αποβλέπει στην κατάργηση του προβλεπομένου στην εν λόγω διάταξη συστήματος για τις ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση. Η πρόταση αυτή υπαγορεύτηκε ακριβώς από το γεγονός ότι, στις ταινίες αυτές, έχουν ενδεχομένως προβλεφθεί φυσικά διαλείμματα κατά την παραγωγή της ταινίας, οπότε η παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων δεν απειλεί τη συνέχεια του έργου.

61 Η προτεινόμενη από την RTL ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 δεν μπορεί επίσης να γίνει δεκτή, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού της διατάξεως αυτής.

62 Συγκεκριμένα, από την εικοστή έβδομη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/552 καθώς και από το άρθρο 11, παράγραφος 1, προκύπτει ότι αυτό το άρθρο αποβλέπει στην ισόρροπη προστασία, αφενός, των οικονομικών συμφερόντων των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και των διαφημιζομένων και, αφετέρου, των συμφερόντων των δικαιούχων, ήτοι των παραγωγών και των δημιουργών, και των καταναλωτών που είναι οι τηλεθεατές.

63 Ο σκοπός αυτός προκύπτει επίσης από τα σημεία 245 και 246 της επεξηγηματικής εκθέσεως που συνοδεύει την Ευρωπαϋκή Σύμβαση, η οποία προετοιμάστηκε παράλληλα με την οδηγία 89/552 και στην οποία αναφέρεται η τέταρτη αιτιολογική σκέψη της εν λόγω οδηγίας (βλ., υπ' αυτή την έννοια, απόφαση της 12ης Δεκεμβρίου 1996, C-320/94, C-328/94, C-329/94 και C-337/94 έως C-339/94, RTI κ.λπ., Συλλογή 1996, σ. I-6471, σκέψη 33).

64 Ναι μεν αληθεύει, όπως υποστηρίζει η RTL, ότι, για τις υπό εξέταση ταινίες, ο εν λόγω σκοπός, κατά το μέτρο που αφορά την προστασία των συμφερόντων των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και των δικαιούχων, δεν ασκεί επιρροή εφόσον εν προκειμένω δεν ζητείται η προστασία αυτή, ωστόσο μια άλλη ουσιώδης πτυχή του σκοπού αυτού, ήτοι η προστασία των καταναλωτών, δηλαδή των τηλεθεατών, κατά της υπερβολικής διαφήμισης εξακολουθεί σαφώς να ασκεί εν προκειμένω επιρροή.

65 Η προτεινόμενη από την RTL ερμηνεία δεν λαμβάνει υπόψη της αυτή την ουσιαστική πάντως πτυχή του σκοπού της ισόρροπης προστασίας που προβλέπει το άρθρο 11 της οδηγίας 89/552. Επιπλέον, όσον αφορά το σύστημα ενισχυμένης προστασίας που προβλέπει η παράγραφος 3 της εν λόγω διατάξεως, η προστασία των τηλεθεατών έχει πράγματι ιδιαίτερη σημασία.

66 Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος η ερμηνεία αυτή να στερήσει την ενισχυμένη προστασία που παρέχει η διάταξη αυτή από την ουσία της, εφόσον παρέχει στους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς τη δυνατότητα να καταστρατηγήσουν με ευκολία το εν λόγω σύστημα προστασίας, αγοράζοντας ή παράγοντας μόνον ταινίες που προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων.

67 Τέλος, η ερμηνεία κατά την οποία το προβλεπόμενο στο άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 σύστημα ενισχυμένης προστασίας ισχύει για τα έργα που προορίζονται για την τηλεόραση, όπως οι επίδικες στην κύρια δίκη, δεν καταλήγει σε αποτέλεσμα αντίθετο προς τα θεμελιώδη δικαιώματα.

68 Ασφαλώς, αυτή η ενισχυμένη προστασία μπορεί να καταλήξει σε περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, όπως την καθιερώνει το άρθρο 10, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ, διάταξη στην οποία παραπέμπει εξάλλου η όγδοη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 89/552.

69 Ο περιορισμός αυτός δικαιολογείται πάντως βάσει του άρθρου 10, παράγραφος 2, της ΕΣΔΑ.

70 Συγκεκριμένα, ο εν λόγω περιορισμός επιδιώκει νόμιμο σκοπό που αποβλέπει «στην προστασία [...] των δικαιωμάτων των τρίτων» υπό την έννοια της διατάξεως αυτής, ήτοι στην προστασία των καταναλωτών που είναι οι τηλεθεατές, καθώς και στο συμφέρον τους να έχουν πρόσβαση σε προγράμματα ποιότητας. Οι σκοποί αυτοί μπορούν να δικαιολογούν μέτρα κατά της υπερβολικής διαφημίσεως.

71 Περαιτέρω, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι η προστασία των καταναλωτών από τις υπερβολές της εμπορικής διαφημίσεως ή η διατήρηση, στα πλαίσια μιας πολιτιστικής πολιτικής, ορισμένης ποιότητας των προγραμμάτων συνιστούν λόγους που δικαιολογούν ενδεχομένως περιορισμούς που επιβάλλουν τα κράτη μέλη για την ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών όσον αφορά την τηλεοπτική διαφήμιση (βλ. αποφάσεις της 25ης Ιουλίου 1991, C-288/89, Collectieve Antennevoorziening Gouda, Συλλογή 1991, σ. Ι-4007, σκέψη 27, και της 28ης Οκτωβρίου 1999, C-6/98, ARD, Συλλογή 1999, σ. I-7599, σκέψη 50).

72 Όσον αφορά την αναλογικότητα του εν λόγω περιορισμού, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αφορά το περιεχόμενο του διαφημιστικού μηνύματος, δεν περιέχει απαγόρευση αλλά μόνον όρια που επιβάλλονται σε κάθε οργανισμό ως προς τη συχνότητα και, κατ' αρχήν, αφήνει στους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς την ελευθερία να καθορίσουν τη χρονική στιγμή (βλ. σημείο 249 της επεξηγηματικής εκθέσεως που συνοδεύει την Ευρωπαϋκή Σύμβαση) και, εντός των ορίων του άρθρου 18 της οδηγίας 89/552, τη διάρκεια των διαφημιστικών μηνυμάτων.

73 Περαιτέρω, από τη νομολογία του Ευρωπαϋκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το άρθρο 10, παράγραφος 2, της ΕΣΔΑ προκύπτει ότι οι εθνικές αρχές απολαύουν ορισμένης διακριτικής ευχέρειας για να κρίνουν αν υπάρχει επιτακτική κοινωνική ανάγκη που να δικαιολογεί περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης. Κατά τη νομολογία αυτή, αυτό είναι ιδιαιτέρως αναγκαίο εμπορικώς και, ειδικώς, σε έναν τομέα τόσο περίπλοκο και με τόσες διακυμάνσεις όπως η διαφήμιση (βλ. απόφαση ΕΔΔΑ, Verein gegen Tierfanriken κατά Ελβετίας, της 28ης Ιουνίου 2001, Recueil des arrκts et dιcisions 2001-VI, § 66 έως 70).

74 Κατόπιν των προεκτεθέντων, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι οι ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση και που προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων εμπίπτουν στην έννοια «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση» του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

Επί του δευτέρου έως τετάρτου ερωτήματος

75 Με το δεύτερο έως τέταρτο ερώτημα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν το Δικαστήριο ποιοι πρέπει να είναι οι δεσμοί που συνδέουν τις ταινίες για να εμπίπτουν στην εξαίρεση του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 για τις «σειρές».

Παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο

76 Η RTL υποστηρίζει ότι η έννοια «σειρά» πρέπει, κατ' αρχάς, να ερμηνευθεί σε σχέση με την εγγύηση της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών.

77 Συναφώς, η RTL υπενθυμίζει ότι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, ο πρωταρχικός σκοπός της οδηγίας 89/552 συνίσταται στη διασφάλιση της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, ειδικώς δε της ελεύθερης διανομής τηλεοπτικών εκπομπών.

78 Από τη νομολογία αυτή προκύπτει ειδικώς ότι, δεδομένου ότι η πρώτη περίοδος του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 προβλέπει μη διατυπωμένο σαφώς περιορισμό της ελεύθερης διανομής τηλεοπτικών εκπομπών, -στο μέτρο, μεταξύ άλλων, που η οδηγία αυτή δεν αναφέρει ρητά ποιες είναι οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων η διανομή τηλεταινιών δεν υπόκειται, ως σειρά, στην περιοριστική ρήτρα του χρόνου των 45 λεπτών που πρέπει να παρέρχεται μεταξύ διαφημιστικών διαλειμμάτων-, πρέπει να ερμηνεύεται στενά και σύμφωνα με τον σκοπό της οδηγίας αυτής. Ως εκ τούτου, η έννοια «σειρά» πρέπει να ερμηνεύεται κατά το δυνατόν ευρύτερα.

79 Όσον αφορά την κατά γράμμα ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 στις διάφορες γλωσσικές αποδόσεις, η RTL υποστηρίζει ότι η εξέταση της εν λόγω διατάξεως στις διάφορες γλωσσικές αποδόσεις αποδεικνύει ότι αυτή δεν είναι μονοσήναντη αλλά επιδέχεται πολλές ερμηνείες.

80 Η γερμανική έννοια «Reihe» (σειρά αυτοτελών εκπομπών στο ελληνικό κείμενο) αντιστοιχεί, κατά την RTL, σε μια τέτοια ποικιλία μεταφράσεων ώστε να αποκλείεται ο ενιαίος και σαφής ορισμός της.

81 Για την ερμηνεία της διατάξεως αυτής, πρέπει επομένως, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, να ληφθεί υπόψη το πλαίσιο και ο επιδιωκόμενος από την οικεία κανονιστική ρύθμιση σκοπός.

82 Ακολούθως, η συστηματική ερμηνεία της διατάξεως δείχνει ότι οι έννοιες σειρά και σήριαλ, δεδομένου ότι παρατίθενται παρατακτικώς, πρέπει να έχουν διαφορετική έννοια.

83 Στην έννοια σειρά εμπίπτουν οι τηλεταινίες εφόσον έχουν αυτοτελή πλοκή, διανέμονται τακτικά σε συγκεκριμένη ώρα και συνδέονται με άλλα τυπικά κριτήρια και κριτήρια που αφορούν τον σχεδιασμό, καθώς και βάσει ενός κοινού γενικού θέματος, για παράδειγμα την παρουσίαση πολυποίκιλων περιπτώσεων προβληματικών σχέσεων.

84 Τέλος, όσον αφορά την ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών της οδηγίας, η RTL υποστηρίζει ότι μια πολύ περιοριστική ερμηνεία της έννοιας «σειρά» θα έθιγε τις δυνατότητες χρηματοδοτήσεως και, κατ' επέκταση, θα ήταν αντίθετη προς έναν από τους σκοπούς της οδηγίας, ήτοι την προαγωγή ευρωπαϋκών οπτικοακουστικών παραγωγών.

85 Η RTL ισχυρίζεται ότι η έννοια «σειρά» πρέπει, δεύτερον, να ερμηνευθεί σε σχέση με τα θεμελιώδη κοινοτικά δικαιώματα της ελευθερίας της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης.

86 Συναφώς, η RTL υποστηρίζει ότι ο σχεδιασμός ορισμένων ταινιών ως σειρών, ακόμη και αν δεν παρουσιάζουν παρά ασήμαντο θεματικό σύνδεσμο, εμπίπτει, δυνάμει του κοινοτικού δικαίου, στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων που σχετίζονται με τις ελευθερίες αυτές. Μια στενή ερμηνεία της έννοιας «σειρά» θα έθιγε σοβαρά τα δικαιώματα αυτά.

87 Επιπλέον, μια τέτοια στενή ερμηνεία, η οποία επιφέρει αυστηρούς περιορισμούς των διαφημιστικών μηνυμάτων βάσει του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552, δεν δικαιολογείται από την επιδίωξη νομίμων συμφερόντων.

88 Η RTL απέρριψε τη δικαιολογία που αντλείται από την προστασία της συνέχειας του έργου, με τις παρατηρήσεις της επί του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος, κύριως για τον λόγο ότι δεν πρόκειται εν προκειμένω για την προστασία των δικαιωμάτων τρίτων στη συνέχεια του έργου (βλ. σκέψη 47 της παρούσας αποφάσεως). Η RTL υποστηρίζει, επιπλέον, ότι ούτε η προστασία της ποιότητας των τηλεοπτικών μεταδόσεων ούτε η προστασία των καταναλωτών συνιστούν δικαιολογία.

89 Η RTL ισχυρίζεται, ιδίως, ότι, στο πλαίσιο της πολυφωνίας των οπτικοακουστικών μέσων, η ποιότητα των εκπομπών δεν συνιστά αφ' εαυτής νόμιμο γενικό συμφέρον που να δικαιολογεί αυστηρούς περιορισμούς όσον αφορά τις διαφημίσεις για τις τηλεταινίες, εφόσον τα διαφημιστικά διαλείμματα δεν ασκούν αφ' εαυτά επιρροή στην ποιότητα της ταινίας. Επιπλέον, η ελευθερία της ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης και του Τύπου έρχεται σε αντίθεση με την επιβολή ορισμένου προτύπου προγραμμάτων στους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς.

90 Η RTL επισημαίνει, επίσης, ότι μια στενή ερμηνεία της έννοιας «σειρά» δεν είναι ούτε πρόσφορη ούτε αναγκαία για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας των καταναλωτών.

91 Συγκεκριμένα, οι καταναλωτές διαθέτουν ευρεία επιλογή μεταξύ διαφορετικών σταθμών με περισσότερες ή λιγότερες διαφημίσεις. Οι καταναλωτές που επιλέγουν τους ιδιωτικούς σταθμούς γνωρίζουν ότι, στους σταθμούς αυτούς, τα διαφημιστικά διαλείμματα είναι περισσότερα σε σχέση με τους άλλους σταθμούς, όπως στους δημόσιους ή στους ειδικούς σταθμούς πολιτιστικού περιεχομένου. Περαιτέρω, η εν λόγω ελευθερία επιλογής λειτουργεί ως ρυθμιστικός μηχανισμός, για τον λόγο ότι, αν οι καταναλωτές έκριναν ότι τα προγράμματα ενός ιδιωτικού σταθμού προβάλλουν πολλές διαφημίσεις, τα ποσοστά ακροαματικότητας αυτού του σταθμού μειώνονται, οπότε θα αναγκαζόταν να προσαρμόσει τα προγράμματα αυτά στις επιθυμίες των καταναλωτών.

92 Η RTL υποστηρίζει επιπλέον ότι, εν προκειμένω, δεν είναι αναγκαίο να επιβληθεί ο αυστηρότερος κανόνας του χρόνου των 45 λεπτών που απορρέει από μια περιοριστική ερμηνεία της έννοια «σειρά», εφόσον υπάρχουν λιγότερο περιοριστικά μέσα με τα οποία διασφαλίζεται αποτελεσματικά η ελευθερία επιλογής των καταναλωτών, μεταξύ άλλων η υποχρέωση παροχής διευκρινίσεων, ήτοι η υποχρέωση αναφοράς της συχνότητας των διαφημιστικών διαλειμμάτων στα περιοδικά που δημοσιεύουν τηλεοπτικά προγράμματα ή κατά την έναρξη των οικείων εκπομπών.

93 Συναφώς, η RTL αναφέρεται, κατ' αναλογία, στη νομολογία του Δικαστηρίου σε θέματα ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων από την οποία απορρέει ότι, για να διασφαλιστεί η ελευθερία επιλογής του καταναλωτή, αρκεί κατά κανόνα να του παρέχονται πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τα προϋόντα, για παράδειγμα επί των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους.

94 Η NLM, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή ισχυρίζονται ότι δεν μπορεί να γίνει δεκτός ο ορισμός της έννοιας «σειρά» βάσει τυπικών κριτηρίων. Συγκεκριμένα, αν γινόταν δεκτός ο ορισμός αυτός, θα στερούσε από κάθε νόημα την ειδική προστασία των ταινιών μεγάλου μήκους και των ταινιών που προορίζονται για την τηλεόραση, καθότι θα ήταν εύκολο να θεμελιωθεί τυπικός δεσμός μεταξύ κάθε είδους ταινίας και να καταστρατηγηθεί έτσι το εν λόγω σύστημα προστασίας.

95 Αντιθέτως, η ύπαρξη σήριαλ ή σειράς προϋποθέτει σημαντικό δεσμό μεταξύ των εκπομπών από απόψεως περιεχομένου, φύσεως ή θέματος.

96 Η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ισχυρίζεται ειδικώς ότι, κατά το πρότυπο των όσων προβλέπονται στο επεξηγηματικό σημείωμα της ITC, οι πιο αληθινοί δεσμοί μεταξύ των εκπομπών είναι αυτοί που απορρέουν από το γεγονός ότι η ιστορία, δηλαδή το σενάριο, εκτυλίσσεται από το ένα επεισόδιο στο επόμενο και/ή από το γεγονός ότι ορισμένοι τουλάχιστον από τα πρόσωπα εμφανίζονται στα διαδοχικά επεισόδια.

Απάντηση του Δικαστηρίου

97 Εκ προοιμίου επιβάλλεται η διαπίστωση ότι ούτε η οδηγία 89/552 ούτε τα σχετικά με την ερμηνεία της έγγραφα, όπως οι προπαρασκευαστικές εργασίες ή η επεξηγηματική έκθεση που συνοδεύει την Ευρωπαϋκή Σύμβαση, παρέχουν διευκρινίσεις ως προς τα κριτήρια που οριοθετούν το περιεχόμενο των εννοιών του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση» και «σειρά» αντιστοίχως.

98 Ούτε η ερμηνεία που στηρίζεται στο σύνηθες νόημα των εννοιών αυτών ή στη σύγκριση των γλωσσικών αποδόσεων της εν λόγω οδηγίας οδηγεί σε ενιαία απάντηση στο ερώτημα αυτό.

99 Επομένως, η εν λόγω διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί βάσει της γενικής οικονομίας και του σκοπού της κανονιστικής ρυθμίσεως στην οποία εντάσσεται (βλ., υπ' αυτή την έννοια, απόφαση της 9ης Ιανουαρίου 2003, C-257/00, Givane κ.λπ., Συλλογή 2003, σ. Ι-345, σκέψη 37).

100 Όπως προκύπτει από τη σκέψη 62 της παρούσας αποφάσεως, σκοπός του άρθρου 11 της οδηγίας 89/552 είναι να διασφαλιστεί η ισόρροπη προστασία, αφενός, των οικονομικών συμφερόντων των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και των διαφημιζομένων και, αφετέρου, των συμφερόντων των δικαιούχων και των καταναλωτών που είναι οι τηλεθεατές.

101 Για τα οπτικοακουστικά έργα, όπως μεταξύ άλλων για τις ταινίες που προορίζονται για την τηλεόραση, το άρθρο 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 αποβλέπει στην ενισχυμένη προστασία των τηλεθεατών κατά της υπερβολικής διαφήμισης.

102 Η χρησιμοποίηση τυπικών, κυρίως, κριτηρίων για τον ορισμό της έννοιας «σειρά», όπως πρότεινε η RTL, δεν μπορεί να γίνει δεκτή καθότι θίγει τον σκοπό αυτό.

103 Συγκεκριμένα, μια τέτοια προσέγγιση παρέχει τη δυνατότητα καταστρατηγήσεως του εν λόγω συστήματος ενισχυμένης προστασίας και, κατ' επέκταση, υπάρχει ο κίνδυνος να καταστεί αυταπάτη. Οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί μπορούν πράγματι εύκολα να δημιουργήουσν ένα κοινό τυπικό πλαίσιο που να συνδέει μεγάλη ποικιλία ταινιών βάσει, μεταξύ άλλων, ενός κοινού πυρήνα διανομής, της διανομής υπό τον ίδιο τίτλο ή το ίδιο θέμα ή μιας παρουσίασης πριν ή μετά τις εκπομπές.

104 Επομένως, η ύπαρξη τυπικών δεσμών, όπως προτείνει η RTL, δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκής για τον ορισμό της έννοιας «σειρά» στο πλαίσιο του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552.

105 Συνεπώς, η επίδικη έννοια «σειρά» απαιτεί ουσιαστικούς δεσμούς, ήτοι κοινά στοιχεία που να αναφέρονται στο περιεχόμενο των σχετικών ταινιών.

106 Προκειμένου να οριοθετηθεί περαιτέρω η φύση των κριτηρίων για τον ορισμό της έννοιας «σειρά», πρέπει να προσδιοριστούν οι λόγοι για τους οποίους η οδηγία προβλέπει ελάχιστους κανόνες για την προστασία των τηλεθεατών από την υπερβολική διαφήμιση κατά τη διάρκεια εκπομπών όπως οι σειρές.

107 Όπως επισημαίνει ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 51 των προτάσεών του, η ελάχιστη αυτή προστασία εξηγείται από το γεγονός ότι οι σειρές, λόγω ακριβώς των ουσιαστικών στοιχείων που συνδέουν τις διάφορες εκπομπές που τις αποτελούν, όπως, για παράδειγμα, η εξέλιξη του ίδιου σεναρίου ή η επανεμφάνιση ενός ή περισσοτέρων από τα πρόσωπα, απαιτούν από τους τηλεθεατές λιγότερη συγκέντρωση σε σχέση με τις ταινίες.

108 Κατόπιν των προεκτεθέντων, στο δεύτερο έως το τέταρτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι οι δεσμοί που πρέπει να συνδέουν τις ταινίες, προκειμένου να μπορούν να υπαχθούν στην εξαίρεση του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552 για τις «σειρές», πρέπει να αφορούν το περιεχόμενο των οικείων ταινιών, όπως, για παράδειγμα, την εξέλιξη του ίδιου σεναρίου ή την επανεμφάνιση ενός ή περισσοτέρων από τα πρόσωπα στα διάφορα επεισόδια.

Επί των δικαστικών εξόδων

109 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων.

Για τους λόγους αυτούς,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

(πέμπτο τμήμα),

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με διάταξη της 15ης Ιουνίου 2001 το Niedersδchsisches Oberverwaltungsgericht, αποφαίνεται:

1) Οι ταινίες που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση και που προβλέπουν, κατά την παραγωγή τους, διαλείμματα για την παρεμβολή διαφημιστικών μηνυμάτων εμπίπτουν στην έννοια «έργα που έχουν γυριστεί για την τηλεόραση» του άρθρου 11, παράγραφος 3, της οδηγίας 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 3ης Οκτωβρίου 1989, για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/36/ΕΚ του Ευρωπαϋκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 1997.

2) Οι δεσμοί που πρέπει να συνδέουν τις ταινίες, προκειμένου να μπορούν να υπαχθούν στην εξαίρεση του άρθρου 11, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας για τις «σειρές», πρέπει να αφορούν το περιεχόμενο των οικείων ταινιών, όπως, για παράδειγμα, την εξέλιξη του ίδιου σεναρίου ή την επανεμφάνιση ενός ή περισσοτέρων από τα πρόσωπα στα διάφορα επεισόδια.