61997J0215

Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων - Ελεύθερη εγκατάσταση - Εμπορικοί αντιπρόσωποι (ανεξάρτητοι επαγγελματίες) - Εθνική ρύθμιση εξαρτώσα το κύρος συμβάσεως πρακτορίας από την εγγραφή του εμπορικού πράκτορα σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο - Δεν επιτρέπεται

(Οδηγία 86/653 του Συμβουλίου, άρθρα 1 § 2 και 13 § 2)

Εθνική ρύθμιση που εξαρτά το κύρος συμβάσεως πρακτορίας από την εγγραφή του εμπορικού πράκτορα σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο αντιβαίνει προς την οδηγία 86/653, για τον συντονισμό των δικαίων των κρατών μελών όσον αφορά τους εμπορικούς αντιπροσώπους.

Συγκεκριμένα, εφόσον μεταξύ των προϋποθέσεων που απαιτούνται για να τυγχάνει κανείς της προστασίας της οδηγίας δεν κατονομάζεται η εγγραφή σε μητρώο, συμπεραίνεται ότι η υπαγωγή στην προστασία της οδηγίας δεν εξαρτάται από την εγγραφή σε μητρώο. Όσον αφορά, ακολούθως, τον τύπο της συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας, το άρθρο 13, παράγραφος 2, της οδηγίας επιτρέπει σε ένα κράτος μέλος να «ορίσει ότι η σύμβαση είναι έγκυρη μόνον αν καταρτισθεί εγγράφως». Επομένως, αφενός μεν η οδηγία εκκινεί από την αρχή του ατύπου της συμβάσεως, αφήνοντας όμως στα κράτη μέλη την ευχέρεια να απαιτούν τον έγγραφο τύπο. Αφετέρου δε, ο κοινοτικός νομοθέτης, μνημονεύοντας ως προϋπόθεση του κύρους της συμβάσεως περιοριστικά και μόνο την έγγραφη κατάρτιση, ρύθμισε, με τη διάταξη αυτή, εξαντλητικά το ζήτημα αυτό. Πέρα από την έγγραφη κατάρτιση, επομένως, τα κράτη μέλη δεν μπορούν να απαιτούν καμμία άλλη προϋπόθεση.

Στην υπόθεση C-215/97,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Tribunale di Bologna (Ιταλία) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Barbara Bellone

και

Yokohama SpA,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 86/653/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 1986, για τον συντονισμό των δικαίων των κρατών μελών όσον αφορά τους εμπορικούς αντιπροσώπους (ανεξάρτητους επαγγελματίες) (ΕΕ L 382, σ. 17),

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

(πρώτο τμήμα),

συγκείμενο από τους M. Wathelet, πρόεδρο τμήματος, P. Jann (εισηγητή) και L. Sevσn, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: Γ. Κοσμάς

γραμματέας: R. Grass

λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν η Επιτροπή των Ευρωπαϋκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον Antonio Caeiro, κύριο νομικό σύμβουλο, και τη Laura Pignataro, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας,

έχοντας υπόψη την έκθεση τoυ εισηγητή δικαστή,

αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 29ης Ιανουαρίου 1998,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με διάταξη της 16ης Απριλίου 1997, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 9 Ιουνίου 1997, το Tribunale di Bologna υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, προδικαστικό ερώτημα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 86/653/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 1986, για τον συντονισμό των δικαίων των κρατών μελών όσον αφορά τους εμπορικούς αντιπροσώπους (ανεξάρτητους επαγγελματίες) (ΕΕ L 382, σ. 17, στο εξής: οδηγία).

2 Το ερώτημα αυτό ανέκυψε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της B. Bellone και της Yokohama SpA (στο εξής: Yokohama).

3 Όπως προκύπτει από τη δικογραφία της κύριας δίκης, η Bellone ενήργησε ως εμπορικός πράκτορας της Yokohama δυνάμει συμβάσεως πρακτορίας την οποία είχαν συνάψει τα δύο μέρη. Κατόπιν καταγγελίας της συμβάσεως από τη Yokohama, η Bellone απαίτησε την καταβολή διαφόρων αποζημιώσεων.

4 Πρωτοβαθμίως, ο Pretore di Bologna απέρριψε τα αιτήματα της Bellone, με την αιτιολογία ότι η σύμβαση πρακτορίας ήταν άκυρη, διότι αυτή, κατά τον χρόνο συνάψεως της συμβάσεως, δεν ήταν εγγεγραμμένη στο μητρώο εμπορικών πρακτόρων και αντιπροσώπων, πράγμα που ήταν υποχρεωτικό κατά το άρθρο 2 του ιταλικού νόμου 204 της 3ης Μαου 1985 (GURI αριθ. 119, της 22ας Μαου 1985, σ. 3623).

5 Η διάταξη αυτή ορίζει ότι, σε κάθε εμπορικό επιμελητήριο, τηρείται μητρώο εμπορικών πρακτόρων και αντιπροσώπων, στο οποίο «πρέπει να εγγράφονται όσοι ασκούν ή προτίθενται να ασκήσουν τη δραστηριότητα του εμπορικού πράκτορα ή αντιπροσώπου». Το άρθρο 9 του νόμου 204 ορίζει ότι «απαγορεύεται σε πρόσωπα μη εγγεγραμμένα στο προβλεπόμενο με τον παρόντα νόμο μητρώο η άσκηση δραστηριότητας του εμπορικού πράκτορα ή αντιπροσώπου».

6 Όπως εξηγεί το αιτούν δικαστήριο, σύμφωνα με την ιταλική νομολογία, σύμβαση εμπορικής πρακτορίας συναπτόμενη από πρόσωπο μη εγγεγραμμένο στο εν λόγω μητρώο είναι άκυρη λόγω παραβάσεως του δημοσίας τάξεως κανόνα του άρθρου 9 του νόμου 204, το πρόσωπο δε αυτό δεν μπορεί να επιδιώξει ενδίκως την είσπραξη προμηθειών ή αποζημιώσεων για την ασκηθείσα υπ' αυτού δραστηριότητα.

7 Κατόπιν εφέσεως της Bellone, το Tribunale di Bologna έκρινε ότι ανέκυπτε ζήτημα κοινοτικού δικαίου, κατά το μέτρο που οι αμφισβητούμενοι στην κύρια δίκη εθνικοί κανόνες, οι οποίοι εξαρτούν τα δικαιώματα των πρακτόρων από την τήρηση υποχρεώσεως εγγραφής στο προβλεπόμενο σχετικό μητρώο, ενδέχεται να μη συμβιβάζονται με την οδηγία, η οποία δεν προβλέπει την τήρηση τέτοιου μητρώου. Επισήμανε ειδικότερα ότι το άρθρο 1 της οδηγίας περιγράφει τον «εμπορικό αντιπρόσωπο» μέσω της δραστηριότητας την οποία ασκεί, χωρίς να προσαπαιτεί κάποια συγκεκριμένη διοικητική διατύπωση.

8 Υπ' αυτές τις συνθήκες, το αιτούν δικαστήριο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Συμβιβάζονται προς την οδηγία 86/653/ΕΟΚ τα άρθρα 2 και 9 του ιταλικού νόμου 204 της 3ης Μαου 1985, που εξαρτούν το κύρος των συμβάσεων πρακτορίας από την εγγραφή των εμπορικών πρακτόρων σε ειδικό μητρώο;»

9 Με το ερώτημα αυτό, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν αν αντιβαίνει προς την οδηγία μια εθνική ρύθμιση που εξαρτά το κύρος συμβάσεως αντιπροσωπεύσεως από την εγγραφή του εμπορικού αντιπροσώπου σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο.

10 Προκαταρκτικώς, διαπιστώνεται ότι σκοπός της οδηγίας είναι η εναρμόνιση του δικαίου των κρατών μελών ως προς τις έννομες σχέσεις μεταξύ των μερών συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας. Δυνάμει του άρθρου 22 της οδηγίας, τα κράτη μέλη υπεχρεούντο να συμμορφωθούν προς αυτήν πριν από την 1η Ιανουαρίου 1990. Οσον αφορά τις απορρέουσες από το άρθρο 17 υποχρεώσεις, επετράπη στην Ιταλική Δημοκρατία να λάβει μέτρα συμμορφώσεως μέχρι την 1η Ιανουαρίου 1993.

11 Αδιαμφισβήτητα, η οδηγία δεν θίγει το ζήτημα της εγγραφής του εμπορικού αντιπροσώπου σε μητρώο. Παρ' όλον ότι, σύμφωνα με τις εξηγήσεις της Επιτροπής, κατά τις προπαρασκευαστικές της εκδόσεως της οδηγίας εργασίες, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή πρότεινε τη - για λόγους ασφάλειας δικαίου - γενικευμένη καθιέρωση μητρώου αντιπροσώπων, η πρόταση αυτή δεν υιοθετήθηκε στην τελική σύνταξη της οδηγίας. Επαφίεται, επομένως, στα κράτη μέλη να επιβάλουν, αν το κρίνουν σκόπιμο, την εγγραφή σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο, για να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένες διοικητικές ανάγκες. Πράγματι, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στην παράγραφο 32 των προτάσεών του, η εγγραφή των εμπορικών αντιπροσώπων σε μητρώο προβλέπεται όντως στην έννομη τάξη ορισμένων κρατών μελών.

12 Το υπό κρίση στην κύρια δίκη εθνικό δίκαιο όμως όχι μόνον απαιτεί την εγγραφή παντός εμπορικού αντιπροσώπου στο εν λόγω μητρώο, αλλά και εξαρτά από την εν λόγω εγγραφή το κύρος της συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας, με συνέπεια ο μη εγγεγραμμένος αντιπρόσωπος να στερείται έννομης προστασίας, ιδίως κατόπιν λήξεως των μεταξύ των συμβαλλομένων σχέσεων. Πρέπει, επομένως, να εξετασθεί αν η απαίτηση της εγγραφής ως προϋποθέσεως του κύρους της συμβάσεως συμβιβάζεται με την οδηγία.

13 Συναφώς, υπενθυμίζεται, κατ' αρχάς, ότι σκοπός της οδηγίας είναι η προστασία των προσώπων που, κατά τις διατάξεις της, διαθέτουν την ιδιότητα του εμπορικού αντιπροσώπου. Κατά το άρθρο 1, παράγραφος 2, την ιδιότητα αυτή έχει «εκείνος στον οποίο, υπό την ιδιότητά του ως ανεξάρτητου μεσολαβητή, ανατίθεται σε μόνιμη βάση είτε να διαπραγματεύεται για λογαριασμό άλλου προσώπου (...) την πώληση ή την αγορά εμπορευμάτων είτε να διαπραγματεύεται και να συνάπτει τις πράξεις αυτές επ' ονόματι και για λογαριασμό του αντιπροσωπευόμενου». Εφόσον δε μεταξύ των προϋποθέσεων που απαιτούνται για να τυγχάνει κανείς της προστασίας της οδηγίας δεν κατονομάζεται η εγγραφή σε μητρώο, συμπεραίνεται ότι η υπαγωγή στην προστασία της οδηγίας δεν εξαρτάται από την εγγραφή σε μητρώο.

14 Όσον αφορά, ακολούθως, τον τύπο της συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας, το άρθρο 13, παράγραφος 2, της οδηγίας, που περιλαμβάνεται στο - επιγραφόμενο «Σύναψη και λήξη της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας» - κεφάλαιο IV, επιτρέπει σε ένα κράτος μέλος να «ορίσει ότι η σύμβαση είναι έγκυρη μόνον αν καταρτισθεί εγγράφως». Επομένως, αφενός μεν η οδηγία εκκινεί από την αρχή του ατύπου της συμβάσεως, αφήνοντας όμως στα κράτη μέλη την ευχέρεια να απαιτούν τον έγγραφο τύπο. Αφετέρου δε, όπως τόνισε η Επιτροπή και επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στην παράγραφο 37 των προτάσεών του, ο κοινοτικός νομοθέτης, μνημονεύοντας ως προϋπόθεση του κύρους της συμβάσεως περιοριστικά και μόνο την έγγραφη κατάρτιση, ρύθμισε, με τη διάταξη αυτή, εξαντλητικά το ζήτημα αυτό. Πέρα από την έγγραφη κατάρτιση, επομένως, τα κράτη μέλη δεν μπορούν να απαιτούν καμμία άλλη προϋπόθεση.

15 Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η οδηγία, οσάκις αφήνει στα κράτη μέλη την ευχέρεια να παρεκκλίνουν από τις διατάξεις της, το λέει ρητά (βλ. ιδίως άρθρα 2, παράγραφος 2, 7, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, 12, παράγραφος 4, 15, παράγραφος 3, 16, 20, παράγραφος 4, και 21). Επομένως, ενώ το άρθρο 13, παράγραφος 2, της οδηγίας αφήνει στα κράτη μέλη την ευχέρεια να προβλέπουν τον έγγραφο τύπο και μόνο, περαιτέρω παρεκκλίσεις από την αρχή του ατύπου είναι αντίθετες προς την οδηγία. Επομένως, η εγγραφή του αντιπροσώπου σε μητρώο δεν μπορεί να γίνει δεκτή ως προϋπόθεση του κύρους της συμβάσεως.

16 Την ερμηνεία αυτή της οδηγίας επιρρωννύει ακόμη το προμνησθέν γεγονός ότι, κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες, είχε θιγεί το ζήτημα της εγγραφής του αντιπροσώπου σε μητρώο, χωρίς όμως να περιληφθεί στην οδηγία, διότι η εγγραφή σε μητρώο δεν κρίθηκε αναγκαία για να μπορεί ο αντιπρόσωπος να απολαύει των προβλεπομένων από την οδηγία δικαιωμάτων.

17 Όπως άλλωστε προκύπτει από την πρώτη και τη δεύτερη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας, σκοπός αυτής είναι, μεταξύ άλλων, η άρση των περιορισμών της ελευθερίας εγκαταστάσεως. Παρ' όλον ότι η ιταλική πρακτική φαίνεται να μην εφαρμόζει την προϋπόθεση της εγγραφής στο μητρώο για τους αλλοδαπούς εμπορικούς πράκτορες, οι αμφισβητούμενες στην κύρια δίκη εθνικές διατάξεις, που είναι γενικώς διατυπωμένες, δεν παύουν να καταλαμβάνουν και τις σχέσεις πρακτορίας μεταξύ μερών εγκατεστημένων σε διαφορετικά κράτη μέλη. Είναι, ως εκ τούτου, ικανές να παρακωλύσουν αισθητά την κατάρτιση και τη λειτουργία συμβάσεων αντιπροσωπείας μεταξύ μερών σε διαφορετικά κράτη μέλη, αντιβαίνοντας έτσι, και υπ' αυτό το πρίσμα, προς τους σκοπούς της οδηγίας.

18 Όπως προκύπτει από τα προεκτεθέντα, πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι εθνική ρύθμιση που εξαρτά το κύρος συμβάσεως πρακτορίας από την εγγραφή του εμπορικού πράκτορα σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο αντιβαίνει προς την οδηγία.

Επί των δικαστικών εξόδων

19 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκε η Επιτροπή, που κατέθεσε παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων.

Για τους λόγους αυτούς,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

(πρώτο τμήμα),

κρίνοντας επί του ερωτήματος που του υπέβαλε με διάταξη της 16ης Απριλίου 1997 το Tribunale di Bologna, αποφαίνεται:

Εθνική ρύθμιση που εξαρτά το κύρος συμβάσεως πρακτορίας από την εγγραφή του εμπορικού πράκτορα σε προβλεπόμενο προς τούτο μητρώο αντιβαίνει προς την οδηγία 86/653/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 1986, για τον συντονισμό των δικαίων των κρατών μελών όσον αφορά τους εμπορικούς αντιπροσώπους (ανεξάρτητους επαγγελματίες).