61994J0071

++++

1. Πράξεις των οργάνων * Οδηγίες * Άμεσο αποτέλεσμα * Όρια * Δυνατότητα επικλήσεως οδηγίας κατά ιδιώτη * Αποκλείεται * Εκτέλεση από τα κράτη μέλη * Υποχρεώσεις των εθνικών δικαστηρίων

(Συνθήκη ΕΚ, άρθρο 189, εδ. 3)

2. Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων * Βιομηχανική και εμπορική ιδιοκτησία * Δικαίωμα επί του σήματος * Προϊόν τεθέν σε κυκλοφορία σε κράτος μέλος από τον δικαιούχο του σήματος ή με τη συναίνεσή του * Εισαγωγή σε άλλο κράτος μέλος, κατόπιν επανασυσκευασίας ή τροποποιήσεως του περιεχομένου και της εμφανίσεως της συσκευασίας * Εναντίωση του δικαιούχου του σήματος * Επιτρέπεται * Προϋποθέσεις

(Συνθήκη ΕΚ, άρθρο 36 οδηγία 89/104 του Συμβουλίου, άρθρο 7 PAR 2)

1. Μολονότι μια οδηγία, αυτή καθαυτή, δεν γεννά υποχρεώσεις σε βάρος ιδιώτη και, επομένως, δεν μπορεί να γίνει επίκλησή της κατ' αυτού, το εθνικό δικαστήριο που εφαρμόζει το εθνικό δίκαιο και καλείται να το ερμηνεύσει, ανεξάρτητα από το αν οι προς ερμηνεία διατάξεις του εθνικού δικαίου είναι προγενέστερες ή μεταγενέστερες της οδηγίας, οφείλει να το πράξει, κατά το μέτρο του δυνατού, υπό το φως του κειμένου και του σκοπού της οδηγίας, ώστε να επιτευχθεί το αποτέλεσμα που αυτή επιδιώκει, συμμορφούμενο έτσι προς το άρθρο 189, τρίτο εδάφιο, της Συνθήκης.

2. Το άρθρο 36 της Συνθήκης έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέσει στο εμπόριο ένα φαρμακευτικό προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο του σήματος ή με τη συναίνεσή του, αν ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το προϊόν εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας διά μέσου της οποίας διακρίνεται το σήμα που έχει τεθεί επί της αρχικής συσκευασίας ή αν έχει επιφέρει μεταβολές στο περιεχόμενο και στην εμφάνιση της αρχικής εξωτερικής συσκευασίας, διατηρώντας όμως άθικτο το σήμα που έχει τεθεί επ' αυτής από τον παρασκευαστή, εκτός:

* Αν αποδεικνύεται ότι η άσκηση του δικαιώματος επί του σήματος από τον δικαιούχο του, με σκοπό να απαγορευθεί η εμπορία των επανασυσκευασμένων προϊόντων υπ' αυτό το σήμα, θα συνέτεινε στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο δικαιούχος διαθέτει στην αγορά διαφόρων κρατών μελών το ίδιο φαρμακευτικό προϊόν σε διαφορετικές συσκευασίες και η επανασυσκευασία στην οποία έχει προβεί ο εισαγωγέας αφενός είναι αναγκαία για τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής και αφετέρου έχει πραγματοποιηθεί υπό συνθήκες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος. Πάντως, η προϋπόθεση αυτή δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεικνύεται ότι ο δικαιούχος του σήματος επεδίωξε εσκεμμένα να στεγανοποιήσει τις αγορές μεταξύ των κρατών μελών.

* Αν αποδεικνύεται ότι η επανασυσκευασία δεν μπορεί να επηρεάσει την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο εισαγωγέας περιορίστηκε σε ενέργειες που δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο επηρεασμού, π.χ. στην αφαίρεση των πλακιδίων με κυψελίδες από την αρχική εξωτερική τους συσκευασία και στην τοποθέτησή τους, μαζί με μία ή περισσότερες αρχικές συσκευασίες, εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας ή στην τοποθέτησή τους εντός άλλης αρχικής συσκευασίας, στην επικόλληση αυτοκόλλητων ετικετών επί αρχικών εξωτερικών συσκευασιών ή επί πλακιδίων με κυψελίδες ή, ακόμη, στην προσθήκη στη συσκευασία νέου φυλλαδίου οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικού φυλλαδίου.

Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν η κοπή των πλακιδίων σε τεμάχια ή η εκ νέου εκτύπωση στα πλακίδια αυτά των αριθμών παρτίδας πραγματοποιούνται κατά τρόπον ώστε να αποκλείεται κάθε συγκεκριμένος κίνδυνος επηρεασμού της αρχικής καταστάσεως των δισκίων που περιέχονται στα πλακίδια. Πρέπει όμως να θεωρηθεί ότι ο κίνδυνος αυτός αποκλείεται π.χ. στην περίπτωση κατά την οποία οι ενέργειες αυτές πραγματοποιούνται κατόπιν αδείας δημόσιας αρχής και υπό τον έλεγχο της αρχής αυτής, προκειμένου να διασφαλίζεται η αρτιότητα του προϊόντος. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται επίσης να ελέγξει αν η αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία έχει επηρεαστεί εμμέσως από το γεγονός, π.χ., ότι η εσωτερική ή η εξωτερική συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος ή το νέο φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικό φυλλάδιο δεν περιέχει ορισμένες σημαντικές πληροφορίες ή περιέχει ανακριβείς πληροφορίες ή ότι η συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν έχει διαμορφωθεί κατά τρόπον ώστε να προστατεύει επαρκώς το προϊόν.

* Αν αναφέρεται σαφώς επί της νέας συσκευασίας ποιος έχει επανασυσκευάσει το προϊόν και το όνομα του παρασκευαστή του και αν οι ενδείξεις αυτές είναι τυπωμένες κατά τρόπον ώστε ένα πρόσωπο με συνήθη όραση που καταβάλλει τη συνήθη προσοχή να είναι σε θέση να τις αντιληφθεί. Αντιθέτως, δεν απαιτείται να αναφέρεται ότι η επανασυσκευασία πραγματοποιήθηκε χωρίς την άδεια του δικαιούχου του σήματος.

* Αν η παρουσίαση του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος ή τη φήμη του δικαιούχου του. Επομένως, η συσκευασία δεν πρέπει να είναι ελαττωματική, κακής ποιότητας ή να χαρακτηρίζεται από προχειρότητα. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να διερευνήσει, μεταξύ άλλων, αν το γεγονός ότι εντός ενιαίας εξωτερικής συσκευασίας τοποθετούνται όχι μόνο αρχικές εξωτερικές συσκευασίες, αλλά και πρόσθετα πλακίδια με κυψελίδες, έχει ως αποτέλεσμα μια προχειροφτιαγμένη συσκευασία η οποία μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος. Όσον αφορά την κοπή των πλακιδίων σε τεμάχια, στο εν λόγω δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, αν η κοπή αυτή πραγματοποιείται κατά τρόπο που ενδέχεται να βλάψει τη φήμη του σήματος.

* Αν ο εισαγωγέας έχει ειδοποιήσει τον δικαιούχο του σήματος πριν από τη διάθεση του επανασυσκευασμένου προϊόντος προς πώληση και του παραδώσει, εφόσον του ζητηθεί, δείγμα του επανασυσκευασμένου προϊόντος.

Η ερμηνεία αυτή του άρθρου 36 της Συνθήκης ισχύει επίσης για το άρθρο 7, παράγραφος 2, της πρώτης οδηγίας 89/104 περί των σημάτων, δεδομένου ότι οι δύο αυτές διατάξεις επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό.

Στις συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C-71/94, C-72/94 και C-73/94,

που έχουν ως αντικείμενο αιτήσεις του Bundesgerichtshof προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, με τις οποίες ζητείται, στο πλαίσιο των διαφορών που εκκρεμούν ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Eurim-Pharm Arzneimittel GmbH

και

Beiersdorf AG (C-71/94),

Boehringer Ingelheim KG (C-72/94),

Farmitalia Carlo Erba GmbH (C-73/94),

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 36 της Συνθήκης ΕΚ, σε σχέση με το δίκαιο περί σημάτων,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

συγκείμενο από τους G. C. Rodriguez Iglesias, Πρόεδρο, Κ. Ν. Κακούρη, J.-P. Puissochet και G. Hirsch, προέδρους τμήματος, G. F. Mancini, J. C. Moitinho de Almeida, C. Gulmann (εισηγητή), P. Jann και H. Ragnemalm, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: F. G. Jacobs

γραμματέας: H. von Holstein, βοηθός γραμματέας,

L. Hewlett, υπάλληλος διοικήσεως,

λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν:

* η Eurim-Pharm Arzneimittel GmbH, εκπροσωπούμενη από τον Wolfgang A. Rehmann, δικηγόρο Μονάχου,

* η Beiersdorf AG, εκπροσωπούμενη από τον Rolf Schultz-Suechting, δικηγόρο Βερολίνου,

* η Boehringer Ingelheim KG, εκπροσωπούμενη από τον Wilhelm Danelzik, δικηγόρο Κολωνίας,

* η Farmitalia Carlo Erba GmbH, εκπροσωπούμενη από τους Bert J. Bosten και Wolfgang Prinz, δικηγόρους Κολωνίας,

* η Γαλλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την Catherine de Salins, υποδιευθύντρια στη διεύθυνση νομικών υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, και τον Philippe Martinet, γραμματέα εξωτερικών υποθέσεων στην ίδια διεύθυνση,

* η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την S. Lucinda Hudson, του Treasury Solicitor' s Department, επικουρούμενη από τον Michael Silverleaf, barrister,

* η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον Richard Wainwright, κύριο νομικό σύμβουλο, και την Angela Bardenhewer, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας,

έχοντας υπόψη την έκθεση ακροατηρίου,

αφού άκουσε τις προφορικές παρατηρήσεις της Eurim-Pharm Arzneimittel GmbH, εκπροσωπουμένης από τον Wolfgang A. Rehmann, της Beiersdorf AG, εκπροσωπουμένης από τον Rolf Schultz-Suechting, της Boehringer Ingelheim KG, εκπροσωπουμένης από τον Wilhelm Danelzik, της Farmitalia Carlo Erba GmbH, εκπροσωπουμένης από τον Bert J. Bosten, της Γαλλικής Κυβερνήσεως, εκπροσωπουμένης από τον Philippe Martinet, της Κυβερνήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπουμένης από τη Lindsey Nicoll, του Treasury Solicitor' s Department, επικουρούμενη από τον Michael Silverleaf, και της Επιτροπής, εκπροσωπουμένης από τον Richard Wainwright και την Angela Bardenhewer, κατά τη συνεδρίαση της 4ης Οκτωβρίου 1995,

αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 14ης Δεκεμβρίου 1995,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με διατάξεις της 27ης Ιανουαρίου 1994, οι οποίες περιήλθαν στο Δικαστήριο στις 25 Φεβρουαρίου 1994, το Bundesgerichtshof υπέβαλε, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, ορισμένα προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 36 της Συνθήκης ΕΚ, σε σχέση με το δίκαιο περί σημάτων.

2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο τριών διαφορών μεταξύ, αφενός, των εταιριών Beiersdorf (στο εξής: Beiersdorf), Boehringer Ingelheim (στο εξής: Boehringer) και Farmitalia Carlo Erba (στο εξής: Farmitalia), παρασκευαστών φαρμακευτικών προϊόντων, και, αφετέρου, της εταιρίας Eurim-Pharm Arzneimittel (στο εξής: Eurim-Pharm), η οποία εισάγει στη Γερμανία ορισμένα προϊόντα που παρασκευάζουν οι προαναφερθείσες εταιρίες.

3 Η Beiersdorf παρασκευάζει και διαθέτει στη γερμανική αγορά ένα φαρμακευτικό προϊόν με την ονομασία Kerlone. Τούτο γίνεται βάσει αδείας που της έχει παραχωρήσει η γαλλική επιχείρηση Laboratoires Synthelabo France (στο εξής: Synthelabo), που είναι ο δικαιούχος του σήματος Kerlone στη Γερμανία και σε άλλες χώρες. Το Kerlone χρησιμοποιείται ως αντιυπερτασικό φάρμακο και διατίθεται στο εμπόριο με τη μορφή δισκίων, συσκευασμένων σε πλακίδια με κυψελίδες. Η Beiersdorf διαθέτει στο εμπόριο το Kerlone σε συσκευασίες των 50 και των 100 δισκίων, που αντιστοιχούν στα τυποποιημένα μεγέθη που συνιστούν διάφορες επαγγελματικές ενώσεις, εμπορικά σωματεία και οι γερμανικοί φορείς ασφαλίσεως ασθενείας.

4 Στη Γαλλία η Synthelabo παρασκευάζει και εμπορεύεται το Kerlone σε συσκευασίες των 28 δισκίων, σύμφωνα με τη γαλλική ρύθμιση, η οποία δεν επιτρέπει παρά μόνο τις συσκευασίες που προορίζονται να καλύψουν τις ανάγκες θεραπευτικής αγωγής ανώτατης διάρκειας ενός μηνός. Οι συσκευασίες περιέχουν πλακίδια με κυψελίδες των 14 δισκίων. Στην οπίσθια πλευρά κάθε πλακιδίου αναγράφονται στη γαλλική γλώσσα οι ημέρες της εβδομάδας, έτσι ώστε, για δύο εβδομάδες, να αντιστοιχεί σε κάθε ημέρα ένα δισκίο.

5 Η Boehringer είναι ο δικαιούχος του σήματος Mexitil στη Γερμανία και στη Γαλλία. Παρασκευάζει και διαθέτει στη γερμανική αγορά το φάρμακο Mexitil, το οποίο χρησιμοποιείται κατά της καρδιακής αρρυθμίας και πωλείται με τη μορφή καψουλών εντός πλακιδίων με κυψελίδες. Διατίθεται στο εμπόριο σε συσκευασίες των 20, 50 και 100 καψουλών, σύμφωνα με τα τυποποιημένα μεγέθη που συνιστώνται στη Γερμανία.

6 Στη Γαλλία το Mexitil παρασκευάζεται βάσει αδείας από την Boehringer Ingelheim France SARL, θυγατρική εταιρία της Boehringer Ingelheim KG. Διατίθεται στην αγορά της Γαλλίας σε συσκευασίες των 30 καψουλών, δηλαδή συσκευασίες που περιέχουν τρία πλακίδια με κυψελίδες, καθένα από τα οποία έχει 10 κάψουλες. Το μέγεθος της συσκευασίας είναι προσαρμοσμένο, σύμφωνα με τη γαλλική ρύθμιση, σε θεραπεία διάρκειας 10 ημερών, στο πλαίσιο της οποίας λαμβάνονται 3 κάψουλες την ημέρα.

7 Η Farmitalia είναι η γερμανική θυγατρική της ιταλικής εταιρίας Farmitalia Carlo Erba, που είναι ο δικαιούχος του σήματος Sermion, το οποίο έχει καταχωριστεί, μεταξύ άλλων, στη Γερμανία, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Η Farmitalia διαθέτει στην αγορά της Γερμανίας, βάσει αδείας της μητρικής της εταιρίας, τα φάρμακα Sermion (δραστικό συστατικό: νικεργολίνη 5 mg) και Sermion forte (δραστικό συστατικό: νικεργολίνη 10 mg), τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των διαταραχών των διανοητικών λειτουργιών και πωλούνται με τη μορφή δισκίων, εντός πλακιδίων με κυψελίδες. Στη Γερμανία, διατίθενται στο εμπόριο σε συσκευασίες των 50 ή των 100 δισκίων, ώστε να ανταποκρίνονται στα τυποποιημένα μεγέθη που συνιστώνται στη Γερμανία.

8 Στην Πορτογαλία μια θυγατρική της ιταλικής Farmitalia εταιρία διαθέτει στο εμπόριο το Sermion με τη μορφή δισκίων των 10 mg, χωρίς ωστόσο να προσθέτει την ένδειξη "forte". Το προϊόν διατίθεται στο εμπόριο σε συσκευασίες των 60 δισκίων, οι οποίες περιέχουν δηλαδή 6 πλακίδια με κυψελίδες, των 10 δισκίων το καθένα. Το μέγεθος της συσκευασίας είναι προσαρμοσμένο σε θεραπευτική αγωγή διαρκείας 20 ημερών και εγγίζει έτσι τα ανώτατα όρια καλύψεως των ιατρικών εξόδων που προβλέπει το πορτογαλικό σύστημα ασφαλίσεως ασθενείας.

9 Στην Ισπανία το Sermion πωλείται από μια θυγατρική της ιταλικής Farmitalia ισπανική εταιρία σε συσκευασίες των 45 δισκίων των 5 mg, τα οποία περιέχονται σε ένα μόνο πλακίδιο με κυψελίδες.

10 Η Eurim-Pharm διαθέτει στην αγορά της Γερμανίας τα προαναφερθέντα φαρμακευτικά προϊόντα, τα οποία εισάγει διά της λεγόμενης παράλληλης οδού από τη Γαλλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Πριν διαθέσει τα προϊόντα αυτά στο εμπόριο, η Eurim-Pharm τα επανασυσκευάζει, ώστε οι νέες συσκευασίες να ανταποκρίνονται στα τυποποιημένα μεγέθη που συνιστώνται στη Γερμανία.

11 Το Kerlone και το Mexitil, καθώς και το Sermion που εισάγεται από την Πορτογαλία, επανασυσκευάζονται σε νέες εξωτερικές συσκευασίες, τις οποίες έχει επινοήσει η Eurim-Pharm και εντός των οποίων τοποθετούνται οι αρχικές συσκευασίες μαζί με το περιεχόμενό τους, καθώς και επιπλέον πλακίδια με κυψελίδες, τα οποία έχουν αφαιρεθεί από άλλες αρχικές συσκευασίες.

12 Οι νέες εξωτερικές συσκευασίες έχουν, στην κύρια όψη τους, ορθογώνια ανοίγματα, τα οποία, λόγω του μεγέθους τους και του σημείου όπου βρίσκονται, επιτρέπουν να διακρίνεται το σήμα που έχει τεθεί επί των αρχικών συσκευασιών. Αυτές οι νέες συσκευασίες φέρουν, μεταξύ άλλων, την ένδειξη ότι το προϊόν εισάγεται, συσκευάζεται και διατίθεται στο εμπόριο από την Eurim-Pharm. Επιπλέον, στην περίπτωση του εισαγομένου από την Πορτογαλία Sermion, κάτω από το ορθογώνιο άνοιγμα τυπώνεται η ένδειξη "forte".

13 Όσον αφορά το Kerlone, ορισμένα από τα πλακίδια με κυψελίδες που προστίθενται δεν είναι ακέραια. Στην περίπτωση που, λόγω του ότι αποκόπτεται ένα τμήμα του πλακιδίου, δεν διακρίνονται οι αριθμοί παρτίδας που είναι τυπωμένοι επί του πλακιδίου, οι αριθμοί αυτοί τυπώνονται εκ νέου. Λόγω του ότι ορισμένα πλακίδια δεν είναι ακέραια, η αναγραφόμενη στην οπίσθια πλευρά κάθε πλακιδίου σειρά των ημερών της εβδομάδας στις οποίες αντιστοιχούν τα δισκία δεν είναι πλέον πλήρης.

14 Στις αρχικές συσκευασίες που περιέχονται στις νέες εξωτερικές συσκευασίες επικολλώνται αυτοκόλλητες ετικέτες, με την ένδειξη, μεταξύ άλλων, ότι το προϊόν εισάγεται και διατίθεται στο εμπόριο από την Eurim-Pharm. Όσον αφορά το Mexitil, η Eurim-Pharm τοποθετεί επίσης στην κύρια όψη της αρχικής συσκευασίας μια αυτοκόλλητη ετικέτα με την ένδειξη "δραστικό συστατικό: υδροχλωρική μεξιλετίνη". Επιπλέον, στην περίπτωση του εισαγομένου από την Πορτογαλία Sermion, η Eurim-Pharm τοποθετεί στην πλαϊνή και την μπροστινή πλευρά της αρχικής συσκευασίας αυτοκόλλητα, τα οποία καλύπτουν το σήμα Sermion και την ένδειξη "Farmitalia" και τα οποία φέρουν, μεταξύ άλλων, την ένδειξη "forte".

15 Επιπλέον, όσον αφορά το εισαγόμενο από την Πορτογαλία Sermion, η Eurim-Pharm τοποθετεί μια αυτοκόλλητη ετικέτα με την ένδειξη "forte" στην οπίσθια πλευρά κάθε πλακιδίου με κυψελίδες.

16 Όσον αφορά το Mexitil, η Eurim-Pharm προσθέτει επίσης ένα φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως στη γερμανική γλώσσα καθώς και ένα πρόσθετο ενημερωτικό φυλλάδιο.

17 Στην περίπτωση του εισαγομένου από την Ισπανία Sermion, η Eurim-Pharm διατηρεί την αρχική συσκευασία και τοποθετεί εντός αυτής ένα πλακίδιο με πέντε δισκία, το οποίο έχει αποκοπεί από ένα αρχικό πλακίδιο, καθώς και ένα φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως στη γερμανική γλώσσα. Στην μπροστινή πλευρά της αρχικής συσκευασίας η Eurim-Pharm θέτει, κάτω από το σήμα Sermion, μια αυτοκόλλητη ετικέτα με την επωνυμία της, τη διεύθυνσή της, καθώς και άλλες ενδείξεις (τον αριθμό παρτίδας, την ημερομηνία λήξεως, τον αριθμό καταχωρίσεως, κ.λπ.). Στην οπίσθια πλευρά της συσκευασίας τίθεται μια αυτοκόλλητη ετικέτα με την ένδειξη ότι το προϊόν εισάγεται και διατίθεται στο εμπόριο από την Eurim-Pharm. Οι ενδείξεις στην ισπανική γλώσσα σχετικά με τον αριθμό των δισκίων επικαλύπτονται με αυτοκόλλητη ταινία.

18 Η Beiersdorf και η Farmitalia * οι οποίες έχουν εξουσιοδοτηθεί από τις εταιρίες που τους έχουν παραχωρήσει τις άδειες εκμεταλλεύσεως των σημάτων να στρέφονται δικαστικώς κατά των προσβολών των δικαιωμάτων που απορρέουν από τα σήματα * καθώς και η Boehringer θεωρούν ότι οι ενέργειες της Eurim-Pharm συνιστούν προσβολή των δικαιωμάτων τους επί των σημάτων τους και γι' αυτόν τον λόγο άσκησαν αγωγές με τις οποίες ζήτησαν αποζημίωση και παύση της προσβολής.

19 Δεδομένου ότι τα αιτήματα των εναγουσών των κυρίων δικών έγιναν δεκτά τόσο σε πρώτο βαθμό όσο και στην κατ' έφεση δίκη, η Eurim-Pharm υπέβαλε αίτηση αναιρέσεως ενώπιον του Bundesgerichtshof, το οποίο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο ορισμένα προδικαστικά ερωτήματα. Στην υπόθεση C-71/94, το αιτούν δικαστήριο υπέβαλε τα ακόλουθα ερωτήματα:

"1) Παρέχει το άρθρο 36 της Συνθήκης ΕΚ στον δικαιούχο διεθνώς καταχωρισμένου σήματος (στο εξής: ΔΚ σήμα), προστατευομένου στο κράτος μέλος Α, τη δυνατότητα να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα, πρώτον, να αγοράζει φαρμακευτικά προϊόντα τα οποία διατίθενται στην αγορά του κράτους μέλους Β υπό το σήμα αυτό από τον δικαιούχο του σήματος και για τα οποία απαιτείται συνταγή ιατρού στο κράτος μέλος Α, δεύτερον, να τα επανασυσκευάζει με τρόπο ο οποίος ανταποκρίνεται μεν στις πρακτικές που ακολουθούν οι ιατροί στο κράτος μέλος Α για την έκδοση των συνταγών τους και βασίζεται στις συστάσεις εγκρίτων οργανώσεων (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων που αντιπροσωπεύουν τη φαρμακευτική βιομηχανία) σχετικά με τα μεγέθη συσκευασίας που ανταποκρίνονται στις θεραπευτικές αγωγές, αποκλίνει όμως από τα προβλεπόμενα ως προς τα μεγέθη συσκευασίας από τους νομοθετικούς κανόνες που ισχύουν στο κράτος μέλος Β, και, τρίτον, να τα διαθέτει στο εμπόριο στο κράτος μέλος Α σε εξωτερική συσκευασία που έχει επινοήσει ο ίδιος ο εισαγωγέας και η οποία περιέχει μια αρχική συσκευασία με τα αρχικά πλακίδια με κυψελίδες που προέρχονται από το κράτος μέλος Β καθώς και ορισμένα πρόσθετα πλακίδια που δεν είναι ακέραια, έχει δε ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο διακρίνεται το ΔΚ σήμα επί της αρχικής συσκευασίας, ενώ επίσης φέρει ένδειξη περί της συσκευασίας και της πωλήσεως από τον εισαγωγέα, όχι όμως και περί του παρασκευαστή; Έχει σημασία για την απάντηση στο ανωτέρω ερώτημα το γεγονός ότι στην οπίσθια πλευρά των αρχικών πλακιδίων με κυψελίδες αναγράφονται με τη σειρά (σε άλλη γλώσσα και όχι στη γλώσσα του κράτους μέλους Α) οι ημέρες δύο συνεχομένων εβδομάδων και ότι η σειρά αυτή διακόπτεται όταν από το πλακίδιο αποκόπτεται ένα τμήμα του;

2) Αρκεί, προκειμένου να αποδειχθεί η ύπαρξη συγκεκαλυμμένου περιορισμού στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών, υπό την έννοια του άρθρου 36 της Συνθήκης ΕΚ, το γεγονός ότι η επίκληση του παρεχόμενου από το εθνικό δίκαιο δικαιώματος επί του σήματος, σε συνδυασμό με το εφαρμοζόμενο από τον δικαιούχο του ΔΚ σήματος σύστημα εμπορίας, έχει αντικειμενικά ως αποτέλεσμα τη στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών ή απαιτείται προς τούτο η απόδειξη ότι ο δικαιούχος του ΔΚ σήματος ασκεί το δικαίωμά του επί του σήματος σε συνδυασμό με το εφαρμοζόμενο από αυτόν σύστημα εμπορίας, με σκοπό να προκαλέσει την τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών;"

20 Στην υπόθεση C-72/94, το δεύτερο ερώτημα που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο είναι πανομοιότυπο με το δεύτερο ερώτημα στην υπόθεση C-71/94. Το πρώτο ερώτημα έχει ως εξής:

"1) Παρέχει το άρθρο 36 της Συνθήκης ΕΚ στον δικαιούχο διεθνώς καταχωρισμένου σήματος (στο εξής: ΔΚ σήμα), προστατευομένου στο κράτος μέλος Α, τη δυνατότητα να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα, πρώτον, να αγοράζει φαρμακευτικά προϊόντα τα οποία διατίθενται στην αγορά του κράτους μέλους Β υπό το σήμα αυτό από τον δικαιούχο του σήματος και για τα οποία απαιτείται συνταγή ιατρού στο κράτος μέλος Α, δεύτερον, να τα επανασυσκευάζει με τρόπο ο οποίος ανταποκρίνεται μεν στις πρακτικές που ακολουθούν οι ιατροί στο κράτος μέλος Α για την έκδοση των συνταγών τους και βασίζεται στις συστάσεις εγκρίτων οργανώσεων (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων που αντιπροσωπεύουν τη φαρμακευτική βιομηχανία), αποκλίνει όμως από τα προβλεπόμενα ως προς τα μεγέθη συσκευασίας από τους νομοθετικούς κανόνες που ισχύουν στο κράτος μέλος Β, και, τρίτον, να τα διαθέτει στο εμπόριο στο κράτος μέλος Α σε εξωτερική συσκευασία που έχει επινοήσει ο ίδιος ο εισαγωγέας και η οποία περιέχει μια αρχική συσκευασία με τα αρχικά πλακίδια με κυψελίδες που προέρχονται από το κράτος μέλος Β καθώς και ορισμένα πρόσθετα πλακίδια που δεν είναι ακέραια, έχει δε ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο διακρίνεται το ΔΚ σήμα επί της αρχικής συσκευασίας, ενώ επίσης φέρει ένδειξη περί της συσκευασίας και της πωλήσεως από τον εισαγωγέα, όχι όμως και περί του παρασκευαστή;"

21 Στην υπόθεση C-73/94, το δεύτερο ερώτημα που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο είναι πανομοιότυπο με το δεύτερο ερώτημα στις υποθέσεις C-71/94 και C-72/94. Το πρώτο ερώτημα έχει ως εξής:

"1) Παρέχει το άρθρο 36 της Συνθήκης ΕΚ στον δικαιούχο σήματος προστατευομένου στο κράτος μέλος Α τη δυνατότητα να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα, πρώτον, να αγοράζει φαρμακευτικά προϊόντα τα οποία διατίθενται στην αγορά του κράτους μέλους Β υπό το σήμα αυτό από επιχείρηση που ανήκει στον ίδιο όμιλο όπως και ο δικαιούχος του σήματος και για τα οποία απαιτείται συνταγή ιατρού στο κράτος μέλος Α, δεύτερον, να τα επανασυσκευάζει με τρόπο ο οποίος ανταποκρίνεται μεν στις πρακτικές που ακολουθούν οι ιατροί στο κράτος μέλος Α για την έκδοση των συνταγών τους και βασίζεται στις συστάσεις εγκρίτων οργανώσεων (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων που αντιπροσωπεύουν τη φαρμακευτική βιομηχανία) σχετικά με τα μεγέθη συσκευασίας που ανταποκρίνονται στις θεραπευτικές αγωγές, αποκλίνει όμως από τα μεγέθη συσκευασίας που προβλέπονται στο κράτος μέλος Β, και στη συνέχεια

α) να τα διαθέτει στην αγορά του κράτους μέλους Α εντός εξωτερικής συσκευασίας που έχει επινοήσει ο ίδιος ο εισαγωγέας και η οποία περιέχει μια αρχική συσκευασία με τα αρχικά πλακίδια με κυψελίδες που προέρχονται από το κράτος μέλος Β καθώς και ορισμένα πρόσθετα αρχικά πλακίδια, έχει δε ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο διακρίνεται το σήμα επί της αρχικής συσκευασίας, ενώ επίσης φέρει ένδειξη περί της συσκευασίας και της διαθέσεως στο εμπόριο από τον εισαγωγέα, όχι όμως και περί του παρασκευαστή;

ή

β) να τα διαθέτει στην αγορά του κράτους μέλους Α εντός της φέρουσας το σήμα αρχικής συσκευασίας που προέρχεται από το κράτος μέλος Β, αν στη συσκευασία αυτή ο εισαγωγέας έχει επιθέσει αυτοκόλλητα όπου αναφέρονται η επωνυμία του και άλλα στοιχεία (αριθμός παρτίδας, ημερομηνία λήξεως, αριθμός καταχωρίσεως κ.λπ.) και έχει προσθέσει πλακίδιο με πέντε κάψουλες, το οποίο έχει αποκοπεί από αρχικό πλακίδιο;"

22 Με διάταξη του Προέδρου του Δικαστηρίου της 15ης Μαρτίου 1994, διατάχθηκε η συνεκδίκαση των υποθέσεων αυτών προς διευκόλυνση της έγγραφης και της προφορικής διαδικασίας και προς έκδοση κοινής αποφάσεως.

23 Με τα ερωτήματα αυτά, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το εθνικό δικαστήριο ζητά κατ' ουσίαν να διευκρινιστούν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες ο δικαιούχος σήματος μπορεί, σύμφωνα με το άρθρο 36 της Συνθήκης, να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέτει στο εμπόριο ένα φαρμακευτικό προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του, σε περίπτωση που ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το προϊόν σε νέα εξωτερική συσκευασία, μέσα από την οποία διακρίνεται το σήμα που έχει τεθεί επί της αρχικής συσκευασίας, ή σε περίπτωση που ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επιφέρει μεταβολές στο περιεχόμενο και την εμφάνιση μιας αρχικής εξωτερικής συσκευασίας, διατηρώντας όμως άθικτο το σήμα που έχει τεθεί επ' αυτής από τον παρασκευαστή. Συναφώς, ζητείται ιδίως από το Δικαστήριο να εξηγήσει τη σημασία και το περιεχόμενο των εννοιών "τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών" και "επηρεασμός της αρχικής καταστάσεως του προϊόντος" που έχουν καθιερωθεί με τη νομολογία του και να αποφανθεί σχετικά με την ύπαρξη ορισμένων πρόσθετων προϋποθέσεων που πρέπει να πληρούνται από τον εισαγωγέα.

24 Πριν εξετασθούν τα ερωτήματα αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι ενώπιον του Δικαστηρίου υποστηρίχθηκε ότι η επίμαχη εθνική νομοθεσία πρέπει να κριθεί υπό το φως όχι μόνο του άρθρου 36 της Συνθήκης, αλλά επίσης του άρθρου 7 της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1, στο εξής: οδηγία). Η οδηγία αυτή έπρεπε να έχει μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο το αργότερο μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1992, η δε προθεσμία αυτή τάχθηκε με την απόφαση 92/10/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1991, για τη μετάθεση της ημερομηνίας θέσεως σε ισχύ των εθνικών διατάξεων εφαρμογής της οδηγίας 89/104/ΕΟΚ για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1992, L 6, σ. 35).

25 Δεδομένου όμως ότι το εθνικό δικαστήριο δεν υπέβαλε ερώτημα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 7 της οδηγίας, επιβάλλονται μόνον οι ακόλουθες δύο διαπιστώσεις.

26 Καταρχάς, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, μια οδηγία, αυτή καθαυτή, δεν γεννά υποχρεώσεις σε βάρος ιδιώτη και επομένως δεν μπορεί να γίνει επίκλησή της κατ' αυτού (βλ., μεταξύ άλλων, αποφάσεις της 26ης Φεβρουαρίου 1986 στην υπόθεση C-152/84, Marshall, Συλλογή 1986, σ. 723, σκέψη 48 της 13ης Νοεμβρίου 1990 στην υπόθεση C-106/89, Marleasing, Συλλογή 1990, σ. Ι-4135, σκέψη 6, και της 14ης Ιουλίου 1994 στην υπόθεση C-91/92, Faccini Dori, Συλλογή 1994, σ. Ι-3325, σκέψη 20). Ωστόσο, κατά τη νομολογία αυτή, κατά την εφαρμογή του εθνικού δικαίου, είτε πρόκειται για προγενέστερες είτε για μεταγενέστερες της οδηγίας διατάξεις, το εθνικό δικαστήριο που καλείται να το ερμηνεύσει οφείλει να το πράξει, κατά το μέτρο του δυνατού, υπό το φως του κειμένου και του σκοπού της οδηγίας, ώστε να επιτευχθεί το αποτέλεσμα που αυτή επιδιώκει, συμμορφούμενο έτσι προς το άρθρο 189, τρίτο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΚ.

27 'Επειτα, όπως προκύπτει από την απόφαση που εκδίδει σήμερα το Δικαστήριο στις υποθέσεις C-427/93, C-429/93 και C-436/93, Bristol-Myers Squibb κ.λπ., σκέψη 40, το άρθρο 7 της οδηγίας, ακριβώς όπως το άρθρο 36 της Συνθήκης, σκοπεί να συμβιβάσει τα θεμελιώδη συμφέροντα αφενός της προστασίας των δικαιωμάτων επί του σήματος και αφετέρου της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων εντός της κοινής αγοράς, οπότε οι δύο αυτές διατάξεις, δεδομένου ότι σκοπούν στην επίτευξη του ιδίου αποτελέσματος, πρέπει να ερμηνεύονται με τον ίδιο τρόπο.

28 Όσον αφορά την ερμηνεία του άρθρου 36 της Συνθήκης, πρέπει να υπομνηστεί ότι το άρθρο αυτό επιτρέπει τις απαγορεύσεις και τους περιορισμούς εισαγωγών που δικαιολογούνται από λόγους προστασίας της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αποτελούν ούτε μέσο αυθαιρέτων διακρίσεων ούτε συγκεκαλυμμένο περιορισμό στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών.

29 Κατά πάγια νομολογία, το άρθρο 36 επιτρέπει παρεκκλίσεις από τη θεμελιώδη αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων εντός της κοινής αγοράς μόνο στο μέτρο που δικαιολογούνται από την προστασία των δικαιωμάτων που αποτελούν το ειδικό αντικείμενο αυτής της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας.

30 Όσον αφορά το δικαίωμα επί του σήματος, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι αποτελεί ουσιώδες στοιχείο του συστήματος ανόθευτου ανταγωνισμού που σκοπεί να εγκαθιδρύσει η Συνθήκη. Στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι σε θέση να προσελκύουν την πελατεία με την ποιότητα των προϊόντων τους ή των υπηρεσιών τους, πράγμα που είναι δυνατό μόνο χάρη στην ύπαρξη διακριτικών γνωρισμάτων που εξατομικεύουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες αυτές. Για να μπορεί το σήμα να επιτελεί τη λειτουργία αυτή, πρέπει να παρέχει την εγγύηση ότι όλα τα προϊόντα επί των οποίων έχει τεθεί έχουν κατασκευαστεί υπό τον έλεγχο μιας μόνο επιχειρήσεως, η οποία έχει την ευθύνη για την ποιότητά τους (αποφάσεις της 17ης Οκτωβρίου 1990 στην υπόθεση C-10/89, HAG, Συλλογή 1990, σ. Ι-3711, στο εξής: απόφαση HAG II, σκέψη 13, και της 22ας Ιουνίου 1994 στην υπόθεση C-9/93, IHT Internationale Heiztechnik και Danziger, Συλλογή 1994, σ. Ι-2789, σκέψεις 37 και 45).

31 Κατά συνέπεια, όπως έχει επανειλημμένα δεχθεί το Δικαστήριο, το ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος επί του σήματος συνίσταται κυρίως στην παροχή στον δικαιούχο του σήματος του αποκλειστικού δικαιώματος χρήσεως του σήματος για την πρώτη θέση σε κυκλοφορία του προϊόντος και, επομένως, στην προστασία του κατά των ανταγωνιστών που θα ήθελαν να εκμεταλλευθούν τη θέση και τη φήμη του σήματος, πωλώντας προϊόντα επί των οποίων έχει τεθεί παρανόμως το εν λόγω σήμα (βλ., μεταξύ άλλων, απόφαση της 23ης Μαΐου 1978 στην υπόθεση 102/77, Hoffmann-La Roche, Συλλογή τόμος 1974, σ. 481, σκέψη 7 απόφαση της 3ης Δεκεμβρίου 1981 στην υπόθεση 1/81, Pfizer, Συλλογή 1981, σ. 2913, σκέψη 7 προαναφερθείσες αποφάσεις HAG ΙI, σκέψη 14, και IHT Internationale Heiztechnik και Danziger, σκέψη 33).

32 Από τα προαναφερθέντα συνάγεται, μεταξύ άλλων, ότι ο δικαιούχος σήματος προστατευομένου από τη νομοθεσία κράτους μέλους δεν μπορεί να επικαλείται τη νομοθεσία αυτή για να αντιτίθεται στην εισαγωγή ή την εμπορία προϊόντος το οποίο διατίθεται νομίμως στην αγορά άλλου κράτους μέλους από τον ίδιο ή με τη συναίνεσή του (βλ., μεταξύ άλλων, την απόφαση της 31ης Οκτωβρίου 1974, 16/74, Winthrop, Συλλογή τόμος 1974, σ. 481, σκέψεις 7 έως 11 προαναφερθείσες αποφάσεις HAG II, σκέψη 12, και IHT Internationale Heiztechnik και Danziger, σκέψεις 33 και 34).

33 Πράγματι, το αντικείμενο του δικαιώματος επί του σήματος δεν είναι να επιτρέπει στους δικαιούχους να στεγανοποιούν τις εθνικές αγορές και να υποβοηθεί έτσι τη διατήρηση των διαφορών που είναι δυνατό να υφίστανται μεταξύ των τιμών στα διάφορα κράτη μέλη. Είναι αληθές ότι, ιδίως στην αγορά των φαρμακευτικών προϊόντων, οι διαφορές αυτές τιμών μπορούν να οφείλονται σε παράγοντες επί των οποίων οι δικαιούχοι των σημάτων δεν ασκούν κανέναν έλεγχο, ιδίως δε στις διαφορετικές ρυθμίσεις των κρατών μελών σχετικά με τον καθορισμό των ανώτατων τιμών, των περιθωρίων κέρδους των χονδρεμπόρων φαρμακευτικών προϊόντων και των φαρμακείων ή των ανώτατων ποσών επιστροφής των ιατρικών εξόδων βάσει των συστημάτων ασφαλίσεως ασθενείας. Όμως, οι στρεβλώσεις που προκαλούνται από τη διαφορετική ρύθμιση περί τιμών σ' ένα κράτος μέλος πρέπει να αντιμετωπίζονται με τη λήψη μέτρων από τις κοινοτικές αρχές και όχι με τη θέσπιση από άλλο κράτος μέλος μέτρων ασυμβίβαστων προς τους σχετικούς με την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων κανόνες (βλ., μεταξύ άλλων, προαναφερθείσα απόφαση Winthrop, σκέψεις 16 και 17).

34 Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν το αποκλειστικό δικαίωμα που αναγνωρίζεται στον δικαιούχο του σήματος περιλαμβάνει τη δυνατότητά του να αντιτάσσεται στη χρησιμοποίηση του σήματος από τον τρίτο που έχει επανασυσκευάσει το προϊόν, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ουσιώδης λειτουργία του σήματος, που έγκειται στο ότι παρέχει στον καταναλωτή ή στον τελικό χρήστη την εγγύηση ότι το φέρον το σήμα προϊόν έχει συγκεκριμένη προέλευση, καθόσον του δίνει τη δυνατότητα να διακρίνει, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος συγχύσεως, το εν λόγω προϊόν από τα προϊόντα άλλης προελεύσεως. Η εν λόγω εγγύηση προελεύσεως συνεπάγεται ότι ο καταναλωτής ή ο τελικός χρήστης μπορεί να είναι βέβαιος ότι το πωλούμενο προϊόν που φέρει σήμα δεν αποτέλεσε, σε προγενέστερο στάδιο εμπορίας, αντικείμενο παρεμβάσεως τρίτου μη εξουσιοδοτημένου από τον δικαιούχο του σήματος, η οποία αλλοίωσε την αρχική του κατάσταση (προαναφερθείσες αποφάσεις Hoffmann-La Roche, σκέψη 7, και Pfizer, σκέψη 8).

35 Επομένως, το δικαίωμα που αναγνωρίζεται στον δικαιούχο του σήματος να αντιτίθεται σε κάθε χρησιμοποίηση του εν λόγω σήματος ικανή να νοθεύσει την εγγύηση προελεύσεως, όπως διασαφηνίστηκε η εγγύηση αυτή ανωτέρω, ανάγεται στο ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος επί του σήματος, η προστασία του οποίου μπορεί να δικαιολογήσει παρεκκλίσεις από τη θεμελιώδη αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων (προαναφερθείσες αποφάσεις Hoffmann-La Roche, σκέψη 7, και Pfizer, σκέψη 9).

36 Με την προαναφερθείσα απόφαση Hoffmann-La Roche, το Δικαστήριο έκρινε ότι, κατ' εφαρμογήν των αρχών αυτών, το άρθρο 36 της Συνθήκης πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ο δικαιούχος του σήματος μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμά του, προκειμένου να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέσει στο εμπόριο ένα προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του, εφόσον ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το προϊόν και επί της νέας συσκευασίας έχει θέσει εκ νέου το σήμα, εκτός

* αν αποδεικνύεται ότι η άσκηση του δικαιώματος επί του σήματος από τον δικαιούχο, λαμβανομένου υπόψη του συστήματος εμπορίας που εφαρμόζει ο εν λόγω δικαιούχος, θα συνέτεινε στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών

* αν αποδεικνύεται ότι η νέα συσκευασία δεν επηρεάζει την αρχική κατάσταση του προϊόντος

* αν ο δικαιούχος του σήματος ειδοποιείται πριν από τη διάθεση προς πώληση του επανασυσκευασθέντος προϊόντος και

* αν η νέα συσκευασία αναφέρει ποιος έχει επανασυσκευάσει το προϊόν.

37 Επιπλέον, με την προαναφερθείσα απόφαση Pfizer, το Δικαστήριο έκρινε ότι το άρθρο 36 της Συνθήκης έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος δεν μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέτει στο εμπόριο ένα φαρμακευτικό προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του, αν ο εν λόγω εισαγωγέας, κατά την επανασυσκευασία του προϊόντος, περιορίζεται σε αντικατάσταση της εξωτερικής συσκευασίας, χωρίς να θίξει την εσωτερική, και καθιστά ορατό, διά μέσου της νέας εξωτερικής συσκευασίας, το σήμα που έχει θέσει ο παρασκευαστής επί της εσωτερικής συσκευασίας, ενώ συγχρόνως αναφέρει σαφώς επί της εξωτερικής συσκευασίας ότι το προϊόν έχει παρασκευαστεί από τη θυγατρική επιχείρηση του δικαιούχου του σήματος και έχει επανασυσκευαστεί από τον εισαγωγέα.

38 Εν όψει των επιχειρημάτων που προβλήθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου στις παρούσες υποθέσεις, πρέπει να διευκρινιστεί ότι, καταρχήν, δεν είναι αναγκαίο να γίνει διάκριση μεταξύ της περιπτώσεως κατά την οποία το σήμα έχει τεθεί εκ νέου από τρίτον μετά την επανασυσκευασία του προϊόντος και της περιπτώσεως κατά την οποία το σήμα που έχει τεθεί επί της αρχικής συσκευασίας από τον παρασκευαστή χρησιμοποιείται από τρίτον μετά την επανασυσκευασία του προϊόντος, τρίτον ο οποίος είτε καθιστά ορατό το σήμα διά μέσου μιας νέας εξωτερικής συσκευασίας είτε διατηρεί άθικτη την αρχική εξωτερική συσκευασία.

39 Πράγματι, και στις δύο περιπτώσεις, το ζήτημα είναι αν, λαμβανομένης υπόψη της ουσιώδους λειτουργίας του σήματος, η δυνατότητα του δικαιούχου του σήματος να αντιταχθεί στη χρησιμοποίηση του σήματος από τρίτον, μετά από επανασυσκευασία του προϊόντος, εμπίπτει στο ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος επί του σήματος.

40 Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δίδεται κυρίως με την προαναφερθείσα απόφαση Hoffmann-La Roche, από την οποία προκύπτει ότι ο δικαιούχος του σήματος μπορεί νομίμως να αντιταχθεί σε μια τέτοια χρησιμοποίηση του σήματός του, εκτός αν πληρούνται οι τέσσερις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί με την απόφαση αυτή.

41 Ωστόσο, η νομολογία αυτή πρέπει να διασαφηνιστεί, λαμβανομένων υπόψη των επιχειρημάτων που προβάλλονται στις παρούσες υποθέσεις, καθώς και στις προαναφερθείσες υποθέσεις Bristol-Myers Squibb κ.λπ. και C-232/94, MPA Pharma, επί των οποίων το Δικαστήριο εκδίδει σήμερα τις αποφάσεις του.

Ως προς την τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών

42 Συναφώς, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η άσκηση του δικαιώματος επί του σήματος από τον δικαιούχο του, με σκοπό να απαγορευθεί η εμπορία υπ' αυτό το σήμα των προϊόντων που έχουν επανασυσκευασθεί από τρίτον, θα συνέτεινε στη στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως στην περίπτωση που ο δικαιούχος διαθέτει στην αγορά διαφόρων κρατών μελών το ίδιο φαρμακευτικό προϊόν σε διαφορετικές συσκευασίες, το δε προϊόν, με τη μορφή που διατίθεται από τον δικαιούχο του σήματος στην αγορά ενός κράτους μέλους, δεν μπορεί να εισαχθεί και να διατεθεί στην αγορά άλλου κράτους μέλους από παράλληλο εισαγωγέα.

43 Επομένως, ο δικαιούχος του σήματος δεν μπορεί να αντιταχθεί ούτε στην επανασυσκευασία του προϊόντος που συνίσταται στην τοποθέτησή του εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας ούτε στη μεταβολή του περιεχομένου της αρχικής εξωτερικής συσκευασίας, όταν το μέγεθος της συσκευασίας που χρησιμοποιείται από τον δικαιούχο στο κράτος μέλος όπου ο εισαγωγέας αγόρασε το προϊόν δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής, διότι υπάρχει π.χ. ρύθμιση που δεν επιτρέπει παρά μόνο συσκευασίες ορισμένου μεγέθους ή ανάλογη εθνική πρακτική ή διότι υπάρχουν διατάξεις περί ασφαλίσεως ασθενείας που εξαρτούν την επιστροφή των ιατρικών εξόδων από το μέγεθος της συσκευασίας ή παγιωμένες πρακτικές εκδόσεως ιατρικών συνταγών, οι οποίες στηρίζονται, μεταξύ άλλων, στα τυποποιημένα μεγέθη που συνιστώνται από επαγγελματικές οργανώσεις και από τους φορείς ασφαλίσεως ασθενείας.

44 Συναφώς, πρέπει να διευκρινιστεί ότι, σε περίπτωση κατά την οποία, σύμφωνα με τους κανόνες και τις πρακτικές που ισχύουν στο κράτος μέλος εισαγωγής, ο δικαιούχος χρησιμοποιεί σ' αυτό το κράτος πλείονα διαφορετικά μεγέθη συσκευασίας, δεν αρκεί να διαπιστωθεί ότι ένα από τα μεγέθη αυτά διατίθεται επίσης στην αγορά του κράτους μέλους εξαγωγής για να συναχθεί ότι δεν απαιτείται η επανασυσκευασία του προϊόντος. Συγκεκριμένα, θα υφίστατο στεγανοποίηση των αγορών αν ο εισαγωγέας δεν μπορούσε να διαθέσει το προϊόν παρά μόνο σε ένα περιορισμένο μέρος της αγοράς του κράτους μέλους εισαγωγής.

45 Αντιθέτως, ο δικαιούχος μπορεί να αντιταχθεί στην επανασυσκευασία του προϊόντος σε νέα εξωτερική συσκευασία, σε περίπτωση κατά την οποία ο εισαγωγέας είναι σε θέση να επιτύχει τη δημιουργία συσκευασίας η οποία μπορεί να διατίθεται στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής, τοποθετώντας π.χ. επί της αρχικής εξωτερικής ή εσωτερικής συσκευασίας νέες ετικέτες συντεταγμένες στη γλώσσα του κράτους μέλους εισαγωγής ή προσθέτοντας ένα νέο φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικό φυλλάδιο στη γλώσσα του κράτους μέλους εισαγωγής.

46 Πράγματι, η εξουσία του δικαιούχου σήματος προστατευομένου σ' ένα κράτος μέλος να αντιτάσσεται στην εμπορία των επανασυσκευασθέντων προϊόντων, εφόσον φέρουν το σήμα αυτό, δεν πρέπει να περιορίζεται παρά μόνο στο μέτρο που η επανασυσκευσία στην οποία έχει προβεί ο εισαγωγέας είναι αναγκαία για τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής.

47 Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι, σε αντίθεση προς τους ισχυρισμούς των αναιρεσιβλήτων των κυρίων δικών, η χρησιμοποίηση από το Δικαστήριο της εκφράσεως "τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών" δεν σημαίνει ότι ο εισαγωγέας οφείλει να αποδείξει ότι ο δικαιούχος του σήματος, θέτοντας σε κυκλοφορία, εντός διαφόρων κρατών μελών, το ίδιο προϊόν σε διαφορετικές συσκευασίες, επεδίωκε εσκεμμένα να στεγανοποιήσει τις αγορές μεταξύ των κρατών μελών. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο, διευκρινίζοντας ότι πρέπει να πρόκειται για τεχνητή στεγανοποίηση, θέλησε να υπογραμμίσει ότι ο δικαιούχος μπορεί πάντοτε να επικαλείται το δικαίωμά του επί του σήματος για να αντιτάσσεται στην εμπορία των επανασυσκευασθέντων προϊόντων, οσάκις τούτο δικαιολογείται από την ανάγκη διασφαλίσεως της ουσιώδους λειτουργίας του σήματος, δεδομένου ότι, στην περίπτωση αυτή, η στεγανοποίηση που προκύπτει δεν μπορεί να θεωρηθεί τεχνητή.

Ως προς τον επηρεασμό της αρχικής καταστάσεως του προϊόντος

48 Συναφώς, πρέπει να διευκρινιστεί καταρχάς ότι η έννοια του επηρεασμού της αρχικής καταστάσεως του προϊόντος αφορά την κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία.

49 Επομένως, ο δικαιούχος σήματος μπορεί να αντιτάσσεται σε κάθε επανασυσκευασία που συνεπάγεται τον κίνδυνο να εκτεθεί το προϊόν που περιέχεται στη συσκευασία σε επεμβάσεις ή επιδράσεις που επηρεάζουν την αρχική του κατάσταση. Προκειμένου να κριθεί αν τούτο συντρέχει σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, πρέπει, όπως τόνισε το Δικαστήριο στη σκέψη 10 της προαναφερθείσας αποφάσεως Hoffmann-La Roche, να λαμβάνεται υπόψη η φύση του προϊόντος και η μέθοδος επανασυσκευασίας.

50 Όσον αφορά τα φαρμακευτικά προϊόντα, από την ίδια σκέψη της προαναφερθείσας αποφάσεως Hoffmann-La Roche προκύπτει ότι η επανασυσκευασία πρέπει να θεωρείται ως πραγματοποιηθείσα υπό συνθήκες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος, όταν, π.χ., ο δικαιούχος του σήματος έχει θέσει το προϊόν σε κυκλοφορία εντός διπλής συσκευασίας και η επανασυσκευασία δεν αφορά παρά μόνο την εξωτερική συσκευασία, αφήνοντας ανέπαφη την εσωτερική, ή όταν η επανασυσκευασία ελέγχεται από δημόσια αρχή, προκειμένου να διασφαλιστεί η αρτιότητα του προϊόντος.

51 Επομένως, κατά τη νομολογία αυτή, το γεγονός ότι τα πλακίδια με κυψελίδες απλώς αφαιρούνται από την αρχική τους εξωτερική συσκευασία και τοποθετούνται σε νέα εξωτερική συσκευασία μαζί με μία ή περισσότερες αρχικές συσκευασίες ή τοποθετούνται σε άλλη αρχική συσκευασία δεν μπορεί να επηρεάσει την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία.

52 Ωστόσο, οι αναιρεσίβλητες των κυρίων δικών υποστήριξαν ότι ακόμη και αυτού του είδους οι επεμβάσεις ενέχουν τον κίνδυνο να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος. Για παράδειγμα, τα πλακίδια με κυψελίδες που προέρχονται από διαφορετικές αρχικές συσκευασίες και συγκεντρώνονται σε μια ενιαία εξωτερική συσκευασία είναι δυνατό να προέρχονται από διαφορετικές παρτίδες παραγωγής και να έχουν διαφορετικές ημερομηνίες λήξεως.

53 Η επιχειρηματολογία αυτή δεν μπορεί να γίνει δεκτή. Συγκεκριμένα, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι κάθε υποθετικός κίνδυνος μεμονωμένου σφάλματος αρκεί για να αναγνωριστεί στον δικαιούχο του σήματος το δικαίωμα να αντιτάσσεται σε κάθε επανασυσκευασία των φαρμακευτικών προϊόντων σε νέες εξωτερικές συσκευασίες ή σε κάθε μεταβολή του περιεχομένου της αρχικής εξωτερικής συσκευασίας.

54 Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν η κοπή των πλακιδίων σε τμήματα ή η εκ νέου εκτύπωση στα πλακίδια αυτά των αριθμών παρτίδας πραγματοποιούνται κατά τρόπον ώστε να αποκλείεται κάθε συγκεκριμένος κίνδυνος επηρεασμού της αρχικής καταστάσεως των δισκίων που περιέχονται στα πλακίδια. Πρέπει όμως να θεωρηθεί ότι ο κίνδυνος αυτός αποκλείεται π.χ. στην περίπτωση κατά την οποία οι ενέργειες αυτές πραγματοποιούνται κατόπιν αδείας δημόσιας αρχής και υπό τον έλεγχο της αρχής αυτής, προκειμένου να διασφαλίζεται η αρτιότητα του προϊόντος.

55 Όσον αφορά την τοποθέτηση αυτοκόλλητων ετικετών στις αρχικές εξωτερικές συσκευασίες ή στα πλακίδια με κυψελίδες ή, ακόμη, την προσθήκη στη συσκευασία ενός νέου φυλλαδίου οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικού φυλλαδίου, που έχει συνταχθεί στη γλώσσα του κράτους εισαγωγής, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο από το οποίο να τεκμαίρεται ότι επηρεάζουν άμεσα την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία.

56 Ωστόσο, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία μπορεί να επηρεαστεί έμμεσα, όταν, π.χ.,

* η εξωτερική ή εσωτερική συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος ή το νέο φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικό φυλλάδιο δεν περιέχει ορισμένες σημαντικές πληροφορίες ή περιέχει ανακριβείς πληροφορίες σχετικά με τη φύση του προϊόντος, τη σύνθεσή του, τα αποτελέσματά του, τη χρήση του ή τη διατήρησή του ή

* η συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν έχει διαμορφωθεί κατά τρόπον ώστε να προστατεύει επαρκώς το προϊόν.

57 Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν τούτο συμβαίνει σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, προβαίνοντας ιδίως σε σύγκριση με το προϊόν που διαθέτει ο δικαιούχος του σήματος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής. Ωστόσο, δεν πρέπει να αποκλεισθεί η δυνατότητα του εισαγωγέα να παρέχει ορισμένες πρόσθετες πληροφορίες, εφόσον οι πληροφορίες αυτές δεν αντιφάσκουν προς εκείνες που παρέχει ο δικαιούχος του σήματος εντός του κράτους μέλους εισαγωγής, η δε προϋπόθεση αυτή πληρούται π.χ. στην περίπτωση που οι διαφορές οφείλονται στη διαφορετική συσκευασία που χρησιμοποιεί ο δικαιούχος στο κράτος μέλος εξαγωγής.

Ως προς τις λοιπές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται από τον παράλληλο εισαγωγέα

58 Στην περίπτωση που η επανασυσκευασία πραγματοποιείται υπό συνθήκες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία, η ουσιώδης λειτουργία του σήματος, ως εγγύηση προελεύσεως, διασφαλίζεται. Έτσι, ο καταναλωτής ή ο τελικός χρήστης δεν περιάγεται σε πλάνη σχετικά με την προέλευση των προϊόντων, αλλά παραλαμβάνει πράγματι προϊόντα που έχουν παρασκευαστεί υπό τον αποκλειστικό έλεγχο του δικαιούχου του σήματος.

59 Επιβάλλεται όμως η διαπίστωση ότι αν επομένως γίνει δεκτό, προκειμένου να διασφαλιστεί η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, ότι ο δικαιούχος δεν μπορεί να επικαλείται το δικαίωμά του επί του σήματος για να αντιτάσσεται στην εμπορία υπό το σήμα του των προϊόντων που έχουν επανασυσκευασθεί από έναν εισαγωγέα, το συμπέρασμα αυτό θα ισοδυναμεί ουσιαστικά με την αναγνώριση στον εισαγωγέα ορισμένης δυνατότητας την οποία έχει, υπό κανονικές συνθήκες, μόνο ο ίδιος ο δικαιούχος.

60 Κατά συνέπεια, όπως δέχθηκε το Δικαστήριο με την προαναφερθείσα απόφαση Hoffmann-La Roche, προς το συμφέρον του δικαιούχου του σήματος και προκειμένου ο δικαιούχος αυτός να προστατεύεται από κάθε κατάχρηση, η εν λόγω δυνατότητα πρέπει να μη γίνεται δεκτή παρά μόνον εφόσον ο εισαγωγέας πληροί ορισμένες άλλες προϋποθέσεις.

61 Έτσι, αν ληφθεί υπόψη το συμφέρον του δικαιούχου του σήματος να μην μπορεί να δημιουργηθεί στον καταναλωτή ή τον τελικό χρήστη η εντύπωση ότι ο ίδιος είναι υπεύθυνος για την επανασυσκευασία, πρέπει επί της συσκευασίας να αναφέρεται από ποιον έχει επανασυσκευασθεί το προϊόν.

62 Όπως έχει ήδη διευκρινίσει το Δικαστήριο, το στοιχείο αυτό πρέπει να προκύπτει σαφώς από την εξωτερική συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος (προαναφερθείσες αποφάσεις Hoffmann-La Roche, σκέψη 12, και Pfizer, σκέψη 11). Τούτο σημαίνει, όπως τόνισε ο γενικός εισαγγελέας στην παράγραφο 128 των προτάσεών του, ότι το εθνικό δικαστήριο οφείλει να κρίνει αν η σχετική ένδειξη είναι τυπωμένη κατά τρόπον ώστε να γίνεται αντιληπτή από ένα πρόσωπο με συνήθη όραση που καταβάλλει τη συνήθη προσοχή.

63 Αντιθέτως, δεν υπάρχει λόγος να αναφέρεται ρητά επί της συσκευασίας, επιπλέον, ότι η επανασυσκευασία πραγματοποιήθηκε χωρίς την άδεια του δικαιούχου του σήματος, δεδομένου ότι, όπως τόνισε ο γενικός εισαγγελέας στην παράγραφο 88 των προτάσεών του, μια τέτοια ένδειξη μπορεί να θεωρηθεί ότι σημαίνει ότι το επανασυσκευασμένο προϊόν δεν είναι απολύτως νόμιμο.

64 Ωστόσο, όπως προκύπτει από τη σκέψη 11 της προαναφερθείσας αποφάσεως Pfizer, μπορεί να επιβληθεί η υποχρέωση να αναφέρεται σαφώς επί της εξωτερικής συσκευασίας από ποιον έχει παρασκευασθεί το προϊόν, δεδομένου ότι ο παρασκευαστής μπορεί να έχει πράγματι συμφέρον να μην δημιουργηθεί στον καταναλωτή ή τον τελικό χρήστη η εντύπωση ότι ο εισαγωγέας είναι ο δικαιούχος του σήματος και ότι το προϊόν έχει παρασκευασθεί υπό τον έλεγχό του.

65 Ακόμη και στην περίπτωση που αναφέρεται στη συσκευασία ποιος προέβη στην επανασυσκευασία του προϊόντος, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να βλάπτεται παρά ταύτα, λόγω της ακατάλληλης παρουσιάσεως του επανασυσκευασμένου προϊόντος, η φήμη του σήματος, άρα και του δικαιούχου του σήματος. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο δικαιούχος του σήματος έχει έννομο συμφέρον, αναγόμενο στο ειδικό αντικείμενο του δικαιώματος επί του σήματος, να μπορεί να αντιταχθεί στην εμπορία του προϊόντος. Προκειμένου να κρίνεται αν η παρουσίαση του επανασυσκευασμένου προϊόντος μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η φύση του προϊόντος και η αγορά για την οποία προορίζεται.

66 Όσον αφορά τα φαρμακευτικά προϊόντα, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι πρόκειται για έναν ευαίσθητο τομέα, όπου το κοινό είναι ιδιαίτερα απαιτητικό όσον αφορά την ποιότητα και την αρτιότητα του προϊόντος, και ότι η παρουσίαση του προϊόντος μπορεί πράγματι να εμπνεύσει συναφώς την εμπιστοσύνη του κοινού. Συνεπώς, μια ελαττωματική, προχειροφτιαγμένη ή κακής ποιότητας συσκευασία θα μπορούσε να βλάψει τη φήμη του σήματος.

67 Πάντως, οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί η παρουσίαση ενός επανασυσκευασμένου φαρμακευτικού προϊόντος ποικίλλουν ανάλογα με το αν πρόκειται για προϊόν που πωλείται στα νοσοκομεία ή, μέσω των φαρμακείων, στους καταναλωτές. Στην πρώτη περίπτωση, τα φαρμακευτικά προϊόντα χορηγούνται στους ασθενείς από επαγγελματίες, για τους οποίους η παρουσίαση του προϊόντος δεν έχει μεγάλη σημασία. Στη δεύτερη περίπτωση, η παρουσίαση του προϊόντος έχει μεγαλύτερη σημασία για τον καταναλωτή, έστω και αν το γεγονός ότι πρόκειται για προϊόντα τα οποία χορηγούνται κατόπιν ιατρικής συνταγής είναι ικανό από μόνο του να εμπνεύσει στους καταναλωτές μια σχετική εμπιστοσύνη στην ποιότητα του προϊόντος.

68 Βάσει των ενδείξεων αυτών, στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να διερευνήσει, μεταξύ άλλων, αν το γεγονός ότι εντός ενιαίας εξωτερικής συσκευασίας τοποθετούνται όχι μόνο αρχικές εξωτερικές συσκευασίες, αλλά και πρόσθετα πλακίδια με κυψελίδες, έχει ως αποτέλεσμα μια προχειροφτιαγμένη συσκευασία, η οποία μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος. Όσον αφορά την κοπή των πλακιδίων σε τεμάχια, στο εν λόγω δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, αν η κοπή αυτή πραγματοποιείται κατά τρόπο που ενδέχεται να βλάψει τη φήμη του σήματος.

69 Τέλος, όπως τόνισε το Δικαστήριο με την προαναφερθείσα απόφαση Hoffmann-La Roche, ο δικαιούχος του σήματος πρέπει να έχει ειδοποιηθεί πριν από τη διάθεση του επανασυσκευασμένου προϊόντος προς πώληση. Επιπλέον, ο δικαιούχος μπορεί να απαιτήσει να του παραδώσει ο εισαγωγέας ένα δείγμα του επανασυσκευασμένου προϊόντος πριν από τη διάθεση προς πώληση, ώστε να μπορεί να εξακριβώσει ότι η επανασυσκευασία δεν πραγματοποιήθηκε κατά τρόπο που επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα την αρχική κατάσταση του προϊόντος και ότι η παρουσίαση μετά την επανασυσκευασία δεν μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος. Ομοίως, η απαίτηση αυτή παρέχει στον δικαιούχο του σήματος τη δυνατότητα να προστατεύεται καλύτερα από το ενδεχόμενο παραποιήσεως του σήματος.

70 Κατόπιν όλων όσων προεκτέθηκαν, στα προδικαστικά ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 36 της Συνθήκης έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέσει στο εμπόριο ένα φαρμακευτικό προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο του σήματος ή με τη συναίνεσή του, αν ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το προϊόν εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας διά μέσου της οποίας διακρίνεται το σήμα που έχει τεθεί επί της αρχικής συσκευασίας ή αν έχει επιφέρει μεταβολές στο περιεχόμενο και στην εμφάνιση της αρχικής εξωτερικής συσκευασίας, διατηρώντας όμως άθικτο το σήμα που έχει τεθεί επ' αυτής από τον παρασκευαστή, εκτός:

* Aν αποδεικνύεται ότι η άσκηση του δικαιώματος επί του σήματος από τον δικαιούχο του, με σκοπό να απαγορευθεί η εμπορία των επανασυσκευασμένων προϊόντων υπ' αυτό το σήμα θα συνέτεινε στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο δικαιούχος διαθέτει στην αγορά διαφόρων κρατών μελών το ίδιο φαρμακευτικό προϊόν σε διαφορετικές συσκευασίες και η επανασυσκευασία στην οποία έχει προβεί ο εισαγωγέας αφενός είναι αναγκαία για τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής και αφετέρου έχει πραγματοποιηθεί υπό συνθήκες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος. Πάντως, η προϋπόθεση αυτή δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεικνύεται ότι ο δικαιούχος του σήματος επεδίωξε εσκεμμένα να στεγανοποιήσει τις αγορές μεταξύ των κρατών μελών.

* Aν αποδεικνύεται ότι η επανασυσκευασία δεν μπορεί να επηρεάσει την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο εισαγωγέας περιορίστηκε σε ενέργειες που δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο επηρεασμού, π.χ. στην αφαίρεση των πλακιδίων με κυψελίδες από την αρχική εξωτερική τους συσκευασία και στην τοποθέτησή τους, μαζί με μία ή περισσότερες αρχικές συσκευασίες, εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας ή στην τοποθέτησή τους εντός άλλης αρχικής συσκευασίας, στην επικόλληση αυτοκόλλητων ετικετών επί αρχικών εξωτερικών συσκευασιών ή επί πλακιδίων με κυψελίδες ή, ακόμη, στην προσθήκη στη συσκευασία νέου φυλλαδίου οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικού φυλλαδίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν η κοπή των πλακιδίων σε τμήματα ή η εκ νέου εκτύπωση στα πλακίδια αυτά των αριθμών παρτίδας πραγματοποιούνται κατά τρόπον ώστε να αποκλείεται κάθε συγκεκριμένος κίνδυνος επηρεασμού της αρχικής καταστάσεως των δισκίων που περιέχονται στα πλακίδια. Πρέπει όμως να θεωρηθεί ότι ο κίνδυνος αυτός αποκλείεται π.χ. στην περίπτωση κατά την οποία οι ενέργειες αυτές πραγματοποιούνται κατόπιν αδείας δημόσιας αρχής και υπό τον έλεγχο της αρχής αυτής, προκειμένου να διασφαλίζεται η αρτιότητα του προϊόντος. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται επίσης να ελέγξει αν η αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία έχει επηρεαστεί εμμέσως από το γεγονός, π.χ., ότι η εσωτερική ή η εξωτερική συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος ή το νέο φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικό φυλλάδιο δεν περιέχει ορισμένες σημαντικές πληροφορίες ή περιέχει ανακριβείς πληροφορίες ή ότι η συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν έχει διαμορφωθεί κατά τρόπον ώστε να προστατεύει επαρκώς το προϊόν.

* Aν αναφέρεται σαφώς επί της νέας συσκευασίας ποιος έχει επανασυσκευάσει το προϊόν και το όνομα του παρασκευαστή του και αν οι ενδείξεις αυτές είναι τυπωμένες κατά τρόπον ώστε ένα πρόσωπο με συνήθη όραση που καταβάλλει τη συνήθη προσοχή να είναι σε θέση να τις αντιληφθεί. Αντιθέτως, δεν απαιτείται να αναφέρεται ότι η επανασυσκευασία πραγματοποιήθηκε χωρίς την άδεια του δικαιούχου του σήματος.

* Aν η παρουσίαση του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν μπορεί να βλάψει την φήμη του σήματος ή τη φήμη του δικαιούχου του. Επομένως, η συσκευασία δεν πρέπει να είναι ελαττωματική, κακής ποιότητας ή να χαρακτηρίζεται από προχειρότητα. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να διερευνήσει, μεταξύ άλλων, αν το γεγονός ότι εντός ενιαίας εξωτερικής συσκευασίας τοποθετούνται όχι μόνο αρχικές εξωτερικές συσκευασίες, αλλά και πρόσθετα πλακίδια με κυψελίδες, έχει ως αποτέλεσμα μια προχειροφτιαγμένη συσκευασία η οποία μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος. Όσον αφορά την κοπή των πλακιδίων σε τεμάχια, στο εν λόγω δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, αν η κοπή αυτή πραγματοποιείται κατά τρόπο που ενδέχεται να βλάψει τη φήμη του σήματος.

* Aν ο εισαγωγέας έχει ειδοποιήσει τον δικαιούχο του σήματος πριν από τη διάθεση του επανασυσκευασμένου προϊόντος προς πώληση και του παραδώσει, εφόσον του ζητηθεί, δείγμα του επανασυσκευασμένου προϊόντος.

Επί των δικαστικών εξόδων

71 Τα έξοδα στα οποία στα οποία υποβλήθηκαν η Γαλλική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων.

Για τους λόγους αυτούς,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με διατάξεις της 27ης Ιανουαρίου 1994 το Bundesgerichtshof, αποφαίνεται:

Το άρθρο 36 της Συνθήκης ΕΚ έχει την έννοια ότι ο δικαιούχος σήματος μπορεί να επικαλεστεί το δικαίωμα επί του σήματος για να εμποδίσει έναν εισαγωγέα να διαθέσει στο εμπόριο ένα φαρμακευτικό προϊόν το οποίο έχει τεθεί σε κυκλοφορία σε άλλο κράτος μέλος από τον δικαιούχο του σήματος ή με τη συναίνεσή του, αν ο εν λόγω εισαγωγέας έχει επανασυσκευάσει το προϊόν εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας διά μέσου της οποίας διακρίνεται το σήμα που έχει τεθεί επί της αρχικής συσκευασίας ή αν έχει επιφέρει μεταβολές στο περιεχόμενο και στην εμφάνιση της αρχικής εξωτερικής συσκευασίας, διατηρώντας όμως άθικτο το σήμα που έχει τεθεί επ' αυτής από τον παρασκευαστή, εκτός:

* Aν αποδεικνύεται ότι η άσκηση του δικαιώματος επί του σήματος από τον δικαιούχο του, με σκοπό να απαγορευθεί η εμπορία των επανασυσκευασμένων προϊόντων υπ' αυτό το σήμα θα συνέτεινε στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών μεταξύ των κρατών μελών. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο δικαιούχος διαθέτει στην αγορά διαφόρων κρατών μελών το ίδιο φαρμακευτικό προϊόν σε διαφορετικές συσκευασίες και η επανασυσκευασία στην οποία έχει προβεί ο εισαγωγέας αφενός είναι αναγκαία για τη διάθεση του προϊόντος στην αγορά του κράτους μέλους εισαγωγής και αφετέρου έχει πραγματοποιηθεί υπό συνθήκες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αρχική κατάσταση του προϊόντος. Πάντως, η προϋπόθεση αυτή δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεικνύεται ότι ο δικαιούχος του σήματος επεδίωξε εσκεμμένα να στεγανοποιήσει τις αγορές μεταξύ των κρατών μελών.

* Aν αποδεικνύεται ότι η επανασυσκευασία δεν μπορεί να επηρεάσει την αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία. Τούτο συμβαίνει ιδίως οσάκις ο εισαγωγέας περιορίστηκε σε ενέργειες που δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο επηρεασμού, π.χ. στην αφαίρεση των πλακιδίων με κυψελίδες από την αρχική εξωτερική τους συσκευασία και στην τοποθέτησή τους, μαζί με μία ή περισσότερες αρχικές συσκευασίες, εντός νέας εξωτερικής συσκευασίας ή στην τοποθέτησή τους εντός άλλης αρχικής συσκευασίας, στην επικόλληση αυτοκόλλητων ετικετών επί αρχικών εξωτερικών συσκευασιών ή επί πλακιδίων με κυψελίδες ή, ακόμη, στην προσθήκη στη συσκευασία νέου φυλλαδίου οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικού φυλλαδίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει αν η κοπή των πλακιδίων σε τμήματα ή η εκ νέου εκτύπωση στα πλακίδια αυτά των αριθμών παρτίδας πραγματοποιούνται κατά τρόπον ώστε να αποκλείεται κάθε συγκεκριμένος κίνδυνος επηρεασμού της αρχικής καταστάσεως των δισκίων που περιέχονται στα πλακίδια. Πρέπει όμως να θεωρηθεί ότι ο κίνδυνος αυτός αποκλείεται π.χ. στην περίπτωση κατά την οποία οι ενέργειες αυτές πραγματοποιούνται κατόπιν αδείας δημόσιας αρχής και υπό τον έλεγχο της αρχής αυτής, προκειμένου να διασφαλίζεται η αρτιότητα του προϊόντος. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται επίσης να ελέγξει αν η αρχική κατάσταση του προϊόντος που περιέχεται στη συσκευασία έχει επηρεαστεί εμμέσως από το γεγονός, π.χ., ότι η εσωτερική ή η εξωτερική συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος ή το νέο φυλλάδιο οδηγιών χρήσεως ή ενημερωτικό φυλλάδιο δεν περιέχει ορισμένες σημαντικές πληροφορίες ή περιέχει ανακριβείς πληροφορίες ή ότι η συσκευασία του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν έχει διαμορφωθεί κατά τρόπον ώστε να προστατεύει επαρκώς το προϊόν.

* Aν αναφέρεται σαφώς επί της νέας συσκευασίας ποιος έχει επανασυσκευάσει το προϊόν και το όνομα του παρασκευαστή του και αν οι ενδείξεις αυτές είναι τυπωμένες κατά τρόπον ώστε ένα πρόσωπο με συνήθη όραση που καταβάλλει τη συνήθη προσοχή να είναι σε θέση να τις αντιληφθεί. Αντιθέτως, δεν απαιτείται να αναφέρεται ότι η επανασυσκευασία πραγματοποιήθηκε χωρίς την άδεια του δικαιούχου του σήματος.

* Aν η παρουσίαση του επανασυσκευασμένου προϊόντος δεν μπορεί να βλάψει την φήμη του σήματος ή τη φήμη του δικαιούχου του. Επομένως, η συσκευασία δεν πρέπει να είναι ελαττωματική, κακής ποιότητας ή να χαρακτηρίζεται από προχειρότητα. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να διερευνήσει, μεταξύ άλλων, αν το γεγονός ότι εντός ενιαίας εξωτερικής συσκευασίας τοποθετούνται όχι μόνο αρχικές εξωτερικές συσκευασίες, αλλά και πρόσθετα πλακίδια με κυψελίδες, έχει ως αποτέλεσμα μια προχειροφτιαγμένη συσκευασία η οποία μπορεί να βλάψει τη φήμη του σήματος. Όσον αφορά την κοπή των πλακιδίων σε τεμάχια, στο εν λόγω δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, αν η κοπή αυτή πραγματοποιείται κατά τρόπο που ενδέχεται να βλάψει τη φήμη του σήματος.

* Aν ο εισαγωγέας έχει ειδοποιήσει τον δικαιούχο του σήματος πριν από τη διάθεση του επανασυσκευασμένου προϊόντος προς πώληση και του παραδώσει, εφόσον του ζητηθεί, δείγμα του επανασυσκευασμένου προϊόντος.