Access to European Union law
<a href="https://eur-lex.europa.eu/content/help/eurlex-content/experimental-features.html" target="_blank">More about the experimental features corner</a>
Choose the experimental features you want to try
EUR-Lex
Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

You are here
Use quotation marks to search for an "exact phrase". Append an asterisk (*) to a search term to find variations of it (transp*, 32019R*). Use a question mark (?) instead of a single character in your search term to find variations of it (ca?e finds case, cane, care).
Search tips
Need more search options? Use the Advanced search

Document 52023SC0613

    ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Έκθεση χώρας 2023 – Κύπρος που συνοδεύει το έγγραφο Σύσταση για ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων 2023 της Κύπρου και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας 2023 της Κύπρου

    SWD/2023/613 final

    Βρυξέλλες, 24.5.2023

    SWD(2023) 613 final

    ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

    Έκθεση χώρας 2023 – Κύπρος

    που συνοδεύει το έγγραφο

    Σύσταση για ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ




    σχετικά με το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων 2023 της Κύπρου και τη διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου σχετικά με το πρόγραμμα σταθερότητας 2023 της Κύπρου



     







    {COM(2023) 613 final}


    Η κυπριακή οικονομία αποδεικνύεται ανθεκτική καθ’ όλη τη διάρκεια των κρίσεων, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις.

    Το 2022 η κυπριακή οικονομία παρουσίασε σταθερή ανάπτυξη με συνεχή δυναμική. Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 5,6 % το 2022 ύστερα από άνοδο 6,6 % το 2021, υπερβαίνοντας τον μέσο όρο της ΕΕ και τα δύο έτη. Παρά τους δεσμούς με τη ρωσική οικονομία, ο αρνητικός αντίκτυπος της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας στην οικονομία της Κύπρου έχει μέχρι στιγμής περιοριστεί. Οι δαπάνες των νοικοκυριών αποδείχθηκαν ανθεκτικές, υποστηριζόμενες από την αύξηση της απασχόλησης και τους υψηλότερους μισθούς, τα στοχευμένα μέτρα για την αντιστάθμιση των υψηλών τιμών της ενέργειας και τις συσσωρευμένες αποταμιεύσεις από την πανδημία. Ο τουρισμός σημείωσε καλές επιδόσεις, καθώς ανήλθε περίπου στο 90 % των προ της πανδημίας εσόδων και στο 80 % των προ της πανδημίας αφίξεων. Αυτό αντικατοπτρίζει μια επιτυχημένη στρατηγική διαφοροποίησης των τουριστικών αγορών. Στο μέλλον, η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να παραμείνει με θετικό πρόσημο, παρότι η ανάπτυξη αναμένεται να σημειώσει επιβράδυνση 2,3 % το 2023 και 2,7 % το 2024. Αυτό αντανακλά την αναμενόμενη παγκόσμια επιβράδυνση, τις υψηλές τιμές και την αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής.

    Οι τομείς παροχής μη τουριστικών υπηρεσιών κερδίζουν έδαφος και συμβάλλουν στη διαφοροποίηση της οικονομίας. Το μερίδιο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας των υπηρεσιών, εξαιρουμένων των τομέων που σχετίζονται με τον τουρισμό και τις δημόσιες υπηρεσίες, αυξήθηκε κατά μέσο όρο από σχεδόν 60 % την περίοδο 2016-2019 σε περίπου 65 % το 2022. Οι υπηρεσίες ΤΠΕ και οι επαγγελματικές υπηρεσίες έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σ’ αυτήν την εξέλιξη. Οι τομείς αυτοί, μαζί με τα επενδυτικά κεφάλαια, είναι κυρίως εξαγωγικού προσανατολισμού και το μερίδιό τους στις συνολικές εξαγωγές υπηρεσιών αυξήθηκε από 51 % το 2016-2019 σε 64 % το 2022. Ως εκ τούτου, η οικονομία έχει καταστεί σε μικρότερο βαθμό εξαρτημένη από τον τουρισμό.

    Η συνεχιζόμενη εφαρμογή του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και της νέας μακροπρόθεσμης στρατηγικής της Κύπρου για τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη ( 1 ) είναι καίριας σημασίας για την περαιτέρω διαφοροποίηση και τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας σε τομείς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Εκτός από τη στήριξη από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (βλ. ενότητα 2), η Κύπρος λαμβάνει σημαντικό όγκο κονδυλίων από τα ταμεία συνοχής της ΕΕ (1,5 δισ. EUR από την περίοδο 2021-2027, ποσό που αντιστοιχεί στο 5,5 % του ΑΕΠ το 2022) (βλ. παράρτημα 4).

    Οι επενδύσεις στρέφονται κυρίως σε τομείς που δεν ενισχύουν την παραγωγικότητα. Με ποσοστό 20 % του ΑΕΠ το 2022 (έναντι 23,2 % του μέσου όρου της ΕΕ), τα επίπεδα επενδύσεων στην Κύπρο δεν είναι μόνο χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά επικεντρώνονται επίσης στη στέγαση, στα μηχανήματα και στον εξοπλισμό (κυρίως στον εξοπλισμό μεταφορών, για τη νηολόγηση και τη διαγραφή πλοίων από το νηολόγιο). Αντίθετα, το επίπεδο των επενδύσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και της ανάπτυξης, εξακολουθεί να είναι χαμηλό. Το ίδιο ισχύει και για την παραγωγικότητα της εργασίας, η οποία αντιστοιχεί μόλις στο 85,8 % του μέσου όρου της ΕΕ (παράρτημα 12). Η ροή των επενδύσεων στον πράσινο και τον ψηφιακό τομέα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη και η αύξηση των επιτοκίων δημιουργεί περαιτέρω προκλήσεις για το επίπεδο των επενδύσεων.

    Πλαίσιο 1:

    Απόκριση της ενεργειακής πολιτικής στην Κύπρο

    Η Κύπρος θέσπισε διάφορα μέτρα στήριξης για την άμβλυνση των επιπτώσεων του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις. Οι εαρινές προβλέψεις 2023 της Επιτροπής προβλέπουν ότι το ακαθάριστο δημοσιονομικό κόστος των μέτρων αυτών θα ανέλθει στο 0,4 % του ΑΕΠ το 2023. Τα περισσότερα μέτρα δεν διατηρούν το μήνυμα των τιμών για λιγότερη κατανάλωση ενέργειας και δεν στοχεύουν στα πλέον ευάλωτα νοικοκυριά σε σχέση με τις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας. Τα περισσότερα μέτρα ξεκίνησαν στα μέσα του 2022 και καταργήθηκαν σταδιακά στο τέλος του έτους.

    Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι η επιδότηση της αύξησης των τιμολογίων ηλεκτρικής ενέργειας, που καλύπτει το 50 % έως 100 % της αύξησης για την περίοδο από τον Σεπτέμβριο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023. Για την εφαρμογή του εν λόγω μέτρου, η κυβέρνηση καταβάλλει πληρωμές στην Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, η οποία είναι εξολοκλήρου οντότητα κρατικής ιδιοκτησίας. Η κυβέρνηση μείωσε επίσης τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στα καύσιμα προϊόντα (βενζίνη και ντίζελ κατά 7 λεπτά ανά λίτρο και καύσιμα θέρμανσης κατά 5,37 λεπτά ανά λίτρο) για όλους τους καταναλωτές και μείωσε τον συντελεστή ΦΠΑ στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά, από 19 % σε 9 % (με περαιτέρω μείωση για τα ευάλωτα νοικοκυριά στο 5 %). Επιπλέον, η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου επιδότησε τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας για το σύνολο των τιμολογίων κατανάλωσης (τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις) κατά 10 % από τον Νοέμβριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022. Προέβη επίσης σε διάφορα άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων μέτρων για τη στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση χορήγησε εφάπαξ επιχορήγηση για τη στήριξη μειονεκτουσών ομάδων του πληθυσμού με τη μορφή καταβολής κατ’ αποκοπή ποσού για οικογένειες με συντηρούμενα τέκνα ηλικίας κάτω των 18 ετών, των οποίων το ετήσιο ακαθάριστο εισόδημα δεν ξεπερνούσε ένα ορισμένο όριο. Η κυβέρνηση παρείχε στήριξη σε δικαιούχους που επενδύουν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μέτρα ενεργειακής απόδοσης, καθώς και στοχευμένη στήριξη σε εταιρείες του γεωργικού τομέα για την αντιστάθμιση μέρους του αυξημένου κόστους λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας. Η ρυθμιστική αρχή ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) έλαβε διάφορες αποφάσεις, μεταξύ των οποίων ένα ανώτατο όριο στην τιμή της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ύψους 110 EUR/MWh (ιστορικός μέσος όρος) και έκπτωση 65 % επί των τελών δικτύου για τέσσερις μήνες.

    Η Κύπρος ετοιμάζει επίσης νέο νομοσχέδιο για την εφαρμογή της συνεισφοράς αλληλεγγύης της ΕΕ κατ’ εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) 2022/1854 του Συμβουλίου (*), το οποίο δημοσιεύτηκε για δημόσια διαβούλευση τον Δεκέμβριο του 2022.

    Η Κύπρος δεν χρησιμοποιεί αέριο στο ενεργειακό της μείγμα, αλλά έχει λάβει μέτρα για να βελτιώσει τη συνολική ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της και να μειώσει την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα. Συγκεκριμένα, η Κύπρος έχει λάβει μέτρα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φωτοβολταϊκά, προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη γεωργία, επιτάχυνση/απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης για εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας), προώθησε τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας και δρομολόγησε προγράμματα ενεργειακής απόδοσης. Η Κύπρος διεξήγαγε ενημερωτικές εκστρατείες για την προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας, με την παροχή πληροφοριών στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις για απλά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας που έχουν μηδενικό ή ελάχιστο κόστος.

    (*) Δηλαδή εφαρμογή υποχρεωτικής προσωρινής συνεισφοράς αλληλεγγύης ύψους τουλάχιστον 33 % στα έκτακτα και απροσδόκητα κέρδη των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς της εξόρυξης αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και διυλιστηρίων. Υπολογίζεται επί των φορολογητέων κερδών, όπως προσδιορίζονται σύμφωνα με τους εθνικούς φορολογικούς κανόνες κατά το οικονομικό έτος που αρχίζει το 2022 και/ή το 2023, τα οποία υπερβαίνουν κατά 20 % την αύξηση των μέσων ετήσιων φορολογητέων κερδών κατά την περίοδο 2018-2021.

    Πλαίσιο 1:

    Απόκριση της ενεργειακής πολιτικής στην Κύπρο

    Η Κύπρος θέσπισε διάφορα μέτρα στήριξης για την άμβλυνση των επιπτώσεων του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις. Οι εαρινές προβλέψεις 2023 της Επιτροπής προβλέπουν ότι το ακαθάριστο δημοσιονομικό κόστος των μέτρων αυτών θα ανέλθει στο 0,4 % του ΑΕΠ το 2023. Τα περισσότερα μέτρα δεν διατηρούν το μήνυμα των τιμών για λιγότερη κατανάλωση ενέργειας και δεν στοχεύουν στα πλέον ευάλωτα νοικοκυριά σε σχέση με τις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας. Τα περισσότερα μέτρα ξεκίνησαν στα μέσα του 2022 και καταργήθηκαν σταδιακά στο τέλος του έτους.

    Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι η επιδότηση της αύξησης των τιμολογίων ηλεκτρικής ενέργειας, που καλύπτει το 50 % έως 100 % της αύξησης για την περίοδο από τον Σεπτέμβριο του 2022 έως τον Ιούνιο του 2023. Για την εφαρμογή του εν λόγω μέτρου, η κυβέρνηση καταβάλλει πληρωμές στην Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, η οποία είναι εξολοκλήρου οντότητα κρατικής ιδιοκτησίας. Η κυβέρνηση μείωσε επίσης τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στα καύσιμα προϊόντα (βενζίνη και ντίζελ κατά 7 λεπτά ανά λίτρο και καύσιμα θέρμανσης κατά 5,37 λεπτά ανά λίτρο) για όλους τους καταναλωτές και μείωσε τον συντελεστή ΦΠΑ στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά, από 19 % σε 9 % (με περαιτέρω μείωση για τα ευάλωτα νοικοκυριά στο 5 %). Επιπλέον, η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου επιδότησε τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας για το σύνολο των τιμολογίων κατανάλωσης (τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις) κατά 10 % από τον Νοέμβριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022. Προέβη επίσης σε διάφορα άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων μέτρων για τη στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση χορήγησε εφάπαξ επιχορήγηση για τη στήριξη μειονεκτουσών ομάδων του πληθυσμού με τη μορφή καταβολής κατ’ αποκοπή ποσού για οικογένειες με συντηρούμενα τέκνα ηλικίας κάτω των 18 ετών, των οποίων το ετήσιο ακαθάριστο εισόδημα δεν ξεπερνούσε ένα ορισμένο όριο. Η κυβέρνηση παρείχε στήριξη σε δικαιούχους που επενδύουν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μέτρα ενεργειακής απόδοσης, καθώς και στοχευμένη στήριξη σε εταιρείες του γεωργικού τομέα για την αντιστάθμιση μέρους του αυξημένου κόστους λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας. Η ρυθμιστική αρχή ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) έλαβε διάφορες αποφάσεις, μεταξύ των οποίων ένα ανώτατο όριο στην τιμή της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ύψους 110 EUR/MWh (ιστορικός μέσος όρος) και έκπτωση 65 % επί των τελών δικτύου για τέσσερις μήνες.

    Η Κύπρος ετοιμάζει επίσης νέο νομοσχέδιο για την εφαρμογή της συνεισφοράς αλληλεγγύης της ΕΕ κατ’ εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) 2022/1854 του Συμβουλίου (*), το οποίο δημοσιεύτηκε για δημόσια διαβούλευση τον Δεκέμβριο του 2022.

    Η Κύπρος δεν χρησιμοποιεί αέριο στο ενεργειακό της μείγμα, αλλά έχει λάβει μέτρα για να βελτιώσει τη συνολική ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της και να μειώσει την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα. Συγκεκριμένα, η Κύπρος έχει λάβει μέτρα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φωτοβολταϊκά, προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη γεωργία, επιτάχυνση/απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης για εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας), προώθησε τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας και δρομολόγησε προγράμματα ενεργειακής απόδοσης. Η Κύπρος διεξήγαγε ενημερωτικές εκστρατείες για την προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας, με την παροχή πληροφοριών στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις για απλά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας που έχουν μηδενικό ή ελάχιστο κόστος.

    (*) Δηλαδή εφαρμογή υποχρεωτικής προσωρινής συνεισφοράς αλληλεγγύης ύψους τουλάχιστον 33 % στα έκτακτα και απροσδόκητα κέρδη των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς της εξόρυξης αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και διυλιστηρίων. Υπολογίζεται επί των φορολογητέων κερδών, όπως προσδιορίζονται σύμφωνα με τους εθνικούς φορολογικούς κανόνες κατά το οικονομικό έτος που αρχίζει το 2022 και/ή το 2023, τα οποία υπερβαίνουν κατά 20 % την αύξηση των μέσων ετήσιων φορολογητέων κερδών κατά την περίοδο 2018-2021.

    Μετά την κορύφωσή του το 2022, ο πληθωρισμός επιβραδύνεται. Το 2022 ανήλθε στο 8,1 %, ως αποτέλεσμα των υψηλών τιμών της ενέργειας και των τροφίμων καθώς και των διαταραχών από την πλευρά της προσφοράς. Αναμένεται να επιβραδυνθεί σε 3,8 % το 2023 και σε 2,5 % το 2024, καθώς οι πιέσεις από τον πληθωρισμό της ενέργειας και τις διαταραχές στον εφοδιασμό θα μειωθούν. Ωστόσο, ο δομικός πληθωρισμός αναμένεται να παραμείνει σχετικά υψηλός λόγω της τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των μισθών. Οι ονομαστικοί μισθοί αυξήθηκαν κατά 6,5 % το 2022 και αναμένεται να αυξηθούν το 2023. Λόγω του υψηλού πληθωρισμού, οι πραγματικοί μισθοί συρρικνώθηκαν κατά 1,8 % το 2022, αλλά αναμένεται να ανακάμψουν εν μέρει το 2023. Οι υψηλές τιμές της ενέργειας έχουν ασκήσει πίεση στα ευάλωτα νοικοκυριά. Ήδη το 2021, το 19,4 % του συνολικού πληθυσμού αδυνατούσε να εξασφαλίσει επαρκή θέρμανση για τα σπίτια του, σε σύγκριση με το 6,9 % στην ΕΕ (βλ. παράρτημα 14), ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ. Η κυβέρνηση έχει λάβει διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών της ενέργειας, μεταξύ άλλων και για τα ευάλωτα νοικοκυριά.

    Παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, η Κύπρος βρίσκεται σε διαδικασία σταδιακής διόρθωσης των μακροοικονομικών ευπαθειών, οι οποίες σχετίζονται με το ιδιωτικό, το δημόσιο και το εξωτερικό χρέος. Οι εν λόγω ευπάθειες αξιολογούνται στο πλαίσιο της εμπεριστατωμένης επισκόπησης. ( 2 ) Η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση έχει βελτιωθεί, αλλά παραμένει ιδιαίτερα αρνητική. Το ιδιωτικό και το δημόσιο χρέος μειώθηκαν το 2021 και το 2022 και προβλέπεται να συνεχίσουν να ακολουθούν πτωτική πορεία. Επιπλέον, το απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα συνέχισε να μειώνεται. Στο μέλλον, οι ευπάθειες της χώρας προβλέπεται να συνεχίσουν να διορθώνονται, με την υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης (βλ. παράρτημα 22).

    Οι μακροπρόθεσμες οικονομικές ευπάθειες επανέρχονται ως επί το πλείστον σε πορεία ανάκαμψης, με εξαίρεση το διευρυνόμενο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

    Τα δημόσια οικονομικά συνεχίζουν να βελτιώνονται, παρότι εξακολουθούν να υπάρχουν κίνδυνοι λόγω του ακόμη υψηλού επιπέδου χρέους και ενδεχόμενων υποχρεώσεων. Μετά τα δύσκολα έτη της πανδημίας COVID-19, το ισοζύγιο προϋπολογισμού της Κύπρου ανέκαμψε γρήγορα και έγινε θετικό το 2022, με πλεόνασμα γενικής κυβέρνησης ύψους 2,1 % του ΑΕΠ. Το χρέος μειώνεται κατακόρυφα από τότε που κορυφώθηκε στο 113,5 % του ΑΕΠ το 2020 και αναμένεται να μειωθεί κάτω από το 75 % του ΑΕΠ το 2024. Το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά τα επόμενα έτη (βλ. παράρτημα 16).

    Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι η ζήτηση εισαγόμενων αγαθών παραμένει ανθεκτική και οι τιμές υψηλές. Η απότομη αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών καταδεικνύει τις συνεχιζόμενες οικονομικές ευπάθειες, ιδίως την εξάρτηση από τις εισαγωγές πετρελαίου, πρώτων υλών και καταναλωτικών αγαθών. Είναι σημαντικό να μειωθεί η εξάρτηση της Κύπρου από τις εισαγωγές, ιδίως του πετρελαίου, ώστε να διασφαλιστεί ότι το εξωτερικό χρέος θα παραμείνει βιώσιμο στο μέλλον. Το μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σχετίζεται με τις ανθεκτικές δαπάνες των νοικοκυριών, καθώς συμβάλλει στο ιστορικά χαμηλό ποσοστό αποταμίευσης των κυπριακών νοικοκυριών. Στο μέλλον, το έλλειμμα αναμένεται να μειωθεί σταδιακά, αλλά δεν έχει ακόμη φθάσει σε επίπεδο που να ευνοεί την περαιτέρω μείωση της καθαρής διεθνούς επενδυτικής θέσης.

    Ο τραπεζικός τομέας έχει αποδειχθεί ανθεκτικός σε πρόσφατους κλυδωνισμούς, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ευπάθειες που συνδέονται με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και το πλαίσιο για τις κατασχέσεις. Οι τράπεζες διαθέτουν επαρκές επίπεδο κεφαλαιοποίησης, υψηλή ρευστότητα και έχουν διαπιστώσει ότι η κερδοφορία τους έχει αρχίσει να ανακάμπτει. Ο δείκτης κεφαλαίου διαμορφώθηκε σε 21,2 % το τρίτο τρίμηνο του 2022, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (18,6 %) (βλ. παράρτημα 18). Ωστόσο, ο δείκτης αυτός είναι ανάλογος με τον πιστωτικό κίνδυνο στον ισολογισμό των κυπριακών τραπεζών. Υπάρχει άφθονη ρευστότητα, καθώς οι καταθέσεις αυξήθηκαν πέρυσι. Η κερδοφορία του τραπεζικού τομέα βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια του 2022, σε σχέση με τα πολύ μικρά κέρδη το 2021 και τις ζημίες το 2020. Η κυβέρνηση παρέτεινε την αναστολή των κατασχέσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 έως τις 31 Ιανουαρίου 2023, γεγονός που είχε αρνητικό αντίκτυπο στην επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Η Κύπρος εξακολουθεί να διαθέτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μη εξυπηρετούμενων δανείων στην ΕΕ, ενώ το ιδιωτικό χρέος παραμένει επίσης υψηλό και ενέχει κινδύνους για την ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων στο μέλλον.

    Η Κύπρος σημειώνει καλές επιδόσεις στην αγορά εργασίας και στην κοινωνική προστασία, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν βασικές ελλείψεις δεξιοτήτων.

    Η αγορά εργασίας συνεχίζει να βελτιώνεται, παρότι εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις, ιδίως αναντιστοιχίες δεξιοτήτων. Με 77,9 % το 2022, το ποσοστό απασχόλησης (για τα άτομα ηλικίας 20-64 ετών) είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, με αύξηση της απασχόλησης κατά 2,9 % το 2022. Με τον τρόπο αυτό, η Κύπρος βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του εθνικού της στόχου για την απασχόληση έως το 2030. Το ποσοστό ανεργίας (για τα άτομα ηλικίας 15-74 ετών) μειώθηκε σε 6,8 % το 2022 και αναμένεται να μειωθεί σε 6,4 % το 2024. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες, ιδίως σε εργατικό δυναμικό υψηλότερης ειδίκευσης. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο χαμηλό ποσοστό των αποφοίτων STEM (θετικές επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά) και των απασχολουμένων σε θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης (40 % του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας) ( 3 ). Κατά συνέπεια περιορίζεται η ικανότητα της Κύπρου να παράγει νέες γνώσεις και καινοτομία. Το ποσοστό απασχόλησης για τα άτομα υψηλής ειδίκευσης ανήλθε σε 86,9 % το 2022, 24 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από το ποσοστό των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης. Υπάρχουν επίσης εκτεταμένες ελλείψεις εργατικού δυναμικού για θέσεις εργασίας χαμηλότερης και μέσης ειδίκευσης σε ορισμένους τομείς της οικονομίας, όπως ο κλάδος της φιλοξενίας, το εμπόριο, οι μεταφορές και η μεταποίηση. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται τομείς που απαιτούν ειδικές δεξιότητες για την πράσινη μετάβαση. Η εισροή μεταναστών βοήθησε εν μέρει, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις όσον αφορά τη δυνατότητα των μεταναστών να αποκτήσουν κατάλληλες δεξιότητες, την ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση της ικανότητας της δημόσιας υπηρεσίας απασχόλησης (βλ. παράρτημα 15).

    Μολονότι η Κύπρος σημειώνει σχετικά καλές επιδόσεις όσον αφορά την εφαρμογή των αρχών του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων στους τομείς πολιτικής για την κοινωνική προστασία και την υγεία, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις όσον αφορά την απασχόληση και τη φτώχεια των γυναικών και των μειονεκτουσών ομάδων, καθώς και όσον αφορά την εκπαίδευση και την κατάρτιση (βλ. παράρτημα 14). Ειδικότερα, οι γυναίκες, οι νέοι και οι υπήκοοι τρίτων χωρών εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις στην αγορά εργασίας. Το χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά την απασχόληση (12,1 εκατοστιαίες μονάδες το 2022) υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ (10,7 εκατοστιαίες μονάδες) και συνεχίζει να αυξάνεται. Παρότι το ποσοστό των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης μειώθηκε το 2022, παραμένει πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Το ποσοστό ανεργίας των νέων (ηλικίας 15-24 ετών) παραμένει υψηλό και το χάσμα απασχόλησης μεταξύ των ατόμων με και χωρίς αναπηρία διευρύνεται. Επιπλέον, τα χαμηλά επίπεδα εκπαίδευσης ενηλίκων και ο χαμηλός ψηφιακός γραμματισμός θέτουν προκλήσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση της επίμονης αναντιστοιχίας δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας. Ο ψηφιακός γραμματισμός παραμένει χαμηλός: Το 50 % του πληθυσμού διέθετε τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες το 2021, ποσοστό που υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ και θα μπορούσε να παρεμποδίσει τόσο την ψηφιακή μετάβαση όσο και την επίτευξη του εθνικού στόχου για τις δεξιότητες έως το 2030. Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου στην Κύπρο μειώθηκε, αλλά παρέμεινε πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2022. Συνολικά, ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι χαμηλός, αλλά είναι υψηλότερος για τις μειονεκτούσες ομάδες, όπως τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που έχουν γεννηθεί εκτός της ΕΕ. Η θέσπιση του νόμιμου κατώτατου μισθού από την 1η Ιανουαρίου 2023 αναμένεται να μειώσει τα ποσοστά φτώχειας των εργαζομένων και τον αριθμό των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Το πραγματικό ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ανά άτομο κατέγραψε έναν από τους βραδύτερους ρυθμούς αύξησης στην ΕΕ μεσοπρόθεσμα. Από τη θετική πλευρά, η εισοδηματική ανισότητα και οι ανάγκες ιατρικής περίθαλψης που δεν καλύπτονται, κατά δήλωση των ίδιων των ατόμων βρίσκονται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα στην Κύπρο.

    Η Κύπρος πρέπει να καταβάλλει περαιτέρω προσπάθειες στο πλαίσιο της ψηφιακής μετάβασης. Κατατάσσεται στο κατώτερου ήμισυ των χωρών στον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας της Επιτροπής για το 2022 και υστερεί ιδίως όσον αφορά τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες του πληθυσμού και το ποσοστό των ειδικών στον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών στο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, η Κύπρος επιτυγχάνει ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά τη συνδεσιμότητα, χάρη στις επενδύσεις στο 5G (με την πλήρη κάλυψη να έχει ήδη επιτευχθεί) και στο σταθερό δίκτυο (με ποσοστό κάλυψης άνω του μέσου όρου της ΕΕ). Η χρήση υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους από τις επιχειρήσεις υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ στην Κύπρο, αλλά οι εταιρείες δεν αξιοποιούν πλήρως άλλες προηγμένες ψηφιακές τεχνολογίες που είναι διαθέσιμες. Για παράδειγμα, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης και των μαζικών δεδομένων υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ (βλ. παράρτημα 10).

    Η πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη αυξάνεται με βραδείς ρυθμούς.

    Η επίτευξη περιβαλλοντικά βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης εξακολουθεί να αποτελεί βασική πρόκληση. Το 2021 οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου της Κύπρου στους τομείς που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών υπερέβησαν κατά πολύ τα ετήσια δικαιώματα εκπομπής της (βλ. παράρτημα 6). Τα υφιστάμενα και τα πρόσθετα μέτρα που σχεδιάζει η Κύπρος δεν επαρκούν για την επίτευξη του στόχου επιμερισμού των προσπαθειών για μείωση των εκπομπών κατά 32 % έως το 2030 σε σύγκριση με το επίπεδο του 2005, σύμφωνα με τους στόχους της δέσμης προσαρμογής στον στόχο του 55 % (στο εξής: δέσμης μέτρων Fit for 55). Σύμφωνα με την τρέχουσα πολιτική, η Κύπρος θα μειώσει τις εκπομπές της μόνο κατά 7 % και 17 % με πρόσθετα μέτρα.

    Η πράσινη μετάβαση της Κύπρου πραγματοποιείται με βραδείς ρυθμούς και οι δυνατότητές της να επεκτείνει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν έχουν αξιοποιηθεί μέχρι στιγμής. Το μερίδιο της ηλιακής ενέργειας ανήλθε σε 26 % στη θέρμανση, ενώ στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας, το πετρέλαιο εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 85 % και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μόνο το 15 %. Μια πιο φιλόδοξη και ταχύτερη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ενέργειας μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της εξάρτησης της κυπριακής οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα. Δεν πραγματοποιούνται επενδύσεις σε μεγάλης κλίμακας παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές λόγω της περιορισμένης χωρητικότητας του δικτύου (λόγω της έλλειψης επενδύσεων σε αναβαθμίσεις και εκσυγχρονισμό του δικτύου), της έλλειψης εγκαταστάσεων αποθήκευσης και της αργής διαδικασίας ανοίγματος της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στον ανταγωνισμό.

    Συνεχίζονται οι προσπάθειες για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης με την ανάληψη δράσεων που έχουν προγραμματιστεί για τα επόμενα έτη. Αρκετά συστήματα στήριξης ξεκίνησαν το 2021 για να βοηθήσουν τους πολίτες, τις δημόσιες αρχές και τις επιχειρήσεις να εξοικονομήσουν ενέργεια, για παράδειγμα με τη μόνωση κτιρίων και την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταϊκά. Τα συστήματα αυτά κατάφεραν να προσελκύσουν επαρκή αριθμό αιτήσεων, με αποτέλεσμα να προγραμματιστούν πολλές επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας για τους επόμενους μήνες.

    Η Κύπρος έχει πολύ δρόμο να διανύσει ώστε να επιτύχει βιώσιμες μεταφορές, δεδομένης της υπερβολικής εξάρτησής της από τα συμβατικά ιδιωτικά οχήματα. Η εξάρτηση από τις ιδιωτικές μεταφορές οδηγεί σε υψηλές και σταθερά αυξανόμενες εκπομπές από τον τομέα των μεταφορών (21 % των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της Κύπρου). Η εξάρτηση αυτή συνδυάζεται με το χαμηλότερο μερίδιο αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων και τον μικρότερο αριθμό σημείων φόρτισης ανά όχημα στην ΕΕ.

    Η Κύπρος παρουσιάζει μέτριο, και αυξανόμενο, επίπεδο ευπάθειας σε κλιματικές καταστροφές, σε συνδυασμό με ένα από τα υψηλότερα επίπεδα καταπόνησης των υδάτινων πόρων στην ΕΕ λόγω του ημιάνυδρου κλίματος και των λίγων φυσικών επιφανειακών υδατικών συστημάτων. Η Κύπρος αναμένεται να αντιμετωπίσει υψηλότερες θερμοκρασίες και λιγότερες βροχοπτώσεις κατά τα επόμενα έτη. Αυτό προβλέπεται να αυξήσει τον κίνδυνο απερήμωσης και καταστροφών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως αιφνίδιες ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές ( 4 ). Η αντιμετώπιση της υπεράντλησης υδάτων είναι καίριας σημασίας για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων της λειψυδρίας στη γεωργία, τον τουρισμό, τη βιομηχανία, τη βιοποικιλότητα και τη δημόσια υγεία (βλ. παράρτημα 6).

    Συνολικά, η Κύπρος παρουσιάζει καλές επιδόσεις και βελτιώνεται όσον αφορά τους περισσότερους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών. Ειδικότερα, όσον αφορά τους δείκτες παρακολούθησης της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, οι επιδόσεις της Κύπρου υπερβαίνουν τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τον ΣΒΑ 15 (Ζωή στη στεριά) και βελτιώνονται όσον αφορά τους ΣΒΑ 11 (Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες) και 13 (Δράση για το κλίμα). Πρέπει να συμβαδίζει με τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά την οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια (ΣΒΑ 7) και την υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή (ΣΒΑ 12). Επιπλέον, σημειώνει επιδόσεις υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τους ΣΒΑ 1 και 3 για τη φτώχεια και την υγεία, αλλά χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ σε διάφορους δείκτες που αξιολογούν τη δικαιοσύνη της κοινωνίας και της οικονομίας, ιδίως όσον αφορά την ισότητα των φύλων (ΣΒΑ 5) και τους δείκτες που σχετίζονται με τη μετανάστευση και την κοινωνική ένταξη. Όσον αφορά την παραγωγικότητα και τη μακροοικονομική σταθερότητα, η Κύπρος βελτιώνεται σε όλους τους ΣΒΑ, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, ιδίως στον τομέα της βιομηχανίας, της καινοτομίας και των υποδομών (ΣΒΑ 9), όπου ένας βασικός δείκτης, όπως οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ, είναι από τους χαμηλότερους στην ΕΕ (βλ. παράρτημα 11). Τέλος, η Κύπρος απομακρύνεται από τέσσερις στόχους, τον ΣΒΑ 10 για τη μείωση των ανισοτήτων, όπου υπολείπεται ελαφρώς του μέσου όρου της ΕΕ, τους ΣΒΑ 5 (Ισότητα των φύλων) και 16 (Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί), όπου είναι πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, και τον ΣΒΑ 14 για τη ζωή στο νερό, όπου οι επιδόσεις της εξακολουθούν να υπερβαίνουν τον μέσο όρο της ΕΕ (βλ. παράρτημα 1).

    Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων που σχετίζονται με τη διττή (πράσινη και ψηφιακή) μετάβαση, στη δημόσια υγεία και στην πολιτική προστασία, καθώς και στην ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής ανθεκτικότητάς της. Αποτελείται από 75 μεταρρυθμίσεις και 58 επενδύσεις που υποστηρίζονται από 916 εκατ. EUR σε επιχορηγήσεις και 200 εκατ. EUR σε δάνεια, ποσό που αντιστοιχεί στο 4,1 % του ΑΕΠ του 2022, μετά την επικαιροποίηση της μέγιστης χρηματοδοτικής συνεισφοράς ( 5 ) (βλ. παράρτημα 3 για περισσότερες λεπτομέρειες).

    Η υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου βρίσκεται σε εξέλιξη, ωστόσο υπάρχει κίνδυνος να σημειωθούν ορισμένες καθυστερήσεις. Η Κύπρος υπέβαλε αίτηση πληρωμής στις 28 Ιουλίου 2022, που αντιστοιχούσε σε 14 ορόσημα του σχεδίου και οδήγησε σε συνολική εκταμίευση ύψους 85 εκατ. EUR στις 2 Δεκεμβρίου 2022. Το κυπριακό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας είναι σχετικά μεγάλο σε έκταση και αρκετά πολύπλοκο. Η ισχυρή διακυβέρνηση και η συνεχής παρακολούθηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας είναι ουσιαστικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου καθυστερήσεων. Η πιο λεπτομερής επισκόπηση των μέτρων που εφαρμόζονται στο πλαίσιο του ΣΑΑ που ακολουθεί στο επόμενο υποκεφάλαιο σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται επίσημη έγκριση ή απόρριψη από την Επιτροπή τυχόν αιτήσεων πληρωμής. 

    Το κυπριακό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αναμένεται να αναθεωρηθεί ώστε να συμπεριλάβει μέτρα του REPowerEU και να λάβει υπόψη τη μειωμένη μέγιστη χρηματοδοτική συνεισφορά. Η Κύπρος δεν έχει υποβάλει επίσημα τις προτάσεις τροποποίησης του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Μόλις υποβληθούν, θα πρέπει να αξιολογηθούν από την Επιτροπή και να εγκριθούν από το Συμβούλιο προτού αρχίσουν να ισχύουν. Οι προτάσεις τροποποίησης αναμένεται να αφορούν αντικειμενικές περιστάσεις που έχουν προκαλέσει καθυστερήσεις στην εφαρμογή των αντίστοιχων μέτρων. Επιπλέον, δεδομένης της μειωμένης χρηματοδοτικής κατανομής, ορισμένα μέτρα του κυπριακού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αναμένεται να καταργηθούν υπό την προϋπόθεση ότι η συνολική φιλοδοξία του σχεδίου παραμένει υψηλή και ότι εξακολουθεί να τηρείται το κατώτατο όριο για την πράσινη παρακολούθηση και την ψηφιακή σήμανση.

    Στήριξη της πράσινης μετάβασης

    Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στη στήριξη της πράσινης μετάβασης. Ορισμένα μέτρα που εφαρμόστηκαν έχουν συμβάλει στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων που συνιστούν την εστίαση των επενδύσεων και των πολιτικών που σχετίζονται με τις επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Έως το 2021 η Κύπρος θέσπισε δύο νόμους που αυξάνουν τον ανταγωνισμό στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, τους οποίους ακολούθησαν σχετικές κανονιστικές αποφάσεις. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα δημιουργήσουν τις συνθήκες στην αγορά ενέργειας για τη συμμετοχή νέων επενδυτών στην παραγωγή, αποθήκευση και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας και θα προωθήσουν τη συμμετοχή εγκαταστάσεων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας και την απόκριση της ζήτησης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

    Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνονται επίσης μέτρα που ενθαρρύνουν τη μετάβαση των τοπικών κοινοτήτων στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και διευκολύνουν τη δράση προσαρμογής. Περιλαμβάνονται προσκλήσεις υποβολής προτάσεων για επενδύσεις που προωθούν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, τις κοινότητες και τον δημόσιο τομέα, καθώς και προσκλήσεις για επενδύσεις στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην εξοικονόμηση ενέργειας από τις δημόσιες αρχές και τις ΜΚΟ. Τα μέτρα αυτά θα μειώσουν τόσο την πρωτογενή όσο και την τελική κατανάλωση ενέργειας καθώς και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από τα κτίρια. Θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε παλαιές κατοικίες, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειακά φτωχών νοικοκυριών, των νοικοκυριών με άτομα με αναπηρία και των παλαιών υποδομών που χρησιμοποιούνται από τις τοπικές αρχές.

    Η Κύπρος δημοσίευσε επίσης ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο δράσης για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας. Το σχέδιο περιλαμβάνει δράσεις για την ευαισθητοποίηση, την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε επιχειρήσεις και καταναλωτές και την παροχή κινήτρων για επενδύσεις στην κυκλική οικονομία μέσω συστήματος επιχορηγήσεων.

    Σε εξέλιξη βρίσκονται περαιτέρω μέτρα που συμβάλλουν στην κλιματική ουδετερότητα, στην ενεργειακή απόδοση και στη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η Κύπρος σχεδιάζει επίσης βελτιώσεις στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και στην ενίσχυση της ικανότητας των κυπριακών αρχών να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους πυρκαγιάς.

    Στήριξη της ψηφιακής μετάβασης

    Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνονται μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που συμβάλλουν στην ψηφιακή μετάβαση. Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων για την οξύτερη εστίαση της οικονομικής πολιτικής που σχετίζεται με τις επενδύσεις στην έρευνα και στην καινοτομία. Η Κύπρος ενέκρινε εθνικό σχέδιο δράσης για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες, το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη και στην αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων σε ολόκληρη την κυπριακή κοινωνία. Επίσης, αγόρασε και εγκατέστησε εξειδικευμένο εξοπλισμό για τη χρήση τεχνολογιών αλυσίδας συστοιχιών (blockchain) για την εξακρίβωση της γνησιότητας τουλάχιστον τριών κατηγοριών παραδοσιακών κυπριακών προϊόντων (γαλακτοκομικά, μέλι και αλκοολούχα ποτά) που πλήττονται ιδιαίτερα από τη νοθεία και την απάτη στα τρόφιμα. Αυτό συνάδει με τη βιομηχανική στρατηγική της Κύπρου που αναγνωρίζει τη σημασία του ψηφιακού μετασχηματισμού της βιομηχανίας, με την επιτάχυνση της ανάπτυξης τεχνολογιών αιχμής στη βιομηχανία και στις υπηρεσίες.

    Διάφορα άλλα μέτρα που καθορίζονται στο σχέδιο θέτουν επίσης τις πτυχές της ψηφιοποίησης στο επίκεντρό τους και θα συμβάλουν σημαντικά στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ειδικότερα, δεν έχουν ακόμη ληφθεί σημαντικά μέτρα που αποσκοπούν στην ψηφιοποίηση των κρατικών υπηρεσιών και του δικαστικού συστήματος, καθώς και μέτρα για την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες.

    Ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής ανθεκτικότητας

    Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας συμβάλλει στη βελτίωση της οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής ανθεκτικότητας της Κύπρου. Η χώρα εφάρμοσε διάφορα μέτρα κατά την περίοδο 2021-2022 για να βελτιώσει το δικαστικό σύστημα και να καταπολεμήσει τη διαφθορά, ανταποκρινόμενη στις σχετικές ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Επέκτεινε το κτίριο του Επαρχιακού Δικαστηρίου Αμμοχώστου με πέντε επιπλέον αίθουσες δικαστηρίων για την εκδίκαση τόσο ποινικών όσο και αστικών υποθέσεων. Η κυβέρνηση θέσπισε δύο νόμους σχετικά με τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και με την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Η έναρξη ισχύος του νόμου για τη σύσταση της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς αναμένεται να βελτιώσει το νομικό και θεσμικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

    Η κυβέρνηση ενέκρινε επίσης μεταρρύθμιση για τη βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας υπηρεσίας. Η Κύπρος επανεξέτασε το πλαίσιο προσλήψεων και προαγωγών και το σύστημα αξιολόγησης των επιδόσεων στον δημόσιο τομέα, με τη θέσπιση νέων κριτηρίων και μεθόδων βάσει αντικειμενικής αξιολόγησης, γεγονός που σηματοδοτεί κάποια πρόοδο όσον αφορά τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις για τη βελτίωση της αποδοτικότητας του δημόσιου τομέα.

    Η μεταρρύθμιση που αποσκοπεί στη μείωση του επιπέδου των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Κύπρο αναμένεται να ενισχύσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Για τον σκοπό αυτόν, δύο τροποποιητικοί νόμοι άρχισαν να ισχύουν τον Ιούλιο του 2022, οι οποίοι έθεσαν τους διαχειριστές πιστώσεων υπό τη ρύθμιση και την εποπτεία της Κεντρικής Τράπεζας και παρείχαν ψηφιακή πρόσβαση στους διαχειριστές πιστώσεων και στις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων στο κτηματολόγιο. Αυτό συνέβαλε στην εφαρμογή των σχετικών ειδικών ανά χώρα συστάσεων για την Κύπρο.

    Άλλα μέτρα που περιλαμβάνονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, αλλά εκκρεμούν ακόμη, θα συμβάλουν περαιτέρω στην ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας. Σ’ αυτά τα μέτρα περιλαμβάνεται η μεταρρύθμιση που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των ανεπαρκειών του συστήματος έκδοσης και μεταβίβασης τίτλων ιδιοκτησίας καθώς και η θέσπιση νομοθεσίας για την απλούστευση των διαδικασιών αδειών και εγκρίσεων από τους στρατηγικούς επενδυτές για την έναρξη δραστηριοτήτων, που αναμένεται να τονώσουν τις επενδύσεις στη χώρα. Επιπλέον, στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνονται πολυάριθμες επενδύσεις που αναμένεται να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και να προωθήσουν τη διαφοροποίηση της οικονομίας.

    Πλαίσιο 2:

    Βασικά παραδοτέα στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας το 2023 και το 2024

    ·Αναβάθμιση, εκσυγχρονισμός και αναβάθμιση δημόσιων νοσηλευτηρίων της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής νέων κτιρίων, της ενεργειακά αποδοτικής ανακαίνισης, και της ψηφιοποίησης

    ·Η ανάπτυξη του έργου EuroAsia Interconnector για τον τερματισμό της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου

    ·Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με τον εξορθολογισμό της αδειοδότησης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των συστημάτων εγκατάστασης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής κλίμακας για επιχειρήσεις και πολίτες

    ·Μέτρα ενεργειακής απόδοσης, που καθιστούν δυνατή την ενεργό συμμετοχή των πελατών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, την αυτοκατανάλωση με βάση τις ΑΠΕ και την ενεργειακή απόδοση, ιδίως με την εγκατάσταση και λειτουργία έξυπνων υποδομών μέτρησης

    ·Μέτρα για τις βιώσιμες μεταφορές, ιδίως προώθηση της ευρείας χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων

    ·Ανάπτυξη συστήματος χρηματοδότησης για την τόνωση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των νεοφυών και των καινοτόμων επιχειρήσεων

    ·Σχεδιασμός και σύσταση εθνικού αναπτυξιακού οργανισμού, με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση.

    ·Μέτρα για τη βελτίωση της είσπραξης των φόρων και την επέκταση της φορολογικής βάσης, με τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος φορολογικής διοίκησης και τη θέσπιση νόμου για την αντιμετώπιση του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού 

    ·Βελτίωση του πλαισίου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας μέσω της πλήρους εφαρμογής και λειτουργίας του νομικού και θεσμικού πλαισίου για την αφερεγγυότητα

    ·Βελτίωση της ψηφιοποίησης με την επέκταση δικτύων πολύ υψηλής χωρητικότητας σε υποεξυπηρετούμενες περιοχές 

    ·Συστήματα στήριξης του ψηφιακού μετασχηματισμού των σχολείων με στόχο την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων

    Η Κύπρος αντιμετωπίζει πρόσθετες προκλήσεις πέραν εκείνων που καλύπτει το ΣΑΑ. Σ’ αυτές περιλαμβάνεται η ανάγκη ανάληψης πρόσθετης δράσης για την πράσινη μετάβαση, ιδίως για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού του νησιού όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης και των βιώσιμων λύσεων στον τομέα των μεταφορών. Η Κύπρος θα επωφεληθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από τη βελτίωση του επιχειρηματικού της περιβάλλοντος, ιδίως με τη λήψη μέτρων για τις κρατικές οντότητες, την περαιτέρω μείωση του μη εξυπηρετούμενου χρέους, καθώς και τη λήψη μέτρων για τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα βοηθήσει επίσης την Κύπρο να σημειώσει περαιτέρω πρόοδο όσον αφορά την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, για τους οποίους η Κύπρος παρουσιάζει επί του παρόντος περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης, και συγκεκριμένα τους στόχους «Οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια» (ΣΒΑ 7), «Αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη» (ΣΒΑ 8), «Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες (ΣΒΑ 11)», «Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή» (ΣΒΑ 12) και «Δράση για το κλίμα» (ΣΒΑ 13).

    Η δράση για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης στην Κύπρο προχωρά με βραδύ ρυθμό — αξίζει να ληφθούν περαιτέρω μέτρα

    Παρά την ανάληψη κάποιας δράσης από την Κύπρο, θα χρειαστούν περισσότερα για να επιτευχθούν οι πράσινοι στόχοι που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων Fit for 55. Η πράσινη μετάβαση πραγματοποιείται με αργούς ρυθμούς και χρειάζεται τόνωση. Ειδικότερα, απαιτείται δράση για την αξιοποίηση του δυναμικού του νησιού όσον αφορά την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού για την πράσινη οικονομία και την ανάπτυξη πιο βιώσιμων λύσεων στον τομέα των μεταφορών.

    Η Κύπρος εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα εισαγόμενα προϊόντα πετρελαίου, παρότι μειώνει την εξάρτησή της. Το γεγονός αυτό καθιστά την οικονομία της πολύ ευάλωτη στις διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου στις διεθνείς αγορές και δημιουργεί εξάρτηση από τις εισαγωγές (βλ. παραρτήματα 6 και 12). Η Κύπρος βασίζεται στην εισαγόμενη ενέργεια με τη μορφή μαζούτ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικού κόστους που σχετίζεται με το κόστος των δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου που μετακυλίεται στους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, σε συνδυασμό με την απομονωμένη νησιωτική της θέση και τον υψηλό βαθμό συγκέντρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, η μείωση της εξάρτησής της από τα ορυκτά καύσιμα αποτελεί ουσιαστικό μέρος της διαφύλαξης της ασφάλειας του εφοδιασμού. Ως εκ τούτου, η Κύπρος παρουσιάζει μία από τις υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Η Κύπρος λαμβάνει μέτρα για τον τερματισμό αυτής της ενεργειακής απομόνωσης με την κατασκευή του έργου EuroAsia Interconnector, όπως προβλέπεται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Αυτό θα συμβάλει στην επίτευξη στρατηγικής αυτονομίας στον τομέα της ενέργειας, θα μειώσει τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και θα διευκολύνει την Κύπρο να ενσωματώσει περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο ενεργειακό της μείγμα. Οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για την ελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και την τροποποίηση του κανονιστικού πλαισίου για την αποθήκευση ενέργειας συνιστούν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η ταχεία εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων αυτών θα στηρίξει την πράσινη μετάβαση στην Κύπρο, παρότι απαιτούνται επίσης πρόσθετα μέτρα.

    Η αύξηση της παραγωγής βιώσιμης ενέργειας προϋποθέτει συνεχή δράση για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Το νησί διαθέτει αναξιοποίητο δυναμικό παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ιδίως της ηλιακής ενέργειας. Μολονότι έχει προβεί πρόσφατα σε ορισμένες βελτιώσεις, υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω εξορθολογισμό του πλαισίου αδειοδότησης όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τον προσδιορισμό περιοχών πρώτης επιλογής. Η Κύπρος θα πρέπει να αυξήσει το συνολικό επίπεδο των φιλοδοξιών της για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τις προτάσεις του σχεδίου RePowerEU, λαμβάνοντας υπόψη το αναξιοποίητο δυναμικό της. Μπορεί να επιτύχει τους νέους προτεινόμενους τομεακούς στόχους της υπό διαπραγμάτευση οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με τη λήψη μέτρων για την επιτάχυνση της προόδου όσον αφορά την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τομείς τελικής χρήσης, όπως η θέρμανση και η ψύξη, τα κτίρια, οι μεταφορές και η βιομηχανία. Οι συμφωνίες αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και οι συμβάσεις επί διαφοράς μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλα οικονομικά μέσα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ανάπτυξη περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συνδέεται άρρηκτα με σημαντικές βελτιώσεις και τον εκσυγχρονισμό του δικτύου, ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτή η πρόσθετη δυναμικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να ενσωματωθεί στο δίκτυο χωρίς να δημιουργούνται προβλήματα σταθερότητας του δικτύου. Τέλος, αυτό θα απαιτήσει εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας σε κλίμακα δικτύου και τη σύζευξη μικρής κλίμακας παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (π.χ. ηλιακοί συλλέκτες στέγης) με λύσεις αποθήκευσης μικρής κλίμακας, όπως συσσωρευτές.

    Η μείωση της ενεργειακής ζήτησης αποτελεί άλλη μια θεμελιώδη πτυχή της πράσινης μετάβασης της κυπριακής οικονομίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ταχεία εφαρμογή φιλόδοξων μέτρων ενεργειακής απόδοσης και βιώσιμων λύσεων στον τομέα των μεταφορών. Για τον σκοπό αυτόν, τα συστήματα ενεργειακής απόδοσης που θέσπισε η κυβέρνηση το 2021 θα μπορούσαν να επεκταθούν ώστε να καλύπτουν μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων νοικοκυριών. Κατά συνέπεια, θα μειωθεί τόσο η κατανάλωση ενέργειας όσο και ο κίνδυνος ενεργειακής φτώχειας (βλ. παράρτημα 8).

    Στην Κύπρο, καθώς ξεκινά η πράσινη μετάβαση, οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε βασικούς τομείς έχουν αυξηθεί τα τελευταία έτη, οι οποίες συνδέονται με την έλλειψη σχετικών δεξιοτήτων και τη δημιουργία εμποδίων στη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το 2022 αναφέρθηκαν ελλείψεις εργατικού δυναμικού στην Κύπρο σε 11 επαγγέλματα που απαιτούσαν ειδικές δεξιότητες ή γνώσεις για την πράσινη μετάβαση. Το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας αυξήθηκε σε βασικούς τομείς, όπως οι κατασκευές (από 0,6 % το 2015 σε 1,3 % το 2021) και η μεταποίηση (από 0,6 % το 2015 σε 3,1 % το 2021), με μόνο τον τομέα της μεταποίησης να υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ (1,9 %) το 2021 ( 6 ). Η αναβάθμιση των δεξιοτήτων και η επανειδίκευση για την πράσινη μετάβαση, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που θα επηρεαστούν περισσότερο, καθώς και η προώθηση των αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς αποτελούν βασικούς τρόπους για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μηδενικές καθαρές εκπομπές και τη διασφάλιση ότι η μετάβαση είναι κοινωνικά δίκαιη (βλ. παράρτημα 8).

    Η Κύπρος αγωνίζεται να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της ΕΕ και οι μεταφορές διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο. Είναι ο πιο ενεργοβόρος τομέας στην οικονομία, καθώς αντιπροσωπεύει το 40 % της τελικής ζήτησης ενέργειας και ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας σε όλους τους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών (μεταφορές, κτίρια και γεωργία). Η ανάπτυξη ηλεκτρικών οχημάτων υστερεί σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ, καθώς παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό πωλήσεων ηλεκτρικών οχημάτων στην ΕΕ ( 7 ). Σ’ αυτούς τους τομείς, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να ληφθούν πρόσθετα μέτρα και να επιταχυνθεί η εφαρμογή των υφιστάμενων μέτρων, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της δέσμης μέτρων Fit for 55 (βλ. παράρτημα 6). Η ταχεία και αποφασιστική εφαρμογή της μεταρρύθμισης της πράσινης φορολογίας που προβλέπεται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών από τους εν λόγω τομείς. Η Κύπρος θα επωφεληθεί επίσης από περαιτέρω μέτρα ενεργειακής απόδοσης που θα προσδιοριστούν στο πλαίσιο της τρέχουσας διαδικασίας αναθεώρησης του οικείου εθνικού σχεδίου για την ενέργεια και το κλίμα.

    Η επιτάχυνση ενός βιώσιμου συστήματος διαχείρισης των υδάτων θα ωφελήσει τόσο το περιβάλλον όσο και την οικονομία. Λόγω της νησιωτικής της θέσης στην Ανατολική Μεσόγειο, η Κύπρος παρουσιάζει συγκριτικά χαμηλές βροχοπτώσεις και υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες συμβάλλουν στα υψηλότερα επίπεδα καταπόνησης των υδάτινων πόρων στην ΕΕ. Η λειψυδρία και η υπεράντληση υδάτων έχουν αρνητικό αντίκτυπο σε σημαντικούς οικονομικούς τομείς, όπως ο τουρισμός και η γεωργία. Η γεωργία είναι ο κλάδος με τη μεγαλύτερη κατανάλωση νερού στην Κύπρο, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιφέρουν πρόσθετη υποβάθμιση και απερήμωση των εδαφών με αποτέλεσμα χαμηλότερες αποδόσεις καλλιεργειών. Η δημιουργία βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων και η αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας θα συμβάλουν στη μείωση της υψηλής καταπόνησης των υδάτινων πόρων και των αρνητικών επιπτώσεων στους τομείς που εξαρτώνται από το νερό. Θα συμβάλουν επίσης στην προστασία της βιοποικιλότητας και της δημόσιας υγείας και θα περιορίσουν μελλοντικά την ανάγκη για δαπανηρή αφαλάτωση του νερού και εισαγωγές νερού. Από το 1980 έως το 2020, από τις ζημιές που οφείλονταν σε καταστροφές, μόνο το 2 % ( 8 ) περίπου ήταν ασφαλισμένο στην Κύπρο. Η Κύπρος φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις δασικές πυρκαγιές. Το υφιστάμενο χάσμα προστασίας ( 9 ) όσον αφορά τις δασικές πυρκαγιές υποδηλώνει ότι η ασφαλιστική κάλυψη παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με τον προβλεπόμενο κίνδυνο, και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλειες που πρέπει να καλυφθούν από τον δημόσιο τομέα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται δυνητικά κίνδυνος για τα δημόσια οικονομικά.

    Η Κύπρος απέχει πολύ από την πραγματική κυκλική οικονομία — θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα. Οι Κύπριοι και οι Κύπριες παράγουν περισσότερα απόβλητα κατά κεφαλήν από τον μέσο όρο της ΕΕ και το ποσοστό ανακύκλωσης ανήλθε σε 14,9 % το 2021, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (48,5 %) (βλ. παράρτημα 9). Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η Κύπρος δεν πέτυχε τον στόχο της ΕΕ για 50 % έως το 2020 και, παρά την προβλεπόμενη εφαρμογή των μέτρων για τη χωριστή συλλογή, δεν έχει ακόμη επιτύχει τον στόχο για το 2025. Η υγειονομική ταφή μεγάλου μέρους των αστικών αποβλήτων εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα (62 % έναντι 23 % του μέσου όρου της ΕΕ). Για την περίοδο 2014-2020, η Κύπρος κάλυψε περίπου το 47 % των εκτιμώμενων αναγκών της σε περιβαλλοντικές επενδύσεις. Θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα με πρόσθετα κονδύλια από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης για την αντιμετώπιση των ζητημάτων της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων και της κυκλικής οικονομίας.

    Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με μέτρα που περιλαμβάνουν κρατικές οντότητες

    Η Κύπρος εξακολουθεί να σημειώνει χαμηλές επιδόσεις σε ορισμένες πτυχές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, οι οποίες υπονομεύουν την παραγωγικότητα. Η εύρυθμη λειτουργία και η ανταγωνιστικότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική αποδοτικότητα και την ανάπτυξη. Η Κύπρος υστερεί από πολλές απόψεις, καθώς παρουσιάζει χαμηλές επιδόσεις (περίπου στο 20ο εκατοστημόριο) ή χαμηλότερες από τη διάμεση επίδοση στην ΕΕ όσον αφορά την είσοδο των επιχειρήσεων, την πρόσβαση στις αγορές και το εμπόριο, την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, την κανονιστική επιβάρυνση και τους σχετικούς δείκτες ( 10 ). Το επίπεδο των περιορισμών στη νομοθετική κατοχύρωση των επαγγελμάτων υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο της ΕΕ για ορισμένα βασικά επαγγέλματα ( 11 ), ενώ η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων παρεμποδίζεται από συχνά προβλήματα καθυστερήσεων πληρωμών, με αρνητικές επιπτώσεις ιδίως στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (βλ. επίσης παράρτημα 12). Επιπλέον, η συχνότητα των απευθείας αναθέσεων και των κριτηρίων ανάθεσης μόνο βάσει τιμής σηματοδοτεί ανεπαρκές επίπεδο ανταγωνισμού, με αποτέλεσμα δυνητικά χαμηλή σχέση ποιότητας-τιμής στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων.

    Ένας από τους τομείς που υπονομεύει το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Κύπρο είναι η διακυβέρνηση των κρατικών οντοτήτων (βλ. επίσης παράρτημα 13 και την έκθεση χώρας 2022 για την Κύπρο). Δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικά κενά όσον αφορά τα διεθνή πρότυπα ( 12 ). Μολονότι η δράση στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αντιμετωπίζει ορισμένες πτυχές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, όπως η πρόσβαση σε χρηματοδότηση και η έρευνα και καινοτομία, η διακυβέρνηση των κρατικών οντοτήτων δεν καλύπτεται. Ειδικότερα, οι κρατικές οντότητες στον τομέα της ενέργειας κατέχουν μεγάλο μερίδιο της αγοράς, γεγονός που εμποδίζει τον ανταγωνισμό και το εμπόριο. Αυτό υπονομεύει το επιχειρηματικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποιότητα των υπηρεσιών που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις και/ή η τιμολόγησή τους. Για παράδειγμα, η ηλεκτρική ενέργεια (βλ. παρακάτω) αναφέρθηκε ως ένα από τα κύρια προβλήματα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στην Κύπρο. ( 13 )

    Ενόψει μιας πιο θεμελιώδους μεταρρύθμισης, η διακυβέρνηση των κρατικών οντοτήτων θα επωφεληθεί από τη βελτίωση των διαδικασιών διορισμού των διοικητικών συμβουλίων, την αξιολόγηση των επιδόσεων των διοικητικών συμβουλίων και την κεντρική παρακολούθηση. Οι κυπριακές αρχές ζήτησαν τεχνική βοήθεια από το ΔΝΤ για τις προτάσεις μεταρρύθμισης της διακυβέρνησης των κρατικών οντοτήτων, η οποία ενδέχεται να διαρκέσει ολόκληρο το έτος 2023. Εν αναμονή των αποτελεσμάτων και πριν διατυπωθούν προτάσεις, ορισμένα μέτρα θα μπορούσαν να είναι επωφελή σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Για παράδειγμα, η δημιουργία κεντρικής μονάδας παρακολούθησης στο Υπουργείο Οικονομικών θα συνέβαλε στην καθοδήγηση των οικονομικών, επιχειρησιακών και μη οικονομικών επιδόσεων των κρατικών οντοτήτων σε σχέση με τους βασικούς δείκτες επιδόσεων. Θα μπορούσε επίσης να επιφορτιστεί με τη σύνταξη ετήσιας συγκεντρωτικής έκθεσης σχετικά με τις επιδόσεις των κρατικών οντοτήτων, η οποία θα μπορούσε να βελτιώσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία προς το ευρύ κοινό. Η αξιολόγηση των επιδόσεων των διοικητικών συμβουλίων θα μπορούσε να μεταφερθεί στον κεντρικό φορέα του Υπουργείου Οικονομικών σε αντίθεση με την τρέχουσα πρακτική της κυρίως αυτοαξιολόγησης. Ο διορισμός των μελών διοικητικού συμβουλίου των κρατικών οντοτήτων θα μπορούσε να αναθεωρηθεί ώστε να επιτευχθεί μια πιο ανοικτή και αξιοκρατική επιλογή των υποψηφίων.

    Η ανεπαρκής διακυβέρνηση των κρατικών οντοτήτων περιορίζει την πράσινη μετάβαση. Η βελτίωση της διακυβέρνησης θα συμβάλει στη διασφάλιση της έγκαιρης ολοκλήρωσης βασικών έργων δημόσιων επενδύσεων, ιδίως στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Ο κατεστημένος διαχειριστής ηλεκτρικής ενέργειας (η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, ΑΗΚ), με μερίδιο αγοράς 83,2 % στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και 96,4 % στην προμήθεια) ( 14 ), αποτελεί κρατικό οργανισμό που θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της πράσινης μετάβασης. Για τον σκοπό αυτό, θα μπορούσε να επενδύσει στον εκσυγχρονισμό και στη βελτίωση του δικτύου και των εγκαταστάσεων αποθήκευσης ενέργειας σε κλίμακα δικτύου· να αυξήσει το μερίδιο της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές με τη χρήση ήδη αποκτηθεισών αδειών λειτουργίας ( 15 ) και να επιταχύνει την ανάπτυξη έξυπνων υποδομών μέτρησης. Η επιτάχυνση της μετάβασης σε λιγότερο ρυπογόνα καύσιμα και σε περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του υψηλού κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας (βλ. παράρτημα 7). Επίσης, ένας από τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής της ΑΗΚ (η ατμοηλεκτρική μονάδα Δεκέλειας) εξακολουθεί να λειτουργεί παρά το γεγονός ότι παραβιάζει ήδη την οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές. Επί του παρόντος δεν υπάρχει σε λειτουργία εφεδρική δυναμικότητα για την αντικατάστασή της.

    Διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας μέσω της μείωσης των κινδύνων που απορρέουν από τα μη εξυπηρετούμενα περιουσιακά στοιχεία

    Η Κύπρος εξακολουθεί να διαθέτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μη εξυπηρετούμενων δανείων στην ΕΕ, παρά τη σημαντική μείωση που σημειώθηκε τα τελευταία έτη. Πέτυχε μια πρώτη σημαντική μείωση το 2018, ακολουθούμενη από άλλες σημαντικές μειώσεις το 2020 και το 2021. Μέχρι στιγμής, ο τραπεζικός τομέας έχει αποδειχθεί ανθεκτικός στους πρόσφατους κλυδωνισμούς, στην πανδημία COVID-19 και στον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ κατόρθωσε παράλληλα να απομακρύνει περαιτέρω τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Οι διαγραφές, οι συμφωνίες ανταλλαγής χρέους με περιουσιακά στοιχεία, η αποκατάσταση δανείων (μεταφορά των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε κατηγορίες εξυπηρετούμενων) και οι εκταμιεύσεις διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της μείωσης κατά τα τελευταία έτη. Ωστόσο, ο βασικός παράγοντας που οδήγησε στη μείωση ήταν οι πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων από συστημικές τράπεζες σε εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων και η μεταβίβαση επισφαλών περιουσιακών στοιχείων της Συνεργατικής Κυπριακής Τράπεζας στην κρατική εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων ΚΕΔΙΠΕΣ το 2018. Τον Σεπτέμβριο του 2022 το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων ανήλθε σε 5,2 %, πολύ χαμηλότερα από το 38,6 % στο τέλος του 2014. Ωστόσο, το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Κύπρο παραμένει υψηλό σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ και τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 1,8 %.

    Το πλαίσιο για τις κατασχέσεις είναι καίριας σημασίας για τη μείωση του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία, με τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων να κατέχουν πλέον την πλειονότητα των επισφαλών δανείων. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που μεταβιβάζονται σε εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων εξακολουθούν να επιβαρύνουν την οικονομία λόγω του υψηλού ιδιωτικού χρέους και των λιγότερων επιχειρηματικών ευκαιριών για τις τράπεζες στην εγχώρια αγορά. Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2022 οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων κατείχαν χαρτοφυλάκιο περίπου το 87 % του συνόλου των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία, ενώ οι τράπεζες είχαν περίπου το 13 %. Ως εκ τούτου, οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των υψηλών ποσοστών μη εξυπηρετούμενων δανείων μεταξύ των νοικοκυριών και των μη χρηματοδοτικών εταιρειών. Οι διαδικασίες κατάσχεσης έχουν ανασταλεί αρκετές φορές από τον Μάρτιο του 2020 συνεχίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022. Οι πρόσφατες αναστολές ήταν πιο περιορισμένες ως προς το πεδίο εφαρμογής, αλλά η συχνότητα και η διάρκεια των αναστολών των κατασχέσεων έχουν περιορίσει την ικανότητα των τραπεζών να προβαίνουν σε οργανική απομόχλευση των χαρτοφυλακίων μη εξυπηρετούμενων δανείων και μείωσε την ικανότητα των διαχειριστών δανείων και των εταιρειών εξαγοράς πιστώσεων να εξυγιάνουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Η ΚΕΔΙΠΕΣ, η κρατική εταιρεία περιουσιακών στοιχείων (καθώς και η μεγαλύτερη εταιρεία εξαγοράς πιστώσεων) είχε επίσης επηρεαστεί αρνητικά, αντιμετωπίζοντας σημαντικές καθυστερήσεις στην προγραμματισμένη εξυγίανση του τμήματος της αγοράς που αφορά τις κατοικίες. Η τελευταία αναστολή κατασχέσεων έληξε στις 31 Ιανουαρίου 2023, γεγονός που αποτέλεσε θετική εξέλιξη. Ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό πλαίσιο κατασχέσεων είναι καίριας σημασίας για την ενθάρρυνση των δανειοληπτών να αναδιαρθρώσουν τα δάνειά τους, την αντιμετώπιση των στρατηγικών κακοπληρωτών, την περαιτέρω μείωση του αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία και τη βελτίωση της πειθαρχίας στην αποπληρωμή οφειλών στην Κύπρο.

    Οι εναπομένουσες ανεπάρκειες του δικαστικού συστήματος αποδυναμώνουν την εκτέλεση των απαιτήσεων, οι οποίες είναι επίσης καίριας σημασίας για τη βελτίωση της πειθαρχίας στην αποπληρωμή οφειλών. Η έκδοση του τροποποιημένου νόμου περί πολιτικής δικονομίας, ο οποίος αναμένεται να διευκολύνει την εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων για την κατάσχεση κινητής περιουσίας, θα βελτιώσει το νομικό πλαίσιο για την εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων και συμβατικών αξιώσεων. Η έγκριση του εν λόγω νόμου από το Κοινοβούλιο εκκρεμεί από τον Μάρτιο του 2020. Για τη βελτίωση της πειθαρχίας στην αποπληρωμή οφειλών, είναι σημαντικό να συντομευθούν οι δικαστικές διαδικασίες για υποθέσεις που αφορούν οικονομικές διαφορές. Η πρόοδος στο Τμήμα Αφερεγγυότητας παραμένει επίσης αργή.

    Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται μέτρα για την αντιμετώπιση σειράς διαρθρωτικών προκλήσεων της χώρας μέσω:

    ·βελτίωσης της πρόσβασης σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη και επίτευξης της μετάβασης στην ψηφιακή υγεία·

    ·πραγματοποίησης συνεχιζόμενων επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση και ψηφιοποίησης αρκετών υπηρεσιών της κεντρικής κυβέρνησης, καθώς και θέσπισης νόμων και κανονισμών για την αύξηση του ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας·

    ·συμβολής στη βελτίωση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος για τη διαχείριση μη εξυπηρετούμενων δανείων, μεταξύ άλλων με τη θέσπιση διατάξεων που βελτιώνουν το επιχειρησιακό περιβάλλον των εταιρειών εξαγοράς πιστώσεων και των διαχειριστών πιστώσεων (τον Ιούλιο του 2022)·

    ·βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος με την προώθηση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση, στην έρευνα και στην καινοτομία·

    ·βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης και καταπολέμησης της διαφθοράς με τη θέσπιση νόμων για τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων (τον Φεβρουάριο του 2022) και νόμων για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (τον Ιανουάριο του 2022)·

    ·αύξησης της ποιότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, καθώς και της συνάφειάς τους με την αγορά εργασίας σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών και πράσινων δεξιοτήτων, και προώθησης της απασχόλησης των νέων.

    Η Κύπρος θα πρέπει να επιταχύνει την υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, μεταξύ άλλων με τη διασφάλιση επαρκούς διοικητικής ικανότητας, και να οριστικοποιήσει ταχέως το προσάρτημα και το κεφάλαιο για το REPowerEU με σκοπό την ταχεία έναρξη της υλοποίησής του.

    Εκτός από τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις που ορίζονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η Κύπρος θα επωφεληθεί από:

    ·τη διασφάλιση ενός εύρυθμα λειτουργούντος και ανταγωνιστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ιδίως με τη βελτίωση της διακυβέρνησης των κρατικών οντοτήτων, μεταξύ άλλων στον τομέα της ενέργειας, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, γεγονός που θα συμβάλει επίσης στην επίτευξη της πράσινης μετάβασης·

    ·τη σημαντική βελτίωση και εκσυγχρονισμό του δικτύου (συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων αποθήκευσης ενέργειας σε κλίμακα δικτύου) για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού του νησιού όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και τη μείωση της εξάρτησής του από ορυκτά καύσιμα·

    ·την επιτάχυνση της ανάπτυξης μέτρων ενεργειακής απόδοσης και της ανάπτυξης βιώσιμων λύσεων στον τομέα των μεταφορών, ώστε να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της Κύπρου και να εκπληρωθούν οι υποχρεώσεις της ΕΕ·

    ·την ταχεία δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος διαχείρισης των υδάτων για τη μείωση της πίεσης στους τομείς που εξαρτώνται από το νερό και στο περιβάλλον·

    ·την προώθηση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση·

    ·τη διατήρηση λειτουργικού και αποτελεσματικού πλαισίου κατασχέσεων για τη μείωση του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία και τη βελτίωση της πειθαρχίας στην αποπληρωμή οφειλών στην Κύπρο·

    ·την ενίσχυση του νομικού πλαισίου εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων και των συμβατικών αξιώσεων και την επίσπευση των δικαστικών διαδικασιών για υποθέσεις που αφορούν οικονομικές διαφορές.

    Διατομεακοί δείκτες    

    Α1. Στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης

    Α2. Πρόοδος στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων

    A3. Επισκόπηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας

    A4. Άλλα μέσα της ΕΕ για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη

    Α5. Ανθεκτικότητα

    Περιβαλλοντική βιωσιμότητα    

    Α6. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

    Α7. Ενεργειακή ασφάλεια και οικονομική προσιτότητα της ενέργειας

    Α8. Δίκαιη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα

    Παραγωγικότητα    

    Α9. Παραγωγικότητα, αποδοτικότητα και κυκλικότητα των πόρων

    A10. Ψηφιακός μετασχηματισμός

    A11. Καινοτομία

    Α12. Βιομηχανία και ενιαία αγορά

    A13. Δημόσια διοίκηση

    Δικαιοσύνη    

    Α14. Προκλήσεις στον τομέα της απασχόλησης, των δεξιοτήτων και της κοινωνικής πολιτικής βάσει του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων

    A15. Εκπαίδευση και κατάρτιση

    A16. Υγεία και συστήματα υγείας

    A17. Οικονομικές και κοινωνικές επιδόσεις σε περιφερειακό επίπεδο

    Μακροοικονομική σταθερότητα    

    Α18. Βασικές εξελίξεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα

    Α19. Φορολογία

    Α20. Πίνακας με βασικούς οικονομικούς και χρηματοοικονομικούς δείκτες

    Α21. Ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους

    A22. Μήτρα αξιολόγησης της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών

    ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ πινάκων

    A2.1.    Συνοπτικός πίνακας των ειδικών ανά χώρα συστάσεων για την περίοδο 2019-2022    32

    A3.1.    Βασικά στοιχεία του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου    35

    A5.1.    Δείκτες ανθεκτικότητας που συνοψίζουν την κατάσταση σε όλες τις διαστάσεις και τους τομείς του πίνακα ανθεκτικότητας    42

    A6.1.    Δείκτες παρακολούθησης της προόδου όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από μακροοικονομική άποψη    47

    A7.1.    Βασικοί ενεργειακοί δείκτες    51

    A8.1.    Βασικοί δείκτες για μια δίκαιη μετάβαση στην Κύπρο    53

    A9.1.    Γενικοί και συστημικοί δείκτες για την κυκλικότητα    56

    A10.1.    Βασικοί στόχοι για την ψηφιακή δεκαετία που παρακολουθούνται με δείκτες DESI    60

    A11.1.    Βασικοί δείκτες καινοτομίας    63

    A12.1.    Βιομηχανία και ενιαία αγορά    67

    A13.1.    Δείκτες για τη δημόσια διοίκηση    70

    A14.1.    Κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων για την Κύπρο    71

    A14.2.    Κατάσταση της Κύπρου όσον αφορά τους στόχους για την απασχόληση, τις δεξιότητες και τη μείωση της φτώχειας έως το 2030    72

    A15.1.    Στόχοι σε επίπεδο ΕΕ και άλλοι δείκτες πλαισίου βάσει του στρατηγικού πλαισίου για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης    76

    A16.1.    Βασικοί δείκτες υγείας    78

    A17.1.    Κύριοι κοινωνικοοικονομικοί δείκτες ανά βαθμό αστικοποίησης, Κύπρος, 2021    81

    A18.1.    Δείκτες χρηματοπιστωτικής ευρωστίας    83

    A19.1.    Δείκτες φορολογίας    85

    A20.1.    Βασικοί οικονομικοί και χρηματοοικονομικοί δείκτες    88

    A21.1.    Ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους – Κύπρος    91

    A21.2.    Χάρτης θερμότητας των κινδύνων δημοσιονομικής βιωσιμότητας – Κύπρος    

    A22.1.    Μήτρα αξιολόγησης των μακροοικονομικών ανισορροπιών    93

    ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ διαγραμμάτων

    A1.1.    Πρόοδος ως προς την επίτευξη των ΣΒΑ στην Κύπρο την τελευταία πενταετία    28

    A2.1.    Πρόοδος της Κύπρου όσον αφορά τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2019-2022 (Ευρωπαϊκό Εξάμηνο 2023)    31

    A3.1.    Κατάσταση εκπλήρωσης των οροσήμων και των στόχων    36

    A3.2.    Σύνολο επιχορηγήσεων που έχουν εκταμιευθεί στο πλαίσιο του ΜΑΑ    36

    A3.3.    Σύνολο δανείων που έχουν εκταμιευθεί στο πλαίσιο του ΜΑΑ    37

    A3.4.    Εκταμιεύσεις ανά πυλώνα    37

    A4.1.    Ταμεία της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027 στην Κύπρο: προϋπολογισμός ανά ταμείο    38

    A4.2.    Συνέργειες μεταξύ των ταμείων της πολιτικής συνοχής και του ΜΑΑ με τους έξι πυλώνες του στην Κύπρο    39

    A4.3.    Συμβολή των ταμείων της πολιτικής συνοχής στους ΣΒΑ κατά την περίοδο 2014-2020 και 2021-2027 στην Κύπρο    39

    A6.1.    Θεματικός τομέας — Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών σε εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου CO2, 2005-2021    44

    A6.2.    Ενεργειακό μείγμα (επάνω) και μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας (κάτω), 2021    44

    A6.3.    Περιβαλλοντικές επενδυτικές ανάγκες και τρέχουσες επενδύσεις, ετησίως 2014-2020    45

    A7.1    Τιμές λιανικής της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο για τη βιομηχανία (επάνω) και τα νοικοκυριά (κάτω)    49

    A8.1.    Προκλήσεις της δίκαιης μετάβασης στην Κύπρο    53

    A8.2.    Διανεμητικές επιπτώσεις των τιμών της ενέργειας λόγω της αύξησης των ενεργειακών δαπανών (2021-2023)    54

    A9.1.    Η τάση στη χρήση υλικών    55

    A9.2.    Επεξεργασία αστικών αποβλήτων    56

    A11.1.    Δαπάνες για την έρευνα και ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2021    61

    A12.1.    Παραγωγικότητα της εργασίας [% της ΕΕ-27]    64

    A12.2.    Παραγωγικότητα της εργασίας ανά τομέα [2015 = 100]    64

    A12.3.    Επιχειρηματικό περιβάλλον και παράγοντες που ρυθμίζουν την παραγωγικότητα    66

    A13.1.    Κύπρος. α) Εκτίμηση επιπτώσεων των κανονιστικών ρυθμίσεων, β) Συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και γ) Εκ των υστέρων αξιολόγηση της νομοθεσίας    70

    A15.1.    Early leave Άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση (18-24 ετών) ανά φύλο και χώρα γέννησης το 2022    74

    A16.1.    Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, σε έτη    77

    A16.2.    Προβλεπόμενη αύξηση των δημόσιων δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη κατά την περίοδο 2019-2070    78

    A17.1.    Παραγωγικότητα της εργασίας, ΕΕ-27, Κύπρος, 2000-2020    80

    A18.1.    Εξέλιξη της πιστωτικής δραστηριότητας    83

    A19.1.    Φορολογική επιβάρυνση για το πρώτο και δεύτερο εργαζόμενο μέλος οικογένειας ως ποσοστό του συνολικού κόστους εργασίας, 2022    86

    A19.2.Μερίδιο του καθαρού αποθέματος εισερχόμενων και εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) που διακρατείται μέσω οντοτήτων ειδικού σκοπού (ΟΕΣ) ως ποσοστό επί του συνολικού εισερχόμενου και εξερχόμενου αποθέματος, 202187

    Στο παρόν παράρτημα αξιολογείται η πρόοδος της Κύπρου όσον αφορά τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) σε σχέση με τις τέσσερις διαστάσεις της ανταγωνιστικής βιωσιμότητας. Οι 17 ΣΒΑ και οι σχετικοί δείκτες τους παρέχουν ένα πλαίσιο πολιτικής με βάση την Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Στόχος είναι να εξαλειφθούν όλες οι μορφές φτώχειας, να καταπολεμηθούν οι ανισότητες και να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή και η περιβαλλοντική κρίση και, παράλληλα, να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν μένει στο περιθώριο. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν δεσμευτεί να τηρήσουν αυτή την ιστορική παγκόσμια συμφωνία-πλαίσιο και να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη μεγιστοποίηση της προόδου όσον αφορά τους ΣΒΑ. Το διάγραμμα που ακολουθεί βασίζεται στο σύνολο δεικτών της ΕΕ για τους ΣΒΑ που αναπτύχθηκε με σκοπό την παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά τους ΣΒΑ στο πλαίσιο της ΕΕ.

    Διάγραμμα Α1.1:    Πρόοδος ως προς την επίτευξη των ΣΒΑ στην Κύπρο την τελευταία πενταετία

    Για αναλυτικά σύνολα δεδομένων σχετικά με τους διάφορους ΣΒΑ, βλ. την ετήσια έκθεση της Eurostat με τίτλο «Sustainable development in the European Union» (Βιώσιμη ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση) · για λεπτομέρειες σχετικά με τα εκτενή στοιχεία ανά χώρα που αφορούν τη βραχυπρόθεσμη πρόοδο των κρατών μελών: Key findings — Sustainable development indicators — Eurostat (europa.eu) [Βασικά πορίσματα — Δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης — Eurostat (europa.eu)]. Η κατάσταση κάθε ΣΒΑ σε μια χώρα είναι η συγκέντρωση όλων των δεικτών για τον συγκεκριμένο στόχο σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Η άριστη κατάσταση δεν σημαίνει ότι μια χώρα πλησιάζει στην επίτευξη συγκεκριμένου ΣΒΑ, αλλά υποδηλώνει ότι επιτυγχάνει καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Η βαθμολογία προόδου αποτελεί απόλυτο μέσο μέτρησης με βάση τις τάσεις των δεικτών την τελευταία πενταετία. Ο υπολογισμός δεν λαμβάνει υπόψη τιμές-στόχους, δεδομένου ότι οι περισσότεροι στόχοι πολιτικής της ΕΕ ισχύουν μόνο για το συνολικό επίπεδο της ΕΕ. Ανάλογα με τα διαθέσιμα δεδομένα για κάθε στόχο, δεν παρουσιάζονται και οι 17 ΣΒΑ για κάθε χώρα.

    Πηγή: Eurostat, τελευταία επικαιροποίηση στις αρχές Απριλίου 2023, με εξαίρεση τους δείκτες της έρευνας εργατικού δυναμικού (ΕΕΔ) της ΕΕ που δημοσιεύθηκαν στις 27 Απριλίου 2023. Τα στοιχεία αφορούν κυρίως τις περιόδους 2016-2021 ή 2017-2022.

    Παρότι η Κύπρος παρουσιάζει βελτίωση στους περισσότερους δείκτες ΣΒΑ που σχετίζονται με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, απομακρύνεται από τον ΣΒΑ 14 (Ζωή στο νερό). Πρέπει να συμβαδίσει με τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τους ΣΒΑ 7 (Οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια), ΣΒΑ 12 (Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή) και ΣΒΑ 13 (Δράση για το κλίμα). Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στην Κύπρο είναι χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ και η χώρα έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τους δείκτες κατανάλωσης ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του μεριδίου της ανανεώσιμης ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας (ΣΒΑ 7 και 13), από 9,8 % το 2016 σε 18,4 % το 2021. Ωστόσο, παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (21,8 %). Όσον αφορά την οικονομικά προσιτή ενέργεια (ΣΒΑ 7), το ποσοστό του κυπριακού πληθυσμού που αδυνατούσε να θερμάνει επαρκώς την κατοικία του ήταν πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2021, στο 19,4 % (ΕΕ 6,9 %). Επιπλέον, η υψηλή συγκέντρωση νιτρικών αλάτων στα υπόγεια ύδατα (41 mg/l έναντι 22,6 mg/l στην ΕΕ το 2020), σε συνδυασμό με το χαμηλό ποσοστό ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων (14,9 % έναντι 48,5 % στην ΕΕ το 2021) και το υψηλό αποτύπωμα υλικού (23,2 τόνοι ανά κάτοικο έναντι 13,7 τόνων στην ΕΕ), θέτουν σημαντικές προκλήσεις για το περιβάλλον. Οι μέσες εκπομπές CO2 ανά km από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα (ΣΒΑ 13) διαμορφώθηκαν σε 125 g CO2 ανά km, πολύ υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (108,2). Τα μέτρα του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) στο πλαίσιο του άξονα πολιτικής 2, όπως οι ανακαινίσεις ενεργειακής απόδοσης δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων και οι επενδύσεις στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων και στις βιώσιμες μεταφορές, θα συμβάλουν στην επίτευξη περαιτέρω προόδου όσον αφορά τους εν λόγω ΣΒΑ.

    Μολονότι η Κύπρος βελτιώνεται όσον αφορά διάφορους δείκτες ΣΒΑ που σχετίζονται με τη δικαιοσύνη, εξακολουθεί να χρειάζεται να καλύψει τη διαφορά σε σχέση με τους ΣΒΑ 4, 5, 7, 8 ( 16 ). Η Κύπρος υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ στους περισσότερους δείκτες που σχετίζονται με τη φτώχεια και την υγεία (ΣΒΑ 1 και 3). Ενώ οι επιδόσεις της υπολείπονται ελαφρώς από τον μέσο όρο της ΕΕ, απομακρύνεται από τον ΣΒΑ 10 (Μείωση των ανισοτήτων). Ειδικότερα, απομακρύνεται από τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τους δείκτες που σχετίζονται με τη μετανάστευση και την κοινωνική ένταξη. Το χάσμα μεταξύ πολιτών της ΕΕ και πολιτών τρίτων χωρών για τα άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση ανήλθε σε 29,9 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 17,6 εκατοστιαίων μονάδων κατά μέσο όρο στην ΕΕ το 2021. Επιπλέον, όσον αφορά τον ΣΒΑ 4 (Ποιοτική εκπαίδευση), το υψηλό ποσοστό ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο (10,2 % έναντι 9,7 % στην ΕΕ το 2021), σε συνδυασμό με τις χαμηλές βασικές δεξιότητες (43,7 % των ατόμων ηλικίας 15 ετών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση έναντι 22,5 % στην ΕΕ), θέτουν προκλήσεις για τις ευκαιρίες στους νέους. Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης στον υψηλότερο αριθμό νέων ηλικίας 15-29 ετών που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (15,4 % έναντι 13,1 % στην ΕΕ το 2021). Όσον αφορά την ισότητα των φύλων (ΣΒΑ 5), η χώρα πρέπει να καλύψει τη διαφορά όσον αφορά την απασχόληση των γυναικών, καθώς το χάσμα μεταξύ των φύλων παραμένει πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (12,2 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 10,8 εκατοστιαίων μονάδων στην ΕΕ το 2021), και όσον αφορά τις ανώτερες διευθυντικές θέσεις που κατέχουν γυναίκες (το 14,3 % των εδρών στο κοινοβούλιο και την κυβέρνηση κατέχεται από γυναίκες έναντι 32,5 % στην ΕΕ το 2022). Οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις στο πλαίσιο του άξονα πολιτικής 5 του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, στην προσέγγιση των νέων που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης και στη βελτίωση της πρόσβασης στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, καθώς και στις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας. Αυτό θα προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά και θα διευκολύνει τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας.

    Η Κύπρος παρουσιάζει βελτίωση όσον αφορά την παραγωγικότητα (ΣΒΑ 4, 8, 9), αλλά εξακολουθεί να πρέπει να καλύψει τη διαφορά σε σύγκριση με την ΕΕ. Όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες, η Κύπρος παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, καθώς το 50,2 % των ενηλίκων ηλικίας 16-74 ετών διαθέτουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες σε σύγκριση με το 53,9 % στην ΕΕ. Η χώρα σημειώνει πρόοδο όσον αφορά τον ΣΒΑ 8 (Αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη). Ωστόσο, εξακολουθεί να χρειάζεται να καλύψει τη διαφορά όσον αφορά τις επενδύσεις, καθώς το μερίδιό τους στο ΑΕΠ, ύψους 19,5 %, υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ (22,4 %) το 2021. Όσον αφορά τον ΣΒΑ 9 (Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές), η χώρα πρέπει να καλύψει τη διαφορά στις δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης, οι οποίες παραμένουν χαμηλές στο 0,89 % του ΑΕΠ το 2021 —ένα από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (2,27 % κατά μέσο όρο). Επιπλέον, το ποσοστό των νοικοκυριών με διαδικτυακή σύνδεση υψηλής ταχύτητας στην Κύπρο ανήλθε σε 41,4 % το 2021, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (70,2 %). Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας έχει ως στόχο την αντιμετώπιση εμποδίων, ιδιαίτερα όσον αφορά την ψηφιοποίηση και τη διαφοροποίηση της οικονομίας, και επενδύει στην έρευνα και στην καινοτομία ώστε να διευκολυνθεί η περαιτέρω πρόοδος στους εν λόγω ΣΒΑ.

    Η Κύπρος παρουσιάζει βελτίωση σε διάφορους δείκτες ΣΒΑ που σχετίζονται με τη μακροοικονομική σταθερότητα (ΣΒΑ 8, 16, 17), αλλά εξακολουθεί να χρειάζεται να καλύψει τη διαφορά σε σύγκριση με την ΕΕ. Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (25 480 EUR έναντι 27 800 EUR κατά μέσο όρο στην ΕΕ το 2021). Η Κύπρος παρουσιάζει βελτίωση σε πολλούς δείκτες όσον αφορά τον ΣΒΑ 16 (Ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί), καθώς το ποσοστό των ατόμων που κατήγγειλε εγκλήματα, βία ή βανδαλισμούς είναι χαμηλότερο το 2020 (10,4 % σε σύγκριση με το 12 % το 2015 και τον μέσο όρο της ΕΕ που ανήλθε σε 11,4 % το 2021). Ωστόσο, η Κύπρος απομακρύνεται από αυτόν τον ΣΒΑ, καθώς η χώρα πρέπει να καλύψει τη διαφορά όσον αφορά τις κρατικές δαπάνες για τα δικαστήρια, οι οποίες είναι πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (36,8 EUR κατά κεφαλήν έναντι 107 EUR για την ΕΕ το 2020). Επιπλέον, η εκλαμβανόμενη ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος (πολύ καλή και αρκετά καλή) είναι χαμηλότερη στην Κύπρο (50 % του πληθυσμού έναντι 53 % στην ΕΕ). Ο δείκτης αντίληψης της διαφθοράς παρουσιάζει χειρότερες επιδόσεις στην Κύπρο (53 σε σύγκριση με 64 στην ΕΕ, με 0 υψηλά επίπεδα διαφθοράς και 100 επίπεδα σχεδόν εξάλειψης). Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στο πλαίσιο της συνιστώσας 3.4 (Εκσυγχρονισμός των δημόσιων και τοπικών αρχών, βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος και καταπολέμηση της διαφθοράς) για την αντιμετώπιση μακροχρόνιων προκλήσεων στους τομείς της δικαιοσύνης και της καταπολέμησης της διαφθοράς.

    Δεδομένου ότι οι ΣΒΑ αποτελούν ένα γενικό πλαίσιο, τυχόν σύνδεσμοι με τους σχετικούς ΣΒΑ είτε επεξηγούνται είτε απεικονίζονται με εικονίδια στα άλλα παραρτήματα.

    Η Επιτροπή αξιολόγησε τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις της περιόδου 2019-2022 ( 17 ) που διατυπώθηκαν για την Κύπρο στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Οι συστάσεις αυτές αφορούν ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής που σχετίζονται με τους 14 από τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (βλ. παραρτήματα 1 και 3). Στην αξιολόγηση εξετάζονται τα μέτρα πολιτικής που έχει λάβει η Κύπρος μέχρι σήμερα ( 18 ), καθώς και οι δεσμεύσεις που έχει αναλάβει στο πλαίσιο του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) ( 19 ). Σ’ αυτό το στάδιο της υλοποίησης του ΣΑΑ, στο 64 % των ειδικών ανά χώρα συστάσεων που επικεντρώνονται σε διαρθρωτικά ζητήματα για την περίοδο 2019-2022 καταγράφηκε τουλάχιστον «κάποια πρόοδος», ενώ στο 36 % καταγράφηκε «περιορισμένη πρόοδος» (βλ. διάγραμμα A2.1). Καθώς συνεχίζεται η υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, εντός των επόμενων ετών αναμένεται σημαντική πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή των διαρθρωτικών ειδικών ανά χώρα συστάσεων.

    Διάγραμμα Α2.1:    Πρόοδος της Κύπρου όσον αφορά τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2019-2022 (Ευρωπαϊκό Εξάμηνο 2023)

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.



    Πίνακας Α2.1:    Συνοπτικός πίνακας των ειδικών ανά χώρα συστάσεων για την περίοδο 2019-2022

     

    (Συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα)

    Πίνακας (συνέχεια)

     

    (Συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα)

    Πίνακας (συνέχεια)

     

    Σημείωση:

    * Βλ. υποσημείωση  (18).
    ** Τα μέτρα του ΣΑΑ που περιλαμβάνονται στον παρόντα πίνακα συμβάλλουν στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων. Ωστόσο, απαιτούνται πρόσθετα μέτρα εκτός του ΣΑΑ για την πλήρη εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων και την αντιμετώπιση των υποκείμενων προκλήσεων. Τα μέτρα που αναφέρονται με την επισήμανση «υπό εφαρμογή» είναι μόνο εκείνα που περιλαμβάνονται στις αιτήσεις πληρωμής στο πλαίσιο του ΜΑΑ που υποβλήθηκαν και αξιολογήθηκαν θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) αποτελεί τον πυρήνα των προσπαθειών της ΕΕ που θα συμβάλουν στην ανάκαμψή της από την πανδημία COVID-19, στην επιτάχυνση της διττής μετάβασης και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι μελλοντικών κλυδωνισμών. Ο ΜΑΑ συμβάλλει επίσης στην υλοποίηση των ΣΒΑ, καθώς και στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων (βλ. παράρτημα 2). Η Κύπρος υπέβαλε το τρέχον σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητάς της (ΣΑΑ) στις 17 Μαΐου 2021. Η θετική αξιολόγηση της Επιτροπής στις 8 Ιουλίου 2021 και η έγκριση του Συμβουλίου στις 28 Ιουλίου 2021 άνοιξαν τον δρόμο για την εκταμίευση 1 δισ. EUR σε επιχορηγήσεις και 0,2 δισ. EUR σε δάνεια στο πλαίσιο του ΜΑΑ την περίοδο 2021-2026.

    Από την έναρξη ισχύος του κανονισμού ΜΑΑ και την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, οι γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις έχουν προκαλέσει σημαντικές διαταραχές σε ολόκληρη την ΕΕ. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών, ο (προσαρμοσμένος) κανονισμός ΜΑΑ επιτρέπει στα κράτη μέλη να τροποποιούν το οικείο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για διάφορους λόγους. Σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 2 του κανονισμού ΜΑΑ, η μέγιστη χρηματοδοτική συνεισφορά για την Κύπρο επικαιροποιήθηκε επιπλέον στις 30 Ιουνίου 2022 σε ποσό ύψους 916 εκατ. EUR σε επιχορηγήσεις. Κατά τον χρόνο δημοσίευσης της παρούσας έκθεσης χώρας δεν είχε υποβληθεί ακόμη καμία αναθεώρηση.

    Πίνακας Α3.1:    Βασικά στοιχεία του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου

    Πηγή: Πίνακας αποτελεσμάτων του ΜΑΑ

    Η πρόοδος της Κύπρου όσον αφορά την εφαρμογή του σχεδίου της δημοσιεύεται στον πίνακα αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα ( 20 ). Ο πίνακας αποτελεσμάτων παρέχει επίσης επισκόπηση της προόδου που σημειώνεται όσον αφορά την εφαρμογή του ΜΑΑ συνολικά, με διαφανή τρόπο. Στα διαγράμματα του παρόντος παραρτήματος παρουσιάζεται η τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τα ορόσημα και τους στόχους που πρέπει να εκπληρωθούν από την Κύπρο και στη συνέχεια να αξιολογηθούν από την Επιτροπή ως ικανοποιητικά επιτευχθέντα.

    Μέχρι στιγμής στην Κύπρο έχουν διατεθεί 242 εκατ. EUR στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η Επιτροπή κατέβαλε 157 εκατ. EUR στην Κύπρο στο πλαίσιο προχρηματοδότησης τον Σεπτέμβριο του 2021, ποσό που ισοδυναμεί με το 13 % της χρηματοδοτικής κατανομής. Η πρώτη αίτηση πληρωμής της Κύπρου αξιολογήθηκε θετικά από την Επιτροπή, η οποία έλαβε υπόψη τη γνώμη της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής, με αποτέλεσμα την εκταμίευση χρηματοδοτικής στήριξης ύψους 85 εκατ. EUR (χωρίς να υπολογίζεται η προχρηματοδότηση) στις 2 Δεκεμβρίου 2022. Τα σχετικά 14 ορόσημα καλύπτουν μέτρα στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στη δημόσια διοίκηση, καθώς και στους τομείς της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, της ενεργειακής απόδοσης, της κυκλικής οικονομίας, της καταπολέμησης της διαφθοράς και της διαφάνειας, των ηλεκτρονικών δεξιοτήτων και του λογιστικού ελέγχου και του δημοσιονομικού ελέγχου.

    Διάγραμμα Α3.1:    Κατάσταση εκπλήρωσης των οροσήμων και των στόχων

    Το διάγραμμα αυτό απεικονίζει το ποσοστό των οροσήμων και των στόχων που έχουν επιτευχθεί ικανοποιητικά. Ένα ορόσημο ή ένας στόχος εκπληρώνεται ικανοποιητικά μόλις ένα κράτος μέλος υποβάλει στην Επιτροπή στοιχεία που αποδεικνύουν ότι έχει επιτύχει το ορόσημο ή τον στόχο και η Επιτροπή αξιολογήσει θετικά την εκπλήρωση σε εκτελεστική απόφαση.

    Πηγή: Πίνακας αποτελεσμάτων του ΜΑΑ, https://ec.europa.eu/economy_finance/recovery-and-resilience-scoreboard/country_overview.html?lang=el

    Διάγραμμα Α3.2:    Σύνολο επιχορηγήσεων που έχουν εκταμιευθεί στο πλαίσιο του ΜΑΑ

    Σημείωση: Το διάγραμμα αυτό απεικονίζει το ποσό των επιχορηγήσεων που έχει εκταμιευθεί μέχρι στιγμής στο πλαίσιο του ΜΑΑ. Οι επιχορηγήσεις είναι μη επιστρεπτέες χρηματοδοτικές συνεισφορές. Το συνολικό ποσό των επιχορηγήσεων που χορηγούνται σε κάθε κράτος μέλος καθορίζεται από μια κλείδα κατανομής και το συνολικό εκτιμώμενο κόστος του αντίστοιχου ΣΑΑ.

    Πηγή: Πίνακας αποτελεσμάτων του ΜΑΑ

    Διάγραμμα Α3.4:    Εκταμιεύσεις ανά πυλώνα

    Σημείωση: Κάθε εκταμίευση αντικατοπτρίζει την πρόοδο στην εφαρμογή του ΜΑΑ, στους έξι πυλώνες πολιτικής. Στο διάγραμμα αυτό παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο οι εκταμιεύσεις στο πλαίσιο του ΜΑΑ (εξαιρουμένης της προχρηματοδότησης) σχετίζονται με τους πυλώνες. Τα ποσά υπολογίστηκαν με τη σύνδεση των οροσήμων και των στόχων που καλύπτονται από δεδομένη εκταμίευση με τη σήμανση του πυλώνα (πρωτογενής και δευτερογενής) των αντίστοιχων μέτρων τους.

    Πηγή: Πίνακας αποτελεσμάτων του ΜΑΑ

    Διάγραμμα A3.3:    Σύνολο δανείων που έχουν εκταμιευθεί στο πλαίσιο του ΜΑΑ

    Σημείωση: Το διάγραμμα αυτό απεικονίζει το ποσό των δανείων που έχει εκταμιευθεί μέχρι στιγμής στο πλαίσιο του ΜΑΑ. Τα δάνεια είναι επιστρεπτέες χρηματοδοτικές συνεισφορές. Το συνολικό ποσό των δανείων που χορηγούνται σε κάθε κράτος μέλος καθορίζεται από την αξιολόγηση του αιτήματός του για τη χορήγηση δανείου και δεν μπορεί να υπερβαίνει το 6,8 % του ΑΕΕ του για το 2019.

    Πηγή: Πίνακας αποτελεσμάτων του ΜΑΑ

    Ο προϋπολογισμός της ΕΕ, ύψους άνω των 1,2 τρισ. EUR για την περίοδο 2021-2027, προορίζεται για την υλοποίηση των κύριων προτεραιοτήτων της ΕΕ. Οι επενδύσεις στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής ανέρχονται σε 392 δισ. EUR σε ολόκληρη την ΕΕ και αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ένα τρίτο του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων περίπου 48 δισ. EUR που επενδύονται σύμφωνα με τους στόχους του REPowerEU.

    Διάγραμμα A4.1:    Ταμεία της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027 στην Κύπρο: προϋπολογισμός ανά ταμείο

     

    1) εκατ. EUR σε τρέχουσες τιμές, ποσοστό επί του συνόλου· (συνολικό ποσό, συμπεριλαμβανομένης της ενωσιακής και εθνικής συγχρηματοδότησης)

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ανοικτά δεδομένα για τη συνοχή

    Την περίοδο 2021-2027, στην Κύπρο, τα ταμεία της πολιτικής συνοχής ( 21 ) θα επενδύσουν 780 εκατ. EUR στην πράσινη μετάβαση και 90 εκατ. EUR στον ψηφιακό μετασχηματισμό στο πλαίσιο των συνολικών πιστώσεων της χώρας ύψους 1,5 δισ. EUR. Ειδικότερα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) θα τονώσει την έρευνα και ανάπτυξη, την καινοτομία και την ψηφιοποίηση με τη δημιουργία 885 νέων θέσεων εργασίας στον τομέα της έρευνας και 133 000 επιπλέον χρηστών νέων και αναβαθμισμένων δημόσιων ψηφιακών υπηρεσιών, προϊόντων και διαδικασιών. Η πράσινη μετάβαση της Κύπρου θα επιτευχθεί μέσω σημαντικών επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση και στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, σε συνδυασμό με την ανανέωση των προσπαθειών για την επίτευξη των στόχων που αφορούν τη διαχείριση των αποβλήτων και των υδάτων. Το κυπριακό εδαφικό σχέδιο δίκαιης μετάβασης θα στηρίξει τη φιλόδοξη ενεργειακή μετάβαση της Κύπρου προς την επίτευξη των στόχων της για το 2030 και το 2050. Οι δράσεις στο πλαίσιο του σχεδίου θα βελτιώσουν το σύστημα μεταφοράς και διανομής ενέργειας, θα στηρίξουν τις ΜΜΕ στη χρήση νέων τεχνολογιών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στο σχέδιο περιλαμβάνονται επίσης μέτρα εκπαίδευσης και κατάρτισης και τη δημιουργία μιας «πράσινης» τεχνικής σχολής. Οι επενδύσεις της πολιτικής συνοχής αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση κατά 18,3 % του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της χώρας, σε μείωση κατά 271 160 MWh/έτος της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας και σε μείωση κατά 108 900 τόνους ισοδυνάμου CO2 ετησίως σε εκτιμώμενες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+) διαθέτει 75,6 εκατ. EUR ( 22 ) για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση των εργαζομένων, με σκοπό την ευθυγράμμιση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ιδίως υπό το πρίσμα της πράσινης και της ψηφιακής οικονομίας.

    Από τις προαναφερθείσες επενδύσεις, 177 εκατ. EUR θα επενδυθούν σύμφωνα με τους στόχους του REPowerEU. Το ποσό αυτό προστίθεται στο 46 εκατ. EUR που διατίθεται για το REPowerEU στο πλαίσιο του προϋπολογισμού για την περίοδο 2014-2020. 150 εκατ. EUR (2021-2027) και 45 εκατ. EUR (2014-2020) προορίζονται για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης· και 27 εκατ. EUR (2021-2027) και 1 εκατ. EUR (2014-2020) προορίζονται για την έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

    Διάγραμμα Α4.2:    Συνέργειες μεταξύ των ταμείων της πολιτικής συνοχής και του ΜΑΑ με τους έξι πυλώνες του στην Κύπρο

    (1) εκατ. EUR σε τρέχουσες τιμές (συνολικό ποσό, συμπεριλαμβανομένης της ενωσιακής και εθνικής συγχρηματοδότησης)

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Κατά την περίοδο 2014-2020, τα ταμεία της πολιτικής συνοχής διέθεσαν στην Κύπρο 0,9 δισ. EUR ( 23 ). Συμπεριλαμβανομένης της εθνικής χρηματοδότησης, οι συνολικές επενδύσεις ανήλθαν σε 1 δισ. EUR —περίπου 0,7 % του ΑΕΠ για την περίοδο 2014-2020.

    Η Κύπρος εξακολουθεί να επωφελείται από την ευελιξία της πολιτικής συνοχής για τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης, την επιτάχυνση της σύγκλισης και την παροχή ζωτικής σημασίας στήριξης στις περιφέρειες μετά την πανδημία COVID-19. Το μέσο «Συνδρομή στην Ανάκαμψη για τη Συνοχή και τις Περιοχές της Ευρώπης» (REACT-EU) ( 24 ) στο πλαίσιο του NextGenerationEU παρέχει 132 εκατ. EUR επιπλέον των ταμείων της πολιτικής συνοχής κατά την περίοδο 2014-2020 για την Κύπρο. Από το ποσό αυτό, οι κυπριακές αρχές χρησιμοποίησαν 57 εκατ. EUR για στήριξη σχετικά με τη νόσο COVID-19 (παροχή μη επιστρεπτέας χρηματοδοτικής στήριξης σε 18 500 επιχειρήσεις για κεφάλαια κίνησης) και 65 εκατ. EUR για τη στήριξη των εργαζομένων στο πλαίσιο των σχεδίων στήριξης της βραχυπρόθεσμης απασχόλησης. 10 εκατ. EUR χρησιμοποιούνται για μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και για την πρόληψη και τη διαχείριση των κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα. Με το SAFE (Στήριξη της οικονομικά προσιτής ενέργειας), τα ταμεία της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2014-2020 μπορούν επίσης να κινητοποιηθούν από την Κύπρο για τη στήριξη ευάλωτων νοικοκυριών, θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων που πλήττονται ιδιαίτερα από τις υψηλές τιμές της ενέργειας.

    Διάγραμμα A4.3:    Συμβολή των ταμείων της πολιτικής συνοχής στους ΣΒΑ κατά την περίοδο 2014-2020 και 2021-2027 στην Κύπρο

    (1) 5 μεγαλύτερες συνεισφορές στους ΣΒΑ σε εκατ. EUR σε τρέχουσες τιμές

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Τόσο κατά την περίοδο 2014-2020 όσο και κατά την περίοδο 2021-2027, τα ταμεία της πολιτικής συνοχής συνέβαλαν σημαντικά στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ). Τα ταμεία αυτά στηρίζουν 11 από τους 17 ΣΒΑ, ιδίως τον ΣΒΑ 9 «βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές» και τον ΣΒΑ 7 «οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια» ( 25 ).

    Υπάρχουν και άλλα ταμεία της ΕΕ που διαθέτουν σημαντικούς πόρους για την Κύπρο. Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) διέθεσε 0,7 δισ. EUR την περίοδο 2014-2022 και θα συνεχίσει να στηρίζει την Κύπρο με 0,4 δισ. EUR την περίοδο 2023-2027. Τα δύο ταμεία της ΚΓΠ (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων και Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης) συμβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ενώ παράλληλα διασφαλίζουν μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια. Προωθούν την κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική βιωσιμότητα και την καινοτομία στη γεωργία και τις αγροτικές περιοχές, σε συντονισμό με άλλα ταμεία της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας διέθεσε 40 εκατ. EUR στην Κύπρο κατά την περίοδο 2014-2020, ενώ το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας διαθέτει 38 εκατ. EUR κατά την περίοδο 2021-2027.

    Η Κύπρος επωφελείται και από άλλα προγράμματα της ΕΕ, ιδίως από τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη», ο οποίος στο πλαίσιο του ΜΣΕ 2 (2021-2027) έχει διαθέσει μέχρι στιγμής ενωσιακή χρηματοδότηση ύψους 5,73 εκατ. EUR σε δύο έργα για στρατηγικά δίκτυα μεταφορών. Ομοίως, το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» έχει διαθέσει μέχρι στιγμής σχεδόν 66 εκατ. EUR σε κυπριακούς φορείς έρευνας και καινοτομίας, ενώ κατά την προηγούμενη περίοδο προγραμματισμού, το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» διέθεσε 320 εκατ. EUR. Η δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα που θεσπίστηκε στο πλαίσιο του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης διαθέτει επιχορήγηση ύψους 7,67 εκατ. EUR από την Επιτροπή κατά την περίοδο 2021-2027, η οποία θα συνδυαστεί με δάνεια από την ΕΤΕπ για τη στήριξη επενδύσεων από φορείς του δημόσιου τομέα σε περιφέρειες δίκαιης μετάβασης.

    Η Κύπρος έλαβε στήριξη στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού μέσου προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE) με σκοπό τη χρηματοδότηση συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και παρόμοιων μέτρων με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19. Το Συμβούλιο χορήγησε στην Κύπρο χρηματοδοτική συνδρομή ύψους 632 εκατ. EUR υπό μορφή δανείων, τα οποία στήριξαν περίπου το 40 % των εργαζομένων και το 25 % των επιχειρήσεων το 2020, και περίπου το 21 % των εργαζομένων και το 12 % των επιχειρήσεων το 2021.

    Το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης (TSI) στηρίζει την Κύπρο στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ). Η Κύπρος έχει λάβει σημαντική στήριξη από το 2015, μεταξύ άλλων για τη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων των ενηλίκων και τη μετάβαση από ένα σύστημα δημόσιας λογιστικής σε ταμειακή βάση σε ένα σύστημα λογιστικής σε δεδουλευμένη βάση. Το TSI βοηθά επίσης την Κύπρο να υλοποιήσει συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που περιλαμβάνονται στο οικείο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, π.χ. στήριξη της εθνικής της στρατηγικής με στόχο την ενίσχυση των χρηματοοικονομικών γνώσεων και της υπηρεσίας μίας στάσης για την ανακαίνιση κτιρίων και την αδειοδότηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. ( 26 )

    Στο παρόν παράρτημα παρουσιάζονται οι σχετικές ικανότητες και οι ευπάθειες της Κύπρου όσον αφορά την ανθεκτικότητά της με τη χρήση των πινάκων ανθεκτικότητας της Επιτροπής (RDB) ( 27 ). Οι πίνακες ανθεκτικότητας, οι οποίοι περιλαμβάνουν ένα σύνολο 124 ποσοτικών δεικτών, παρέχουν γενικές ενδείξεις σχετικά με την ικανότητα των κρατών μελών να σημειώσουν πρόοδο σε τέσσερις αλληλένδετες διαστάσεις: κοινωνική και οικονομική, πράσινη, ψηφιακή και γεωπολιτική. Οι δείκτες παρουσιάζουν ευπάθειες ( 28 ) και ικανότητες ( 29 ) που μπορούν να καταστούν όλο και πιο σημαντικές, τόσο για τη διαχείριση των υπό εξέλιξη μεταβάσεων όσο και για την αντιμετώπιση πιθανών μελλοντικών κλυδωνισμών. Γι’ αυτόν τον σκοπό, οι εν λόγω πίνακες συμβάλλουν στον εντοπισμό τομέων που χρειάζονται περαιτέρω προσπάθειες για την οικοδόμηση ισχυρότερων και ανθεκτικότερων οικονομιών και κοινωνιών. Συνοψίζονται στον πίνακα A5.1 ως σύνθετοι δείκτες ανθεκτικότητας, οι οποίοι απεικονίζουν τη συνολική σχετική κατάσταση για καθεμία από τις τέσσερις διαστάσεις και τους υποκείμενους τομείς τους για την Κύπρο και την ΕΕ-27 ( 30 ).

    Σύμφωνα με το σύνολο των δεικτών ανθεκτικότητας βάσει του πίνακα ανθεκτικότητας, η Κύπρος παρουσιάζει γενικά παρόμοιο επίπεδο ευπαθειών σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Η Κύπρος παρουσιάζει μεσαία-υψηλά επίπεδα ευπαθειών στην πράσινη και γεωπολιτική διάσταση του πίνακα ανθεκτικότητας, καθώς και μεσαία-χαμηλά επίπεδα ευπαθειών στην κοινωνική, την οικονομική και την ψηφιακή διάσταση. Παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα ευπαθειών σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ στους τομείς της «οικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και βιωσιμότητας», σε όλους τους τομείς της πράσινης μετάβασης, καθώς και στον «εφοδιασμό με πρώτες ύλες και ενέργεια» και στη «χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση». Η Κύπρος παρουσιάζει σχετικά χαμηλά επίπεδα ευπαθειών σε σχέση με τις «ανισότητες και τον κοινωνικό αντίκτυπο των μεταβάσεων», την «υγεία, την εκπαίδευση και την εργασία», την «ψηφιοποίηση της βιομηχανίας και του δημόσιου χώρου» και την «κυβερνοασφάλεια».

    Σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, η Κύπρος παρουσιάζει συνολικά ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο ικανοτήτων σε όλους τους δείκτες του πίνακα ανθεκτικότητας. Διαθέτει μεσαίο-υψηλό επίπεδο ικανοτήτων ανθεκτικότητας στην ψηφιακή και γεωπολιτική διάσταση, μεσαίο επίπεδο ικανοτήτων στην κοινωνική και οικονομική διάσταση και μεσαίο-χαμηλό επίπεδο ικανοτήτων στην πράσινη διάσταση. Η Κύπρος παρουσιάζει ισχυρότερες ικανότητες σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ στους τομείς «οικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα και βιωσιμότητα», «πρώτες ύλες και ενεργειακό εφοδιασμό», «αξιακές αλυσίδες και εμπόριο» και «ασφάλεια και δημογραφία». Υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης των ικανοτήτων σε σύγκριση με την ΕΕ όσον αφορά τον «μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σ’ αυτήν» και την «ψηφιοποίηση του δημόσιου χώρου».

    Πίνακας Α5.1:    Δείκτες ανθεκτικότητας που συνοψίζουν την κατάσταση σε όλες τις διαστάσεις και τους τομείς του πίνακα ανθεκτικότητας

     

    Τα δεδομένα αφορούν το 2021, ενώ η ένδειξη ΕΕ-27 αναφέρεται στην αξία για την ΕΕ στο σύνολό της. Τα δεδομένα επί των οποίων βασίζονται οι ευπάθειες της ΕΕ-27 στον τομέα «αξιακές αλυσίδες και εμπόριο» δεν είναι διαθέσιμα, καθώς περιλαμβάνουν μέτρα συγκέντρωσης εταίρων που δεν είναι συγκρίσιμα με τις τιμές σε επίπεδο κρατών μελών.

    Πηγή: Πίνακες ανθεκτικότητας του JRC — Ευρωπαϊκή Επιτροπή

    Η πράσινη μετάβαση της Κύπρου απαιτεί συνεχή δράση σε διάφορες πτυχές, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της μείωσης των εκπομπών από τις μεταφορές και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας βρίσκεται σε εξέλιξη στην Κύπρο· το παρόν παράρτημα παρέχει μια εικόνα των βασικών τομέων που περιλαμβάνονται ( 31 ).

    Η Κύπρος δεν έχει ακόμη καθορίσει όλα τα μέτρα πολιτικής για το κλίμα που χρειάζεται για την επίτευξη του κλιματικού στόχου της για το 2030 όσον αφορά τους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών ( 32 ). Τα δεδομένα του 2021 σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από την Κύπρο στους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών αναμένεται να δείξουν ότι η χώρα υπερέβη κατά πολύ τα ετήσια δικαιώματα εκπομπών της ( 33 ). Οι τρέχουσες πολιτικές στην Κύπρο προβλέπεται να μειώσουν τις εν λόγω εκπομπές κατά 7 % σε σχέση με τα επίπεδα του 2005 έως το 2030. Τα προβλεπόμενα πρόσθετα μέτρα θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών στο 17 %. Αυτό δεν επαρκεί ώστε να επιτευχθεί ο στόχος επιμερισμού των προσπαθειών που είχε τεθεί πριν αυξηθεί σύμφωνα με τον στόχο του 55 % της ΕΕ, πόσο μάλλον του νέου στόχου μείωσης κατά 32 % ( 34 ). Με το αναθεωρημένο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η Κύπρος έχει διαθέσει το 41 % των κατανομών της από τον οικείο μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε βασικές μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις για την επίτευξη των κλιματικών στόχων ( 35 ). Η Κύπρος έχει θέσει στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για τους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών κατά 21 %, ο οποίος πρέπει να επιτευχθεί με εγχώρια μέτρα έως το 2030, σε σύγκριση με τις εκπομπές του 2005 ( 36 ).

    Διάγραμμα Α6.1:    Θεματικός τομέας — Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών σε εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου CO2, 2005-2021

    Πηγή: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.

    Η συνέχιση των πολιτικών πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και η καλύτερη διαχείριση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των χορτολιβαδικών εκτάσεων θα συμβάλουν στη διατήρηση της ικανότητας του τομέα της χρήσης γης της Κύπρου να απομακρύνει τον άνθρακα. Ο τομέας της χρήσης γης, της αλλαγής χρήσης γης και της δασοπονίας (LULUCF) της Κύπρου αποτελεί καθαρή καταβόθρα άνθρακα, παρότι ο όγκος του άνθρακα που απομακρύνεται έχει μειωθεί σημαντικά από το 2021. Για το 2030, στόχος της Κύπρου για τον τομέα της χρήσης γης συνεπάγεται καθαρές απορροφήσεις 352 kt ισοδυνάμου CO2 (βλ. πίνακα A6.1) ( 37 ).

    Τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργειακού μείγματος της Κύπρου και προβλέπεται να παραμείνουν με τη μελλοντική χρήση του φυσικού αερίου. Μια πιο φιλόδοξη και ταχύτερη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ενέργειας μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Το 2021 το πετρέλαιο αντιπροσώπευε το 84 % του ενεργειακού μείγματος. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου, ιδίως όσον αφορά τη θέρμανση, λόγω της εκτεταμένης χρήσης ηλιοθερμικών συστημάτων. Το μερίδιό τους παρέμεινε σταθερό το 2021 στο 14 %, ενώ το μερίδιο του άνθρακα παρέμεινε χαμηλό, μόλις στο 2 % του ενεργειακού μείγματος. Παρόμοια κατανομή υπάρχει και στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας, με το πετρέλαιο να αντιπροσωπεύει το 85 % και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 15 %. Η Κύπρος είναι ένα από τα λίγα κράτη μέλη που δεν χρησιμοποιεί φυσικό αέριο στο ενεργειακό της μείγμα. Ωστόσο, σχεδιάζει να ενσωματώσει το αέριο στο ενεργειακό της σύστημα έως τα μέσα του 2024, μετά την ολοκλήρωση των αναγκαίων υποδομών (τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου και αγωγοί για τη μεταφορά του αερίου στην ξηρά).

    Διάγραμμα Α6.2:    Ενεργειακό μείγμα (επάνω) και μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας (κάτω), 2021

     

    Το ενεργειακό μείγμα βασίζεται στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση και δεν περιλαμβάνει τη θερμότητα και την ηλεκτρική ενέργεια. Το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας περιλαμβάνει τα βιοκαύσιμα και τα μη ανανεώσιμα απόβλητα.

    Πηγή: Eurostat

    Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνονται σημαντικές πράσινες επενδύσεις που επικεντρώνονται στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ( 38 ), στην αντιμετώπιση της ασφάλειας του εφοδιασμού και στην αντιμετώπιση της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου. Το έργο EuroAsia Interconnector θα επιτρέψει την καλύτερη ενσωμάτωση της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και αποσκοπεί στην εξασφάλιση ενεργειακού εφοδιασμού και ανταγωνιστικότερων τιμών χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο (βλ. παράρτημα 7). Άλλες πράσινες επενδύσεις στο πλαίσιο του σχεδίου περιλαμβάνουν διάφορα συστήματα στήριξης ύψους 89 εκατ. EUR, την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Το σχέδιο περιλαμβάνει διάφορες μεταρρυθμίσεις για την επίτευξη πράσινης φορολογίας, τη μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τη διευκόλυνση της χρήσης των ηλεκτρικών οχημάτων.

    Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνει επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση ( 39 ) και στη δημιουργία έξυπνου δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες θα ωφεληθούν από την ταχύτερη υλοποίηση. Οι επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα και η μαζική εγκατάσταση έξυπνων υποδομών μέτρησης αποτελούν βασικά μέτρα με σημαντικά στάδια υλοποίησης που έχουν προγραμματιστεί για το 2023. Η δράση για τη μείωση των εκπομπών CO2 (τουλάχιστον 345 566 τόνοι ισοδυνάμου CO2) σε βιομηχανίες, επιχειρήσεις και οργανισμούς αποτελεί μια ακόμη σημαντική επένδυση που προβλέπεται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου.

    Η Κύπρος έχει πολύ δρόμο να διανύσει για την επίτευξη της βιώσιμης κινητικότητας. Οι εκπομπές από τις μεταφορές αντιπροσωπεύουν το 21 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Κύπρου και αυξάνονται σταθερά. Τα ατομικά μέσα μεταφοράς αποτελούν τον κύριο τρόπο μεταφοράς στο νησί. Η αγορά επιβατικών αυτοκινήτων μηδενικών εκπομπών της Κύπρου βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο· έχει το χαμηλότερο μερίδιο αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων και τον χαμηλότερο αριθμό σημείων φόρτισης στην ΕΕ το 2022. ( 40 ) Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται επενδύσεις ύψους 87 εκατ. EUR για την προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας, ιδίως όσον αφορά τις δημόσιες συγκοινωνίες, για την προώθηση της χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων και μεταρρυθμίσεις για τη διευκόλυνση της χρήσης τους. Η Κύπρος βρίσκεται κατά κύριο λόγο σε καλό δρόμο για την τήρηση των προτύπων ποιότητας του αέρα της ΕΕ, μολονότι το εξωτερικό κόστος που σχετίζεται με την υγεία λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης υπερβαίνει τα 549 εκατ. EUR ετησίως.

    Διάγραμμα Α6.3:    Θεματικός τομέας — Περιβαλλοντικές επενδυτικές ανάγκες και τρέχουσες επενδύσεις, ετησίως 2014-2020

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Η Κύπρος θα μπορούσε να επωφεληθεί από περισσότερες επενδύσεις στην προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας και σε μέτρα για την αντιμετώπιση της ρύπανσης. Μεταξύ 2014 και 2020, οι περιβαλλοντικές επενδυτικές ανάγκες ( 41 ) εκτιμήθηκαν σε τουλάχιστον 408 εκατ. EUR ετησίως, ενώ οι επενδύσεις ανήλθαν σε περίπου 198 εκατ. EUR, με αποτέλεσμα να υπάρχει κενό τουλάχιστον 209 εκατ. EUR ετησίως (βλ. διάγραμμα A6.3) ( 42 ). Το δίκτυο Natura 2000 της Κύπρου καλύπτει το 29 % της γης υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της κυβέρνησης ( 43 ). Η Κύπρος δεν έχει ακόμη διαθέσει επαρκείς πόρους για την προστασία και τη διαχείριση αυτών των περιοχών, καθώς και για την ολοκλήρωση των χαρακτηρισμών για το θαλάσσιο δίκτυο. Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνεται στοιχείο πράσινης φορολογικής μεταρρύθμισης, σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», και για την καλύτερη αξιοποίηση της περιβαλλοντικής φορολογίας (βλ. παράρτημα 19). Τα πρώτα αποτελέσματα αναμένονται το 2023.

    Η ευπάθεια της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή αυξάνεται· οι προκλήσεις προσαρμογής αφορούν ειδικότερα τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων ( 44 ). Η Κύπρος συγκαταλέγεται μεταξύ των υψηλότερων επιπέδων καταπόνησης των υδάτινων πόρων στην ΕΕ λόγω του ημιάνυδρου κλίματος και των ελάχιστων φυσικών επιφανειακών υδατικών συστημάτων. Η Κύπρος προβλέπεται να αντιμετωπίσει υψηλότερες θερμοκρασίες και λιγότερες βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα την προώθηση της απερήμωσης ( 45 ). Οι υδάτινοι πόροι, η γεωργία, οι παράκτιες ζώνες, ο τουρισμός, η βιοποικιλότητα, η ενέργεια, η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια, τα εδάφη, τα δάση, η δημόσια υγεία και οι υποδομές επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή. Όλοι αυτοί οι τομείς εξαρτώνται από το νερό, το οποίο καθίσταται όλο και πιο σπάνιο ( 46 ). Οι δασικές πυρκαγιές θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τα δημόσια οικονομικά εάν η ασφαλιστική διείσδυση στην αγορά παραμείνει χαμηλή. Η Κύπρος εφαρμόζει την εθνική της στρατηγική προσαρμογής μέσω εθνικού σχεδίου δράσης. Για τη στήριξη της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης, η Κύπρος προτίθεται να συντονίσει την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή. Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται μέτρα για την προστασία και την πρόληψη δασικών πυρκαγιών και πλημμυρών.

    Η Κύπρος παρέχει επιδοτήσεις για ορυκτά καύσιμα και άλλες επιβλαβείς για το περιβάλλον επιδοτήσεις που θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη για μεταρρυθμίσεις, με παράλληλη διασφάλιση της επισιτιστικής και ενεργειακής ασφάλειας και μετριασμό των κοινωνικών επιπτώσεων. Οι επιβλαβείς για το περιβάλλον επιδοτήσεις έχουν εντοπιστεί, μέσω αρχικής αξιολόγησης, στους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας, της ηλεκτρικής ενέργειας, του αερίου, της παροχής ατμού και κλιματισμού, και σε επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, καθώς και σε άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών. Παραδείγματα τέτοιων επιδοτήσεων είναι ο μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ για τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα ( 47 ). Η χαρτογράφηση όλων των επιβλαβών για το περιβάλλον επιδοτήσεων από την Κύπρο θα συμβάλει στην ιεράρχηση εκείνων που είναι υποψήφιες για μεταρρύθμιση.

    Πίνακας Α6.1:    Δείκτες παρακολούθησης της προόδου όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από μακροοικονομική άποψη

    Πηγές: (1) Οι ιστορικές και οι προβλεπόμενες εκπομπές, καθώς και οι στόχοι της κλιματικής πολιτικής των κρατών μελών και οι εκπομπές του έτους βάσης 2005 στο πλαίσιο της απόφασης επιμερισμού των προσπαθειών (για το 2020) υπολογίζονται με βάση τις τιμές του δυναμικού υπερθέρμανσης του πλανήτη (GWP) από την 4η έκθεση αξιολόγησης (AR4) της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Οι στόχοι της κλιματικής πολιτικής των κρατών μελών και οι εκπομπές του έτους βάσης 2005 στο πλαίσιο του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών (για το 2030) υπολογίζονται με βάση τις τιμές GWP σύμφωνα με την 5η έκθεση αξιολόγησης (AR5). Ο ανωτέρω πίνακας παρουσιάζει τις εκπομπές του έτους βάσης 2005 βάσει της απόφασης επιμερισμού των προσπαθειών, με τη χρήση των τιμών GWP της AR4. Οι εκπομπές για την περίοδο 2017-2021 εκφράζονται ως εκατοστιαία μεταβολή σε σχέση με τις εκπομπές του έτους βάσης 2005, με τις τιμές GWP της AR4. Τα στοιχεία του 2021 είναι προκαταρκτικά. Ο πίνακας παρουσιάζει τον στόχο του 2030 βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2023/857 ο οποίος ευθυγραμμίζεται με τον στόχο του 55 % στην ΕΕ, ως εκατοστιαία μεταβολή σε σχέση με τις εκπομπές του έτους βάσης 2005 (AR5 GWP). Η απόσταση από τον στόχο είναι η διαφορά μεταξύ των στόχων των κρατών μελών για το 2030 (με τιμές GWP της AR5) και των προβλεπόμενων εκπομπών, με τα υφιστάμενα μέτρα (WEM) και με πρόσθετα μέτρα (WAM) (με τιμές GWP της AR4), ως εκατοστιαία μεταβολή σε σχέση με τις εκπομπές του έτους βάσης 2005. Λόγω της διαφοράς στις τιμές του δυναμικού υπερθέρμανσης του πλανήτη, η απόσταση από τον στόχο είναι απλώς ενδεικτική. Τα μέτρα που περιλαμβάνονται αντικατοπτρίζουν την κατάσταση που επικρατούσε στις 15 Μαρτίου 2021.
    (2) Οι καθαρές απορροφήσεις εκφράζονται με αρνητικό πρόσημο και οι καθαρές εκπομπές με θετικό. Τα δεδομένα που αναφέρονται προέρχονται από την απογραφή αερίων του θερμοκηπίου για το 2023. Τιμή καθαρών απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου για το 2030, όπως προβλέπεται στον κανονισμό (ΕΕ) 2023/839 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/841 (κανονισμός LULUCF) — Παράρτημα ΙΙα, χιλιοτόνοι ισοδυνάμου CO    2, με βάση τα στοιχεία του 2020.
    (3) Οι στόχοι για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και την ενεργειακή απόδοση, καθώς και οι εθνικές συνεισφορές συνάδουν με τη μεθοδολογία που καθορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999 (κανονισμός για τη διακυβέρνηση).
    (4) Ποσοστό των συνολικών εσόδων από φόρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης (εξαιρουμένων των τεκμαρτών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης). Τα έσοδα από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ περιλαμβάνονται στα έσοδα από περιβαλλοντικούς φόρους.
    (5) Δαπάνες για τον ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου για την παραγωγή υπηρεσιών περιβαλλοντικής προστασίας (μείωση και πρόληψη της ρύπανσης) οι οποίες καλύπτουν το δημόσιο, τη βιομηχανία και τους ειδικευμένους παρόχους.
    (6) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Study on energy subsidies and other government interventions in the European Union (Μελέτη σχετικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας και άλλες κρατικές παρεμβάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση), έκδοση 2022.
    (7) Το χάσμα όσον αφορά την προστασία του κλίματος αναφέρεται στο ποσοστό των μη ασφαλισμένων οικονομικών απωλειών που προκαλούνται από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Ο δείκτης αυτός βασίζεται στη μοντελοποίηση του τρέχοντος κινδύνου από πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές και ανεμοθύελλες, καθώς και από σεισμούς, και στην εκτίμηση του τρέχοντος ποσοστού ασφαλιστικής διείσδυσης στην αγορά. Ο δείκτης δεν παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον επιμερισμό μεταξύ του ιδιωτικού/δημόσιου κόστους των καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα. Η βαθμολογία 0 σημαίνει ότι δεν υφίσταται χάσμα προστασίας, ενώ η βαθμολογία 4 αντιστοιχεί σε πολύ υψηλό χάσμα (EIOPA, 2022).
    (8) Οξείδια του θείου (ισοδύναμα SO    2), αμμωνία, σωματίδια < 10 µm, οξείδια του αζώτου στη συνολική οικονομία (διαιρούμενα διά του ΑΕΠ).
    (9) Ηλεκτρικά οχήματα με συσσωρευτή (BEV) και ηλεκτρικά οχήματα με κυψέλες καυσίμου (FCEV).

    Η Κύπρος δεν χρησιμοποιεί αέριο στο ενεργειακό της μείγμα, ωστόσο έχει μεγάλη εξάρτηση από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, η οποία μπορεί να μετριαστεί με την επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας. Το παρόν παράρτημα ( 48 ) καθορίζει τις δράσεις που υλοποιεί η Κύπρος για την επίτευξη των στόχων του REPowerEU, μεταξύ άλλων μέσω της υλοποίησης του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας και της οικονομικής προσιτότητας της ενέργειας, με παράλληλη επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και συμβολή στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ στον τομέα της καθαρής ενέργειας ( 49 ).  

    Η ανάπτυξη υποδομών αερίου στην Κύπρο, ώστε να καταστεί δυνατή η χρήση αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θα μπορούσε να ενισχύσει την ασφάλεια του εφοδιασμού, καθώς θα καταστήσει διαθέσιμο έναν πρόσθετο ενεργειακό εφοδιασμό. Η Κύπρος σχεδιάζει να αναπτύξει τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) στην περιοχή Βασιλικού, ο οποίος περιλαμβάνει αγωγούς αερίου για τη μεταφορά του αερίου σε νέες υπό κατασκευή εγκαταστάσεις που θα λειτουργούν με αέριο, καθώς και στην κοντινή μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ). Το έργο είχε αρχικά προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το 2022, αλλά παρουσιάζει καθυστέρηση και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία στα μέσα του 2024. Η ολοκλήρωση του έργου θα καταστήσει δυνατή τη μετάβαση μέρους της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας σε αεριοστρόβιλους συνδυασμένου κύκλου που αντικαθιστούν παλαιότερους και λιγότερο αποδοτικούς ατμοστρόβιλους.

    Οι ανακαλύψεις αερίου στην Κύπρο, καθώς καθιστούν διαθέσιμη ενδογενή πηγή ενέργειας, έχουν τη δυνατότητα να καταστήσουν τη χώρα λιγότερο εξαρτημένη από τον εφοδιασμό με εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Το 2022 πραγματοποιήθηκαν δύο σημαντικές ανακαλύψεις αερίου σε υπεράκτιες περιοχές της Κύπρου (τεμάχιο 6), και υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από τις εταιρείες για την εμπορική εκμετάλλευση αυτών των πόρων αερίου. Μακροπρόθεσμα, οι ανακαλύψεις αυτές έχουν τη δυνατότητα να θέσουν τέλος στην εξάρτηση της Κύπρου από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, καθώς θα αντικατασταθούν από εγχώριες πηγές με περιορισμένη συμβολή στην πράσινη μετάβαση της κυπριακής οικονομίας. Ο αγωγός EastMed, ένα έργο κοινού ενδιαφέροντος, παραμένει μία από τις επιλογές μεταφοράς αερίου από τα κυπριακά και τα ισραηλινά κοιτάσματα προς την Ελλάδα και την ΕΕ, με την προϋπόθεση ότι είναι ανθεκτικός στις μελλοντικές εξελίξεις και είναι προσαρμοσμένος στη μεταφορά επίσης υδρογόνου, ώστε να αποφευχθεί ο εγκλωβισμός περιουσιακών στοιχείων στη χρήση άνθρακα.

    Η ολοκλήρωση των προγραμματισμένων διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας θα έχει θετικό αντίκτυπο στο μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην ηλεκτροπαραγωγή στην Κύπρο, θα επιταχύνει την πράσινη μετάβαση, θα μειώσει τις τιμές της ενέργειας και θα τερματίσει την ενεργειακή απομόνωσή της. Το έργο EuroAsia Interconnector ( 50 ), του οποίου οι εργασίες ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2022, έλαβε τη δεύτερη μεγαλύτερη επιχορήγηση από τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» (657 εκατ. EUR συνολικά) και χρηματοδοτήθηκε επίσης από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (100 εκατ. EUR). Πρόκειται για έργο ζωτικής σημασίας που θα συνδέσει την Κύπρο με το ενεργειακό δίκτυο της υπόλοιπης ΕΕ και θα συμβάλει στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ. Η έγκαιρη υλοποίηση του αγωγού διασύνδεσης θα ωφελήσει σημαντικά τόσο την κυπριακή όσο και την ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, θα βοηθήσει την Κύπρο και τις γειτονικές χώρες να επιτύχουν στρατηγική αυτονομία στον τομέα της ενέργειας, θα ενισχύσει την πράσινη μετάβασή τους και θα μειώσει τις τιμές της ενέργειας για τους καταναλωτές, καθώς θα τους δώσει τη δυνατότητα να στραφούν σε καθαρότερες, φθηνότερες και ασφαλέστερες πηγές ενέργειας σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα. Ο εν λόγω αγωγός διασύνδεσης θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στο να μπορέσει το δίκτυο να αναλάβει περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

    Δεδομένης της εξάρτησης της Κύπρου από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τα ορυκτά καύσιμα και του απομονωμένου συστήματός της, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας καθορίστηκαν κυρίως από τις τιμές των προϊόντων πετρελαίου και το κόστος αγοράς δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου για την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με τη χρήση εισαγόμενου μαζούτ. Οι τιμές λιανικής της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν το δεύτερο εξάμηνο του 2022 κατά 76 % σε σύγκριση με το δεύτερο εξάμηνο του 2021 και υπερέβησαν τον μέσο όρο της ΕΕ ( 51 ). Οι τιμές για τους βιομηχανικούς καταναλωτές ήταν μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Η Κύπρος έχει λάβει φορολογικά μέτρα για τη μείωση των λογαριασμών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που απευθύνονται στους πλέον ευάλωτους καταναλωτές (τα μέτρα περιλάμβαναν τη μείωση του συντελεστή ΦΠΑ στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών, με υψηλότερες μειώσεις για τα ευάλωτα νοικοκυριά, τη μείωση του ειδικού φόρου κατανάλωσης στα προϊόντα πετρελαίου και την επιδότηση των συντελεστών ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές). Η κυβέρνηση επιδότησε επίσης συστήματα επιχορηγήσεων ενεργειακής απόδοσης για να ενθαρρύνει τους καταναλωτές να εξοικονομούν ηλεκτρική ενέργεια.

    Διάγραμμα Α7.1:    Τιμές λιανικής της ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο για τη βιομηχανία (επάνω) και τα νοικοκυριά (κάτω)

     

    (1) Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, η ζώνη κατανάλωσης είναι DC για τα νοικοκυριά και ID για τη βιομηχανία
    (2) Όσον αφορά το αέριο, η ζώνη κατανάλωσης είναι D2 για τα νοικοκυριά και I4 για τη βιομηχανία

    Πηγή: Eurostat

    Η Κύπρος έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά την ανάπτυξη ανανεώσιμης ενέργειας. Η συνολική εγκατεστημένη δυναμικότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ορυκτών καυσίμων, ανήλθε σε 2 GW το 2021, με το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να ανέρχεται σε 25 % ( 52 ). Το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανήλθε σε 14,9 %, σε συνολική παραγωγή 5,12 TWh το 2021 ( 53 ). Το 2022 εκτιμάται ότι η συνολική εγκατεστημένη δυναμικότητα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αυξήθηκε σε 635 MW από 485 MW το 2021. Η δυναμικότητα ηλιακής ενέργειας αυξήθηκε από 315 MW το 2021 σε 464 MW το 2022 (αύξηση κατά 47,3 %), ενώ η αιολική ενέργεια παρέμεινε σταθερή ( 54 ). Το 2021 η Κύπρος θέσπισε σύστημα στήριξης για την ενθάρρυνση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας στα νοικοκυριά (μόνωση στέγης, τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών ή συνδυασμός των δύο). Οι εγγυήσεις προέλευσης στην Κύπρο εκδίδονται ανεξάρτητα από τυχόν στήριξη που λαμβάνεται, π.χ. επενδυτική στήριξη ή προσαύξηση με εγγυημένες σταθερές τιμές. Ως εκ τούτου, τα έσοδα από τις εγγυήσεις προέλευσης αποτελούν πρόσθετο όφελος για τους παραγωγούς ( 55 ).

    Για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας, η Κύπρος ενέκρινε νέα νομοθεσία ( 56 ) που ορίζει συντομότερα μέγιστα χρονικά πλαίσια για την ολοκλήρωση της διαδικασίας αδειοδότησης έργων ΑΠΕ. Στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η Κύπρος θα δημιουργήσει μια «ψηφιακή υπηρεσία μίας στάσης» για τον εξορθολογισμό των έργων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και για τη διευκόλυνση της ενεργειακής ανακαίνισης των κτιρίων με την παροχή καθοδήγησης και υποστήριξης καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Αυτή η υπηρεσία μίας στάσης θα λειτουργεί επίσης ως ενιαίο σημείο επαφής για όλους τους αιτούντες αδειοδότηση έργων ΑΠΕ. Η σύμβαση για την πλατφόρμα ΤΠ που απαιτείται για την υπηρεσία μίας στάσης υπογράφηκε το 2022.

    Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας βοηθά την Κύπρο να επιτύχει τις δεσμεύσεις της όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση. Ο κτιριακός τομέας στην Κύπρο αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος της τελικής κατανάλωσης ενέργειας (μόνο ο οικιστικός τομέας αντιπροσώπευε περίπου το 22 % της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στη χώρα το 2021, σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat). Ως εκ τούτου, ο κτιριακός τομέας μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή μετάβαση. Η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων θα παραμείνει βασική προτεραιότητα για την Κύπρο, ιδίως όσον αφορά τα κτίρια με τις χειρότερες επιδόσεις. Η χώρα πρέπει να αυξήσει τις φιλοδοξίες ανακαίνισης σύμφωνα με τους παγκόσμιους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας, ενώ παράλληλα πρέπει να συνεχίσει να ασχολείται με την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Περαιτέρω δράσεις για την κινητοποίηση των επενδύσεων, ιδίως ιδιωτικών, στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, μεταξύ άλλων για την ανάπτυξη δεξιοτήτων στους τομείς της ενέργειας και των κατασκευών και για την παροχή τεχνικής βοήθειας (π.χ. υπηρεσίες μίας στάσης), θα μπορούσαν να αυξήσουν το ποσοστό ανακαίνισης στη χώρα. Η Κύπρος δεν διενεργεί εμπεριστατωμένους ελέγχους συμμόρφωσης των προϊόντων που καλύπτονται από τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση (πηγή: βάση δεδομένων ICSMS). Αυτό δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες όσον αφορά τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των οικονομικών φορέων και την αβεβαιότητα ως προς τα επίπεδα συμμόρφωσης των σχετικών προϊόντων και, ως εκ τούτου, την πιθανή απώλεια εξοικονόμησης ενέργειας και εκπομπών CO2.

    Η Κύπρος εξακολουθεί να υστερεί στην εφαρμογή έξυπνων μετρητών. Έως το 2022 είχαν εγκατασταθεί μόνο μερικές χιλιάδες έξυπνοι μετρητές, ενώ το ΣΑΑ προβλέπει την παράδοση και εγκατάσταση 400 000 μετρητών έως το 2026. Οι έξυπνοι μετρητές θα καταστήσουν δυνατή την καλύτερη διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης και την καλύτερη ενσωμάτωση του αυξανόμενου μεριδίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών για τους καταναλωτές.

    Παρά τη σταθερή αύξηση των δαπανών της για έρευνα και ανάπτυξη, ιδίως μετά το 2015 (υπερδιπλασιασμός των δαπανών), η Κύπρος φέρει μία από τις χαμηλότερες βαθμολογίες της ΕΕ όσον αφορά την ένταση της έρευνας και ανάπτυξης — σύμφωνα με την Eurostat, 0,89 % το 2021 (προσωρινά στοιχεία). Επενδύει επίσης πολύ λιγότερο στις προτεραιότητες έρευνας και καινοτομίας της Ενεργειακής Ένωσης σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ.  Ωστόσο, σύμφωνα με το ΕΣΕΚ, οι εθνικοί στόχοι και οι στόχοι χρηματοδότησης για την έρευνα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα θα τριπλασιάσουν τις ετήσιες δαπάνες για την έρευνα και την ανάπτυξη στον τομέα της ενέργειας και του κλίματος, με αποτέλεσμα η συνολική έρευνα και ανάπτυξη να ανέλθει στο 1,5 % του ΑΕΠ. Η διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος προϋποθέτει παράλληλη προσπάθεια για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της αξιακής αλυσίδας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των φορέων καθαρής ενέργειας, με παράλληλη αύξηση της ενεργειακής απόδοσης.  Η Κύπρος θεωρείται ισχυρός φορέας καινοτομίας στον ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσμάτων στον τομέα της καινοτομίας του 2022. Ωστόσο, μεταξύ 2015 και 2020, η Κύπρος παρουσίασε σημαντική εκατοστιαία αύξηση, (+ 81 %) στις δημοσιεύσεις που σχετίζονται με την τεχνολογία καθαρής ενέργειας.

    Πίνακας Α7.1:    Βασικοί ενεργειακοί δείκτες

    (1) Η κατάταξη των κύριων προμηθευτών βασίζεται στα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (για το 2021).
    (2) Περιλαμβάνονται οι πλωτές μονάδες αποθήκευσης και επαναεριοποίησης (FSRU).
    (3) Οι επενδύσεις επιχειρηματικών κεφαλαίων περιλαμβάνουν συμφωνίες επιχειρηματικών κεφαλαίων (σε όλα τα στάδια) και συμφωνίες αύξησης/επέκτασης ιδιωτικών κεφαλαίων (για εταιρείες που προηγουμένως αποτελούσαν μέρος του χαρτοφυλακίου επιχείρησης επενδύσεων επιχειρηματικού κεφαλαίου).

    Πηγή: Eurostat, Gas Infrastructure Europe (Storage and LNG Transparency Platform) [Υποδομές αερίου στην Ευρώπη (Πλατφόρμα διαφάνειας αποθήκευσης και ΥΦΑ)], JRC SETIS (2022), Επεξεργασία από το JRC με βάση τα στοιχεία του PitchBook (06/2022)

    Το παρόν παράρτημα παρακολουθεί την πρόοδο της Κύπρου όσον αφορά τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, ιδίως για τους εργαζομένους και τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση. Ο αριθμός των θέσεων εργασίας στην πράσινη οικονομία αυξήθηκε γρήγορα. Για τη διασφάλιση δίκαιης πράσινης μετάβασης σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου ( 57 ) και για την περαιτέρω στήριξη της υλοποίησης του REPowerEU, η αναβάθμιση των δεξιοτήτων και η επανειδίκευση είναι καίριας σημασίας. Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) της Κύπρου περιγράφει μέτρα για μια δίκαιη πράσινη μετάβαση ( 58 ), όπως η κατασκευή τεχνικών σχολών και τα σχετικά προγράμματα κατάρτισης που αναπτύσσονται από την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού Κύπρου (ΑνΑΔ). Τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης και οι δράσεις που υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+) συμβάλλουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας, με έμφαση στις δεξιότητες για την πράσινη μετάβαση.

    Η απασχόληση στους τομείς της Κύπρου που επηρεάζονται περισσότερο από την πράσινη μετάβαση παραμένει σταθερή, ενώ οι εργαζόμενοι σε παρακμάζουσες δραστηριότητες χρειάζονται ενεργό στήριξη. Η ένταση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) του εργατικού δυναμικού της Κύπρου μειώθηκε από 17,5 σε 15,4 τόνους ανά εργαζόμενο μεταξύ 2015 και 2021, αλλά εξακολουθούσε να είναι υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ των 13,7 τόνων το 2021 (βλ. διάγραμμα A8.1 και πίνακα A8.1). Η απασχόληση στις ενεργοβόρες βιομηχανίες της Κύπρου αντιπροσώπευε σταθερό μερίδιο ύψους 0,9 % της συνολικής απασχόλησης το 2021 (το 2020: 0,9 % έναντι 3,0 % στην ΕΕ). Το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα, ο οποίος αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης, είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (1,0 % έναντι 4,0 % στην ΕΕ το 2021) ( 59 ). Στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα προγράμματα κατάρτισης θα υλοποιηθούν από την ΑνΑΔ για την ενίσχυση και την αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των ατόμων που απασχολούνται στους τομείς της πράσινης οικονομίας ή των ανέργων που επιθυμούν να εισέλθουν σ’ αυτούς τους τομείς.

    Η αναβάθμιση των δεξιοτήτων και η επανειδίκευση σε παρακμάζοντες και μετασχηματιζόμενους τομείς είναι αναγκαίες για τη συμβολή στην πράσινη μετάβαση. Οι δεξιότητες είναι καίριας σημασίας για την ομαλή μετάβαση στην αγορά εργασίας και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας σε μετασχηματιζόμενους τομείς. Στην Κύπρο, το 28 % των πολιτών πιστεύουν ότι δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να συμβάλουν στην πράσινη μετάβαση (ΕΕ: 38 %) ( 60 ) (βλ. παράρτημα 15). Ειδικές επενδύσεις στο πλαίσιο του ΣΑΑ και του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης παρέχουν κατάρτιση για την επανειδίκευση των εργαζομένων που επηρεάζονται από τη μετάβαση, μαζί με μια ευρύτερη προσφορά κατάρτισης σε εθνικό επίπεδο και μηχανισμούς ευελιξίας για την ενθάρρυνση της ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης. Στην Κύπρο, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα παράσχει στήριξη για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού μέσω της κατάρτισης και της εκπαίδευσης σε πράσινα επαγγέλματα, τη δημιουργία Πράσινης Τεχνικής Σχολής και την παροχή εξειδικευμένης κατάρτισης σε συναφείς τομείς.

    Διάγραμμα Α8.1:    Προκλήσεις της δίκαιης μετάβασης στην Κύπρο

    ω

    Πηγή: Eurostat, έργα EMPL-JRC GD-AMEDI/AMEDI+ και Παγκόσμια βάση δεδομένων για την ανισότητα (World Inequality Database) (βλ. πίνακα A8.1).

    Παρότι οι δείκτες ενεργειακής φτώχειας βελτιώθηκαν τα τελευταία έτη, η Κύπρος παραμένει μεταξύ των χωρών με τις χειρότερες επιδόσεις στην ΕΕ και η τρέχουσα εκτίναξη των τιμών της ενέργειας αναμένεται να επιδεινώσει την κατάσταση. Το ποσοστό του πληθυσμού που αδυνατεί να θερμάνει επαρκώς την κατοικία του μειώθηκε από 28,3 % το 2015 σε 19,4 % το 2021 ( 61 ). Ειδικότερα, το 50 % του πληθυσμού που αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας (AROP) το 2021 (ΕΕ: 16,4 % το 2021) και το 20,2 % των νοικοκυριών χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος (στα δεκατημόρια 4-5) επλήγησαν το 2021 (ΕΕ: 8,2 % το 2021. Πριν από την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, εκτιμάται ότι για το 8 % του συνολικού πληθυσμού και για το 25,8 % του πληθυσμού που αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας (βάσει δαπανών) εμφάνιζαν οικιακές δαπάνες για ηλεκτρική ενέργεια, αέριο και άλλα καύσιμα ( 62 ) άνω του 10 % του οικιακού προϋπολογισμού τους (κάτω του εκτιμώμενου μέσου όρου της ΕΕ: 26,9 % και 48,2 %, αντίστοιχα). Υπάρχει επίσης σημαντικό ενεργειακό κόστος που σχετίζεται με την ψύξη των κατοικιών, το οποίο είναι μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Το 2020 η ψύξη των χώρων αντιπροσώπευε το 10,2 % της τελικής κατανάλωσης ενέργειας των νοικοκυριών σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (0,4 %). Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται στοχευμένες επενδύσεις για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των οικιστικών κτιρίων, ιδίως για τα ευάλωτα νοικοκυριά.

    Πίνακας Α8.1:    Βασικοί δείκτες για μια δίκαιη μετάβαση στην Κύπρο

    Πηγή: Eurostat (env_ac_ainah_r2, nama_10_a64_e, ilc_mdes01), Έρευνα για το εργατικό δυναμικό στην ΕΕ (διακοπή της χρονολογικής σειράς το 2021), έργα EMPL-JRC GD-AMEDI/AMEDI+ και Παγκόσμια βάση δεδομένων για την ανισότητα (World Inequality Database).

    Οι αυξημένες τιμές της ενέργειας την περίοδο 2021-2023 επηρεάζουν αρνητικά τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών, ιδίως εκείνων με χαμηλότερο εισόδημα. Ως αποτέλεσμα των μεταβολών των τιμών της ενέργειας κατά την περίοδο από τον Αύγουστο του 2021 έως τον Ιανουάριο του 2023 σε σχέση με τους προηγούμενους 18 μήνες (βλ. παράρτημα 7), ελλείψει στήριξης από πολιτικές και συμπεριφορικών αποκρίσεων, το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά που δαπανούν περισσότερο από το 10 % του προϋπολογισμού τους για την ενέργεια θα είχε αυξηθεί κατά 13,4 εκατοστιαίες μονάδες για το σύνολο του πληθυσμού και κατά 24,5 εκατοστιαίες μονάδες μεταξύ του πληθυσμού που αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας (βάσει δαπανών), δηλαδή περισσότερο από τις αυξήσεις σε επίπεδο ΕΕ για τη δεύτερη περίπτωση (κατά 16,4 εκατοστιαίες μονάδες και 19,1 εκατοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα) ( 63 ). Τα μερίδια δαπανών των ομάδων χαμηλού και χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος θα είχαν αυξηθεί περισσότερο, ιδίως για την ηλεκτρική ενέργεια αλλά και για το αέριο (διάγραμμα A8.2). Μεταξύ του πληθυσμού που αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας (βάσει δαπανών), το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά όπου το μερίδιο του προϋπολογισμού για καύσιμα ιδιωτικών μεταφορών ( 64 ) είναι άνω του 6 % θα είχε αυξηθεί περισσότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (7,5 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 5,3 εκατοστιαίων μονάδων), φθάνοντας το 62,7 % τον Ιανουάριο του 2023 (ΕΕ: 37,1 %) λόγω της αύξησης των τιμών των καυσίμων κίνησης.

    Η πρόσβαση στις δημόσιες συγκοινωνίες θεωρείται χειρότερη απ’ ό,τι στην ΕΕ συνολικά, παρότι είναι ελαφρώς καλύτερη στις αγροτικές περιοχές. Το ποσοστό των ατόμων που θεωρούν τις δημόσιες συγκοινωνίες διαθέσιμες, οικονομικά προσιτές και καλής ποιότητας (40 %, 48 % και 45 % αντίστοιχα) είναι χαμηλότερο στην Κύπρο απ’ ό,τι στην ΕΕ (55 %, 54 % και 60 %, αντίστοιχα). Όσον αφορά αυτές τις αντιλήψεις, οι αγροτικές περιοχές στην Κύπρο σημειώνουν καλύτερες επιδόσεις από τις αστικές περιοχές και καλύτερες επιδόσεις μόνο όσον αφορά την οικονομική προσιτότητα σε σύγκριση με τις αγροτικές περιοχές στην ΕΕ ( 65 ). Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου και το πρόγραμμα πολιτικής συνοχής «ΘΑλΕΙΑ» περιλαμβάνουν επενδύσεις σε έργα βιώσιμων αστικών και αγροτικών μεταφορών, την προώθηση δημόσιων και μη μηχανοκίνητων μεταφορών, καθώς και μέτρα ενίσχυσης της προσβασιμότητας που θα βελτιώσουν τις αστικές μεταφορές για όλους τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία. Το Τμήμα Οδικών Μεταφορών έχει επίσης εφαρμόσει ένα σύστημα παροχής κινήτρων με επιδοτήσεις για την αγορά ηλεκτρικών οχημάτων, συμπεριλαμβανομένων των ταξί και των λεωφορείων. Η ανισότητα άνθρακα, όπως μετράται με βάση το μέσο αποτύπωμα άνθρακα του 10 % των ατόμων που προκαλούν τις υψηλότερες εκπομπές στην Κύπρο, είναι περίπου 5,1 φορές υψηλότερη από το αποτύπωμα του 50 % των ατόμων που προκαλούν τις χαμηλότερες εκπομπές (βλ. διάγραμμα A8.1), το οποίο είναι σχεδόν το ίδιο επίπεδο με τον μέσο όρο της ΕΕ (5,0). Στην Κύπρο, τα μέσα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης το 2020 υπερέβησαν τον μέσο όρο της ΕΕ (14 έναντι 11,2 µg/m PM2.5), με όλες τις περιφέρειες να εκτίθενται σε κρίσιμα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης ( 66 ), με αποτέλεσμα σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία, ιδίως στις ευάλωτες ομάδες, και 565 πρόωρους θανάτους ετησίως ( 67 ).

    Διάγραμμα Α8.2:    Διανεμητικές επιπτώσεις των τιμών της ενέργειας λόγω της αύξησης των ενεργειακών δαπανών (2021-2023)

    Μέση μεταβολή των ενεργειακών δαπανών ως ποσοστό (%) των συνολικών δαπανών ανά εισοδηματικό δεκατημόριο (D) λόγω των παρατηρούμενων μεταβολών των τιμών (Αύγουστος 2021–Ιανουάριος 2023 σε σχέση με τους 18 προηγούμενους μήνες), εξαιρουμένων της στήριξης από πολιτικές και των συμπεριφορικών αποκρίσεων.

    Πηγή: Έργα EMPL-JRC GD-AMEDI/AMEDI+, με βάση την έρευνα για τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών του 2015 και τα στοιχεία της Eurostat για τον πληθωρισμό για τις σειρές δεδομένων CP0451 και CP0452.

    Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία είναι παράγοντας καίριας σημασίας για την επίτευξη των κλιματικών και περιβαλλοντικών στόχων της ΕΕ και παρέχει σημαντικά κοινωνικοοικονομικά οφέλη. Ωθεί την ανάπτυξη της απασχόλησης, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, ενώ προάγει την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια των πόρων. Η μετάβαση της βιομηχανίας, του δομημένου περιβάλλοντος και του αγροδιατροφικού τομέα στην κυκλικότητα μπορεί να επιφέρει σημαντικές περιβαλλοντικές βελτιώσεις (βλ. παράρτημα 6), καθώς συγκαταλέγονται μεταξύ των συστημάτων με την υψηλότερη ένταση κατά τη χρήση πόρων.

    Η μετάβαση της Κύπρου στην κυκλική οικονομία έχει πολύ δρόμο να διανύσει ώστε να επιτύχει τους στόχους της ΕΕ για την κυκλική οικονομία. Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία (CEAP) του 2020 αποσκοπεί στον διπλασιασμό της κυκλικής χρήσης υλικών μεταξύ 2020 και 2030. Το ποσοστό κυκλικής χρήσης υλικών στην Κύπρο αυξήθηκε ελαφρώς από 2,4 % το 2016 σε 2,8 % το 2021. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ για το 2021 (11,7 %). Το CEAP αποσκοπεί επίσης στη σημαντική μείωση του αποτυπώματος υλικού στην ΕΕ. Το αποτύπωμα υλικού της Κύπρου (22 %) ήταν σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 για το 2020 (13,7 %), γεγονός που επιβεβαιώνει την ανοδική τάση από το 2016.

    Η Κύπρος θέσπισε πρόσφατα νέες πολιτικές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κυκλικής οικονομίας, αλλά ενδεχομένως να χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια. Το 2021 εγκρίθηκε το σχέδιο δράσης της Κύπρου για την κυκλική οικονομία 2021-2027, το οποίο χρηματοδοτήθηκε κυρίως από το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Το σχέδιο βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: i) καλλιέργεια κουλτούρας για την κυκλική οικονομία (συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος επιχορηγήσεων για τη μετάβαση των ΜΜΕ σε ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας)· ii) παροχή κινήτρων για επενδύσεις στην κυκλική οικονομία· iii) ανάπτυξη υποδομών κυκλικής οικονομίας· και iv) διαχείριση αστικών αποβλήτων.

    Η επεξεργασία των αστικών αποβλήτων παρουσιάζει στασιμότητα εδώ και αρκετά έτη και υπολείπεται κατά πολύ του μέσου επιπέδου επιδόσεων της ΕΕ. Με ποσοστό ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων 15,3 % το 2021, η Κύπρος δεν έχει πετύχει σε μεγάλο βαθμό τον στόχο της ΕΕ για ανακύκλωση 50 % έως το 2020. Η χώρα κινδυνεύει να μην επιτύχει τον στόχο ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων της ΕΕ για το 2025 και απέχει σημαντικά από τον στόχο μείωσης της υγειονομικής ταφής για το 2035. Περίπου το 62 % των αστικών αποβλήτων της Κύπρου εξακολουθούσε να καταλήγει σε υγειονομική ταφή το 2021, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ για το 2021 (23 %), παρότι με την πάροδο των ετών παρουσιάζει πτωτική τάση. Επιπλέον, σημαντική ποσότητα (20 % το 2021) του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων στην Κύπρο δεν λαμβάνεται υπόψη όσον αφορά την επεξεργασία. Η υγειονομική ταφή που δεν πληροί τα πρότυπα εξακολουθεί να είναι ευρέως διαδεδομένη, με αποτέλεσμα να εκτρέπονται υλικά και πόροι που θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν, να ανακατασκευαστούν ή να ανακυκλωθούν. Η Κύπρος θα πρέπει να καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να επιτύχει τους στόχους ανακύκλωσης της ΕΕ για την περίοδο έως το 2035 μέσω βελτιώσεων στη χωριστή συλλογή και επεξεργασία των αποβλήτων, ιδίως των βιολογικών αποβλήτων, και να βελτιώσει το οικείο σύστημα διαχείρισης δεδομένων προκειμένου να παρουσιάσει συνεκτικά και επαληθεύσιμα σύνολα δεδομένων (ιδίως για τα απορρίμματα συσκευασίας).

    Διάγραμμα Α9.1:    Η τάση στη χρήση υλικών

    Πηγή: Eurostat

    Διάγραμμα Α9.2:    Επεξεργασία αστικών αποβλήτων

    Πηγή: Eurostat

    Πίνακας Α9.1:    Γενικοί και συστημικοί δείκτες για την κυκλικότητα

    (1) Ο δείκτης «άτομα που απασχολούνται στην κυκλική οικονομία» παρακολουθεί μόνο άμεσες θέσεις εργασίας σε επιλεγμένους υποτομείς των κωδικών NACE E, C, G και S· (2) το ποσοστό κυκλικής χρήσης υλικών μετρά το ποσοστό των υλικών που ανακτάται και επανεισάγεται στην οικονομία στη συνολική χρήση υλικών· (3) το ποσοστό ανάκτησης των αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις περιλαμβάνει απόβλητα που προετοιμάζονται για επαναχρησιμοποίηση, ανακυκλώνονται ή αποτελούν αντικείμενο ανάκτησης υλικών, μεταξύ άλλων μέσω εργασιών επίχωσης· (4) η σφράγιση του εδάφους: η στήλη του 2016 αφορά στοιχεία του 2015· (5) τα απορρίμματα τροφίμων αφορούν την πρωτογενή παραγωγή, την επεξεργασία και την παρασκευή, τη λιανική πώληση και τη διανομή, τα εστιατόρια και τις υπηρεσίες εστίασης, καθώς και τα νοικοκυριά.

    Πηγή: Eurostat, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

    Το σύστημα δομημένου περιβάλλοντος εξακολουθεί να συμβάλλει στην υποβάθμιση της φύσης. Το ποσοστό ανάκτησης των αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις έχει αυξηθεί σημαντικά από το 2016, αλλά παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (79 % έναντι 89 %). Η σφράγιση του εδάφους σημείωσε πρόοδο μεταξύ 2015 και 2018 και παραμένει υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η αποτελεσματική προστασία των περιοχών Natura 2000 —ιδίως των παράκτιων ζωνών— από δυσμενείς εξελίξεις μπορεί να ενισχυθεί με την αποτελεσματική εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης και περιβαλλοντικών εκτιμήσεων.

    Το αγροδιατροφικό σύστημα δεν έχει ακόμη καταρτίσει σχέδιο για την εξάλειψη της σπατάλης τροφίμων. Η κομποστοποίηση και η αναερόβια αποδόμηση της Κύπρου ανά κεφαλή έχουν μειωθεί από το 2016 στα 8 kg, σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ των 100 kg ανά κεφαλή για το 2021. Η αύξηση της αναερόβιας αποδόμησης θα μπορούσε να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της Κύπρου με την παραγωγή βιομεθανίου και/ή την παραγωγή οργανικών λιπασμάτων.

    Πρόσθετες επενδύσεις θα μπορούσαν να καλύψουν το εναπομένον χρηματοδοτικό κενό στην κυκλική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των αποβλήτων. Το χρηματοδοτικό κενό εκτιμάται σε 48 εκατ. EUR ετησίως μεταξύ 2014 και 2020. Κατά την περίοδο αυτή, οι επενδυτικές ανάγκες εκτιμήθηκαν σε τουλάχιστον 97 εκατ. EUR ετησίως, ενώ οι τιμές βάσης για τις επενδύσεις ανήλθαν σε 48 εκατ. EUR ετησίως (βλ. παράρτημα 6). Η επένδυση στην κυκλική οικονομία είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη της μετάβασης. Οι πρόσθετες επενδύσεις για υποδομές διαχείρισης λυμάτων και αποβλήτων θα μπορούσαν να επιταχύνουν σημαντικά αυτή τη μετάβαση —η πρόσθετη σωρευτική επενδυτική ανάγκη για την Κύπρο εκτιμήθηκε σε 217 εκατ. EUR (περίπου 22 εκατ. EUR ετησίως) σε σχέση με τις τιμές βάσης, εκ των οποίων περίπου το 95 % αφορά λύματα. Πρόσθετες επενδύσεις ύψους 74 εκατ. EUR (περίπου 10,6 εκατ. EUR ετησίως) κατά την περίοδο 2021-2027 για τη συλλογή, τους επανεπεξεργαστές ανακύκλωσης, την επεξεργασία βιολογικών αποβλήτων, τις εγκαταστάσεις διαλογής αποβλήτων και την ψηφιοποίηση των μητρώων αποβλήτων θα διευκολύνουν σημαντικά τις προσπάθειες της Κύπρου να επιτύχει τους στόχους ανακύκλωσης για τα αστικά απόβλητα και τα απορρίμματα συσκευασίας. Η Κύπρος χρησιμοποιεί ήδη κονδύλια από το ΕΤΠΑ και τον ΜΑΑ, ωστόσο πρόσθετες επενδύσεις θα μπορούσαν να καλύψουν περαιτέρω τις ανάγκες της χώρας.

    Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι παράγοντας καίριας σημασίας για τη διασφάλιση μιας ανθεκτικής και ανταγωνιστικής οικονομίας. Σύμφωνα με το πρόγραμμα πολιτικής για την ψηφιακή δεκαετία, και ιδίως με τους στόχους του εν λόγω προγράμματος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό έως το 2030, το παρόν παράρτημα περιγράφει τις επιδόσεις της Κύπρου όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες, τις ψηφιακές υποδομές / την ψηφιακή συνδεσιμότητα και την ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων και των δημόσιων υπηρεσιών. Κατά περίπτωση, γίνεται αναφορά στην πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ). Η Κύπρος διαθέτει το 23 % του συνολικού προϋπολογισμού του οικείου ΣΑΑ στον ψηφιακό τομέα (0,3 δισ. EUR) ( 68 ).

    Το πρόγραμμα πολιτικής για την ψηφιακή δεκαετία καθορίζει μια πορεία για τον επιτυχή ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης έως το 2030. Το πρόγραμμα παρέχει πλαίσιο για την αξιολόγηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της ΕΕ και των κρατών μελών, ιδίως μέσω του δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας (DESI). Παρέχει επίσης έναν τρόπο συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της, μεταξύ άλλων μέσω διακρατικών έργων, για την επιτάχυνση της προόδου προς την επίτευξη των ψηφιακών και των γενικών στόχων της ψηφιακής δεκαετίας ( 69 ). Γενικότερα, υπάρχουν διάφορες πτυχές του ψηφιακού μετασχηματισμού που είναι ιδιαίτερα σημαντικές στο τρέχον πλαίσιο. Το 2023, το Ευρωπαϊκό Έτος Δεξιοτήτων, η δημιουργία του κατάλληλου συνόλου δεξιοτήτων για την πλήρη αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός, αποτελεί προτεραιότητα. Ένας πληθυσμός με ψηφιακές δεξιότητες αυξάνει την ανάπτυξη και την υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών και οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας ( 70 ). Οι ψηφιακές τεχνολογίες, οι υποδομές και τα εργαλεία διαδραματίζουν ρόλο στον θεμελιώδη μετασχηματισμό που απαιτείται για την προσαρμογή του ενεργειακού συστήματος στις τρέχουσες διαρθρωτικές προκλήσεις ( 71 ).

    Η Κύπρος παρουσιάζει σχετικά χαμηλές επιδόσεις όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες. Οι βασικές ψηφιακές δεξιότητες των Κυπρίων και το ποσοστό των ειδικών σε θέματα ΤΠΕ στο εργατικό δυναμικό παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, το ποσοστό των γυναικών ειδικών σε θέματα ΤΠΕ στην Κύπρο συνάδει με τον μέσο όρο της ΕΕ. Τον Δεκέμβριο του 2021 η Κύπρος εξέδωσε εθνικό σχέδιο δράσης για τις ψηφιακές δεξιότητες 2021-2025 («σχέδιο δράσης για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες») για τη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων όλων των πολιτών στην Κύπρο, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων ομάδων. Το σχέδιο αυτό υλοποιείται ως μέτρο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, προγράμματα κατάρτισης για το εργατικό δυναμικό του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα και τον γενικό πληθυσμό, καθώς και επικοινωνιακή στρατηγική για την προώθηση της διά βίου μάθησης.

    Η Κύπρος εμφανίζει αρκετά καλές επιδόσεις όσον αφορά τις ψηφιακές υποδομές / την ψηφιακή συνδεσιμότητα. Η Κύπρος είναι ένα από τα λίγα κράτη μέλη που έχουν επιτύχει 100 % συνολική κάλυψη 5G. Επίσης, σημείωσε πρόοδο στην ανάπτυξη της κάλυψης 5G στη ζώνη συχνοτήτων 3,4-3,8 GHz, η οποία είναι απαραίτητη για να καταστεί δυνατή η λειτουργία προηγμένων εφαρμογών που απαιτούν μεγάλο εύρος ζώνης συχνοτήτων, ενώ παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, παρά την πρόσφατη σημαντική βελτίωση της κάλυψης σταθερού δικτύου πολύ υψηλής χωρητικότητας (VHCN), η Κύπρος εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η Κύπρος σκοπεύει να δημιουργήσει ένα σύστημα κουπονιών για να βελτιώσει περαιτέρω τη σταθερή συνδεσιμότητα VHCN, καθώς ενθαρρύνει την κατασκευή καλωδίωσης οπτικών ινών σε ιδιωτικούς χώρους.

    Οι επιδόσεις της Κύπρου όσον αφορά την ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων είναι ανάμεικτες. Το ποσοστό των ΜΜΕ με τουλάχιστον ένα βασικό επίπεδο ψηφιακής έντασης κυμαίνεται περίπου στον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, η Κύπρος εμφανίζει καλές επιδόσεις στις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους και βρίσκεται πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (42 % έναντι 34 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ). Μια βασική πρόκληση είναι ότι οι κυπριακές εταιρείες δεν αξιοποιούν ακόμη πλήρως όλες τις διαθέσιμες ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής. Η χρήση, για παράδειγμα, μαζικών δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Στο πλαίσιο του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η Κύπρος εφάρμοσε μέτρο που υποστηρίζει τη χρήση της τεχνολογίας αλυσίδας συστοιχιών (blockchain) για την επαλήθευση της γνησιότητας των κυπριακών παραδοσιακών τροφίμων και ποτών.

    Οι ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες είναι ένας τομέας στον οποίο η Κύπρος εμφανίζει καλές επιδόσεις, παρόλο που εξακολουθεί να υπάρχει περιθώριο βελτίωσης. Η βαθμολογία της χώρας υπερβαίνει ελαφρώς τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις (85 έναντι 84), αλλά εξακολουθεί να υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ όσον αφορά την παροχή ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών στους πολίτες (64 έναντι 77), ωστόσο το επίπεδο των χρηστών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι πολύ υψηλό (99 % σε σύγκριση με 74 % σε επίπεδο ΕΕ) ( 72 ). Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνονται μέτρα για την παροχή ψηφιακών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και φιλικών προς τον χρήστη, όπως η μεταρρύθμιση «Εργοστάσιο παραγωγής ψηφιακών υπηρεσιών». Όσον αφορά την ηλεκτρονική εξακρίβωση ταυτότητας (eID), η Κύπρος έχει θεσπίσει εθνικό σύστημα ηλεκτρονικής εξακρίβωσης ταυτότητας το οποίο αναμένεται να κοινοποιηθεί βάσει του κανονισμού eIDAS το 2023.

    Πίνακας Α10.1:    Βασικοί στόχοι για την ψηφιακή δεκαετία που παρακολουθούνται με δείκτες DESI

     

    (1) Ο στόχος των 20 εκατομμυρίων αντιπροσωπεύει περίπου το 10 % της συνολικής απασχόλησης.    

    (2) Ο δείκτης κάλυψης με δίκτυο οπτικής ίνας μέχρι τις εγκαταστάσεις περιλαμβάνεται χωριστά, καθώς η αξιολόγησή του θα παρακολουθείται επίσης χωριστά και θα λαμβάνεται υπόψη κατά την ερμηνεία των δεδομένων κάλυψης VHCN στην ψηφιακή δεκαετία.                    

    (3) Τουλάχιστον το 75 % των επιχειρήσεων της Ένωσης χρησιμοποιούν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα, ανάλογα με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες: i) υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους· ii) μαζικά δεδομένα· iii) τεχνητή νοημοσύνη.

    Πηγή: Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας

    Το παρόν παράρτημα παρέχει μια γενική επισκόπηση των επιδόσεων του συστήματος έρευνας και καινοτομίας της Κύπρου, το οποίο είναι απαραίτητο για την επίτευξη της διττής πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.

    Η Κύπρος εμφανίζει «υψηλές επιδόσεις στον τομέα της καινοτομίας» και οι επιδόσεις της βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου. Σύμφωνα με την έκδοση του ευρωπαϊκού πίνακα αποτελεσμάτων στον τομέα της καινοτομίας για το 2022 ( 73 ), οι επιδόσεις της Κύπρου ανέρχονται στο 107 % του μέσου όρου της ΕΕ και βελτιώνονται χάρη στις επιδόσεις καινοτομίας του επιχειρηματικού τομέα.

    Η ένταση έρευνας και ανάπτυξης της Κύπρου παρουσιάζει σταδιακή βελτίωση, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το 2021 οι επενδύσεις στην έρευνα και στην ανάπτυξη αυξήθηκαν σε σχέση με το προηγούμενο έτος και ανήλθαν στο 0,87 % του ΑΕΠ. Ωστόσο, η χώρα εξακολουθεί να συγκαταλέγεται μεταξύ των χαμηλότερων στην ΕΕ (2,26 %). Μολονότι τόσο οι δημόσιες δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (0,34 % του ΑΕΠ το 2021) όσο και οι δαπάνες των επιχειρήσεων για έρευνα και ανάπτυξη (0,41 % του ΑΕΠ το 2021) καταγράφουν άνοδο, παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (0,76 % και 1,49 % αντίστοιχα) και παρεμποδίζουν την ικανότητα της χώρας να διαφοροποιήσει την οικονομία της προς δραστηριότητες που βασίζονται στην καινοτομία.

    Διάγραμμα Α11.1:    Δαπάνες για την έρευνα και ανάπτυξη ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2021

    Πηγή: Eurostat, 2022

    Παρότι ο ιδιωτικός τομέας συμβάλλει περισσότερο στις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη, η διαθέσιμη αγορά επιχειρηματικών κεφαλαίων της Κύπρου εξακολουθεί να μειώνεται και να βρίσκεται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Κατά την περίοδο 2019-2021, τα επιχειρηματικά κεφάλαια άρχισαν να μειώνονται από 0,049 % το 2019 σε 0,028 % του ΑΕΠ το 2021, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (0,07 %). Το κυπριακό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) επιδιώκει να στηρίξει την αύξηση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία. Ωστόσο, οι εν λόγω αυξημένες επενδύσεις θα επωφεληθούν από περαιτέρω πολιτικές ικανές να ενισχύσουν περαιτέρω το εθνικό σύστημα έρευνας και καινοτομίας της χώρας ( 74 ).

    Οι δεσμοί πανεπιστημίων-επιχειρήσεων παραμένουν ένα σημαντικό εμπόδιο στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Ο αριθμός των συνδημοσιεύσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα αυξάνεται ως ποσοστό επί του συνόλου των δημοσιεύσεων έρευνας και ανάπτυξης (8,3 % το 2021), και υπερβαίνει πλέον τον μέσο όρο της ΕΕ (7,1 %). Ωστόσο, η συμμετοχή του επιχειρηματικού τομέα στη χρηματοδότηση της δημόσιας έρευνας και ανάπτυξης είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη (0,006 % το 2019 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 0,054 %). Τα πορίσματα πρόσφατης μελέτης του μηχανισμού υποστήριξης πολιτικής (2020) ( 75 ) κατέδειξαν ότι οι επιχειρήσεις δεν επωφελούνται δεόντως από τις υπηρεσίες έρευνας, εργαστηρίων και συμβουλών που θα μπορούσαν να προσφέρουν τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα. Το ΣΑΑ περιλαμβάνει μέτρα για τη διευκόλυνση και την υποστήριξη της βέλτιστης χρήσης των ερευνητικών υποδομών με το άνοιγμα της πρόσβασης σε άλλα ερευνητικά ιδρύματα και στον επιχειρηματικό τομέα. Για παράδειγμα, αναμένεται να θεσπιστούν πολιτικές και κίνητρα για τη διευκόλυνση και την προώθηση της πρόσβασης σε δημόσια χρηματοδοτούμενες ερευνητικές υποδομές και εργαστήρια. Επιπλέον, επρόκειτο να συσταθεί ένα Κεντρικό Γραφείο Μεταφοράς Γνώσης για την υποστήριξη της αποτελεσματικής συνεργασίας και τη διευκόλυνση της εμπορικής εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων της έρευνας.

    Οι ανεπαρκείς ανθρώπινοι πόροι στις θετικές επιστήμες και στην τεχνολογία περιορίζουν την ικανότητα της Κύπρου να δημιουργεί νέες γνώσεις και να παράγει περαιτέρω καινοτομίες. Το ποσοστό των νέων αποφοίτων θετικών επιστημών/μηχανικής ανά χίλια άτομα πληθυσμού ηλικίας 25-34 ετών κατατάσσεται μεταξύ των χαμηλότερων στην Ευρώπη (7,2 % το 2020, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 16 %). Το χαμηλό ποσοστό ενσωμάτωσης επιστημονικών ταλέντων αποδεικνύεται από το πολύ χαμηλό ποσοστό ερευνητών μεταξύ των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα ανά χίλια άτομα του ενεργού πληθυσμού (1,9 % το 2020) και μεταξύ των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα (1,3 % το 2020), σε σύγκριση με τους μέσους όρους της ΕΕ (4,0 % και 5,1 % αντίστοιχα). Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας περιλαμβάνεται στοχευμένη μεταρρύθμιση για την ενθάρρυνση και την προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού στην έρευνα και την καινοτομία. Επίσης, περιλαμβάνεται μεταρρύθμιση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό σχολικών μονάδων με στόχο την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων και των δεξιοτήτων που σχετίζονται με την εκπαίδευση στις θετικές επιστήμες, στην τεχνολογία, στη μηχανική και στα μαθηματικά. Παρά τα μέτρα αυτά, η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης είναι καίριας σημασίας για τη δημιουργία κρίσιμης μάζας, τον εφοδιασμό του πληθυσμού με τις δεξιότητες που απαιτούνται για την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση, και την οικοδόμηση μιας ισχυρότερης, πιο διαφοροποιημένης οικονομίας που βασίζεται στην καινοτομία.

    Πίνακας Α11.1:    Βασικοί δείκτες καινοτομίας

     

    1) Μέσος όρος της ΕΕ για το τελευταίο διαθέσιμο έτος ή για το έτος με τον υψηλότερο αριθμό στοιχείων ανά χώρα

    Πηγή: Eurostat, ΟΟΣΑ, ΓΔ JRC, Science-Metrix (βάση δεδομένων Scopus και βάση δεδομένων του ΕΓΔΕ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας), Invest Europe

    Το 2022 η παραγωγικότητα της εργασίας στην Κύπρο ανέκαμψε ταχύτερα από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική διαφορά στα επίπεδα παραγωγικότητας σε σχέση με την ΕΕ. Η συνολική παραγωγικότητα της εργασίας στην Κύπρο αυξήθηκε κατά 2,7 % το 2022 (έναντι του μέσου όρου 1,5 % στην ΕΕ).  Ωστόσο, η παραγωγικότητα της εργασίας στην Κύπρο εξακολουθεί να αντιστοιχεί μόλις στο 85,8 % του μέσου όρου της ΕΕ, με αποτέλεσμα η χώρα να κατατάσσεται στο χαμηλότερο άκρο της κατανομής της παραγωγικότητας, όπως φαίνεται στο διάγραμμα A12.1.

    Διάγραμμα Α12.1:    Παραγωγικότητα της εργασίας [% της ΕΕ-27]

    Πηγή: Eurostat.

    Ωστόσο, όπως φαίνεται στο διάγραμμα A12.2, οι τομεακές διαφορές στην παραγωγικότητα είναι αξιοσημείωτες, με τις ΤΠΕ και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες να μην επηρεάζονται σχεδόν καθόλου από την πανδημία και να σημειώνουν σημαντικά καλύτερες επιδόσεις από τη βιομηχανία ή τις κατασκευές.

    Διάγραμμα A12.2:    Παραγωγικότητα της εργασίας ανά τομέα [2015 = 100]

    Πηγή: Eurostat.

    Δεδομένης του βασισμένου στις υπηρεσίες χαρακτήρα της οικονομίας της, η Κύπρος επηρεάστηκε λιγότερο σε σχέση με άλλα κράτη μέλη από τις ελλείψεις και τις διαταραχές που χαρακτήρισαν την παγκόσμια συγκυρία μετά την πανδημία. Το 2022, το 4 % των επιχειρήσεων ανέφεραν ελλείψεις υλικών σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (47 %), ενώ η συγκέντρωση των εισαγωγών πρώτων υλών παρέμεινε επίσης κάτω του μέσου όρου. Επιπλέον, η Κύπρος εξαρτάται λιγότερο σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ από μη εδώδιμες ύλες που εξάγονται από τη Ρωσία και την Ουκρανία, των οποίων ο εφοδιασμός και η διαθεσιμότητα επηρεάστηκαν σοβαρά μετά τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας. Για παράδειγμα, ενώ η ΕΕ στο σύνολό της εξαρτάται από τη Ρωσία για το 9,4 % των εισαγωγών μετάλλων από τρίτες χώρες και το 5 % των ορυκτών, η εξάρτηση της Κύπρου ανέρχεται σε 2,5 % και 0 % αντίστοιχα ( 76 ).

    Ωστόσο, η κυπριακή οικονομία διατηρεί σημαντικές στρατηγικές εξαρτήσεις, μεταξύ άλλων λόγω του ιδιαίτερου ενεργειακού της μείγματος και του τρόπου τομεακής διαφοροποίησης. Παρόλο που η Κύπρος δεν βασίζεται στο αέριο για την παραγωγή ενέργειας (για λεπτομέρειες σχετικά με το ενεργειακό μείγμα της Κύπρου, βλ. παράρτημα 6) και, ως εκ τούτου, δεν πλήττεται από την υπερβολική εξάρτηση από το ρωσικό αέριο που έχει επιπτώσεις σε άλλα κράτη μέλη, η χώρα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές πετρελαίου, οι οποίες είναι θεμελιώδους σημασίας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το δεδομένο αυτό συνιστά σημαντική και διαρθρωτική στρατηγική εξάρτηση για την κυπριακή οικονομία και τις επιχειρήσεις της, καθώς τις εκθέτει όχι μόνο στη διακύμανση των τιμών του πετρελαίου στις διεθνείς αγορές, αλλά και σε μία από τις υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ, ακόμη και πριν από την ενεργειακή κρίση ( 77 ). Το σενάριο αυτό έχει σαφείς συνέπειες για την ανταγωνιστικότητα του κόστους των επιχειρήσεων και έχει δυσανάλογο αντίκτυπο στις ΜΜΕ, οι οποίες διαθέτουν πιο περιορισμένους πόρους ώστε να αντιμετωπίσουν τις υψηλές τιμές της ενέργειας. Επιπλέον, παρά τις δυνατότητές της, η Κύπρος εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά όσον αφορά τη χρήση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Μολονότι υπήρξαν πρόσφατες βελτιώσεις, ιδίως με τις απλουστεύσεις των διαδικασιών αδειοδότησης που περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με παράλληλη δημιουργία επιχειρηματικών ευκαιριών για καινοτόμες επιχειρήσεις και μείωση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

    Όσον αφορά το επιχειρηματικό περιβάλλον, εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, καθώς οι μακροχρόνιες προκλήσεις, μεταξύ άλλων όσον αφορά την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, εξακολουθούν να εμποδίζουν το δυναμικό των κυπριακών επιχειρήσεων. Ο τομέας της πρόσβασης σε χρηματοδότηση παραμένει προβληματικός για τις επιχειρήσεις, και ιδίως για τις ΜΜΕ, με πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο βαθμολογίες στον σύνθετο δείκτη ΕΤΕ για την πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση, και με ιδιαίτερα χαμηλά αποτελέσματα στον υποδείκτη ιδίων κεφαλαίων (0,06 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 0,23). Επιπρόσθετα, η διαθεσιμότητα μη παραδοσιακών μορφών χρηματοδότησης, όπως τα επιχειρηματικά κεφάλαια, η χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια και οι επιχειρηματικοί άγγελοι, είναι επίσης συγκριτικά περιορισμένη, ενώ η διαχείριση της ρευστότητας των επιχειρήσεων εμποδίζεται επίσης από την πρακτική των καθυστερημένων πληρωμών, η οποία, σύμφωνα με την έρευνα SAFE, επηρέασε πάνω από το 60 % των κυπριακών ΜΜΕ το 2022 (σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 43 %). Ομοίως, άλλες προκλήσεις στο κυπριακό επιχειρηματικό περιβάλλον σχετίζονται με την εκτέλεση των συμβάσεων, με το 76 % των ερωτηθέντων επενδυτών να αναφέρουν ότι δεν είναι αρκετά ή πολύ σίγουροι ότι οι επενδύσεις τους προστατεύονται από τη νομοθεσία και τα δικαστήρια (11 εκατοστιαίες μονάδες περισσότερο απ’ ό,τι το προηγούμενο έτος) ( 78 ).

    Όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, τα τελευταία έτη η Κύπρος έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για το άνοιγμά τους και την προσέλκυση μεγαλύτερου ανταγωνισμού, παρότι ορισμένες σημαντικές αδυναμίες εξακολουθούν να εγείρουν ανησυχίες. Οι τελευταίες περιλαμβάνουν πολύ υψηλό ποσοστό συμβάσεων που ανατίθενται αποκλειστικά με βάση τη χαμηλότερη τιμή (94 % το 2022 έναντι 56 % του μέσου όρου του ΕΟΧ), καθώς και την αυξανόμενη χρήση διαδικασιών με διαπραγμάτευση χωρίς πρόσκληση υποβολής προσφορών (39 % το 2022 έναντι 28 % το 2021). Επιπλέον, οι δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της υγείας αποτελούν πρόκληση, καθώς τα τελευταία έτη ο τομέας συγκέντρωσε τον μεγαλύτερο αριθμό συνολικών διαδικασιών με έναν μόνο προσφέροντα και απευθείας αναθέσεων στη χώρα. Η ομαδοποίηση των δημόσιων συμβάσεων, π.χ. στον τομέα της υγείας, θα μπορούσε να συμβάλει στην προσέλκυση μεγαλύτερου ανταγωνισμού και στην ενίσχυση του επαγγελματισμού των αγοραστών του δημόσιου τομέα.

    Παρόλο που η Κύπρος είναι καλά ενσωματωμένη στην ενιαία αγορά, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών, εξακολουθούν να υπάρχουν φραγμοί. Σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων της ενιαίας αγοράς, η εμπορική ολοκλήρωση της Κύπρου στον τομέα των υπηρεσιών είναι από τις υψηλότερες στην ΕΕ, ενώ για τα αγαθά υπολείπεται του μέσου όρου. Ωστόσο, το επίπεδο των περιορισμών στη νομοθετική κατοχύρωση των επαγγελμάτων παραμένει σε πολλές περιπτώσεις πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις όσον αφορά τους αρχιτέκτονες. Στην περίπτωση δικηγόρων, συμβούλων σε θέματα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας / εμπορικών σημάτων και κτηματομεσιτών, για παράδειγμα, το επίπεδο των περιορισμών είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, με τους δικηγόρους να υπόκεινται σε κανόνες π.χ. για το ασυμβίβαστο και τον διεπιστημονικό χαρακτήρα που περιορίζουν τις δυνατότητες του κλάδου. Οι περιορισμοί υπερβαίνουν επίσης τον μέσο όρο της ΕΕ για τους πολιτικούς μηχανικούς, τους αρχιτέκτονες και τους ξεναγούς ( 79 ). Ομοίως, οι περιορισμοί παραμένουν συγκριτικά υψηλοί στον τομέα του λιανικού εμπορίου — ιδίως όσον αφορά την ίδρυση καταστημάτων, όπου η Κύπρος συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον περιοριστικών κρατών μελών ( 80 ).

    Διάγραμμα Α12.3:    Επιχειρηματικό περιβάλλον και παράγοντες που ρυθμίζουν την παραγωγικότητα

    Πηγή: 1) % του ΑΕΠ, 2021 Eurostat·
    2) σύνθετος δείκτης, δείκτης 2021 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων για την πρόσβαση σε χρηματοδότηση·
    3) μέσος όρος καθυστέρησης πληρωμών σε αριθμό ημερών, 2022 Intrum·
    4) % των επιχειρήσεων στον τομέα της μεταποίησης που αντιμετωπίζουν περιορισμούς, έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, 2022·
    5) ποσοστό των συμβάσεων που ανατέθηκαν με έναν μόνο υποψήφιο, Πίνακας αποτελεσμάτων της ενιαίας αγοράς, 2022.

    Πίνακας Α12.1:    Βιομηχανία και ενιαία αγορά

    (*) τελευταίο διαθέσιμο έτος

    Πηγή: (1) AMECO, (2) Eurostat, (3) ECFIN BCS, (4) Eurostat, (5) COMEXT και υπολογισμοί της Επιτροπής, (6) Eurostat, (7) Eurostat, (8) ΟΟΣΑ, (9) Πίνακας αποτελεσμάτων της ενιαίας αγοράς, (10) Έρευνα ΕΤΕπ, (11) Eurostat: (12) Intrum, (13) Έρευνα SAFE, (14) EIF SME Access to Finance Index (Δείκτης ΕΤΕ για την πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση).

    Το παρόν παράρτημα περιγράφει τις επιδόσεις της δημόσιας διοίκησης της Κύπρου, η οποία είναι απαραίτητη για την παροχή υπηρεσιών και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων. Συνολικά, η Κύπρος κατατάσσεται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης ( 81 ). Οι αδυναμίες αφορούν τον στρατηγικό σχεδιασμό, την τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής και τα προβλήματα συντονισμού μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης. Η Κύπρος έχει δρομολογήσει διάφορες μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) με σκοπό την αντιμετώπιση παγιωμένων προβλημάτων, τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης των ανθρώπινων πόρων στη δημόσια διοίκηση και τη βελτίωση του ψηφιακού μετασχηματισμού της δημόσιας διοίκησης.

    Η δημόσια διοίκηση της Κύπρου έχει καλή ηλικιακή και εκπαιδευτική διάρθρωση. Οι διαδικασίες πρόσληψης και προαγωγής των διευθυντικών στελεχών αναθεωρούνται προς την κατεύθυνση ενός αξιοκρατικού συστήματος. Η αναλογία των υπαλλήλων ηλικίας 49 ετών ή κάτω προς τους υπαλλήλους ηλικίας 50 ετών ή άνω είναι υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 και το ίδιο ισχύει και για το ποσοστό των δημόσιων υπαλλήλων που συμμετέχουν στην εκπαίδευση ενηλίκων (πίνακας A13.1). Η νέα νομοθεσία που καταρτίστηκε στο πλαίσιο του ΣΑΑ σχετικά με την αξιολόγηση και τις προαγωγές των δημόσιων υπαλλήλων ψηφίστηκε το 2022 και θα αρχίσει να ισχύει το 2024. Στόχος είναι να εξαλειφθεί η μεροληψία όσον αφορά την αρχαιότητα έναντι της ικανότητας και να διασφαλιστεί ότι οι επιδόσεις λαμβάνονται υπόψη στις προαγωγές. Οι διαγωνισμοί πρόσληψης θα διεξάγονται από ένα νέο εξεταστικό κέντρο, με την επιλογή των υποψηφίων να βασίζεται σε αξιοκρατικές και αντικειμενικές εξετάσεις που θα σχεδιαστούν με τη βοήθεια του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης της ΕΕ.

    Η Κύπρος αντιμετωπίζει προκλήσεις όσον αφορά την ποιότητα της νομοθεσίας της. Οι επιδόσεις όσον αφορά τους δείκτες του ΟΟΣΑ όσον αφορά την κανονιστική διακυβέρνηση και πολιτική είναι πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (διάγραμμα A13.2). Η νομοθεσία προβλέπει εκτιμήσεις επιπτώσεων των κανονιστικών ρυθμίσεων και διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Ωστόσο, οι διαβουλεύσεις δεν πραγματοποιούνται πάντοτε σε πρώιμο στάδιο. Άλλοι παράγοντες που αποδυναμώνουν την ποιότητα της νομοθεσίας είναι οι υπέρμετρες κανονιστικές ρυθμίσεις, η ανύπαρκτη εκ των υστέρων αξιολόγηση των πολιτικών και η μη τυποποιημένη δημόσια διαβούλευση σχετικά με τα σχέδια νόμων. Ορισμένοι τομείς της οικονομίας υπόκεινται σε υπέρμετρες κανονιστικές ρυθμίσεις ή υπόκεινται σε νομοθεσία η οποία είναι παρωχημένη ή έχει στρεβλωτικό αποτέλεσμα ( 82 ). Η συνοχή μεταξύ των διαφόρων τομέων πολιτικής αποτελεί σημαντικό δείκτη της αποτελεσματικότητας της διακυβέρνησης και η Κύπρος έχει λάβει μέτρα για την εφαρμογή του θεματολογίου βελτίωσης της νομοθεσίας, το οποίο συντονίζεται κεντρικά από το Υπουργείο Οικονομικών. Επιπλέον, στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, και με την υποστήριξη του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης της ΕΕ, η Κύπρος προβαίνει σε σημαντική μεταρρύθμιση της οικείας νομοθετικής διαδικασίας. Αυτό περιλαμβάνει την ψηφιοποίηση και τη δημιουργία πλατφόρμας ανοικτών δεδομένων (πλατφόρμα ηλεκτρονικής νομοθεσίας), προσβάσιμης στους πολίτες και στις επιχειρήσεις, η οποία θα βελτιώσει την ασφάλεια δικαίου και τη διαφάνεια και θα παράσχει στους επενδυτές πρόσβαση σε πλήρεις και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο της Κύπρου.

    Το δικαστικό σύστημα αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την αποδοτικότητά του και την ψηφιοποίησή του. Οι αστικές, εμπορικές και διοικητικές δικαστικές διαδικασίες εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά χρονοβόρες. Ο χρόνος που απαιτείται για την εκδίκαση διοικητικών υποθέσεων σε πρωτοβάθμια δικαστήρια (843 ημέρες το 2021) συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγαλύτερων στην ΕΕ. Ορισμένα μέτρα του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό του τρόπου εκδίκασης των υποθέσεων, ώστε να παρέχονται φθηνότερες, πιο προσβάσιμες και ταχύτερες υπηρεσίες στα εμπλεκόμενα μέρη. Στόχος είναι η μείωση των καθυστερήσεων σε υποθέσεις και προσφυγές. Μολονότι ορισμένα ψηφιακά εργαλεία χρησιμοποιούνται στα δικαστήρια, η ηλεκτρονική δικαιοσύνη γενικότερα χρειάζεται βελτίωση. Δεν έχουν αναφερθεί συστημικές ελλείψεις όσον αφορά την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. ( 83 )

    Η Κύπρος επιτάχυνε την ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησής της κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Κατά τη διάρκεια της κρίσης τέθηκαν σε εφαρμογή διάφορες ψηφιακές λύσεις για να διευκολυνθούν οι πολίτες, οι εργαζόμενοι και οι ΜΜΕ στην υποβολή αιτήσεων. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει απόκλιση από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 στο ποσοστό των χρηστών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και στη βαθμολογία αναφοράς για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (πίνακας A13.1). Τα υπό εξέλιξη μέτρα του ΣΑΑ αποσκοπούν στη βελτίωση της παροχής ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, μεταξύ άλλων στους τομείς της υγείας και της δικαιοσύνης.

    Υπάρχουν κενά στην ποιότητα της διακυβέρνησης των κρατικών επιχειρήσεων όσον αφορά τις βέλτιστες πρακτικές. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει απαίτηση για όλες τις μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις να υπόκεινται σε εξωτερικούς ελέγχους από ανεξάρτητη ελεγκτική εταιρεία κατά το πρότυπο των εισηγμένων εταιρειών. Δεν υπάρχει συγκεντρωτική χρηματοοικονομική και μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση για τον τομέα των κρατικών επιχειρήσεων. Οι διαδικασίες διορισμού των διοικητικών συμβουλίων δεν προστατεύουν επαρκώς τα διοικητικά συμβούλια από πολιτικές παρεμβάσεις και οι αξιολογήσεις του διοικητικού συμβουλίου συνίστανται σε αυτοαξιολογήσεις, δεν περιλαμβάνουν εξωτερικούς αξιολογητές και δεν έχουν ορατές συνέπειες για το διοικητικό συμβούλιο και τη διοίκηση της εταιρείας. ( 84 )

    Πίνακας Α13.1:    Δείκτες για τη δημόσια διοίκηση

    (1) Οι υψηλές τιμές υποδηλώνουν καλές επιδόσεις, με εξαίρεση τον δείκτη #6. (2) Τιμές του 2022. Εάν δεν είναι διαθέσιμες, αναγράφονται οι τιμές του 2021. (3) Μετρά την εστίαση στον χρήστη (μεταξύ άλλων για τις διασυνοριακές υπηρεσίες) και τη διαφάνεια των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, καθώς και την ύπαρξη βασικών παραγόντων διευκόλυνσης για την παροχή των εν λόγω υπηρεσιών. (4) Ορίζεται ως η απόλυτη τιμή της διαφοράς μεταξύ του ποσοστού ανδρών και γυναικών σε ανώτερες θέσεις της δημόσιας διοίκησης.

    Ενδείξεις: b = διακοπή στη χρονοσειρά, d = ο ορισμός διαφέρει, u = χαμηλή αξιοπιστία.

    Πηγή: Έρευνα για τη χρήση των ΤΠΕ, Eurostat (# 1)· έκθεση συγκριτικής αξιολόγησης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (# 2)· έκθεση για την ωριμότητα ανοικτών δεδομένων (# 3)· έρευνα εργατικού δυναμικού, Eurostat (# 4, 5, 7), Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (# 6)· βάση δεδομένων δημοσιονομικής διακυβέρνησης (# 8, 9)· δείκτες κανονιστικής πολιτικής και διακυβέρνησης του ΟΟΣΑ (# 10).

    Διάγραμμα Α13.1:    Κύπρος. α) Εκτίμηση επιπτώσεων των κανονιστικών ρυθμίσεων, β) Συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και γ) Εκ των υστέρων αξιολόγηση της νομοθεσίας

    Πηγή: Δείκτες των ερευνών για την κανονιστική πολιτική και τη διακυβέρνηση 2017 και 2021, (http://oe.cd/ireg).

    Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων αποτελεί την πυξίδα για την ανοδική σύγκλιση στην κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης στην ΕΕ. Το παρόν παράρτημα παρέχει επισκόπηση της προόδου της Κύπρου όσον αφορά την εφαρμογή των 20 αρχών του πυλώνα και την επίτευξη των βασικών και εθνικών στόχων της ΕΕ για το 2030 σχετικά με την απασχόληση, τις δεξιότητες και τη μείωση της φτώχειας.

    Πίνακας Α14.1:    Κοινωνικός πίνακας αποτελεσμάτων για την Κύπρο

    Επικαιροποιήθηκε στις 27 Απριλίου 2023. Τα κράτη μέλη κατατάσσονται στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων σύμφωνα με στατιστική μεθοδολογία που έχει συμφωνηθεί με την Επιτροπή Απασχόλησης (EMCO) και με την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (SPC). Ο πίνακας εξετάζει από κοινού τα επίπεδα και τις αλλαγές των δεικτών σε σύγκριση με τους αντίστοιχους μέσους όρους της ΕΕ και κατατάσσει τα κράτη μέλη σε επτά κατηγορίες. Για μεθοδολογικές λεπτομέρειες, ανατρέξτε στην κοινή έκθεση για την απασχόληση 2023. Λόγω των αλλαγών στον ορισμό του επιπέδου ψηφιακών δεξιοτήτων των ατόμων το 2021, για την αξιολόγηση του εν λόγω δείκτη χρησιμοποιούνται κατ’ εξαίρεση μόνο τα επίπεδα· ΕΕΑΚ: εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης· ΑΔΕΝ: ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών.

    Πηγή: Eurostat

    Παρά το σχετικά υψηλό ποσοστό απασχόλησης, εξακολουθεί να υπάρχει περιορισμένη προσέγγιση των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης (ΕΑΕΚ) και άλλων ευάλωτων ομάδων για την αύξηση της συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας. Υπό τη σταθερή αύξηση του ΑΕΠ κατά την περίοδο μετά την πανδημία COVID-19, το ποσοστό απασχόλησης στην Κύπρο, ύψους 78,0 % το 4ο τρίμηνο του 2022, ήταν πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (74,9 %). Ωστόσο, το ποσοστό των νέων ΕΕΑΚ (ηλικίας 15-29 ετών) ανήλθε σε 14,9 % το 4ο τρίμηνο του 2022 και ξεπέρασε τον μέσο όρο της ΕΕ (11,7 %), χωρίς σχεδόν καμία μεταβολή σε σύγκριση με το 2020. Επιπλέον, το ποσοστό ανεργίας των νέων (ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών) παρέμεινε υψηλό και αυξήθηκε σε 19,3 % το 4ο τρίμηνο του 2022, 4,8 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Στο μεταξύ, το χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφορά την απασχόληση παρέμεινε σχετικά μεγάλο στις 12,1 εκατοστιαίες μονάδες το 2022 (έναντι 10,6 εκατοστιαίων μονάδων στην ΕΕ), ύστερα από κάποια μείωση κατά 0,1 εκατοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2021. Το χάσμα απασχόλησης όσον αφορά τα άτομα με αναπηρία αυξήθηκε σημαντικά σε 27 εκατοστιαίες μονάδες το 2021 από 23,5 εκατοστιαίες μονάδες το 2020, ποσοστό που υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ (23,1 εκατοστιαίες μονάδες). Ωστόσο, υπάρχουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού, όπως μετρώνται με βάση το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας 2,3 % το 2021 (σύμφωνα με τον μέσο όρο της ΕΕ), οι οποίες παρατηρούνται κυρίως στους τομείς του εμπορίου, της μεταποίησης, των μεταφορών, του τουρισμού και των ΤΠΕ. Τα μέτρα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ΕΚΤ+) για τη στήριξη των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας για τους νέους, τις γυναίκες, τους υπηκόους τρίτων χωρών και τα άτομα με αναπηρία, σε συνδυασμό με δραστηριότητες προβολής για τους νέους στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) της Κύπρου, αναμένεται να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αναφέρονται ανωτέρω. Επιπρόσθετα, τόσο το ΕΚΤ+ όσο και το ΣΑΑ περιλαμβάνουν μέτρα στήριξης για τη διευκόλυνση της συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα καθώς και ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας. Αυτό αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, ιδίως για τις εργαζόμενες μητέρες. Όλα αυτά θα βοηθήσουν την Κύπρο να επιτύχει τον εθνικό της στόχο για απασχόληση τουλάχιστον του 80 % του πληθυσμού ηλικίας 20-64 ετών έως το 2030.

    Η κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών σε δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών δεξιοτήτων, αποτελεί σημαντική πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί υπό το πρίσμα της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Ο ψηφιακός γραμματισμός παραμένει χαμηλός: Το 50 % του πληθυσμού διέθετε τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες το 2021, ποσοστό που υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ (54 %). Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου στην Κύπρο μειώθηκε απότομα κατά 1,3 εκατοστιαίες μονάδες, αλλά, με 10,2 % το 2021, εξακολουθεί να υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ (9,7 %). Είναι ιδιαίτερα υψηλό μεταξύ των ατόμων που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ και των ατόμων με αναπηρία (βλ. επίσης παράρτημα 15). Επιπλέον, από τα αποτελέσματα του Προγράμματος Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών (PISA) 2018 προκύπτει ότι οι δεξιότητες των μαθητών στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες είναι κάτω του μέσου όρου (βλ. επίσης παράρτημα 15). Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, εφαρμόζονται προγράμματα κατάρτισης που προωθούν την απόκτηση βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων (για παράδειγμα, γραμματισμός, δεξιότητες στα μαθηματικά, ψηφιακές και τεχνολογικές δεξιότητες, καθώς και διαπροσωπικές δεξιότητες) και εστιάζουν ιδιαίτερα στους ΕΑΕΚ. Το ποσοστό των ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο είναι πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (58,3 % έναντι 41,2 % το 2021). Ωστόσο, η χώρα εξακολουθεί να έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αποφοίτων στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (βλ. επίσης παράρτημα 15) και μόλις το 40 % του οικονομικά ενεργού πληθυσμού απασχολείται σε θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης. Το ποσοστό των σπουδαστών ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που είναι εγγεγραμμένοι σε προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εξακολουθεί να είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ (16,8 %) το 2020, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (48,4 %). Το ποσοστό των ενηλίκων που συμμετείχαν σε μάθηση (κατά τις τελευταίες 4 εβδομάδες) υπολειπόταν του μέσου όρου της ΕΕ το 2021 (9,7 % έναντι 10,8 %), έχοντας σημειώσει αύξηση κατά 5 εκατοστιαίες μονάδες από το 2020 και έναντι 7,5 % το 2015. Ανταποκρινόμενη στις προκλήσεις αυτές, η Κύπρος καθιέρωσε τη συστηματική πρόβλεψη της ζήτησης εργασίας και εκπόνησε σχετική μελέτη για την περίοδο 2022-2023, περιλαμβάνοντας για πρώτη φορά προβλέψεις για την προσφορά εργασίας. Το ΕΚΤ+, ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης στηρίζουν μέτρα για την ενίσχυση της ικανότητας και της ποιότητας της επαγγελματικής κατάρτισης. Περιλαμβάνουν προγράμματα κατάρτισης για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις πράσινες και τις ψηφιακές δεξιότητες. Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για τις δεξιότητες και την εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες, αναμένεται να καλύψουν τις ανάγκες σε δεξιότητες, να βελτιώσουν τη συνάφεια της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με την αγορά εργασίας και να συμβάλουν στην επίτευξη του εθνικού στόχου της Κύπρου για το 2030, σύμφωνα με τον οποίο τουλάχιστον το 61 % των ενηλίκων θα συμμετέχει στη μάθηση κάθε χρόνο.

    Πίνακας Α14.2:    Κατάσταση της Κύπρου όσον αφορά τους στόχους για την απασχόληση, τις δεξιότητες και τη μείωση της φτώχειας έως το 2030

    (1) Έρευνα για την εκπαίδευση ενηλίκων, ενήλικες που συμμετέχουν σε δραστηριότητες μάθησης τους τελευταίους 12 μήνες.
    (2) Αριθμός ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE), έτος αναφοράς 2019.

    Πηγή: Eurostat, ΓΔ EMPL

    Η ασθενής αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και η ενεργειακή φτώχεια εξακολουθούν να αποτελούν προκλήσεις για την Κύπρο, σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού σε ορισμένες ομάδες του πληθυσμού. Ο ρυθμός αύξησης του κατά κεφαλήν πραγματικού ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ) στην Κύπρο ήταν μεταξύ των βραδύτερων στην ΕΕ το 2021. Ο ρυθμός αύξησής της ήταν χαμηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ και επισημάνθηκε με την ένδειξη ότι βρίσκεται σε «κρίσιμη κατάσταση» στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, η Κύπρος θέσπισε καθολικό νόμιμο κατώτατο μισθό, ο οποίος άρχισε να ισχύει την 1η Ιανουαρίου 2023. Ορίζεται σε 940 EUR και αναμένεται να έχει 40 000 άμεσους δικαιούχους. Ειδικότερα, ο κατώτατος μισθός θα βοηθήσει τους νέους και τις εργαζόμενες γυναίκες. Αυτό αναμένεται επίσης να συμβάλει στην άμβλυνση του κινδύνου φτώχειας για τους δικαιούχους, ιδίως της φτώχειας των εργαζομένων, η οποία είναι μία από τις υψηλότερες στην ΕΕ για τα άτομα που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ. Το ποσοστό των ατόμων που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) το 2021 ήταν σχετικά χαμηλό στην Κύπρο (17,3 %), ποσοστό χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (21,7 %). Ωστόσο, το ποσοστό είναι υψηλότερο για συγκεκριμένες ομάδες, όπως τα άτομα με αναπηρία, στο 29,1 %, παρότι ελαφρώς χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (29,7 %). Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί συνεχιζόμενο πρόβλημα, καθώς το 19,4 % του συνολικού πληθυσμού —και το 50 % των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας— αδυνατούσε να εξασφαλίσει επαρκή θέρμανση για την κατοικία του το 2021 (έναντι του μέσου όρου της ΕΕ που ήταν 16,4 %) (βλ. επίσης παράρτημα 8). Οι αυτοαπασχολούμενοι δεν έχουν επίσημη πρόσβαση σε παροχές ανεργίας ή παροχές για εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες. Ο αντίκτυπος των κοινωνικών μεταβιβάσεων στη μείωση της φτώχειας για τους αυτοαπασχολούμενους είναι σχετικά περιορισμένος στο 10,8 % (25,6 % στην ΕΕ). Τα μέτρα του ΕΚΤ+ για τη δημιουργία ενός δικτύου υπηρεσιών κοινωνικής ένταξης, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης της κατ’ οίκον φροντίδας για τα άτομα με αναπηρία, αναμένεται να ενισχύσουν τις ίσες ευκαιρίες και να στηρίξουν την κοινωνική ένταξη των ατόμων που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση. Το 2019 η Κύπρος εμφάνιζε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά γυναικών ηλικίας 65 ετών και άνω με σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά την προσωπική φροντίδα και τις οικιακές δραστηριότητες (94,7 % έναντι 78,1 % της ΕΕ), ωστόσο η μακροχρόνια φροντίδα προσελκύει χαμηλά επίπεδα δημόσιας χρηματοδότησης(0,34 % του ΑΕΠ το 2020). Επιπλέον, οι ελλείψεις προσωπικού αποτελούν πρόκληση για το σύστημα υγείας (η πυκνότητα των νοσηλευτών είναι 5,4 ανά 1 000 κατοίκους, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που ανέρχεται σε 8,3). Το ΣΑΑ της Κύπρου και το επιχειρησιακό πρόγραμμα του ΕΚΤ+ θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος με την παροχή στήριξης υποδομών και υπηρεσιών για τη μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία. Τα μέτρα αυτά θα είναι επίσης καίριας σημασίας για την επίτευξη του εθνικού στόχου του 2030, δηλαδή τη μείωση του αριθμού των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού κατά τουλάχιστον 10 000 σε σύγκριση με το 2019.

    Το παρόν παράρτημα περιγράφει τις κύριες προκλήσεις για το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης της Κύπρου με βάση τους στόχους σε επίπεδο ΕΕ και άλλων δεικτών πλαισίου δυνάμει του στρατηγικού πλαισίου για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης, με βάση την ανάλυση της έκθεσης παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για το 2022.

    Η πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (ELET) έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2015, λόγω των υψηλών ποσοστών μεταξύ των μαθητών που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό. Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης είναι πολύ υψηλότερο μεταξύ των νέων που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ, στο 26,1 % (ΕΕ: 22,1 %) με τάση επιδείνωσης (-1,2 εκατοστιαίες μονάδες από το 2020). Αντίθετα, το ποσοστό των γηγενών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο ανήλθε σε 3,4 % το 2022 έναντι 8,3 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Το υψηλότερο ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης το 2022 καταγράφηκε σε αστικές περιοχές. Περίπου τα δύο τρίτα των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι αγόρια. Με μία από τις υψηλότερες αναλογίες αιτούντων άσυλο ανά κάτοικο στην ΕΕ, η ένταξη των αιτούντων άσυλο στο εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί βασική πρόκληση. Το ποσοστό των νέων (18-34 ετών) μεταξύ των νεοαφιχθέντων αιτούντων άσυλο είναι ιδιαίτερα υψηλό (62 % το 2018). Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, η Κύπρος παρέχει στήριξη σε μαθητές που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο πλαίσιο έργου που χρηματοδοτείται από το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης της ΕΕ. Υπάρχουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, αλλά η συλλογή δεδομένων είναι ανεπαρκής και η μέθοδος που χρησιμοποιείται περισσότερο βασίζεται στην πληροφόρηση ανά σχολείο ( 85 ).

    Η είσοδος νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών στο επάγγελμα παρεμποδίζεται από το χαμηλό ποσοστό επιτυχίας στις εξετάσεις που απαιτούνται για τον διορισμό τους. Οι μισθοί και οι συνθήκες εργασίας των εκπαιδευτικών συγκρίνονται ευνοϊκά με τους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας των Ευρωπαίων συναδέλφων τους. Ωστόσο, ένα σύστημα προσλήψεων που ευνοεί την αρχαιότητα των υποψηφίων έναντι των προσόντων έχει οδηγήσει σε μεγάλο χρόνο αναμονής για την πρόσληψη νέων εκπαιδευτικών. Το 2017 η Κύπρος πραγματοποίησε προσλήψεις βάσει διαγωνισμών, ενώ το παλαιό σύστημα με βάση την αρχαιότητα θα συνεχιστεί έως το 2027. Μέχρι στιγμής, οι εξετάσεις είχαν ως αποτέλεσμα υψηλό ποσοστό αποτυχίας. Ενδεικτικά, το υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας επιτεύχθηκε από υποψηφίους της προσχολικής εκπαίδευσης, καθώς μόλις το 42,42 % των υποψηφίων σημείωσαν βαθμολογία πάνω από την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία (10 στα 20).

    Διάγραμμα Α15.1:    Άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση (18-24 ετών) ανά φύλο και χώρα γέννησης το 2022

     

    Πηγή: Eurostat

    Η συνεχής επαγγελματική εξέλιξη ανταποκρίνεται όλο και περισσότερο στις ανάγκες των εκπαιδευτικών και των σχολείων, ωστόσο δεν συνδέεται επαρκώς με την εξέλιξη της σταδιοδρομίας και την αξιολόγηση. Η εφαρμογή της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών αποτελεί μακροχρόνια πρόκληση. Η Κύπρος δεσμεύτηκε για τον σκοπό αυτό στο οικείο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

    Η προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ΠΕΦ) εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση παρά τις συντονισμένες προσπάθειες. Η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα από την ηλικία των 3 ετών έως την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχεται στο 91,1 %, χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (93 %) και από τον στόχο σε επίπεδο ΕΕ για το 2030 (96 %). Οι μειονεκτούσες οικογένειες συχνά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν για τη συμμετοχή των παιδιών τους. Η Κύπρος έχει δεσμευτεί να επεκτείνει τις δυνατότητες και να βελτιώσει την οικονομική προσιτότητα της ΠΕΦ μέσω της χρηματοδότησης της ΕΕ. Επιπλέον, η χώρα στηρίζει οικογένειες βάσει εισοδηματικών και κοινωνικών κριτηρίων στο πλαίσιο του προγράμματος «Σχέδιο Επιδότησης Διδάκτρων και Σίτισης Παιδιών ηλικίας μέχρι 4ων ετών», το οποίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΚΤ+.

    Οι Κύπριοι μαθητές σημειώνουν χειρότερες επιδόσεις από τους Ευρωπαίους συνομηλίκους τους στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες, ενώ οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες είναι έντονες. Η Κύπρος έχει υψηλό ποσοστό μαθητών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες καθώς και χαμηλό ποσοστό μαθητών με τις υψηλότερες επιδόσεις σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ, όπως μετρήθηκε από το Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης μαθητών (PISA) 2018. Ακόμη και στο ανώτερο κοινωνικοοικονομικό τεταρτημόριο, ένας στους τρεις μαθητές σημειώνει χαμηλές επιδόσεις, ποσοστό από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Επιπλέον, η διαφορά στο ποσοστό των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις μεταξύ χαμηλής και υψηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης είναι υψηλή (25,4 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 19,3 εκατοστιαίες μονάδες στην ΕΕ). Το 39 % των μαθητών με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο υστερούν επιδόσεων και στα τρία εξεταζόμενα μαθήματα ταυτόχρονα. Τα προγράμματα σπουδών έχουν αναθεωρηθεί σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης για τη στήριξη της απόκτησης δεξιοτήτων και ικανοτήτων (Donlevy, V. et al., 2019).

    Η ψηφιακή εκπαίδευση έχει βελτιωθεί. Η χώρα έχει πολλά άτομα ηλικίας 16-19 ετών με τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες: 82 % σε σύγκριση με το 69 % του μέσου όρου της ΕΕ (2021). Η χρήση των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση αυξήθηκε. Στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι ΤΠΕ είναι υποχρεωτικό μάθημα, με ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ετήσιου αριθμού ωρών (135) να διατίθεται στην ΕΕ. Για την ενίσχυση της ψηφιακής εκπαίδευσης, η Κύπρος διαθέτει σημαντικά ποσά χρηματοδότησης από την ΕΕ μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (βλ. επίσης παράρτημα 10) και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+. Τα σχετικά έργα αποσκοπούν στον ψηφιακό μετασχηματισμό των σχολείων και στην ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων και των δεξιοτήτων στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM).
    Για παράδειγμα, σχεδιάζεται η αγορά ταμπλετών για τους μαθητές από την πρωτοβάθμια έως την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθώς και η αγορά ψηφιακού εξοπλισμού για τα σχολεία. Προβλέπεται επίσης η κατάρτιση των εκπαιδευτικών στην ψηφιακή εκπαίδευση και ο μετασχηματισμός των προγραμμάτων σπουδών, μαζί με νέο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων στους τομείς STEM. Το επίπεδο ολοκλήρωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, ωστόσο, πρέπει να ενισχυθεί η συνάφεια της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Ο αριθμός των αποφοίτων στους τομείς STEM υπολείπεται της ζήτησης στην αγορά εργασίας. Το 2020 η Κύπρος κατέγραψε το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό αποφοίτων STEM μεταξύ όλων των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ (13,1 %). Επιπλέον, από το 2015 έως το 2020, το ποσοστό των αποφοίτων στους τομείς STEM επί του συνόλου των αποφοίτων στην Κύπρο μειώθηκε κατά 4,3 εκατοστιαίες μονάδες. Στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αναπτύσσεται σύστημα παρακολούθησης των αποφοίτων, με σκοπό την ανάλυση των διαδρομών των αποφοίτων μετά την ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και την επαλήθευση της συνάφειας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με την αγορά εργασίας. Υπάρχει σημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων υπέρ των γυναικών όσον αφορά την ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

    Πίνακας Α15.1:    Στόχοι σε επίπεδο ΕΕ και άλλοι δείκτες πλαισίου βάσει του στρατηγικού πλαισίου για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης

     

    Πηγή: (1,3,4,5,7,8,9,10,11) = Eurostat· 2 = ΟΟΣΑ (PISA)· 6 = Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κοινό Κέντρο Ερευνών). Σημειώσεις: Δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα στοιχεία για τους εναπομείναντες στόχους σε επίπεδο ΕΕ στο πλαίσιο του στρατηγικού πλαισίου για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης που να καλύπτουν τις χαμηλές επιδόσεις στον τομέα των ψηφιακών δεξιοτήτων και τη συμμετοχή των ενηλίκων στη μάθηση. Ο δείκτης ισότητας δείχνει τη διαφορά στο ποσοστό των χαμηλών επιδόσεων στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες (συνδυαστικά) σε άτομα ηλικίας 15 ετών μεταξύ του χαμηλότερου και του υψηλότερου τεταρτημορίου της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης.

    Ένας υγιής πληθυσμός και ένα αποτελεσματικό, προσβάσιμο και ανθεκτικό σύστημα υγείας αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για μια βιώσιμη οικονομία και κοινωνία. Το παρόν παράρτημα παρέχει μια συνοπτική εικόνα της υγείας του πληθυσμού και του συστήματος υγείας στην Κύπρο.

    Παρά την πρόσφατη μείωσή του, το προσδόκιμο ζωής στην Κύπρο παραμένει μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Πριν από το 2020, και παρά τη συνολική τάση της ΕΕ για αύξηση του προσδόκιμου ζωής, το προσδόκιμο ζωής φαίνεται να βρίσκεται σε στασιμότητα στην Κύπρο. Το 2020 τόσο οι θάνατοι από τη νόσο COVID-19 όσο και τα ποσοστά υπερβολικής θνησιμότητας ήταν χαμηλά στην Κύπρο σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ, αλλά το 2021 τα ποσοστά μόλυνσης ήταν πολύ υψηλότερα. Ως εκ τούτου, το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε το 2021. Η θνησιμότητα λόγω της νόσου COVID-19 σχεδόν τετραπλασιάστηκε το 2021 σε σύγκριση με το 2020 και διαδραμάτισε καίριο ρόλο σ’ αυτήν την απώλεια του προσδόκιμου ζωής ( 86 ). Παρά ταύτα, οι επιδόσεις της Κύπρου είναι συγκριτικά ικανοποιητικές όσον αφορά την αποφευκτή θνησιμότητα, γεγονός που αντικατοπτρίζεται επίσης στη χαμηλή θνησιμότητα από καρκίνο. Οι κύριες αιτίες θανάτου είναι οι ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος («καρδιαγγειακές παθήσεις») και ακολουθεί ο καρκίνος.

    Διάγραμμα Α16.1:    Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, σε έτη

    Πηγή: Eurostat

    Οι δαπάνες για την υγεία σε σχέση με το ΑΕΠ στην Κύπρο ήταν χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2020. Η εκτεταμένη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας για την περίοδο 2019-2020 με σκοπό την καθιέρωση καθολικής υγειονομικής κάλυψης και την ενοποίηση ενός προηγουμένως κατακερματισμένου συστήματος μείωσε το επίπεδο των άμεσων δαπανών, που ήταν το υψηλότερο στην ΕΕ. Η μεταρρύθμιση κατέστησε την υγειονομική περίθαλψη πιο οικονομικά προσιτή και μείωσε δραστικά τα επίπεδα αναγκών που δεν καλύπτονται κατά δήλωση των ίδιων των ατόμων, κατατάσσοντας την Κύπρο μεταξύ των 5 χωρών με τις καλύτερες επιδόσεις στην ΕΕ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του 2021 (βλ. επίσης παράρτημα 14). Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των εισοδηματικών ομάδων καθώς και λίστες αναμονής για ορισμένες υπηρεσίες. Η Κύπρος δαπανά κατά κεφαλήν 24 % λιγότερα για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη, 39 % λιγότερα για ενδονοσοκομειακή περίθαλψη και 87 % λιγότερα για μακροχρόνια φροντίδα (ως μέρος των αναφερόμενων δαπανών υγειονομικής περίθαλψης) σε σύγκριση με το σύνολο της ΕΕ. Οι χαμηλές δαπάνες για τη μακροχρόνια φροντίδα μπορεί να συνδέονται με την απουσία ειδικού πλαισίου για την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας. Όσον αφορά την ποιότητα των δαπανών για την υγεία, στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) της Κύπρου, έχει ήδη ξεκινήσει η σταδιακή μετατόπιση του πλαισίου παροχής υγειονομικής περίθαλψης και επιστροφής δαπανών προς μοντέλα με βάση την αξία.

    Το μερίδιο των δαπανών για την πρόληψη στις συνολικές δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης παραμένει πολύ χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, το 2020 καταγράφηκε ελαφρά αύξηση του μεριδίου των συνολικών δαπανών για προληπτική υγειονομική περίθαλψη (1,7 %, έναντι 1,1 % το 2019), αντικατοπτρίζοντας παρόμοιες τάσεις σε επίπεδο ΕΕ. Το 2020 οι δαπάνες για την πρόληψη στην Κύπρο ανήλθαν στο 1,7 % των συνολικών δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη (σε σύγκριση με το 3,4 % για το σύνολο της ΕΕ). Αυτό είναι συγκριτικά χαμηλό, με έξι άλλα κράτη μέλη να καταγράφουν επίσης επίπεδα κάτω του 2 %. Μεταξύ 2019 και 2020, οι δαπάνες για την πρόληψη στην Κύπρο αυξήθηκαν κατά 59 % (σε σύγκριση με αύξηση 26 % για το σύνολο της ΕΕ). Σε ολόκληρη την ΕΕ, η αύξηση αυτή οφειλόταν κυρίως στις δαπάνες για προγράμματα ανίχνευσης, επιτήρησης, ελέγχου και αντιμετώπισης νόσων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της νόσου COVID-19 στον τομέα της δημόσιας υγείας. Μεταξύ 2019 και 2020, παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη αναλογική αύξηση των αναφερόμενων δαπανών για προγράμματα έγκαιρης ανίχνευσης νόσων. Όσον αφορά επίσης τη δημόσια υγεία, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη μικροβιακή αντοχή, τόσο στα νοσοκομεία όσο και στην κτηνοτροφία, δεδομένων επίσης των υψηλών επιπέδων κατανάλωσης αντιβιοτικών που αναφέρονται. Η Κύπρος συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε χωρών της ΕΕ με την υψηλότερη νοσηρότητα και θνησιμότητα που αποδίδεται σε λοιμώξεις από ανθεκτικά βακτήρια ( 87 ). Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνεται ένα μέτρο που αποσκοπεί στη δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας για την επιτήρηση της νοσοκομειακής κατανάλωσης αντιβιοτικών, της μικροβιακής αντοχής και των λοιμώξεων που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη. Μεταξύ 2019 και 2021, η κατανάλωση αντιβιοτικών σε ανθρώπους σε εξωτερικά ιατρεία μειώθηκε σημαντικά σε ολόκληρη την ΕΕ, με ακόμη πιο έντονη την πτώση στην Κύπρο. Η μείωση αυτή παρατηρήθηκε στις περισσότερες χώρες της ΕΕ / του ΕΟΧ, πιθανότατα λόγω της πανδημίας COVID-19.

    Διάγραμμα Α16.2:    Προβλεπόμενη αύξηση των δημόσιων δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη κατά την περίοδο 2019-2070

    Σενάριο αναφοράς AWG

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή / ΕΟΠ (2021)

    Πίνακας Α16.1:    Βασικοί δείκτες υγείας

    Σημείωση: Ο μέσος όρος της ΕΕ σταθμίζεται για όλους τους δείκτες, εκτός από τους δείκτες (*) και (**), για τους οποίους χρησιμοποιείται ο απλός μέσος όρος της ΕΕ. Ο απλός μέσος όρος για τον δείκτη (*) χρησιμοποιεί στοιχεία για το 2020 ή για το πλέον πρόσφατο έτος, εάν τα πρώτα δεν είναι διαθέσιμα. Τα στοιχεία για την πυκνότητα ιατρών αφορούν τους εν ενεργεία ιατρούς σε όλες τις χώρες εκτός από τις EL, PT (ιατροί με άδεια άσκησης επαγγέλματος) και SK (επαγγελματικά ενεργοί). Τα στοιχεία για την πυκνότητα νοσηλευτών αφορούν τους εν ενεργεία νοσηλευτές σε όλες τις χώρες εκτός από τις FR, PT, SK (επαγγελματικά ενεργοί) και EL (μόνο νοσηλευτές που εργάζονται σε νοσοκομεία).

    Πηγή: Eurostat, εκτός από: ** ECDC

    Οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία προβλέπεται να αυξηθούν κατά 0,3 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ έως το 2070 ( 88 ) σε σύγκριση με 0,9 εκατοστιαίες μονάδες για το σύνολο της ΕΕ) (διάγραμμα Α16.2).

    Οι ελλείψεις προσωπικού και κλινών υπονομεύουν τις μακροπρόθεσμες επιδόσεις του συστήματος υγείας. Ο αριθμός των ιατρών ανά 1 000 κατοίκους υπερβαίνει τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ ο αριθμός των νοσηλευτών είναι μικρότερος και ο αριθμός των αποφοίτων νοσηλευτικής μειώνεται. Το ηλικιακό προφίλ των ενεργών ιατρών (43,6 % ηλικίας άνω των 55 ετών έναντι 35,9 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ) εγείρει ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη προσβασιμότητα των υπηρεσιών υγείας. Για τους νοσηλευτές, το ζήτημα του ηλικιακού προφίλ είναι λιγότερο έντονο, καθώς μόνο το 15,9 % είναι ηλικίας άνω των 45 ετών. Στον τομέα της μακροχρόνιας περίθαλψης, το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας έχει ξεκινήσει τη χαρτογράφηση των αναγκών, αλλά εξακολουθεί να απαιτείται πιο συνοπτική και τεκμηριωμένη χαρτογράφηση, στην οποία θα εξετάζονται επίσης οι ανάγκες για εξειδικευμένο προσωπικό. Ελλείψεις, ιδίως όσον αφορά τους νοσηλευτές, παρατηρούνται τόσο στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης όσο και στο σύστημα μακροχρόνιας φροντίδας. Ειδικότερα, η αυξανόμενη ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα θα ωφεληθεί από πιο ολοκληρωμένα μέτρα, με στόχο τη βέλτιστη παροχή υπηρεσιών σε όλες τις πτυχές της περίθαλψης. Πριν από την πανδημία, η Κύπρος διέθετε 3,1 νοσοκομειακές κλίνες ανά 1 000 άτομα, αριθμό χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, ο οποίος ήταν 3,9 κλίνες το 2019. Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της πανδημίας, οι κλίνες και το προσωπικό των ιδιωτικών νοσοκομείων επιτάχθηκαν.

    Μέσω του οικείου σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η Κύπρος σχεδιάζει να διαθέσει 69,6 εκατ. EUR (5,8 % της συνολικής αξίας του σχεδίου) σε επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Οι βασικές επενδύσεις αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό και στην αναβάθμιση των κρατικών νοσοκομείων με την ανακαίνιση των εγκαταστάσεων και την προμήθεια εξοπλισμού. Η Κύπρος επικεντρώνεται επίσης στην ενίσχυση των επιδόσεων του συστήματος δημόσιας υγείας, ιδίως μέσω της ψηφιοποίησης, με σκοπό την ευθυγράμμιση των υποδομών με τα πρότυπα ανταλλαγής δεδομένων (σε διασυνοριακό επίπεδο εντός της ΕΕ) και την παροχή διαλειτουργικών υπηρεσιών ηλεκτρονικής υγείας. Τα ιστορικά επίπεδα επενδύσεων στην υγειονομική περίθαλψη, μετρούμενα ως ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου ως ποσοστό του ΑΕΠ, είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ. Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου μπορεί να δώσει ώθηση για υψηλότερες επενδύσεις.

    Το παρόν παράρτημα παρουσιάζει την οικονομική και κοινωνική εδαφική δυναμική στην Κύπρο, και παρέχει ενημέρωση σχετικά με την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή στη χώρα σε σύγκριση με την ΕΕ στο σύνολό της, καθώς και τις κύριες προκλήσεις για την οικονομική ανάκαμψη.

    Διάγραμμα Α17.1:    Παραγωγικότητα της εργασίας, ΕΕ-27, Κύπρος, 2000-2020

    Πηγή: EUROSTAT

    Την τελευταία δεκαετία, η Κύπρος δεν έχει επιτύχει σύγκλιση με την υπόλοιπη ΕΕ όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε από 97 % του μέσου όρου της ΕΕ-27 το 2011 σε 91 % το 2021. Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά μέσο όρο 0,15 % ετησίως την περίοδο 2011-2020. Αυτό ήταν βραδύτερο απ’ ό,τι στην ΕΕ συνολικά, στην οποία αυξήθηκε κατά 0,60 % ετησίως κατά μέσο όρο. Η Κύπρος κατέλαβε την 155η θέση στον δείκτη περιφερειακής ανταγωνιστικότητας μεταξύ όλων των περιφερειών της ΕΕ το 2022, με βαθμολογία 86,6. Η παραγωγικότητα της εργασίας υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ-27 και η διαφορά αυτή παρέμεινε αμετάβλητη από το 2000 (η παραγωγικότητα της εργασίας στην Κύπρο ανερχόταν στο 85,8 % του μέσου όρου της ΕΕ το 2021).

    Η Κύπρος είναι ένας ισχυρός παραγωγός καινοτομίας και σημείωσε επιδόσεις 106,9 % του μέσου όρου της ΕΕ, παρότι οι επιδόσεις της ήταν χαμηλότερες από τον μέσο όρο του 114,5 % των ισχυρών παραγωγών καινοτομίας (ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσμάτων στον τομέα της καινοτομίας 2022). Οι επιδόσεις αυξάνονται (37,9 εκατοστιαίες μονάδες) με πολύ ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι για την ΕΕ συνολικά (9,9 εκατοστιαίες μονάδες). Η Κύπρος σημειώνει μεικτές επιδόσεις όσον αφορά τους δείκτες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, με πολύ υψηλότερο ποσοστό υλικών πόρων που προέρχονται από ανακυκλωμένα υλικά αποβλήτων, αλλά με βαθμολογία χαμηλότερη από τον μέσο όρο όσον αφορά την περιβαλλοντική καινοτομία.

    Η Κύπρος κατέλαβε την 20ή θέση (έναντι της 24ης το 2020) μεταξύ των 27 κρατών μελών της ΕΕ στον δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας (DESI) για το 2022. Αυτή η σχετική πρόοδος υποδηλώνει ότι συγκλίνει με τον μέσο όρο της ΕΕ. Η Κύπρος έχει βελτιώσει τις επιδόσεις της σε όλες σχεδόν τις παραμέτρους του δείκτη DESI, παρότι στις περισσότερες περιπτώσεις η βαθμολογία της εξακολουθεί να είναι κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η σημαντικότερη πρόοδος σημειώθηκε στους τομείς της συνδεσιμότητας, της ενσωμάτωσης της ψηφιακής τεχνολογίας και των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών.

    Σημαντικές κοινωνικοοικονομικές διαφορές εξακολουθούν να παρατηρούνται στην Κύπρο μεταξύ περιοχών. Το ποσοστό ανεργίας της Κύπρου ανήλθε σε 7,5 % (επί του ενεργού πληθυσμού) το 2021. Ήταν 7,2 % στις πόλεις και 7,1 % στις αγροτικές περιοχές, αλλά 9 % στις κωμοπόλεις και στα προάστια. Το ποσοστό ανεργίας, το οποίο μειωνόταν σταθερά από το 2016, άρχισε να αυξάνεται εκ νέου το 2020. Σταθεροποιήθηκε στο 7,2 % στις πόλεις το 2021 και άρχισε να μειώνεται στις αγροτικές περιοχές (από 8,0 % το 2020 σε 7,1 % το 2021), αλλά αυξήθηκε από 8,0 % το 2020 σε 9,0 % το 2021 στις κωμοπόλεις και τα προάστια.

    Υπάρχουν πολύ σημαντικές διαφορές όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο, καθώς και τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό (AROPE). Περισσότερο από το 52,7 % του συνολικού πληθυσμού (ηλικίας 25-64 ετών) έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 42,8 % στις κωμοπόλεις και τα προάστια και στο 33,2 % στις αγροτικές περιοχές. Το 2021 το ποσοστό των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο και την κατάρτιση ήταν υψηλότερο στις κωμοπόλεις και τα προάστια με 11,2 % (πίνακας A17.1). Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός παρουσιάζουν ανησυχητικά υψηλά ποσοστά στις αγροτικές περιοχές, όπου ένα στα τέσσερα άτομα (25,1 %) αντιμετώπιζε κίνδυνο το 2021, σε σύγκριση με το 17,9 % στις κωμοπόλεις και τα προάστια και το 14,6 % στις πόλεις.

    Πίνακας Α17.1:    Κύριοι κοινωνικοοικονομικοί δείκτες ανά βαθμό αστικοποίησης, Κύπρος, 2021

     

    Πηγή: EUROSTAT

    Ο τραπεζικός τομέας στην Κύπρο παραμένει σχετικά συγκεντρωμένος, ενώ έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά την απομόχλευση και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων στους ισολογισμούς των τραπεζών. Μετά την «απαλλαγή του σκέλους» των επισφαλών περιουσιακών στοιχείων της Συνεργατικής Κυπριακής Τράπεζας κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της το 2018, και τις σημαντικές πρόσφατες πωλήσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) από εμπορικές τράπεζες, τα περιουσιακά στοιχεία του τραπεζικού τομέα σημείωσαν απότομη μείωση και αντιπροσώπευαν περίπου το 256 % του ΑΕΠ το 2022. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (277 %) και σημαντικά χαμηλότερο από το ανώτατο επίπεδο που είχε επιτευχθεί στην Κύπρο και ξεπερνούσε το 700 % πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2013. Οι πέντε μεγαλύτεροι δανειστές κατέχουν σχεδόν το 90 % του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων του τραπεζικού τομέα. Στον τραπεζικό τομέα της Κύπρου κυριαρχούν οι εγχώριες τράπεζες, οι οποίες κατείχαν περίπου το 78 % του συνόλου ενεργητικού το 2022, ποσοστό ελαφρώς χαμηλότερο από το ποσοστό που κατείχαν πριν από την πανδημία (βλ. πίνακα A18.1).

    Συνολικά, ο τραπεζικός τομέας παραμένει ανθεκτικός, με επαρκή κεφαλαιοποίηση και αυξημένη ρευστότητα, παρόλο που η κερδοφορία μόλις πρόσφατα άρχισε να ανακάμπτει. Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας σε επίπεδο συστήματος διαμορφώθηκε σε 21,2 % το τρίτο τρίμηνο του 2022, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (18,6 %). Ο δείκτης αυτός είναι ανάλογος με τον ακόμη σημαντικό πιστωτικό κίνδυνο στον ισολογισμό των κυπριακών τραπεζών. Η ρευστότητα παραμένει άφθονη, καθώς οι καταθέσεις αυξήθηκαν το 2022. Η κερδοφορία του τομέα βελτιώθηκε κατά τη διάρκεια του 2022, σε σύγκριση με τα πολύ μικρά κέρδη το 2021 και τις ζημίες το 2020. Η μείωση των περιθωρίων επιτοκίων είχε επηρεάσει αρνητικά τις αποδόσεις των τραπεζών εδώ και χρόνια και έφθασε σε χαμηλό σημείο τον Μάρτιο του 2022. Ωστόσο, η άνοδος των επιτοκίων αναμένεται να στηρίξουν τα έσοδα των τραπεζών από τόκους στο μέλλον, καθώς ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό των δανείων —περίπου 95 %— είναι με κυμαινόμενο επιτόκιο. Οι τράπεζες έχουν σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων, αλλά το κόστος προσωπικού παραμένει υψηλό.

    Ύστερα από σημαντική πρόοδο στη ρύθμιση των ΜΕΔ το 2021, τα επίπεδα των ΜΕΔ παρέμειναν κατά γενικό κανόνα σταθερά το 2022. Το ποσοστό των ΜΕΔ παραμένει σχετικά υψηλό, αλλά μειώνεται σταθερά, μεταξύ άλλων και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Το συνολικό ποσοστό ΜΕΔ παρουσιάζει καθοδική τάση εδώ και αρκετά έτη, υποστηριζόμενο από πωλήσεις και τιτλοποιήσεις ΜΕΔ από τις κορυφαίες τράπεζες, αλλά με 5,2 % το τρίτο τρίμηνο του 2022, παραμένει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ και υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο της ΕΕ (1,8 %). Όσον αφορά το μέλλον, η επιδείνωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος μπορεί να αυξήσει τον συστημικό κίνδυνο στον κυπριακό χρηματοπιστωτικό τομέα. Οι πιθανοί μηχανισμοί διάδοσης περιλαμβάνουν την υποβάθμιση της ποιότητας των περιουσιακών στοιχείων λόγω της αύξησης του πληθωρισμού και τις έμμεσες επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία. Ειδικότερα, οι τιμές της ενέργειας επηρεάζουν τα οικονομικά των νοικοκυριών. Τα οικονομικά ασθενέστερα νοικοκυριά ενδέχεται να δυσκολευτούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους. Ο κίνδυνος αυτός μετριάζεται κάπως από το γεγονός ότι τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος αντιπροσωπεύουν αναλογικά λιγότερο τραπεζικό δανεισμό. Οι κίνδυνοι για τις μη χρηματοδοτικές εταιρείες είναι δυσκολότερο να ποσοτικοποιηθούν, καθώς η ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους των επιχειρήσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το μέγεθος της αναμενόμενης επιβράδυνσης της ανάπτυξης.

    Πίνακας Α18.1:    Δείκτες χρηματοπιστωτικής ευρωστίας

     

    1) Τελευταία στοιχεία: 3ο τρίμηνο 2022.
    2) Τα στοιχεία παρουσιάζονται σε ετήσια βάση.

    Πηγή: ΕΚΤ, Eurostat, S&P Global Capital IQ Pro.

    Διάγραμμα A18.1:    Εξέλιξη της πιστωτικής δραστηριότητας

     

    Πηγή: ΕΚΤ.

    Από την πλευρά της πολιτικής, η πρόοδος των μεταρρυθμίσεων

    για τη διευκόλυνση της ρύθμισης των ΜΕΔ υπήρξε ανομοιογενής. Τον Ιούλιο του 2022 εγκρίθηκε δέσμη τροποποιητικών νόμων σχετικά με τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων και τους διαχειριστές πιστώσεων. Η δέσμη αυτή βελτίωσε τη διακυβέρνηση και το περιβάλλον εργασίας για τη διαχείριση των ΜΕΔ. Μολονότι το πλαίσιο των κατασχέσεων διασφαλίστηκε ενόψει των επαναλαμβανόμενων προτάσεων για την τροποποίησή του, οι συχνές αναστολές των κατασχέσεων καθυστέρησαν τις αναδιαρθρώσεις δανείων και κατέστησαν πιο περίπλοκους τους όρους για τις πωλήσεις ΜΕΔ. Οι εν λόγω αναστολές κατασχέσεων επηρέασαν επίσης αρνητικά τις προσπάθειες της κρατικής εταιρείας διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων ΚΕΔΙΠΕΣ να ολοκληρώσει την εξυγίανση του οικείου χαρτοφυλακίου ακινήτων κατοικίας. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση συνεχίζει να εργάζεται για ένα σύστημα ενυπόθηκων δανείων προς ενοικίαση, το οποίο θα επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του ΚΕΔΙΠΕΣ, αλλά σε περιορισμένο βαθμό.

    Ο νέος δανεισμός ανέκαμψε το 2022, με τον ενυπόθηκο δανεισμό να αυξάνεται περισσότερο από τα προ της πανδημίας επίπεδα. Το 2022 οι τιμές των κατοικιών στην Κύπρο σημείωσαν μικρότερη αύξηση απ’ ό,τι σε άλλες χώρες της ΕΕ. Ο όγκος των νέων ενυπόθηκων δανείων υπερέβη τα επίπεδα του 2019 σε όλα τα επόμενα έτη. Ο δανεισμός προς μη χρηματοδοτικές εταιρείες ήταν ισχυρός το 2022, καθώς ανήλθε σε 900 δισ. EUR το πρώτο εξάμηνο του 2022, πάνω από τις αντίστοιχες τιμές του 2021 και του 2020, αλλά κάτω από το επίπεδο του 2019. Ο δανεισμός υποστηρίχθηκε από το σύστημα επιδότησης επιτοκίου για ενυπόθηκα και επιχειρηματικά δάνεια, το οποίο έληξε στα τέλη του 2021. Η κυπριακή κυβέρνηση προσέφερε επίσης σύστημα εγγύησης δανείων, αλλά το έθεσε σε εφαρμογή με σχετική καθυστέρηση, τον Νοέμβριο του 2021. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση του συστήματος ήταν περιορισμένη και, ως εκ τούτου, δεν είχε ουσιαστικό αντίκτυπο στη δανειοδότηση.

    Η διαφοροποίηση των επενδυτικών και χρηματοδοτικών δυνατοτήτων για τις επιχειρήσεις στην Κύπρο εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Η Κύπρος κατατάσσεται χαμηλά στην ΕΕ όσον αφορά τη μη τραπεζική χρηματοδότηση, καθώς οι μη χρηματοδοτικές εταιρείες και τα νοικοκυριά διατηρούν τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά τους στοιχεία κυρίως ως μετρητά και τραπεζικές καταθέσεις. Οι κυπριακές επιχειρήσεις περιορίζονται επίσης από την έλλειψη ποικιλομορφίας στις πηγές χρηματοδότησης των επενδύσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της εξωτερικής χρηματοδότησης των επενδύσεων λαμβάνει τη μορφή τραπεζικών δανείων (εξαιρουμένων των επιδοτούμενων τραπεζικών δανείων, των υπεραναλήψεων και άλλων πιστωτικών ορίων). Οι τοπικές αγορές μετοχών και ομολόγων είναι μικρές, ιδίως μετά την κατάρρευση στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και την επακόλουθη χρηματοπιστωτική κρίση του 2013. Δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί εκδόσεις πράσινων ομολόγων. Οι οργανισμοί εναλλακτικών επενδύσεων αποτελούν τομέα ανάπτυξης για τον κλάδο της διαχείρισης κεφαλαίων στην Κύπρο, καθώς υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη χορήγηση άδειας σε εταιρείες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας σχετικά με τους διαχειριστές οργανισμών εναλλακτικών επενδύσεων. Ταυτόχρονα, ο τομέας χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) αναπτύσσεται με έντονο ρυθμό. Παρότι η Κύπρος έχει σχετικά λίγες εταιρείες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας, οι τελευταίες αντιπροσωπεύουν υψηλό ποσοστό των συνολικών νεοφυών επιχειρήσεων. Η πληθοχρηματοδότηση εξακολουθεί να αποτελεί μικρή αγορά στην Κύπρο, γεγονός που περιορίζει τον αντίκτυπό της στη συνολική συμμετοχή του λιανικού εμπορίου. Ωστόσο, αναπτύσσεται αρκετά γρήγορα σε κατά κεφαλήν όρους, και η Κύπρος είναι μία από τις τέσσερις χώρες της ΕΕ που κάνουν τη μεγαλύτερη χρήση πλατφορμών πληθοχρηματοδότησης.

    Ο ασφαλιστικός τομέας στην Κύπρο παραμένει συνολικά ανθεκτικός στις δυσμενείς εξελίξεις της αγοράς, με επαρκή φερεγγυότητα. Το υψηλό κόστος συμμόρφωσης, η χαμηλή κερδοφορία και η ανάγκη εξυγίανσης του τομέα αποτελούν βασικές προκλήσεις για το μέλλον. Το σχέδιο νόμου για την ενιαία ανεξάρτητη εποπτική αρχή υποβλήθηκε στη Βουλή στα τέλη του 2019. Παρότι πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις στη Βουλή των Αντιπροσώπων, η πρόταση δεν έτυχε υποστήριξης. Προς το παρόν, οι δύο εποπτικές αρχές παραμένουν χωριστές και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ελλείψεις προσωπικού καθώς και δυσκολίες στην πρόσληψη εμπειρογνωμόνων (ακόμη και σε προσωρινή βάση).

    Το παρόν παράρτημα παρέχει επισκόπηση του φορολογικού συστήματος της Κύπρου βάσει δεικτών. Περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τη φορολογική διάρθρωση(τα είδη των φόρων από τους οποίους αντλεί η Κύπρος τα περισσότερα έσοδα) τη φορολογική επιβάρυνση των εργαζομένων, και την προοδευτικότητα και την αναδιανεμητική επίδραση του φορολογικού συστήματος. Παρέχει επίσης πληροφορίες σχετικά με την είσπραξη των φόρων και τη φορολογική συμμόρφωση, καθώς και σχετικά με τους κινδύνους της δραστηριότητας επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού.

    Πίνακας Α19.1:    Δείκτες φορολογίας

    (1) Μελλοντοστρεφής πραγματικός φορολογικός συντελεστής (ΟΟΣΑ).                        

    (2) Η υψηλότερη τιμή υποδηλώνει ισχυρότερο αναδιανεμητικό αντίκτυπο της φορολογίας.

    (*) Απλός μέσος όρος της ΕΕ-27.                

    Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τα φορολογικά έσοδα, καθώς και τη μεθοδολογία που εφαρμόζεται, βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης, Taxation trends in the European Union: data for the EU Member States, Iceland, Norway and United Kingdom: 2021 edition (Φορολογικές τάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση: στοιχεία για τα κράτη μέλη της ΕΕ, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο: έκδοση 2021), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2021,  https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/d5b94e4e-d4f1-11eb-895a-01aa75ed71a1 και ιστοσελίδα Data on Taxation (Στοιχεία για τη φορολογία), https://taxation-customs.ec.europa.eu/taxation-1/economic-analysis-taxation/data-taxation-trends_el .

    Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το χάσμα όσον αφορά τον ΦΠΑ, βλ.: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης, VAT gap in the EU: report 2022 (Το έλλειμμα ΦΠΑ στην ΕΕ: έκθεση 2022), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2022, https://data.europa.eu/doi/10.2778/109823 .

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Τα φορολογικά έσοδα της Κύπρου ως ποσοστό του ΑΕΠ της είναι ελαφρώς χαμηλότερα από το συνολικό μέγεθος της ΕΕ, με τους φόρους ακίνητης περιουσίας να είναι ιδιαίτερα χαμηλοί. Ο πίνακας A19.1 δείχνει ότι τα φορολογικά έσοδα της Κύπρου ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν χαμηλότερα από το συνολικό μέγεθος της ΕΕ το 2021, μολονότι ήταν κατά 2 εκατοστιαίες μονάδες υψηλότερα απ’ ό,τι το 2020. Το ποσοστό των φόρων εργασίας στα συνολικά φορολογικά έσοδα ήταν χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, αλλά τα έσοδα από τους φόρους κατανάλωσης και τους περιβαλλοντικούς φόρους ήταν ελαφρώς υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (ως ποσοστό τόσο του ΑΕΠ όσο και της συνολικής φορολογίας). Τα έσοδα από τους φόρους ακίνητης περιουσίας ήταν σχετικά χαμηλά ως ποσοστό τόσο του ΑΕΠ όσο και των συνολικών φορολογικών εσόδων, ενώ τα έσοδα από περιοδικούς φόρους ακίνητης περιουσίας, οι οποίοι συγκαταλέγονται μεταξύ των φόρων που είναι λιγότερο επιζήμιοι για την ανάπτυξη, ήταν από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (εκφρασμένα ως ποσοστό του ΑΕΠ). Ως εκ τούτου, τα φορολογικά έσοδα θα μπορούσαν να αυξηθούν με μεγαλύτερη χρήση ειδών φόρων που επί του παρόντος δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς, όπως οι φόροι ακίνητης περιουσίας.

    Στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) της Κύπρου περιλαμβάνεται μεταρρύθμιση της πράσινης φορολογίας για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση, τη διαχείριση των αποβλήτων, τη ρύπανση των υδάτων και τη διαχείριση των υδάτων. Η μεταρρύθμιση συνίσταται σε νομοθετικές αλλαγές με τη θέσπιση φόρου άνθρακα, προοδευτικού τέλους επί των υδάτων και επιβάρυνσης στα οικιακά απόβλητα / απόβλητα υγειονομικής ταφής. Τρία έτη μετά την έναρξη ισχύος της μεταρρύθμισης θα διενεργηθεί εκτίμηση επιπτώσεων της μεταρρύθμισης στο περιβάλλον και την οικονομία.

    Η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας στην Κύπρο είναι σχετικά χαμηλή σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος. Το διάγραμμα A19.1 δείχνει ότι η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας για την Κύπρο το 2022 ήταν πολύ χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ τόσο για το πρώτο όσο και για το δεύτερο εργαζόμενο μέλος της οικογένειας, όπως συνέβη στα χαμηλότερα καθώς και στα υψηλότερα επίπεδα μισθών. Συνολικά, η φορολόγηση της εργασίας είναι λιγότερο προοδευτική στην Κύπρο από τον μέσο όρο της ΕΕ, ιδίως για όσους έχουν μισθό χαμηλότερο από τον μέσο μισθό. Ως εκ τούτου, το σύστημα φόρων και παροχών μειώνει το 2021 την εισοδηματική ανισότητα, όπως εκφράζεται με τον συντελεστή Gini, κατά μικρότερο ποσοστό από τον μέσο όρο της ΕΕ (πίνακας A19.1).

    Διάγραμμα Α19.1:    Φορολογική επιβάρυνση για το πρώτο και δεύτερο εργαζόμενο μέλος οικογένειας ως ποσοστό του συνολικού κόστους εργασίας, 2022

    Η φορολογική επιβάρυνση του δεύτερου εργαζόμενου μέλους της οικογένειας προϋποθέτει ότι το εισόδημα του πρώτου εργαζόμενου μέλους αντιστοιχεί στο 100 % του μέσου μισθού και ότι δεν υπάρχουν παιδιά.

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Η Κύπρος σημειώνει αρκετά καλές επιδόσεις όσον αφορά τη φορολογική συμμόρφωση και διοίκηση. Οι ληξιπρόθεσμες φορολογικές οφειλές αυξήθηκαν ελαφρώς από 39,7 % το 2020 σε 41,5 % των συνολικών καθαρών εσόδων το 2021. Το ποσοστό είναι ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (40,7 %). Το έλλειμμα ΦΠΑ (η διαφορά μεταξύ των εσόδων που πράγματι εισπράττονται και της θεωρητικής φορολογικής υποχρέωσης) αυξήθηκε από 1,4 % σε 6,4 %, αλλά παραμένει κάτω από το έλλειμμα του 9,1 % σε επίπεδο ΕΕ. Λαμβάνονται περαιτέρω μέτρα για την ενίσχυση της φορολογικής διοίκησης και της φορολογικής συμμόρφωσης. Το Τμήμα Φορολογίας ανακοίνωσε στις 17 Ιανουαρίου 2023 την έναρξη της σταδιακής εφαρμογής της δικτυακής πύλης «Tax for All» (TFA), η οποία θα αντικαταστήσει την πλατφόρμα TAXISnet και άλλους μηχανισμούς. Η νέα πύλη αποτελεί ενιαίο σύστημα φορολογικής διοίκησης, το οποίο θα αντικαταστήσει σταδιακά τα υφιστάμενα μη συνδεδεμένα συστήματα του Τμήματος Φορολογίας μόλις επιβεβαιωθεί ότι μπορεί να αντικατασταθεί με ασφάλεια. Η πύλη θα προσαρμοστεί ώστε να αντικατοπτρίζει τις νομοθετικές αλλαγές, να ενισχύει τη διαφάνεια, να προωθεί τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες προς τους φορολογουμένους, να παρέχει στις φορολογικές αρχές ενιαία εικόνα των φορολογουμένων και να παρέχει στο Τμήμα Φορολογίας τη δυνατότητα να παρακολουθεί, να αξιολογεί και να ελέγχει καλύτερα τις εν λόγω υπηρεσίες.

    Η Κύπρος λαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπιση στρατηγικών επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, οι οποίες ωστόσο εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση. Τα υψηλά επίπεδα ροών άμεσων ξένων επενδύσεων, και το υψηλό επίπεδο καταβολής μερισμάτων, τόκων και δικαιωμάτων ως ποσοστό του ΑΕΠ υποδηλώνουν ότι η Κύπρος χρησιμοποιείται από εταιρείες που επιδίδονται σε επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Τον Νοέμβριο του 2020 η Κύπρος κατάργησε το πρόγραμμα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για σκοπούς φοροδιαφυγής. Επίσης ένας νέος νόμος άρχισε να ισχύει στις 31 Δεκεμβρίου 2022 για τη μερική αντιμετώπιση του ζητήματος του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού με α) την επιβολή παρακράτησης φόρου στην πηγή επί των τόκων, των μερισμάτων και των πληρωμών δικαιωμάτων σε περιοχές δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι του ενωσιακού καταλόγου μη συνεργάσιμων περιοχών φορολογικής δικαιοδοσίας και β) τη θέσπιση περαιτέρω κριτηρίου φορολογικής κατοικίας εταιρειών με βάση τη σύσταση της εταιρείας. Το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου αποσκοπεί επίσης στην πρόληψη της διπλής μη φορολόγησης, καθώς προβλέπει τη θέσπιση νέας νομοθεσίας βάσει της οποίας οι εξερχόμενες πληρωμές μερισμάτων, τόκων και δικαιωμάτων σε δικαιοδοσίες με χαμηλή φορολογία υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου στην πηγή ή σε μη δυνατότητα έκπτωσης. Η νέα αυτή νομοθεσία θα αρχίσει να ισχύει έως το τέλος του 2024.

    Διάγραμμα Α19.2:    Μερίδιο του καθαρού αποθέματος εισερχόμενων και εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) που διακρατείται μέσω οντοτήτων ειδικού σκοπού (ΟΕΣ) ως ποσοστό επί του συνολικού εισερχόμενου και εξερχόμενου αποθέματος, 2021

     

    1) Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία καθαρού αποθέματος επειδή τα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού δεν είναι διαθέσιμα για την Κύπρο.

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    Πίνακας Α20.1:    Βασικοί οικονομικοί και χρηματοοικονομικοί δείκτες

    (1) Εγχώριοι τραπεζικοί όμιλοι και ανεξάρτητες τράπεζες, θυγατρικές ΕΕ και εκτός ΕΕ που ελέγχονται από το εξωτερικό και υποκαταστήματα ΕΕ και εκτός ΕΕ ελεγχόμενα από το εξωτερικό.
    (2) Καθαρή διεθνής επενδυτική θέση (NIIP) εξαιρουμένων των άμεσων επενδύσεων και μετοχών χαρτοφυλακίου.

    Πηγή: Eurostat και ΕΚΤ στις 2 Μαΐου 2023, όπου διατίθενται· Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα στοιχεία των προβλέψεων (εαρινές προβλέψεις 2023).

    Στο παρόν παράρτημα αξιολογούνται οι κίνδυνοι δημοσιονομικής βιωσιμότητας για την Κύπρο σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το παράρτημα ακολουθεί την ίδια πολυδιάστατη προσέγγιση με την έκθεση του 2022 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας του χρέους (Debt Sustainability Monitor), η οποία επικαιροποιήθηκε με βάση τις εαρινές προβλέψεις 2023 της Επιτροπής.

    1 - Συνολικά, οι βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα είναι χαμηλοί. Ο δείκτης έγκαιρης ανίχνευσης (S0) της Επιτροπής δεν επισημαίνει σημαντικούς βραχυπρόθεσμους δημοσιονομικούς κινδύνους (πίνακας A21.2). ( 89 ) Οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης αναμένεται να ανέλθουν σε περίπου 5 % του ΑΕΠ βραχυπρόθεσμα (δηλ. το 2024) και να μειωθούν σε σύγκριση με την πρόσφατη κορύφωσή τους το 2020 (πίνακας A21.1). ( 90 ) Η αντίληψη που έχουν για την Κύπρο οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ευνοϊκή, καθώς η πιστοληπτική της ικανότητα συνέχισε να αναβαθμίζεται το 2023. Οι κύριοι οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (εκτός από τον οίκο Moody’s) αξιολογούν πλέον το δημόσιο χρέος της Κύπρου ως επενδυτικού βαθμού (δύο βαθμίδες πάνω από το όριο του επενδυτικού βαθμού).

    2 — Συνολικά, οι μεσοπρόθεσμοι κίνδυνοι δημοσιονομικής βιωσιμότητας φαίνονται μέτριοι (πίνακας A21.1). 

    Η ΑΒΧ για την Κύπρο δείχνει ότι, σύμφωνα με το βασικό σενάριο, ο δείκτης του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί σημαντικά φτάνοντας σε χαμηλό επίπεδο μεσοπρόθεσμα (στο 40,6 % του ΑΕΠ το 2033) (πίνακας A21.1). ( 91 ), ( 92 ) Το προβλεπόμενο διαρθρωτικό πρωτογενές ισοζύγιο (πλεόνασμα 2,6 % του ΑΕΠ) στηρίζει αυτές τις εξελίξεις. Φαίνεται σχετικά φιλόδοξο σε σύγκριση με τις προηγούμενες δημοσιονομικές επιδόσεις. Ταυτόχρονα, οι βασικές προβολές έως το 2033 επωφελούνται από ένα ευνοϊκό (αν και μειούμενο) αποτέλεσμα χιονοστιβάδας, με αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ γύρω στο 1,7 % του ΑΕΠ κατά την περίοδο 2025-2033. Οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης αναμένεται να παραμείνουν μικρές κατά την περίοδο που καλύπτουν οι προβλέψεις και να μειωθούν σε περίπου 3 % του ΑΕΠ το 2033, κάτω από το επίπεδο που προβλέπεται για το 2024.

    Οι βασικές προβολές υποβάλλονται σε προσομοίωση ακραίων καταστάσεων με βάση τέσσερα εναλλακτικά σενάρια, προκειμένου να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος των αλλαγών στις βασικές παραδοχές (πίνακας A21.2). Για την Κύπρο, η επιστροφή σε ιστορικές δημοσιονομικές πορείες βάσει του σεναρίου του «ιστορικού διαρθρωτικού πρωτογενούς ισοζυγίου» (ΔΠΙ) θα οδηγούσε σε αύξηση του δείκτη δημόσιου χρέους. Εάν το ΔΠΙ συνέκλινε σταδιακά στον ιστορικό μέσο όρο της 15ετίας (1,5 % του ΑΕΠ), ο προβλεπόμενος δείκτης χρέους προς το ΑΕΠ θα ήταν περίπου 7 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ υψηλότερος από ό,τι στο βασικό σενάριο του 2033. Η μόνιμη επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών, όπως αποτυπώνεται στο σενάριο της «δυσμενούς διαφοράς μεταξύ του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ και των επιτοκίων» (δηλαδή 1 εκατοστιαία μονάδα υψηλότερη από το βασικό σενάριο) θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερά υψηλότερο δείκτη δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, κατά περίπου 5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ έως το 2033, σε σύγκριση με το βασικό σενάριο. Η προσωρινή επιδείνωση των χρηματοοικονομικών συνθηκών, όπως αποτυπώνεται στο σενάριο «χρηματοοικονομικών πιέσεων» (δηλαδή προσωρινή αύξηση των επιτοκίων κατά 1 εκατοστιαία μονάδα), θα οδηγούσε σε παρόμοιο σε γενικές γραμμές δείκτη δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έως το 2033 σε σύγκριση με το βασικό σενάριο. Το σενάριο του «χαμηλότερου διαρθρωτικού πρωτογενούς ισοζυγίου» (δηλαδή μόνιμη μείωση του επιπέδου του ΔΠΙ στο ήμισυ της σωρευτικής μεταβολής των προβλέψεων) θα οδηγούσε επίσης σε ελαφρώς υψηλότερο δείκτη δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έως το 2033 (περίπου +2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) σε σύγκριση με το βασικό σενάριο.

    Οι στοχαστικές προβολές δείχνουν μέτρια ευαισθησία αυτών των προβολών έναντι ευλογοφανών απρόβλεπτων γεγονότων. ( 93 ) Αυτές οι στοχαστικές προσομοιώσεις δείχνουν πιθανότητα 4 % το 2027 ο δείκτης χρέους να είναι υψηλότερος από ό,τι το 2022, γεγονός που συνεπάγεται μέτριο κίνδυνο, δεδομένου του αρχικού υψηλού επιπέδου χρέους. Επιπλέον, οι κλυδωνισμοί αυτοί δείχνουν σημαντική αβεβαιότητα (δηλαδή τη διαφορά μεταξύ του 10ου και του 90ού εκατοστημορίου κατανομής του χρέους) που περιβάλλει τις βασικές προβολές του δημόσιου χρέους (πίνακας A21.2).

    3 — Συνολικά, οι κίνδυνοι μακροπρόθεσμης δημοσιονομικής βιωσιμότητας για την Κύπρο φαίνονται χαμηλοί. ( 94 )

    Ο δείκτης S2 (-1,2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) υποδηλώνει χαμηλούς κινδύνους δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Ο δείκτης καταδεικνύει ότι, σε σχέση με το βασικό σενάριο, δεν θα απαιτηθεί βελτίωση του ΔΠΙ προκειμένου να σταθεροποιηθεί το χρέος μακροπρόθεσμα. Το αποτέλεσμα αυτό ενισχύεται από μια ευνοϊκή αρχική δημοσιονομική θέση (-2,2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ), η οποία υπεραντισταθμίζει την προβλεπόμενη αύξηση των δαπανών που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού (συμβολή 1,0 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ). Η εξέλιξη των δαπανών που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού οφείλεται κυρίως στην προβλεπόμενη αύξηση των δημόσιων συνταξιοδοτικών δαπανών (συμβολή 0,9 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ) (πίνακας A21.1).

    Ο δείκτης S1 (-2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) υποδηλώνει επίσης χαμηλούς κινδύνους δημοσιονομικής βιωσιμότητας, επιβεβαιώνοντας τη συνολική μακροπρόθεσμη αξιολόγηση. Ο δείκτης κενού δημοσιονομικής βιωσιμότητας S1 δείχνει ότι δεν απαιτείται προσπάθεια εξυγίανσης για να φθάσει το χρέος στο 60 % του ΑΕΠ έως το 2070. Το αποτέλεσμα αυτό οφείλεται στην ευνοϊκή αρχική δημοσιονομική θέση (-2,7 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ), η οποία αντισταθμίζεται μόνο εν μέρει από τις δαπάνες λόγω της γήρανσης του πληθυσμού (0,5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) και από την απαίτηση για το χρέος (0,3 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) (πίνακας A21.1).

    Τέλος, κατά την αξιολόγηση πρέπει να ληφθούν υπόψη διάφοροι πρόσθετοι παράγοντες κινδύνου. Αφενός, οι παράγοντες αύξησης του κινδύνου συνδέονται με την πρόσφατη αύξηση των επιτοκίων, την αρνητική καθαρή διεθνή επενδυτική θέση της Κύπρου και τους κινδύνους για το δημοσιονομικό ισοζύγιο λόγω της πιθανής επέκτασης της ΚΕΔΙΠΕΣ και της πιθανής παράτασης των μέτρων που σχετίζονται με την ενέργεια πέραν του Ιουνίου του 2023. Αφετέρου, στους παράγοντες που μειώνουν τον κίνδυνο συγκαταλέγονται η επιμήκυνση της ληκτότητας των χρεών τα τελευταία έτη, οι σχετικά σταθερές πηγές χρηματοδότησης (με διαφοροποιημένη επενδυτική βάση), το νόμισμα στο οποίο εκφράζεται το χρέος, και το χαμηλό ποσοστό βραχυπρόθεσμου δημόσιου χρέους. Επιπλέον, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του NGEU/ΜΑΑ, εάν εφαρμοστούν πλήρως, θα μπορούσαν να έχουν περαιτέρω θετικό αντίκτυπο στην αύξηση του ΑΕΠ τα επόμενα έτη και, ως εκ τούτου, να συμβάλουν στον μετριασμό των κινδύνων βιωσιμότητας του χρέους.

    Πίνακας A21.1:    Ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους – Κύπρος

    Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής.

    Πίνακας A21.2:    Χάρτης θερμότητας των κινδύνων δημοσιονομικής βιωσιμότητας – Κύπρος

    Πηγή: Υπηρεσίες της Επιτροπής.

    Στη μήτρα της διαδικασίας μακροοικονομικών ανισορροπιών παρατίθενται τα κύρια στοιχεία της εμπεριστατωμένης επισκόπησης που πραγματοποιήθηκε για την Κύπρο. ( 95 ) Η χώρα επιλέχθηκε για εμπεριστατωμένη επισκόπηση στην έκθεση του μηχανισμού επαγρύπνησης του 2023. Σε αυτή την εμπεριστατωμένη επισκόπηση σχετικά με την πρόληψη και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών παρατίθενται τα κύρια πορίσματα σχετικά με τη σοβαρότητα και την εξέλιξη των προκλήσεων που εντοπίστηκαν, καθώς και τις απαντήσεις και τις πιθανές ανάγκες πολιτικής. Τα πορίσματα καλύπτουν όλους τους τομείς ευπάθειας που αξιολογήθηκαν στην εμπεριστατωμένη επισκόπηση.

    Η Κύπρος έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη μείωση των υψηλών επιπέδων ιδιωτικού, δημόσιου και εξωτερικού χρέους. Οι δείκτες ιδιωτικού και δημόσιου χρέους μειώθηκαν σημαντικά το 2021 και το 2022, υποχωρώντας κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε κυρίως λόγω των αυξημένων τιμών της ενέργειας το 2022 και της απελευθέρωσης της εγχώριας ζήτησης μετά την άρση των περιορισμών που σχετίζονταν με τη νόσο COVID-19. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παραμένει αρκετά πάνω από τα επίπεδα που απαιτούνται για να φτάσει μεσοπρόθεσμα η μεγάλη αρνητική καθαρή διεθνής επενδυτική θέση (NIIP) σε επίπεδα προληπτικής εποπτείας. Ωστόσο, ο λόγος της καθαρής διεθνούς επενδυτικής θέσης της χώρας προς το ΑΕΠ βελτιώθηκε, χάρη στην ισχυρή οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον, εξαιρουμένων των οντοτήτων ειδικού σκοπού, οι οποίες ενέχουν περιορισμένους κινδύνους για την οικονομία, η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση και το ιδιωτικό χρέος είναι σημαντικά χαμηλότερα. Η αύξηση του ΑΕΠ είχε επίσης θετική επίδραση στην επιβράδυνση του δείκτη χρέους τόσο των νοικοκυριών όσο και των μη χρηματοοικονομικών εταιρειών το 2022. Επιπλέον, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που διακρατούν οι τράπεζες συνέχισαν να μειώνονται.

    Στο μέλλον, οι ανισορροπίες της χώρας προβλέπεται να συνεχίσουν να διορθώνονται. Μολονότι η οικονομική ανάπτυξη προβλέπεται να εξασθενήσει προσωρινά το 2023, το ονομαστικό ΑΕΠ αναμένεται ακόμη να συνεχίσει να στηρίζει τις πτωτικές τάσεις των δεικτών χρέους. Στον εξωτερικό τομέα, η διόρθωση των τιμών της ενέργειας και η περαιτέρω αύξηση των εσόδων από τον τουρισμό και των εξαγωγών άλλων υπηρεσιών αναμένεται να μειώσουν το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και να βελτιώσουν την καθαρή διεθνή επενδυτική θέση. Οι δείκτες χρέους των νοικοκυριών και των μη χρηματοοικονομικών εταιρειών προς το ΑΕΠ αναμένεται να συνεχίσουν την καθοδική τους πορεία το 2023 και το 2024. Επιπλέον, η πιστωτική επέκταση αναμένεται να επιβραδυνθεί εν μέσω αύξησης των επιτοκίων. Ο δείκτης χρέους της γενικής κυβέρνησης προβλέπεται επίσης να μειωθεί περαιτέρω, χάρη στην οικονομική ανάπτυξη και τα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα.

    Έχει σημειωθεί πρόοδος σε επίπεδο πολιτικής, καθώς η Κύπρος άρχισε να εφαρμόζει μέτρα από το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ειδικότερα, βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης διάφορα μέτρα που διευκολύνουν την ψηφιακή μετάβαση και, ως εκ τούτου, ενισχύουν την αύξηση της παραγωγικότητας και τονώνουν τους τομείς που είναι προσανατολισμένοι στις εξαγωγές και τη διαφοροποίηση της οικονομίας. Τα προγράμματα επιχορηγήσεων που ενθαρρύνουν τις επενδύσεις σε φωτοβολταϊκά και βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων αναμένεται να αμβλύνουν την υπερβολική εξάρτηση της οικονομίας από τις εισαγωγές πετρελαίου. Οι αρχές άρχισαν να επεξεργάζονται μέτρα που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του υπερβολικού ιδιωτικού χρέους. Επιπλέον, η Κύπρος σημείωσε πρόοδο όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις για τη διευκόλυνση της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Επίσης, στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τον Ιούλιο του 2022 εγκρίθηκε δέσμη τροποποιητικών νόμων σχετικά με τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων και τους διαχειριστές πιστώσεων, με σκοπό τη βελτίωση του εργασιακού τους περιβάλλοντος και τη στήριξη της μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Όσον αφορά τον τομέα της αφερεγγυότητας, η μεταφορά της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1023 για την προληπτική αναδιάρθρωση στο κυπριακό δίκαιο ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2022, ενώ στις αρχές του 2023 το Τμήμα Αφερεγγυότητας κάλυψε ορισμένες θέσεις στην οργανωτική του δομή, συμπεριλαμβανομένου του νέου διευθυντή. Μετά από αρκετές παρατάσεις από την έναρξη της πανδημίας COVID-19 τον Μάρτιο του 2020, η αναστολή των κατασχέσεων έληξε τον Φεβρουάριο του 2023. Ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό πλαίσιο εκποιήσεων είναι καίριας σημασίας για την ενθάρρυνση των δανειοληπτών να συμμετάσχουν στην αναδιάρθρωση των δανείων, την περαιτέρω μείωση του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων στην οικονομία, τη μείωση του ιδιωτικού χρέους και την ενίσχυση της πειθαρχίας όσον αφορά την αποπληρωμή χρεών στην Κύπρο.

    Με βάση την αξιολόγηση αυτή, η Επιτροπή, στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο — Εαρινή δέσμη μέτρων 2023» [COM(2023) 600 final], έκρινε ότι η Κύπρος αντιμετωπίζει ανισορροπίες.

    Πίνακας A22.1:    Μήτρα αξιολόγησης των μακροοικονομικών ανισορροπιών

     

    Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

    (1) ()    Μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Κύπρου, Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου, που εγκρίθηκε από το υπουργικό συμβούλιο στις 6 Ιουλίου 2022.
    (2) () Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023), In-Depth Review for Cyprus [Εμπεριστατωμένη επισκόπηση για την Κύπρο], έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής [COM(2023) 635 final].
    (3) ()    «Από την ανάλυση των στοιχείων για τη ζήτηση εργατικού δυναμικού κατά την περίοδο 2022-2032, διαπιστώνεται ότι οι συνολικές ανάγκες απασχόλησης στα επαγγέλματα των Φυσικών Επιστημών, της Τεχνολογίας, της Μηχανικής και των Μαθηματικών («STEM» - Science, Technology, Engineering and Mathematics) αποτελούν περίπου το 40 % των συνολικών αναγκών απασχόλησης στα επαγγέλματα ανώτερου επιπέδου. Αναφορικά με την προσφορά εργατικού δυναμικού. Σε σύγκριση των στοιχείων αυτών με την προσφορά εργασίας [...] προκύπτουν σημαντικές ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε αυτά τα επαγγέλματα [...]. Πρόσθετα, σημειώνεται ότι οι προβλέψεις της ζήτησης εργατικού δυναμικού σε επαγγέλματα ανώτερου επιπέδου, για τα οποία απαιτείται τριτοβάθμια εκπαίδευση, αποτελούν περίπου το 40 % των συνολικών αναγκών απασχόλησης, ενώ η προσφορά του εργατικού δυναμικού που θα κατέχει τριτοβάθμια εκπαίδευση θα ανέλθει περίπου στο 55 % μέχρι το 2032. Ως αποτέλεσμα, θα συνεχίσει να παρατηρείται ένα συγκριτικά υψηλό ποσοστό αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέσεις εργασίας χαμηλότερης ειδίκευσης.». Προβλέψεις ζήτησης και προσφοράς εργατικού δυναμικού στην κυπριακή οικονομία 2022-2032, Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού Κύπρου 2022.
    (4) ()    AVLI (2022) Climate Change in Cyprus (Κλιματική αλλαγή στην Κύπρο). https://avli.org/resources/climate-change-in-cyprus-report/
    (5) ()    Η μέγιστη χρηματοδοτική συνεισφορά για την Κύπρο επικαιροποιήθηκε στις 30 Ιουνίου 2022 με ποσό ύψους 0,916 δισ. EUR σε επιχορηγήσεις, σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 2 του κανονισμού ΜΑΑ [κανονισμός (ΕΕ) 2021/241].
    (6) ()    Eurostat (JVS_A_RATE_R2).
    (7) ()    Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Πρόοδος όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα των τεχνολογιών καθαρής ενέργειας [COM(2022) 643 final].
    (8) ()     Disaster Risk Financing: Limiting the Fiscal Cost of Climate-Related Disasters (Radu, 2022) (Χρηματοδότηση του κινδύνου καταστροφών: Περιορισμός του δημοσιονομικού κόστους των καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα).
    (9) ()    Το χάσμα όσον αφορά την προστασία του κλίματος αναφέρεται στο ποσοστό των μη ασφαλισμένων οικονομικών ζημιών που προκαλούνται από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Ο δείκτης αυτός βασίζεται στη μοντελοποίηση του τρέχοντος κινδύνου από πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές και ανεμοθύελλες, καθώς και από σεισμούς, και στην εκτίμηση της τρέχουσας ασφαλιστικής διείσδυσης στην αγορά. Ο δείκτης δεν παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον επιμερισμό του ιδιωτικού/δημόσιου κόστους των καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα. Η βαθμολογία 0 σημαίνει ότι δεν υφίσταται χάσμα προστασίας, ενώ η βαθμολογία 4 αντιστοιχεί σε πολύ υψηλό χάσμα. Η EIOPA θεωρεί ότι η βαθμολογία κάτω του 3 δεν αποτελεί σημαντικό χάσμα προστασίας, αλλά ότι οι χώρες με βαθμολογία 2,5 πρέπει να τελούν υπό παρακολούθηση ( EIOPA, 2022 ).
    (10) ()    Βλ. τις ακόλουθες πηγές: όσον αφορά την είσοδο των επιχειρήσεων, τους δείκτες του ΟΟΣΑ για τη ρύθμιση της αγοράς προϊόντων. Σχετικά με τις διοικητικές απαιτήσεις για τις εταιρείες περιορισμένης ευθύνης και τις προσωπικές επιχειρήσεις, την πολυπλοκότητα των κανονιστικών διαδικασιών και των αδειών και εγκρίσεων. Όσον αφορά την πρόσβαση στις αγορές και το εμπόριο: το ποσοστό των επιχειρήσεων που εξήγαγαν απευθείας αγαθά και υπηρεσίες σε άλλη χώρα σύμφωνα με την Έρευνα Επενδύσεων της ΕΤΕπ, ερώτηση 43, εκατοστιαία απόκλιση μεταξύ του αριθμού των οδηγιών για την ενιαία αγορά που εγκρίθηκαν από την ΕΕ και εκείνων που μεταφέρθηκαν στο εθνικό δίκαιο της Κύπρου σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων της ενιαίας αγοράς. Σχετικά με την έκταση της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, βλ. την έρευνα στην έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα. Όσον αφορά την πρόσβαση στη χρηματοδότηση, βλ. το κόστος των πιστώσεων, ΕΚΤ, σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν τις μακροπρόθεσμες επενδυτικές αποφάσεις στην Έρευνα Επενδύσεων της ΕΤΕπ. Σχετικά με την κανονιστική επιβάρυνση και τους παράγοντες που επηρεάζουν τις μακροπρόθεσμες επενδυτικές αποφάσεις, βλ. κανονιστικές ρυθμίσεις για τις επιχειρήσεις στην Έρευνα Επενδύσεων της ΕΤΕπ και το ποσοστό των επιχειρήσεων υψηλής ανάπτυξης, Eurostat.
    (11) ()    Περιλαμβάνουν δικηγόρους, συμβούλους σε θέματα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας / εμπορικών σημάτων, κτηματομεσίτες, πολιτικούς μηχανικούς και ξεναγούς, παρότι πρόσφατα έγιναν βελτιώσεις για τους αρχιτέκτονες.
    (12) ()    Τα διεθνή πρότυπα για τη διακυβέρνηση των κρατικών οντοτήτων επικεντρώνονται συνήθως σε επιχειρήσεις που ορίζονται ως εταιρικές οντότητες που αναγνωρίζονται από το εθνικό δίκαιο ως επιχειρήσεις και η κυριότητά τους ασκείται από το κράτος, εφόσον ο σκοπός και οι δραστηριότητές τους, ή μέρος των δραστηριοτήτων τους, είναι σε μεγάλο βαθμό οικονομικού χαρακτήρα. Ωστόσο, ορισμένα μέτρα, όπως οι διορισμοί μελών διοικητικού συμβουλίου, θα μπορούσαν να επεκταθούν ώστε να καλύπτουν όλους τους ημιδημόσιους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δραστηριοποιούνται στον κανονιστικό τομέα στην Κύπρο.
    (13) ()    Βλ. https://www.enterprisesurveys.org/en/data/exploreeconomies/2019/cyprus .
    (14) ()    Η ΑΗΚ είναι επίσης ιδιοκτήτρια του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ), ο οποίος πρόσφατα διαχωρίστηκε από την εν λόγω αρχή. Ως εκ τούτου, η ΑΗΚ εκτελεί έργα που περιλαμβάνονται στο δεκαετές σχέδιο ανάπτυξης δικτύων του ΔΣΜΚ, όπως αυτό έχει εγκριθεί από τη ρυθμιστική αρχή, τη ΡΑΕΚ. Σύμφωνα με τις οδηγίες της ΡΑΕΚ, το σχέδιο υπόκειται σε επικαιροποίηση, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί του 2024, ώστε να μπορεί τελικά να καλυφθεί ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έως και 100 %.
    (15) ()    Το σχέδιο κανονιστικής απόφασης της ΡΑΕΚ (κανονιστική μεταχείριση της ανάπτυξης ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από την ΑΗΚ) εμποδίζει την ΑΗΚ να λάβει περαιτέρω άδειες για τη λειτουργία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ωστόσο, εξακολουθεί να έχει τη δυνατότητα να τις κατασκευάσει/εγκαταστήσει βάσει των ισχυουσών αδειών/εγκρίσεων, γεγονός που θα αύξανε την τρέχουσα δυναμικότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές πάνω από 17 φορές.
    (16) ()    Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. παράρτημα 12 — «Προκλήσεις στον τομέα της απασχόλησης, των δεξιοτήτων και της κοινωνικής πολιτικής βάσει του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων».
    (17) ()    Ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2022:  EUR-Lex - 32022H0901(07) - EL - EUR-Lex (europa.eu) Ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2021: EUR-Lex - C:2021:304:TOC - EL - EUR-Lex (europa.eu)
    Ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2020:     EUR-Lex - C:2020:282:TOC - EL - EUR-Lex (europa.eu)
    Ειδικές ανά χώρα συστάσεις 2019:     EUR-Lex - 32019H0905(13) - EL - EUR-Lex (europa.eu)
    (18) ()    Συμπερίληψη των μέτρων πολιτικής που αναφέρονται στο εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και στις εκθέσεις του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) (υποβολή έκθεσης δύο φορές ετησίως σχετικά με την πρόοδο όσον αφορά την υλοποίηση των οροσήμων και των στόχων και κατόπιν της αξιολόγησης των αιτήσεων πληρωμής).
    (19) ()    Ζητήθηκε από τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, στα οικεία σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, το σύνολο ή σημαντικό υποσύνολο των σχετικών ειδικών ανά χώρα συστάσεων που εξέδωσε το Συμβούλιο το 2019 και το 2020. Η αξιολόγηση των ειδικών ανά χώρα συστάσεων που παρουσιάζεται εδώ εξετάζει τον βαθμό εφαρμογής των μέτρων που περιλαμβάνονται στο ΣΑΑ και εκείνων που είχαν εφαρμοστεί εκτός του ΣΑΑ κατά τον χρόνο της αξιολόγησης. Στα μέτρα που προβλέπονται στο παράρτημα της εκδοθείσας εκτελεστικής απόφασης του Συμβουλίου για την έγκριση της αξιολόγησης του ΣΑΑ και τα οποία δεν έχουν ακόμη εγκριθεί ούτε εφαρμοστεί αλλά θεωρείται ότι έχουν εξαγγελθεί με αξιόπιστο τρόπο, σύμφωνα με τη μεθοδολογία αξιολόγησης των ειδικών ανά χώρα συστάσεων, αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «περιορισμένη πρόοδος». Μόλις εφαρμοστούν, τα μέτρα αυτά μπορούν να οδηγήσουν στον χαρακτηρισμό «μερική/σημαντική πρόοδος» ή «πλήρης εφαρμογή», ανάλογα με τη συνάφειά τους.
    (20) ()     https://ec.europa.eu/economy_finance/recovery-and-resilience-scoreboard/country_overview.html?lang=el .
    (21) ()    Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ (ΕΚΤ+), Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) εξαιρουμένων των προγραμμάτων Interreg. Το συνολικό ποσό περιλαμβάνει εθνικές και ενωσιακές συνεισφορές. Πηγή δεδομένων: Ανοικτά δεδομένα για τη συνοχή .
    (22) ()    Αυτό περιλαμβάνει την εθνική συνεισφορά.
    (23) ()    Τα ταμεία της πολιτικής συνοχής περιλαμβάνουν το ΕΤΠΑ, το ΤΣ, το ΕΚΤ και την Πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων (ΠΑΝ). Τα προγράμματα ΕΕΣ εξαιρούνται εδώ. Σύμφωνα με τον «κανόνα Ν+ 3», τα κονδύλια που έχουν δεσμευτεί για την περίοδο 2014-2020 πρέπει να δαπανηθούν έως το 2023. Το REACT-EU περιλαμβάνεται σε όλα τα στοιχεία. Πηγή δεδομένων: Ανοικτά δεδομένα για τη συνοχή .
    (24) ()    Πιστώσεις του REACT-EU για τα ανοικτά δεδομένα για τη συνοχή.
    (25) ()    Υπάρχουν και άλλα ταμεία της ΕΕ που συμβάλλουν στην υλοποίηση των ΣΒΑ. Κατά την περίοδο 2014-2022, τα ταμεία αυτά περιλαμβάνουν τόσο το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) όσο και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).
    (26) ()    Τα ενημερωτικά δελτία ανά χώρα σχετικά με τη στήριξη των μεταρρυθμίσεων είναι διαθέσιμα εδώ .
    (27) ()    Για λεπτομέρειες, βλ. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/strategic-planning/strategic-foresight/2020-strategic-foresight-report/resilience-dashboards_el · βλ. επίσης έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2020 [COM(2020) 493].
    (28) ()    Οι ευπάθειες περιγράφουν χαρακτηριστικά που μπορούν να επιδεινώσουν τον αρνητικό αντίκτυπο των κρίσεων και των μεταβάσεων, ή εμπόδια που ενδέχεται να παρεμποδίσουν την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στρατηγικών στόχων.
    (29) ()    Οι ικανότητες αναφέρονται σε παράγοντες ή ικανότητες που διευκολύνουν την αντιμετώπιση κρίσεων και διαρθρωτικών αλλαγών και τη διαχείριση των μεταβάσεων. 
    (30) ()    Το παρόν παράρτημα συνδέεται με το παράρτημα 1 για τους ΣΒΑ, το παράρτημα 6 σχετικά με την πράσινη συμφωνία, το παράρτημα 8 σχετικά με τη δίκαιη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, το παράρτημα 9 σχετικά με την παραγωγικότητα, την αποδοτικότητα και την κυκλικότητα των πόρων, το παράρτημα 10 σχετικά με την ψηφιακή μετάβαση και το παράρτημα 14 σχετικά με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.
    (31) ()    Η επισκόπηση στο παρόν παράρτημα συμπληρώνεται από το παράρτημα 7 σχετικά με την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα της ενέργειας, το παράρτημα 8 σχετικά με τη δίκαιη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, το παράρτημα 9 σχετικά με την παραγωγικότητα, την αποδοτικότητα και την κυκλικότητα των πόρων, το παράρτημα 11 σχετικά με την καινοτομία και το παράρτημα 19 σχετικά με τη φορολογία.
    (32) ()    Οι στόχοι των κρατών μελών για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με ορίζοντα το 2030 (στο εξής: στόχοι επιμερισμού των προσπαθειών) αυξήθηκαν με τον κανονισμό (ΕΕ) 2023/857 (κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών) για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842, με τον οποίο ευθυγραμμίζεται η δράση στους οικείους τομείς με τον στόχο να επιτευχθούν μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο σύνολο της οικονομίας σε επίπεδο ΕΕ κατά τουλάχιστον 55 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ο κανονισμός θέτει εθνικούς στόχους για τομείς εκτός του ισχύοντος συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ, και συγκεκριμένα: κτίρια (θέρμανση και ψύξη), οδικές μεταφορές, γεωργία, απόβλητα και μικρές βιομηχανίες. Οι εκπομπές που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ και τον κανονισμό για τον επιμερισμό των προσπαθειών συμπληρώνονται από καθαρές απορροφήσεις στον τομέα της χρήσης γης, οι οποίες ρυθμίζονται από τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/841 [κανονισμός για τις δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF)], όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) 2023/839.
    (33) ()    Τα ετήσια δικαιώματα εκπομπών της Κύπρου για το 2021 ανήλθαν σε περίπου 4,0 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου CO2, ενώ οι κατά προσέγγιση εκπομπές της για το 2021 ανήλθαν σε 4,6 εκατομμύρια τόνους [βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Επιτάχυνση της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα για την ασφάλεια και την ευημερία της Ευρώπης: Έκθεση προόδου της ΕΕ σχετικά με τη δράση για το κλίμα 2022, SWD(2022) 343]. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών που υπερβαίνουν τα ετήσια δικαιώματα εκπομπών δεν συνεπάγονται μη συμμόρφωση με τον κανονισμό για τον επιμερισμό των προσπαθειών, καθώς περιέχει ειδικές διατάξεις ευελιξίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συμμόρφωση.
    (34) ()    Βλ. τις πληροφορίες σχετικά με την απόσταση από τον στόχο της πολιτικής για το κλίμα έως το 2030 στον πίνακα A6.1. Υφιστάμενα και πρόσθετα μέτρα από τις 15 Μαρτίου 2021.
    (35) ()    Για παράδειγμα, η πράσινη φορολογία (θέσπιση φόρου άνθρακα για τα καύσιμα), η σταδιακή εισαγωγή ενός τέλους για τα ύδατα και ένα τέλος για τα απόβλητα υγειονομικής ταφής.
    (36) ()    Σύμφωνα με το εθνικό σχέδιο της Κύπρου για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ). Η επικαιροποίηση του σχεδίου, η οποία απαιτείται από τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1999 (κανονισμός για τη διακυβέρνηση), βρίσκεται σε εξέλιξη.
    (37) ()    Η τιμή αυτή είναι ενδεικτική και θα επικαιροποιηθεί το 2025 [όπως ορίζει ο κανονισμός (ΕΕ) 2023/839].
    (38) ()    Η Κύπρος θα χρειαστεί να ενισχύσει τον στόχο της για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο επικαιροποιημένο ΕΣΕΚ, ώστε να αντικατοπτρίζει τους πιο φιλόδοξους στόχους της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια στη δέσμη μέτρων Fit for 55 και στο σχέδιο REPowerEU.
    (39) ()    Μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για την αναδιατύπωση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, αναμένεται να αυξηθεί η φιλοδοξία τόσο των ενωσιακών όσο και των εθνικών στόχων, καθώς και των εθνικών μέτρων για την ενεργειακή απόδοση για την επίτευξη των στόχων αυτών.
    (40) ()    Πηγή: Ευρωπαϊκό παρατηρητήριο εναλλακτικών καυσίμων.
    (41) ()    Οι περιβαλλοντικοί στόχοι περιλαμβάνουν την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης, τη διαχείριση των υδάτων και τις βιομηχανίες, την κυκλική οικονομία και τα απόβλητα, τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022, Επισκόπηση της Εφαρμογής της Περιβαλλοντικής Πολιτικής, Έκθεση ανά χώρα - Κύπρος ) .
    (42) ()    Όταν λαμβάνονται επίσης υπόψη οι ανάγκες που εκτιμώνται μόνο σε επίπεδο ΕΕ (π.χ. προστασία των υδάτων, υψηλότερο επίπεδο κυκλικότητας, στρατηγική για τη βιοποικιλότητα).
    (43) ()    Το 2021 η Κύπρος διέθετε 37,7 % χερσαίες προστατευόμενες περιοχές (Natura 2000 και εθνικά χαρακτηρισμένες περιοχές), έναντι του μέσου όρου της ΕΕ που ήταν 26,4 % [Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2023, Natura 2000 Barometer (Βαρόμετρο Natura 2000)].
    (44) ()     JRC map of vulnerability to disasters in Europe  (Χάρτης του JRC για την ευπάθεια σε καταστροφές στην Ευρώπη).
    (45) ()    AVLI (2022) Climate Change in Cyprus (Κλιματική αλλαγή στην Κύπρο): https://avli.org/resources/climate-change-in-cyprus-report/
    (46) ()    Σύμφωνα με την 6η έκθεση της IPCC για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή , στη νότια Ευρώπη, πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού θα εκτεθεί σε φαινόμενα λειψυδρίας λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2 °C.
    (47) ()    Στοιχεία του 2021 για τα ορυκτά καύσιμα σε EUR από την έκθεση του 2022 για την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης. Αρχική αξιολόγηση των επιβλαβών για το περιβάλλον επιδοτήσεων που διεξήγαγε η Επιτροπή στην εργαλειοθήκη του 2022 για τη μεταρρύθμιση των επιβλαβών για το περιβάλλον επιδοτήσεων στην Ευρώπη , με χρήση των ορισμών του ΟΟΣΑ, και με βάση τα ακόλουθα σύνολα δεδομένων: παρακολούθηση και αξιολογήσεις της γεωργικής πολιτικής του ΟΟΣΑ· βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ για τα μέσα πολιτικής για το περιβάλλον (PINE)· στατιστική βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ για τη στήριξη των ορυκτών καυσίμων· εκτιμήσεις ενεργειακών επιδοτήσεων σε επίπεδο χώρας του ΔΝΤ. Το παράρτημα 4 της εργαλειοθήκης περιέχει λεπτομερή παραδείγματα επιδοτήσεων σχετικά με τις υποψήφιες επιδοτήσεις για μεταρρύθμιση.
    (48) ()    Συμπληρώνεται από το παράρτημα 6, καθώς η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία επικεντρώνεται στη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, από το παράρτημα 8 σχετικά με τις δράσεις που αναλαμβάνονται για τον μετριασμό της ενεργειακής φτώχειας και την προστασία των πλέον ευάλωτων, από το παράρτημα 9, καθώς η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία θα αποφέρει σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας και πόρων, με την οποία θα ενισχυθεί περαιτέρω η ενεργειακή ασφάλεια και η οικονομική προσιτότητα της ενέργειας, και από το παράρτημα 12 σχετικά με τη βιομηχανία και την ενιαία αγορά, το οποίο συμπληρώνει τις προσπάθειες που βρίσκονται σε εξέλιξη στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του REPowerEU.
    (49) ()    Σύμφωνα με το βιομηχανικό σχέδιο της Πράσινης Συμφωνίας [COM(2023) 62 final] και την προτεινόμενη πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών [COM(2023) 161 final].
    (50) ()    Η επίτροπος κ. Simson συμμετέχει στη διάσκεψη για την ενεργειακή μετάβαση και στην τελετή για το έργο EuroAsia Interconnector (europa.eu).
    (51) ()     Στατιστικά στοιχεία | Eurostat (europa.eu) .
    (52) ()    Eurostat — Εργαλείο SHARES
    (53) ()    Eurostat — Εργαλείο SHARES
    (54) ()    IIRENA, Στατιστικά στοιχεία για τη δυναμικότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για το 2023.
    (55) ()     https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/5483ca81-4850-11ed-92ed-01aa75ed71a1 .
    (56) ()    Ο περί Προώθησης και Ενθάρρυνσης της Χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Νόμος του 2022 [Ν.107 (I)/2022], ο οποίος αντικατέστησε τον παλαιό νόμο του 2013.
    (57) ()    Η σύσταση του Συμβουλίου, της 16ης Ιουνίου 2022, σχετικά με τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα (2022/C 243/04) καλύπτει την απασχόληση, τις δεξιότητες, τα συστήματα φορολόγησης και παροχών και τα συστήματα κοινωνικής προστασίας, τις βασικές υπηρεσίες και τη στέγαση.
    (58) ()    Βλ. επίσης έκθεση ανά χώρα 2022, παράρτημα 6.
    (59) ()    Eurostat (JVS_A_RATE_R2).
    (60) ()    Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 527. Αντιλήψεις όσον αφορά τον δίκαιο χαρακτήρα της πράσινης μετάβασης (Μάιος–Ιούνιος 2022).
    (61) ()    Η ενεργειακή φτώχεια είναι μια πολυδιάστατη έννοια. Ο δείκτης που χρησιμοποιείται εστιάζει στο αποτέλεσμα της ενεργειακής φτώχειας. Περαιτέρω δείκτες είναι διαθέσιμοι στον συμβουλευτικό κόμβο για την ενεργειακή φτώχεια (Energy Poverty Advisory Hub).
    (62) ()    Τα προϊόντα ορίζονται σύμφωνα με την ευρωπαϊκή ταξινόμηση ατομικής κατανάλωσης με βάση τον σκοπό ( ECOICOP ): CP045, συμπεριλαμβανομένων του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και του αερίου πόλης, καθώς και των υγροποιημένων υδρογονανθράκων (βουτάνιο, προπάνιο κ.λπ.). Στις σχετικές δαπάνες περιλαμβάνεται επίσης το κόστος χρήσης π.χ. εμπορευματοκιβωτίων αποθήκευσης, μέτρησης και χειρισμού.
    (63) ()     EMPL-JRC GD-AMEDI/AMEDI+ · βλ. λεπτομέρειες στον σχετικό τεχνικό φάκελο.
    (64) ()    ECOICOP: CP0722.
    (65) ()    ΕΕ (αγροτικός τομέας): 46 %, 48 % και 56 % αντίστοιχα. Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 527.
    (66) ()    Δύο φορές υψηλότερα από τις συστάσεις των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα (ετήσια έκθεση 5µg/m³).
    (67) ()     EΟΠ — Εκτίμηση κινδύνου για την υγεία λόγω της ποιότητας του αέρα .
    (68) ()    Το ποσοστό της χρηματοδοτικής κατανομής που συμβάλλει στην επίτευξη ψηφιακών στόχων υπολογίστηκε με βάση το παράρτημα VII του κανονισμού ΜΑΑ.
    (69) ()    Οι στόχοι της ψηφιακής δεκαετίας, όπως μετρώνται από τους δείκτες DESI και τις συμπληρωματικές πηγές δεδομένων, ενσωματώνονται στον βαθμό που είναι επί του παρόντος διαθέσιμοι και/ή θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικοί στο ειδικό ανά κράτος μέλος πλαίσιο.
    (70) ()    Βλ. για παράδειγμα, ΟΟΣΑ (2019): OECD Economic Outlook, Digitalisation and productivity: A story of complementarities (Οικονομικές προοπτικές του ΟΟΣΑ, Ψηφιοποίηση και παραγωγικότητα: παραδείγματα συμπληρωματικότητας), Οικονομικές προοπτικές του ΟΟΣΑ, Τόμος 2019 Τεύχος 1 | Βιβλιοθήκη του ΟΟΣΑ (oecd-ilibrary.org) .
    (71) ()    Η ανάγκη και οι πιθανές δράσεις για την ψηφιοποίηση του ενεργειακού συστήματος καθορίζονται στην ανακοίνωση με τίτλο «Ψηφιοποίηση του ενεργειακού συστήματος — Σχέδιο δράσης της ΕΕ» [COM(2022) 552].
    (72) ()    Πηγή: Εργαλείο απεικόνισης δεδομένων, βασικοί δείκτες και Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας 2022.
    (73) ()    Ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσμάτων στον τομέα της καινοτομίας για το 2022, προφίλ χώρας: Κύπρος. Ιστοσελίδα: https://ec.europa.eu/assets/rtd/eis/2022/ec_rtd_eis-country-profile-cy.pdf. Ο ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσμάτων για την καινοτομία παρέχει συγκριτική ανάλυση των επιδόσεων καινοτομίας στις χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών πλεονεκτημάτων και αδυναμιών των εθνικών συστημάτων καινοτομίας (σε σύγκριση και με τον μέσο όρο της ΕΕ).
    (74) ()    Ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι η συνολική χρηματοδότηση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την έρευνα και την καινοτομία ισούται με το 115 % των δημόσιων δαπανών της Κύπρου για την έρευνα και την ανάπτυξη για το 2020.
    (75) ()    https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/statistics/policy-support-facility/specific-support-cyprus.
    (76) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τεχνική έκθεση του JRC — Russian trade in non-food raw materials (Ρωσικό εμπόριο σε μη εδώδιμες πρώτες ύλες) (2022), και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τεχνική έκθεση του JRC — Ukraine’s trade in non-food raw materials (Εμπόριο της Ουκρανίας σε μη εδώδιμες πρώτες ύλες) (2022).
    (77) ()    Έκθεση ανταγωνιστικότητας Κύπρου 2021.
    (78) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πίνακας αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης.
    (79) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM(2021) 385 final.
    (80) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Δείκτης περιορισμού του λιανικού εμπορίου (επικαιροποίηση 2022), υπό έκδοση.
    (81) ()    Worldwide Governance Indicators (Παγκόσμιοι Δείκτες Διακυβέρνησης), στοιχεία του 2021.
    (82) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Public administration and governance: Cyprus (Δημόσια διοίκηση και διακυβέρνηση: Κύπρος), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2023 (υπό έκδοση).
    (83) ()    Για λεπτομερέστερη ανάλυση των επιδόσεων του δικαστικού συστήματος στην Κύπρο, βλ. τον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2023 (επίκειται η δημοσίευσή του) και το κεφάλαιο για την Κύπρο της έκθεσης της Επιτροπής του 2023 για το κράτος δικαίου (επίκειται η δημοσίευσή του).
    (84) ()    ΟΟΣΑ. Βάση δεδομένων για τις πρακτικές ανά χώρα των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για την εταιρική διακυβέρνηση των κρατικών επιχειρήσεων (υπό έκδοση).
    (85) ()    Donlevy, V., Day, L., Andriescu, M., Downes, P., ECORYS, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2019, Assessment of the implementation of the 2011 Council Recommendation on policies to reduce early school leaving (Αξιολόγηση της εφαρμογής της σύστασης του Συμβουλίου του 2011 σχετικά με πολιτικές για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου), doi 10.2766/599017.
    (86) ()    Με βάση τα στοιχεία που υπέβαλαν απευθείας τα κράτη μέλη στο ECDC στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης (τρέχοντα δεδομένα στις 13 Απριλίου 2023).
    (87) ()    Βλ.: ECDC/EFSA/EMA third joint report on the integrated analysis of the consumption of antimicrobial agents and occurrence of antimicrobial resistance in bacteria from humans and food-producing animals (JIACRA III) (europa.eu) (Τρίτη κοινή έκθεση των ECDC/EFSA/EMA σχετικά με την ολοκληρωμένη ανάλυση της κατανάλωσης αντιμικροβιακών ουσιών και την εκδήλωση μικροβιακής αντοχής στα βακτήρια σε ανθρώπους και ζώα παραγωγής τροφίμων).
    (88) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ECFIN) και Ομάδα Εργασίας για τη Γήρανση (ΕΟΠ), The 2021 Ageing Report: Economic and Budgetary Projections for the EU Member States (2019-2070) [Έκθεση του 2021 για τη δημογραφική γήρανση: Οικονομικές και δημοσιονομικές προβλέψεις για τα κράτη μέλη της ΕΕ (2019-2070)]. Επισημαίνεται ότι, λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας στοιχείων κατά τον χρόνο των προβλέψεων, δεν λαμβάνεται υπόψη ο αντίκτυπος της μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας στις δαπάνες την περίοδο 2019-2021, ο οποίος αναμένεται να είναι σημαντικός.
    (89) ()    Ο δείκτης S0 είναι ένας σύνθετος δείκτης του βραχυπρόθεσμου κινδύνου των δημοσιονομικών πιέσεων. Βασίζεται σε ένα ευρύ φάσμα μακροοικονομικών και δημοσιονομικών μεταβλητών που έχουν αποδειχθεί καλές κατά το παρελθόν όσον αφορά τον εντοπισμό καταστάσεων επικείμενων δημοσιονομικών πιέσεων. 
    (90) ()    Οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες καθορίζονται σύμφωνα με τη μεθοδολογία που περιγράφεται στην έκθεση του 2022 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας του χρέους (Debt Sustainability Monitor), η οποία επικαιροποιήθηκε με βάση τις εαρινές προβλέψεις 2023 της Επιτροπής.
    (91) ()    Οι παραδοχές στις οποίες βασίζεται το βασικό σενάριο «αμετάβλητης δημοσιονομικής πολιτικής» της Επιτροπής περιλαμβάνουν ιδίως: i) διαρθρωτικό πρωτογενές πλεόνασμα —πριν από τις δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού— 2,6 % του ΑΕΠ από το 2024· ii) πληθωρισμό που συγκλίνει γραμμικά, με ορίζοντα 10 ετών, προς το 10ετές συνδεόμενο με τον πληθωρισμό προθεσμιακό επιτόκιο πράξεων ανταλλαγής (το οποίο αναφέρεται στις 10ετείς προσδοκίες για τον πληθωρισμό σε 10 έτη από σήμερα)· iii) τα ονομαστικά βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα επιτόκια για το νέο και το μετακυλιόμενο χρέος που συγκλίνουν γραμμικά από τις τρέχουσες τιμές προς προθεσμιακά ονομαστικά επιτόκια που βασίζονται στην αγορά έως το έτος T+10· iv) ρυθμούς αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ από τις εαρινές προβλέψεις 2023 της Επιτροπής έως το 2024, ακολουθούμενους από τις προβολές, βάσει της μεθοδολογίας «T+10», της ομάδας εργασίας «κενό παραγωγής» (OGWG) της επιτροπής οικονομικής πολιτικής (EPC), μεταξύ T+3 και T+10, δηλαδή για την περίοδο 2025-2033 (κατά μέσο όρο 1,7 %)· v) τις δαπάνες λόγω της γήρανσης του πληθυσμού σύμφωνα με την έκθεση του 2021 για τη δημογραφική γήρανση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Institutional Paper 142, Νοέμβριος 2020). Για πληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία, βλ. το Debt Sustainability Monitor 2022.
    (92) ()    Ο πίνακας 1 δείχνει τις βασικές προβολές για το χρέος και την κατανομή του στο πρωτογενές ισοζύγιο, το αποτέλεσμα χιονοστιβάδας (συνδυασμένος αντίκτυπος των πληρωμών τόκων και της αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ στη δυναμική του χρέους) και την προσαρμογή αποθεμάτων-ροών.
    (93) ()    Οι στοχαστικές προβολές δείχνουν την κοινή επίδραση στο χρέος 2 000 διαφορετικών κλυδωνισμών που επηρεάζουν τη δημοσιονομική θέση του κράτους, την οικονομική ανάπτυξη, τα επιτόκια και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ο κώνος καλύπτει το 80 % του συνόλου των προσομοιωμένων κατευθύνσεων του χρέους και, ως εκ τούτου, δεν συμπεριλαμβάνει ακραία γεγονότα.
    (94) ()    Ο δείκτης κενού δημοσιονομικής βιωσιμότητας S2 μετρά τη μόνιμη δημοσιονομική προσπάθεια (προσαρμογή του ΔΠΙ) το 2024, η οποία θα απαιτηθεί για τη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους μακροπρόθεσμα. Συμπληρώνεται από τον δείκτη κενού δημοσιονομικής βιωσιμότητας S1, ο οποίος μετρά τη μόνιμη δημοσιονομική προσπάθεια που θα απαιτηθεί το 2024, ώστε ο δείκτης χρέους προς το ΑΕΠ να φθάσει στο 60 % μακροπρόθεσμα (έως το 2070). Τόσο για τον δείκτη S1 όσο και για τον δείκτη S2, η εκτίμηση του κινδύνου εξαρτάται από το ποσό της απαιτούμενης δημοσιονομικής εξυγίανσης: «υψηλός κίνδυνος» εάν η απαιτούμενη προσπάθεια υπερβαίνει τις 6 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, «μεσαίος κίνδυνος» εάν κυμαίνεται μεταξύ 2 και 6 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ και «χαμηλός κίνδυνος» εάν η προσπάθεια είναι αρνητική ή κάτω από 2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Η συνολική ταξινόμηση του μακροπρόθεσμου κινδύνου συγκεντρώνει τις κατηγορίες κινδύνου που προκύπτουν από τους δείκτες S1 και S2. Ο S1 μπορεί να μεταβάλει προς τα πάνω την κατηγορία κινδύνου που προκύπτει από τον S2, όταν σηματοδοτεί υψηλότερο κίνδυνο από τον S2. Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. την έκθεση του 2022 για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας του χρέους (Debt Sustainability Monitor).
    (95) ()    Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023), Εμπεριστατωμένη επισκόπηση για την Κύπρο, έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής [COM(2023) 635 final], σύμφωνα με το άρθρο 5 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1176/2011 σχετικά με την πρόληψη και τη διόρθωση των υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών.
    Top