Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση κοινού πλαισίου για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης στην εσωτερική αγορά (ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης) και την τροποποίηση της οδηγίας 2010/13/ΕΕ»

[COM(2022) 457 final — 2022/0277 (COD)]

(2023/C 100/17)

Εισηγητής:	ο κ. Christian MOOS
Συνεισηγητής:	ο κ. Tomasz Andrzej WRÓBLEWSKI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 17.10.2022 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 28.10.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.11.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.12.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	574
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	155/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης έχουν θεμελιώδη σημασία για το κράτος δικαίου και τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για τις ανησυχητικές εξελίξεις εντός της ΕΕ και, ως εκ τούτου, χαιρετίζει τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ανησυχία της για το κατά πόσον η προσέγγιση της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς των μέσων ενημέρωσης είναι επαρκής για την προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας τους. Ο κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η διατήρηση ή η αποκατάσταση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, χωρίς να λησμονείται ότι η οικονομική ευημερία συνδέεται με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η συγκέντρωση της αγοράς μέσων ενημέρωσης, όταν οδηγεί στη δημιουργία μονοπωλίων, μπορεί να αποτελέσει τεράστια απειλή για την ελευθερία και την πολυφωνία τους. Ωστόσο, η συγκέντρωση της αγοράς μπορεί να έχει κάποιο νόημα και δεν χρειάζεται να έχει τέτοιες αρνητικές επιπτώσεις.

1.4.

Οι απλές συστάσεις και μια προσέγγιση μη δεσμευτικού χαρακτήρα δεν αρκούν. Τα ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης πρέπει να αποτελούν δεσμευτικό κριτήριο για την έκθεση και τον μηχανισμό για το κράτος δικαίου.

1.5.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προτάσεις για την ενίσχυση και την υπεράσπιση της συντακτικής ανεξαρτησίας. Τονίζει την ανάγκη να διατηρηθεί η ανεξαρτησία των δημοσιογράφων και των εκδοτών.

1.6.

Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης έχουν νόημα μόνο εάν είναι αμερόληπτα και εντελώς ανεξάρτητα από πολιτικές επιρροές. Οι επαρκείς και σταθεροί χρηματοδοτικοί πόροι αποτελούν σημαντική εγγύηση από την άποψη αυτή, εφόσον η ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχων διασφαλίζει ότι οι πόροι δαπανώνται αποτελεσματικά.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικές τις δεσμευτικές απαιτήσεις για τη διαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των μέσων ενημέρωσης. Οι καθιερωμένες απαιτήσεις δεν πρέπει να οδηγούν σε υπερβολικό διοικητικό φόρτο για τα μικρού μεγέθους μέσα ενημέρωσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την έλλειψη ανεξαρτησίας ορισμένων εθνικών ρυθμιστικών φορέων και ζητεί τη θέσπιση πλαισίου για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συμβουλίου υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, αλλά επιμένει στην πλήρη ανεξαρτησία του, καθώς η ΕΕ θα πρέπει να αποτελεί παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής σε ό,τι αφορά την επίτευξη πλήρους ανεξαρτησίας των εθνικών ρυθμιστικών φορέων. Η συμμετοχή εθνικών ρυθμιστικών φορέων που δεν είναι ανεξάρτητοι δεν ενδείκνυται.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της διαφάνειας σε όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με τον έλεγχο του περιεχομένου σε πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες.

1.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σε επίπεδο ΕΕ σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις της νομοθεσίας της ΕΕ για την καταπολέμηση των συγκεντρώσεων. Καλεί τους νομοθέτες να εγκρίνουν δεσμευτικούς κανονισμούς με σεβασμό της επιχειρηματικής ελευθερίας για την αποφυγή της δημιουργίας περιττής γραφειοκρατίας και περιττού κόστους.

1.12.

Όταν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές δεν αξιολογούν επαρκώς τη συγκέντρωση της αγοράς των μέσων ενημέρωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αντιδρά σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις της νομοθεσίας της ΕΕ για την καταπολέμηση των συγκεντρώσεων.

1.13.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις δεσμευτικές απαιτήσεις διαφάνειας όσον αφορά την κατανομή της κρατικής διαφήμισης.

1.14.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ετήσια παρακολούθηση και ζητεί τη διαβούλευση με τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς και την κοινωνία των πολιτών. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη διεύρυνση του πεδίου παρακολούθησης και τη συμπερίληψη κάθε άλλης πτυχής που σχετίζεται με την προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πρόσφατη θέση της σχετικά με τη σημασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης για τη φιλελεύθερη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, για την οποία έχουν δεσμευτεί όλα τα κράτη μέλη με την κύρωση των Συνθηκών της ΕΕ, όπως ορίζεται στη συνολική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα Εξασφάλιση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη (1), στη γνωμοδότησή της με θέμα Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία (2) και στη γνωμοδότηση με θέμα Πρωτοβουλία κατά καταχρηστικών πρακτικών προσφυγής στη δικαιοσύνη σε βάρος δημοσιογράφων και υπερασπιστών των δικαιωμάτων (3).

2.2.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Ursula von der Leyen, δήλωσε ορθά στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2021 (4) ότι η ενημέρωση είναι δημόσιο αγαθό. Οι πολίτες της ΕΕ δεν μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους να συμμετέχουν στον δημοκρατικό βίο της Ένωσης, όπως εγγυάται το άρθρο 10 ΣΕΕ, χωρίς ελεύθερη πρόσβαση σε ανεξάρτητη και αξιόπιστη ενημέρωση.

2.3.

Γενικά, η Ευρώπη παραμένει μια ήπειρος με ελεύθερα και ποικίλα μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις εντός της ΕΕ είναι ανησυχητικές. Η προστασία των δημοσιογράφων, κυρίως λόγω της έλλειψης μέσων κατά των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού (SLAPP), παραμένει μείζον μέλημα όσον αφορά τις αποτελεσματικές κανονιστικές εγγυήσεις που προστατεύουν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Το παρατηρητήριο για την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης του 2022 (5) διαπίστωσε επίσης ότι το επίπεδο κινδύνων όσον αφορά την πολυφωνία της αγοράς είναι το υψηλότερο από όλους τους τομείς που καλύπτει η μελέτη. Καθώς η πολιτική ανεξαρτησία δεν έχει σημειώσει καμία πρόοδο τα τελευταία έτη, το παρατηρητήριο υπογραμμίζει την έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών για την προστασία της συντακτικής αυτονομίας στις περισσότερες χώρες ως σημαντικό εμπόδιο για βελτιώσεις στον εν λόγω τομέα.

2.4.

Πέραν των εσωτερικών απειλών για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με εξωτερικές παρεμβάσεις που προσπαθούν να χειραγωγήσουν τις δημόσιες συζητήσεις στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο των αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων, η προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης αποτελεί σημαντική συμβολή στην ανθεκτικότητα της ΕΕ έναντι των εξωτερικών απειλών.

2.5.

Ωστόσο, ορισμένες θετικές εξελίξεις δείχνουν επίσης ότι η νομοθεσία της ΕΕ μπορεί να κάνει τη διαφορά. Το παρατηρητήριο για την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης του 2022 διαπίστωσε θετικές εξελίξεις όσον αφορά τον δείκτη «Προστασία του δικαιώματος στην ενημέρωση» σε τέσσερις χώρες, αποδίδοντας αυτήν τη βελτίωση στη μεταφορά της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 (6) για την προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος.

2.6.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει καταρχήν την πρωτοβουλία της Επιτροπής για μια ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης (7) και τη σύσταση της Επιτροπής σχετικά με τις εσωτερικές διασφαλίσεις για τη συντακτική ανεξαρτησία και τη διαφάνεια όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς στον τομέα των μέσων ενημέρωσης (8) ως το επόμενο επακόλουθο βήμα με στόχο την προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης και, συνεπώς, της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην ΕΕ.

2.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό η ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης να έχει άμεση εφαρμογή, ενώ αμφισβητεί το κατά πόσον η προσέγγιση μη δεσμευτικού χαρακτήρα της σύστασης είναι αποτελεσματικός τρόπος για την επίτευξη των στόχων της. Οι απλές συστάσεις δεν αρκούν προκειμένου να διασφαλιστούν η ελευθερία και η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης στα κράτη μέλη. Τα ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης πρέπει να αποτελούν δεσμευτικό κριτήριο για την έκθεση για το κράτος δικαίου, καθώς και για την ενεργοποίηση του μηχανισμού στα κράτη μέλη όπου οι κυβερνήσεις παραβιάζουν τις ελευθερίες και την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης.

2.8.

Η νομική βάση για τον κανονισμό είναι το άρθρο 114 της ΣΛΕΕ, το οποίο επιτρέπει την προσέγγιση των εθνικών νομοθεσιών με στόχο την εγκαθίδρυση και τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Δεδομένου ότι τα υποκείμενα προβλήματα και οι ελλείψεις έχουν εξαιρετικά πολιτικό χαρακτήρα και σχετίζονται με τη λειτουργία δημοκρατικών συστημάτων που βασίζονται στο κράτος δικαίου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το κατά πόσον η προσέγγιση της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς των μέσων ενημέρωσης είναι επαρκής για την προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας τους.

2.9.

Η πρόταση κανονισμού έχει πέντε διακριτούς στόχους: α) την εναρμόνιση των εθνικών κανόνων και των διαδικασιών προκειμένου να ξεπεραστούν τα εμπόδια που παρακωλύουν τη λειτουργία και τις επενδύσεις των εταιρειών μέσων ενημέρωσης στην εσωτερική αγορά· β) την απομάκρυνση των γυάλινων οροφών που περιορίζουν τους ξένους εκδότες όσον αφορά τις επενδύσεις σε τοπικές εθνικές αγορές· γ) την ενίσχυση της συντακτικής ελευθερίας όλων των μέσων ενημέρωσης, χωρίς παράλληλα να περιορίζονται τα δικαιώματα των ανεξάρτητων εκδοτών· δ) τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των δημόσιων μέσων ενημέρωσης με την κατασκευή μόνιμων μηχανισμών, απαλλαγμένων από την επιρροή των πολιτικών· και ε) τη ρύθμιση της διάθεσης των οικονομικών πόρων, δηλαδή της κρατικής διαφήμισης. Η ΕΟΚΕ αμφισβητεί την ιεράρχηση των στόχων που απαριθμούνται ανωτέρω. Πιστεύει ότι κύριος στόχος πρέπει να είναι η διατήρηση ή η αποκατάσταση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, αντί της εστίασης σε οικονομικά ζητήματα, εκτός εάν αυτά σχετίζονται σαφώς με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.

2.10.

Είναι σαφές από τον κανονισμό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να επικεντρωθεί στις «στρεβλώσεις» της εσωτερικής αγοράς και να ανοίξει την αγορά των μέσων ενημέρωσης σε μεγαλύτερο διασυνοριακό ανταγωνισμό, ιδίως για υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων και ανταλλαγής βίντεο. Επομένως, το πραγματικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού είναι πολύ στενότερο από ό,τι υποδηλώνει ο τίτλος του. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η προσέγγιση αυτή δεν επαρκεί για την αποτελεσματική προάσπιση και, όπου είναι αναγκαίο, την αποκατάσταση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, η οποία απειλείται σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη και ουσιαστικά έχει καταργηθεί σε ορισμένες σοβαρές περιπτώσεις με όλες τις καταστροφικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται για το έργο και την ασφάλεια των δημοσιογράφων, καθώς και για την ακεραιότητα του δημόσιου διαλόγου και της πληροφόρησης. Με το άνοιγμα της αγοράς, είναι αναγκαίο να διασφαλιστούν τα ίδια πρότυπα προστασίας της ελευθερίας του λόγου, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η ευρύτερη πρόσβαση στην αγορά δεν θα συνεπάγεται μονοπώληση της αγοράς από ξένους παράγοντες, ιδίως στην περίπτωση των φτωχότερων χωρών.

2.11.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προτάσεις για την ενίσχυση και την υπεράσπιση της συντακτικής ανεξαρτησίας. Τονίζει επίσης την ανάγκη να διατηρηθεί η ανεξαρτησία των δημοσιογράφων και των εκδοτών, δηλαδή το δικαίωμα των εκδοτών να διαμορφώνουν μια συντακτική γραμμή για τις δημοσιεύσεις. Η ΕΟΚΕ έχει παρατηρήσει ότι ασκείται ολοένα και μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική επιρροή σε πολλές χώρες της ΕΕ, τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης που διατηρούν στενούς δεσμούς με την εξουσία. Αυτό δεν είναι συμβατό με τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης ως τέταρτη εξουσία. Ο κανονισμός δεν διευκρινίζει πώς η συντακτική ανεξαρτησία μπορεί να συνδυαστεί με τα νόμιμα δικαιώματα και τα συμφέροντα των εκδοτών/ιδιοκτητών ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης.

2.12.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη λήψη μέτρων με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι της χειραγώγησης της πληροφόρησης και των παρεμβάσεων από ξένους παράγοντες, εφόσον αυτό δεν επηρεάζει την ελευθερία της έκφρασης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.13.

Η ευρωπαϊκή πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης επισημαίνει την ανάγκη χρηματοδότησης στον τομέα των μέσων ενημέρωσης, όπως προτείνει η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της για την εξασφάλιση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην Ευρώπη (9). Ωστόσο, τα εργαλεία που διατίθενται είναι ακόμη ανεπαρκή για τη διασφάλιση της ποιοτικής δημοσιογραφίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης στα κράτη μέλη. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η καλύτερη προϋπόθεση για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης είναι ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα επιτρέπει στα μέσα ενημέρωσης να αυτοχρηματοδοτούνται μέσω της προσφοράς τους στην αγορά. Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης έχουν νόημα μόνο εάν είναι αμερόληπτα και εντελώς ανεξάρτητα από πολιτικές επιρροές, διαφορετικά η δημόσια χρηματοδότηση μπορεί να οδηγήσει σε κάθε είδους καταχρήσεις και κυβερνητικές χειραγωγήσεις. Κάθε σχέδιο χρηματοδότησης για τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να βασίζεται σε ιδιαίτερα διαφανείς κανόνες και εγγυήσεις πολιτικής ανεξαρτησίας για τους δημοσιογράφους.

2.14.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την τελική έκθεση της διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης (10), καθώς και την ισχυρή της έκκληση με στόχο την προώθηση της ανεξαρτησίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης (προτάσεις 27 παράγραφος 1 και 37 παράγραφος 4), κάτι στο οποίο η Επιτροπή αναφέρεται, χωρίς όμως να ακολουθεί την ιεράρχηση που συνεπάγονται οι προτάσεις αυτές.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το δικαίωμα των αποδεκτών και των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης «να λαμβάνουν πλήθος ειδησεογραφικού περιεχομένου και περιεχομένου επικαιρότητας, το οποίο παράγεται με σεβασμό στη συντακτική ελευθερία των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, προς όφελος του δημόσιου λόγου», όπως ορίζεται στο άρθρο 3.

3.2.

Η ΕΟΚΕ αμφισβητεί το στενό πεδίο εφαρμογής του άρθρου 4 παράγραφος 2 στοιχείο γ) που αφορά μόνο την ανάπτυξη κατασκοπευτικού λογισμικού (μόνο «προϊόν(τα) με ψηφιακά στοιχεία») και προτείνει να απαγορευτεί η ανάπτυξη οποιασδήποτε συσκευής ή τεχνολογίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για σκοπούς παρακολούθησης.

3.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία που έχουν οι διασφαλίσεις για την ανεξαρτησία των παρόχων δημοσίων μέσων ενημέρωσης, καθώς και οι επαρκείς και σταθεροί οικονομικοί πόροι για αυτούς (άρθρο 5), προβλέποντας, ωστόσο, την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχων που να διασφαλίζει ότι οι πόροι δαπανώνται αποτελεσματικά. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ένα ανεξάρτητο όργανο είναι η καλύτερη επιλογή για τον καθορισμό του επαρκούς ποσού χρηματοδότησης που είναι απαραίτητο ούτως ώστε να επιτραπεί στους παρόχους δημοσίων μέσων ενημέρωσης να εκπληρώνουν την αποστολή τους, υπό τον όρο ότι το όργανο αυτό θα μπορεί να μην διορίζεται με πολιτικά κριτήρια. Οι τρέχουσες τάσεις πολιτικοποίησης όσον αφορά τη χρηματοδότηση των παρόχων δημοσίων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης αποτελούν σημαντική απειλή για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα καθήκοντα των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, όπως ορίζονται στο άρθρο 6 παράγραφος 1, δεν καταφέρνουν να παρέχουν διαφάνεια ως προς την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης. Η αδιαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης είναι ένας σημαντικός λόγος για την έλλειψη συντακτικής ελευθερίας και ποιοτικής δημοσιογραφίας (σύμφωνα με τα δημοσιογραφικά πρότυπα). Οι πάροχοι υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, καθώς και οι επιγραμμικές πλατφόρμες, πρέπει να καταστήσουν την ιδιοκτησία τους διαφανή για τους χρήστες των μέσων. Η προστασία των δεδομένων και του απορρήτου δεν πρέπει να εμποδίζει τη διαφάνεια ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης. Οι καθιερωμένες απαιτήσεις δεν πρέπει να οδηγούν σε υπερβολικό διοικητικό φόρτο για τα μικρού μεγέθους μέσα ενημέρωσης.

3.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την πλήρωση των δεσμευτικών απαιτήσεων διαφάνειας που αναφέρονται στο σημείο 20 της σύστασης της Επιτροπής, με πρόσθετες απαιτήσεις που αναφέρονται στα σημεία 4.1 έως 4.6 του παραρτήματος της σύστασης της Επιτροπής υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης προς τα κράτη μέλη σχετικά με τον πλουραλισμό και τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης (11).

3.6.

Η ΕΟΚΕ διαβλέπει κάποιον κίνδυνο από την προσέγγιση μη δεσμευτικού χαρακτήρα της σύστασης της Επιτροπής, κάτι που οδηγεί σε ένα συνονθύλευμα κανονιστικών ρυθμίσεων που υπονομεύει την ακεραιότητα της κοινής αγοράς και τους στόχους της οδηγίας.

3.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αναφορά του άρθρου 7 στις απαιτήσεις που ορίζονται στο άρθρο 30 της οδηγίας 2010/13/ΕΕ (12) δεν είναι αρκετά σαφής ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών ή φορέων. Ως εκ τούτου, συνιστά τον καθορισμό ενός πλαισίου που θα διασφαλίζει την ανεξαρτησία των εθνικών ρυθμιστικών φορέων και μέσων για την αντιμετώπιση τυχόν ελλείψεων όσον αφορά την ανεξαρτησία των εθνικών ρυθμιστικών φορέων.

3.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συμμετοχή εκπροσώπων εθνικών αρχών ή φορέων, που δεν είναι πλήρως ανεξάρτητοι, στη λήψη αποφάσεων του προτεινόμενου ευρωπαϊκού συμβουλίου για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης είναι απαράδεκτη. Προκειμένου να αξιολογηθεί η ανεξαρτησία των εθνικών αρχών ή φορέων, πρέπει να καθοριστούν σαφή κριτήρια στον κανονισμό.

3.9.

Η ΕΟΚΕ δεν θεωρεί ότι το προτεινόμενο ευρωπαϊκό συμβούλιο για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης είναι ανεξάρτητο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και καλεί τον νομοθέτη της Ένωσης να διασφαλίσει την πλήρη ανεξαρτησία του συμβουλίου. Εάν το συμβούλιο δεν είναι πλήρως ανεξάρτητο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν μπορεί να ασκεί εποπτικά ή ρυθμιστικά καθήκοντα.

3.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την αναδιατύπωση του άρθρου 10 παράγραφος 5 ως εξής: «Η Επιτροπή ορίζει τον εκπρόσωπό της στο διοικητικό συμβούλιο. Ο εκπρόσωπος της Επιτροπής μπορεί να συμμετέχει στις συνεδριάσεις του συμβουλίου, χωρίς δικαίωμα ψήφου».

3.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την αναδιατύπωση του άρθρου 10 παράγραφος 6 ως εξής: «Το συμβούλιο μπορεί να καλεί εμπειρογνώμονες και παρατηρητές να παραστούν στις συνεδριάσεις του».

3.12.

Όσον αφορά το άρθρο 11, η ΕΟΚΕ απορρίπτει την απόφαση της Επιτροπής για την επιμέρους επιλογή Α για τη σύσταση του ευρωπαϊκού συμβουλίου για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης που υποστηρίζει η γραμματεία της Επιτροπής. Μόνο η επιμέρους επιλογή Β για τη σύσταση του ευρωπαϊκού συμβουλίου για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης, με τη βοήθεια μιας ανεξάρτητης υπηρεσίας της ΕΕ, μπορεί να διασφαλίσει την ανεξαρτησία του συμβουλίου.

3.13.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τον διαρθρωμένο διάλογο με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και, ρητώς, την κοινωνία των πολιτών, όπως αναφέρεται στο άρθρο 12 στοιχείο ιβ). Η ΕΟΚΕ, που εκπροσωπεί τους σημαντικότερους τομείς της κοινωνίας των πολιτών (μεταξύ άλλων τους κοινωνικούς εταίρους), μπορεί να συμβάλει με την πείρα της στον εν λόγω διαρθρωμένο διάλογο.

3.14.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη διαρθρωμένη συνεργασία μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και των φορέων, συμπεριλαμβανομένης της αμοιβαίας βοήθειας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ συνιστά να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 13 παράγραφος 2 πέρα από κινδύνους που απειλούν τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς των υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης και τη δημόσια ασφάλεια και άμυνα, καθώς και να συμπεριληφθούν και άλλοι κίνδυνοι που απειλούν την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, καθώς και κίνδυνοι που απειλούν την πολιτική ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών και φορέων.

3.15.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προσπάθειες για καλύτερη προστασία του περιεχομένου των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης σε πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες, όπως ορίζεται στο άρθρο 17, και υπογραμμίζει τη σημασία της διαφάνειας σε όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με την εποπτεία περιεχομένου σε πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες, υπό την προϋπόθεση ότι οι υποχρεώσεις που αναφέρονται στην παρούσα παράγραφο δεν διαταράσσουν τη λειτουργία των μεγάλων επιγραμμικών πλατφορμών. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόβλεψη για διαρθρωμένο διάλογο κατά το άρθρο 18 και υπογραμμίζει τη σημασία της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στην επανεξέταση της εφαρμογής του άρθρου 17.

3.16.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το δικαίωμα των χρηστών να προσαρμόζουν τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις οπτικοακουστικών μέσων, όπως ορίζεται στο άρθρο 19. Προκειμένου να εφαρμοστούν τα ανωτέρω, η φιλικότητα προς τον χρήστη όσον αφορά τις συσκευές και/ή τις διεπαφές χρήστη είναι ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραβιάζεται η επιχειρησιακή ικανότητα των κατασκευαστών και των προγραμματιστών ή να περιορίζεται η μελλοντική ανάπτυξη των εν λόγω συσκευών και διεπαφών. Πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο φιλικό προς τον χρήστη, σε απλή γλώσσα.

3.17.

Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης να παραχωρηθεί στο ευρωπαϊκό συμβούλιο για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης (βάσει του άρθρου 20 παράγραφος 4) το δικαίωμα να συντάσσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας όταν ένα εθνικό νομοθετικό, κανονιστικό ή διοικητικό μέτρο ενδέχεται να επηρεάσει τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς για υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης.

3.18.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανησυχία της, που είχε εκφράσει προηγουμένως, ότι μια προσέγγιση καθαρά βασισμένη στην αγορά δεν αρκεί για τη διασφάλιση της πολυφωνίας και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη. Αν και αναγνωρίζει ότι το μέγεθος των εταιρειών στην αγορά των υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης μπορεί να συμβάλει στην οικονομική βιωσιμότητα των παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η συγκέντρωση μέσων ενημέρωσης στην αγορά μπορεί να αποτελέσει σημαντική απειλή για την ελευθερία και την πολυφωνία τους.

3.19.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τα μέτρα που προτείνονται στο άρθρο 21 για την αύξηση της διαφάνειας όσον αφορά τη συγκέντρωση στην αγορά ως πρώτο βήμα για τον περιορισμό των απειλών για την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, απειλές που προκύπτουν από τη συγκέντρωση της αγοράς μέσων ενημέρωσης. Η συγκέντρωση της αγοράς δεν έχει απαραιτήτως αρνητική επίδραση στην ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης σε περιπτώσεις που, για παράδειγμα, βοηθά τα μέσα ενημέρωσης μικρότερου μεγέθους να επιβιώσουν. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί η συγκέντρωση όταν οδηγεί σε μονοπώλια ενημέρωσης. Η ΕΕ πρέπει να αναλάβει δράση ιδιαίτερα κατά της άσκησης πίεσης στα μέσα ενημέρωσης από μεγιστάνες και ολιγάρχες του κλάδου, που έχουν συχνά στενές σχέσεις με κορυφαίους πολιτικούς της εκάστοτε χώρας ή ακόμη και με κυβερνήσεις τρίτων χωρών.

3.20.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει το γεγονός ότι οι αγορές των μέσων ενημέρωσης παραμένουν σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένες και ζητεί να μετρηθεί η συγκέντρωση της αγοράς όχι μόνο σε σχέση με την εθνική αγορά υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, αλλά και για κατακερματισμένες αγορές σε υποεθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Η συγκέντρωση στην αγορά των μέσων ενημέρωσης σε περιοχές με ένα μόνο τοπικό μέσο ενημέρωσης αποτελεί ουσιαστική απειλή για την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης.

3.21.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής σχετικά με τους παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εφαρμογή των κριτηρίων για την αξιολόγηση του αντίκτυπου των συγκεντρώσεων στην αγορά των μέσων ενημέρωσης» είναι ανεπαρκείς για τη διασφάλιση της συγκρισιμότητας των αξιολογήσεων σε ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σε επίπεδο ΕΕ για τις αξιολογήσεις, τα οποία πρέπει να τηρούνται σε όλα τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη καλούνται να υποβάλλουν λεπτομερέστερες και εμπεριστατωμένες αξιολογήσεις πέραν των ελάχιστων απαιτήσεων της ΕΕ.

3.22.

Ωστόσο, οι μη δεσμευτικές απαιτήσεις διαφάνειας είναι ανεπαρκείς όσον αφορά την τρέχουσα απειλή που συνιστά η συγκέντρωση της αγοράς για την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί τους νομοθέτες της Ένωσης να θεσπίσουν δεσμευτικούς κανονισμούς σχετικά με τη συγκέντρωση των μέσων ενημέρωσης, με σεβασμό στην ελευθερία των επιχειρηματικών αποφάσεων. Αυτό, ωστόσο, δεν μπορεί να επιβαρύνει τα μέσα ενημέρωσης ή τα ιδρύματα στον τομέα των μέσων ενημέρωσης με πρόσθετη γραφειοκρατία και δαπανηρές διαδικασίες.

3.23.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης την παραχώρηση του δικαιώματος εκπόνησης γνωμοδότησης πρωτοβουλίας στο ευρωπαϊκό συμβούλιο για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης (βάσει του άρθρου 22), ελλείψει αξιολόγησης ή διαβούλευσης σύμφωνα με το άρθρο 21. Δεν αρκεί να ανατεθεί το έργο της αξιολόγησης της συγκέντρωσης της αγοράς στα κράτη μέλη, καθώς ορισμένες κυβερνήσεις υποστηρίζουν ενεργά τη συγκέντρωση της αγοράς με στόχο να φιμώσουν τις επικριτικές φωνές και τα αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης.

3.24.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει το γεγονός ότι οι στρεβλώσεις στην εσωτερική αγορά υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης επηρεάζουν επίσης την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, εάν οι εν λόγω στρεβλώσεις περιορίζονται σε συγκεκριμένα τμήματα της κοινής αγοράς, σε εθνικό, περιφερειακό ή ακόμη και σε συνοικιακό επίπεδο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το συμβούλιο πρέπει να έχει το δικαίωμα να δρομολογεί αξιολόγηση της συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης εάν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές ή φορείς δεν το πράττουν.

3.25.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ανατεθεί στο ευρωπαϊκό συμβούλιο για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης το καθήκον να διενεργεί αξιολογήσεις για την αντιμετώπιση άλλων απειλών για την ελευθερία και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, εάν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές ή φορείς δεν το πράττουν.

3.26.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις δεσμευτικές απαιτήσεις διαφάνειας του άρθρου 24 όσον αφορά την κατανομή της κρατικής διαφήμισης. Ωστόσο, θεωρεί ότι η εξαίρεση από τις απαιτήσεις αυτές, για τις εδαφικές οντότητες άνω του 1 εκατομμυρίου κατοίκων, αποτελεί παραθυράκι για την αποφυγή της διαφάνειας. Αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι ο διοικητικός φόρτος που σχετίζεται με τις απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων πρέπει να είναι αναλογικός, η ΕΟΚΕ προτείνει να καθοριστεί ένα ελάχιστο όριο για το ποσό των δαπανών μιας εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής κυβέρνησης. Εάν η συνολική ετήσια δαπάνη για κρατική διαφήμιση από μία οντότητα παραμένει κάτω από το όριο, δεν ισχύουν οι απαιτήσεις διαφάνειας.

3.27.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ετήσια παρακολούθηση που προβλέπεται στο άρθρο 25 και ζητεί τη διαβούλευση με τους σχετικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης. Ωστόσο, ο περιορισμός του πεδίου της παρακολούθησης στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς υπηρεσιών μέσων επικοινωνίας είναι ανεπαρκής. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της παρακολούθησης, ούτως ώστε να καλύψει και οποιαδήποτε άλλη πτυχή σχετίζεται με την προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ανατεθεί στο ευρωπαϊκό συμβούλιο για τις υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης το καθήκον να αναπτύξει ένα σύνολο δεικτών για την παρακολούθηση.

---

(1)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εξασφάλιση ελευθερίας και πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην Ευρώπη» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 9).

(2)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία» [COM(2020) 790 final] (ΕΕ C 341 της 24.8.2021, σ. 56).

(3)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προστασία των προσώπων που προβαίνουν σε ενέργειες συμμετοχής του κοινού από προδήλως αβάσιμες ή καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες (“στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού”)» [COM(2022) 177 final — 2022/0117 COD)] (ΕΕ C 75 της 28.2.2023, σ. 143).

(4)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021, ομιλία της προέδρου, κ. von der Leyen για την κατάσταση της Ένωσης, Στρασβούργο, 15 Σεπτεμβρίου 2021.

(5)  Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο, Κέντρο για τον Πλουραλισμό και την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, Εφαρμογή του παρατηρητηρίου για την πολυφωνία στα μέσα μαζικής επικοινωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Αλβανία, στο Μαυροβούνιο, στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, στη Σερβία και στη Τουρκία κατά το έτος 2021, San Domenico di Fiesole 2022.

(6)  Οδηγία (EE) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης (ΕΕ L 305 της 26.11.2019, σ. 17).

(7)  COM(2022) 457.

(8)  Σύσταση (ΕΕ) 2022/1634 της Επιτροπής της 16ης Σεπτεμβρίου 2022 σχετικά με εσωτερικές διασφαλίσεις για τη συντακτική ανεξαρτησία και τη διαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος στον τομέα των μέσων ενημέρωσης (ΕΕ L 245 της 22.9.2022, σ. 56).

(9)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εξασφάλιση ελευθερίας και πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην Ευρώπη» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 9).

(10)  Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, Έκθεση για το τελικό αποτέλεσμα, Μάιος 2022.

(11)  Συμβούλιο της Ευρώπης, Σύσταση CM/Rec(2018)1[1] της επιτροπής υπουργών, της 7ης Μαρτίου 2018, προς τα κράτη μέλη σχετικά με την πολυφωνία των μέσων μαζικής επικοινωνίας και τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας τους, https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectId=0900001680790e13.

(12)  Οδηγία 2010/13/EE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 10ης Μαρτίου 2010, για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την παροχή υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων (οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων) (ΕΕ L 95 της 15.4.2010, σ. 1).