Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115»

[COM(2022) 305 final — 2022/0196 (COD)]

(2023/C 100/21)

Εισηγητής:	ο κ. José Manuel ROCHE RAMO
Συνεισηγητής:	ο κ. Arnold PUECH D’ALISSAC

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.7.2022 Συμβούλιο, 6.7.2022
Νομική βάση	Άρθρο 192 παράγραφος 1 και άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	22.2.2022
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.11.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.12.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	574
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	157/01/04

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η πρόταση κανονισμού σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων εισάγει ένα σύνολο καινοτομιών και μέτρων που αποσκοπούν στον μετριασμό ορισμένων αδυναμιών που έχουν διαπιστωθεί στην εφαρμογή και την επιβολή της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων (1).

1.2.

Εκτός του ότι αναγνωρίζει την ανάγκη για μια τέτοια αναθεώρηση, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ικανοποίησή της, καθώς πολλοί από τους περιορισμούς που εντοπίζονται στην ισχύουσα οδηγία και πολλές από τις πρωτοβουλίες που προτείνονται τώρα στο πλαίσιο της νέας αυτής πρότασης συμπεριλαμβάνονταν ήδη στις παρατηρήσεις και τις συστάσεις που η ίδια είχε διατυπώσει στη σχετική έκθεση αξιολόγησης (2). Ενδεικτικά, η ανάγκη για μεγαλύτερη εναρμόνιση κατά την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων δράσης, οι διαφορές μεταξύ κρατών μελών ως προς την κατάσταση που επικρατεί, η κατάλληλη κατάρτιση των χρηστών, καθώς και η σημασία της προώθησης νέων τεχνολογιών, όπως η γεωργία ακριβείας, αποτελούν ανάγκες τις οποίες επιδιώκει να αντιμετωπίσει ο υπό εξέταση κανονισμός.

1.3.

Σύμφωνα με τους στόχους που ορίζονται στη στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο» και στη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, η πρόταση κανονισμού σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων αποσκοπεί στη βελτίωση της περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συμπερίληψη αυτών των στόχων, αναγνωρίζοντας παράλληλα τα οφέλη που εισάγονται για τη βελτίωση της υγείας των πολιτών και των καταναλωτών, καθώς και της ποιότητας του περιβάλλοντος.

1.4.

Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική θεσπίζει ποσοτικούς στόχους μείωσης της χρήσης και των κινδύνων των γεωργικών φαρμάκων έως το 2030. Οι στόχοι αυτοί είναι σίγουρα φιλόδοξοι και, ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να θεσπιστούν εύλογες μεταβατικές περίοδοι, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη (3) την ιστορική μείωση της χρήσης και τις γεωγραφικές, αγρονομικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα διάφορα κράτη μέλη, και κατά τη διάρκεια των οποίων οι γεωργοί θα έχουν πρόσβαση στη χρήση νέων εναλλακτικών προϊόντων. Δεδομένου ότι τα υφιστάμενα εργαλεία χαμηλού κινδύνου χρειάζονται κατά μέσο όρο μια δεκαετία για να φθάσουν στην αγορά, οι νομοθέτες θα πρέπει να επιδείξουν ιδιαίτερη ευαισθησία όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα που θα οριστεί για την επίτευξη των στόχων, θεσπίζοντας την απαραίτητη ευελιξία για την επίτευξη του κελεύσματος «κανείς στο περιθώριο». Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει για τις λεγόμενες «ευαίσθητες περιοχές» εκτεταμένους περιορισμούς ως προς την εφαρμογή φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι μεγάλες γεωργικές περιοχές στην ΕΕ καλύπτονται από τον προτεινόμενο ορισμό και το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων για τις «ευαίσθητες περιοχές». Μια τέτοια απαίτηση έχει εκτεταμένες συνέπειες και θα πρέπει, ως εκ τούτου, να βασίζεται μόνο σε έγκυρη επιστημονική και γεωπονική εκτίμηση επιπτώσεων.

1.5.

Όσον αφορά τους εναρμονισμένους δείκτες κινδύνου, απαιτούνται σαφείς κατευθυντήριες γραμμές και κατάλληλοι δείκτες. Λόγω των περιορισμένων διαθέσιμων δεδομένων, ιδίως όσον αφορά τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, η χρησιμοποιούμενη μέθοδος θα πρέπει να είναι εξαιρετικά συνετή. Ειδικότερα, αυτό καθίσταται ιδιαίτερα αναγκαίο στην περίπτωση της χρήσης των διατιθέμενων στην αγορά πωλήσεων ως γραμμής αναφοράς. Ομοίως, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη χρονική περίοδο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της. Από την άποψη αυτή, οι εκτιμήσεις σχετικά με τη διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά θα μπορούσαν να βελτιωθούν, για παράδειγμα με τη συμπερίληψη μιας διάκρισης μεταξύ των επαγγελματικών αδειών και των αδειών για σκοπούς οικιακής κηπουρικής (δηλαδή, μεταξύ γεωργικών και μη γεωργικών σκοπών, αντιστοίχως).

1.6.

Οι δυσμενείς επιπτώσεις που προκλήθηκαν από τις πιο πρόσφατες κρίσεις —από την πανδημία έως την εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της απότομης έξαρσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (ξηρασία, πυρκαγιές, πλημμύρες, νέοι επιβλαβείς οργανισμοί, καύσωνες κ.λπ.)— ανάγουν την παραγωγή τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια σε μία από τις ύψιστες προτεραιότητες της πολιτικής ατζέντας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

1.7.

Ωστόσο, η ΕΕ οφείλει να συνεχίσει να αναπτύσσει τον χάρτη πορείας για την επίτευξη των δεσμεύσεών της όσον αφορά τη δράση για το κλίμα και τη βιωσιμότητα. Δεδομένου ότι η Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει να υλοποιεί τις δράσεις που περιλαμβάνονται στην Ατζέντα του 2030 και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη ο αντίκτυπος και οι συνέπειες της τρέχουσας συγκυρίας στα αγροδιατροφικά συστήματα. Από αυτή την άποψη, το τρέχον σενάριο κρίσης θα πρέπει να προβλέπει τη δυνατότητα εφαρμογής ορισμένων παρεκκλίσεων, πάντα σαφώς οριοθετημένων και σε χρονικά περιορισμένη βάση (4).

1.8.

Εξάλλου, η τρέχουσα κρίση πρέπει να αξιοποιηθεί ως ευκαιρία για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αιτίων της παγκόσμιας αστάθειας και για την αναδιαμόρφωση της δυναμικής των αλυσίδων εφοδιασμού, ώστε να επέλθουν μόνιμες βελτιώσεις για τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Ειδικότερα, αποτελεί επιτακτική ανάγκη να δρομολογηθεί εις βάθος συζήτηση και προβληματισμός σχετικά με το αγροδιατροφικό σύστημα που πρέπει να προτείνει η ΕΕ για τις επόμενες δεκαετίες.

1.9.

Παράλληλα, η ΕΕ έχει την υποχρέωση και την ευθύνη να συμπεριλάβει την παραγωγή τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια ως μείζονα στρατηγικό στόχο. Από αυτή την άποψη, οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας, καθώς και της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο», στους οποίους περιλαμβάνεται και η υπό εξέταση πρόταση, πρέπει πάντα να βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία που θα συνοδεύονται από τις αντίστοιχες εκτιμήσεις επιπτώσεων, ώστε να υπάρχει μέριμνα για την ορθή προσαρμογή των στόχων, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας.

1.10.

Επί του προκειμένου, διάφορες μελέτες (5) έχουν ήδη προειδοποιήσει για τις ενδεχόμενες δυσμενείς συνέπειες που θα είχε σε παγκόσμια κλίμακα η τυχόν δραστική αύξηση των τιμών των τροφίμων, ως συνέπεια των μικρότερων συγκομιδών και των μειωμένων αποδόσεων. Η μείωση της γεωργικής παραγωγής θα μπορούσε να οδηγήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων από τρίτες χώρες, με τις συνακόλουθες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές ζημίες.

1.11.

Ως εκ τούτου, απώτερος στόχος της πρότασης πρέπει να είναι η επιδίωξη εναλλακτικών λύσεων (εργαλειοθήκη) που να δίνουν προτεραιότητα στην καλύτερη εφαρμογή και επιβολή της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας, η οποία θα πρέπει να παραμείνει ο ακρογωνιαίος λίθος της πρότασης, με αύξηση και στήριξη της χρήσης εναλλακτικών λύσεων για τον έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών, όπως π.χ. τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα χαμηλού κινδύνου ή βιολογικής προέλευσης. Ωστόσο, προς το παρόν, οι λύσεις αυτές δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων. Τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν τη χρήση αυτής της εργαλειοθήκης το συντομότερο δυνατόν, διασφαλίζοντας παράλληλα την ύπαρξη κατάλληλων συστημάτων παροχής κινήτρων.

1.12.

Η εργαλειοθήκη αυτή πρέπει να επικεντρωθεί στη χρήση διάφορων λύσεων και μέτρων που βασίζονται στην επιστήμη και την καινοτομία: η χρήση πιο ανθεκτικών ποικιλιών και πιστοποιημένων σπόρων, η γεωργία διατήρησης, η ολοκληρωμένη παραγωγή, οι νέες τεχνικές επεξεργασίας γονιδιώματος, η βιολογική γεωργία, η αμειψισπορά, οι ψηφιακές τεχνικές ή ακόμα η επιδίωξη της χρήσης των καλλιεργειών ήσσονος σημασίας πρέπει να αποτελέσουν τον οδηγό για την επιτυχή μετάβαση σε ένα μοντέλο που θα βασίζεται στη μικρότερη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

1.13.

Για να επιτευχθεί αυτό, είναι υψίστης σημασίας να υπάρχουν βιώσιμα, επιστημονικά θεμελιωμένα, αποτελεσματικά, ασφαλή και οικονομικώς προσιτά συστήματα φυτοπροστασίας που να μπορούν να παρέχουν στους γεωργούς τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να παραμένουν ανταγωνιστικοί. Επί του προκειμένου, η Επιτροπή πρέπει να απαιτήσει αμοιβαιότητα των κανόνων ώστε οι εισαγωγές από τρίτες χώρες προϊόντων που έχουν υποστεί επεξεργασία με μη επιτρεπτά στην ενωσιακή αγορά προϊόντα να υπόκεινται σε κανόνες τουλάχιστον ισοδύναμους με εκείνους που εφαρμόζονται στην ΕΕ.

1.14.

Παράλληλα, είναι σημαντικό να αποφευχθεί η δυσανάλογη αύξηση του γραφειοκρατικού φόρτου για τους γεωργούς, η οποία θα είχε ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στις μικρομεσαίες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που είναι λιγότερο ανθεκτικές σε τέτοιου είδους συνθήκες λόγω των οικονομιών κλίμακας.

1.15.

Από την άλλη πλευρά, οι φορείς διαχείρισης που είναι επιφορτισμένοι με τη δημοσιοποίηση των στατιστικών στοιχείων πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί στους χειρισμούς τους και, ειδικότερα, να σέβονται πλήρως τα δικαιώματα των φυσικών προσώπων στην ιδιωτικότητα και την κυριότητα των δεδομένων, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις αντιστοιχούν σε εμπιστευτικές πληροφορίες.

1.16.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δέσμευση για ένα αμερόληπτο, επαγγελματικό και ανεξάρτητο συμβουλευτικό μοντέλο που θα επιτρέπει στους γεωργούς να συνεχίσουν να εφαρμόζουν βιώσιμες πρακτικές στους αγρούς. Ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν επ’ αυτού οι γεωργικές οργανώσεις και οι συνεταιρισμοί θα είναι καίριας σημασίας για να εξασφαλιστεί ότι οι γεωργοί θα αποκομίσουν το μεγαλύτερο όφελος, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και με ενδεχόμενη συλλογική εμπορία (π.χ. συνεταιριστικές γεωργικές εκμεταλλεύσεις).

1.17.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη θέσπιση ειδικού μέτρου για την αντιστάθμιση μέσω χρηματοδοτικής στήριξης του κόστους που θα βαρύνει τους γεωργούς. Θεωρεί, ωστόσο, ότι εξακολουθεί να είναι αναγκαίο να διευκρινιστούν περαιτέρω ορισμένες πτυχές της διασύνδεσης του μέτρου αυτού εντός της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), ιδίως με την αποσαφήνιση των πτυχών που αφορούν το χρονοδιάγραμμα και την εφαρμογή του, δεδομένου ότι η νέα ΚΓΠ και τα αντίστοιχα στρατηγικά σχέδια κάθε κράτους μέλους θα πρέπει να έχουν εγκριθεί και να τεθούν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2023.

2.   Ιστορικό

2.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 22 Ιουνίου 2022 —ενώ είχε αρχικά προγραμματίσει τη δημοσίευση για τις 23 Μαρτίου 2022 και την ανέβαλε λόγω των συνεπειών της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία— την πρόταση κανονισμού σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, στο πλαίσιο της αναθεώρησης της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων. Ο κανονισμός εντάσσεται στη δέσμη μέτρων για την προστασία της φύσης, μαζί με τον κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης. Η δέσμη μέτρων αποτελεί αποφασιστικό βήμα για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα.

2.2.

Σύμφωνα με τη στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο», οι κύριοι στόχοι της πρότασης της Επιτροπής είναι οι εξής: — μείωση κατά 50 % της συνολικής χρήσης και του κινδύνου των χημικών φυτοφαρμάκων έως το 2030 (στόχος μείωσης 1) και μείωση κατά 50 % της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έως το 2030 (στόχος μείωσης 2) σε σύγκριση με τον μέσο όρο για τα έτη 2015, 2016 και 2017· — αύξηση της εφαρμογής και της επιβολής της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας· — αύξηση της χρήσης λιγότερο επικίνδυνων και μη χημικών εναλλακτικών λύσεων αντί των χημικών φυτοφαρμάκων για τον έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών· — βελτίωση της διαθεσιμότητας των δεδομένων παρακολούθησης σχετικά με την εφαρμογή, τη χρήση και τον κίνδυνο των γεωργικών φαρμάκων, καθώς και σχετικά με την υγεία και το περιβάλλον· — βελτίωση της υλοποίησης, της εφαρμογής και της επιβολής των νομικών διατάξεων σε όλα τα κράτη μέλη, ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα των πολιτικών· και — προώθηση της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, όπως η γεωργία ακριβείας, προκειμένου να μειωθεί η συνολική χρήση και ο κίνδυνος των φυτοφαρμάκων.

2.3.

Τα κράτη μέλη μπορούν να μειώσουν τον εθνικό στόχο τους για τη χρήση και τον κίνδυνο των χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων, μέσω ενός συστήματος στάθμισης που θα λαμβάνει υπόψη την τιμή της έντασης χρήσης και τα αριθμητικά στοιχεία για τη χρήση και τον κίνδυνο. Σε καμία περίπτωση το ποσοστό μείωσης δεν μπορεί να είναι μικρότερο του 35 % ή μεγαλύτερο του 70 % έως το 2030.

2.4.

Για να επιτευχθούν αυτά τα αποτελέσματα, η πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή θέτει νομικά δεσμευτικούς στόχους μείωσης στην ΕΕ. Οι νέοι κανόνες προβλέπουν επίσης ότι τα κράτη μέλη πρέπει να υιοθετήσουν δεσμευτικούς στόχους για να συμβάλουν στην επίτευξη του συνολικού στόχου της ΕΕ. Ο κανονισμός προβλέπει ευελιξία ώστε τα κράτη μέλη να λαμβάνουν υπόψη την εθνική τους κατάσταση. Ειδικότερα, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στις ιστορικές εξελίξεις και στην ένταση της χρήσης γεωργικών φαρμάκων σε κάθε κράτος μέλος.

2.5.

Η Επιτροπή θα μετρά ετησίως τη χρήση και τον κίνδυνο των χημικών φυτοφαρμάκων χρησιμοποιώντας ως μέθοδο τα δεδομένα των πωλήσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων που θα κοινοποιούν τα κράτη μέλη στην Επιτροπή. Η βάση αναφοράς για τον υπολογισμό της μείωσης κατά 50 % είναι οι πωλήσεις κατά τα έτη 2015, 2016 και 2017.

2.6.

Όλες οι δραστικές ουσίες που διατίθενται στην αγορά με τη μορφή φυτοπροστατευτικών προϊόντων θα ταξινομούνται σε μία από τις τέσσερις ομάδες και θα εφαρμόζεται συντελεστής στάθμισης σε καθεμία από αυτές, ο οποίος θα είναι υψηλότερος για τις πλέον επικίνδυνες ομάδες.

2.7.

Συνοπτικά, οι κυριότερες καινοτομίες της αναθεώρησης είναι οι εξής: — έκδοση κανονισμού, που είναι άμεσα δεσμευτικός και εφαρμοστέος ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη· — νομικά δεσμευτικοί στόχοι: μείωση κατά 50 % της χρήσης και του κινδύνου από τα χημικά φυτοφάρμακα και της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έως το 2030· — εξορθολογισμένα εθνικά σχέδια δράσης και ετήσιες εκθέσεις που θα στηρίζουν τους νομικά δεσμευτικούς στόχους· — φιλικός προς το περιβάλλον έλεγχος των επιβλαβών οργανισμών, με τη διασφάλιση ότι όλοι οι γεωργοί θα εφαρμόζουν την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία, όπου τα χημικά φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται μόνο ως έσχατη λύση· — νέα μητρώα για την υποστήριξη της επιθεώρησης του εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων· — δέσμευση για την αναθεώρηση των εναρμονισμένων δεικτών κινδύνου υπό το φως των στατιστικών για τις εισροές και τις εκροές του γεωργικού τομέα· — κίνητρα για τους γεωργούς ώστε να μειώσουν τα γεωργικά φάρμακα, στο πλαίσιο της νέας κοινής γεωργικής πολιτικής: έκτακτη χρηματοδότηση για τη στήριξη της συμμόρφωσης για πέντε έτη· — κατάρτιση: νέες περίοδοι ισχύος των πιστοποιητικών κατάρτισης και των αποδεικτικών κατάρτισης που απαιτούνται για ορισμένες δραστηριότητες· — απαγόρευση κάθε χρήσης γεωργικών φαρμάκων σε ευαίσθητες περιοχές και σε απόσταση μικρότερη των τριών μέτρων από τις περιοχές αυτές· — αυστηρότερα κριτήρια για τις παρεκκλίσεις για τους αεροψεκασμούς.

2.8.

Μια βασική δέσμη μέτρων πολιτικής θα στηρίξει τους γεωργούς και τους άλλους χρήστες στη μετάβαση προς πιο βιώσιμα συστήματα παραγωγής τροφίμων, ιδίως με: i) αύξηση του φάσματος των βιολογικών εναλλακτικών λύσεων και των εναλλακτικών λύσεων χαμηλού κινδύνου που διατίθενται στην αγορά· ii) κίνητρα για τους γεωργούς ώστε να μειώσουν τη χρήση φυτοφαρμάκων, στο πλαίσιο της νέας ΚΓΠ· iii) έρευνα και ανάπτυξη στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2030»· και iv) το σχέδιο δράσης για τη βιολογική γεωργία.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η τρέχουσα συγκυρία κρίσης, από την πανδημία έως την εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης έξαρσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (ξηρασία, πυρκαγιές, πλημμύρες, νέοι επιβλαβείς οργανισμοί, καύσωνες κ.λπ.), ασκεί ισχυρότατες πιέσεις στα ευρωπαϊκά και παγκόσμια αγροδιατροφικά συστήματα. Ωστόσο, τα εμπόδια αυτά δεν θα πρέπει να απομακρύνουν την ΕΕ από την αποφασιστική της δέσμευση για περαιτέρω ανάπτυξη δράσεων που αποσκοπούν στην επίτευξη δίκαιης μετάβασης, όπως ορίζεται στην Ατζέντα του 2030. (6)

3.2.

Σε πολλές από τις γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει μια ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για τα τρόφιμα που να προσφέρει: i) οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνικοπολιτισμική βιωσιμότητα· ii) ενοποίηση μεταξύ κλάδων, τομέων πολιτικής και επιπέδων διακυβέρνησης· iii) διαδικασίες λήψης αποφάσεων χωρίς αποκλεισμούς· και iv) συνδυασμό υποχρεωτικών μέτρων (κανονισμοί και φόροι) και κινήτρων (επιδοτήσεις των τιμών, πρόσβαση σε πιστώσεις, πόρους και ασφάλιση) για την επιτάχυνση της μετάβασης σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων (7).

3.3.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών, απαιτείται μεγαλύτερη εναρμόνιση και συνοχή μεταξύ των διαφόρων πολιτικών και νομοθετημάτων της ΕΕ: Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο», στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση, ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων κ.λπ.

3.4.

Επιπλέον, ο προϋπολογισμός της ΚΓΠ δεν θα πρέπει να μειωθεί ή να διατηρηθεί στο σημερινό επίπεδο, αλλά θα πρέπει να αυξηθεί και να υποστηρίξει τη μετάβαση. Η έγκριση των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ θα πρέπει επίσης να εξαρτάται από την υιοθέτηση ολοκληρωμένων σχεδίων από πλευράς κρατών μελών με σκοπό την αναδιαμόρφωση του συστήματος τροφίμων και τη σύνδεση των κινήτρων για υγιεινή και βιώσιμη παραγωγή τροφίμων με τη δημιουργία νέων αγορών για τα προϊόντα αυτά (8).

3.5.

Επί του προκειμένου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την απόφαση να δοθεί προτεραιότητα στη χρηματοδότηση, στο πλαίσιο της νέας ΚΓΠ, προς εθελοντικές πρακτικές που αποσκοπούν στη συμμόρφωση με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, χωρίς η στόχευση των ενισχύσεων αυτών να επιβαρύνει ή να υπονομεύει επ’ ουδενί τα έσοδα από τη χρήση άλλων εναλλακτικών πρακτικών, οι οποίες είναι επίσης νόμιμες και επιτρεπόμενες από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Γενικά, η χρηματοδότηση, όπως και τα οικολογικά προγράμματα και οι πρωτοβουλίες αγροτικής ανάπτυξης, ήταν προσβάσιμη μόνο για πρωτοβουλίες που υπερέβαιναν τις νομικές απαιτήσεις. Το νέο πλαίσιο θα δώσει σε όλα τα κράτη μέλη τη δυνατότητα να χρηματοδοτούν την εκπλήρωση όλων των υποχρεώσεων των γεωργών στο πλαίσιο της ορθολογικής χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, για μια πενταετία.

3.6.

Στο ίδιο πνεύμα, η ΕΟΚΕ εκτιμά τις προσπάθειες που καταβάλλονται για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των εθνικών σχεδίων δράσης για την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Παρότι τα εθνικά σχέδια δράσης για την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων θα μπορούσαν να είναι αρκετά ποικίλα και οι στόχοι ήταν προαιρετικοί και θα μπορούσαν να καλύπτουν διάφορους τομείς, τα εν λόγω σχέδια δράσης έχουν πιο εξορθολογισμένο περιεχόμενο, περιλαμβάνοντας αναλυτικό κατάλογο πρωτοβουλιών και τη σύνδεσή τους με τους στόχους της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο». Όλα τα κράτη μέλη θα κληθούν να παραθέσουν τα χρηματοδοτικά και άλλου είδους μέτρα για την προώθηση της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας και των μη χημικών εναλλακτικών λύσεων. Θα πρέπει να παρουσιάζουν τις τάσεις των ετήσιων εκθέσεων προόδου και εφαρμογής ως προς όλους τους στόχους, εξορθολογίζοντας τα ποσοτικά στοιχεία όσον αφορά τη συμμόρφωση με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η Επιτροπή θα εκπονεί ανάλυση των ετήσιων εκθέσεων προόδου και εφαρμογής ανά διετία.

3.7.

Ωστόσο, είναι σημαντικό αυτό το νέο μοντέλο διακυβέρνησης να «μην αφήνει κανέναν στο περιθώριο»: αυτό σημαίνει να διασφαλίζεται πως όλα τα κράτη μέλη θα μπορούν να επιτύχουν τη βέλτιστη εφαρμογή της ορθολογικής χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, παρά τις διαφορές στην αρχική κατάστασή τους.

3.8.

Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, και ιδίως οι οργανώσεις με εμπειρία στον τομέα των γεωργικών φαρμάκων, θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό, την παρακολούθηση και τη μελλοντική αξιολόγηση του νέου κανονισμού. Είναι αναγκαίο να βελτιωθεί η ποιότητα της ενημέρωσης του κοινού γενικά, και ιδίως των καταναλωτών, σχετικά με τον ρόλο των φυτοφαρμάκων, καθώς και η κατάρτιση και η ενημέρωση των χρηστών φυτοφαρμάκων (9).

3.9.

Οι δίκαιες τιμές των τροφίμων (που αντανακλούν το πραγματικό κόστος παραγωγής για το περιβάλλον και την κοινωνία) έχουν καθοριστική σημασία για την επίτευξη βιώσιμων συστημάτων τροφίμων μακροπρόθεσμα. Είναι σημαντικό, ακόμη και κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης, η ΕΕ να εγγυάται την πραγματική αμοιβαιότητα των κανόνων στις προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες (10).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η βελτίωση της πρόσβασης, της διαθεσιμότητας και της οικονομικής αποδοτικότητας των εναλλακτικών λύσεων και των νέων τεχνολογιών είναι καθοριστικής σημασίας για την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών, όπως και άλλες πρακτικές διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών με χαμηλές εισροές φυτοφαρμάκων, που χαρακτηρίζουν την ολοκληρωμένη παραγωγή και τη βιολογική γεωργία, ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία της οδηγίας και βρίσκεται στο επίκεντρο του νέου κανονισμού (11).

4.2.

Η πρόταση κανονισμού θεσπίζει ως γενικό κανόνα ότι οι επαγγελματίες χρήστες, συμπεριλαμβανομένων των γεωργών, χρησιμοποιούν μη χημικά μέτρα πριν καταφύγουν στην εφαρμογή χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Αυτό περιλαμβάνει δράσεις όπως η αμειψισπορά, η επιτήρηση επιβλαβών οργανισμών, η ολοκληρωμένη φυτοπροστασία και η εφαρμογή μη χημικών μεθόδων ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών, καθώς και φυτοφαρμάκων χαμηλότερου κινδύνου (12).

4.3.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η χρήση φυτοφαρμάκων δεν θα είναι ούτε δυνατή ούτε αναγκαία σε ορισμένες περιστάσεις. Αντιθέτως, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ικανοποιητικός έλεγχος των επιβλαβών οργανισμών —στην εμπορική παραγωγή τροφίμων— είναι δυνατός μόνο με τη χρήση γεωργικών φαρμάκων, σύμφωνα με τη βασική αρχή της ολοκληρωμένης διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών, ως έσχατη λύση. Εν είδει παραδείγματος, καλό είναι να επισημανθεί η σημασία τους στην εφαρμογή τους για χρήσεις ήσσονος σημασίας.

4.4.

Η κλιματική αλλαγή επιταχύνει την εξάπλωση επιβλαβών οργανισμών που απαιτούν τη διαθεσιμότητα γεωργικών φαρμάκων όταν έχουν εξαντληθεί όλα τα άλλα εργαλεία ελέγχου. Μια ανάγκη που καθίσταται ακόμη πιο προφανής καθώς όλες οι εκτιμήσεις δείχνουν αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού κατά δύο δισεκατομμύρια και πλέον την επόμενη τριακονταετία. Το σενάριο αυτό θα πρέπει να ληφθεί δεόντως υπόψη για να εξασφαλιστεί ένα σταθερό σύστημα παραγωγής τροφίμων, ικανό να εφοδιάζει τον συνεχώς αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό.

4.5.

Από την άλλη πλευρά, η όλο και συχνότερη εμφάνιση περιόδων ξηρασίας, πλημμυρών και κυμάτων καύσωνα και οι ριζικές μεταβολές της θερμοκρασίας που σημειώνονται τα τελευταία χρόνια μειώνουν την ικανότητα παραγωγής τροφίμων και την απόδοση των καλλιεργειών των γεωργών. Εν προκειμένω, στο τρέχον πλαίσιο των κρίσεων που προκλήθηκαν κατά πρώτο λόγο από την πανδημία και στη συνέχεια από την εισβολή στην Ουκρανία, καθώς και από τις προαναφερθείσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί η διατήρηση σταθερών αποδόσεων στη γεωργική παραγωγή, προκειμένου να εφοδιάζεται ο κόσμος με προϊόντα υψηλής ποιότητας και σε επαρκείς ποσότητες για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας.

4.6.

Ο κανονισμός επισημαίνει επίσης τον καίριο ρόλο που πρέπει να διαδραματίσουν οι ανεξάρτητοι σύμβουλοι, οι οποίοι θα παρέχουν επαγγελματικές συμβουλές σύμφωνες με τους ειδικούς για τις καλλιέργειες ισχύοντες κανόνες και την ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών. Από την άποψη αυτή, είναι σημαντικό να ενισχυθεί και να προωθηθεί ο συμβουλευτικός ρόλος των επαγγελματικών γεωργικών οργανώσεων και συνεταιρισμών που προσφέρουν άμεση στήριξη ως επιτόπιοι φορείς. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, είναι υποχρεωτική η γνώμη συμβούλου για τη συντριπτική πλειονότητα των καλλιεργειών, γεγονός που ενίσχυσε την ύπαρξη περισσότερων από 20 000 επίσημα πιστοποιημένων συμβούλων.

4.7.

Στην προηγούμενη αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων, η ΕΟΚΕ τόνισε τη σημασία της βελτίωσης του συστήματος ελέγχου και της διασφάλισης της συμμόρφωσης μεταξύ της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων και των εθνικών σχεδίων δράσης. Στο πλαίσιο της ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων, οι επαγγελματίες χρήστες θα πρέπει να καταγράφουν τους λόγους για κάθε παρέμβαση (χημική, βιολογική, φυσική ή γεωργική).

4.8.

Επί του προκειμένου, στην πρόταση κανονισμού θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην έννοια των προστατευόμενων ή ευαίσθητων περιοχών. Η χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων δεν θα είναι πλέον δυνατή σε ορισμένες προστατευόμενες ή ευαίσθητες περιοχές (αστικές περιοχές πρασίνου, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων πάρκων ή κήπων, παιδικές χαρές, χώροι αναψυχής ή άθλησης, δημόσια μονοπάτια, προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 και οποιεσδήποτε ευαίσθητες από οικολογικής απόψεως περιοχές που μπορούν να διαφυλαχθούν για τους απειλούμενους επικονιαστές), εκτός εάν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις και μόνον εφόσον ο επαγγελματίας που εφαρμόζει τα προϊόντα αιτιολογήσει καταλεπτώς ποια προϊόντα θα χρησιμοποιήσει, πώς, πότε και για πόσο χρονικό διάστημα. Για τον σκοπό αυτόν, είναι σημαντικό οι αρμόδιες για την έγκριση αρχές να διαθέτουν επαρκές ειδικευμένο προσωπικό ώστε να αποφεύγονται καθυστερήσεις που συνεπάγονται καθυστερημένη εφαρμογή του προϊόντος και αποτρέπουν τις έγκαιρες ενέργειες κατά της εμφάνισης επιβλαβών οργανισμών.

4.9.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η γεωγραφική και κλιματική πραγματικότητα των κρατών μελών, ώστε να μην επιβάλλονται υπερβολικοί περιορισμοί στη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε οικολογικά ευαίσθητες γεωργικές εκτάσεις στις οποίες, διαφορετικά, δεν θα ήταν δυνατή η αντιμετώπιση της εμφάνισης νέων επιβλαβών οργανισμών. Για παράδειγμα, στην Ισπανία το δίκτυο Natura 2000 καλύπτει το 27 % της επικράτειας, το οποίο περιλαμβάνει χιλιάδες εκτάρια γεωργικών καλλιεργειών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Μια σωστή στρατηγική θα μπορούσε να περιλαμβάνει την κατάτμηση των διαφόρων περιοχών με οριοθέτηση και διάκριση των περιοχών που αποτελούν ολοκληρωμένη προστατευτέα περιοχή από τις υπόλοιπες. Τέλος, η απόφαση για τον περιορισμό της χρήσης σε ευαίσθητες περιοχές θα πρέπει να καθορίζεται με βάση ισχυρά επιστημονικά και γεωπονικά στοιχεία που θα τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό μιας συγκεκριμένης περιοχής ως προστατευόμενης.

4.10.

Το κατώτατο όριο που πρέπει να καλυφθεί πριν από την εφαρμογή χημικής παρέμβασης θα καθορίζεται καταλεπτώς στους ειδικούς για κάθε καλλιέργεια κανόνες και θα αποτελεί ευθύνη των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών να καταρτίζουν ηλεκτρονικό μητρώο για την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία και τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, και να εξασφαλίζουν ότι οι επαγγελματίες χρήστες θα καταχωρίζουν τα στοιχεία τους.

4.11.

Επιπλέον, δεδομένου ότι η έλλειψη γνώσεων σχετικά με τη βέλτιστη χρήση των γεωργικών φαρμάκων ήταν ένα από τα κύρια εμπόδια στην εφαρμογή της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων (13), η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή έχει λάβει υπόψη πολλές από τις συστάσεις της όσον αφορά την κατάρτιση και την απόκτηση δεξιοτήτων.

4.12.

Θα δημιουργηθεί ένα νέο κεντρικό ηλεκτρονικό μητρώο για την πιστοποίηση της κατάρτισης, το οποίο θα περιλαμβάνει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την περίοδο ισχύος των πιστοποιητικών κατάρτισης (πέντε έτη για τον σύμβουλο και δέκα έτη για τον διανομέα ή τον επαγγελματία χρήστη). Θα απαιτείται αποδεικτικό κατάρτισης για να μπορεί ο χρήστης να αγοράζει ή να χρησιμοποιεί φυτοπροστατευτικά προϊόντα που είναι εγκεκριμένα για εξοπλισμό εφαρμογής επαγγελματικής χρήσης, καθώς και για να μπορεί ένας σύμβουλος να παρέχει συμβουλές. Οι διανομείς θα πρέπει να διαθέτουν επαρκή αριθμό εκπαιδευμένου προσωπικού.

4.13.

Θα πρέπει να διασφαλιστεί το απόρρητο κατά τη χρήση των γεωργικών δεδομένων από τη διοίκηση και, κυρίως, να καταστεί πολύ πιο προσιτή στους γεωργούς η πρόσβαση στον ψηφιακό γραμματισμό και την ευρυζωνική σύνδεση, προκειμένου να αποφεύγονται περαιτέρω επιβαρύνσεις και προσπάθειες για τους γεωργούς, οι οποίοι συχνά δεν διαθέτουν τα τεχνικά και τα ανθρώπινα μέσα για να συμμορφωθούν με το ηλεκτρονικό μητρώο.

4.14.

Η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών, και ιδίως των καταναλωτών, σχετικά με τον ρόλο και τη χρήση των φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με την εθνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία, θα αποβεί προς όφελος της εφαρμογής του κανονισμού. Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης και διάδοσης με στόχο την καλύτερη ενημέρωση του ευρέος κοινού και των αρμοδίων χάραξης πολιτικής θα ήταν ουσιαστικής σημασίας. Με αυτές τις εκστρατείες θα πρέπει διαδίδονται πληροφορίες σχετικά, λόγου χάρη, με τα στοιχεία που καθορίζουν τη διαμόρφωση της τιμής των τροφίμων, καθώς και τα ζητήματα που σχετίζονται περισσότερο με την επισήμανση ή την πιστοποίηση των προϊόντων (14).

4.15.

Πρέπει επίσης να διατηρηθούν ισότιμοι όροι ως προς το διεθνές εμπόριο. Η συνέπεια μεταξύ των διαφόρων πολιτικών της ΕΕ καθιστά αναγκαία τη διατήρηση άκρας προσοχής όσον αφορά την απαγόρευση της εισαγωγής τροφίμων που έχουν υποστεί επεξεργασία με απαγορευμένα στην ΕΕ προϊόντα.

---

(1)  Οδηγία 2009/128/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2009 , σχετικά με την κοινή θέση του Συμβουλίου που αφορά τον καθορισμό πλαισίου κοινοτικής δράσης με σκοπό την επίτευξη ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων (ΕΕ L 309 της 24.11.2009, σ. 71).

(2)  Ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων».

(3)  Eurostat, Pesticides sales in the EU (Πωλήσεις γεωργικών φαρμάκων στην ΕΕ).

(4)  Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του» (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 1).

(5)  Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP), Hunger Hotspots — FAO-WFP early warnings on acute food insecurity (Περιοχές που πλήττονται από την πείνα: έγκαιρες προειδοποιήσεις FAO-WFP σχετικά με την οξεία επισιτιστική ανασφάλεια).

(6)  Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του» (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 1).

(7)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων» [COM(2020) 381] (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268).

(8)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων» [COM(2020) 381] (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268).

(9)  Ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων».

(10)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Από το αγρόκτημα στο πιάτο — Μια στρατηγική για ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων» [COM(2020) 381] (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268).

(11)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ολοκληρωμένη παραγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 214 της 8.7.2014, σ. 8).

(12)  Ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων».

(13)  Ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων».

(14)  Ενημερωτική έκθεση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αξιολόγηση της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων».