Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — για να καταστούν κανόνας τα βιώσιμα προϊόντα»

[COM(2022) 140 final]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού όσον αφορά τα βιώσιμα προϊόντα και για την κατάργηση της οδηγίας 2009/125/ΕΚ»

[COM(2022) 142 final — 2022/0095(COD)]

(2022/C 443/18)

Εισηγητής:

ο κ. Thomas WAGNSONNER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 16.5.2022 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2.5.2022 Συμβούλιο, 10.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 192 παράγραφος 1 και άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	30.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	205/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκτιμά τις προτάσεις που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία και υποστηρίζει ειδικότερα στην παρούσα γνωμοδότηση τον τρόπο με τον οποίο τα προϊόντα μπορούν να καταστούν πιο βιώσιμα. Επιπλέον, θεωρεί αναγκαία την εναρμονισμένη νομική προσέγγιση. Ταυτόχρονα, σημειώνει ότι ο προτεινόμενος νέος κανονισμός για τον οικολογικό σχεδιασμό εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό ασαφής λόγω των πολλών κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων. Πέραν τούτου, δεδομένης της ανάγκης μείωσης της κατανάλωσης πόρων και προστασίας του κλίματος, η ΕΟΚΕ προτείνει την ταχύτερη και φιλόδοξη εφαρμογή του κανονισμού.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εφιστά ιδιαίτερα την προσοχή στο γεγονός ότι η πορεία προς την κυκλική οικονομία μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν όλοι οι οικονομικοί φορείς —παραγωγοί, καταναλωτές, εργαζόμενοι— και οι δημόσιες αρχές συμμετέχουν και ενημερώνονται επαρκώς. Για την ορθή εφαρμογή απαιτούνται σχετικοί σαφείς, καλοί και συνεκτικοί κανόνες, ούτως ώστε τα βιώσιμα προϊόντα να είναι ανταγωνιστικά.

1.3.

Τα νέα στοιχεία του κανονισμού, όπως η επέκταση του πεδίου εφαρμογής, οι νέες απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού (βιωσιμότητα, δυνατότητα επισκευής, ανακύκλωση, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, εκπομπές CO2 κ.λπ.), καθώς και οι απαιτήσεις ενημέρωσης μέσω του ψηφιακού διαβατηρίου προϊόντος και των ετικετών, είναι ευπρόσδεκτα. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να τονιστεί η σημασία της ορθής και κατάλληλης πληροφόρησης, ιδίως για τους καταναλωτές.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απαγόρευση της καταστροφής των μη πωληθέντων προϊόντων, τα οποία νοούνται ως νέα, επιστρεπτέα ή επισκευάσιμα εμπορεύματα. Εκφράζει εν προκειμένω την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι ο κανονισμός, μαζί με τη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία, αντιμετωπίζει υφιστάμενες προκλήσεις, όπως η προβολή ψευδοοικολογικής ταυτότητας (Greenwashing) ή η απαξίωση των προϊόντων.

1.5.

Το φόρουμ οικολογικού σχεδιασμού αποτελεί φορέα στήριξης της υλοποίησης με πολλά καθήκοντα. Θα πρέπει να δοθεί η ευκαιρία σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, να προτείνουν ιδέες και να παρέχουν συστάσεις για τη βελτίωση της διαδικασίας.

1.6.

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί και οι επιχειρήσεις, ιδίως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (MME), και θεωρεί ότι πρέπει σε κάθε περίπτωση να αποφεύγεται ο περιττός διοικητικός φόρτος. Η ΕΟΚΕ διαβλέπει επίσης την ευκαιρία επίτευξης ενός νέου ευρωπαϊκού προτύπου παραγωγής «Made in Europe» με βιώσιμα πρότυπα προϊόντων.

1.7.

Τα εργαλεία όσον αφορά τη δήλωση συμμόρφωσης και την αυτορρύθμιση παρέχουν δυνατότητες για επιχειρηματική δράση. Ένας επιτυχής και συντονισμένος έλεγχος μεταξύ των κρατών μελών που συνοδεύεται από καλή πληροφόρηση των καταναλωτών ενισχύει την εμπιστοσύνη στη μετάβαση από μια γραμμική σε μια κυκλική οικονομία.

1.8.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, δυστυχώς, η κοινωνική διάσταση δεν καλύπτεται από τον κανονισμό. Η αναφορά στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την οδηγία για τη δέουσα επιμέλεια των εταιρειών δεν φαίνεται επαρκής.

2.   Πλαίσιο της γνωμοδότησης

2.1.

Το γραμμικό οικονομικό σύστημα επιβαρύνει υπερβολικά τους παγκόσμιους πόρους. Περισσότεροι από μισό τρισεκατομμύριο τόνοι νέων πόρων καταναλώθηκαν μεταξύ των διασκέψεων των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι και τη Γλασκόβη. Στην έκθεση του 2022 για το χάσμα στην κυκλική οικονομία (Circularity-Gap-Report) (1) αναφέρεται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, μόνο το 8,6 % των χρησιμοποιούμενων προϊόντων ανακυκλώνεται ή διατυπωμένο διαφορετικά, υφίσταται ένα χάσμα στην κυκλική οικονομία άνω του 90 %. Η κυκλική οικονομία μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στη μείωση της κατανάλωσης πόρων.

2.2.

Η ανάγκη διατήρησης των πόρων έχει αναγνωριστεί στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την Πράσινη Συμφωνία, την αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ για μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία με σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία. Η ανάγκη για δράση ενισχύεται από τα προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού που προκλήθηκαν από την πανδημία και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν ελλείψεις και αυξήσεις τιμών σε ευρύ φάσμα τομέων.

2.3.

Ειδικότερα, στα τέλη Μαρτίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις ακόλουθες πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία: — Ανακοίνωση της Επιτροπής για να καταστούν κανόνας τα βιώσιμα προϊόντα — Πρόταση κανονισμού σχετικά με τον οικολογικό σχεδιασμό όσον αφορά τα βιώσιμα προϊόντα — Πρόγραμμα εργασίας 2022-2024 για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση — Στρατηγική της ΕΕ για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα — Πρόταση αναθεώρησης του κανονισμού για τα δομικά προϊόντα — Πρόταση όσον αφορά την ενδυνάμωση των καταναλωτών για την πράσινη μετάβαση

2.4.

Η παρούσα γνωμοδότηση πραγματεύεται την ανακοίνωση για να καταστούν κανόνας τα βιώσιμα προϊόντα [COM(2022) 140 final] και την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού όσον αφορά τα βιώσιμα προϊόντα και για την κατάργηση της οδηγίας 2009/125/ΕΚ [COM(2022) 142 final — 2022/0095 (COD)].

2.5.

Στην ανακοίνωση τονίζεται η ανάγκη επανεξέτασης του κυρίαρχου γραμμικού οικονομικού μοντέλου και μετάβασης προς μια κυκλική οικονομία. Η υιοθέτηση εναρμονισμένης προσέγγισης σε ολόκληρη την Ευρώπη θα τονώσει την ανταγωνιστικότητα, θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα προσφέρει βιώσιμα προϊόντα στους καταναλωτές. Αυτό απαιτεί μια νέα προσέγγιση για την παραγωγή προϊόντων που υπερβαίνει τις ισχύουσες ελάχιστες απαιτήσεις (REACH, ενεργειακή επισήμανση, συσκευασία κ.λπ.).

2.6.

Το πεδίο εφαρμογής του νέου κανονισμού για τον οικολογικό σχεδιασμό θα επεκταθεί σημαντικά και οι τομεακές πρωτοβουλίες που περιλαμβάνει για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τα δομικά προϊόντα κ.λπ. θα συμβάλουν στη διατήρηση των πόρων και στην ενεργειακή απόδοση. Ειδικότερα, οι νέες διατάξεις για την αύξηση της διάρκειας ζωής των προϊόντων (ανθεκτικότητα, δυνατότητα επισκευής, καλύτερη ανακύκλωση κ.λπ.) και για τη βελτίωση των πληροφοριών σχετικά με τα προϊόντα μέσω του ψηφιακού διαβατηρίου προϊόντων θα απαιτήσει από τις επιχειρήσεις να υποδεικνύουν με διαφάνεια τις ιδιότητες και τις επιπτώσεις του κύκλου ζωής των προϊόντων τους. Οι καταναλωτές θα είναι σε θέση να συγκρίνουν και να αξιολογούν προϊόντα που πληρούν τα ευρωπαϊκά πρότυπα βιωσιμότητας.

2.7.

Οι απαιτήσεις για τα προϊόντα που περιλαμβάνονται στον κανονισμό για τον οικολογικό σχεδιασμό συμπληρώνονται από άλλα συνοδευτικά μέτρα. Η θέση και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών θα ενισχυθούν μέσω υποχρεωτικής πληροφόρησης σχετικά με τα οφέλη για τα προϊόντα και το περιβάλλον, καθώς και της παροχής πληροφοριών σχετικά με την επισκευή, την ανθεκτικότητα και την απαγόρευση της προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας. Οι έλεγχοι των προϊόντων από τις δημόσιες αρχές και η διαφανής παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τα κριτήρια προϊόντος παρέχουν στους καταναλωτές ασφάλεια σχετικά με την επιλογή προϊόντων υψηλής ποιότητας και κατά συνέπεια διασφαλίζονται ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για τους οικονομικούς φορείς.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται, καταρχήν, υπέρ των στόχων της κυκλικής οικονομίας και της πρωτοβουλίας για τα βιώσιμα προϊόντα, καθώς η βιωσιμότητα συνεπάγεται τον συνδυασμό περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών πτυχών. Αυτό συνεπάγεται τη διασφάλιση απαραίτητων, νέων και αυστηρών κανόνων για όλους τους οικονομικούς φορείς. Οι επιχειρήσεις καλούνται να προσανατολίσουν την παραγωγή και τον σχεδιασμό των προϊόντων τους προς τη βιωσιμότητα και να παράσχουν σχετική πληροφόρηση. Οι καταναλωτές πρέπει να το κατανοήσουν και να λαμβάνουν τη «σωστή» απόφαση με υπευθυνότητα βάσει των πληροφοριών. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτούνται σχετικές ενημερωτικές εκστρατείες για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης. Απαιτείται αποτελεσματικός έλεγχος για να διασφαλιστεί ότι οι στόχοι επιτυγχάνονται και δεν υπονομεύονται, καθώς αυτό θα έβλαπτε τη θέση της Ευρώπης ή θα προωθούσε τον «οικολογικό σκεπτικισμό». Στόχος είναι η ύπαρξη καλών θέσεων εργασίας, καλύτερης ανάπτυξης, μιας ολιστικής θεώρησης και ενημερωμένων καταναλωτών και πελατών.

3.2.

Ο παρών κανονισμός και η κυκλική οικονομία θέτουν νέα πρότυπα. Προκειμένου οι απαιτήσεις αυτές να εγκριθούν και να τηρούνται, και προκειμένου να οδηγήσουν σε μια οικονομική κυκλική διαδικασία, αποστολή είναι η συμμετοχή των οικονομικών φορέων —καταναλωτών, κατασκευαστών, επιχειρηματιών, συνδικαλιστικών οργανώσεων, ερευνητικών ιδρυμάτων— με ενεργό και προορατικό τρόπο. Θα είναι χρήσιμο να παρέχονται σχετικές πληροφορίες για τις ευκαιρίες και τους στόχους και να συμμετέχουν εγκαίρως τα ενδιαφερόμενα μέρη.

3.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εναρμονισμένη προσέγγιση του κανονισμού και των κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων προκειμένου να αποφευχθεί ο κατακερματισμός και να εξεταστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προϊόντων, η οικονομική προσιτότητα για τους καταναλωτές και ο ανταγωνισμός. Τα βιώσιμα προϊόντα αποτελούν ευρωπαϊκή ευκαιρία για τις επιχειρήσεις, την καινοτομία και την απασχόληση και λαμβάνουν υπόψη τις προσδοκίες των καταναλωτών σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τη μεγάλη διάρκεια ζωής των προϊόντων.

3.4.

Η επέκταση του πεδίου εφαρμογής για τη συμπερίληψη περισσότερων προϊόντων και υψηλότερων απαιτήσεων είναι ευπρόσδεκτη. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτό συνεπάγεται αλλαγές για τις εταιρείες παραγωγής, για παράδειγμα μέσω του ψηφιακού διαβατηρίου προϊόντων, των κανόνων για τα μη πωληθέντα αγαθά και των ειδικών ανά προϊόν κανόνων, αλλά αυτό είναι απαραίτητο για την επίτευξη της κυκλικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, θα θεσπιστεί ένα νέο πρότυπο «Made in Europe» και θα δημιουργηθούν επίσης ευκαιρίες για τη βιομηχανία στους τομείς του σχεδιασμού, της διάθεσης και της επισκευής.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη διασφάλισης της συνοχής όλων των σχετικών τομέων της νομοθεσίας. Αυτό περιλαμβάνει τη συνοχή στο πλαίσιο του παρόντος σχεδίου δράσης ως προς τον χρόνο και το περιεχόμενο, προκειμένου να μην μειωθεί η αποτελεσματικότητα μέσω του κατακερματισμού της νομοθεσίας και των διαφορετικών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η συνοχή με άλλους σημαντικούς υποστηρικτικούς τομείς της νομοθεσίας, όπως η πρόσφατα υποβληθείσα οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια για τις επιχειρήσεις, οι κανόνες για τα απόβλητα που είναι σημαντικοί για την κυκλική διαχείριση, συμπεριλαμβανομένων εξαγωγικών μέτρων, ο κανονισμός για την εποπτεία της αγοράς κ.λπ.

3.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την αναγκαιότητα έκδοσης κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων και, δεδομένου ότι πολλές πτυχές εξακολουθούν να είναι ασαφείς, ζητεί επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει λεπτομερέστερο πρόγραμμα εργασίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα διασφαλιστεί ότι μεγάλος αριθμός προϊόντων καλύπτεται από κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις. Ταυτόχρονα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις θα πρέπει να συμμετέχουν σε πρώιμο στάδιο.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο κανονισμός για τον οικολογικό σχεδιασμό είναι μια πολύ περίπλοκη νομοθετική πράξη που συνεπάγεται αλλαγή του οικονομικού μοντέλου. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ταχεία αλλά συνάμα ορθή εφαρμογή του κανονισμού. Απαιτούνται, επομένως, επαρκείς ανθρώπινοι πόροι για την εφαρμογή των κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων. Δεδομένου ότι επιβάλλονται επίσης νέες απαιτήσεις στους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις, τους επισκευαστές και τις ελεγκτικές αρχές, θεωρείται επίσης αναγκαία η επαρκής συμμετοχή όλων των οικονομικών φορέων στη διαδικασία πληροφόρησης.

3.8.

Οι δημόσιοι φορείς θα πρέπει να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των πράσινων δημόσιων συμβάσεων κατά τη διαδικασία σύναψης δημόσιων συμβάσεων. Ωστόσο, θα μπορούσε επίσης να επιτευχθεί αυξημένος αντίκτυπος εάν οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις καταστούν προϋπόθεση των κατευθυντήριων γραμμών χρηματοδότησης για την παροχή στήριξης ή τις επιδοτήσεις, όπως τα διάφορα επενδυτικά προγράμματα της ΕΕ για επιχειρήσεις ή τρίτους φορείς.

3.9.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού θα πρέπει να είναι επωφελείς για τους καταναλωτές και ότι το πλεονέκτημα θα πρέπει να είναι σαφές και εύκολο να προσδιοριστεί. Οι ευρύτερες απαιτήσεις του νέου κανονισμού για τον οικολογικό σχεδιασμό μπορούν να αυξήσουν το κόστος αγοράς των προϊόντων. Παράλληλα όμως επιτυγχάνεται εξοικονόμηση κόστους λόγω των καλύτερων επιδόσεων, της μεγαλύτερης ανθεκτικότητας, της δυνατότητας αναβάθμισης, καθώς και της υψηλότερης αξίας στο τέλος του κύκλου ζωής του προϊόντος. Οι ενεργειακά αποδοτικότερες συσκευές μπορούν να συμβάλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας και χρημάτων. Τα ανθεκτικά προϊόντα είναι επίσης πιο οικονομικά. Με τη νέα πρόταση οδηγίας, οι καταναλωτές θα μπορούσαν να εξοικονομούν κατά μέσο όρο 285 EUR (2) ετησίως. Ο κανονισμός εστιάζει στην οικονομική προσιτότητα, αλλά θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους διαφορετικούς οικιακούς προϋπολογισμούς, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή όλων στον οικολογικό σχεδιασμό. Επομένως, είναι ακόμη σημαντικότερο να παρέχεται οικονομική στήριξη στους καταναλωτές για την αρχική αγορά και την επισκευή βιώσιμων προϊόντων.

3.10.   Περιβαλλοντικές πτυχές

3.10.1.

Ο οικολογικός σχεδιασμός συνιστά επίκληση να σκεφτόμαστε κυκλικά. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει το σημείο αυτό ιδίως σε ό,τι αφορά: — Τη νομοθεσία και τα μέτρα ελέγχου: Τα μέτρα μετριασμού/οι εξαιρέσεις σε κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις ή εθελοντικές αυτοδεσμεύσεις, καθώς και οι δυνατότητες καταστρατήγησης και τα κενά ελέγχου, θα υπονόμευαν την επίτευξη των στόχων. Οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού, επιδόσεων και πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των παραμέτρων των προϊόντων, θα πρέπει να είναι συνεπείς στο απαιτούμενο επίπεδο. — Επιχειρήσεις που υποτίθεται ότι εξετάζουν κατά τη διαδικασία σχεδιασμού τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κύκλου ζωής, τη μακροπρόθεσμη χρήση του προϊόντος, την εύκολη συντήρηση και επισκευή, ή το διάδοχο προϊόν που μπορεί να προκύψει από αυτό. Θα πρέπει επίσης να επανεξεταστεί η τυποποίηση των προϊόντων. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται οι διαφορετικές διαστάσεις των ελαστικών επισώτρων ή των καλωδίων φόρτισης. — Καταναλωτές που πρέπει να λαμβάνουν βασικές πληροφορίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τη διάρκεια ζωής, την επισκευή, τη μεταγενέστερη χρήση, τη διάθεση κατά τη λήψη απόφασης αγοράς των προϊόντων.

3.10.2.

Μετά τη μακροχρόνια χρήση και την επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση είναι το επόμενο στοιχείο αποδοτικής χρήσης των πόρων που περιλαμβάνεται στον κανονισμό. Στόχος είναι να αυξηθεί το ανακυκλωμένο περιεχόμενο των προϊόντων, η ανακυκλωσιμότητα των προϊόντων και η αξία των τομέων ανακύκλωσης και επισκευής. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο, αλλά επισημαίνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα τεχνικά, νομικά και εννοιολογικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν. Η σκέψη ως προς τον κύκλο ζωής των υλικών δείχνει την τεράστια ανάγκη για αλλαγή. Για παράδειγμα, τα υψηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης θα πρέπει να συμπίπτουν με τα ελάχιστα ποσοστά χρήσης των ανακυκλωμένων υλικών ή η θεωρητική δυνατότητα ανακύκλωσης (3) των προϊόντων θα πρέπει να συνάδει με την τεχνική δυνατότητα ανακύκλωσης και την πρακτική εφαρμογή μέτρων ανακύκλωσης. Στον τομέα των πλαστικών, για παράδειγμα, απαιτούνται σημαντικές αλλαγές στον σχεδιασμό και την παραγωγή, έως ότου οι δευτερογενείς πρώτες ύλες δεν εξομοιώνονται με πρωτογενείς πρώτες ύλες (4). Η ανακύκλωση αποτελεί επίσης ευκαιρία για την Ευρώπη. Για παράδειγμα, τα ορυκτά μέταλλα υψηλής ποιότητας εισάγονται ως πρώτη ύλη ή προϊόν και στη συνέχεια, μετά τη χρήση, απορρίπτονται ή αποστέλλονται εκ νέου ανά τον κόσμο σχεδόν «δωρεάν· σε αυτά περιλαμβάνονται, ιδίως, τα αυτοκίνητα και τα ηλεκτρονικά απόβλητα. Τα υλικά αυτά θα πρέπει να θεωρούνται και να αντιμετωπίζονται ως ανακυκλώσιμα υλικά. Η αποσυναρμολόγηση, η επανεπεξεργασία και η ανακύκλωση είναι επωφελείς για το κλίμα, αλλά δημιουργούν επίσης μεγάλη προστιθέμενη αξία και θέσεις εργασίας (5). Στο πλαίσιο αυτό, είναι επίσης ζωτικής σημασίας να λαμβάνεται υπόψη η οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική ισορροπία.

3.10.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση για ανάληψη δράσης κατά των μη πωληθέντων εμπορευμάτων, αλλά μπορούν να τεθούν και πιο φιλόδοξοι στόχοι. Η καταστροφή άθικτων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των νέων, επιστρεπτέων ή επισκευάσιμων προϊόντων, δεν είναι επιθυμητή από την άποψη της κοινωνίας, διότι συνιστά σπατάλη πόρων. H πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενθαρρύνει αρχικά μόνο τις επιχειρήσεις να τεκμηριώνουν, εξαιρώντας τις ΜΜΕ δεν επαρκεί για την ΕΟΚΕ. Και μόνο η δυνατότητα επίτευξης ισχυρότερων μέτρων μέσω κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων θέτει υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματική επιδίωξη των στόχων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απαγόρευση της καταστροφής μη πωληθέντων προϊόντων, υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι επικίνδυνα. Οι επιχειρήσεις και οι πλατφόρμες λιανικής πρέπει να ενθαρρύνονται να εφαρμόζουν επιχειρηματικές πρακτικές που μειώνουν σημαντικά τον αριθμό των επιστρεφόμενων προϊόντων και των μη πωληθέντων αποθεμάτων. Ομοίως απαιτείται ευαισθητοποίηση των καταναλωτών όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των επιστρεπτέων αγαθών.

3.11.   Οικονομικές πτυχές

3.11.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η πρόταση κανονισμού πρέπει κατ’ αρχήν να επικροτηθεί σε ό,τι αφορά τις ΜΜΕ, αλλά και να εξεταστεί κριτικά. Οι ΜΜΕ διαθέτουν μόνο ορισμένους (ανθρώπινους) πόρους. Ειδικότερα, τα μέτρα στήριξης που αναφέρονται στον κανονισμό θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ΜΜΕ. Επιπλέον, υπάρχουν δυσκολίες όσον αφορά την πρόσβαση των ΜΜΕ στις απαραίτητες διαδικασίες για τις δημόσιες συμβάσεις. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις που θα τους επιτρέπουν να συμμετέχουν στις σχετικές διαδικασίες. Τέλος, από την άποψη των ΜΜΕ, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ του κανονισμού για τα βιώσιμα προϊόντα και των κανόνων για συγκεκριμένα προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό θα αποφεύγονται οι αλληλεπικαλύψεις δαπανών και διοικητικού φόρτου.

3.11.2.

Οι επισκευαστές κατέχουν βασική θέση στη διασφάλιση της βιωσιμότητας του προϊόντος. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να διευκολυνθεί η συμμετοχή των επισκευαστών, των κοινωνικοοικονομικών επιχειρήσεων επαναχρησιμοποίησης και των (τοπικών) πρωτοβουλιών επισκευής της κοινωνίας των πολιτών σε αυτό το κυκλικό μοντέλο. Για παράδειγμα, στη Γερμανία και την Αυστρία έχει αποδειχθεί επιτυχής η ανάληψη πρωτοβουλιών επισκευής για τη σύναψη ασφάλισης επισκευής, η οποία ταυτόχρονα παρέχει το δικαίωμα σε επισκευή.

3.12.

Τα νέα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα (6) προσδιορίζονται ως σημαντικό εργαλείο στην ανακοίνωση. Αυτά πρέπει να είναι ελκυστικά και δελεαστικά και να δίνουν κίνητρα στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές και να διασφαλίζουν πρόσφορες συνθήκες εργασίας. Τέτοιου είδους μοντέλα υπάρχουν ήδη στην πράξη, όπως η «συνεργατική οικονομία», το «προϊόν ως υπηρεσία», η πληρωμή ανάλογα με τη χρήση κ.λπ. Η ΕΟΚΕ προτείνει την προσαρμογή των υφιστάμενων πλατφορμών βέλτιστων πρακτικών με την ενθάρρυνση της χρήσης αυτών και την προσαρμογή αυτών ώστε να ανταποκρίνονται στις υφιστάμενες προκλήσεις που θέτει η κυκλική οικονομία. Παραδείγματα που παρατίθενται επί του παρόντος είναι το Baukarussell —τα υλικά σε περίπτωση κατεδάφισης ή μετατροπής προσφέρονται σε νέους χρήστες— ή τα δίκτυα επισκευής που φέρνουν καταναλωτές και επισκευαστές σε επαφή. Ωστόσο, πολλές βάσεις δεδομένων δεν είναι ελκυστικές για τους παρόχους και τους χρήστες.

3.13.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη ευαισθητοποίησης των καταναλωτών όσον αφορά τη βιώσιμη δράση και τη χρήση των προϊόντων έως το τέλος του κύκλου ζωής τους. Επιστημονικές μελέτες (7) δείχνουν ότι τα προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αλλά δεν χρησιμοποιούνται πλέον (π.χ. φορητοί υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, φρυγανιέρες κ.λπ.) αποθηκεύονται στα νοικοκυριά για διάστημα έως έξι ετών. Ως εκ τούτου, υπάρχει ανάγκη για κατάλληλα κίνητρα ώστε οι καταναλωτές να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα αχρησιμοποίητα αντικείμενα.

3.14.   Κοινωνικές πτυχές

3.14.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, δυστυχώς, η κοινωνική διάσταση δεν καλύπτεται από τον κανονισμό. Η αναφορά στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην οδηγία για τη δέουσα επιμέλεια των επιχειρήσεων (8) δεν φαίνεται επαρκής, δεδομένου ότι η εν λόγω οδηγία δίνει σαφή προτεραιότητα σε μια προσέγγιση προσανατολισμένη στη διαδικασία στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και δεν καλύπτει επαρκώς τα ειδικά με τα προϊόντα κοινωνικά ζητήματα. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, από την άποψη της βιωσιμότητας, και οι τρεις διαστάσεις, δηλαδή η οικονομική, η κοινωνική και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, πρέπει πάντα να εξετάζονται από κοινού και, ως εκ τούτου, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τον κανονισμό για το κατά πόσον θα ήταν χρήσιμο να ενσωματωθούν σε αυτόν και ειδικές με τα προϊόντα κοινωνικές πτυχές.

3.14.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι πράσινες θέσεις εργασίας δεν είναι αυτομάτως βιώσιμες θέσεις εργασίας, εφόσον δεν λαμβάνονται υπόψη όλοι οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ). Πρέπει να διασφαλίζεται η τήρηση των εργασιακών προτύπων, ιδίως για λόγους ανταγωνισμού.

3.14.3.

Ένα έργο των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων (9) έχει ασχοληθεί με τον αντίκτυπο της κυκλικής οικονομίας στην απασχόληση και τις συνθήκες εργασίας. Η μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία θα μπορούσε να δημιουργήσει μεταξύ 250 000 και 700 000 θέσεων εργασίας έως το 2030. Ο αντίκτυπος ποικίλλει σημαντικά μεταξύ τομέων και περιφερειών. Οι τομείς των αποβλήτων και των επισκευών θα ωφεληθούν δεόντως, ενώ οι τομείς της εξόρυξης και των χημικών προϊόντων θα επηρεαστούν αρνητικά. Απαιτείται επίσης καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό (π.χ. διαχείριση αποβλήτων). Σε γενικές γραμμές, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διάθεση ποιοτικών θέσεων εργασίας και την καταβολή αξιοπρεπών μισθών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν προβλέπει επί του παρόντος τη δυνατότητα κοινωνικού διαλόγου με τον οποίο θα εξεταστούν οι συνέπειες της μετάβασης στην κυκλική οικονομία για τους εργαζομένους.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Πληροφορίες σχετικά με το ψηφιακό διαβατήριο προϊόντων, τις ετικέτες και τα οικολογικά σήματα

4.1.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόσβαση σε ολοκληρωμένες πληροφορίες σχετικά με τα προϊόντα στο ψηφιακό διαβατήριο προϊόντων. Οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι προσβάσιμες με στοχευμένο και φιλικό προς τον χρήστη τρόπο σε όλους τους παράγοντες κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Το περιεχόμενο θα πρέπει να παρέχει στους καταναλωτές μια βάση λήψης αποφάσεων βάσει της κυκλικής οικονομίας για την αγορά, την επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή και τη διάθεση των προϊόντων. Αυτό περιλαμβάνει την περιεκτικότητα του προϊόντος σε CO2, την αναλογία σπάνιων γαιών, τα επικίνδυνα συστατικά, τα μη ανακυκλώσιμα υλικά, κατάλογο των επισκευάσιμων εξαρτημάτων και τη διαθεσιμότητά τους ή, στην περίπτωση λογισμικού, τη συμβατότητα και το κόστος. Η δυνατότητα συμπερίληψης πληροφοριών σχετικά με άλλες πτυχές βιωσιμότητας στο ψηφιακό διαβατήριο προϊόντων είναι ευπρόσδεκτη (10). Η ΕΟΚΕ προτείνει να συνοδεύεται το ψηφιακό διαβατήριο προϊόντων από δείκτη επισκευής που θα περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τη δυνατότητα επισκευής, ιδίως των σημαντικών αναλώσιμων εξαρτημάτων, την τιμή των ανταλλακτικών και τη διαθεσιμότητά τους σε βάθος χρόνου, καθώς και πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες εργασίας υπό τις οποίες κατασκευάστηκαν τα προϊόντα. Οι σημαντικές πληροφορίες θα πρέπει να διατίθενται στους καταναλωτές και σε έντυπη μορφή, όπως π.χ. η εγγύηση του προϊόντος και η περιεκτικότητά του σε CO2.

Το ψηφιακό διαβατήριο προϊόντων δεν θα πρέπει να αποτελεί εργαλείο που απαιτεί από τις επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν πρόσθετους πόρους (συλλογή δεδομένων), αλλά που ενσωματώνει τα υφιστάμενα συστήματα. Ωστόσο, η απαίτηση παροχής ολοένα και πιο διαφανών, αλλά ευαίσθητων δεδομένων, μπορεί επίσης να απαιτεί επανεξέταση της συνοχής της απόφασης για τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

4.1.2.   Ε τ ι κ έ τ ε ς

Σκοπός των ετικετών είναι να παρέχουν στους καταναλωτές τις πληροφορίες για το προϊόν που καθορίζονται στις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι απαραίτητη η παροχή ορθών, ευδιάκριτων και σαφών πληροφοριών στους πελάτες σχετικά με τις κλιματικές επιπτώσεις, το περιεχόμενο και τη σύσταση, τη συμμόρφωση με τα εργασιακά πρότυπα, την ανθεκτικότητα και τη δυνατότητα επισκευής.

4.1.3.   Ο ι κ ο λ ο γ ι κ ό σ ή μ α

Πολλά προϊόντα και υπηρεσίες πιστοποιούνται με το οικολογικό σήμα της ΕΕ κατόπιν εκτίμησης εμπειρογνωμόνων. Στόχος είναι να καταστεί σαφές για τους καταναλωτές κατά πόσον ένα προϊόν είναι φιλικό προς το περιβάλλον, ανθεκτικό και υψηλής ποιότητας, ούτως ώστε να μπορούν να το συγκρίνουν με άλλα προϊόντα. Ωστόσο, οι απαιτήσεις για το οικολογικό σήμα μπορούν στην καλύτερη των περιπτώσεων να συμπληρώσουν και όχι να αντικαταστήσουν τους κανόνες για τα προϊόντα που βασίζονται στον κανονισμό για τον οικολογικό σχεδιασμό, με τους έλεγχους από τις αρχές βάσει του ίδιου κανονισμού να καλύπτουν επίσης τις πληροφορίες για τα οικολογικά σήματα.

4.2.   Διαδικτυακές αγορές

Οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για όλους τους οικονομικούς φορείς είναι σημαντικοί και, ως εκ τούτου, οι κανόνες περί ευθύνης για τις διαδικτυακές αγορές θα πρέπει να εφαρμόζονται ιδίως όταν κανένας άλλος παράγοντας στην αλυσίδα εφοδιασμού δεν λαμβάνει μέτρα κατά ενός μη συμμορφούμενου προϊόντος (11).

4.3.

Η εποπτεία της αγοράς —έλεγχος, απαγορεύσεις, πρόστιμα— ανατίθεται στα κράτη μέλη και η δημοσίευση παραβιάσεων γίνεται στο ICSMS (σύστημα πληροφοριών και επικοινωνίας για την εποπτεία της αγοράς), ένα ευρωπαϊκό σύστημα υποβολής εκθέσεων και πληροφοριών για τα προϊόντα που διαπιστώνεται ότι είναι μη συμμορφούμενα ή επικίνδυνα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση για επέκταση και βελτίωση της εποπτείας της αγοράς, δεδομένου ότι το 10-25 % των προϊόντων που εξετάστηκαν δεν συμμορφώνονται με την οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό (12). Προκειμένου τα κράτη μέλη να δύνανται να εκτελούν τα καθήκοντά τους, πρέπει να διατεθούν πόροι για την εποπτεία της αγοράς. Ειδικότερα, όσον αφορά τη μη συμμόρφωση, θα ήταν αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι οι αρχές εποπτείας της αγοράς παρακολουθούν επαρκώς κάθε αναφορά περί μη συμμόρφωσης των προϊόντων. Δυστυχώς, παρουσιάζονται επανειλημμένα αρνητικά παραδείγματα καταστρατήγησης της διαδικασίας αξιολόγησης της συμμόρφωσης, όπως στην περίπτωση των προστατευτικών μασκών. Οι αρχές πρέπει πάντοτε να διενεργούν δειγματοληπτικούς ελέγχους. Οι οργανώσεις καταναλωτών πρέπει επίσης να συμμετέχουν ως αρμόδιοι πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος για παραβάσεις. Αυτό θα πρέπει να εφαρμοστεί γρήγορα και αποτελεσματικά, παράλληλα με την οδηγία σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών. Η αποτελεσματική εποπτεία της αγοράς σε όλα τα κράτη μέλη απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαδραματίσει εν προκειμένω πολύ ενεργό ρόλο με σκοπό να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για όλες τις επιχειρήσεις στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο βάσει εξίσου ισχυρών ελέγχων. Επιπλέον, επισημαίνονται οι δυνατότητες βελτίωσης της διαχείρισης της αρχικής σελίδας του ICSMS και της διάθεσης πληροφοριών σε αυτήν.

4.4.

Το φόρουμ για τον οικολογικό σχεδιασμό και η συμπερίληψη όλων των ενδιαφερομένων μερών σε αυτήν τη διαδικασία επικροτούνται, αλλά πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διασφάλιση της ορθής λειτουργίας του, καθώς και ότι διασφαλίζονται η ευθύνη, οι δεξιότητες και οι πόροι για την τέλεση αυτών των καθηκόντων. Για παράδειγμα, η αξιολόγηση των μέτρων αυτορρύθμισης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί από το φόρουμ. Πρόκειται για καθήκον που πρέπει να αναλάβουν οι δημόσιες αρχές ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

4.5.

Τα μέτρα αυτορρύθμισης ως έγκυρη εναλλακτική λύση αντί της κατ’ εξουσιοδότηση πράξης για μια ομάδα προϊόντων θα πρέπει να εφαρμόζονται κατ’ εξαίρεση. Εφόσον εφαρμόζονται, τα μέτρα αυτά θα πρέπει να προσεγγίζουν τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις σε ό,τι αφορά τα κριτήρια για τη σαφήνεια, την κάλυψη της αγοράς και την ποιότητα.

4.6.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να αναφερθεί ρητά στην «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία» (13) στο πλαίσιο της εν λόγω γνωμοδότησης. Η πρωτοβουλία, η οποία δρομολογήθηκε από κοινού από την ΕΟΚΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο του 2017, στηρίζει νέες εταιρικές σχέσεις και την περαιτέρω ανάπτυξη λύσεων κυκλικής οικονομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στόχος της είναι επίσης να υπογραμμίσει τη σημαντική συμβολή που μπορεί να έχει η κυκλική οικονομία στην υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

---

(1)  Circle Economy, The Circularity Gap Report 2022 (Έκθεση για το χάσμα στην κυκλική οικονομία), Project Platform for Accelerating the Circular Economy (PACE).

(2)  https://ec.europa.eu/info/energy-climate-change-environment/standards-tools-and-labels/products-labelling-rules-and-requirements/energy-label-and-ecodesign/about_en#Energysavings

(3)  Pomberger, R. (2020). Über theoretische, praktische und reale Recyclingfähigkeit, https://doi.org/10.1007/s00506-020-00721-5, https://doi.org/10.1007/s00506-019-00648-6

(4)  Ανακοίνωση «Ευρωπαϊκή στρατηγική για τις πλαστικές ύλες σε μια κυκλική οικονομία», COM/2018/028 final.

(5)  ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 118.

(6)  Βλέπε INT/778 «Η καινοτομία ως καταλύτης νέων επιχειρηματικών προτύπων» (διερευνητική γνωμοδότηση) (ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 28).

(7)  Δημόσια ακρόαση, NAT/851, παρουσίαση από την Gudrun Obersteiner, 29.4.2022.

(8)  COM(2022) 71 final.

(9)  https://www.etuc.org/en/publication/european-social-partners-project-circular-economy-and-world-work-0

(10)  COM(2022) 142 final — 2022/0095 (COD), σ. 29, σημείο 26.

(11)  Σημείωση: INT/957 «Αναθεώρηση της οδηγίας για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων» (EE C 105 της 4.3.2022, σ. 99) — Εδώ εξετάζονται ήδη σημαντικές πτυχές της ασφάλειας των προϊόντων.

(12)  J. Bürger/G. Paulinger, Εργατικό Επιμελητήριο της Βιέννης (2022) https://emedien.arbeiterkammer.at/viewer/resolver?urn=urn:nbn:at:at-akw:g-5230098, σ. 88.

(13)  https://circulareconomy.europa.eu/platform/