Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο: “Στρατηγική προς έναν πλήρως λειτουργικό και ανθεκτικό χώρο Σένγκεν”»

[COM(2021) 277 final]

και «Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1053/2013»

[COM(2021) 278 final — 2021/0140 (CNS)]

(2022/C 105/17)

Εισηγητής: ο κ. Ionuț SIBIAN

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 10.8.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.10.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	232/1/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί τη στρατηγική της Επιτροπής προς έναν πλήρως λειτουργικό και ανθεκτικό χώρο Σένγκεν.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την πλήρη στήριξή της, όπως εκφράστηκε στο ψήφισμά της τής 17ης Φεβρουαρίου 2016, στις αρχές που διέπουν τη συνεργασία στον χώρο Σένγκεν, ήτοι την ανεμπόδιστη άσκηση των θεμελιωδών ελευθεριών που απορρέουν από τη Συνθήκη σε έναν κοινό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και την ανάγκη ενίσχυσης της κοινής ευθύνης και της αλληλεγγύης στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει πως, κατά τη χάραξη και την εφαρμογή της ενωσιακής πολιτικής στους τομείς της διαχείρισης των συνόρων, της διαλειτουργικότητας, της διαχείρισης της μετανάστευσης και του ασύλου, καθώς και της αστυνομικής και της δικαστικής συνεργασίας, η ΕΕ και τα κράτη μέλη δεσμεύονται πάντοτε από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, τις διατάξεις του οποίου υποχρεούνται όχι μόνο να σέβονται αλλά και να προωθούν.

1.4.

Η ΕΟΚΕ προβληματίζεται έντονα σχετικά με τις αναφορές παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και καλεί τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) να διορθώσει, να παρακολουθήσει και να δώσει συνέχεια στις αναφορές παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων χωρίς καθυστέρηση και να εξασφαλίσει την αποτελεσματική εφαρμογή των μηχανισμών λογοδοσίας που προβλέπονται στον κανονισμό για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή. Η ΕΟΚΕ ζητεί την ενίσχυση του Συμβουλευτικού φόρουμ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε αυτό, μέσω της ΕΟΚΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την ημιμόνιμη επανεισαγωγή συνοριακών ελέγχων σε τμήματα των εσωτερικών συνόρων των κρατών μελών και για τον αρνητικό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπό της στους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ, και ιδίως στους διασυνοριακούς εργαζόμενους, τις παραμεθόριες κοινότητες και τις Ευρωπεριφέρειες. Καλεί την Επιτροπή να παρακολουθήσει στενά και να αξιολογήσει την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα αυτών των ενεργειών σε περιοδική βάση και να λάβει δράση όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Επικροτεί δε τη δηλωθείσα πρόθεση της Επιτροπής να χρησιμοποιεί πιο συχνά τις εξουσίες επιβολής της όταν οι αξιολογήσεις Σένγκεν συνηγορούν υπέρ τέτοιων δράσεων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για τη συνεχιζόμενη εξαίρεση ορισμένων κρατών μελών —ήτοι, της Κύπρου, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Κροατίας— από την πλήρη εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν. Από κοινού με την Επιτροπή, ζητεί από το Συμβούλιο να αναλάβει ταχεία και αποφασιστική δράση επί τούτου.

1.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει πως πολλά από τα συστατικά στοιχεία της Στρατηγικής παραμένουν στο στάδιο της νομοθετικής πρότασης. Τονίζει δε πως έχει εκδώσει συγκεκριμένες γνωμοδοτήσεις για ορισμένες εκ των προτάσεων αυτών, και ιδίως για το Νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο και για τη Διαλειτουργικότητα. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να λάβει δεόντως υπόψη αυτές τις γνωμοδοτήσεις.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως πολλά από τα στοιχεία του συμφώνου βασίζονται στην έγκαιρη εφαρμογή πρόσφατα εγκριθείσας νομοθεσίας, και ιδίως του κανονισμού για τη διαλειτουργικότητα και του κανονισμού για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή 2.0. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την πρόοδο που έχει σημειωθεί σχετικά και καλεί την Επιτροπή να παρακολουθεί στενά κάθε καθυστέρηση και υπέρβαση του προϋπολογισμού και να τις αντιμετωπίζει άμεσα.

1.9.

Η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά τις προτάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του μηχανισμού αξιολόγησης του κεκτημένου του Σένγκεν, ιδίως όσον αφορά την ταχύτερη εξασφάλιση της συνέχειας, τις αυξημένες συνέργειες με τον μηχανισμό αξιολόγησης τρωτότητας και τη μεγαλύτερη και πιο οριζόντια έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του προβλεπόμενου ρόλου του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να εξασφαλιστεί ότι ο μηχανισμός αξιολόγησης του κεκτημένου του Σένγκεν δεν θα πολιτικοποιεί ζητήματα περισσότερο τεχνικής φύσης.

1.10.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως το φόρουμ Σένγκεν μπορεί να παράσχει πολιτική ώθηση στην προστασία και την ανάπτυξη του χώρου Σένγκεν, προειδοποιεί ωστόσο ότι δεν θα πρέπει να συνεπάγεται την επιστροφή στο διακυβερνητικό παρελθόν του χώρου Σένγκεν, η λειτουργία του οποίου υπονομεύονταν από διακυβερνητισμό και έλλειψη διαφάνειας. Τα άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και η ΕΟΚΕ, θα πρέπει να τηρούνται ενήμερα ανά πάσα στιγμή και να έχουν το δικαίωμα να παρίστανται ως συμμετέχοντες.

1.11.

Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται πως οι σχετικοί τομείς της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της συνεργασίας για την πρόληψη της τρομοκρατίας, έχουν εξέχουσα σημασία για την εμπιστοσύνη των πολιτών της ΕΕ και των κρατών μελών στον χώρο Σένγκεν. Αυτή η συνεργασία θα πρέπει να απαιτεί πάντοτε τον πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε όλα τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της προάσπισης της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, με μέλημα την ορθή λειτουργία μέσων αμοιβαίας εμπιστοσύνης, όπως το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης.

1.12.

Η ΕΟΚΕ είναι απόλυτα πεπεισμένη πως η συνεργασία με τρίτες χώρες δεν θα πρέπει να επικεντρώνεται αποκλειστικά στους ελέγχους της μετανάστευσης και του ασύλου, αλλά να αποτελεί πραγματική εταιρική σχέση με σκοπό τη βελτίωση της θέσης των μεταναστών και των προσφύγων και στις τρίτες χώρες, ιδίως των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, και να επιδιώκει την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της μετανάστευσης, προωθώντας την ασφαλή και νόμιμη μετανάστευση.

1.13.

Όπως τόνισε η πρόεδρος της Επιτροπής κ. Ursula von der Leyen στην ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης το 2021, είναι εξαιρετικά σημαντικό να συμφωνηθεί ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για τη διαχείριση των εξωτερικών μας συνόρων, της μετανάστευσης και του ασύλου προκειμένου να μην επιτραπεί σε τρίτες χώρες να εκμεταλλευτούν την έλλειψη ενότητας.

2.   Ιστορικό της γνωμοδότησης

2.1.

Το 1985, ορισμένα κράτη μέλη υπέγραψαν τη διεθνή Συμφωνία του Σένγκεν, αποφασίζοντας να καταργήσουν όλους τους συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα. Η σύμβαση εφαρμογής της Συμφωνίας του Σένγκεν του 1990 παρείχε τα απαραίτητα συνοδευτικά μέτρα για την αντιστάθμιση των εξωγενών παραγόντων που επέφερε η άρση των ελέγχων.

2.2.

Η Συνθήκη του Άμστερνταμ ενσωμάτωσε το κεκτημένο του Σένγκεν στη νομική τάξη της ΕΕ και ρύθμισε την ειδική θέση του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιρλανδίας και της Δανίας.

2.3.

Η σύναψη διμερών συμφωνιών με τη Νορβηγία, την Ισλανδία, την Ελβετία και τα Λιχτενστάιν επέτρεψε τη συμμετοχή των εν λόγω χωρών στη συνεργασία στον χώρο Σένγκεν.

2.4.

Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία συμμετέχουν σε τμήματα του κεκτημένου του Σένγκεν, ωστόσο η άρση των ελέγχων στα εσωτερικά τους σύνορα απαιτεί ομόφωνη σχετική απόφαση του Συμβουλίου, την οποία το Συμβούλιο αρνήθηκε να λάβει παρότι η Επιτροπή έκρινε ότι οι εν λόγω χώρες είναι έτοιμες από τεχνική άποψη.

2.5.

Από την ενσωμάτωσή του στη νομική τάξη της ΕΕ, το κεκτημένο του Σένγκεν αναπτύχθηκε προοδευτικά, κυρίως με την έγκριση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, του κώδικα θεωρήσεων και του κανονισμού για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή. Η συνεργασία στον τομέα των συνόρων, των θεωρήσεων, της μετανάστευσης και του ασύλου υποστηρίζεται από ορισμένες ευρείας κλίμακας βάσεις δεδομένων ΤΠ για την ανταλλαγή πληροφοριών (SIS, VIS, Eurodac, EES, ETIAS, TCN-ECRIS), οι οποίες είναι επί του παρόντος διαλειτουργικές.

2.6.

Παρότι πρόκειται για κοινή αρμοδιότητα, τα επιμέρους κράτη μέλη παραμένουν υπεύθυνα για το δικό τους τμήμα των εξωτερικών συνόρων, πράγμα που σημαίνει ότι τυχόν αδυναμίες στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων σε ένα κράτος μέλος θα έχουν πιθανότατα σοβαρές επιπτώσεις σε ολόκληρο τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.

2.7.

Τα τελευταία πέντε χρόνια ο χώρος Σένγκεν βιώνει σημαντικές πιέσεις λόγω της κατ’ επανάληψη και συνεχούς επανεισαγωγής ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα από ορισμένα κράτη μέλη. Αυτό συνέβη ως απάντηση στην προσφυγική και μεταναστευτική κατάσταση του 2015 και στην απειλή τρομοκρατικής βίας στην Ευρώπη.

2.8.

Η πανδημία COVID-19 επέφερε νέα κλεισίματα συνόρων και περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων.

2.9.

Σε απάντηση στην προσφυγική και μεταναστευτική κατάσταση του 2015, ο Frontex, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταρρυθμίστηκε το 2016 σε Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής και ενισχύθηκε περαιτέρω το 2019.

2.10.

Στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε πως η «ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων αποτελεί απαραίτητο μέσο άσκησης πολιτικής» για τη διασφάλιση της ακεραιότητας του χώρου Σένγκεν, καθώς και «βασική συνιστώσα μιας συνολικής μεταναστευτικής πολιτικής». Εξήγγειλε δε χωριστή στρατηγική για το μέλλον του Σένγκεν, η οποία δημοσιεύτηκε στις 2 Ιουνίου 2021.

2.11.

Στόχος της είναι να καταστεί ο χώρος Σένγκεν ισχυρότερος και ανθεκτικότερος. Στη στρατηγική καταγράφονται οι τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο χώρος Σένγκεν τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της πανδημικής κρίσης και χαράσσεται μελλοντική πορεία που διατηρεί τα πλεονεκτήματα του Σένγκεν.

2.12.

Οι στόχοι της στρατηγικής είναι οι εξής: 1) εξασφάλιση της αποτελεσματικής διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ· 2) ενίσχυση του χώρου Σένγκεν εσωτερικά· 3) βελτίωση της ετοιμότητας και της διακυβέρνησης· 4) ολοκλήρωση του χώρου Σένγκεν.

2.13.

Η νέα στρατηγική συνοδεύεται από πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1053/2013 (1).

2.14.

Η Επιτροπή προτείνει τη ριζική αναδιάρθρωση του μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης του κεκτημένου του Σένγκεν. Οι αλλαγές περιλαμβάνουν επιτάχυνση της διαδικασίας αξιολόγησης, καθώς και ταχεία διαδικασία σε περίπτωση σημαντικών ανεπαρκειών που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.   Σύγχρονη και αποτελεσματική διαχείριση των εξωτερικών συνόρων

3.1.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ταχείας έγκρισης Πολυετούς στρατηγικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, στο πλαίσιο του ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης που προβλέπεται στο Άρθρο 77 παράγραφος 2 στοιχείο δ) της ΣΛΕΕ. Ζητεί τη διαβούλευση μαζί της σχετικά με αυτή τη στρατηγική πριν από την έγκρισή της (2).

3.1.2.

Η ΕΟΚΕ συνεχίζει να υποστηρίζει τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής και τη συγκρότηση του επιχειρησιακού του σκέλους. Ωστόσο, εκφράζει την ανησυχία της για την πρόοδο που επετεύχθη επί τούτου. Ειδικότερα, επισημαίνει τα πρόσφατα ευρήματα του Ελεγκτικού Συνεδρίου που αναφέρουν ότι ο Οργανισμός δεν εφάρμοσε πλήρως την εντολή του 2016 και ότι υφίσταται πληθώρα κινδύνων και ελλείψεων όσον αφορά την εφαρμογή της εντολής του 2019 (3).

3.1.3.

Η ΕΟΚΕ προβληματίζεται ιδιαίτερα σχετικά τόσο με τις αναφορές παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια συντονισμένων από τον Frontex επιχειρησιακών δραστηριοτήτων όσο και με γεγονός ότι ο Οργανισμός είχε γνώση αυτών, όπως ανέφεραν διάφορες δημοσιογραφικές πηγές και ΜΚΟ και όπως συζητήθηκε στην έκθεση της ομάδας εργασίας για τον έλεγχο του Frontex της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Δηλώνει ευχαριστημένη από τον πρόσφατο ορισμό νέου υπεύθυνου θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και από την υπό εξέλιξη πρόσληψη παρατηρητών θεμελιωδών δικαιωμάτων, τονίζει ωστόσο ότι το γραφείο του υπεύθυνου θεμελιωδών δικαιωμάτων πρέπει να διαθέτει επαρκείς πόρους για να εκπληρώνει τα καθήκοντά του με πλήρη ανεξαρτησία. Καλεί τον Οργανισμό να εφαρμόσει πλήρως τους μηχανισμούς και τις δομές λογοδοσίας που προβλέπει ο ιδρυτικός του κανονισμός.

3.1.4.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για την έμφαση που δίνεται, στο πλαίσιο της στρατηγικής, στο σύστημα ελέγχου διαλογής πριν την είσοδο, το οποίο στη γνωμοδότησή της για το σύμφωνο χαρακτήρισε μεν νέα συνεισφορά που αξίζει να εξεταστεί, διερωτώμενη ωστόσο ως προς το εφικτό της εφαρμογής του, ενώ το θεώρησε ανεπαρκές από την οπτική των θεμελιωδών δικαιωμάτων (4). Τονίζει ότι απαιτείται ένας μηχανισμός ανεξάρτητης παρακολούθησης από τα κράτη μέλη, όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τον έλεγχο διαλογής.

3.1.5.

Η ΕΟΚΕ ανέκαθεν θεωρούσε πως η επίτευξη πλήρους διαλειτουργικότητας των συστημάτων ΤΠ αποτελεί αναγκαίο βήμα για την υλοποίηση μιας συνεκτικής και αποτελεσματικής πολιτικής σε ολόκληρη την ΕΕ. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, προκρίνει επίσης την περαιτέρω ψηφιοποίηση των διαδικασιών όσον αφορά τη θεώρηση και τα ταξιδιωτικά έγγραφα.

3.1.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τη δήλωση της Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία οι καθυστερήσεις σε επιμέρους κράτη μέλη ενδέχεται να παρακωλύσουν εν συνόλω την πανευρωπαϊκή υλοποίηση της διαλειτουργικότητας. Δεδομένης της εμπειρίας του παρελθόντος από την εφαρμογή του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν δεύτερης γενιάς (SIS II) και υπό το φως της πρόσφατης προόδου της εφαρμογής του συστήματος εισόδου/εξόδου και του ευρωπαϊκού συστήματος πληροφοριών και αδειοδότησης ταξιδιού (5), η ΕΟΚΕ θα ήθελε να μάθει ποια συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνει η Επιτροπή για να εξασφαλιστεί η έγκαιρη εφαρμογή της διαλειτουργικότητας, σύμφωνα με τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό.

3.1.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως η περαιτέρω τεχνολογική ανάπτυξη και η πλήρης διαλειτουργικότητα θα πρέπει να επιτευχθούν με τον δέοντα σεβασμό της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Όσον αφορά την πρόταση για αναθεωρημένο κανονισμό Eurodac, καθώς και τη χρήση ευρείας κλίμακας βάσεων δεδομένων εν γένει, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει πως η πλήρης διαλειτουργικότητα θα πρέπει να επιτευχθεί με τον δέοντα σεβασμό της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Τα μέτρα πρέπει να είναι αυστηρώς αναγκαία και αναλογικά, δεδομένου του ευαίσθητου χαρακτήρα των δεδομένων, ιδίως όσον αφορά τους αιτούντες διεθνή προστασία και την εμπιστευτικότητα της διαδικασίας. Σημειωτέον ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας στο πλαίσιο της συνοριακής διαχείρισης και των επιστροφών υπόκεινται στον γενικό κανονισμό για την προστασία των δεδομένων και δεν θεωρούνται επιχειρησιακά δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δυνάμει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1725 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (6).

3.1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, κατά τη συνεργασία με τρίτες χώρες, ιδίως δε όταν o Frontex επιχειρεί στην επικράτεια τρίτων χωρών, τα θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα και να εφαρμόζονται κατάλληλοι μηχανισμοί λογοδοσίας.

3.2.   Μέτρα για την ενίσχυση του Σένγκεν εσωτερικά

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ δηλώνει ευχαριστημένη με την προσοχή που δίνεται σε μέτρα τα οποία, παρότι δεν συμβάλλουν με τη στενή έννοια στην ανάπτυξη του Σένγκεν, συνδέονται με τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν.

3.2.2.

Οι προβληματισμοί ασφαλείας των κρατών μελών αντιμετωπίζονται καλύτερα με αυξημένη και ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου παρά με επανεισαγωγή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως σε όλες τις μορφές αστυνομικής συνεργασίας και συνεργασίας στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης, πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα τα θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων του δικαιώματος υπεράσπισης (7) και των δικαιωμάτων των θυμάτων (8). Αυτό σημαίνει επίσης πως, σε περίπτωση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ των διαφόρων φορέων (ενωσιακών και εθνικών) δεν πρέπει να οδηγεί σε έλλειμμα λογοδοσίας.

3.2.4.

Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, εντός κατάλληλων νομικών πλαισίων, πρέπει να τηρείται ανά πάσα στιγμή, ιδίως όταν πρόκειται για ιδιαίτερα ευαίσθητα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, όπως αυτά των αποφάσεων Prüm.

3.2.5.

Όσον αφορά τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για τη διασυνοριακή αστυνόμευση, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της με θέμα τον κανονισμό για την τεχνητή νοημοσύνη (9).

3.2.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, στο παράρτημα της πρότασης σχετικά με μια πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη (10), προβλέπεται η δυνατότητα χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης για τη διαχείριση της μετανάστευσης, του ασύλου και των συνοριακών ελέγχων. Ειδικότερα, η αναφορά σε πολύγραφους «και παρεμφερή εργαλεία ή [εργαλεία] για την ανίχνευση της συναισθηματικής κατάστασης ενός φυσικού προσώπου» είναι ανησυχητική, καθώς τα επιστημονικά στοιχεία για την αξιοπιστία αυτών των μεθόδων σπανίζουν.

3.2.7.

Όσον αφορά τα ειδικά μέτρα που προτείνονται στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της τής 17ης Δεκεμβρίου 2020 (11).

3.2.8.

Η ΕΟΚΕ αμφισβητεί την προστιθέμενη αξία της αυξημένης χρήσης εκ των προτέρων πληροφοριών για τους επιβάτες σε συνδυασμό με καταστάσεις με τα ονόματα των επιβατών, ενώ διαπιστώνει πως η Επιτροπή δεν δικαιολόγησε πειστικά τη συστηματική και μαζική ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εντός Σένγκεν, η οποία εξ ορισμού θα επηρεάζει επίσης τους πολίτες της ΕΕ που ασκούν το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας.

3.2.9.

Όσον αφορά τη χρήση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης και άλλων μέσων που διευκολύνουν τη συνεργασία των διωκτικών αρχών, όπως η ευρωπαϊκή εντολή έρευνας, η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως για την ομαλή λειτουργία αυτών των μέσων αμοιβαίας αναγνώρισης, είναι αναγκαία η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αυτό απαιτεί ακόμα αποτελεσματικότερη παρακολούθηση του κράτους δικαίου από τα όργανα της ΕΕ και συνεπάγεται την ευθύνη των κρατών μελών για την τήρηση του κράτους δικαίου, ιδίως δε του δικαιώματος σε αποτελεσματική δικαστική προστασία δυνάμει του Άρθρου 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (εφεξής «ο Χάρτης») και του Άρθρου 19 παράγραφος 1 της ΣΕΕ.

3.3.   Ενισχυμένη διακυβέρνηση

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά το ότι το φόρουμ Σένγκεν ενδέχεται να παρέχει στα κράτη μέλη βήμα συζήτησης πολιτικά ευαίσθητων ζητημάτων που σχετίζονται με τη συνεργασία στον χώρο Σένγκεν. Ωστόσο, τα άλλα όργανα της ΕΕ, καθώς και η ΕΟΚΕ, θα πρέπει να τηρούνται ενήμερα ανά πάσα στιγμή και να είναι έχουν το δικαίωμα να παρίστανται ως συμμετέχοντες. Κρίνεται σκόπιμο το φόρουμ και οι δράσεις του να είναι ει δυνατόν διαφανέστερα και να παρέχεται πρόσβαση στα έγγραφά του. Η επαναδρομολόγηση της Έκθεσης για την κατάσταση του Σένγκεν είναι αξιέπαινη, ωστόσο δεν επαρκεί σε αυτό το πλαίσιο.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ιδέα της τροποποίησης του κώδικα συνόρων του Σένγκεν προκειμένου να ενσωματώσει ορισμένα από τα διδάγματα της πανδημίας COVID-19. Τονίζει πως αυτά τα διδάγματα υπερβαίνουν το ζήτημα των εσωτερικών συνόρων και αφορούν τη λειτουργία της ίδιας της εσωτερικής αγοράς. Κάθε σχετική τροποποίηση θα πρέπει συνεπώς να αποτελεί μέρος ευρύτερου ελέγχου καταλληλότητας του κανονιστικού πλαισίου της Ευρώπης για την ελεύθερη κυκλοφορία σε έναν κόσμο όπου η νόσος COVID-19 είναι πιθανόν να παραμείνει υπαρκτή πραγματικότητα. Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ιδέα να περιλαμβάνει αυτή η προσέγγιση μέτρα για τις μετακινήσεις προς την ΕΕ, τα οποία απουσιάζουν μέχρι στιγμής από τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε επίσης να πληροφορηθεί από την Επιτροπή κατά πόσον προβλέπει κάποια τροποποίηση του κανονισμού για την τοπική διασυνοριακή κυκλοφορία.

3.3.3.

Φρονεί δε πως η Επιτροπή θα πρέπει να υιοθετήσει σθεναρότερη στάση υπέρ των μετακινήσεων χωρίς σύνορα στην Ευρώπη. Η Συνθήκη ΕΕ καθιστά σαφές πως η ΕΕ παρέχει στους πολίτες της χώρο χωρίς σύνορα. Το δικαίωμα των κρατών μελών να επανεισάγουν συνοριακούς ελέγχους αποτελεί εξαίρεση σε αυτό το δικαίωμα, η οποία πρέπει να ερμηνεύεται στενά. Δεν μπορεί να θεωρείται ζήτημα εθνικής κυριαρχίας· αντιθέτως, διέπεται από τους κανόνες του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Κάθε αναθεώρηση του κώδικα πρέπει να συνεκτιμά πλήρως τον εξαιρετικό χαρακτήρα της επαναφοράς των συνοριακών ελέγχων.

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά τις προτάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του μηχανισμού αξιολόγησης του κεκτημένου του Σένγκεν, ιδίως όσον αφορά την ταχύτερη εξασφάλιση της συνέχειας, τις αυξημένες συνέργειες με τον μηχανισμό αξιολόγησης τρωτότητας και τη μεγαλύτερη και πιο οριζόντια έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να εξασφαλιστεί ότι ο μηχανισμός αξιολόγησης του κεκτημένου του Σένγκεν δεν θα πολιτικοποιεί ζητήματα περισσότερο τεχνικής φύσης.

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή να αξιοποιήσει ενεργά τις εξουσίες επιβολής που της εκχωρούν οι Συνθήκες σε καταστάσεις όπου υπάρχει έλλειψη συνέχειας στον εντοπισμό αδυναμιών στο πλαίσιο αξιολογήσεων Σένγκεν. Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε συστημικές πρακτικές που παραβιάζουν τους κανόνες των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρωτίστως, η Επιτροπή δεν θα πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στα ευρήματα του μηχανισμού αξιολόγησης Σένγκεν, αλλά να παρακολουθεί και η ίδια ενεργά την κατάσταση όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα.

3.4.   Ολοκλήρωση του χώρου Σένγκεν

3.4.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη στάση της Επιτροπής όσον αφορά την ολοκλήρωση του χώρου Σένγκεν. Τονίζει τον σύνδεσμο μεταξύ της ελεύθερης κυκλοφορίας, της ιθαγένειας της ΕΕ και της απουσίας συνοριακών ελέγχων. Επί του παρόντος, οι πολίτες της Βουλγαρίας, της Κροατίας και της Ρουμανίας δεν απολαύουν πλήρως των δικαιωμάτων που έχουν ως πολίτες της ΕΕ δυνάμει των Συνθηκών.

3.4.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως αυτά τα κράτη μέλη εφαρμόζουν ήδη ελέγχους στα εξωτερικά τους σύνορα, σύμφωνα με τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Η πλήρης ένταξή τους θα ενισχύσει τη λειτουργία και την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της πλήρους συμμετοχής τους σε όλες τις ευρείας κλίμακας βάσεις δεδομένων στον τομέα της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔΕΥ).

3.4.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να παρουσιάσει λεπτομερέστερο οδικό χάρτη προς την κατεύθυνση της πλήρους ένταξης και το Συμβούλιο να ενεργήσει τάχιστα αναλόγως.

---

(1)  COM(2021) 278 final.

(2)  Βλέπε ΕΕ C 110 της 22.3.2019, σ. 62, σημείο 4.8.

(3)  Ειδική έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Υποστήριξη της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων από τον Frontex: όχι αρκετά αποτελεσματική μέχρι στιγμής, 2021.

(4)  Γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ για τη μετανάστευση, ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 15, ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 58, ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 64.

(5)  Σημείωμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα Εφαρμογή της διαλειτουργικότητας: Πρόοδος της εφαρμογής του Συστήματος Εισόδου/Εξόδου και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού, Ιούνιος 2021.

(6)  Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1725 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2018, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης και την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών, και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 45/2001 και της απόφασης αριθ. 1247/2002/ΕΚ (ΕΕ L 295 της 21.11.2018, σ. 39).

(7)  Σύμφωνα με τον Τίτλο VI του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και το σχετικό παράγωγο δίκαιο.

(8)  Οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2012, για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας και για την αντικατάσταση της απόφασης-πλαισίου 2001/220/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 315 της 14.11.2012, σ. 57), καθώς και νομοθεσία για ειδικές κατηγορίες θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικής εκμετάλλευσης και παιδικής πορνογραφίας, καθώς και τρομοκρατίας.

(9)  INT/940 (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 61).

(10)  COM(2021) 206 final, σ. 4 και 5.

(11)  ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 15.