Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Καμία Πράσινη Συμφωνία χωρίς κοινωνική συμφωνία»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2021/C 341/03)

Εισηγητής:

ο κ. Norbert KLUGE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.5.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	9.6.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	561
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	213/3/12

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Τα κράτη, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες καλούνται να αντιμετωπίσουν από κοινού τις ταχέως εξελισσόμενες θεμελιώδεις προκλήσεις. Οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη από κοινού ώστε να μη μείνει κανείς στο περιθώριο. Η ανάκαμψη πρέπει να βασιστεί στις εξής αρχές: «προστασία των ανθρωπίνων και των κοινωνικών δικαιωμάτων, των δημοκρατικών αξιών και του κράτους δικαίου· πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού της ενιαίας αγοράς· επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ)· ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας· και επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας στην ΕΕ το αργότερο έως το 2050» (1). Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία, και σε παγκόσμιο επίπεδο.

1.2.

Η μετάβαση σε περισσότερο πράσινα και βιώσιμα οικονομικά μοντέλα θα δημιουργήσει υψηλό οικονομικό κόστος, που ενέχει τον κίνδυνο να αυξήσουν τις κοινωνικές ανισότητες και να εντείνουν τη διάβρωση της κοινωνικής συνοχής (2). Δεν πρόκειται να υπάρξει «Πράσινη Συμφωνία» χωρίς ολοκληρωμένη «κοινωνική συμφωνία» Διάφορες βασικές συνιστώσες πολιτικής είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί στενή σύνδεση μεταξύ της Πράσινης Συμφωνίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

1.3.

Η προώθηση της απασχόλησης και των δεξιοτήτων, οι ομαλές μεταβάσεις και ο δυναμικός κοινωνικός διάλογος αποτελούν αναμφίβολα σημαντικά στοιχεία. Εντούτοις, η κοινωνική συμφωνία ως αναπόσπαστο μέρος της νέας Πράσινης Συμφωνίας σαφώς δεν αφορά μόνο την «εργασία». Αφορά το εισόδημα, την κοινωνική ασφάλιση και τη δημοσιονομική στήριξη για όλους όσοι τη χρειάζονται, συμπεριλαμβανομένων όσων δεν έχουν καθόλου πρόσβαση στην εργασία. Η ένταξη όλων των φορέων της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να αποτελεί κοινή προσπάθεια και ανησυχία, ακόμα και στη λήψη εταιρικών αποφάσεων –δηλαδή, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την ένταξη των πλέον ευάλωτων ομάδων.

1.4.

Οι εταιρείες πρέπει να συμβάλουν στην Πράσινη/Κοινωνική Συμφωνία στο πλαίσιο των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους. Πρέπει, βεβαίως, να παραμείνουν προσηλωμένες στον στόχο να είναι κερδοφόρες και ανταγωνιστικές. Συγχρόνως μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικότερο ρόλο στη διαχείριση των ειδικών συμβολών τους, προκειμένου η Πράσινη Συμφωνία, τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και ο βιομηχανικός μετασχηματισμός να είναι επιτυχή και κοινωνικά επωφελή. Αυτό περιλαμβάνει την προώθηση της επιχειρηματικότητας και την ενίσχυση του ιδιαίτερου ρόλου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και του ρόλου των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας, που θα πρέπει να θεωρούνται συμπληρωματικοί φορείς στη σύνδεση των περιφερειακών και των τοπικών αγορών εργασίας με τη βιομηχανική αλλαγή.

1.5.

Βασική συνιστώσα αυτής της προσέγγισης είναι ένας ισχυρός και μελλοντοστρεφής κοινωνικός διάλογος (3), ο οποίος θα στηρίξει επίσης μια πιο ανοιχτή και προσανατολισμένη στη συζήτηση εταιρική διακυβέρνηση. Η αποτελεσματική λήψη αποφάσεων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία των εταιρειών και τα διοικητικά τους συμβούλια οφείλουν να διατηρούν την ευελιξία ως προς την εξισορρόπηση των συμφερόντων των μεμονωμένων ενδιαφερομένων μερών· παράλληλα, ο κοινωνικός διάλογος μπορεί να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας των διαδικασιών λήψης αποφάσεων των εταιρειών, όπως έχουν επιβεβαιώσει πολλές εμπειρικές μελέτες. Η φωνή των εργαζομένων (4) (workers’ voice) επιδιώκει τη θετική μακροπρόθεσμη αλλαγή στην εταιρεία, βασιζόμενη στην εσωτερική τεχνογνωσία σχετικά με τις διαδικασίες της, βελτιώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη διαχείριση του κινδύνου και τον έλεγχο της συμμόρφωσης. Αυτό αυξάνει το επίπεδο της ενημέρωσης και την ποιότητα των αποφάσεων που λαμβάνονται στα διοικητικά συμβούλια.

1.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κατανοήσει αυτό το ζήτημα, όπως εκφράζεται στο σχέδιο δράσης της για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (του Μαρτίου 2021)· καθώς η Ευρώπη περνά από την αντιμετώπιση της κρίσης στην ανάκαμψη, «ο κοινωνικός διάλογος, η ενημέρωση, η διαβούλευση και η συμμετοχή των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους σε διαφορετικά επίπεδα (συμπεριλαμβανομένου του εταιρικού και του τομεακού επιπέδου) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των οικονομικών μεταβάσεων και στην προώθηση της καινοτομίας στον χώρο εργασίας, ιδίως ενόψει της εν εξελίξει διττής μετάβασης και των αλλαγών στον κόσμο της εργασίας» (5). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνιστά στις εθνικές αρχές και τους κοινωνικούς εταίρους να διασφαλίσουν την ενημέρωση και τη διαβούλευση με τους εργαζομένους και να προωθήσουν τη συμμετοχή τους σε επίπεδο εταιρείας με στόχο την προώθηση της καινοτομίας στον χώρο εργασίας.

1.7.

Η συστηματική αυτή κατανόηση της φωνής των εργαζομένων (workers’ voice) στη διαδικασία λήψης αποφάσεων των εταιρειών όσον αφορά την αναδιάρθρωση και την καινοτομία στον κόσμο της εργασίας θα πρέπει να λαμβάνεται επίσης υπόψη κατά τη μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και στα εθνικά σχέδια ανθεκτικότητας. Η ΕΕ θα μπορούσε να συμπεριλάβει την πτυχή αυτή περισσότερο στον σχεδιασμό της κοινής εμπορικής πολιτικής της.

1.8.

Παρόλο που το υφιστάμενο πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης της ΕΕ παρέχει καθοδήγηση στις εταιρείες σχετικά με τη συνεκτίμηση των ποικίλων συμφερόντων των ενδιαφερόμενων μερών, η βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση απαιτεί μια ευρύτερη και πλουραλιστική κατανόηση του πώς πρέπει να διαμορφώνεται μια εταιρεία. Αναγνωρίζοντας την ουσιώδη σημασία των μετόχων για την εποπτεία των εταιρειών, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να δοθεί κίνητρο προκειμένου να εξεταστεί η θέσπιση ενός καταλληλότερου και πιο προσανατολισμένου στους μετόχους εταιρικού δικαίου, εντός του πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης της ΕΕ, στο οποίο θα αναγνωρίζεται συστηματικά η φωνή των εργαζομένων. Πιο ευρέως διαδεδομένες απόψεις και μια μακρόπνοη προσέγγιση θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση των τεράστιων προκλήσεων που θέτει η ψηφιακή και η κλιματική αλλαγή και η ανάκαμψη από την πανδημία COVID-19. Η χρηστή εταιρική διακυβέρνηση θα πρέπει να εξεταστεί από τη σκοπιά της κοινωνίας, συνδυάζοντας το «κόστος» που συνεπάγεται η βιωσιμότητα για μια εταιρεία με τα οφέλη που αποκομίζει η κοινωνία από την περισσότερο βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση. Παράλληλα με τα περιβαλλοντικά οφέλη, αναμένεται επίσης να σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά τη δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς, ειδικότερα μέσω της πρόσληψης περισσότερο ετερογενούς εργατικού δυναμικού.

1.9.

Η φωνή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ειδικά των εργαζομένων ως συστατικών στοιχείων μιας εταιρείας, πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των προσπαθειών για την προώθηση των βιώσιμων και ανταγωνιστικών εταιρειών του μέλλοντος σε ένα υγιές περιβάλλον. Εν προκειμένω, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι συνεταιρισμοί και οι δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί μια πιο ανοικτή και χωρίς αποκλεισμούς θεώρηση του πλαισίου της ΕΕ στον τομέα της οικονομίας με σκοπό την ενίσχυση του ρόλου των προορατικών πολιτών ως επιχειρηματιών, εργαζομένων και καταναλωτών/παραγωγών-καταναλωτών, και την ενίσχυση των δημοκρατικών και αντιπροσωπευτικών οργανώσεών τους για να προβλέπουν και να διαμορφώνουν την αλλαγή (6). Επιπλέον, οι εταιρείες θα πρέπει να καθοδηγούνται ώστε να συμβάλλουν στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας με λιγότερους αποκλεισμούς. Αυτός είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος να εκπληρωθεί ο στόχος της ΕΕ «να μη μείνει κανείς στο περιθώριο».

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας ως καθήκον των εκτελεστικών διευθυντών, με την επιδίωξη μακροπρόθεσμων συμφερόντων και, συνεπώς, με την ενίσχυση της λογοδοσίας των διευθυντών όσον αφορά τη βιωσιμότητα μιας εταιρείας. Η συμβολή των εργαζομένων μέσω κατάλληλων διαύλων μπορεί επίσης να έχει θετικό αντίκτυπο στις μακροπρόθεσμες εταιρικές στρατηγικές και επενδύσεις. Μέθοδοι εργασίας, όπως η εκπροσώπηση των εργαζομένων σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου, έχουν αποδείξει σε πολλές περιπτώσεις τη θετική συμβολή τους στις μακροπρόθεσμες εταιρικές στρατηγικές και επενδύσεις (7).

1.12.

Η κοινωνική διάσταση πρέπει να αναγνωριστεί στη μελλοντική επικαιροποιημένη βιομηχανική και κοινωνική στρατηγική, όπως επίσης πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κοινωνικές, οικονομικές και οικολογικές πτυχές κατά την ανάπτυξη των κύριων δεικτών επιδόσεων (ΚΔΕ), έτσι ώστε να μετράται καλύτερα ο μετασχηματισμός της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και η ανθεκτικότητά της την περίοδο μετά την πανδημία, προκειμένου να συμπεριληφθούν στην επικαιροποίηση της βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ η οποία δημοσιεύθηκε στις 5 Μαΐου του 2021. Οι κοινωνικές (συμπεριλαμβανομένων των εργασιακών) καθώς και οι οικονομικές και οι οικολογικές πτυχές πρέπει να ληφθούν υπόψη εξίσου. Εκτός της βιομηχανικής πολιτικής και των χρηματοπιστωτικών αγορών, η περιβαλλοντική και η κοινωνική διάσταση των ΚΔΕ θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και στα λογιστικά συστήματα εταιρικής διαχείρισης και στη λήψη εταιρικών αποφάσεων, και θα πρέπει να μετράται το φυσικό (8), κοινωνικό και ανθρώπινο κεφάλαιο παράλληλα με το οικονομικό κεφάλαιο. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία θα πρέπει να στηρίξει τα λογιστικά πρότυπα στην Ευρώπη που αντικατοπτρίζουν δεόντως το πραγματικό κοινωνικό και οικονομικό κόστος.

1.13.

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να ανοίξει την πολιτική συζήτηση σε όλα τα επίπεδα σχετικά με τον τρόπο δημιουργίας ενός νέου ενωσιακού πλαισίου για τα ενδιαφερόμενα μέρη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι επερχόμενες προεδρίες του Συμβουλίου της ΕΕ πρέπει να ηγηθούν αυτής της συζήτησης σχετικά με το πώς μπορεί να χαρτογραφηθεί πολιτικά η αλληλεπίδραση όλων των ομάδων συμφερόντων και, ενδεχομένως, σε ένα βελτιωμένο ενωσιακό νομικό πλαίσιο για τα ενδιαφερόμενα μέρη, ως μία από τις βασικές προϋποθέσεις για εταιρείες φιλικές προς το κλίμα, ανθεκτικές, οικονομικά επιτυχημένες, μακροπρόθεσμα βιώσιμες και, συγχρόνως, κοινωνικά υπεύθυνες. Θα πρέπει να ληφθεί επίσης υπόψη η συμπεριφορά των επενδυτών και των κεφαλαιαγορών.

1.14.

Για να καταστεί δυνατή η συμμετοχή σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να εξασφαλιστεί η άμεση ενημέρωση, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να δώσουν συνέχεια στη συζήτηση αναφορικά με την οδηγία-πλαίσιο της ΕΕ σχετικά με ελάχιστα πρότυπα στην ενημέρωση, διαβούλευση και συμμετοχή των εργαζομένων σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου, στις περιπτώσεις που οι εταιρείες υιοθετούν το εταιρικό δίκαιο της ΕΕ.

1.15.

Η υψηλή ποιότητα στη λήψη εταιρικών αποφάσεων είναι προς το μέγιστο συμφέρον όλων των ενδιαφερόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένων των μετόχων. Σε αυτό το πνεύμα και με γνώμονα τους ενωσιακούς στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και του Ευρωπαϊκού Μέσου Ανάκαμψης, η ΕΟΚΕ καλεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ να επανεξετάσουν το πλαίσιο της ΕΕ για την εταιρική διακυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της οδηγίας για τους μετόχους, με στόχο την περαιτέρω βελτίωση του εν λόγω πλαισίου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει, εν προκειμένω, τη σημασία της διενέργειας εκτιμήσεων επιπτώσεων και της τήρησης των αρχών της βελτίωσης της νομοθεσίας σε κάθε πιθανή ρυθμιστική δράση.

1.16.

Ενώ οι ευθύνες όλων των παραγόντων (εταιρείες, αρχές και κοινωνία των πολιτών) πρέπει να καθορίζονται σαφώς, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη συζήτηση για ένα καλύτερο ενωσιακό πλαίσιο για τη χρηστή εταιρική διακυβέρνηση στις ακόλουθες πτυχές: σύνδεση με τις ενεργές πολιτικές για την αγορά εργασίας και τις περιφερειακές επιπτώσεις τους, αποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, συστήματα κοινωνικής ασφάλισης προσαρμοσμένα στα μεταβαλλόμενα μοντέλα των αγορών εργασίας και δημιουργία κατάλληλων διχτυών ασφαλείας με τη μορφή ελάχιστου εισοδήματος και κοινωνικών υπηρεσιών για τις πλέον ευάλωτες ομάδες.

1.17.

Σύμφωνα με την έννοια της χρηστής εταιρικής διακυβέρνησης για μια επιτυχημένη Πράσινη Συμφωνία που θα συνοδεύεται και από μια κοινωνική συμφωνία χωρίς αποκλεισμούς, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενσωματώσει στο πρόγραμμα εργασίας της ένα ευρύτερο συμμετοχικό μοντέλο ως σημείο αναφοράς για τη βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση. Η σχετική συζήτηση θα μπορούσε να βασιστεί σε ψηφίσματα, γνωμοδοτήσεις και εκθέσεις που ήδη έχουν εγκριθεί τόσο από την ΕΟΚΕ όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

2.   Η Πράσινη Συμφωνία και η ανάκαμψη από την κρίση της νόσου COVID-19 ως αντικείμενο της δίκαιης μετάβασης της Ευρώπης

2.1.

Το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο εξακολουθεί να μην εξισώνει πλήρως τους κοινωνικούς, οικολογικούς και οικονομικούς στόχους. Αν και το «σχέδιο δράσης για τη χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης» (9), το οποίο επιδιώκει τον αναπροσανατολισμό των ροών κεφαλαίων προς μια πιο βιώσιμη οικονομία, την ενσωμάτωση της διάστασης της αειφορίας στη διαχείριση κινδύνων, και την προώθηση της διαφάνειας και του μακρόπνοου χαρακτήρα, αναφέρεται στις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις της αειφορίας, το ενιαίο σύστημα ταξινόμησης (ή ταξινομία) για τις αειφόρες δραστηριότητες, μέχρι στιγμής, ορίζει κριτήρια μόνο για τις περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, αναβάλλοντας τον ορισμό των κοινωνικών κριτηρίων (10). Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί τους επενδυτές (και οι εργαζόμενοι επίσης επενδύουν στην εταιρεία τους) ως μια από τις κινητήριες δυνάμεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη και, επίσης, διερευνά τρόπους να ενδυναμώσει τους καταναλωτές και τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη στο πλαίσιο της μετάβασης στη βιωσιμότητα.

2.2.

Οι επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 στις θέσεις εργασίας και στις εταιρείες είναι άνευ προηγουμένου, επηρεάζουν την υγεία και την ασφάλεια, την οργάνωση της εργασίας και τις οικονομικές και χρηματοδοτικές συνθήκες των εταιρειών, επιταχύνουν τις τάσεις της εταιρικής αναδιάρθρωσης και της ψηφιοποίησης, καθώς και την πόλωση στις αγορές εργασίας μας.

2.3.

Στο πλαίσιο αυτών των αβεβαιοτήτων, οι ευρωπαϊκές πολιτικές πρέπει να προσφέρουν απτές βελτιώσεις στη ζωή των πολιτών (11). Το κοινωνικό μοντέλο των πλουραλιστικών, δημοκρατικών και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνιών χρειάζεται μια ανθεκτική κοινωνία των πολιτών και ένα υγιές και βιώσιμο κοινωνικό περιβάλλον που θα βασίζεται στις εθνικές πολιτικές και στην ένταξη που σχετίζεται με την εργασία. Ειδάλλως, ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός απειλούν ολοένα και περισσότερο να ανατρέψουν τις δημοκρατικές αξίες και να υπονομεύσουν την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα.

2.4.

Υπάρχει πραγματική ανάγκη να αναπτυχθεί μια ευρεία έννοια της κοινωνικής διάστασης για να υποστηριχθεί η Πράσινη Συμφωνία με τη συμπερίληψη όλων των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών. Αυτή η προσέγγιση θα πρέπει να καλύψει τις σχετικές πολιτικές της ΕΕ και των κρατών μελών, όπως για την απασχόληση, την κοινωνική προστασία και πρόνοια, την υγεία, την εκπαίδευση και κατάρτιση, με εστίαση στις πλέον ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας.

2.5.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να προωθήσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ειδικά στις πολιτικές κοινωνικής προστασίας, απασχόλησης και εκπαίδευσης, ώστε να είναι καλύτερα εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις μιας δίκαιης μετάβασης. Αυτό σημαίνει ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας, αποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, συστήματα κοινωνικής ασφάλισης προσαρμοσμένα στα μεταβαλλόμενα πρότυπα της αγοράς εργασίας και δημιουργία κατάλληλων διχτυών ασφαλείας με τη μορφή ελάχιστου εισοδήματος και κοινωνικών υπηρεσιών για τις πλέον ευάλωτες ομάδες.

2.6.

Οι βιώσιμες εταιρείες πρέπει να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ανταγωνιστικότητα, καθώς και προοπτικές για αξιοπρεπή απασχόληση και αξιοπρεπές εισόδημα σε ανθεκτικές τοποθεσίες και υγιή περιβάλλοντα. Αυτή είναι μια από τις βασικές προϋποθέσεις για τους ευρωπαϊκούς στόχους και τις ευρωπαϊκές αξίες προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη μετάβαση για ολόκληρη την κοινωνία των πολιτών. Σε καιρούς μετάβασης και κρίσης, η συμμετοχή των εργαζομένων και των ενδιαφερόμενων μερών είναι σημαντική και μπορεί να οικοδομήσει μια ισχυρή βάση για τη στήριξη των εργαζομένων στις εταιρείες και στις κοινωνίες, προωθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ασφάλεια και τη σταθερότητα. Αυτό είναι βασικό για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μιας εταιρείας στην παγκόσμια κοινωνία.

3.   Προς μια οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση

3.1.

Με σεβασμό στις εθνικές και επιχειρηματικές διαφορές, η ενημέρωση, η διαβούλευση και η συμμετοχή σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου αποτελούν βασικά ζητήματα πολιτικής για τις βιώσιμες εταιρείες, με στόχο την προώθηση ενός πιο μακροπρόθεσμου χαρακτήρα και τη βελτίωση της ποιότητα της λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο ενός προγράμματος οικονομικών μεταρρυθμίσεων (12). Σε αυτό το πλαίσιο, η «καλή φήμη» μιας εταιρείας καθίσταται ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση πρέπει να προωθεί μια μακροπρόθεσμη και πλουραλιστική εστίαση στις αποφάσεις των εταιρειών, με παράλληλη διατήρηση της ακρίβειας, της ποιότητας και της αποτελεσματικότητα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Το έννομο συμφέρον των εταιρειών προς το οποίο δεσμεύονται τα καθήκοντα των διευθυντών θα πρέπει να διακρίνεται από το συμφέρον των μετόχων, που ενίοτε τείνει να εστιάζει στο βραχυπρόθεσμο κέρδος. Μια πλουραλιστική, μακροπρόθεσμη και βιώσιμη προσέγγιση θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα των εργαζομένων και άλλων ενδιαφερομένων μερών.

3.2.

Για τον σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πραγματοποιήσει ορισμένα προκαταρκτικά βήματα για μια πιθανή νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με την υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα αυτές τις πρωτοβουλίες (13).

3.3.

Επιπλέον, θα πρέπει να εξεταστεί και να αναπτυχθεί ένα νέο μοντέλο πρόβλεψης και διαχείρισης της αλλαγής, ως στοιχείο «χρηστής» εταιρικής διακυβέρνησης, που λαμβάνει επίσης υπόψη το κοινωνικό κόστος της αναδιάρθρωσης και της αλλαγής και τη συμβολή μιας εταιρείας στην επίτευξη μιας κοινωνίας με λιγότερους αποκλεισμούς, πέραν των δεικτών κόστους και παραγωγικότητας. Οι επιπτώσεις στην κατανομή του εισοδήματος, στην ισότητα μεταξύ των φύλων και των ατόμων κάθε ηλικίας, στους χώρους εργασίας, στην ποιότητα και τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και της απασχόλησης, και στην κοινωνική ένταξη πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη (14).

3.4.

Τα κοινωνικά ζητήματα δεν εμφανίζονται ακόμα με τον ίδιο τρόπο στους κύριους δείκτες επιδόσεων για τη χρηματοοικονομική ανάλυση και αποτίμηση εταιρειών. Παρότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στη Συμβουλευτική Επιτροπή για τη χρηματοοικονομική πληροφόρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EFRAG) να αναπτύξει ένα ευρωπαϊκό πρότυπο αναφοράς, δεν υπάρχει ακόμα παγκόσμιο πρότυπο μέτρησης αντικτύπου και εκτίμησης για την οικονομική αποτίμηση και την κοινοποίηση των επιπτώσεων της εταιρικής δραστηριότητας. Η μέτρηση, τιμολόγηση και αναφορά του αντικτύπου των εταιρειών θα τις διευκόλυνε να γίνουν κλιματικά ουδέτερες.

3.5.

Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ ζητεί να σημειωθεί στο πλαίσιο της επικείμενης αναθεώρησης της οδηγίας για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών σαφής πρόοδος στον τομέα των προτύπων αναφοράς σχετικά με τις κοινωνικές και εργασιακές πτυχές της διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών εργασίας, της ισότητας στα διοικητικά συμβούλια και της απασχόλησης των μειονεκτούντων εργαζομένων ή των εργαζομένων με αναπηρία. Η συνολική βιωσιμότητα των εταιρειών θα πρέπει να μετράται και να αξιολογείται με ακρίβεια.

3.6.

Σύμφωνα με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και της ανάκαμψης, ο έως τώρα στόχος της εταιρικής διακυβέρνησης της δημιουργίας κερδών για τους μετόχους τώρα πρέπει να συμπληρωθεί εξίσου με την έννοια της κοινωνικής και οικολογικής ευθύνης (15). Συνεπώς, είναι σημαντικό να εξασφαλιστούν συστηματικοί δίαυλοι έκφρασης της φωνής των εργαζομένων στη λήψη εταιρικών αποφάσεων.

3.7.

Όπως έχει ήδη δηλώσει στη γνωμοδότησή της με θέμα «Η βιομηχανική μετάβαση προς μια πράσινη και ψηφιακή ευρωπαϊκή οικονομία» (16), η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενισχύσει και να αναπτύξει την κοινωνική διάσταση της προσαρμοσμένης και επικαιροποιημένης βιομηχανικής στρατηγικής. Αυτό θα πρέπει όχι μόνο να έχει αντίκτυπο στους ΚΔΕ που θα αναπτυχθούν, αλλά και να συμβάλει στην εξέταση της συμπερίληψης κοινωνικών δεικτών. Οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να έχουν λόγο στις διαβουλεύσεις σχετικά με τους κατάλληλους ΚΔΕ για τη μέτρηση της επιτυχίας της Πράσινης Συμφωνίας, τόσο σε επίπεδο βιομηχανίας όσο και εταιρείας.

3.8.

Αξίζει να εξεταστεί κατά πόσον το νομικό πλαίσιο της ΕΕ θα πρέπει να συμβάλει στον καθορισμό ελάχιστων προτύπων υποχρεωτικής πληροφόρησης, διαβούλευσης και συμμετοχής των εργαζομένων μέσω κατάλληλων διαύλων, π.χ. στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών όσον αφορά τη φωνή των εργαζομένωνσ (17), έτσι ώστε να διασφαλίζονται η έγκαιρη πληροφόρηση των εργαζομένων και η διαβούλευση με αυτούς, καθώς και η πρόβλεψη της αλλαγής. Παρά την επιτυχία που έχει σημειωθεί στον τομέα αυτόν έως σήμερα, υπάρχει ανάγκη βελτίωσης της εφαρμογής και της επιβολής αυτών των προτύπων.

3.9.

Παράλληλα, η ισότητα των φύλων στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών και στις θέσεις εκτελεστικών διευθυντικών στελεχών πρέπει να ενισχυθεί. Η παράκαμψη ή η μείωση της συμμετοχής των εργαζομένων σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου, η εταιρική νομική μηχανική (corporate legal engineering) και οι τεχνητές δομές, όπως οι εικονικές εταιρείες, που δημιουργούνται με σκοπό την αποφυγή της συμμετοχής των εργαζομένων, θα πρέπει να αποτραπούν. Όσον αφορά τη συμμετοχή των εργαζομένων σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου, όπως προβλέπεται στο εθνικό δίκαιο τουλάχιστον δώδεκα κρατών μελών, η οποία συνήθως γίνεται κατανοητή ως συνδιαχείριση, σημαίνει μια προσέγγιση που αναπτύσσει και προωθεί ενεργά ένα υποχρεωτικό ελάχιστο όριο δικαιωμάτων συμμετοχής με βάση τα κοινά ευρωπαϊκά ελάχιστα πρότυπα εκπροσώπησης. Ένα παράδειγμα είναι η οδηγία για τη θέσπιση ευρωπαϊκών συμβουλίων εργαζομένων, που πρέπει να προσαρμοστεί καλύτερα στην τρέχουσα πραγματικότητα και στις μελλοντικές ανάγκες διεθνικών αναδιαρθρώσεων, παρέχοντας στα ευρωπαϊκά συμβούλια εργαζομένων τους απαραίτητους πόρους και ικανότητες και προβλέποντας κυρώσεις για τις εταιρείες που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες. Η τομεακή διαβούλευση θα πρέπει, επίσης, να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο.

3.10.

Μια κοινωνική Ευρώπη πρέπει να διέπεται από κοινούς κανόνες που εξασφαλίζουν ότι οι εταιρείες και οι ιδιοκτήτες τους συμμορφώνονται με τη «χρηστή εταιρική διακυβέρνηση». Αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο σε έναν αποτελεσματικό κοινωνικό διάλογο (18). Εν προκειμένω, ένα δεσμευτικό νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τη δέουσα επιμέλεια και την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά που θα περιλαμβάνει συνιστώσα σχετικά με τη συμμετοχή των εργαζομένων θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο.

3.11.

Η «ενσωμάτωση της διάστασης της συμμετοχής» θα πρέπει να γίνει οριζόντιο διαρθρωτικό στοιχείο σε όλη την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις πρωτοβουλίες που έχουν αντίκτυπο στις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, προκειμένου να προαχθεί η κοινωνική ασφάλιση και ανάπτυξη.

---

(1)  Οι προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανάκαμψη και την ανασυγκρότηση μετά την κρίση της νόσου COVID-19: προς ένα νέο κοινωνικό μοντέλο.

(2)  ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 30.

(3)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 14.

(4)  Η εκπροσώπηση των συμφερόντων των εργαζομένων σε επίπεδο εγκαταστάσεων παραγωγής και εταιρείας από συμβούλια και εκπροσώπους των εργαζομένων στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών πάντοτε αλληλεπιδρά διαφορετικά ως λειτουργικό ισοδύναμο με τον κοινωνικό διάλογο και τα συστήματα συλλογικής διαπραγμάτευσης σε συγκεκριμένα εθνικά πλαίσια. Σε επίπεδο ΕΕ, έχουμε έναν ορισμό της ενημέρωσης και διαβούλευσης βάσει της οδηγίας για τα ευρωπαϊκά συμβούλια εργαζομένων. Όσον αφορά τη συμμετοχή στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών, η νομοθεσία της ΕΕ για την ευρωπαϊκή εταιρεία (SE) αναφέρεται μόνο σε προϋπάρχουσες εθνικές διατάξεις. Για τον λόγο αυτόν, χρησιμοποιούμε τον όρο «φωνή των εργαζομένων» (workers’ voice) ως γενικό όρο για να διευκολύνουμε την κοινή κατανόηση του σκοπού της παρούσας γνωμοδότησης.

(5)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM%3A2021%3A102%3AFIN&qid=1614928358298

(6)  Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει μια πρωτοβουλία σχετικά με την πράσινη ενδυνάμωση των καταναλωτών, που θα περιλαμβάνει επίσης ορισμένα κοινωνικά στοιχεία. Επιπλέον, θα υπάρξει μια πρωτοβουλία για τα βιώσιμα προϊόντα, η οποία θα απαιτεί την παροχή πληροφοριών σχετικά με τα κριτήρια βιωσιμότητας ορισμένων κατηγοριών προϊόντων και θα καλύπτει επίσης κοινωνικές πτυχές.

(7)  Αυτές οι πτυχές θα καλυφθούν στην επικείμενη νομοθετική πρόταση της Επιτροπής για τη βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση, και ειδικότερα στο μέρος που καλύπτει τα καθήκοντα των διευθυντών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να συμμετέχουν στις προκαταρκτικές συζητήσεις ήδη από το πρώιμο στάδιο.

(8)  Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήδη συνεργάζεται με τις επιχειρήσεις σε σχέση με τη λογιστική του φυσικού κεφαλαίου. Καθώς υπάρχουν διάφορες μέθοδοι, οι εν εξελίξει εργασίες προσπαθούν να τις εξορθολογίσουν και να αναπτύξουν κοινά πρότυπα για τον σκοπό αυτόν. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα ενδιαφερόμενα μέρη θα πρέπει να συμμετέχουν στην ανάπτυξη αυτών των προτύπων.

(9)  COM(2018) 97 final.

(10)  Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2020, σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/2088 (ΕΕ L 198 της 22.6.2020, σ. 13).

(11)  ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 24.

(12)  ΕΕ C 161 της 6.6.2013, σ. 35.

(13)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 136.

(14)  Για παράδειγμα, οι σκέψεις της «Value Balancing Alliance» (Συμμαχία για την εξισορρόπηση της αξίας) θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να δοθεί μεγαλύτερο βάρος στις επενδύσεις σε εξειδικευμένο προσωπικό στους ισολογισμούς. Σε αυτή τη συμμαχία, συνεργάζονται αυτήν τη στιγμή τα διοικητικά συμβούλια αρκετών μεγάλων –γερμανικών– εταιρειών. https://www.value-balancing.com/.

(15)  ΕΕ C 106 της 31.3.2020, σ. 1.

(16)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 10.

(17)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 14.

(18)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 14.