52020AE5705

EUR-Lex

Access to European Union law

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

EUROPA
EUR-Lex home
EUR-Lex - 52020AE5705 - EN

Help

Search tips

Need more search options? Use the Advanced search

Document 52020AE5705

Help

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης]» [COM(2020) 610 final — 2020/0279 (COD)] και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου» [COM(2020) 613 final — 2020/0277 (COD)]

EESC 2020/05705

ΕΕ C 155 της 30.4.2021, p. 58–63 (BG, ES, CS, DA, DE, ET, EL, EN, FR, HR, IT, LV, LT, HU, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, FI, SV)

HTML

PDF

Official Journal

30.4.2021

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 155/58

[COM(2020) 610 final — 2020/0279 (COD)]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου»

[COM(2020) 613 final — 2020/0277 (COD)]

(2021/C 155/09)

Εισηγητής:

ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΆΔΗς

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 11.11.2020 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	235/5/25

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η εξασφάλιση ισορροπίας στην αντιμετώπιση των αιτήσεων ασύλου, ώστε τα πρόσωπα που χρήζουν διεθνούς προστασίας να τη λαμβάνουν ή τα πρόσωπα που δεν χρήζουν προστασίας να επιστρέφονται αποτελεσματικά, δεν θα πρέπει να αποτελεί ευθύνη μόνο των μεμονωμένων κρατών μελών, αλλά να αντιμετωπίζεται από ολόκληρη την ΕΕ στο σύνολό της.

1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η μετανάστευση αποτελεί ανθρώπινο, δομικό φαινόμενο, ότι το άσυλο και η διεθνής προστασία αποτελούν θεμελιώδη δικαιώματα των διωκόμενων ατόμων και νομική υποχρέωση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης της Γενεύης. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να προστατεύονται στο πλαίσιο των προτάσεων κανονισμού που εξετάζονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη βελτίωση της πληροφόρησης που παρέχεται στους αιτούντες άσυλο όσον αφορά τη διαδικασία εφαρμογής των εν λόγω κανονισμών και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους βάσει αυτής, πράγμα που θα τους επιτρέψει να υπερασπιστούν καλύτερα τα εν λόγω δικαιώματα. Το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής ενισχύεται με τον προσδιορισμό του πεδίου εφαρμογής του ένδικου μέσου και με τον καθορισμό του στόχου για τη λήψη αποφάσεων από τα δικαστήρια εντός εναρμονισμένης προθεσμίας. Οι κανόνες για τα ένδικα μέσα έχουν επίσης προσαρμοστεί προκειμένου να επιταχυνθεί σημαντικά και να εναρμονιστεί η διαδικασία έφεσης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης με ικανοποίηση ότι το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, καθώς και τα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων ενισχύονται, ιδίως με τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του κανονισμού ώστε να συμπεριλάβει τα αδέλφια, καθώς και τις οικογένειες που σχηματίσθηκαν στις χώρες διέλευσης, σύμφωνα με τα κριτήρια της οικογενειακής επανένωσης και με την εφαρμογή της αρχής του μείζονος συμφέροντος του παιδιού.

1.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των προτάσεων με νομικό καθεστώς κανονισμού — σε αντιδιαστολή με την οδηγία — που τις καθιστά δεσμευτικές ως προς όλα τα μέρη του και άμεσα εφαρμόσιμο στα κράτη μέλη σύμφωνα με τις Συνθήκες. Ωστόσο, όλοι οι σχετικοί προτεινόμενοι κανονισμοί πρέπει να εγκριθούν ταυτόχρονα προκειμένου να αποτελέσουν αυτοτελή πολιτική: εάν ένας εξ αυτών δεν εγκριθεί, αυτό θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στην εφαρμογή των υπολοίπων. Επιπροσθέτως, η προηγούμενη μη συμμόρφωση κάποιων κρατών μελών με τη δεσμευτική ενωσιακή νομοθεσία αφήνει μεγάλο περιθώριο αμφιβολίας όσον αφορά την εφαρμογή διάφορων διατάξεων των προτεινόμενων κανονισμών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι οι προτάσεις αποτελούν προϊόν εκτεταμένων διαβουλεύσεων με ενδιαφερόμενους φορείς, εθνικές και τοπικές αρχές (1), οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και μη κυβερνητικούς και διεθνείς οργανισμούς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) (2) και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) (3), καθώς και ομάδες προβληματισμού και πανεπιστήμια.

1.7.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι οι κανονισμοί επικαλούνται τις αρχές της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών, αλλά θεωρεί ότι αυτός ο φόρτος δεν εξισορροπείται επαρκώς από αντίστοιχο βαθμό αλληλεγγύης. Με απλά λόγια, η αλληλεγγύη με τη μορφή μετεγκαταστάσεων δεν μπορεί να είναι προαιρετική. Πρέπει να είναι δεσμευτική, υπό μορφή υποχρεωτικών μετεγκαταστάσεων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη διπλή ανησυχία, αφενός, για την ασφάλεια των ατόμων που επιζητούν διεθνή προστασία ή καλύτερη ζωή και, αφετέρου, για την ευημερία των χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, που ανησυχούν ότι οι μεταναστευτικές πιέσεις υπερβαίνουν τις δυνατότητές τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι ο κανονισμός «Δουβλίνο ΙΙΙ» δεν σχεδιάστηκε για την αντιμετώπιση καταστάσεων μεταναστευτικής πίεσης ή με μέλημα τη δίκαιη κατανομή ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών. Ακόμη, δεν έλαβε υπόψη την κατάσταση όσον αφορά τη διαχείριση των μικτών μεταναστευτικών ροών και τις συνακόλουθες πιέσεις που ασκούνται στα μεταναστευτικά συστήματα των κρατών μελών.

1.10.

Ωστόσο, καθότι η γενική ιδέα του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο (ΣΜΑ) βασίζεται στον συνοριακό έλεγχο και την αποφυγή των δευτερογενών μετακινήσεων, αυξάνει το βάρος ευθύνης και όχλησης των χωρών πρώτης εισόδου, καθώς και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στις προτάσεις για προκαταρκτικό έλεγχο διαλογής και συνοριακό έλεγχο. Αυτές οι υποχρεώσεις είναι επαχθείς για τις εν λόγω χώρες, αφού αυξάνουν τους αριθμούς ατόμων που θα πρέπει να παραμένουν στα σύνορα, με πιθανές σοβαρές συνέπειες τόσο για τη δική τους ευημερία, όλο και για αυτή των κοινωνιών υποδοχής.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ενθαρρυντική την αναγνώριση ότι απαιτείται μια ευρύτερη έννοια της αλληλεγγύης και ότι η αλληλεγγύη θα πρέπει να έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, ώστε να υπάρχει προβλέψιμη και αποτελεσματική ανταπόκριση στη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα με το αυξανόμενο μερίδιο μικτών μεταναστευτικών ροών προς την Ένωση και να διασφαλίζεται η δίκαιη κατανομή ευθυνών σύμφωνα με τη Συνθήκη. Ωστόσο, αυτό υπολείπεται των προσδοκιών για έναν μηχανισμό αλληλεγγύης που θα ανακούφιζε τα κράτη πρώτης εισόδου.

1.12.

Η ΕΟΚΕ προτείνει η προτεινόμενη πολιτική επιστροφής στις χώρες καταγωγής να υποστηρίζεται από ένα σύστημα σαφών κινήτρων και αντικινήτρων προς τρίτες χώρες. Επιπλέον, η πολιτική επιστροφών θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την πρόβλεψη ισχυρότερου ρόλου και συμμετοχής της ΕΕ, με τις εθνικές πολιτικές να συνδράμουν σε υποθέσεις όπου το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος έχει επιρροή όσον αφορά συγκεκριμένη τρίτη χώρα. Πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά την λεγόμενη «τριπλή διασύνδεση» ανθρωπιστικής δράσης, ανάπτυξης και ειρήνης στις χώρες προέλευσης των αιτούντων άσυλο.

1.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άμεση και υποχρεωτική δράση όπως προβλέπεται στη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεδομένου ότι μια ήπειρος με το μέγεθος και τον πλούτο της Ευρώπης θα πρέπει να είναι σε θέση να συνεισφέρει περισσότερο στην αποτελεσματική προστασία των προσφύγων.

1.14.

Με δεδομένο τον προαιρετικό χαρακτήρα της επιλογής μεταξύ μετεγκατάστασης και χορηγούμενων επιστροφών, η ΕΟΚΕ θα αποδεχόταν μια υποχρεωτική κατανομή μετεγκαταστάσεων, υπό την έννοια ότι αν όλα τα κράτη επιλέξουν να χρηματοδοτήσουν τις επιστροφές, αλλά δεν επιλέξουν τη μετεγκατάσταση ή αποδεχθούν μόνο έναν πολύ μικρό αριθμό μετεγκαταστάσεων, αυτό θα επιδεινώσει περαιτέρω την τρέχουσα κατάσταση στις χώρες πρώτης εισόδου.

1.15.

Η ΕΟΚΕ θα εξέταζε την πρόταση που αφορά την ανάγκη θέσπισης μηχανισμών παρακολούθησης, προκειμένου να εποπτεύει τη διαδικασία, από τον έλεγχο διαλογής έως την επιστροφή, και τη συμμόρφωσή της με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Τέτοιοι μηχανισμοί θα μπορούσαν, μεταξύ άλλων, να αποτρέπουν τη χρήση των αποκαλούμενων αναγκαστικών επαναπροωθήσεων. Επιπλέον, πρέπει να διατεθεί ικανός χρόνος για τη σύσταση του μηχανισμού, καθώς οι διαδικασίες που προτείνονται στον κανονισμό για τον έλεγχο διαλογής και το διαγωνισμό για τις διαδικασίες ασύλου και τα σχετικά χρονοδιαγράμματα δύσκολα μπορούν να τηρηθούν.

1.16.

Η ΕΟΚΕ είναι υπέρ της ενίσχυσης του κανονισμού για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας μέσω της θέσπισης ουσιαστικών νομικών διατάξεων σχετικά με την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Επιπλέον, συνιστά την παράταση της προθεσμίας για τη διακοπή των διεθνών υποχρεώσεων ενός κράτους που βρίσκεται σε κρίση, για όσο διάστημα διαρκέσει η κρίση.

1.17.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την αμφιβολία της όσον αφορά την αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεων του προτεινόμενου κανονισμού, και την ανησυχία της ότι οι χρήζοντες ασύλου ενδέχεται να μην μπορέσουν να ασκήσουν τα δικαιώματά τους λόγω των δυσλειτουργικών διαδικασιών που προβλέπονται.

2. Ιστορικό

2.1.

Η κρίση του 2015 κατέστησε εμφανείς σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες και ελλείψεις στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της ευρωπαϊκής πολιτικής για το άσυλο και τη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος του Δουβλίνου που δεν είχε σχεδιαστεί για να διασφαλίζει βιώσιμη κατανομή των ευθυνών σε όλη την ΕΕ όσον αφορά τους αιτούντες διεθνή προστασία. Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 28ης Ιουνίου 2018 έγινε έκκληση για μεταρρύθμιση του κανονισμού του Δουβλίνου με βάση την ισορροπία μεταξύ ευθύνης και αλληλεγγύης όσον αφορά όσους που αποβιβάζονται μετά από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

2.2.

Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, που υποβάλλεται μαζί με την πρόταση νέου κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης, σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα για τη μετανάστευση με βάση μια συνολική προσέγγιση για τη διαχείρισή της. Η παρούσα πρόταση θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης σε επίπεδο ΕΕ ως βασική συμβολή στη συνολική προσέγγιση και επιδιώκει την προώθηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών.

Οι πρόσφατες μεταναστευτικές κρίσεις ανέδειξαν συγκεκριμένα τις ακόλουθες προκλήσεις.

2.2.1.

Έλλειψη ολοκληρωμένης προσέγγισης στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου και μετανάστευσης:

—	έλλειψη ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών, που παρεμποδίζουν τις προσπάθειες διασφάλισης της πρόσβασης σε διαδικασίες, της ίσης μεταχείρισης, της σαφήνειας και της ασφάλειας δικαίου.

2.2.2.

Εθνικές ανεπάρκειες και έλλειψη εναρμόνισης της ΕΕ σε θέματα διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης:

—	προκλήσεις όσον αφορά τη σχέση επιστροφών και ασύλου,

—	περιορισμένη χρήση των προγραμμάτων επικουρούμενης οικειοθελούς επιστροφής,

—	έλλειψη απλοποιημένων διαδικασιών κατά την άφιξη,

—	καθυστερήσεις στην πρόσβαση στην κατάλληλη διαδικασία ασύλου και αργή διεκπεραίωση των αιτήσεων,

—	δυσκολία στη χρήση της διαδικασίας στα σύνορα.

2.2.3.

Απουσία ευρέος και ευέλικτου μηχανισμού αλληλεγγύης:

—	η μετεγκατάσταση δεν αποτελεί τη μόνη αποτελεσματική απάντηση για την αντιμετώπιση των μεικτών ροών.

2.2.4.

Ανεπάρκειες του συστήματος του Δουβλίνου:

—	έλλειψη βιώσιμης κατανομής ευθυνών σύμφωνα με το ισχύον σύστημα,

—	οι ισχύοντες κανόνες σχετικά με τη μετατόπιση ευθυνών συμβάλλουν σε μη εγκεκριμένες μετακινήσεις,

—	αναποτελεσματική επεξεργασία δεδομένων,

—	οι διαδικαστικές ανεπάρκειες του συστήματος του Δουβλίνου επιφέρουν διοικητική επιβάρυνση.

2.2.5.

Έλλειψη στοχευμένων μηχανισμών αντιμετώπισης καταστάσεων ακραίας κρίσης:

—	δυσκολία της ΕΕ να διασφαλίσει πρόσβαση σε διαδικασίες χορήγησης ασύλου ή άλλες στα σύνορα κατά τη διάρκεια καταστάσεων ακραίας κρίσης.

2.2.6.

Έλλειψη δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων και δυσκολίες στον ορισμό νέων νόμιμων οδών για την απόκτηση ασύλου και στην ουσιαστική αντιμετώπιση των αιτιών της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπιστικών, των αναπτυξιακών και των ειρηνευτικών ζητημάτων.

2.3.

Εκφράζεται η ελπίδα ότι οι προτάσεις θα αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις με τον ακόλουθο τρόπο.

2.3.1.

Ένα πιο αποδοτικό, απρόσκοπτο και εναρμονισμένο σύστημα διαχείρισης της μετανάστευσης:

—	μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για αποδοτική διαχείριση του ασύλου (η πρόταση κανονισμού θεσπίζει κοινό πλαίσιο διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης στην ΕΕ),

—	μια απρόσκοπτη διαδικασία ασύλου-επιστροφής και ευκολότερη χρήση ταχειών διαδικασιών στα σύνορα,

—

συντονισμένη αποτελεσματική και ταχεία φάση ελέγχου διαλογής (Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του ελέγχου διαλογής των υπηκόων τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται σε περίπτωση παράνομης διέλευσης των εξωτερικών συνόρων, αποβιβάζονται κατόπιν επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης ή ζητούν διεθνή προστασία στα συνοριακά σημεία διέλευσης).

2.3.2.

Μια πιο δίκαιη, πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση αναφορικά με την αλληλεγγύη και τη μετεγκατάσταση:

—	ένας μηχανισμός αλληλεγγύης που προβλέπει υποχρεωτική αλληλεγγύη με ευρύτερο πεδίο εφαρμογής (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης).

2.3.3.

Απλουστευμένοι και πιο αποδοτικοί κανόνες στιβαρής διαχείρισης της μετανάστευσης:

—	ένας ευρύτερος και δικαιότερος ορισμός των κριτηρίων ευθύνης, που περιορίζει την παύση και μετατόπιση ευθύνης (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης),

—	πιο αποδοτική συλλογή/επεξεργασία δεδομένων, που επιτρέπει τη μέτρηση αιτούντων αντί αιτήσεων, και συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένη κατηγορία για επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (αναδιατύπωση κανονισμού Eurodac),

—	βελτιωμένη διαδικαστική αποδοτικότητα (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης).

2.3.4.

Ένας στοχευμένος μηχανισμός αντιμετώπισης καταστάσεων ακραίας κρίσης (πρόταση κανονισμού για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης).

2.3.5.

Πιο αποτελεσματική στήριξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο (4).

3. Παρατηρήσεις επί της πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης]

3.1.

Στο ΣΜΑ επισημαίνονται ορθώς οι αναντιστοιχίες μεταξύ των συστημάτων ασύλου και επιστροφής των κρατών μελών, και δίνεται έμφαση στην ανάγκη για ενίσχυση της αλληλεγγύης στο εσωτερικό της ΕΕ με καταπολέμηση των ελλείψεων σε επίπεδο εφαρμογής και για βελτίωση και ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν η αρχή της οικειοθελούς και επιλεκτικής αλληλεγγύης θα βοηθήσει στην επίλυση των σοβαρών προκλήσεων στον τομέα του συντονισμού που έχουν παρουσιαστεί την τελευταία δεκαετία, ιδίως δεδομένου ότι το βάρος πέφτει σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό στα κράτη πρώτης εισόδου.

3.2.

Όπως σημειώνεται στη γνωμοδότηση SOC/649 της ΕΟΚΕ (5), στο πλαίσιο του νέου μηχανισμού αλληλεγγύης, τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να συμμετέχουν στη μετεγκατάσταση ή την επιστροφή βάσει χορηγίας ατόμων που τελούν σε καθεστώς παρατυπίας. Η ΕΟΚΕ διατηρεί επιφυλάξεις σχετικά με τη σκοπιμότητα του μηχανισμού που βασίζεται σε μια υποθετική οικειοθελή αλληλεγγύη. Δεν γίνεται καμία αναφορά στα κίνητρα που θα απαιτούνταν ώστε να ωθούνται τα κράτη μέλη να συμμετάσχουν σε αυτόν τον μηχανισμό, ιδίως σε συνέχεια της άρνησης ορισμένων εξ αυτών να συμμετάσχουν στο προηγούμενο πρόγραμμα μετεγκατάστασης (6), ή στην έλλειψη ρητής υποχρέωσης. Αυτός ο μηχανισμός «βάσει αλληλεγγύης» ενδέχεται να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα της μετεγκατάστασης του ενδιαφερόμενου στο κράτος μέλος-χορηγό, εάν η επιστροφή δεν πραγματοποιηθεί εντός οκτώ μηνών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κενά όσον αφορά τη λογοδοσία σχετικά με τα δικαιώματα των επιστρεφόντων. Επιπλέον, σύμφωνα με τον προτεινόμενο νέο μηχανισμό αλληλεγγύης, δίνονται κίνητρα στα κράτη μέλη για να μην συμμετέχουν στη μετεγκατάσταση —την πιο πιεστική, δύσκολη και δαπανηρή επιλογή— αλλά να επιλέγουν την επιστροφή αντ’ αυτής (7). Για τον λόγο αυτό, πρέπει να θεσπιστούν δεσμευτικά μέτρα αλληλεγγύης υπό μορφή υποχρεωτικών δράσεων όπως προβλέπονται στην Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη μείωση των προθεσμιών για την εξασφάλιση καθεστώτος επί μακρόν διαμένοντος από πέντε σε τρία έτη για άτομα που απολαμβάνουν διεθνή προστασία εάν αποφασίσουν να μείνουν στο κράτος μέλος που τους παρέχει αυτή την προστασία. Σκοπός είναι σαφώς η διευκόλυνση της ενσωμάτωσης στις τοπικές κοινότητες, αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι περιορίζεται επίσης η κινητικότητα στο εσωτερικό της ΕΕ επιβεβαιώνοντας έτσι ότι οι χώρες πρώτης εισόδου εξακολουθούν να φέρουν το βάρος.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ιδέα της δίκαιης κατανομής ευθυνών που υποβλήθηκε, ωστόσο θεωρεί ότι το βάρος αυτής της ευθύνης δεν εξισορροπείται αρκούντως με αντίστοιχο βαθμό αλληλεγγύης.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των εθνικών στρατηγικών για το άσυλο και των πολιτικών για την επιστροφή, αλλά εκφράζει τη λύπη της διότι έχουν υποβληθεί περισσότερες προτάσεις για τον συντονισμό των μέσων όσον αφορά τις επιστροφές από ό,τι για τον συντονισμό των διαδικασιών ασύλου και υποδοχής προσφύγων.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι χώρες της ΕΕ για την εξασφάλιση αποτελεσματικών επιστροφών, καθώς και την προθυμία της Επιτροπής να μεταβεί προς ένα κοινό και αποτελεσματικό ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών. Η πρόταση βασίζεται στη βελτίωση της επιχειρησιακής στήριξης των επιστροφών και προβλέπει τον διορισμό εθνικών συντονιστών των επιστροφών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι τα προβλήματα κατά τη λειτουργία των προγραμμάτων επιστροφής δεν προσδιορίζονται δεόντως (8), γεγονός που εξαρτά αυτή την προσέγγιση —η οποία θεωρείται στρατηγικής σημασίας— από την προθυμία συνεργασίας των τρίτων χωρών, είτε πρόκειται για χώρες καταγωγής είτε για χώρες διέλευσης. Ως εκ τούτου, η ΕΕ πρέπει να αναλάβει ισχυρότερο ρόλο όσον αφορά μια γενική πολιτική επιστροφών.

3.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αλληλεγγύη πρέπει να είναι αυτόματη. Οι υποχρεώσεις αλληλεγγύης των κρατών πρώτης εισόδου είναι δυσανάλογες. Οι διαδικασίες παραμένουν πολύπλοκες και μακρόχρονες, και δεν παρέχουν καμία εγγύηση όσον αφορά τη μετεγκατάσταση. Υπάρχουν μόνον υποχρεωτικές διαδικασίες στα σύνορα χωρίς αυτόματο μηχανισμό κατανομής. Τα μέτρα που τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν είναι να ενισχύσουν τις υποδομές (σκηνές, βοήθεια σε είδος, κ.λπ.), τη χρηματοδοτική στήριξη ή τις οικειοθελείς επιστροφές. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια σχετικά με το πώς πρόκειται να συνεισφέρει η κάθε χώρα. Αυτό δεν είναι αποτελεσματικό — το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει την πίεση στο κράτος εισόδου — και η εφαρμογή του είναι χρονοβόρα (8 μήνες), ως εκ τούτου υπάρχει κίνδυνος φυγής των αιτούντων. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας πιο αυτόματος μηχανισμός που θα εξασφαλίζει καλύτερη κατανομή των αιτούντων σε όλα τα κράτη μέλη.

3.8.

Υπό το ίδιο πρίσμα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ύπαρξη τριών διαφορετικών κατηγοριών έκτακτης ανάγκης (περιπτώσεις πίεσης ή κίνδυνος αυξημένης πίεσης, περιπτώσεις κρίσης, και περιπτώσεις επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης) για σκοπούς αλληλεγγύης δεν είναι πρακτική. Τα κράτη μέλη καλούνται να υποβάλλουν αιτήσεις στήριξης για μία από τις τρεις κατηγορίες. Η Επιτροπή θα αποφαίνεται κατά πόσον η αίτηση είναι έγκυρη (με 21 κριτήρια αξιολόγησης) και θα ζητά από τις άλλες χώρες πρακτική βοήθεια, η οποία μπορεί να λάβει δύο βασικές μορφές: μετεγκατάσταση και χορηγία επιστροφής. Πρόκειται για δυσλειτουργική και χρονοβόρα διαδικασία: πρώτα κάποιος πρέπει να ζητήσει αλληλεγγύη, μετά διατυπώνεται η γνωμοδότηση, κατόπιν κάποιος μπορεί να συμβάλει σε οικειοθελή αλληλεγγύη και κατόπιν εκδίδεται η απόφαση υποχρεωτικής αλληλεγγύης. Ακόμη και στην περίπτωση υποχρεωτικής αλληλεγγύης, η απόφαση της Επιτροπής εξαρτάται από τη γνωμοδότηση ειδικής επιτροπής και, εάν η γνωμοδότηση της εν λόγω επιτροπής δεν είναι θετική, δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο.

3.9.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, πέρα από την έλλειψη ακρίβειας στους ορισμούς που παρέχονται (ιδίως στον κανονισμό για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας), η έννοια της μεταναστευτικής πίεσης δεν ορίζεται με σαφήνεια, παρά τη συχνή αναφορά σε αυτή σε ολόκληρο το προτεινόμενο κείμενο του κανονισμού.

3.10.

Μολονότι η ιδέα των επιστροφών από τα κράτη μέλη, σύμφωνα με τις σχέσεις τους με τρίτες χώρες, ενδέχεται να είναι ελκυστική, είναι πιθανόν αυτό να μην λειτουργεί διότι οι συνθήκες στη χώρα προέλευσης μπορεί να μεταβληθούν ή οι εν λόγω χώρες μπορεί απλώς να απαγορεύουν τις επιστροφές. Υπάρχει ακόμη το θέμα της δημιουργίας ουσιαστικά συνθηκών κράτησης· αναπόφευκτα, όσοι πρόκειται να επιστραφούν παραμένουν στα σύνορα, μετατρέποντας τη χώρα πρώτης εισόδου σε ένα μεγάλο προαναχωρησιακό κέντρο. Στην πράξη, δεν είναι καν βέβαιο ότι η επίσπευση των διαδικασιών (όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τη θέσπιση ελέγχου διαλογής) θα έχει πραγματικό αντίκτυπο αναφορικά με την αύξηση των αριθμών επιστροφών, αφού οι επιστροφές εξαρτώνται κυρίως από τη συνεργασία τρίτων χωρών με τις οποίες η ΕΕ πρέπει ακόμη να διεξαγάγει διαπραγματεύσεις και διακανονισμούς (για παράδειγμα σχετικά με την έκδοση θεωρήσεων), πράγμα που αυξάνει την πιθανότητα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και την πίεση που ασκείται στις τοπικές κοινότητες.

3.11.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι η χώρα που είναι υπεύθυνη για την αίτηση ασύλου — που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της νέας διαδικασίας διαχείρισης του ασύλου — θα μπορούσε να ορίζεται ως αυτή στην οποία ο πρόσφυγας διατηρεί αδέλφια, στην οποία έχει εργαστεί ή σπουδάσει ή αυτή στην οποία εκδόθηκε η θεώρηση. Μολονότι αυτή η διεύρυνση των κριτηρίων είναι ευπρόσδεκτη, ωστόσο επιβεβαιώνει απλώς το βαρύ φορτίο που επωμίζονται ακόμη οι χώρες πρώτης εισόδου.

4. Παρατηρήσεις επί του κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου

4.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη θέσπιση μιας συνιστώσας κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου. Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ωστόσο, ότι οι ορισμοί αφ’ εαυτού δεν είναι σαφείς ή επαρκείς. Αυτό το γεγονός, από κοινού με την απουσία ή την ύπαρξη αντικειμενικών δεικτών, δημιουργεί έλλειψη ασφάλειας δικαίου.

4.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, μολονότι ο κανονισμός για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας αποτελεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για δεσμευτική αλληλεγγύη, καλύπτει τη διαδικαστική στήριξη αντί των επειγόντων μέτρων αλληλεγγύης. Η αλληλεγγύη υπονομεύεται από τις πολύπλοκες και γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται για την εφαρμογή της. Είναι σαφές ότι σε περίοδο κρίσης ή μεγάλων πιέσεων, πρέπει να εξασφαλίζονται οι μετεγκαταστάσεις. Επιπλέον, πρέπει να θεσπιστούν μέτρα που θα προλαμβάνουν τη δημιουργία καταστάσεων κρίσης στα κράτη μέλη.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η θέσπιση διαδικασιών και μηχανισμών για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου θα πρέπει να είναι επίσης συμβατή με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις γενικές αρχές της Ένωσης, καθώς και με το διεθνές δίκαιο.

4.4.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι, σε περιόδους κρίσης, το κράτος μέλος που ενεργοποιεί τον μηχανισμό θα έχει τη δυνατότητα να αναστέλλει τις διεθνείς του υποχρεώσεις (π.χ. για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου) για τρεις μήνες κατ’ ανώτατο όριο. Επιπλέον, αυτό το χρονοδιάγραμμα πρέπει να μπορεί να παραταθεί για όλη τη διάρκεια της κρίσης. Θα ήταν επίσης χρήσιμη η σαφήνεια όσον αφορά το πώς θα ορίζονται οι καταστάσεις κρίσης, καθώς και σαφείς δείκτες για το πότε η ικανότητα μιας χώρας εξαντλείται ή κινδυνεύει να εξαντληθεί.

4.5.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση να δίνεται τα κράτη μέλη ο πρόσθετος χρόνος που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κατάστασης κρίσης και, ταυτόχρονα, να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και όσο το δυνατόν ταχύτερη πρόσβαση στις σχετικές διαδικασίες και δικαιώματα, και τη δυνατότητα της Επιτροπής να εγκρίνει την εφαρμογή της διαδικασίας διαχείρισης κρίσεων ασύλου και της διαδικασίας διαχείρισης κρίσεων επιστροφής για περίοδο έξι μηνών, με δυνατότητα παράτασης έως το πολύ ένα έτος. Μετά τη λήξη της σχετικής περιόδου, οι παραταθείσες προθεσμίες που προβλέπονται στις διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων ασύλου και επιστροφής δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται σε νέες αιτήσεις διεθνούς προστασίας.

4.6.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής της πρότασης, ήτοι η παράταση ή επιτάχυνση των διαδικασιών, αποδυναμώνει τη λειτουργία της ως μηχανισμού που μπορεί να αναπτύσσεται στην περίπτωση επειγόντων μέτρων αλληλεγγύης.

4.7.

Παρότι η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εν λόγω πρόταση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για τη θέσπιση της δεσμευτικής αλληλεγγύης, δεν περιλαμβάνεται στις κύριες διατάξεις του σχετικού κανονισμού. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να ενσωματωθεί στις διατάξεις του κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης] ώστε να αποφευχθούν τυχόν αβεβαιότητες και να εξαλειφθεί ο κίνδυνος μη έγκρισής της, καθώς η πρόταση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον κανονισμό και τούμπαλιν.

Βρυξέλλες, 25 Φεβρουαρίου 2021.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Για παράδειγμα, το σχέδιο δράσης του Βερολίνου για μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου, 25 Νοεμβρίου 2019, που υπεγράφη από 33 οργανώσεις και δήμους.

(2) Συστάσεις της UNHCR για το προτεινόμενο σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μετανάστευση και το άσυλο, Ιανουάριος 2020.

(3) Συστάσεις του ΔΟΜ για το νέο σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και το άσυλο, Φεβρουάριος 2020.

(4) SWD(2020) 207 final.

(5) EE C 123 της 9.4.2021, σ. 15.

(6) Απόφαση στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-715/17, C-718/17 και C-719/17, Επιτροπή κατά Πολωνίας, Ουγγαρίας και Τσεχικής Δημοκρατίας,

(7) Δυστυχώς, δεν υπάρχουν εγγυήσεις όσον αφορά περιπτώσεις όπου ορισμένες κυβερνήσεις αποφασίζουν να μετατραπούν σε βασικούς συμμετέχοντες σε επιστροφές στο πλαίσιο λαϊκιστικών κινητοποιήσεων εις βάρος μεταναστών και προσφύγων.

(8) Ανακοίνωση COM(2017) 200 final.

Top

Choose the experimental features you want to try