ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 28.9.2016

COM(2016) 634 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Τρίτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Εισαγωγή

Οι εκθέσεις προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 1 σχετικά με την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας 2 έχουν καταγράψει μια σταθερή τάση, που δείχνει σταθερή επίτευξη αποτελεσμάτων κατά την αντιμετώπιση πολλαπλών προκλήσεων.

Ένας εκ των βασικών στόχων της δήλωσης είναι η αντιμετώπιση του επιχειρηματικού μοντέλου των διακινητών οι οποίοι εκμεταλλεύονται μετανάστες και πρόσφυγες που παίρνουν το θανατηφόρο ρίσκο να εισέλθουν παράτυπα από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η σημαντική μείωση τόσο των διελεύσεων όσων και των θανάτων μετά την έναρξη ισχύος της δήλωσης αποδεικνύει την αποτελεσματικότητά της. Ωστόσο, δεδομένου ότι ορισμένα άτομα εξακολουθούν να διασχίζουν τα σύνορα, ενώ ταυτόχρονα οι επιστροφές μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία προχωρούν με αργούς ρυθμούς, δημιουργείται πρόσθετη πίεση στις εγκαταστάσεις υποδοχής των ελληνικών νησιών. Παρόλο που το σύνολο των ροών προς την Ελλάδα παραμένει σαφώς μικρότερο από ό,τι πριν από την δήλωση, η κατάσταση θα πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθείται στενά.

Σημειώθηκε επίσης πρόοδος όσον αφορά και άλλα στοιχεία της δήλωσης. Υπάρχουν ήδη οι απαραίτητες δομές που αναμένεται να επιτρέψουν τη διενέργεια αποτελεσματικών επιστροφών στην Τουρκία μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών για το παραδεκτό ή την ουσία των αιτήσεων ασύλου. Ο ρυθμός επανεγκατάστασης Συρίων προσφύγων από την Τουρκία έχει επιταχυνθεί. Η ΕΕ έχει χορηγήσει πάνω από 2,2 δισ. ευρώ από τα 3 δισ. ευρώ της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου που καλύπτεται από την παρούσα έκθεση, μια απόπειρα πραξικοπήματος συγκλόνισε την Τουρκία στις 15-16 Ιουλίου και προκάλεσε τον θάνατο 241 ανθρώπων και τον τραυματισμό περισσότερων από 2.200. Το αποτυχημένο πραξικόπημα αποτέλεσε άμεση επίθεση κατά της δημοκρατίας στην Τουρκία. Η ΕΕ καταδίκασε απερίφραστα το πραξικόπημα και εξέφρασε την πλήρη στήριξη και αλληλεγγύη της προς την Τουρκία και τους δημοκρατικούς θεσμούς της, ως υποψήφια προς ένταξη χώρα και σημαντικό εταίρο της ΕΕ, κάλεσε δε τις τουρκικές αρχές να τηρούν τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα όσον αφορά το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Σε σειρά επισκέψεων υψηλού επιπέδου, ιδίως δε κατά τον πολιτικό διάλογο υψηλού επιπέδου στις 9 Σεπτεμβρίου, η ΕΕ εξέθεσε τη θέση αυτή και επιβεβαίωσε τη βούλησή της να εξακολουθήσει να συνεργάζεται με μια δημοκρατική, σταθερή και χωρίς αποκλεισμούς Τουρκία σε όλους τους τομείς. Η συνεργασία στον τομέα της μετανάστευσης συζητήθηκε διεξοδικά με τους Τούρκους ομολόγους που επαναβεβαίωσαν τη δέσμευση της Τουρκίας να συνεχίσει την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας.

Η δέσμευση αυτή αντανακλάται στις εξελίξεις που περιγράφονται στην παρούσα έκθεση. Καθορίζει τη συνεχιζόμενη τάση προόδου και τα μέτρα που απαιτούνται για να καταστεί πιο μεγάλη η επιτυχία της δήλωσης και να παγιωθούν ακόμη περισσότερο οι εργασίες.

1.    Τρέχουσα κατάσταση

Μετά τη δεύτερη έκθεση της 15ης Ιουνίου 2016, ο συνολικός αριθμός των αφίξεων από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά ήταν 9.250 3 — που αντιστοιχεί σε μέση ημερήσια άφιξη σχεδόν 81 ατόμων. Παρόλο που τον Αύγουστο καταγράφηκε αύξηση, οι αριθμοί παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με το καλοκαίρι του 2015 (κατά μέσο όρο, κατέφθαναν σχεδόν 2.900 άτομα ημερησίως το διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2015), καθώς και σε σύγκριση με το μήνα που προηγήθηκε της εφαρμογής της δήλωσης (όταν κατά μέσο όρο οι αφίξεις υπερέβαιναν τις 1.700 ημερησίως). Στο πλαίσιο αυτό, οι 11 θάνατοι που καταγράφηκαν στο Αιγαίο από τη δήλωση και μετά, μολονότι αποτελούν λυπηρό γεγονός, συνεπάγονται σημαντική μείωση των θανάτων, δεδομένου ότι 270 και πλέον άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους το 2015.

Ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας

Ο συντονιστής της ΕΕ που ορίστηκε από την Επιτροπή συνεχίζει να διασφαλίζει την καθημερινή παρακολούθηση με τις ελληνικές και τις τουρκικές αρχές, τους οργανισμούς της ΕΕ και τους διεθνείς οργανισμούς και άλλα κράτη μέλη. Οι οργανισμοί της ΕΕ παρέχουν ουσιαστική και σημαντική υποστήριξη. Εν τούτοις βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην αποστολή εμπειρογνωμόνων από τα κράτη μέλη που όμως δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών. Στις 26 Σεπτεμβρίου η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο τοποθέτησε 83 διερμηνείς στην Ελλάδα και 70 εμπειρογνώμονες από κράτη μέλη, εκ των οποίων 41 στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Λόγω της ανάγκης για 100 εμπειρογνώμονες στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, επί του παρόντος υπάρχει έλλειψη 59 εμπειρογνωμόνων για την υποστήριξη της υλοποίησης της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Όσον αφορά τη στήριξη των συνόρων, στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Frontex τοποθέτησε 699 αξιωματικούς του στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων 675 συνολικά αξιωματικών 4 που ασχολούνται με την εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Ωστόσο, για την περίοδο Σεπτεμβρίου - Δεκεμβρίου 2016, εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις 5 . Το υψηλό ποσοστό εναλλαγής πρέπει να ληφθεί υπόψη, δεδομένου ότι χάνεται τεχνογνωσία σε κάθε εναλλαγή και πρέπει να διοχετευθούν πόροι στην κατάρτιση.

Η Ευρωπολ έχει τοποθετήσει 8 εμπειρογνώμονες στην Ελλάδα προκειμένου να συνδράμουν σε έρευνες για την καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης μεταναστών. Επιπλέον, 10 προσκεκλημένοι αξιωματικοί αποσπάστηκαν πρόσφατα από κράτη μέλη για τη διενέργεια δευτεροβάθμιων ελέγχων ασφαλείας στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Παρόλο που ο αριθμός των στελεχών που τοποθετήθηκαν θεωρείται επαρκής για την κάλυψη των τρεχουσών αναγκών, θα πρέπει να παρακολουθείται στενά η ανάγκη για τροποποιήσεις με βάση τη μελλοντική εξέλιξη των ροών.

Η ΕΕ παρέχει χρηματική ενίσχυση στην τουρκική ακτοφυλακή ώστε να βοηθήσει στην πρόληψη και την καλύτερη αντιμετώπιση των παράτυπων μεταναστευτικών ροών συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας έξι σκαφών έρευνας και διάσωσης καθώς και της παροχής εναλλασσόμενης κατάρτισης. Τα πρώτα σκάφη αναμένεται να παραδοθούν τον Φεβρουάριο του 2017.

Παρά τις αλλαγές στις αρχές επιβολής του νόμου, στο στρατό και τη δημόσια διοίκηση μετά την απόπειρα πραξικοπήματος —συμπεριλαμβανομένης της αναδιοργάνωσης της τουρκικής χωροφυλακής και ακτοφυλακής ώστε να τεθούν υπό μη στρατιωτικό έλεγχο— οι περιπολίες των αρμόδιων τουρκικών αρχών φαίνεται να συνεχίζονται σε παρόμοιο επίπεδο. Η τουρκική ακτοφυλακή συνέχισε επίσης να ανταποκρίνεται σε αιτήματα των ελληνικών αρχών για την παροχή βοήθειας στον θαλάσσιο χώρο.

Οι Τούρκοι αξιωματικοί που λειτουργούσαν ως σύνδεσμοι στα ελληνικά νησιά ανακλήθηκαν από αυτά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος. Η επιστροφή τους δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα. Ένας Τούρκος αξιωματικός-σύνδεσμος στις Κάτω Χώρες συνεργάζεται με την Ευρωπολ σε διάφορα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της λαθραίας διακίνησης μεταναστών.

Συνεργασία του FRONTEX με το ΝΑΤΟ στο Αιγαίο

Το ΝΑΤΟ συμβάλλει στις διεθνείς προσπάθειες για την αναχαίτιση της παράνομης διακίνησης και της παράτυπης μετανάστευσης μέσω πληροφοριών ασφαλείας, επιτήρησης και αναγνώρισης στο Αιγαίο. Οι κοινές επιχειρήσεις Frontex και ΝΑΤΟ περιλαμβάνουν δραστηριότητες παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης καθώς και ανταλλαγή επιχειρησιακών πληροφοριών με την ελληνική και την τουρκική ακτοφυλακή. Οι διοικήσεις του Frontex και του ΝΑΤΟ υπέγραψαν τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες τον Ιούλιο του 2016 και διαμορφώνουν κοινή εικόνα της κατάστασης. Στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν οι δραστηριότητες του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο ώστε να αυξηθεί περαιτέρω το υψηλό ποσοστό ανίχνευσης και να επιταχυνθεί η ανταλλαγή πληροφοριών για περιπτώσεις παράνομης διακίνησης μεταναστών αλλά και για θέματα οδών και μεθόδων που χρησιμοποιούνται.

Πρωτοβουλίες ενημέρωσης

Η ειδική ομάδα για τη στρατηγική ενημέρωσης των μεταναστών που συνέστησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται προκειμένου να εντοπίζει τις πηγές που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες για να λαμβάνουν πληροφορίες, να καθορίζει και να απευθύνει βασικά μηνύματα, καθώς και να προετοιμάζει και να διαδίδει περιεχόμενο. Ένας διαδικτυακός, κεντρικός «κόμβος πληροφοριών», μαζί με πλειάδα έγκυρων μέσων ενημέρωσης, που θα απευθύνεται σε εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως, αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία στις αρχές του επόμενου έτους.

Σε συνεργασία με τους οργανισμούς της ΕΕ, τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και τις ελληνικές αρχές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οργάνωσε εκστρατεία ενημέρωσης το διάστημα 25 Ιουλίου-5 Αυγούστου 2016: Διοργανώθηκαν 101 ενημερωτικές συναντήσεις σε πέντε ελληνικά νησιά όπου 2.300 και πλέον μετανάστες και οι οικογένειές τους ενημερώθηκαν σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου που ισχύουν στην Ελλάδα για όσους έφθασαν από την Τουρκία μετά τις 20 Μαρτίου, σχετικά με την επιστροφή τους στην Τουρκία στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, καθώς και για την υποβοηθούμενη εκούσια επιστροφή.

2.    Επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία

Η δήλωση προβλέπει την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που μετέβησαν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά μετά τις 20 Μαρτίου, των οποίων οι αιτήσεις ασύλου έχουν κριθεί απαράδεκτες ή αβάσιμες. Τα μέτρα αυτά εκτελούνται αυστηρά σύμφωνα με τις απαιτήσεις που απορρέουν από το ενωσιακό και διεθνές δίκαιο και με πλήρη σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης.

Τρέχουσα κατάσταση

Από την έκδοση της δεύτερης έκθεσης της 15 Ιουνίου 2016, 116 άτομα που είχαν εισέλθει παράτυπα στην Ελλάδα επέστρεψαν στο πλαίσιο της δήλωσης, 6 περιλαμβανομένων 22 Σύριων, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που επέστρεψαν στην Τουρκία μετά τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας να ανέρχεται σε 578. Στις άλλες εθνικότητες περιλαμβάνονταν πολίτες από το Πακιστάν, την Αλγερία, την Αίγυπτο, το Μαρόκο, την Υεμένη, το Ιράκ, τον Λίβανο και την Παλαιστίνη. Τα άτομα που επέστρεψαν είχαν λάβει αρνητικές αποφάσεις για τη χορήγηση ασύλου (συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών αποφάσεων σε δεύτερο βαθμό) ή ανακάλεσαν τις αιτήσεις ασύλου τους ή δεν είχαν υποβάλει αίτηση ασύλου.

Ο στόχος της διασφάλισης επιστροφών στο πλαίσιο της δήλωσης έχει καθυστερήσει λόγω του αργού ρυθμού διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου σε πρώτο βαθμό από την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου (ακόμη και με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο) και της εξέτασης των προσφυγών από την νεοσυσταθείσα ελληνική Αρχή Προσφυγών. Η πρόοδος σε ό,τι αφορά τη δημιουργία των κατάλληλων φορέων και διαδικασιών για τη διαχείριση του μεγάλου αριθμού αιτήσεων ασύλου εμποδίστηκε από την έλλειψη πόρων (συμπεριλαμβανομένων των απογραφέων της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το άσυλο). Το ελληνικό κράτος πρέπει να καταβάλει επειγόντως περαιτέρω προσπάθειες ώστε να δημιουργήσει σημαντικά αυξημένη και σταθερή δυναμικότητα για την επιστροφή των αφικνούμενων μεταναστών, κάτι που θεωρείται ο βασικός αποτρεπτικός παράγοντας για τους παράτυπους μετανάστες και τους διακινητές.

Οι δραστηριότητες επιστροφής και επανεισδοχής διακόπηκαν προσωρινά κατά την περίοδο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, αλλά ξεκίνησαν εκ νέου στις αρχές Σεπτεμβρίου. Ελλείψει Τούρκων αξιωματικών συνδέσμων στα νησιά (βλ. ανωτέρω), το έργο προχώρησε σε άμεση συνεργασία με τις τουρκικές αρχές.

Συνεχίζονται οι εργασίες με στόχο την αύξηση της εκούσιας επιστροφής από τα νησιά. Με την υποστήριξη της ΕΕ, μέσω του προγράμματος υποβοηθούμενης εκούσιας επιστροφής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, 1.976 μετανάστες έχουν επιστρέψει εθελοντικά από την Ελλάδα στη χώρα καταγωγής τους από την 1η Ιουνίου, εκ των οποίων 230 από ελληνικά νησιά. Συνολικά 4.678 μετανάστες έχουν χρησιμοποιήσει το εν λόγω πρόγραμμα στην Ελλάδα το 2016.

Νομικά μέτρα

Η Ελλάδα θέσπισε νομοθεσία για τη σύσταση της νέας Αρχής Προσφυγών και νέων Επιτροπών Προσφυγών που θα εξετάζουν σε δεύτερο βαθμό αιτήματα που κατατέθηκαν από τις 20 Ιουλίου και μετά κατά των πρωτοβάθμιων αποφάσεων της ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου. 7 Το έργο αυτών των επιτροπών είναι ουσιώδες για τη διασφάλιση της δίκαιης διαδικασίας κατά την αξιολόγηση των αιτήσεων ασύλου σύμφωνα με τα ενωσιακά και τα διεθνή πρότυπα. Οι Επιτροπές Προσφυγών πρέπει πλέον να διαθέτουν τους πόρους που απαιτούνται για να λειτουργούν πλήρως ώστε να επισπεύσουν την επεξεργασία των προσφυγών, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της διεκπεραίωσης 500 περίπου υποθέσεων κάθε μήνα (100 ανά επιτροπή), θα πρέπει δε να δώσουν προτεραιότητα σε υποθέσεις ασύλου που έχουν υποβληθεί στα ελληνικά νησιά και εμπίπτουν στο πλαίσιο της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. 

Οι πρώτες αποφάσεις επί προσφυγών εκδόθηκαν στα μέσα Αυγούστου. Αλλά η διαδικασία είναι αργή. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, 8 ο συνολικός αριθμός προσφυγών κατά πρωτοβάθμιων αποφάσεων σχετικά με το παραδεκτό και επί της ουσίας από την Υπηρεσία Ασύλου ήταν 1.013. Από τις 311 αποφάσεις επί προσφυγών όσον αφορά το παραδεκτό, έξι δευτεροβάθμιες αποφάσεις επιβεβαίωσαν 9 τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις απόρριψης της αίτησης ως απαράδεκτης. 305 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επί προσφυγών ανέτρεψαν τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις απόρριψης αίτησης ως απαράδεκτης. Όσον αφορά την εξέταση επί της ουσίας, 40 δευτεροβάθμιες αποφάσεις επί προσφυγών επιβεβαίωσαν τις πρωτοβάθμιες απορριπτικές αποφάσεις επί της ουσίας, ενώ δύο ανέτρεψαν τις απορριπτικές αποφάσεις.

Οι νέες Επιτροπές Προσφυγών έχουν εκδώσει μέχρι σήμερα τουλάχιστον 35 αποφάσεις σχετικά με υποθέσεις στα νησιά — τουλάχιστον τρεις σχετικά με το παραδεκτό 10 και 32 επί της ουσίας 11 . Έχει πλέον δρομολογηθεί μία προσφυγή σε υψηλότερο επίπεδο, ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, από Σύριο ο οποίος βάλλει κατά του κύρους της αποφάσεως για τη θέσπιση των Επιτροπών Προσφυγών.

Στις νομικές εξελίξεις στην Τουρκία, συμπεριλαμβάνεται η εφαρμογή των κανόνων περί αδειών εργασίας, γεγονός που οδήγησε στη υποβολή 10.584 αιτήσεων για άδεια εργασίας από Σύριους υπηκόους. Έχουν εγκριθεί μέχρι στιγμής πάνω από 8.000, αριθμός ήδη διπλάσιος σε σχέση με τα στοιχεία για ολόκληρο το 2015.

Όσον αφορά τη συμφωνία επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας, δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος στην εφαρμογή των διατάξεων για τους υπηκόους τρίτων χωρών. Το Υπουργικό Συμβούλιο της Τουρκίας δεν έχει ακόμη λάβει τις αποφάσεις περί εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων. Επιτεύχθηκε κάποια πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή των διατάξεων της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας σχετικά με την επανεισδοχή των Τούρκων υπηκόων.

Επιχειρησιακά μέτρα

Η σταθερή –αν και σημαντικά μειωμένη– ροή αφίξεων και ο βραδύς ρυθμός επιστροφών ασκεί ολοένα αυξανόμενη πίεση στις δυναμικότητες υποδοχής στα νησιά. 12 Κατά συνέπεια, τα ελληνικά κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης είναι ολοένα και περισσότερο υπερπλήρη, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται όλο και δυσκολότερες και ορισμένες φορές επικίνδυνες συνθήκες, όπως είδαμε πρόσφατα με την πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στο νησί της Λέσβου. Ο συνολικός αριθμός των μεταναστών στα νησιά ήταν 13.863 στις 27 Σεπτεμβρίου. Αριθμός σαφώς μεγαλύτερος από τη δυναμικότητα υποδοχής που είναι μόλις 7.450 άτομα.

Η κατάσταση μπορεί να αμβλυνθεί μόνο με τη μείωση του αριθμού των ατόμων που πρέπει να παραμείνουν στα νησιά. Καταρχάς, απαιτείται ταχύτερη επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου βάσει της διαδικασίας στα σύνορα που εφαρμόζεται σε αιτήσεις στα νησιά, ώστε να αυξηθούν οι επιστροφές στην Τουρκία όσων οι αιτήσεις ασύλου κρίθηκαν απαράδεκτες ή αβάσιμες.

Ο συνωστισμός που παρατηρείται τονίζει επίσης την ανάγκη για ταχεία επέκταση των εγκαταστάσεων υποδοχής καθώς και για πρόληψη για την αντιμετώπιση των χειμερινών συνθηκών. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι θα πρέπει επίσης να μεταφερθούν επειγόντως σε ειδικές εγκαταστάσεις: οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αποτελούν κορυφαία προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει διαθέσει κονδύλια για επιπλέον δυναμικότητα υποδοχής και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μεταφέρουν μεγαλύτερο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων.

Οι ελληνικές αρχές διόρισαν επικεφαλής της υπηρεσίας υποδοχής και ταυτοποίησης. Ωστόσο, σε τοπικό επίπεδο, η διαχείριση των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης εξακολουθεί να χωλαίνει λόγω της αδυναμίας διορισμού και εγκατάστασης μόνιμων συντονιστών στα ελληνικά κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, όπως προβλεπόταν από τις αρχές του 2016. Πρόκειται για απαραίτητη ενέργεια δίχως περιθώριο περαιτέρω καθυστέρησης, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνολική διαχείριση των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης, μεταξύ άλλων και από άποψη ασφάλειας. Θα πρέπει επίσης να εγκριθούν, κατά προτεραιότητα, νέες τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες για τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης λαμβάνοντας πλήρως υπόψη τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας.

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο πραγματοποίησε διεξοδική αξιολόγηση της ασφάλειας στους χώρους εργασίας της σε τρία κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης ώστε να προσδιορίσει τους βασικούς τομείς όπου θα μπορούσε να ενισχυθεί η ασφάλεια και η προστασία. Στα αποτελέσματα περιλαμβάνονται η μίσθωση ιδιωτικής εταιρείας ασφάλειας, έργα υποδομής που θα εξασφαλίσουν μια ασφαλή περίμετρο και η παροχή ιατρικών κιβωτίων έκτακτης ανάγκης και πυροσβεστήρων.

Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί 60.000 μετανάστες στο σύνολο της επικράτειάς. Στο διάστημα 9 Ιουνίου - 30 Ιουλίου, 27.592 μετανάστες που βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα προ-κατεγράφησαν στη διαδικασία ασύλου, συμπεριλαμβανομένων 1.225 ασυνόδευτων ανηλίκων. Επρόκειτο για σημαντική διοικητική επιχείρηση που ανέλαβαν οι ελληνικές αρχές με κονδύλια από την ΕΕ και εμπειρογνώμονες από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. 13  

Η χρηματοδοτική ενίσχυση της ΕΕ προς την Ελλάδα

Μετά τη δημοσίευση της δεύτερης έκθεσης της 15 Ιουνίου 2016, η Επιτροπή χορήγησε 90 και πλέον εκατ. ευρώ για χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) και του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας για τη βελτίωση των ικανοτήτων υποδοχής της Ελλάδας και την παροχή βοήθειας σε μετανάστες και πρόσφυγες. 14  Η πρόσφατη αυτή βοήθεια έκτακτης ανάγκης προστίθεται στα κονδύλια έκτακτης ανάγκης που είχαν ήδη διατεθεί: από τις αρχές του 2015, έχουν χορηγηθεί περίπου 352 εκατ. ευρώ από αυτά τα ταμεία της ΕΕ για τη στήριξη δράσεων στην Ελλάδα. Όσον αφορά το ποσό των 509 εκατ. ευρώ που χορηγήθηκε στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020 μέσω των εθνικών προγραμμάτων, τα εν λόγω εθνικά προγράμματα αναθεωρούνται ώστε να προσαρμοστούν καλύτερα στις σημερινές ανάγκες της Ελλάδας. Σημαντική χρηματοδότηση από την ΕΕ (περίπου 198 εκατ. ευρώ) χορηγείται σε εταίρους στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας μέσω του νεοσυσταθέντος μηχανισμού στήριξης έκτακτης ανάγκης της ΕΕ. Η στήριξη αυτή έχει στόχο να καλύψει τις βασικές ανθρωπιστικές ανάγκες των μεταναστών και των προσφύγων, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης, των συνθηκών υγιεινής και την έκδοση κουπονιών για την αγορά τροφίμων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Περιλαμβάνει ειδική στήριξη για την εκπαίδευση των παιδιών και των ασυνόδευτων ανηλίκων.

3.    Πρόγραμμα «ένας προς έναν» – Επανεγκατάσταση από την Τουρκία στην ΕΕ

Τρέχουσα κατάσταση

Σύμφωνα με τα τελευταία αριθμητικά στοιχεία στις 26 Σεπτεμβρίου, 1.614 Σύριοι έχουν επανεγκατασταθεί στην ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος 1:1, σύμφωνα με το οποίο η ΕΕ επανεγκαθιστά έναν Σύριο από την Τουρκία στην ΕΕ για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά. Εξ αυτών, 1.103 Σύριοι έχουν επανεγκατασταθεί, μετά τη δεύτερη έκθεση της 15ης Ιουνίου 2016, από την Τουρκία σε 12 κράτη μέλη (Βέλγιο, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ισπανία και Σουηδία) 15 . Ο αριθμός, συνεπώς, των κρατών μελών που δέχονται επανεγκαταστάσεις βάσει του προγράμματος αυτού είναι 13 16 . Σημειωτέον ότι η επανεγκατάσταση είχε διακοπεί στα μέσα Ιουλίου μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα και ξανάρχισε τον Αύγουστο. Ο αριθμός των προσώπων που έχουν περάσει από τις αναγκαίες διαδικασίες και είναι έτοιμα προς επανεγκατάσταση είναι 509. Κατά συνέπεια, ο ρυθμός της επανεγκατάστασης είναι σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση με τις επιστροφές από τα ελληνικά νησιά. Και ο ρυθμός αυτός πρέπει να διατηρηθεί.

Τα κράτη μέλη είναι πρόθυμα να προχωρήσουν σε περαιτέρω επανεγκαταστάσεις. Στις 2 Σεπτεμβρίου, οι τουρκικές αρχές υπέβαλαν στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες κατάλογο με 5.700 Σύριους πρόσφυγες που προτείνουν για ενδεχόμενη επανεγκατάσταση (παρόλο που δεν θα ισχύουν όλες αυτές οι υποθέσεις για παράδειγμα λόγω διπλών καταχωρήσεων ή αποχωρήσεων). Η Ύπατη Αρμοστεία εκτιμά ότι θα υποβάλει τις πρώτες 300 υποθέσεις στα κράτη μέλη μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου. Αναφέρθηκε στις τουρκικές αρχές η σημασία συνεχούς παροχής προτάσεων επανεγκατάστασης. Η τουρκική πλευρά απάντησε πως επεξεργάζεται τον επόμενο κατάλογο προτάσεων.

Νομικά μέτρα

Προκειμένου να στηρίξει την εφαρμογή της δήλωσης, τον Μάρτιο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε πρόταση που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις μετεγκατάστασης για τις 54.000 θέσεις που δεν έχουν ακόμη δοθεί, δεχόμενα Σύριους υπηκόους που βρίσκονται στην Τουρκία και έχουν σαφώς ανάγκη διεθνούς προστασίας, μέσω της επανεγκατάστασης ή άλλων μορφών νόμιμης εισόδου. 17 Η πρόταση προβλέπει επίσης ότι τα κράτη μέλη που επιλέγουν αυτή τη λύση θα λάβουν χρηματοδότηση υπό μορφή κατ' αποκοπή ποσού 6.500 ευρώ ανά Σύριο που γίνεται νόμιμα δεκτός στην επικράτειά τους προερχόμενος από την Τουρκία. Μετά την γνωμοδότηση του Κοινοβουλίου στις 15 Σεπτεμβρίου 2016, το Συμβούλιο είναι έτοιμο να εγκρίνει την πρόταση 18 . 

Επιχειρησιακά μέτρα

Η Ομάδα της ΕΕ για την Επανεγκατάσταση, που εργάζεται στην Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Άγκυρα, εξακολουθεί να συντονίζει και να συνδράμει τις επιχειρήσεις των κρατών μελών σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και τη Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης της Μετανάστευσης της Τουρκίας. Όλοι οι φορείς εργάζονται από κοινού για την αντιμετώπιση κάθε τεχνικού ζητήματος που προκύπτει κατά τη διαδικασία και θα μπορούσε να οδηγήσει σε καθυστερήσεις των επιχειρήσεων επανεγκατάστασης και να επηρεάσει τον συνολικό αριθμό των προσφύγων που επανεγκαθίστανται στην ΕΕ. Το κοινό κέντρο συνεντεύξεων στην Άγκυρα διευκολύνει τη διενέργεια συνεντεύξεων με Σύριους υποψήφιους για επανεγκατάσταση.

4.    Πρόληψη του ανοίγματος νέων θαλάσσιων ή χερσαίων οδών παράτυπης μετανάστευσης

Οι προσπάθειες ελέγχου των ροών στο Αιγαίο, δεν έχουν μέχρι στιγμής οδηγήσει σε σημαντική ανάπτυξη εναλλακτικών διαδρομών από την Τουρκία. Ωστόσο, το γεγονός ότι εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ροή ατόμων που φθάνουν σε κράτη μέλη όπως η Αυστρία και η Γερμανία ενισχύει το ενδεχόμενο ότι οι άνθρωποι εξακολουθούν να βρίσκουν τρόπους να εγκαταλείψουν την Τουρκία. Ορισμένα πλοία έχουν κάνει μεγαλύτερα ταξίδια προς άλλα κράτη μέλη: 24 σκάφη από την Τουρκία έφτασαν στην Ιταλία κατά την περίοδο αναφοράς. Στην ξηρά, υπήρξε αύξηση παράνομων διελεύσεων που εντοπίστηκαν στα χερσαία σύνορα της Τουρκίας με τη Βουλγαρία και την Ελλάδα.

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να παρακολουθείται συνεχώς η κατάσταση και να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα. Η ενίσχυση της επικοινωνίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των τουρκικών αρχών και των ομολόγων τους στην ΕΕ θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην αντιμετώπιση κινδύνων που τυχόν θα προκύψουν. Εντός της ΕΕ, έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία των ευάλωτων συνόρων. Για παράδειγμα, έπειτα από αίτημα των βουλγαρικών αρχών για πρόσθετη στήριξη, ο Frontex ενισχύει σταδιακά την παρουσία του στα σύνορα της Βουλγαρίας με την Τουρκία (καθώς και με τη Σερβία). Από τις 26 Σεπτεμβρίου, 177 εμπειρογνώμονες εγκαταστάθηκαν στη Βουλγαρία, αλλά εξακολουθεί να είναι μικρός ο αριθμός σε σύγκριση με τους 345 εμπειρογνώμονες που συμφωνήθηκε ότι απαιτούνται. Η Επιτροπή εξακολουθεί να παροτρύνει όλα τα κράτη μέλη να συμβάλουν στην κάλυψη των αιτημάτων του Frontex. Επιπλέον, η Επιτροπή έχει διαθέσει πρόσφατα έως και 108 εκατ. ευρώ βοήθειας έκτακτης ανάγκης στη Βουλγαρία για να ενισχυθεί η επιτήρηση των συνόρων και η διαχείριση της μετανάστευσης στα εξωτερικά σύνορα του εν λόγω κράτους μέλους με την Τουρκία, τη Σερβία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Αιτήσεις της Βουλγαρίας για συμπληρωματική βοήθεια έκτακτης ανάγκης ύψους 52 εκατ. ευρώ είναι ακόμη υπό εξέταση. Η επικείμενη δρομολόγηση της ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην αποτελεσματικότητα και συνοχή των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.

5.    Εθελοντικό πρόγραμμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους

Οι συζητήσεις σχετικά με τις τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες για το εθελοντικό πρόγραμμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους είναι εν εξελίξει στο Συμβούλιο σε στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο, της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Οργανισμού για τη Μετανάστευση. Οι παρατηρήσεις της Τουρκίας όσον αφορά τις τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες που διαβιβάστηκαν τον Ιούνιο συζητήθηκαν στο Συμβούλιο και ακολούθησε συνάντηση τεχνικής φύσεως στην Άγκυρα. Θα πραγματοποιηθούν περαιτέρω επαφές των κρατών μελών με την Τουρκία για την οριστικοποίηση των τυποποιημένων επιχειρησιακών διαδικασιών.

Μόλις συμφωνηθούν οι τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες, θα πρέπει να εκτιμηθεί κατά πόσον έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση της εφαρμογής του εν λόγω προγράμματος. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας ορίζει ότι το πρόγραμμα θα τεθεί σε ισχύ όταν θα πάψουν οι παράτυπες διελεύσεις μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ ή τουλάχιστον όταν αυτές θα έχουν μειωθεί σημαντικά και με βιώσιμο τρόπο. Το πρόγραμμα θα ενισχύσει την εφαρμογή της δήλωσης, παρέχοντας στους Σύριους μια ασφαλή και νόμιμη εναλλακτική λύση αντί της παράτυπης μετανάστευσης στην ΕΕ.

6.    Ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων

Όσον αφορά την εφαρμογή του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων, η δεύτερη έκθεση της 15ης Ιουνίου 2016 περιέγραψε επτά προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται:

έκδοση βιομετρικών ταξιδιωτικών εγγράφων που συνάδουν απόλυτα με τα πρότυπα της ΕΕ·

έγκριση του μέτρου για την πρόληψη της διαφθοράς όπως προβλέπεται στο χάρτη πορείας·

σύναψη συμφωνίας επιχειρησιακής συνεργασίας με την Ευρωπόλ·

αναθεώρηση της νομοθεσίας και των πρακτικών για την τρομοκρατία σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα·

εναρμόνιση της νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων με τα πρότυπα της ΕΕ·

παροχή, σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αποτελεσματικής δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις·

εφαρμογή του συνόλου των διατάξεων της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενθαρρύνει τις προσπάθειες της Τουρκίας να ολοκληρώσει τις εργασίες της για όλα τα εκκρεμή κριτήρια αξιολόγησης για την ελευθέρωση των θεωρήσεων το συντομότερο δυνατό. 19 Η Επιτροπή και η Τουρκία έχουν συνεχίσει εντατικό διάλογο για την εξεύρεση λύσεων, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετικών και διαδικαστικών αλλαγών που απαιτούνται για όλες τις προϋποθέσεις που δεν έχουν ακόμη εκπληρωθεί.

Παράλληλα, συνεχίστηκαν οι συζητήσεις μεταξύ των συννομοθετών σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής 20 για ενίσχυση του υφιστάμενου μηχανισμού αναστολής που καθορίζει τις προϋποθέσεις που ενδέχεται να οδηγήσουν σε αναστολή των ταξιδιών χωρίς υποχρέωση θεώρησης για τους πολίτες όλων των χωρών που απολαύουν της ελευθέρωσης του καθεστώτος των θεωρήσεων.

7.    Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία

Μετά τη δεύτερη έκθεση της 15ης Ιουνίου 2016, το συνολικό ποσό που διατέθηκε στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης τόσο για την παροχή ανθρωπιστικής όσο και μη ανθρωπιστικής βοήθειας έχει ανέλθει σε 2,239 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2016-2017. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει μεγάλο τμήμα του συνολικού πόσου, ύψους 3 δισ. ευρώ. Από τα χρήματα αυτά, τα ποσά που αντιστοιχούν σε συμβάσεις που έχουν ανατεθεί έχουν αυξηθεί στο 1,252 δισ. ευρώ. Αναφορικά με τα ποσά των συμβάσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταβάλλει όλες τις αναγκαίες προσπάθειες για να επιταχύνει τις εκταμιεύσεις ποσών στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης, που έχουν ανέλθει στα 467 εκατ. ευρώ. 21  

Μετά τη δεύτερη έκθεση της 15ης Ιουνίου 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση των πλέον κρίσιμων αναγκών των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής στην Τουρκία.

Στο πλαίσιο των κονδυλίων ανθρωπιστικής βοήθειας της Διευκόλυνσης 22 έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής 595 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 512 εκατ. ευρώ έχουν διατεθεί μέσω συμβάσεων. Από το ποσό αυτό, 407 εκατ. ευρώ έχουν εκταμιευθεί. Τον Ιούνιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ένα σχέδιο εφαρμογής ανθρωπιστικής βοήθειας. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, εκτός από τα 74 εκατ. ευρώ που δόθηκαν μέχρι τα τέλη Ιουλίου για αναβάθμιση των δραστηριοτήτων στον τομέα της προστασίας, της διαχείμασης, της υγείας και της εκπαίδευσης, υπεγράφη σύμβαση ύψους 348 εκατ. ευρώ με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, το οποίο θα συνεργαστεί με τις τουρκικές οργανώσεις για την εφαρμογή ενός «Δικτύου Κοινωνικής Προστασίας Εκτάκτου Ανάγκης» — του μεγαλύτερου ανθρωπιστικού προγράμματος που έχει δημιουργήσει ποτέ η ΕΕ. 23 Βάσει αυτού θα χορηγηθούν ηλεκτρονικές κάρτες σε ένα ολόκληρο εκατομμύριο προσφύγων, στους πλέον ευάλωτους, η δυνατότητα να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες σε τροφή, στέγη και εκπαίδευση, μέσω προβλέψιμων μηνιαίων επαυξήσεων. Πρόκειται για σύστημα αποδοτικό και αποτελεσματικό αλλά και πιο αξιοπρεπές για τους ενδιαφερόμενους. Η εφαρμογή του προγράμματος αυτού αποτελεί τη βασική προτεραιότητα για τους προσεχείς μήνες στον τομέα αυτό, παράλληλα με την προετοιμασία για το χειμώνα, την προστασία και την μη τυπική εκπαίδευση και την υγεία.

Στο πλαίσιο των κονδυλίων μη ανθρωπιστικής βοήθειας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Ιούλιο του 2016 ένα ειδικό μέτρο για την εκπαίδευση, την υγεία, τις δημοτικές υποδομές και την κοινωνική και οικονομική στήριξη των προσφύγων στην Τουρκία, χορηγώντας συνολικό ποσό ύψους 1,415 δισ. ευρώ. Έχουν πλέον υπογραφεί δύο σημαντικές συμβάσεις με το τουρκικό Υπουργείο Υγείας και το τουρκικό Υπουργείο Εθνικής Παιδείας συνολικού ύψους 600 εκατ. ευρώ. 24 Βάσει αυτών θα δοθεί στους πρόσφυγες βιώσιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγεία. Οι δύο αυτές συμβάσεις προστίθενται στις δύο συμβάσεις που υπεγράφησαν τον Αύγουστο: μια άμεση συμφωνία με την τουρκική Γενική Διεύθυνση για τη Διαχείριση της Μετανάστευσης —ύψους 60 εκατ. ευρώ— για τη στήριξη μεταναστών κατά την επιστροφή τους από την Ελλάδα στην Τουρκία 25 και η σύμβαση με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης —ύψους 20 εκατ. ευρώ— για την ανάπτυξη της τουρκικής ακτοφυλακής για επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (βλ. ανωτέρω). Εντός των προσεχών μηνών, θα υπογραφούν περαιτέρω έργα για την οικοδόμηση σχολείων, νοσοκομείων και υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Συνολικά, έχουν διατεθεί μέχρι σήμερα περίπου 1,6 δισ. ευρώ για μη ανθρωπιστική βοήθεια, εκ των οποίων τα 740 εκατ. ευρώ έχουν πλέον ανατεθεί με συμβάσεις. Εξ αυτών 60 εκατ. ευρώ έχουν ήδη εκταμιευθεί, ενώ οι προκαταβολές βάσει των νέων συμβάσεων στον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης αναμένεται να αυξήσουν το ποσό των εκταμιεύσεων σε 240 εκατ. ευρώ έως τα τέλη Οκτωβρίου. 26 Θα ακολουθήσουν προετοιμασίες για τη σύναψη συμφωνιών ανάθεσης με διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για τη στήριξη δημοτικών και κοινωνικών υποδομών, καθώς και έργων «από τη βάση ως την κορυφή» υπό την αιγίδα του Περιφερειακού Καταπιστευματικού Ταμείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κρίση στη Συρία σε νέους τομείς όπως η αύξηση της πρόσβασης των προσφύγων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και την αγορά εργασίας.

8.    Αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης

Η Τελωνειακή Ένωση μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας αποτέλεσε το θεμέλιο για τις στενές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις που καθιστούν την Τουρκία τον πέμπτο σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της ΕΕ παγκοσμίως και την ΕΕ τον, μακράν, κυριότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας. Ωστόσο, ο πρώτος υψηλού επιπέδου οικονομικός διάλογος ΕΕ-Τουρκίας τον περασμένο Απρίλιο, υπογράμμισε πως υπάρχουν περιθώρια θέσπισης περαιτέρω μέτρων ώστε να μπορέσουν να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι αναξιοποίητες δυνατότητες των διμερών προτιμησιακών εμπορικών σχέσεων και να βελτιωθεί η λειτουργία της Τελωνειακής Ένωσης. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες που ανοίγουν τον δρόμο για διαπραγματεύσεις για τον εκσυγχρονισμό και την επέκταση της Τελωνειακής Ένωσης προχωρούν ικανοποιητικά. Η πρόσφατη δημόσια διαβούλευση χαρακτηρίστηκε από ισχυρή στήριξη για την αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης και τη βελτίωση της λειτουργίας της 27 , γεγονός που θα συνεκτιμηθεί στην αξιολόγηση των επιπτώσεων των μελλοντικών επιλογών ενόψει σχεδίου διαπραγματευτικής οδηγίας που είναι πιθανόν να υποβάλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έως το τέλος του 2016.

9.    Διαδικασία προσχώρησης

Οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης αναφορικά με το κεφάλαιο 33 (χρηματoοικονομικές και δημοσιονομικές διατάξεις) ξεκίνησαν στις 30 Ιουνίου σύμφωνα με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας. Εξακολουθεί να σημειώνεται πρόοδος σε άλλα πέντε κεφάλαια, με την επιφύλαξη των θέσεων των κρατών μελών σύμφωνα με τους υφιστάμενους κανόνες.

Στους βασικούς τομείς της δικαστικής εξουσίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ασφάλειας (κεφάλαια 23 και 24), η Επιτροπή επικαιροποιεί τα έγγραφα λαμβάνοντας υπόψη της τις πρόσφατες εξελίξεις. Τα κεφάλαια αυτά καλύπτουν σειρά σημαντικών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία του λόγου, ο δικαστικός τομέας, η πολιτική κατά της διαφθοράς, η μετανάστευση και το άσυλο, οι κανόνες για τις θεωρήσεις, η διαχείριση των συνόρων, η αστυνομική συνεργασία και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Η ΕΕ αναμένει από την Τουρκία να τηρεί τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα όσον αφορά τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί τις εξελίξεις και θα τις εξετάσει λεπτομερώς στην επικείμενη έκθεσή της για την Τουρκία, που πρόκειται να εκδοθεί τον Νοέμβριο ως μέρος της δέσμης μέτρων για τη διεύρυνση.

Εν προκειμένω λαμβάνονται υπόψη οι προπαρασκευαστικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από την Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης σχετικά με την ενέργεια (κεφάλαιο 15), την εκπαίδευση και τον πολιτισμό (κεφάλαιο 26) και την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας (Κεφάλαιο 31). 

10.    Ανθρωπιστικές συνθήκες στο εσωτερικό της Συρίας

Η ανθρωπιστική κατάσταση στη Συρία παραμένει δεινή. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, 4,8 εκατομμύρια Σύριοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, 6,1 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας, ενώ περίπου 13,5 εκατομμύρια άτομα χρήζουν βοήθειας εντός της Συρίας σήμερα. Από αυτό τον αριθμό, περίπου 5,5 εκατομμύρια άτομα ζουν σε δυσπρόσιτες περιοχές και πάνω από μισό εκατομμύριο σε περιοχές που βρίσκονται υπό πολιορκία, μεταξύ των οποίων και το ανατολικό Χαλέπι. Η στήριξη των ανθρωπιστικών αναγκών των ατόμων αυτών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις κοινές εργασίες της ΕΕ και της Τουρκίας και την παροχή διασυνοριακής βοήθειας από γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία και η Ιορδανία.

Η ΕΕ ήταν ιδιαίτερα δραστήρια και παρείχε διασυνοριακή βοήθεια από την Τουρκία στη βόρεια Συρία: Το 2015, 43 και πλέον εκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν για διασυνοριακές επιχειρήσεις από την Τουρκία σε πολιορκημένες και δυσπρόσιτες περιοχές. Το 2016, διατέθηκαν 140 εκατομμύρια ευρώ επιπλέον για δραστηριότητες διάσωσης στη Συρία, για τις δραστηριότητες των οργανώσεων εταίρων σε τομείς όπως η υγεία, η προστασία, η εκπαίδευση και η άμεση αντιμετώπιση, εστιάζοντας στις πλέον ευάλωτες περιοχές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδοτεί ένα σύστημα άμεσης αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, δίνοντας τη δυνατότητα σε εταίρους να κινητοποιήσουν ταχέως τα προϋπάρχοντα αποθέματα ώστε να χορηγήσουν βοήθεια σε περιοχές που κατέστησαν πρόσφατα προσβάσιμες ή να ανταποκριθούν στις αιφνίδιες μετατοπίσεις πληθυσμών, συμπεριλαμβανομένων των εφοδιοπομπών παράδοσης της βοήθειας.

Τα πρόσφατα γεγονότα κατέστησαν σαφές ότι η ελπίδα για βιώσιμη κατάπαυση του πυρός στη Συρία παραμένει ισχνή και η πρόσβαση της ανθρωπιστικής βοήθειας δύσκολη και σποραδική, παρά το γεγονός ότι η ασφαλής πρόσβαση είναι συνήθως εγγυημένη στο πλαίσιο του διοργανικού σχεδίου του Σεπτεμβρίου για τις εφοδιοπομπές που εγκρίθηκε από την κυβέρνηση της Συρίας. Ακόμη χειρότερα, η άμεση επίθεση στην κοινή εφοδιοπομπή ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ και της Συριακής Ερυθράς Ημισελήνου κοντά στο Χαλέπι στις 19 Σεπτεμβρίου, αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, δημιουργεί ένα απαράδεκτο προηγούμενο και θέτει σε κίνδυνο την ασφαλή παράδοση της ανθρωπιστικής βοήθειας σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ΕΕ και η Τουρκία θα συνεχίσουν να συνεργάζονται ώστε να διασφαλίσουν ότι παρέχεται πρόσβαση άμεσα μέσω όλων των δυνατών οδών.

11.    Συμπέρασμα

Παρά τις δύσκολες περιστάσεις, η εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας εξακολουθεί να ενισχύεται και να επιταχύνεται. Η μείωση των προσπαθειών διάσχισης του Αιγαίου και των θανάτων στη θάλασσα αφότου τέθηκε σε ισχύ η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας επιβεβαίωσε τη βασική στρατηγική στην οποία βασίστηκε η απόφαση της ΕΕ και της Τουρκίας να υπογράψουν τη δήλωση.

Έχει επίσης σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά και άλλα σημεία. Οι αρχές τόσο της Τουρκίας όσο και των κρατών μελών έχουν θεσπίσει ένα σύστημα το οποίο παρέχει σταθερό ρυθμό επανεγκατάστασης Σύριων από την Τουρκία. Η Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία έχει διαθέσει το μεγαλύτερο μέρος των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ και ήδη έχουν δρομολογηθεί σημαντικά ποσά σε συμβάσεις ενώ τμήμα αυτών έχει ήδη εκταμιευθεί. Το σύστημα για την εφαρμογή των κανόνων που διέπουν την επιστροφή των παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα στην Τουρκία έχει πλέον θεσπιστεί, έστω και αν ο χρόνος που απαιτείται για την ολοκλήρωση των διαδικασιών ασύλου και των προσφυγών είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές καθυστερήσεις όσον αφορά την έναρξη των επιστροφών των ατόμων των οποίων οι αιτήσεις είναι απαράδεκτες ή αβάσιμες.

Ωστόσο, η ανθρωπιστική κατάσταση στη Συρία και οι δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες στα ελληνικά νησιά υπενθυμίζουν την επιτακτική ανάγκη να υλοποιηθεί η δήλωση, να επιταχυνθεί η εφαρμογή της και να διασφαλιστεί η επίτευξη αποτελεσμάτων. Ως εκ τούτου, τα παρακάτω είναι ουσιώδους σημασίας:

Οι πόροι να είναι άμεσα διαθέσιμοι ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου των ελληνικών νησιών, τα κράτη μέλη να ανταποκρίνονται πλήρως στα αιτήματα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο για στήριξη του έργου της σε πρωτοβάθμιο στάδιο και οι ελληνικές αρχές να διασφαλίζουν ότι οι Επιτροπές Προσφυγών θα μπορούν να εργάζονται χωρίς χρονοτριβή αλλά και να επιταχυνθεί ο ρυθμός των επιστροφών·

Να συνεχιστεί ο ταχύς ρυθμός σύναψης συμβάσεων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία και υλοποίησης των σχεδίων για την επιτόπου υποστήριξη των προσφύγων·

Η Τουρκία θα πρέπει να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκπλήρωση των υπολοίπων κριτηρίων αξιολόγησης για την ελευθέρωση των θεωρήσεων το συντομότερο δυνατό, προκειμένου να μπορέσει η ΕΕ να άρει την υποχρεωτική θεώρηση για τους Τούρκους πολίτες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσει να ηγείται των εργασιών και θα υποβάλει την τέταρτη έκθεση προόδου τον Δεκέμβριο του 2016.

(1)

     COM(2016) 231 final της 20ης Απριλίου 2016 («πρώτη έκθεση») και COM(2016) 349 final της 15ης Ιουνίου 2016 («δεύτερη έκθεση»).

(2)

     http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/07-eu-turkey-meeting-statement/

(3)

     Διαθέσιμα δεδομένα από τον Frontex για την περίοδο από 1ης Ιουνίου έως 22 Σεπτεμβρίου.

(4)

     Τα καθήκοντα περιλαμβάνουν τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και την καταχώριση, την εξέταση, τη διαλογή, τη διερμηνεία, τον προκαταρκτικό καθώς και τον εμπεριστατωμένο έλεγχο των εγγράφων, την επιτήρηση των συνόρων (χερσαίες περιπολίες) αλλά και την ύπαρξη ασφάλειας και αξιωματικών στήριξης του Frontex στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, τη Λέρο και την Κω, καθώς και εμπειρογνωμόνων επανεισδοχής και αξιωματικών συνοδείας στη Λέσβο και τη Χίο.

(5)

     Τον Σεπτέμβριο του 2016, εξακολουθούν να απαιτούνται συνολικά 17 εμπειρογνώμονες επανεισδοχής / αστυνομικοί συνοδείας, όσοι δηλαδή και τον Οκτώβριο του 2016. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2016, εξακολουθούν να απαιτούνται συνολικά 80 εμπειρογνώμονες επανεισδοχής / αστυνομικοί συνοδείας για κάθε μήνα.

(6)

     Συνολικά 1.600 και πλέον παράτυποι μετανάστες έχουν επιστρέψει από την Ελλάδα στην Τουρκία κατά τη διάρκεια του 2016, εκ των οποίων 70 άτομα επέστρεψαν στις 26 Σεπτεμβρίου από τη Λέσβο.

(7)

     Κάθε νέα Επιτροπή Προσφυγών αποτελείται από τρία μέλη: δύο δικαστές διοικητικού δικαστηρίου και έναν Έλληνα πολίτη με σπουδές σε νομικές, πολιτικές, ανθρωπιστικές ή κοινωνικές επιστήμες και με σχετική εμπειρία (κατόπιν προτάσεως από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ή την Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα).

(8)

     Στις 18 Σεπτεμβρίου.

(9)

     Για τουλάχιστον τρεις από αυτές τις αποφάσεις έγιναν προσφυγές ενώπιον ελληνικού διοικητικού δικαστηρίου.

(10)

     Επιβεβαίωση των πρωτοβάθμιων αποφάσεων περί απαράδεκτου.

(11)

     Επικυρώθηκαν οι αρνητικές πρωτοβάθμιες αποφάσεις σε 31 υποθέσεις ενώ ανατράπηκε μία.

(12)

     Παρόλο που, σύμφωνα με το νόμο, όλα τα μέτρα απέλασης, επανεισδοχής ή επιστροφής του αιτούντος αναστέλλονται στο διάστημα που μεσολαβεί από την κατάθεση έφεσης κατά της πρωτοβάθμιας απόφασης μέχρι την κοινοποίηση της δευτεροβάθμιας απόφασης, η προσφυγή ενώπιον ελληνικού διοικητικού δικαστηρίου δεν έχει αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα.

(13)

     Οι Σύριοι αποτελούσαν το 54% των προ-καταγραφέντων αιτούντων άσυλο, οι Αφγανοί το 27% και ο Ιρακινοί το 13%.

(14)

     Η χρηματοδότηση της ΕΕ στήριξε για παράδειγμα έργα στις κατασκευές, τη στέγαση και την υγειονομική περίθαλψη με εταίρους όπως το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Μεταρρύθμισης, το Υπουργείο Άμυνας και το Υπουργείο Υγείας.

(15)

     Η παρούσα τρίτη έκθεση καλύπτει τα πρόσωπα που επανεγκαταστάθηκαν μεταξύ 14ης Ιουνίου και 26ης Σεπτεμβρίου 2016.

(16)

     Το Λουξεμβούργο είχε συμμετάσχει στην προηγούμενη περίοδο αναφοράς.

(17)

     COM(2016) 171 final.

(18)

     Προβλεπόμενη έγκριση κατά τη σύνοδο του Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας της 29ης Σεπτεμβρίου.

(19)

     Ιδίως σε συνεδριάσεις υψηλού επιπέδου, μεταξύ άλλων στις 30 Ιουνίου με τον πρώτο αντιπρόεδρο κ. Timmermans, την 1η Σεπτεμβρίου με τον Επίτροπο κ. Αβραμόπουλο και στις 9 Σεπτεμβρίου ως μέρος του πολιτικού διαλόγου υψηλού επιπέδου μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας με επικεφαλής την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας και Αντιπρόεδρο κ. Mogherini και τον Επίτροπο κ. Hahn.

(20)

     COM (2016) 279 final της 4ης Μαΐου 2016.

(21)

     Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων προβολής της Διευκόλυνσης, ένας διαδραστικός χάρτης επιτρέπει την άμεση απεικόνιση της θέσης και των αναμενόμενων αποτελεσμάτων των διαφόρων έργων:  http://ec.europa.eu/enlargement/news_corner/migration/index_en.htm .  

(22)

     Η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στο πλαίσιο της διευκόλυνσης θα εξακολουθήσει να υλοποιείται σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία για την ανθρωπιστική βοήθεια και με τις αρχές της ευρωπαϊκής κοινής αντίληψης για την ανθρωπιστική βοήθεια.

(23)

     Βλ. http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2971_en.htm .

(24)

     Η Διευκόλυνση θα αναλάβει τα έξοδα λειτουργίας αποδίδοντας μόνο τις δαπάνες που αποδεδειγμένα πραγματοποιήθηκαν με βάση τα στοιχεία που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο αξιόπιστου ελέγχου. Όλες οι συμβάσεις με τις τουρκικές αρχές συνάδουν με τους κανόνες και τους κανονισμούς της ΕΕ και δεν συνεπάγονται την ανάθεση αρμοδιοτήτων εκτέλεσης του προϋπολογισμού στις τουρκικές αρχές· η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να είναι υπεύθυνη καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

(25)

     Η κάλυψη των εξόδων ξεκίνησε στις 4 Απριλίου με την παροχή τροφίμων, υγειονομικής περίθαλψης και στέγασης. 

(26)

     Για λεπτομερή επισκόπηση των χρηματοδοτούμενων έργων: http://ec.europa.eu/enlargement/news_corner/migration/20160913-frit-table.pdf  

(27)

      http://trade.ec.europa.eu/consultations/index.cfm?consul_id=198 .

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 28.9.2016

COM(2016) 634 final

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

στην

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Τρίτη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας

Κλιμάκωση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία, σύμφωνα με τη δήλωση της 18ης Μαρτίου

(1)

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της Διευκόλυνσης και λεπτομερή επισκόπηση των χρηματοδοτούμενων έργων: http://ec.europa.eu/enlargement/news_corner/migration/index_en.htm