19.8.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 303/122

Εισηγητής:

ο κ. Vladimír NOVOTNÝ

1.1

Η ΕΟΚΕ συνιστά ανεπιφύλακτα την έγκριση της πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τον υδράργυρο και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1102/2008 ως ένα πρώτο βήμα στην πορεία προς την κύρωση της σύμβασης της Μιναμάτα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο σύνολό της, και από τα κράτη μέλη της.

1.2

Το παγκόσμιο πρόβλημα των εκπομπών υδραργύρου απαιτεί μια σφαιρική προσέγγιση, όπως αποκρυσταλλώνεται στη σύμβαση της Μιναμάτα. Η ΕΕ είναι, μαζί με την Ιαπωνία, πρωτοπόρος στις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος (και του πληθυσμού) από τον υδράργυρο, εντούτοις, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο υδράργυρος και οι ενώσεις του αποτελούν στοιχεία του περιβάλλοντος που θα παραμείνουν στο διηνεκές.

1.3

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η σταθερή δράση της ΕΕ για τον υδράργυρο σε παγκόσμιο επίπεδο και, ειδικότερα, εντός της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέφερε στην Ένωση μείωση κατά 75 % των ανθρωπογενών εκπομπών υδραργύρου από το 1990 και υπογραμμίζει ότι η ισχύουσα νομοθεσία εγγυάται την περαιτέρω προοδευτική μείωσή του.

1.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι περαιτέρω δράσεις της ΕΕ να είναι σύμφωνες με την επικυρωμένη σύμβαση της Μιναμάτα, μόλις αυτή τεθεί σε ισχύ. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει κυρίως τις εκπομπές —αλλά και οι διεργασίες παραγωγής και τα προϊόντα υδραργύρου— είναι επαρκές για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της σύμβασης χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στο σύνολό της.

1.5

Είναι ζωτικής σημασίας, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να διοχετευτεί ένα σημαντικό μέρος των επιστημονικών και ερευνητικών ικανοτήτων της ΕΕ στο ζήτημα του υδραργύρου, καθώς και στις εναλλακτικές λύσεις όσον αφορά τις διεργασίες παραγωγής και τα προϊόντα.

1.6

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης, μετά από την κύρωση της σύμβασης της Μιναμάτα, τα αρμόδια όργανα της ΕΕ, από κοινού με τα κράτη μέλη που έχουν υπογράψει τη σύμβαση, να λάβουν μέρος στην πρώτη διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών στη σύμβαση για τον υδράργυρο (COP 1) —η οποία εκπονείται επί του παρόντος— και να συμβάλλουν νέες γνώσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η περαιτέρω μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών από τον υδράργυρο και από τη χρήση του σε προϊόντα και σε διεργασίες παραγωγής.

2.1

Ο υδράργυρος αποτελεί ένα φυσικό συστατικό του φλοιού της Γης με τη μέση περιεκτικότητά του σε αυτόν να ανέρχεται περίπου σε 0,05 mg/kg καθώς και με σημαντικές κατά τόπους διαφορές. Επίσης, υπάρχουν πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις υδραργύρου σε ολόκληρη τη βιόσφαιρα. Η απορρόφηση του υδραργύρου από τα φυτά εξηγεί την παρουσία του στα καύσιμα, όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά και στα βιοκαύσιμα. Από την άποψη των εκπομπών υδραργύρου, η καύση της βιομάζας ισοδυναμεί ουσιαστικά με την καύση του άνθρακα. Ο υδράργυρος και οι εκπομπές του εξετάζονται λεπτομερώς στα έγγραφα του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP — United Nations Environment Programme) (1).

2.2

Από τη στιγμή που εκλύεται στο περιβάλλον, ο υδράργυρος συνεχίζει να κυκλοφορεί σε διάφορες μορφές στον αέρα, στα ύδατα, στα ιζήματα, σε εδάφη και σε βιότοπους. Μπορεί να μεταλλαχθεί (κυρίως με τον μικροβιακό μεταβολισμό) σε μεθυλυδράργυρο, ο οποίος έχει την ικανότητα να συγκεντρώνεται σε οργανισμούς και ιδιαιτέρως στην υδάτινη αλυσίδα διατροφής (ψάρια και θαλάσσια θηλαστικά). Η βιοσυσσώρευση του υδράργυρου και άλλων βαρέων μετάλλων, καθώς και η ικανότητά τους να μεταφέρονται μέσω του ατμοσφαιρικού αέρα σε μεγάλες αποστάσεις είναι οι λόγοι για τους οποίους θεωρούνται μια παγκόσμια περιβαλλοντική απειλή.

2.3

Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, ιδίως εκτός της ΕΕ, ένας σημαντικός αριθμός του πληθυσμού είναι εκτεθειμένος σε επίπεδα υδραργύρου σαφώς υψηλότερα από τα όρια ασφαλείας. Οι πλέον αξιόπιστες εκτιμήσεις καταδεικνύουν ότι οι εκπομπές υδραργύρου στην ατμόσφαιρα που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες ανέρχονται παγκοσμίως σε 1 960 τόνους/έτος, εκ των οποίων οι 87,5 τόνοι/έτος αναλογούν στην ΕΕ (ποσοστό δηλ. 4,5 % του συνόλου). Οι άμεσες εκπομπές στο νερό ανέρχονται σε 900 τόνους κατ’ έτος και οι φυσικές εκπομπές (διάβρωση των βράχων και ηφαιστειακή δραστηριότητα) αντιστοιχούν επίσης περίπου σε 900 τόνους κατ’ έτος. Μια επισκόπηση των ανθρωπογενών εκπομπών υδραργύρου παρατίθεται στο παράρτημα 1.

2.4

Παρά τη μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης υδραργύρου (η παγκόσμια ζήτηση είναι μικρότερη από το ήμισυ των επιπέδων του 1980) και παρά τις χαμηλές τιμές, η εξόρυξη υδραργύρου συνεχίζεται ακόμη σε ορισμένες χώρες του κόσμου. Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί υδραργύρου είναι η Κίνα και το Καζακστάν. Στην Ευρώπη, η πρωτογενής παραγωγή έπαυσε το 2003, αλλά ο υδράργυρος απομονώνεται ως υποπροϊόν άλλων διεργασιών εξόρυξης και επεξεργασίας πρώτων υλών. Αυτός ο τύπος υδραργύρου έχει χαρακτηριστεί ως απόβλητο και υποβάλλεται σε επεξεργασία σύμφωνα με τη νομοθεσία περί αποβλήτων.

2.5

Μεγάλες ποσότητες υδραργύρου διοχετεύονται επίσης στην παγκόσμια αγορά λόγω της μετατροπής ή της παύσης λειτουργίας των μονάδων παραγωγής χλωρίου-αλκαλίων —από χώρες όπου, σε αντίθεση με την ΕΕ, το εμπόριο αυτού του τύπου υδραργύρου δεν έχει απαγορευτεί.

2.6

Οι εκπομπές που εκλύονται από την καύση άνθρακα και τις διεργασίες αποτέφρωσης, συμπεριλαμβανομένων των χαλυβουργικών διεργασιών καθώς και της παραγωγής μη σιδηρούχων μετάλλων, συνιστούν την κύρια πηγή των ανθρωπογενών εκπομπών υδραργύρου και ιδίως των εισροών των ενώσεων υδραργύρου σε άμεση γειτνίαση με ειδικές πηγές εκπομπών στην ΕΕ. Η εξέταση των διαφόρων επιλογών καλύπτει αφενός τη δέσμευση του υδραργύρου μαζί με άλλα στοιχεία της διαδικασίας καθαρισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και, αφετέρου, τις διεργασίες δέσμευσης ειδικά του υδραργύρου, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι επιλεκτικές αυτές διεργασίες κρίνονται σκόπιμες.

2.7

Μια άλλη σημαντική πηγή ανθρωπογενών εκπομπών, κυρίως στοιχειακού υδραργύρου, αποτελεί η χρήση αμαλγάματος για υλικά σφραγίσματος δοντιών. Φαίνεται ότι οι εκπομπές υδραργύρου (κατά κύριο λόγο στα ύδατα) μπορούν να ελεγχθούν πολύ ευκολότερα στον τομέα αυτό και οι διαθέσιμες για αυτόν τον σκοπό τεχνολογίες χρησιμοποιούνται ευρέως στον ανεπτυγμένο κόσμο.

2.8

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει τη θέση της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με τις επιβλαβείς εκπομπές του υδραργύρου και των ενώσεών του σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της και η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί φυσική συνέχεια αυτών (2).

3.1

Η Ένωση και είκοσι έξι κράτη μέλη υπέγραψαν μια νέα διεθνή σύμβαση για τον υδράργυρο. Η «σύμβαση της Μιναμάτα» εξετάζει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του υδραργύρου, από την πρωτογενή εξόρυξη υδραργύρου μέχρι τη διαχείριση των αποβλήτων υδραργύρου. Στόχος της είναι η προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από ανθρωπογενείς εκπομπές υδραργύρου και ενώσεων υδραργύρου στον αέρα, το νερό και το έδαφος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν υπογράψει αυτή τη νέα παγκόσμια σύμβαση για τον υδράργυρο, η οποία έχει ήδη εξασφαλίσει 128 υπογραφές και έχει κυρωθεί από 25 συμμετέχουσες χώρες (3).

3.2

Η λεπτομερής αξιολόγηση του κεκτημένου της Ένωσης έχει εντοπίσει περιορισμένο αριθμό ρυθμιστικών κενών που πρέπει να καλυφθούν προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης ευθυγράμμιση της ενωσιακής νομοθεσίας με τη σύμβαση (4). Η παρούσα πρόταση αποσκοπεί να αντιμετωπίσει αυτά τα κενά που αφορούν τα ακόλουθα ζητήματα:

3.3

Για λόγους νομικής σαφήνειας, οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη σύμβαση, οι οποίες δεν έχουν ακόμη μεταφερθεί στο δίκαιο της ΕΕ, θα πρέπει να ενσωματωθούν σε μια ενιαία νομική πράξη.

3.4

Η νομική σαφήνεια και η συνέπεια πρέπει να ενισχυθούν και η παρούσα πρόταση θα πρέπει, προς το σκοπό αυτό, να καταργήσει και να αντικαταστήσει τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1102/2008, αναλαμβάνοντας, ωστόσο, τις ουσιαστικές υποχρεώσεις του που εξακολουθούν να είναι απαραίτητες.

3.5

Οι στόχοι της παρούσας πρωτοβουλίας συνάδουν επίσης με τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Η παρούσα πρόταση θα συμβάλει στην εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο για τις βιομηχανικές διαδικασίες που χρησιμοποιούν ή εκπέμπουν ακούσια υδράργυρο και ενώσεις υδραργύρου και την παραγωγή και την εμπορία προϊόντων με προσθήκη υδραργύρου, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό την ανταγωνιστικότητα της ενωσιακής βιομηχανίας.

3.6

Επιπλέον, η παρούσα πρόταση απλουστεύει και αποσαφηνίζει το κεκτημένο όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να είναι εφικτή η καλύτερη και πιο αποτελεσματική εφαρμογή του.

3.7

Η εκτίμηση αντίκτυπου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κύρωση και εφαρμογή της σύμβασης της Μιναμάτα θα παρέχει στην ΕΕ σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, κυρίως λόγω της αναμενόμενης μείωσης των εκπομπών υδραργύρου που προέρχονται από άλλα μέρη του πλανήτη.

4.1

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την υιοθέτηση της παρούσας πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, δεδομένου ότι αποτελεί το επιστέγασμα των προσπαθειών που καταβάλλονται εδώ και πολύ καιρό για τη δημιουργία ενός υπεύθυνου νομικού περιβάλλοντος, το οποίο διευκολύνει, σε παγκόσμιο επίπεδο, τον βιώσιμο και μακροπρόθεσμο περιορισμό των δυσμενών επιδράσεων του υδραργύρου και των ενώσεων του. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η πρόταση κανονισμού ευθυγραμμίζεται πλήρως με τον κύριο στόχο της προστασίας της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιδράσεις του υδραργύρου.

4.2

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει θερμά τη συμβολή ότι όχι μόνον των θεσμικών οργάνων της ΕΕ αλλά και των κρατών μελών, στην εκπόνηση, τη διαπραγμάτευση και την κύρωση της σύμβασης της Μιναμάτα.

4.3

Θεωρεί επίσης πολύ θετικό το γεγονός ότι στο σύνολο της διαδικασίας έχουν τηρηθεί —τόσο σήμερα όσο και κατά το παρελθόν— οι μείζονες αρχές της επικουρικότητας και η αρχή της αναλογικότητας, χωρίς αυτό να θίγει την αποτελεσματικότητα των νομικών πράξεων που θεσπίζονται σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ και σε παγκόσμιο επίπεδο.

4.4

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι προσπάθειες που έχει καταβάλει η Ευρώπη θα συμβάλουν στην εξασφάλιση της ταχείας κύρωσης της σύμβασης της Μιναμάτα έως το τέλος του 2016, καθώς και στη μείωση των κινδύνων για την υγεία και το περιβάλλον που προέρχονται από τις ανθρωπογενείς εκπομπές του υδραργύρου και από τη χρήση του παγκοσμίως. Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει επίσης την πεποίθησή της ότι ο κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, δεν θα πρέπει —και δεν πρόκειται— να υπερβεί τα όρια που επιβάλλει η σύμβαση της Μιναμάτα.

5.1

Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι ο προτεινόμενος κανονισμός αντικατοπτρίζει τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη στο πλαίσιο της ΕΕ καθώς και των συζητήσεων που διεξήχθησαν σχετικά με τη σύμβαση της Μιναμάτα σε φόρουμ εμπειρογνωμόνων υπό την αιγίδα του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP). Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Επιτροπή για την επιτυχή ολοκλήρωση της πολύ απαιτητικής και εκτεταμένης αποστολής της ανάλυσης, η οποία οδήγησε στην εκπόνηση της παρούσας πρότασης κανονισμού.

5.2

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι τυχόν εμπορικοί περιορισμοί που θα υπερβαίνουν τις απαιτήσεις της σύμβασης, —με άλλα λόγια, θα καθορίζουν μια άνευ όρων απαγόρευση της εισαγωγής υδραργύρου— δεν δικαιολογούνται, δεδομένου ότι θα ήταν πιο δαπανηροί για τη βιομηχανία της Ένωσης χωρίς να αποφέρουν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη.

5.3

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται επίσης την άποψη που διατύπωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πρόταση κανονισμού ότι οι εξαγωγικοί περιορισμοί σε ορισμένα προϊόντα με προσθήκη υδραργύρου δεν θα ήταν δικαιολογημένοι, δεδομένου ότι η εισροή υδραργύρου και οι εκλύσεις του στο περιβάλλον θα παραμείνουν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες και ότι μια τέτοια απαγόρευση θα μπορούσε πράγματι να αυξήσει τις εκπομπές υδραργύρου σε τρίτες χώρες.

5.4

Η ΕΟΚΕ —ευθυγραμμιζόμενη με τα συμπεράσματα των διαβουλεύσεων και τα αποτελέσματα των μελετών— επικροτεί ανεπιφύλακτα το επιχείρημα ότι ο περιορισμός της χρήσης υδραργύρου σε ορισμένες διαδικασίες παραγωγής καθώς και σε νέες διεργασίες παραγωγής θα πρέπει να είναι αναλογικός προς τους ενεχόμενους κινδύνους και θα προκύψει ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα.

5.5

Εντούτοις, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις διατάξεις της σύμβασης της Μιναμάτα, οι οποίες προβλέπουν ότι τα συμβαλλόμενα μέρη οφείλουν να λαμβάνουν μέτρα για την αποθάρρυνση της ανάπτυξης νέων διεργασιών παραγωγής με χρήση υδραργύρου και της παραγωγής και διάθεσης στην αγορά νέων προϊόντων με προσθήκη υδραργύρου.

5.6

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η εφαρμογή της οδηγίας 2001/80/ΕΚ για τον περιορισμό των εκπομπών στην ατμόσφαιρα ορισμένων ρύπων από μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης έχει οδηγήσει σε σημαντικό περιορισμό των εκπομπών υδραργύρου στον ενεργειακό τομέα —ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις περισσότερες ανθρωπογενείς εκπομπές και τις εισροές ρύπων υδραργύρου που εκλύονται στο έδαφος και στο νερό εξαιτίας των ατμοσφαιρικών εναποθέσεων— και ότι η τάση αυτή συνεχίζεται. Από το 1990, το ποσοστό των ανθρωπογενών εκπομπών υδραργύρου μειώθηκε στην ΕΕ κατά περισσότερο από 75 % (5) και η πλήρης εφαρμογή της οδηγίας 2010/75/ΕΕ περί βιομηχανικών εκπομπών θα συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην περαιτέρω μείωση των εκπομπών υδραργύρου. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία δεν είναι αναγκαίο επί του παρόντος να γίνουν τροποποιήσεις ή προσθήκες στις απαιτήσεις της οδηγίας για τις βιομηχανικές εκπομπές όσον αφορά συγκεκριμένα τις εκπομπές υδραργύρου.

5.7

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την προτεινόμενη προσέγγιση για τον περιορισμό των εκπομπών υδραργύρου από βιομηχανικές διαδικασίες βάσει της έννοιας των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών (ΒΔΤ) και των αντίστοιχων εγγράφων αναφοράς τους (BREF — Best Available Techniques Reference Documents).

5.8

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη λήψης νομοθετικών μέτρων για τη μόνιμη και ασφαλή αποθήκευση του υδραργύρου που εξάγεται από βιομηχανικές διεργασίες σε κατάλληλες γεωλογικές δομές —για παράδειγμα, σε εγκαταλελειμμένα αλατωρυχεία. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να καθορίσει άμεσα κριτήρια τα οποία θα ισχύουν για τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης και απαιτήσεις για την αποθήκευση αποβλήτων μολυσμένων με υδράργυρο.

5.9

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ισορροπημένη προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη χρήση αμαλγαμάτων στην οδοντιατρική με βάση τις τελευταίες διαθέσιμες επιστημονικές γνώσεις. Θεωρεί ότι οι απαιτήσεις όσον αφορά τον εξοπλισμό των κέντρων οδοντιατρικών υπηρεσιών —δηλαδή η υποχρέωση εγκατάστασης διαχωριστών υδραργύρου και ο περιορισμός της χρήσης οδοντιατρικών αμαλγαμάτων αποκλειστικά υπό μορφή κάψουλας— συνιστούν επαρκή μέτρα ώστε να περιοριστεί δραστικά η έκλυση υδραργύρου στο περιβάλλον και να προστατευθεί η ανθρώπινη υγεία (6). Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στους πιθανούς κινδύνους —που δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί πλήρως ούτε έχουν γίνει επαρκώς κατανοητοί— των νέων οδοντιατρικών υλικών που πρόκειται να αντικαταστήσουν τη χρήση αμαλγάματος.

5.10

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στις αυξανόμενες δαπάνες των υπηρεσιών που επιστρέφονται από τους προϋπολογισμούς για τη δημόσια υγεία καθώς και στις πιθανές υγειονομικές και κοινωνικές επιδράσεις που συνεπάγονται σε ορισμένες κατηγορίες ασθενών, σε περίπτωση που αυτές οι δαπάνες μετακυλισθούν σε αυτές.