52014DC0654

1.       Εισαγωγή

Στις 28 Μαΐου 2014, η Επιτροπή ενέκρινε την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια (ΕΣΕΑ), παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ενίσχυσης της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού.[1] Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση στην Ουκρανία και τον συναφή δυνητικό κίνδυνο διακοπής της παροχής φυσικού αερίου στην ΕΕ, η στρατηγική συμπεριέλαβε μέτρα που έπρεπε να ληφθούν αμέσως, προκειμένου να ενισχυθεί η αντοχή της ΕΕ σε μια παρατεταμένη διακοπή παροχής φυσικού αερίου κατά τον επερχόμενο χειμώνα. Ως μέρος των εν λόγω άμεσων μέτρων, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε στις 27 Ιουνίου 2014 την πρόταση της Επιτροπής να θέσει σε εφαρμογή την αποκαλούμενη προσομοίωση ακραίων καταστάσεων με σκοπό την εκτίμηση της αντοχής του ευρωπαϊκού συστήματος φυσικού αερίου να αντιμετωπίσει σοβαρή διαταραχή του εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο τον ερχόμενο χειμώνα.[2]

Στις αρχές Ιουλίου, η Επιτροπή ζήτησε από τα κράτη μέλη, τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας και τη Γεωργία[3], καθώς και από την Ελβετία και την Τουρκία, να μοντελοποιήσουν τις επιπτώσεις των διαφόρων πιθανών σεναρίων διακοπής των παραδόσεων φυσικού αερίου στις χώρες τους τον ερχόμενο χειμώνα, και να περιγράψουν τα μέτρα που έχουν λάβει για την αντιμετώπιση ελλείψεων εφοδιασμού. Η Επιτροπή ζήτησε επίσης από τη Νορβηγία ενημέρωση σχετικά με την ικανότητά της να ανταποκριθεί σε μια τέτοια διακοπή αυξάνοντας την παροχή φυσικού αερίου. Η Επιτροπή πρότεινε τρεις «ομάδες εστίασης» για να καλύψει ειδικότερα τις περιοχές στις οποίες οι επιπτώσεις της διακοπής είναι πιθανό να είναι εμφανέστερες. Πρόκειται για τη νοτιοανατολική περιοχή της ΕΕ (Βουλγαρία, Κροατία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Ρουμανία), τα κράτη της Βαλτικής και τη Φινλανδία, και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας. Οι εθνικές αρχές εργάστηκαν σκληρά το καλοκαίρι, με βραχείες προθεσμίες, για τη συλλογή δεδομένων και τη διενέργεια εκτιμήσεων, και υπέβαλαν τις εθνικές εκθέσεις τους[4] στην Επιτροπή τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο 2014. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου («ENTSOG») έχει επίσης μοντελοποιήσει τις επιπτώσεις των διαταραχών εφοδιασμού στο σύστημα φυσικού αερίου ολόκληρης της ΕΕ και διάφορες βιομηχανικές ενώσεις, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας[5], η Ομάδα των Επτά (G7) και άλλες καίριες χώρες-εταίροι υπέβαλαν επίσης εισηγήσεις.

Μεθοδολογία και σενάρια «προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων»

Οι υποθετικές εξελίξεις (σενάρια) που προτάθηκαν από την Επιτροπή σε όλους τους συμμετέχοντες στην εν λόγω προσομοίωση κάλυψαν τη διαταραχή της ουκρανικής όδευσης διαμετακόμισης φυσικού αερίου, καθώς και του συνόλου των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη για περίοδο ενός μηνός και επί ένα εξάμηνο (από τον Σεπτέμβριο έως τον Φεβρουάριο), υπό την προϋπόθεση ότι σε κάθε περίπτωση θα εκδηλωθούν μεσαίας έντασης χειμερινές συνθήκες. Επιπροσθέτως, το ENTSOG εξέτασε επίσης την επιμέρους υποθετική περίπτωση «κύματος ψύχους» διάρκειας δύο εβδομάδων τον Φεβρουάριο προκειμένου να καλύψει τις επιπτώσεις της υψηλής ζήτησης σε ένα ήδη καταπονημένο σύστημα εφοδιασμού. Οι εν λόγω προτάσεις βασίστηκαν στην πείρα του παρελθόντος και στην ανάγκη να τεθούν υπό δοκιμή τα ενεργειακά μας συστήματα, υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, ήτοι διακοπή όλων των ροών από τον κύριο εξωτερικό προμηθευτή φυσικού αερίου της Ευρώπης.

Οι υποθετικές περιπτώσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας ή την πλήρη διακοπή του ρωσικού εφοδιασμού στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που τροφοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό μέσω Ουκρανίας, είναι σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες, τα δε κράτη μέλη της Βαλτικής και η Φινλανδία δεν θίγονται σύμφωνα με τη μοντελοποίηση της διακοπής διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή αναφέρεται στην έκθεση ως επί το πλείστον στις επιπτώσεις της υποθετικής περίπτωσης εξάμηνης διακοπής του εφοδιασμού ρωσικού φυσικού αερίου υπό κανονικές χειμερινές συνθήκες και σε περίπτωση κύματος ψύχους.

Η εν λόγω προσομοίωση έχει ήδη αποδειχθεί εξαιρετικά πολύτιμη, δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά που διαμορφώθηκε μια πλήρης εικόνα των ενδεχόμενων επιπτώσεων στην ετοιμότητα του τομέα του φυσικού αερίου της Ευρώπης όσον αφορά ενδεχόμενη παρατεταμένη διακοπή του εφοδιασμού φυσικού αερίου εξ Ανατολών.

Με την παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση σχετικά με τα κύρια πορίσματα της εν λόγω προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και διατυπώνει σειρά ειδικών συστάσεων. Παράλληλα με την παρούσα ανακοίνωση, οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν εκπονήσει έγγραφα εργασίας που περιέχουν τις εκθέσεις των τριών «ομάδων εστίασης», μια έκθεση για τη συνεργασία με την Ομάδα των Επτά (G7) και άλλες χώρες-εταίρους, καθώς και μια έκθεση για την αναθεώρηση του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού φυσικού αερίου[6]. Επιπλέον, η Επιτροπή θα εκδώσει επίσης σύσταση για την εφαρμογή των κανόνων της εσωτερικής αγοράς στην Ενεργειακή Κοινότητα.

2.       Αποτελέσματα των προσομοιώσεων ακραίων καταστάσεων

2.1         Κατάσταση των υπό διαμετακόμιση ροών

Παράλληλα με την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήδη από την άνοιξη του τρέχοντος έτους κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας στη διαμάχη για τις πληρωμές φυσικού αερίου και τις οφειλές, με σκοπό να εξασφαλισθεί η επαρκής παράδοση φυσικού αερίου στην Ουκρανία και η σταθερή διαμετακόμισή του στην ΕΕ και στα άλλα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας. Εντός του έτους πραγματοποιήθηκε σειρά διασκέψεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ουκρανίας και των αρχών της Ρωσίας, μεταξύ άλλων και σε υπουργικό επίπεδο. Στην τελευταία τριμερή υπουργική διάσκεψη στις 26 Σεπτεμβρίου στο Βερολίνο, τα μέρη συνέκλιναν στα κύρια σημεία μιας συμβιβαστικής πρότασης που κατατέθηκε από την Επιτροπή. Η εν λόγω «χειμερινή δέσμη» βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο των διαβουλεύσεων σε Μόσχα και Κίεβο, και η επόμενη τριμερής διάσκεψη προβλέπεται να πραγματοποιηθεί πριν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου. Η όποια συμφωνία θα εξασφαλίσει την παράδοση φυσικού αερίου στην Ουκρανία καθ' όλη τη χειμερινή περίοδο.

Γενικά, η σταθερότητα του εφοδιασμού της ΕΕ με ρωσικό αέριο και της μεταφοράς του μέσω Ουκρανίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, από τους οποίους ορισμένοι μόνο είναι υπό τον έλεγχο της ΕΕ. Ως εκ τούτου, είναι συνετό να εξεταστούν όλα τα πιθανά σενάρια, μεταξύ άλλων και η σοβαρή διαταραχή παροχής φυσικού αερίου. Στο πλαίσιο αυτό, οι προβλέψεις που περιγράφονται κατωτέρω δεν θα πρέπει να εκληφθούν ως πρόγνωση, αλλά απλώς ως μια υποθετική εξέλιξη και μια βάση για μέτρα έκτακτης ανάγκης.

Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο 2014, οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου προς την ΕΕ ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις χαμηλότερες από τις αναμενόμενες, γεγονός το οποίο, κατά την άποψη της Επιτροπής, είναι ανησυχητικό. Ιδίως κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου αναφέρθηκε μείωση της παράδοσης από πλευράς Gazprom σε ορισμένες εταιρείες της ΕΕ, παρόλο που η εν λόγω μείωση δεν είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ασφάλεια του εφοδιασμού της ΕΕ και των γειτονικών της χωρών. Η φυσική αντίστροφη ροή από τη Σλοβακία προς την Ουκρανία ήταν σταθερή. Οι αντίστροφες ροές από την Πολωνία προς την Ουκρανία διακόπηκαν προσωρινά για δύο ημέρες, αλλά ξεκίνησαν εκ νέου γρήγορα. Επιπλέον, η παράδοση από την Ουγγαρία στην Ουκρανία διακόπηκε επ’ αόριστον στις 25 Σεπτεμβρίου λόγω των μεγαλύτερων ποσοτήτων φυσικού αερίου που εισήλθαν στην Ουγγαρία με κατεύθυνση τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης. Η Επιτροπή παρακολουθεί την κατάσταση εκ του σύνεγγυς, σε συνεργασία με την ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο.

2.2         Η κατάσταση όσον αφορά τον εφοδιασμό της Ευρώπης σε περίπτωση διακοπής 

Κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, το ENTSOG έχει μοντελοποιήσει διάφορες υποθετικές εξελίξεις διαταραχής της παροχής. Το μοντέλο καταδεικνύει ότι σύμφωνα με τα διάφορα σενάρια εξάμηνης διακοπής του εφοδιασμού, στην ΕΕ και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας πλην της Ουκρανίας, μετά από αναδιάταξη του μείγματος εφοδιασμού, θα σημειωθεί έλλειψη φυσικού αερίου από πέντε έως εννέα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm)[7]. Το μοντέλο καταδεικνύει επίσης ότι — υπό την προϋπόθεση μέγιστης χρήσης των υποδομών και κανονικών συνθηκών της αγοράς[8] — σε περίπτωση εξάμηνης διακοπής, οι ποσότητες από τη Ρωσία αντικαθίστανται κυρίως με εισαγωγή πρόσθετων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ).[9],[10]Μολονότι το ENTSOG δεν έχει μοντελοποιήσει τις επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού στις τιμές, η ανάγκη αντικατάστασης των ποσοτήτων θα συνοδευτεί από αύξηση των τιμών που συνεπάγεται την εισαγωγή σημαντικών πρόσθετων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ). Αυτά ακριβώς τα μηνύματα των τιμών, στον βαθμό που επιτρέπουν οι δυναμικότητες διασύνδεσης ή η άμεση πρόσβαση στις εγκαταστάσεις εισαγωγής ΥΦΑ, είναι που συνεπάγονται τη μεταφορά φυσικού αερίου στις αγορές όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για τους σκοπούς, π.χ., της θέρμανσης και της ηλεκτροπαραγωγής. Οι υψηλότερες τιμές θα προκαλέσουν επίσης εκτεταμένες απολήψεις από τα αποθέματα και εκούσια μείωση της ζήτησης.

Η διαδικασία μοντελοποίησης καταδεικνύει επίσης ποιες χώρες θα επηρεαστούν περισσότερο από τις διακοπές εφοδιασμού με φυσικό αέριο.

Πίνακας 1 — Ελλείπουσες ποσότητες φυσικού αερίου ανά πληγείσα χώρα στην υποθετική περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία για ένα εξάμηνο και κύματος ψύχους (συνολικό έλλειμμα σε εκατ. m3 και μέγιστο σχετικό μηνιαίο έλλειμμα σε ποσοστιαίες μονάδες (%))

Εξάμηνη διαταραχή εφοδιασμού από τη Ρωσία σε περίπτωση κύματος ψύχους δύο εβδομάδων το Φεβρουάριο || BG || EE || FI || EL || HR || HU || IT || LT || LU || LV || PL || RO || SE || SI || BiH || fYRoM || SRB

Συνολική έλλειψη ΠΡΙΝ από τη λήψη εθνικών μέτρων (mcm) || 670 || 204 || 2255 || 109 || 41 || 2170 || 26 || 693 || 8 || 39 || 890 || 1361 || 13 || 21 || 139 || 126 || 631

Μέγιστη σχετική μηνιαία έλλειψη σε % || 100% || 73% || 100% || 18% || 12% || 35% || 0% || 59% || 5% || 15% || 28% || 31% || 6% || 17% || 100% || 100% || 64%

Πηγή: ENTSOG

Σχήμα 1 – Αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου στην υποθετική περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού ρωσικού φυσικού αερίου

Πηγή: ENTSOG

Για τους σκοπούς της εν λόγω προσομοίωσης, το ENTSOG έχει μοντελοποιήσει μια υποθετική εξέλιξη «απουσίας συνεργασίας» και μια υποθετική εξέλιξη «συνεργασίας» [11].  Το κύριο στοιχείο διαφοροποίησης μεταξύ των δύο είναι ότι η υποθετική εξέλιξη «συνεργασίας» του ENTSOG προϋποθέτει το καίριας σημασίας στοιχείο του ισότιμου (σχετικού) επιμερισμού της επιβάρυνσης σύμφωνα με το οποίο η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών παίρνει σάρκα και οστά σε τέτοιο βαθμό ώστε οι ελλείψεις σε φυσικό αέριο κατανέμονται εξίσου μεταξύ γειτονικών κρατών μελών. Αντιθέτως, στην υποθετική εξέλιξη της «απουσίας συνεργασίας», τα κράτη μέλη θα μειώσουν ή θα σταματήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου μεταξύ τους και προς τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας όταν δεν θα μπορεί πλέον να ικανοποιηθεί πλήρως η εγχώρια ζήτηση. Στην υποθετική περίπτωση της «συνεργασίας» προϋποτίθεται ότι η Ουκρανία και η Μολδαβία[12] εφοδιάζονται συνεχώς με φυσικό αέριο από τα κράτη μέλη τουλάχιστον μέσω της Σλοβακίας με πλήρη δυναμικότητα, ενώ στην υποθετική περίπτωση της «μη συνεργασίας» προϋποτίθενται εξαγωγές σε ποσοστό 50% της σλοβακικής δυναμικότητας αντίστροφης ροής.

Ελλείψει συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και πρόσθετων εθνικών μέτρων,  ενδέχεται να σημειωθούν σοβαρές ελλείψεις εφοδιασμού σε ποσοστό 40% ή ακόμη περισσότερο,[13] τουλάχιστον προς το τέλος της εξάμηνης περιόδου διακοπής, στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (σε αμφότερες τις εκδοχές της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας και της πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία). Ελλείψεις παρόμοιου μεγέθους θα σημειωθούν στη Λιθουανία, στην Εσθονία και στη Φινλανδία στην υποθετική περίπτωση  πλήρους διακοπής του ρωσικού εφοδιασμού στην ΕΕ. Η Ουγγαρία και η Πολωνία[14] θα μπορούσαν επίσης να θιγούν σημαντικά, αν και σε μικρότερο βαθμό, από ελλείψεις της τάξης του 30% και 20% αντίστοιχα. Οι κυριότερες επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού παρουσιάζονται στο σχήμα 2.

Στην υποθετική περίπτωση της συνεργασίας, οι επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού είναι σημαντικά περιορισμένες στα κράτη μέλη και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας που πλήττονται περισσότερο και πιο συγκεκριμένα στη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία. Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα και η Λετονία ενδέχεται να αντιμετωπίσουν επίσης μια μη αμελητέα έλλειψη[15]. Με βάση την υφιστάμενη υποδομή εφοδιασμού με φυσικό αέριο και την προέλευση του φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη που είναι σκιασμένα με γκρίζο χρώμα στους χάρτες δεν θα επηρεαστούν άμεσα σύμφωνα με την προσομοίωση.

Σχήμα 2 2 — Χάρτες πιθανών διακοπών εφοδιασμού — πριν από τη λήψη περαιτέρω εθνικών μέτρων — τον Φεβρουάριο, στα τέλη της υποθετικής περίπτωσης της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού με φυσικό αέριο από τη Ρωσία σε περίπτωση συνεργασίας και σε περίπτωση απουσίας συνεργασίας, σε μεσαίας έντασης χειμερινές συνθήκες[16]

Η εκδοχή της συνεργασίας || Η εκδοχή της απουσίας συνεργασίας

Πηγή: ENTSOG

 Επιπτώσεις της συνεχιζόμενης διακοπής εφοδιασμού στην Ουκρανία

Η Ουκρανία αποτελεί μάλλον μοναδική περίπτωση μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας. Ανέπτυξε δυναμικότητες μεταφοράς και αποθήκευσης, αν και χρειάζονται εκσυγχρονισμό, που παρέχουν στην Ουκρανία μέσα αντιμετώπισης του προβλήματος της διακοπής εφοδιασμού με πιο διαφοροποιημένο τρόπο από ό,τι άλλα συμβαλλόμενα μέρη. Η Ουκρανία κανονικά καταναλώνει περίπου 50bcm/έτος, εκ των οποίων περίπου 20 bcm είναι εγχώρια παραγωγή και το μεγαλύτερο μέρος του υπολοίπου εισάγεται από τη Ρωσία. Ωστόσο, οι προμήθειες φυσικού αερίου από τη Ρωσία για κατανάλωση στην Ουκρανία διακόπηκαν στις 16 Ιουνίου 2014.

Η εκτίμηση της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων στην Ουκρανία καταδεικνύει ότι η εγχώρια παραγωγή και η αποθήκευση μπορούν να καλύψουν το 50%- 70% της ζήτησης, εφόσον εφαρμοστούν μέτρα ανταπόκρισης της ζήτησης. Οι εισαγωγές από την ΕΕ θα βοηθήσουν να καλυφθεί εν μέρει η έλλειψη φυσικού αερίου στην αισιόδοξη υποθετική εξέλιξη που προβλέπεται για την Ουκρανία[17]. Σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η αντίστροφη ροή Σλοβακίας-Ουκρανίας, η οποία άρχισε να λειτουργεί στις αρχές Σεπτεμβρίου και μπορεί να εξασφαλίσει τη μεταφορά έως και 27 εκατ. m³ αερίου ημερησίως, τα δύο τρίτα εξ αυτών βάσει οριστικής σύμβασης.

Μία υποθετική περίοδος ψύχους δύο εβδομάδων προς τα τέλη της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού ασφαλώς θα επιδεινώσει την κατάσταση της ασφάλειας του εφοδιασμού. Όπως διαπιστώνεται στο Σχήμα 3, σύμφωνα με το μοντέλο του ENTSOG, και σε αυτή την περίπτωση η εκδοχή της συνεργασίας θα επιτρέψει να μειωθούν οι ελλείψεις στις περισσότερο πληγείσες χώρες σε σχέση με τα τραγικά επίπεδα που θα προέκυπταν από την εκδοχή της απουσίας συνεργασίας. Ωστόσο, στην υποθετική περίπτωση της συνεργασίας, άλλα ευρωπαϊκά κράτη μέλη της Κεντρικής, Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, όπως η Αυστρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η (βόρεια) Γερμανία[18], η Ιταλία και η Σλοβακία, μπορούν επίσης να επηρεαστούν συνεπεία της ροής φυσικού αερίου σε χώρες όπου τα ελλείμματα είναι υψηλότερα. Οι εν λόγω ελλείψεις μπορούν, βάσει του μοντέλου, να κυμανθούν κάτω από το 10%. Πρόκειται για το επίπεδο στο οποίο η (φυσική) μείωση της ζήτησης ως απόρροια των τιμών πραγματοποιείται χωρίς την ανάγκη λήψης πρόσθετων μέτρων.

Σχήμα 3 — Χάρτες πιθανών διακοπών εφοδιασμού — πριν από τη λήψη περαιτέρω εθνικών μέτρων — τον Φεβρουάριο, στα τέλη της υποθετικής εκδοχής εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού με φυσικό αέριο από τη Ρωσία, σε περίπτωση συνεργασίας και σε περίπτωση απουσίας συνεργασίας, κατά τη διάρκεια κύματος ψύχους

Η εκδοχή της συνεργασίας || Η εκδοχή της απουσίας συνεργασίας

Πηγή: ENTSOG

Έκθεση του τομέα θέρμανσης στον κίνδυνο διακοπής παροχής φυσικού αερίου

Περίπου το ήμισυ της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ χρησιμοποιείται για θέρμανση χώρων και νερού στον οικιακό και στον τριτογενή τομέα, καθώς και για θερμότητα διεργασιών στη βιομηχανία. Η θέρμανση χώρων και νερού στα κτίρια είναι ιδιαίτερης έντασης χρήσης αερίου στην Ουγγαρία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα 4.

Διάγραμμα 4 — Κατανομή ανά κράτος μέλος της ζήτησης θερμότητας τελικής χρήσης για θέρμανση χώρων και παραγωγή ζεστού νερού στον οικιακό τομέα και τον τομέα των υπηρεσιών, ανά είδος καυσίμων και ενεργειακού φορέα.

.

Πηγή: Stratego: Αξιολόγηση της αγοράς θερμότητας στην ΕΕ-28 για το έτος 2010

Ως επί το πλείστον (88%) η θέρμανση χώρων και νερού στην ΕΕ διενεργείται με ατομικούς λέβητες για ιδιοκατανάλωση, ενώ το μερίδιο της τηλεθέρμανσης είναι 12%. Ωστόσο, αυτός ο μέσος όρος συγκαλύπτει μεγάλες διαφορές, δεδομένου ότι στα κράτη μέλη της Σκανδιναβίας, της Βαλτικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης η τηλεθέρμανση παρέχει ποσοστό μεταξύ 14% και 56% της θερμότητας[19], και εξυπηρετεί μεταξύ του 10% και σχεδόν του ημίσεος των οικιακών καταναλωτών[20]. Κατά μέσο όρο, το 44% της τηλεθέρμανσης λειτουργεί με αέριο, κατέχοντας μερίδιο έως 80% στις χώρες όπου η τηλεθέρμανση είναι εδραιωμένη, όπως στη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Κατά συνέπεια, στις χώρες της Βαλτικής και στη Φινλανδία, η κατανάλωση αερίου σε τηλεθέρμανση και σε μονάδες συνδυασμένης παραγωγής θερμότητας-ηλεκτρισμού τυπικά αντιπροσωπεύει περίπου το 50% της συνολικής κατανάλωσης αερίου.

Οι μονάδες τηλεθέρμανσης που λειτουργούν με φυσικό αέριο (εκτός εάν έχουν δυνατότητες εναλλαγής καυσίμων) και οι πελάτες κατανεμημένης θέρμανσης θεωρούνται γενικά προστατευόμενοι πελάτες[21] και είναι οι τελευταίοι στη σειρά που επηρεάζονται από ενδεχόμενη διακοπή του εφοδιασμού. Επιπλέον, πολλά κράτη μέλη έχουν επιβάλει υποχρεώσεις αλλαγής καυσίμου σε εγκαταστάσεις θέρμανσης, αν και το ποσοστό τους διαφέρει σημαντικά από ουσιαστικά το 100% στη Φινλανδία έως κάτω του 20% στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.

2.3       Αξιολόγηση των μέτρων που προτείνονται στις εθνικές εκθέσεις

Όπως φαίνεται από τα σενάρια του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου («ENTSOG»), τα κράτη μέλη θα επηρεάζονταν με πολύ διαφορετικό τρόπο από ενδεχόμενες περικοπές εφοδιασμού με ρωσικό φυσικό αέριο, ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση όπως και τις επιλογές προμήθειας φυσικού αερίου. Οι εν λόγω διαφορετικοί βαθμοί επιπτώσεων αντικατοπτρίζονται και στα μέτρα τα οποία τα κράτη μέλη και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας έχουν απαριθμήσει στις εκθέσεις τους προς την Επιτροπή σχετικά με την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων. Ενώ ορισμένες από τις πιο ευάλωτες χώρες μπορεί να χρειαστεί να καταφύγουν στη λήψη ριζικών μέτρων (όπως περικοπές του εφοδιασμού ή αποδέσμευση στρατηγικών αποθεμάτων) αρκετά γρήγορα κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, άλλα κράτη μέλη επιτρέπουν στον οικείο τομέα φυσικού αερίου να λειτουργεί βάσει των θεμελιωδών δυνάμεων της αγοράς. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μια ήρεμη, βασιζόμενη στην αγορά διαχείριση της κρίσης εφοδιασμού στα κράτη μέλη που επηρεάζονται λιγότερο θα έχει συνολικά ευεργετικό αντίκτυπο στο σύνολο της ΕΕ και της Ενεργειακής Κοινότητας για την αντιμετώπιση των ελλείψεων.

Διάγραμμα 5 — Επισκόπηση του αριθμού των διαφόρων μέτρων που προβλέπονται από τα κράτη μέλη στις εκθέσεις τους αν υποτεθεί 6μηνη διακοπή της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας και όλων των προμηθειών από τη Ρωσία, αντιστοίχως.

Πηγή: Εθνικές εκθέσεις δοκιμών προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων

2.3.1    Αποθήκευση

Η αποθήκευση, όπου είναι διαθέσιμη, είναι ένα βασικό εργαλείο για την εξισορρόπηση προσφοράς-ζήτησης σε όλα τα κράτη μέλη και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας[22]. Από τις αρχές Οκτωβρίου, τα επίπεδα πλήρωσης αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην ΕΕ ήταν πολύ υψηλά, σε ποσοστό περίπου 90%. Μόνο δύο κράτη μέλη (Ουγγαρία και Πορτογαλία) είχαν επίπεδα αποθήκευσης κάτω του 80% αλλά, λόγω της μεγάλης δυναμικότητας αποθήκευσης, η Ουγγαρία έχει ήδη άνω του μέσου όρου λόγο πληρότητας προς ζήτηση.

Διάγραμμα 6 — Επίπεδα αποθήκευσης (%) ανά κράτος μέλος, πληρότητα αποθήκευσης ως μερίδιο της εγχώριας ζήτησης (%) και δυναμικότητα αποθήκευσης ως μερίδιο της εγχώριας ζήτησης (%), Οκτώβριος 2014[23]

Πηγή: Πλατφόρμα διαφάνειας IGSA της GSE και Eurogas· ανάλυση της Επιτροπής

Ωστόσο, σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία που δόθηκαν στις εθνικές εκθέσεις και την ανάλυση του ENTSOG, μια παρατεταμένη κρίση ή απλώς ένας ψυχρός χειμώνας θα μπορούσαν να αδειάσουν γρήγορα τις αποθήκες και, ως εκ τούτου, να καταστήσουν αναγκαία την προσφυγή σε άλλα μέτρα ασφάλειας του εφοδιασμού, προκειμένου να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός των πελατών.

Κατά την αξιολόγηση των διαφόρων εθνικών σχεδίων για τη χρήση των αποθεμάτων, πρέπει να γίνουν ορισμένες σημαντικές παρατηρήσεις. Πρώτον, υπάρχει ελάχιστο έως κανένα περιθώριο να αυξηθεί η φυσική δυναμικότητα αποθήκευσης σε βραχυπρόθεσμη βάση. Δεύτερον, όπου οι χώρες βασίζονται σε βραχυπρόθεσμη αύξηση των ρυθμών απόληψης — αν δεν ληφθούν μέτρα στη συνέχεια για να αποφευχθεί η εκκένωση των αποθηκών υπερβολικά γρήγορα –, οι χώρες αυτές θα έχουν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες αργότερα, σε περίπτωση που θα διαρκέσει η διακοπή, μεταξύ άλλων να μειωθούν σημαντικά οι ρυθμοί απόληψης σε χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης.

Η πλήρωση των αποθηκών πέραν των συνήθων επιπέδων πλήρωσης και η διασφάλιση ότι ο ρυθμός απόληψης λαμβάνει υπόψη την πιθανότητα μιας παρατεταμένης χειμερινής περιόδου μπορεί να αποδειχθούν σημαντικά προπαρασκευαστικά μέτρα στα κράτη μέλη που είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε περίπτωση κρίσης. Η αποθήκευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξασφαλιστούν προμήθειες με τρόπους κατά το μάλλον ή ήττον βασιζόμενους στην αγορά. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή προληπτικά μέτρα για να κατοχυρώσουν την ασφάλεια εφοδιασμού, με τη μορφή υποχρεώσεων αποθήκευσης συνδεδεμένων με την προσφορά (π.χ. Βουλγαρία, Δανία, Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Ισπανία) και στρατηγικών αποθεμάτων (π.χ. Ουγγαρία). Επιπλέον, ορισμένα εθνικά σχέδια, όπως της Ουγγαρίας, προβλέπουν μέτρα τα οποία καθιστούν πιο ελκυστική την πλήρωση των αποθηκών μέσω της μείωσης των τιμολογίων μεταφοράς, τα οποία αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό των δαπανών αποθήκευσης. Ειδική μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί ώστε η απολύτως νόμιμη δραστηριότητα της διευκόλυνσης της πλήρωσης των χώρων αποθήκευσης – χρησιμοποιώντας συχνά εισαγόμενο αέριο — να μην αποβεί (σαφώς) εις βάρος των διασυνοριακών συναλλαγών που αποσκοπούν στην παράδοση αερίου εκτός της χώρας.

2.3.2    Αντικατάσταση των ελλειπουσών ποσοτήτων με αύξηση της εγχώριας παραγωγής ή αγορά περισσότερου αερίου από άλλη πηγή

Ένας προφανής τρόπος για την αντικατάσταση των ελλειπουσών ποσοτήτων φυσικού αερίου από μια πηγή είναι η εισαγωγή από άλλη πηγή ή η αύξηση της εγχώριας παραγωγής.

Γενικά, υπάρχει ελάχιστο έως κανένα περιθώριο για αύξηση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου της ΕΕ, ώστε να έχει σημαντικό αντίκτυπο βραχυπρόθεσμα, ιδίως λόγω τεχνικών περιορισμών των συστημάτων.

Όσον αφορά τις εισαγωγές, το περιθώριο για συμπληρωματικές παραδόσεις μέσω σωληναγωγών από τη Βόρεια Αφρική είναι σήμερα περιορισμένο, και η νορβηγική παραγωγή πλησιάζει την πλήρη δυναμικότητά της. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) αποτελεί σαφώς την εισαγωγική πηγή με το μεγαλύτερο δυναμικό, δεδομένου ότι οι τερματικοί σταθμοί ΥΦΑ στην ΕΕ έχουν επαρκή δυναμικότητα που επιτρέπει την υποδοχή νέων ποσοτήτων ΥΦΑ[24]. Με γνώμονα τα εμπορεύσιμα προϊόντα, η παγκόσμια αγορά ΥΦΑ άμεσης παράδοσης είναι αρκετά μεγάλη για να παράσχει πρόσθετες ποσότητες και το ίδιο ισχύει για τον τομέα της ναυτιλίας. Επιπλέον, οι πρόσφατες μειώσεις στις τιμές ΥΦΑ της Ασίας έχουν καταστήσει το ΥΦΑ οικονομικότερη εναλλακτική λύση για την ΕΕ. Ωστόσο, δεδομένου ότι σε περιόδους διαταραχών και ελλείψεων η τιμή του ΥΦΑ θα αυξηθεί, η απόκτηση φορτίων άμεσης παράδοσης μπορεί να είναι δαπανηρή[25]. Επιπλέον, μπορεί να απαιτείται τουλάχιστον μία εβδομάδα για να καταλήξει ένα φορτίο στην πληττόμενη από κρίση περιοχής.

2.3.3    Αξιοποίηση της πλευράς της ζήτησης

Η μείωση των αναγκών για φυσικό αέριο θα αμβλύνει τις επιπτώσεις μιας διαταραχής. Ως γενική παρατήρηση, η μεγάλη πλειονότητα των εθνικών εκθέσεων — ιδίως στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο — δεν έχει εκτιμήσει τις επιπτώσεις της πιθανής μείωσης της ζήτησης (από τους βιομηχανικούς πελάτες ή, ενδεχομένως, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο) που θα προκύψει από αυξήσεις των τιμών σε περίπτωση διαταραχής του εφοδιασμού. Η ζήτηση με υψηλή ελαστικότητα τιμών — που εκτιμάται ότι κυμαίνεται σε 10% — είναι πιθανό να εγκαταλείψει την αγορά, πρώτα μέσω της διακοπής λειτουργίας μονάδων για οικονομικούς λόγους ή μέσω της στροφής, σε περίπτωση που είναι οικονομικότερη, σε εναλλακτικά καύσιμα (βιομάζα ή πετρέλαιο). Μέτρα σχετικά με την πλευρά της ζήτησης που βασίζονται στην αγορά και λειτουργούν βάσει κινήτρων έχουν αναφερθεί μόνο σε πολύ λίγες εθνικές εκθέσεις δοκιμών προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και δεν υπάρχει εμπειρία εφαρμογής τους στις περισσότερο επηρεαζόμενες χώρες.

Το έσχατο εργαλείο από την πλευρά της ζήτησης στα χέρια των αρχών – που όλες τους είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν και υπό το πρίσμα των διατάξεων του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού με φυσικό αέριο — είναι η περικοπή ποσοτήτων σύμφωνα με προκαθορισμένη αλληλουχία ομάδων χρηστών. Τα σχέδια αυτά συνήθως αρχίζουν με τους πιο ευέλικτους βιομηχανικούς χρήστες και τελειώνουν με τους προστατευόμενους πελάτες, κυρίως τα νοικοκυριά. Όσον αφορά αυτή την περικοπή από την πλευρά της ζήτησης, η Επιτροπή επισημαίνει ότι πολλά σχέδια δεν προσδιορίζουν ποσοτικά, ούτε εξειδικεύουν επακριβώς, τις επιπτώσεις των προβλεπόμενων μέτρων περικοπής στις μεμονωμένες ομάδες πελατών, με αποτέλεσμα κάποια έλλειψη σαφήνειας ως προς την ακριβή έκταση των πιθανών συνεπειών μιας διαταραχής για τις διάφορες ομάδες πελατών.[26]

2.3.4    Αλλαγή καυσίμων

Τα συστήματα τηλεθέρμανσης σε πολλά επηρεαζόμενα κράτη μέλη λειτουργούν κυρίως με φυσικό αέριο. Επιπλέον, το μερίδιο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο ανερχόταν τουλάχιστον σε 25% το 2012 για την Κροατία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, τη Λετονία και τη Λιθουανία.[27] Η αύξηση των τιμών του αερίου μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή αλλαγή καυσίμου υπαγορευόμενη από οικονομικές εκτιμήσεις σε κατάσταση κρίσης. Επιπλέον, τα εθνικά σχέδια όλων των χωρών που αντιμετωπίζουν πιθανή διακοπή του εφοδιασμού προβλέπουν τη δυνατότητα να επιβάλουν αναγκαστική αλλαγή καυσίμου. Σύμφωνα με τα μέτρα αυτά, οι χρήστες που έχουν δυνατότητες διπλού καυσίμου υποχρεούνται γενικά να αλλάξουν. Τα κράτη μέλη έχουν αναφέρει υποχρεώσεις για επιτόπια αποθήκευση εναλλακτικών καυσίμων (όπως βιομάζα ή πετρέλαιο) για ένα δεδομένο — σχετικά σύντομο — αριθμό ημερών[28]. Σε γενικές γραμμές, δεν αναμένονταν από τα κράτη μέλη σοβαρά προβλήματα επιμελητείας ή εφοδιασμού όσον αφορά την προετοιμασία για αλλαγή καυσίμου εντός των εθνικών υποχρεωτικών προθεσμιών εφοδιασμού. Ωστόσο, μεγάλες περίοδοι διαταραχών και αντίστοιχη διάρκεια αλλαγής καυσίμων δεν έχουν δοκιμαστεί στην πράξη. Όπου απαιτείται, τα στρατηγικά πετρελαϊκά αποθέματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμο σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και μονάδων κεντρικής θέρμανσης σύμφωνα με τη νομοθεσία[29].

Η Επιτροπή σημειώνει ότι σε ορισμένες χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας μπορεί να ανακύψουν δυσκολίες λόγω έλλειψης αποθεμάτων πετρελαίου και άνθρακα που προορίζονται αποκλειστικά για θέρμανση. Για παράδειγμα, στη Σερβία ή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, παρόλο που το ένα τρίτο των εγκαταστάσεων τηλεθέρμανσης είναι ικανό να αλλάζει καύσιμο από αέριο σε πετρέλαιο, τα πετρελαϊκά αποθέματα θα εξαντληθούν σύντομα. Επίσης, στην περίπτωση της Μολδαβίας, η αλλαγή από αέριο σε άνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να μην είναι απολύτως δυνατή όταν η αποθήκευση του άνθρακα δεν εξασφαλίζεται εγκαίρως.

Διάφορες εθνικές εκθέσεις αναφέρουν τη δυνατότητα στροφής από την κατανάλωση φυσικού αερίου, ιδίως για θέρμανση, στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, μεταξύ άλλων με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αειφόρου βιομάζας τοπικής παραγωγής, αντλιών θερμότητας, κ.λπ.) και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων αποθήκευσης θερμότητας στα συστήματα τηλεθέρμανσης. Ενώ η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να αποτελέσει σε σημαντικό βαθμό αποτελεσματικό μέτρο για την άμβλυνση των ελλείψεων φυσικού αερίου, πρέπει να εξετασθεί με προσοχή π.χ. ο ρόλος των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο στην εξασφάλιση εφεδρειών και εξισορρόπησης του συστήματος, και τα όρια του δικτύου όσον αφορά την αντιμετώπιση εξαιρετικά υψηλής ζήτησης που διαρκεί χρονικά[30]. Οι συζητήσεις μεταξύ των χωρών της Βαλτικής και της Φινλανδίας, καθώς και μεταξύ άλλων χωρών, όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία, κινούνται προς την κατεύθυνση της συνεργασίας και ως ένα βαθμό της από κοινού συνεκτίμησης της αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο τομέων. Γενικά, ωστόσο, οι εθνικές εκθέσεις και η αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΔΔΣΜ-ΗΕ), με βάση τα βέλτιστα διαθέσιμα δεδομένα, δεν παρέχουν την αναγκαία πλήρη εικόνα των δευτερογενών επιπτώσεων μιας διαταραχής στην παροχή αερίου επί του τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

2.3.4    Χρονοδιάγραμμα μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά

Το κατωτέρω διάγραμμα 7 εμφανίζει ανάλυση της Επιτροπής για το δυνητικό χρονοδιάγραμμα εισαγωγής μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά στη διάρκεια της 6μηνης περιόδου πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία. Ορισμένες από τις διαφορές — πέραν των διαφορών στα επίπεδα έκθεσης στον κίνδυνο — ενδέχεται επίσης να οφείλονται σε αποφάσεις των κρατών μελών σε επίπεδο πολιτικής όσον αφορά την προσέγγιση της κρίσης εφοδιασμού. Ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Τσεχική Δημοκρατία και η Γερμανία, τα οποία με βάση υπολογισμούς που στηρίζονται στο «σενάριο συνεργασίας» του ENTSOG είναι πιθανό να επηρεαστούν σε μικρότερο βαθμό, μόνο κατά τη διάρκεια ενός κύματος ψύχους, αναφέρουν τη λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά σε πολύ πρώιμο στάδιο προληπτικά, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός των προστατευόμενων πελατών. Άλλες διαφορές καθίστανται αντιληπτές με την πρώιμη λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά, π.χ. στην Ελλάδα και την Κροατία σε σύγκριση με μια προφανή έμφαση σε μέτρα βασισμένα στην αγορά από την πλευρά π.χ. της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Επιπλέον, από τη διασταύρωση των ανωτέρω εθνικών αναλύσεων με τους χάρτες ENTSOG των περιοχών και επιπέδων επηρεασμού σε μια κρίση εφοδιασμού, μπορεί να παρατηρηθεί ότι, σύμφωνα με το σενάριο συνεργασίας, η λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει περιθώριο για βελτίωση της συνολικής κατάστασης με βάση στενότερο συντονισμό.

Διάγραμμα 7 — Διάγραμμα του χρόνου λήψης εθνικών μέτρων

Πηγή: Εθνικές εκθέσεις, ανάλυση της Επιτροπής

3.       Συμπεράσματα

3.1 Αξιολόγηση των μέτρων που έλαβαν τα κράτη μέλη

Μια παρατεταμένη διακοπή του εφοδιασμού στην όδευση μεταφοράς αερίου της Ουκρανίας και, κατά μείζονα λόγο, του συνόλου του εφοδιασμού με ρωσικό φυσικό αέριο στην ΕΕ, θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ΕΕ, ενώ περισσότερο θα πληγούν τα ανατολικά κράτη μέλη της ΕΕ και οι χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας.

Οι εθνικές εκθέσεις αποκαλύπτουν δύο κύριες αδυναμίες της βραχυπρόθεσμης ασφάλειας εφοδιασμού της ΕΕ. Πρώτον, πολλά έργα υποδομής που ξεκίνησαν με τον ρητό στόχο να βελτιώσουν την ασφάλεια εφοδιασμού μετά την ενεργειακή κρίση του 2009 δεν έχουν ακόμη τεθεί (πλήρως) σε επιχειρησιακή λειτουργία, εξαιτίας ποικίλων λόγων που κυμαίνονται από την έλλειψη πολιτικής στήριξης μέχρι την ανεπαρκή διαχείριση των έργων και την έλλειψη διασυνοριακής συνεργασίας[31]. Δεύτερον, πολλές από τις εθνικές στρατηγικές ασφάλειας εφοδιασμού είναι είτε μονομερούς χαρακτήρα είτε ανεπαρκώς συντονισμένες ή ακόμη χαρακτηρίζονται από ανεπαρκή συνεργασία. Συνολικά, αυτό οδηγεί σε ένα επίπεδο απόδοσης που δεν είναι το καλύτερο όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού σε φυσικό αέριο στην Ένωση, όπως θα αναλυθεί λεπτομερέστερα παρακάτω.

Από την ανάλυση του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ENTSOG) προκύπτει ότι η συνεργασία που βασίζεται στη βέλτιστη χρήση της υποδομής και τη σχετική κατανομή του βάρους εξασφαλίζει τον εφοδιασμό προστατευόμενων πελατών στα κράτη μέλη και συμβαλλομένων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας, καθώς και σημαντικές εξαγωγές προς την Ουκρανία[32]. Ωστόσο, εκτός από τη βελτιστοποίηση των εγχώριων και των διασυνοριακών ροών φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη στα κράτη της Βαλτικής, η Φινλανδία, καθώς και στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας θα πρέπει να εφαρμόσουν ένα ευρύ φάσμα πρόσθετων μέτρων για να διασφαλιστεί ότι η ποσότητα μη παραδοθέντος ή ελλείποντος φυσικού αερίου σε μη προστατευόμενους πελάτες περιορίζεται στο ελάχιστο. Δεδομένου ότι ο πρόσθετος εφοδιασμός αερίου από ενδεχόμενη εθνική παραγωγή, εξωτερικές πηγές ή αποθήκευση έχει ήδη ληφθεί υπόψη στο μοντέλο του ENTSOG, το πλέον πιθανό επόμενο μέτρο, επιπλέον άλλου είδους μέτρων από πλευράς ζήτησης, είναι η αλλαγή καυσίμου λόγω τιμής ή υποχρεωτικώς. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Φινλανδία, η οποία εκ πρώτης όψεως μπορεί να είναι το πιο ευάλωτο κράτος μέλος με έως και 100% μη παραδιδόμενες ή ελλείπουσες ποσότητες φυσικού αερίου στην υποθετική εκδοχή διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία για ένα εξάμηνο. Ωστόσο, πρώτον, το μερίδιο των προστατευόμενων πελατών που τροφοδοτούνται με φυσικό αέριο είναι ελάχιστο. Επιπλέον, λόγω του μηχανισμού υποχρέωσης αλλαγής καυσίμου και των υψηλών υποχρεώσεων αποθήκευσης εναλλακτικών καυσίμων, η χώρα θα μπορούσε, με μια ορθώς ασκούμενη επιμελητεία, πιθανότατα να αντικαταστήσει όλες τις ποσότητες φυσικού αερίου χωρίς να χρειαστεί περικοπή της ζήτησης. Τα πλέον θιγόμενα κράτη μέλη της Βαλτικής, της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθώς και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας[33] είναι ωστόσο πολύ πιθανό να υποχρεωθούν να προβούν σε περικοπή εξυπηρέτησης των μη προστατευόμενων πελατών, ιδίως προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου.

Όλες οι εθνικές εκθέσεις περιέχουν μέτρα για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης διαταραχής του εφοδιασμού. Η αλληλουχία των μέτρων αυτών είναι σημαντική, και είναι ζωτικής σημασίας να λειτουργεί η αγορά για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα. Όταν η αγορά λειτουργεί, οι ενδείξεις τιμών θα προσελκύσουν νέες παραδόσεις φυσικού αερίου, κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου, στην ΕΕ και εντός της ΕΕ στις χώρες εκείνες με τη μεγαλύτερη έλλειψη, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει η απαιτούμενη υποδομή. Οι ενδείξεις των τιμών θα προωθήσουν την εμπορική χρήση των αποθεμάτων ως μέσου για τη διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, και την παροχή κινήτρων για τη μείωση της ζήτησης και την αλλαγή καυσίμου που κατευθύνεται από οικονομικές εκτιμήσεις. Τα κράτη μέλη δεν πρέπει να παρεμποδίζουν τη διασυνοριακή ροή φυσικού αερίου. Η αύξηση της τιμής δεν συνιστά κρίση εφοδιασμού ούτε αιτιολογία παρέμβασης στην αγορά υπό το πρόσχημα της ασφάλειας εφοδιασμού.

Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν απαλλάσσει τα ευάλωτα κράτη μέλη από την υποχρέωση σχεδιασμού και ορθής ιεράρχησης των μέτρων στα οποία θα κατέφευγαν για ανάπτυξη ετοιμότητας και αντίδραση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Οι ευάλωτες χώρες πρέπει και αυτές, να διερευνήσουν αγοραστρεφή μέτρα κατά πρώτον και πλήρως, σε περίπτωση όμως που αυτά δεν επαρκούν, ενδέχεται να πρέπει να εφαρμοσθούν και μη αγοραστρεφή μέτρα, όταν κηρύσσεται κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Σε περίπτωση που πρέπει να εφαρμοστούν μη αγοραστρεφή μέτρα , είναι πολύ σημαντικό να εφαρμόζονται τα λιγότερο στρεβλωτικά και τα πιο αναλογικά μέτρα πριν από τα πιο δραστικά, και αυτό λαμβάνοντας δεόντως υπόψη το αποτέλεσμα του μέτρου σε διασυνοριακό επίπεδο.

3.2  Ανάγκη αυξημένης συνεργασίας και ανταγωνισμού

Όπως αναφέρθηκε, σε γενικές γραμμές, κατά τον σχεδιασμό στρατηγικών ασφάλειας εφοδιασμού, οι εθνικές εκθέσεις είναι προσανατολισμένες περισσότερο προς εθνικές προσεγγίσεις ενώ εξετάζουν λιγότερο την περιφερειακή διάσταση. Έτσι, πολλά κράτη μέλη, στις εθνικές εκθέσεις τους, έχουν προβεί σε παραδοχές σχετικά με την έλλειψη βεβαιότητας των παραδόσεων από ορισμένα σύνορα, που τους οδηγούν επίσης σε παραδοχές σχετικά με απουσία εξαγωγών, γεγονός που αποδυναμώνει την ασφάλεια εφοδιασμού σε ευρύτερη περιφερειακή και ενωσιακή κλίμακα. Ως εκ τούτου, η συνεργασία είναι καίριας σημασίας, δεδομένου ότι, για παράδειγμα, στην περιοχή της Βαλτικής, η θέση της εγκατάστασης αποθήκευσης στο Inčukalns  είναι τόσο ζωτική ώστε, αν η Εσθονία δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτήν, τα αποθέματά της σε φυσικό αέριο θα εξαντλούνταν εντός πέντε ημερών ακόμη και για να εφοδιάσει μόνο τους προστατευόμενους πελάτες της.

Η έλλειψη συντονισμού αντικατοπτρίζεται σε ορισμένες διαφορές που παρουσιάζουν τα μέτρα όπως τα δηλώνουν διάφορα, συχνά όμορα, κράτη μέλη. Οι διαφορές αυτές περιλαμβάνουν είτε ένταξη σε διάφορα σχέδια των ίδιων αυξημένων δυναμικοτήτων εξωτερικών προμηθευτών είτε διαφορετικές παραδοχές ροών μέσω κοινόχρηστων γραμμών διασύνδεσης. Το γεγονός αυτό προαναγγέλλει ανεπαρκή αποτελέσματα, ιδίως σε κατάσταση κρίσης, όπου οι αγορές υφίστανται πιέσεις, και μπορεί να οδηγήσει σε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας. Μολονότι είναι σαφές ότι υπήρξε κάποιος συντονισμός πριν από την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων και έχει περαιτέρω ενισχυθεί με νέες συζητήσεις, από συγκριτική ανάλυση των εκθέσεων προκύπτει ότι υπάρχει ακόμα περιθώριο και ανάγκη για στενότερη διασυνοριακή συνεργασία προκειμένου να εξασφαλιστούν, ως βασικός στόχος, ρεαλιστικές παραδοχές όσον αφορά τις αναμενόμενες ροές φυσικού αερίου στα σημεία διασύνδεσης.

Με βάση τα ανωτέρω, είναι προφανές ότι η διασυνοριακή συνεργασία πρέπει να επεκταθεί πέρα από τον απλό διασυνοριακό έλεγχο της συμβατότητας εθνικών μέτρων και να συμπεριλάβει τον καθορισμό διασυνοριακών συνεργιών και την επίτευξη συμφωνίας σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής μέτρων αλληλεγγύης. Μια τέτοια προσέγγιση θα είχε ουσιαστικά ως αποτέλεσμα την αύξηση της αποδοτικότητας, όχι μόνο από οικονομικής πλευράς αλλά και από πλευράς κατοχύρωσης πολύ βραχυπρόθεσμα της ασφάλειας εφοδιασμού με φυσικό αέριο.

Υπάρχουν παραδείγματα τέτοιας συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών τα οποία η Επιτροπή χαιρετίζει ως ένα αποτελεσματικό πρώτο βήμα για τη βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασμού σε περιφερειακό επίπεδο. Ένα παράδειγμα είναι η προβλεπόμενη συμφωνία μεταξύ Εσθονίας και Λιθουανίας, βάσει της οποίας οι προστατευόμενοι πελάτες αμφοτέρων των χωρών θα εξυπηρετούνται πριν από τους μη προστατευόμενους πελάτες κάθε χώρας. Άλλο παράδειγμα είναι η διακυβερνητική συμφωνία Ουγγαρίας-Κροατίας για την ασφάλεια εφοδιασμού, η οποία, αν και δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί, αντικατοπτρίζει μια εποικοδομητική προσέγγιση προς τη συνεργασία. Επιπλέον, η συνεργασία μπορεί να εκδηλωθεί με την κοινή χρήση των έργων υποδομής, όπως π.χ. οι χώροι αποθήκευσης, ή με την αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής σε ορισμένα κράτη μέλη, για να μπορούν άλλα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν το αποδεσμευόμενο κατ’ αυτόν τον τρόπο φυσικό αέριο για τον εφοδιασμό των προστατευόμενων πελατών. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εν προκειμένω είναι η εξελισσόμενη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας που προβλέπει την ανταλλαγή φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για τη σταθεροποίηση και των δύο συστημάτων σε περίπτωση σοβαρής ανεπάρκειας.

Μια βελτιωμένη προσέγγιση της συνεργασίας θα απαιτήσει τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ των οικείων μερών για τον καθορισμό των οργανωτικών, εμπορικών και κανονιστικών όρων και προϋποθέσεων συνεργασίας σε περίπτωση κρίσης. Για την οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης, πρέπει να συμφωνηθούν εκ των προτέρων σαφείς κανόνες σε ευρωπαϊκό ή περιφερειακό επίπεδο. Είναι πιθανό να μην επιτευχθούν πλήρως όλες οι πτυχές της ενισχυμένης διασυνοριακής συνεργασίας μέχρι την προσεχή χειμερινή περίοδο. Ωστόσο, λόγω του αυξημένου κινδύνου, τα όμορα κράτη μέλη και οι όμορες χώρες πρέπει αμέσως να ξεκινήσουν αυτή τη διαδικασία ή να ενισχύσουν τις πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ξεκινήσει, προκειμένου να συμφωνήσουν όσον αφορά τις πλέον θεμελιώδεις πληροφορίες, καθώς και τις μεμονωμένες και κοινές δράσεις κατά τη διάρκεια πιθανής κατάστασης κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να διευκολύνει αυτές τις ρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που μπορούν να εφαρμοστούν σε περίπτωση ανάγκης κατά την επόμενη χειμερινή περίοδο, με σκοπό τη σύναψη συμφωνίας σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

Χρειάζονται μορφές συνεργασίας προκειμένου να μετριαστεί το έλλειμμα φυσικού αερίου σε ένα κράτος μέλος, με τη διασφάλιση και τη διευκόλυνση των διασυνοριακών παραδόσεων, ακόμη και αν η ίδια η "δωρήτρια" χώρα κάνει κάποιες θυσίες γι αυτό. Κατά την εφαρμογή της αρχής αυτής, χρειάζεται να αξιοποιηθούν πλήρως ο συντονιστικός ρόλος και οι αρμοδιότητες ασφάλειας εφοδιασμού των διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς (ΔΣΜ), με την υποστήριξη των εθνικών ρυθμιστικών αρχών ενέργειας, ώστε οι ΔΣΜ να έχουν τη δυνατότητα παροχής ροών στη γειτονική χώρα, ακόμη και αν δεν έχουν εξασφαλίσει πλήρη λειτουργία του συστήματος στον τομέα της αρμοδιότητάς τους. Αυτό θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ευκαιρία βελτίωσης της ασφάλειας εφοδιασμού μακροπρόθεσμα μέσω περιφερειακών συμπράξεων.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει στο πλαίσιο αυτό τον ιδιαίτερο ρόλο των κρατών μελών, μέσω του εδάφους των οποίων το φυσικό αέριο ρέει προς περαιτέρω κατάντη αγορές. Όσον αφορά τις παραδόσεις στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, η Γερμανία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Αυστρία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία έχουν όλες ιδιαίτερα σημαντική υποδομή που πρέπει να χρησιμοποιείται με βέλτιστο τρόπο ήδη ως βάση για μια λειτουργούσα εσωτερική αγορά. Επιπλέον, σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ασφάλειας εφοδιασμού, πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί ότι οι συγκεκριμένες χώρες θα συνεχίσουν να επιτρέπουν την κυκλοφορία φυσικού αερίου σε αγορές με σημαντικές ελλείψεις.

Είναι σαφές, ωστόσο, ότι αυτό το είδος συνεργασίας δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Πρέπει να επιτρέπει κατάλληλη κατανομή του κόστους των μέτρων που είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση μιας κρίσης βραχυπρόθεσμα αλλά και μεσομακροπρόθεσμα. Η ιδέα ότι οι καταναλωτές μιας χώρας επιβαρύνονται με το κόστος της ασφάλειας εφοδιασμού και πρέπει κατά συνέπεια, να έχουν υψηλότερα επίπεδα προστασίας, έχει συχνά αποτελέσει εμπόδιο για την ανάπτυξη καθεστώτων συνεργασίας. Τα μέτρα αλληλεγγύης δεν αποτελούν επιχορηγήσεις ή δωρεές αλλά επιχειρησιακά μέτρα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης στα οποία ο δικαιούχος θα οφείλει εν τέλει να συμβάλει. Η αλληλεγγύη που παρέχει κίνητρα για καιροσκοπική συμπεριφορά δεν αποτελεί αλληλεγγύη. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα ήταν σκόπιμο να εξεταστεί η αλληλεγγύη αποκλειστικά σε καθαρά βραχυπρόθεσμο επιχειρηματικό πλαίσιο.

Η ενισχυμένη συνεργασία δεν θα αποφέρει μόνο απτά οφέλη βραχυπρόθεσμα για τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν περισσότερο να εκτεθούν σε έκτακτη ανάγκη κατά την προσεχή χειμερινή περίοδο. Είναι προς το κοινό συμφέρον να καθυστερήσει και να μειωθεί στο ελάχιστο η καθιέρωση πιο εκτεταμένων και ριζικών μέτρων, όπως οι περικοπές της ζήτησης, οι περιορισμοί του εμπορίου ή η αποδέσμευση στρατηγικών αποθεμάτων, δεδομένου ότι τα μέτρα αυτά μπορεί να υπονομεύσουν σε μακροχρόνια βάση την εσωτερική ενεργειακή αγορά. Αυτό με τη σειρά του μπορεί επίσης να κλονίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών (π.χ. στην εμπορική αποθήκευση) και να μειώσει την ελκυστικότητα της ενωσιακής αγοράς για εξωτερικό εφοδιασμό από υφιστάμενες και νέες πηγές. Οι προσεγγίσεις που βασίζονται στην απομόνωση και σε υπόνοιες αντιβαίνουν  προς την αλληλεγγύη που είναι αναγκαία για τη δημιουργία μιας πραγματικής ενεργειακής Ένωσης. Για τον σκοπό αυτό θα χρειαστεί όμως και τα ευάλωτα κράτη μέλη να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφευχθεί μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης αναλαμβάνοντας τις ενέργειες που συζητούνται περαιτέρω στο κεφάλαιο 4.

4.         Συστάσεις

Γενικά, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ αποσκοπεί στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, στην αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, τη διαφοροποίηση των εξωτερικών πηγών εφοδιασμού και την εκμετάλλευση εγχώριων πηγών· όλα αυτά με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασμού στην ΕΕ.  Η παρούσα έκθεση εστιάζει ωστόσο στις συγκεκριμένες συστάσεις που θα εξασφαλίσουν ότι η ΕΕ είναι καλύτερα προετοιμασμένη και σε θέση να αντιμετωπίσει συγκεκριμένο κίνδυνο διακοπής του εφοδιασμού εξ ανατολών την προσεχή χειμερινή περίοδο.

4.1  Συστάσεις άμεσης προτεραιότητας για την επόμενη χειμερινή περίοδο

Η Επιτροπή συγκέντρωσε τις βραχυπρόθεσμες συστάσεις με βάσει τρεις άξονες, i) τη λειτουργία της αγοράς, ii) σαφή καθορισμό πότε η αγορά σταματά να λειτουργεί και πότε χρειάζονται έκτακτα μέτρα και iii)  συντονισμό και συνεργασία τόσο στον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης όσο και σε πιθανές παρεμβάσεις.

i) Λειτουργία της αγοράς βραχυπρόθεσμα

1. Μεγιστοποίηση της δυναμικότητας των γραμμών διασύνδεσης και άρση ή άρνηση επιβολής περιορισμών στο διασυνοριακό εμπόριο

Η δυναμικότητα των γραμμών διασύνδεσης πρέπει να μεγιστοποιηθεί και πρέπει να εξασφαλιστεί ότι η μέγιστη αυτή δυναμικότητα γίνεται διαθέσιμη στην αγορά, π.χ. με την άμεση εφαρμογή αποτελεσματικών διαδικασιών διαχείρισης της συμφόρησης[34] και μηχανισμών κατανομής δυναμικότητας[35]. Ειδικότερα, οι περιορισμοί εξαγωγών μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις σε περίπτωση κρίσης εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Όπως προκύπτει από την ανάλυση του ENTSOG, οι περιορισμοί εξαγωγών ενδέχεται να επιδεινώσουν σοβαρά τη ζημία από μια κρίση φυσικού αερίου στα περισσότερο επηρεαζόμενα κράτη μέλη και να αυξήσουν τον αριθμό των χωρών που θα αντιμετωπίσουν σοβαρές διαταραχές εφοδιασμού. Η Επιτροπή υπενθυμίζει στο πλαίσιο αυτό το άρθρο 11 παράγραφος 5 του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο, σύμφωνα με το οποίο «δεν [πρέπει να] λαμβάνονται μέτρα τα οποία να περιορίζουν αδικαιολόγητα τη ροή του αερίου μέσα στην εσωτερική αγορά» ή που «είναι πιθανό να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την κατάσταση του εφοδιασμού με αέριο σε κάποιο άλλο κράτος μέλος.»

Η Επιτροπή ενθαρρύνει την ταχεία εφαρμογή των κανόνων πρόσβασης τρίτων μερών σε έργα υποδομής (περιλαμβανομένης της αποθήκευσης), ακόμη και σε περιπτώσεις στις οποίες έχουν χορηγηθεί παρεκκλίσεις από την τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια, όπως για παράδειγμα στη Λετονία και την Εσθονία.

2. Βελτιστοποίηση της χρήσης των αποθεμάτων

Η διαφάνεια για τα επίπεδα αποθεμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και η πλατφόρμα Gas Storage Europe (GSE) αποτελεί αξιέπαινη πρωτοβουλία που παρέχει επικαιροποιημένες πληροφορίες για όλα σχεδόν τα αποθέματα της ΕΕ. Η Ρουμανία (ROMGAZ) θα πρέπει να καταβάλει μια τελευταία προσπάθεια να δημοσιεύσει τα στοιχεία για το επίπεδο των αποθεμάτων της[36], μεταξύ άλλων και στην πλατφόρμα GSE.

Οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές διαθέτουν τα μέσα για να παρέχουν οικονομικά κίνητρα στους φορείς της αγοράς, π.χ. μέσω της μείωσης τιμολογίων μεταφοράς για την εισροή αερίου στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης, ώστε να αυξηθούν οι εν λόγω εισροές. Αυτό έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά προσφάτως στην Ουγγαρία και οδήγησε σε σταθερή αύξηση των επιπέδων αποθήκευσης τις τελευταίες εβδομάδες, ακόμη και αν τα επίπεδα αποθήκευσης στην Ουγγαρία παραμένουν χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ[37].

Τα μοντέλα απόληψης στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης κατευθύνονται από οικονομικά κίνητρα και όχι κατ’ ανάγκη από μια στρατηγική ασφάλειας εφοδιασμού, ιδίως εάν οι υποχρεώσεις εφοδιασμού δεν επιβάλλονται ορθά. Είναι δυνατό να παρέχονται οικονομικά κίνητρα που αποτρέπουν τους φορείς της αγοράς από το να καταφεύγουν πολύ γρήγορα στα αποθέματα, όταν μπορούν να αξιοποιηθούν και άλλες πηγές φυσικού αερίου, όπως το ΥΦΑ. Τα εν λόγω κίνητρα, όπως έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί από τον ΔΣΜ της Δανίας, θα μπορούσαν να έχουν τη μορφή εν τέλει, κοινωνικοποιημένων καταβολών σε ιδιοκτήτες φυσικού αερίου που βρίσκεται σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης για να το διατηρήσουν στην αποθήκευση αντί να το αποσύρουν.

Ως έσχατη λύση, σε δεόντως δικαιολογημένες περιστάσεις, σε περίπτωση που τα εν λόγω οικονομικά κίνητρα παραμένουν αναποτελεσματικά, ενδέχεται να εξεταστεί ως αντικίνητρο η καθιέρωση τιμολογίων για απολήψεις από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης, ή ακόμα και η καθαρή επιβολή ανώτατων ορίων ή περιορισμών ανά χρονικά διαστήματα κατά τη χειμερινή περίοδο. Στόχος θα πρέπει να είναι η διασφάλιση πιο συνετούς εκκένωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσης, ιδίως κατά τις περιόδους κατά τις οποίες ασκούνται λιγότερες πιέσεις στις αγορές της ΕΕ. Πρέπει ωστόσο να είναι σαφές ότι οποιαδήποτε τέτοια τιμολόγια ή περιορισμοί εφαρμόζονται κατ’ αναλογία, λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους που ελλοχεύουν για την ασφάλεια εφοδιασμού, και δεν πρέπει να επιδεινώνουν την ασφάλεια εφοδιασμού σε γειτονικές χώρες.

3. Διασφάλιση έγκαιρης υλοποίησης των έργων υποδομής

Η Επιτροπή χαιρετίζει την επικείμενη έναρξη λειτουργίας του τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Klaipeda της Λιθουανίας. Η ύπαρξη αυτής της υποδομής που επιτρέπει τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού έχει ζωτική σημασία τόσο για τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού όσο και για να εξασφαλιστεί ένα πιο ευέλικτο δίκτυο φυσικού αερίου. Ως εκ τούτου, πρέπει να διασφαλιστεί χωρίς καθυστέρηση η θέση σε επιχειρησιακή λειτουργία των έργων που προγραμματίζεται να ολοκληρωθούν κατά τους προσεχείς μήνες. Συγκεκριμένα, όσον αφορά την προσεχή χειμερινή περίοδο, τα έργα αφορούν τη γραμμή διασύνδεσης Σλοβακίας-Ουγγαρίας (1η Ιανουαρίου 2015), και τον τερματικό σταθμό ΥΦΑ στην Πολωνία (1η Φεβρουαρίου 2015), στο Świnoujście.  Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενημερώσουν την Επιτροπή εγκαίρως, διευκρινίζοντας τους λόγους, σε περίπτωση που προκύψουν καθυστερήσεις, με σκοπό να εντοπιστούν από κοινού πιθανά άμεσα μέτρα που θα επέτρεπαν την εξάλειψη ή τουλάχιστον την ελαχιστοποίηση της καθυστέρησης.

ii) Να καθοριστεί σαφώς πότε η αγορά σταματά να λειτουργεί και πότε χρειάζονται έκτακτα μέτρα

4. Να εκπληρωθεί η υποχρέωση για κανόνα εφοδιασμού που προβλέπεται στον κανονισμό για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο

Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν οι προμηθευτές φυσικού αερίου να προετοιμαστούν με υπευθυνότητα για διάφορες καταστάσεις εφοδιασμού που θα μπορούσαν να προκύψουν τον επόμενο χειμώνα. Κατοχύρωση της ασφάλειας εφοδιασμού σημαίνει καλή προετοιμασία για ενδεχόμενη διαταραχή - πρόκειται για επιμερισμένη ευθύνη μεταξύ των δημοσίων αρχών και του κλάδου. Ο κανονισμός για την ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο περιέχει κανόνα εφοδιασμού ο οποίος πρέπει να τηρείται, να εφαρμόζεται και να ισχύει στην πράξη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διευκολύνει την πλήρη εφαρμογή όλων των διατάξεων του ανωτέρω κανονισμού. Ωστόσο, εναπόκειται στις αρμόδιες εθνικές αρχές να επιβάλουν την τήρηση της υποχρέωσης για κανόνα εφοδιασμού και να παρακολουθούν κατά πόσο οι προμηθευτές έχουν εξασφαλίσει επαρκείς ποσότητες και ευέλικτες επιλογές για να προμηθεύσουν τους πελάτες τους τον επόμενο χειμώνα με βάση διάφορα σενάρια.

Αν δεν συμβεί αυτό, οι αρμόδιες εθνικές αρχές πρέπει να προβούν σε συστάσεις ή να επιβάλουν, ανάλογα με τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους βάσει της εθνικής νομοθεσίας, την προμήθεια επιπρόσθετων ποσοτήτων φυσικού αερίου ή την πρόβλεψη επιλογών ευελιξίας σε εμπορική βάση. Όπως επισημαίνεται ανωτέρω, η δυνατότητα εισαγωγής πρόσθετου φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι περιορισμένη, και ορισμένα κράτη μέλη έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε εναλλακτικές, μέσω σωληναγωγών, ενεργειακές πηγές πέραν των ρωσικών. Κατά συνέπεια, το υγροποιημένο φυσικό αέριο αποτελεί την εναλλακτική λύση-κλειδί για να αυξηθεί ο εφοδιασμός σε περίπτωση σοβαρών ελλείψεων. Ωστόσο, λόγω εμπορικών και επιχειρησιακών προβληματισμών, η ταχεία προμήθεια φορτίων ΥΦΑ άμεσης παράδοσης σε περίοδο κρίσης μπορεί να είναι αφενός δαπανηρή και αφετέρου χρονοβόρα. Ως εκ τούτου, με πρόσθετο όγκο αποθηκευμένου φυσικού αερίου ή κάποιας μορφής «ασφάλιση ΥΦΑ», π.χ. με τη μορφή προαίρεσης αγοράς ΥΦΑ, μπορεί να μειωθεί σε μεγάλο βαθμό η έκθεση της συντεχνίας, με αντιστάθμιση και των τιμών και του επιχειρησιακού κινδύνου.

Θα μπορούσαν επίσης να εξεταστούν δυνατότητες πραγματοποίησης αγορών ΥΦΑ από πρωταγωνιστές της αγοράς σε στιγμές σοβαρών διαταραχών εφοδιασμού κατά τρόπο που να μην επιδεινώνεται περαιτέρω σημαντικά η οικονομική κατάσταση μιας δεδομένης χώρας, ενώ παράλληλα δεν αναιρείται η αρχή της λειτουργίας των δυνάμεων της αγοράς. Τέτοιες σαφώς οριοθετημένες, ειδικές συμφωνίες συνεργασίας θα μπορούσαν να προβλεφθούν με άλλους σημαντικούς εισαγωγείς ΥΦΑ, όπως η Ιαπωνία.

5. Για χώρες με κανόνα αυξημένου εφοδιασμού, να εφαρμοστούν μέτρα προσωρινής μείωσής του σε περίπτωση περιφερειακής ή ενωσιακής έκτακτης ανάγκης

Ο κανονισμός για την ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο θεσπίζει την υποχρέωση για τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν τον εφοδιασμό των προστατευόμενων πελατών υπό ορισμένες συνθήκες ζήτησης. Ωστόσο, υποχρεώνει ταυτόχρονα τα κράτη μέλη να προσδιορίζουν με ποιον τρόπο επιβάλλεται στις επιχειρήσεις φυσικού αερίου οποιοσδήποτε κανόνας για αυξημένο εφοδιασμό ή οποιαδήποτε πρόσθετη υποχρέωση, πέραν εκείνων που μπορούν να μειωθούν προσωρινά λόγω συνθηκών ζήτησης, με πνεύμα αλληλεγγύης, σε περίπτωση ενωσιακής ή περιφερειακής έκτακτης ανάγκης. Οποιαδήποτε τέτοια προσωρινή μείωση θα μπορούσε να ελευθερώσει ορισμένες ποσότητες φυσικού αερίου, οι οποίες ειδάλλως δεν θα χρησιμοποιούνταν κατ’ ανάγκη, ώστε να αυξηθεί η ρευστότητα στην αγορά και, ενδεχομένως, να μετριασθούν οι ελλείψεις φυσικού αερίου σε άλλες περιοχές. Από την ανάλυση των προληπτικών σχεδίων δράσης και των σχεδίων έκτακτης ανάγκης[38] προκύπτει ότι ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη θεσπίσει λεπτομερείς διατάξεις για την εφαρμογή της μείωσης αυτής. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με όσα κράτη μέλη δεν χρειάζεται να συμφωνήσουν για τα ενδεδειγμένα μέτρα.

6. Να μεγιστοποιηθούν οι δυνατότητες αλλαγής καυσίμου και να διασφαλιστεί επιχειρησιακή εφαρμογή

Οι δυνατότητες αλλαγής καυσίμων αποτελούν καίριο στοιχείο για την πρόληψη και επιτυχή αντιμετώπιση διαταραχών του εφοδιασμού. Ενώ η Φινλανδία για παράδειγμα εξαρτάται πλήρως από το ρωσικό φυσικό αέριο και δεν μπορεί να προμηθεύεται φυσικό αέριο από άλλες πηγές, έλαβε μέτρα για να εξασφαλίσει πολύ ευρεία υποχρέωση για την αλλαγή καυσίμου η οποία προσφέρει βιώσιμη εναλλακτική λύση. Από τις εθνικές εκθέσεις προκύπτει ότι οι δυνατότητες αλλαγής καυσίμου διαφέρουν πολύ μεταξύ των κρατών μελών και των συμβαλλόμενων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας. Καθώς τα κράτη μέλη σχεδιάζουν[39] ήδη να καλύψουν το 10% περίπου των οικείων αναγκών θέρμανσης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα σχέδια αυτά πρέπει να προωθηθούν με τη χρήση των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων και να αξιοποιηθεί η πείρα που έχει ήδη αποκτηθεί. Οι εθνικές αρμόδιες αρχές θα πρέπει να μεριμνήσουν ώστε να λαμβάνονται τα πάσης φύσεως διοικητικά και επιχειρησιακά μέτρα που θα διευκολύνουν την ευρείας κλίμακας αντικατάσταση καυσίμου, ιδίως στα συστήματα τηλεθέρμανσης, συμπεριλαμβανομένης της δοκιμής των εγκαταστάσεων, ώστε να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική αλλαγή καυσίμου. Δεδομένου ότι επί του παρόντος αυτό αφορά σε μεγάλο βαθμό το πετρέλαιο, είναι ζωτικής σημασίας να εξασφαλιστεί ο προγραμματισμός για το μέλλον των πτυχών επιμελητείας μιας τέτοιας μαζικής (πιθανώς παρατεταμένης) αλλαγής, καθώς και της ενδεχόμενης χρήσης στρατηγικών πετρελαϊκών αποθεμάτων υπό ορισμένες περιστάσεις. Το ίδιο ισχύει για τη στροφή στη βιομάζα.

Στη βιομηχανία, μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας-ηλεκτρισμού (CHP) μπορούν επίσης να τεθούν εκτός λειτουργίας, η δε παραγωγή τους να αντικατασταθεί από λέβητες μόνο θερμότητας τους οποίους οι περισσότεροι βιομηχανικοί σταθμοί CHP διαθέτουν ως εφεδρική δυναμικότητα, με την προϋπόθεση ότι η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από CHP μπορεί να αντικατασταθεί με αντίστοιχη από το δίκτυο ηλεκτροδότησης και ότι η αντικατάσταση αυτή είναι οικονομικώς συμφέρουσα.

7. Να εφαρμοστούν βραχυπρόθεσμα μέτρα ενεργειακής απόδοσης και μετριασμού της ζήτησης

Η επίτευξη αξιοσημείωτης μείωσης της ζήτησης με ενθάρρυνση των χρηστών να χαμηλώνουν τη θερμοκρασία δωματίου ή να λαμβάνουν άλλα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας μπορεί να αποβεί αποτελεσματική για τη μείωση τυχόν κενού προμήθειας. Οι σχετικές δημόσιες εκστρατείες αποδείχθηκαν αποτελεσματικές στην, τουλάχιστον εν μέρει, απορρόφηση αιφνίδιων ελλείψεων εφοδιασμού στον τομέα του ηλεκτρισμού μετά το ατύχημα της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία και την έκρηξη του Η/Σ Βασιλικού στην Κύπρο. Στα ήδη διαθέσιμα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν γρήγορα με χαμηλό αρχικό επενδυτικό κόστος συγκαταλέγονται π.χ. η πρόληψη ρευμάτων αέρος, η τοποθέτηση ανακλαστικών πανό στα σώματα θέρμανσης και η θερμομόνωση σωληνώσεων. Τα μέτρα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν με διάφορα μέσα, μεταξύ των οποίων είναι και οι υποχρεώσεις των παρόχων σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση. Στη βιομηχανία, η ζήτηση ενέργειας μπορεί να βελτιστοποιηθεί βραχυπρόθεσμα με την καθιέρωση ενεργειακών ελέγχων και την εφαρμογή συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης.

8. Να διευκρινιστεί ο ρόλος των ΔΣΜ σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και να υπάρξει βεβαιότητα ότι ο ρόλος αυτός έχει γίνει πλήρως κατανοητός από τους ΔΣΜ

Πρέπει να εξεταστεί εάν θα χρειασθεί να αναλάβουν οι ΔΣΜ πρόσθετες αρμοδιότητες, υπό την εποπτεία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, ώστε οι ΔΣΜ να μπορέσουν να προχωρήσουν πέραν της απλής δικτυοκεντρικής παρακολούθησης του ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης, και να αναλάβουν ευρύτερες δράσεις πρόληψης ή ανταπόκρισης, ώστε να κατοχυρωθεί επιχειρησιακή ασφάλεια εφοδιασμού. Στις δράσεις αυτές θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμμετάσχουν ΔΣΜ που διενεργούν αγορές φυσικού αερίου υπό συγκεκριμένες και σαφώς καθορισμένες περιστάσεις, καθώς και ΔΣΜ που συνάπτουν συμβάσεις μεταφοράς στην περιοχή αγοράς τους και, ίσως, συμβάσεις αποθηκευτικής ικανότητας. Ένα τέτοιο σύστημα υπάρχει, για παράδειγμα, στις Κάτω Χώρες, όπου ο ΔΣΜ έχει εντολή να διατηρεί αποθηκευμένο φυσικό αέριο και να το αποδεσμεύει σε περίπτωση που η θερμοκρασία υποχωρήσει κάτω από ορισμένο επίπεδο.

Οι ΔΣΜ που έχουν τέτοιους ρόλους σε εθνικό επίπεδο πρέπει να συντονίζονται αποτελεσματικά σε διασυνοριακό επίπεδο. Πρέπει επιπλέον να υπάρξει απόλυτη βεβαιότητα ότι ο ρόλος των ΔΣΜ είναι επακριβώς οριοθετημένος και περιορίζεται ρητά σε πολύ συγκεκριμένες περιστάσεις αστοχίας της αγοράς. Το λειτούργημα παροχής δημόσιας υπηρεσίας που θα μπορούσε στην προκειμένη περίπτωση να επιβληθεί στους ΔΣΜ δεν θα πρέπει να παραβιάζει το θεμελιώδες χαρακτηριστικό εμπορικού σχεδιασμού της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ ότι οι ΔΣΜ δεν θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη διαπραγμάτευση βασικών εμπορευμάτων ή στην αγορά εφοδιασμού.

iii) Να υπάρξει συντονισμός και συνεργασία τόσο στον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης όσο και σε πιθανές παρεμβάσεις

9. Ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης της περιφερειακής συνεργασίας στην ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο

Κατ’ αρχήν, όλες οι χώρες πρέπει να συντονίζονται στενά και συνεργάζονται με τις γείτονές τους πέραν των συνόρων είτε να δημιουργήσουν συνδέσεις είτε για να εξασφαλίσουν ότι αυτές οι συνδέσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά προς όφελος και των δύο πλευρών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, η συνεργασία αυτή πρέπει να είναι ακόμη ευρύτερη προκειμένου να αντιμετωπισθεί το πιθανό ιδιαίτερο πρόβλημα ασφάλειας εφοδιασμού λόγω έλλειψης φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο θα μπορούσε να αμβλυνθεί με συμφωνία. Επίσης, η περιφερειακή συνεργασία μπορεί επίσης να εστιασθεί στην εξασφάλιση εφοδιασμού των προστατευόμενων πελατών, όπως προβλέπεται μεταξύ της Λιθουανίας και της Εσθονίας. Η περιφερειακή συνεργασία μπορεί επίσης να έχει ως αντικείμενο τη χρήση των αποθεμάτων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Θα μπορούσαν επίσης να εξεταστούν δυνατότητες πραγματοποίησης αγορών ΥΦΑ από πρωταγωνιστές της αγοράς σε στιγμές σοβαρών διαταραχών εφοδιασμού κατά τρόπο που να μην επιδεινώνεται περαιτέρω σημαντικά η οικονομική κατάσταση μιας δεδομένης χώρας, ενώ παράλληλα δεν αναιρείται η αρχή της λειτουργίας των δυνάμεων της αγοράς. Τέτοιες σαφώς οριοθετημένες, ειδικές συμφωνίες συνεργασίας θα μπορούσαν να συνομολογηθούν εντός της ΕΕ αλλά και να προβλεφθούν με άλλους σημαντικούς εισαγωγείς ΥΦΑ, όπως η Ιαπωνία.

10. Ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια

Οι ΔΣΜ και οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές όπως επίσης και τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιδιώξουν το ύψιστο επίπεδο διαφάνειας στις ενέργειες μεταξύ τους, έναντι των εμπλεκόμενων παραγόντων και του ευρέος κοινού. Σε ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο και την εν εξελίξει ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, μέτρα που λαμβάνει μεμονωμένα ένα κράτος μέλος ή χώρα (ή οι πρωταγωνιστές της αγοράς της) έχουν επιπτώσεις σε άλλες αγορές. Σε περίπτωση αυξημένων εντάσεων όπως αυτή που διανύουμε σήμερα, όλες οι δράσεις μπορεί να ερμηνευθούν υπό πολιτικό πρίσμα. Είναι επομένως ζωτικής σημασίας να εξηγούνται οι δράσεις αυτές ώστε να διασκεδαστούν οι ανησυχίες και να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη.

11. Συνέχιση του ρόλου παρακολούθησης της Επιτροπής και αξιοποίηση της ομάδας συντονισμού για το αέριο

Η ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο δημιουργήθηκε το 2004[40], αν και ουσιαστικά ενισχύθηκε σημαντικά από τον κανονισμό για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Κατά τα τελευταία έτη έχει καταστεί πολύτιμη βάση ανταλλαγής πληροφοριών και συζήτησης σχετικά με την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Αυτό, με τη σειρά του, έχει συμβάλει στην αυξημένη διαφάνεια και την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ όλων των μελών της.

Η Επιτροπή προτίθεται να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την κατάσταση της ασφάλειας εφοδιασμού σε στενή συνεργασία με τις εθνικές αρμόδιες αρχές. Θα συνεχίσει να συγκαλεί τακτικά συνεδριάσεις της ομάδας συντονισμού για το φυσικό αέριο με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων με τα κράτη μέλη και τους εμπλεκόμενους παράγοντες σχετικά με το θέμα αυτό, και θα χρησιμοποιήσει επίσης έκτακτες συνεδριάσεις της ομάδας συντονισμού για το αέριο με σκοπό τη γνωστοποίηση πληροφοριών και τη συζήτηση μέτρων που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση πιθανών ή πραγματικών διαταραχών του εφοδιασμού. Η Επιτροπή θα συντονίζει επίσης τις δράσεις και θα μεριμνήσει για την κήρυξη έκτακτης ανάγκης και για την εφαρμογή μη αγορακεντρικών μέτρων σύμφωνα με τον κανονισμό για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο.

Επιπλέον, επειδή η ανάλυση των επιπτώσεων της διαταραχής εφοδιασμού με φυσικό αέριο στον τομέα του ηλεκτρισμού δεν έχει ακόμη καταλήξει σε οριστικά συμπεράσματα, η ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο θα πρέπει, με τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ENTSOG) και του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ENTSO-E), να παρακολουθεί το ζήτημα ώστε να προσδιορίσει πιθανές δευτερογενείς επενέργειες.

12. Συνεργασία με χώρες εκτός ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τους βασικούς διεθνείς εταίρους στον τομέα της ενέργειας να συμβάλουν στην παρούσα έκθεση, ιδίως με τυχόν παρατηρήσεις ή υποδείξεις όσον αφορά τις δυνατότητες ευελιξίας για συμπληρωματικό εφοδιασμό με φυσικό αέριο. Στους εταίρους αυτούς περιλαμβάνονται τα εκτός ΕΕ μέλη του G7, καθώς και η Νορβηγία, η Ελβετία, η Τουρκία και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ). Η Επιτροπή καλεί περαιτέρω αυτούς τους βασικούς εξωτερικούς ενεργειακούς εταίρους, όπως και εκείνους με δυναμικότητες και δυνατότητες εξαγωγής, καθώς και τους εταίρους που εισάγουν ΥΦΑ, να συνεχίσουν τη συνεργασία που άρχισε με την παρούσα έκθεση, επίσης στο πλαίσιο του G7 και του ΔΟΕ.

4.2       Μεσοπρόθεσμα μέτρα (μέχρι τα τέλη 2015)

13. Σύσταση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων της εσωτερικής αγοράς ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των συμβαλλομένων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας

Η στενότερη συνεργασία των αρχών και η συνεπής εφαρμογή της ενωσιακής νομοθεσίας για την εσωτερική αγορά στα σύνορα μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών και των κρατών μελών της ΕΕ είναι στοιχεία που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τα ελλείμματα της ασφάλειας εφοδιασμού στα συμβαλλόμενα μέρη και τα κράτη μέλη της ΕΕ. Στα θετικά παραδείγματα συγκαταλέγονται οι λύσεις που βρέθηκαν για την αντίστροφη ροή από τη Σλοβακία προς την Ουκρανία. Η συνεπής εφαρμογή της τρίτης νομοθετικής δέσμης για την εσωτερική αγορά αποτελεί θεμέλιο για την περαιτέρω βελτίωση της διασυνοριακής συνεργασίας.

Για να διευκολυνθεί η εν λόγω συνεργασία με επίσημη πράξη, η Επιτροπή θα εκδώσει σύσταση προς τα κράτη μέλη της ΕΕ να συνεργάζονται με τα συμβαλλόμενα μέρη στην εφαρμογή της τρίτης δέσμης μέτρων και σε θέματα ασφάλειας εφοδιασμού. Η Επιτροπή τονίζει, πάντως, ότι σε περίπτωση μη εύρυθμης λειτουργίας των αγορών φυσικού αερίου και μη εφαρμογής της τρίτης δέσμης μέτρων από πλευράς των συμβαλλομένων μερών, οι συστάσεις της ΕΕ δεν θα υποκαταστήσουν τις αναγκαίες διαπραγματεύσεις που πρέπει να διεξαχθούν μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των συμβαλλομένων μερών της περιοχής σχετικά με τον τρόπο χρήσης των κοινών υποδομών και με τους όρους υπό τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση κρίσης.

14. Επίσπευση της θέσης σε λειτουργία και της εκτέλεσης καίριας σημασίας έργων κοινού ενδιαφέροντος ή έργων ενδιαφέροντος της Ενεργειακής Κοινότητας

Θα πρέπει να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να επισπευσθεί η εκτέλεση καίριων έργων υποδομής που θεωρούνται ζωτικής σημασίας από την άποψη της ασφάλειας εφοδιασμού[41] και, ανάλογα με την περίπτωση, να αποφευχθούν περαιτέρω καθυστερήσεις στην εκτέλεσή τους. Σε αυτά περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η γραμμή διασύνδεσης, Ρουμανίας-Βουλγαρίας, η γραμμή διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας, η γραμμή διασύνδεσης Βουλγαρίας-Σερβίας και η γραμμή διασύνδεσης Ρουμανίας-Μολδαβίας, τις οποίες επέλεξε η Επιτροπή με βάση σαφείς και κοντινές ημερομηνίες έναρξης λειτουργίας. Τα έργα αυτά πρέπει να εκτελεσθούν γρήγορα και να ολοκληρωθούν έως τα τέλη του 2015. Η Επιτροπή θα παρακολουθήσει τα εν λόγω έργα και είναι επίσης έτοιμη να διευκολύνει τυχόν εκκρεμείς διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών, προκειμένου να προωθήσει την ταχεία ολοκλήρωση όλων αυτών των έργων.

15. Επαναξιολόγηση των εξαιρέσεων φυσικής αντίστροφης ροής

Οι αντίστροφες ροές επιτρέπουν στα κράτη μέλη να συνδέονται μεταξύ τους πραγματικά ευέλικτα. Συχνά τέτοιες επενδύσεις είναι σχετικά μικρές αλλά έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασμού σε μια ολόκληρη περιφέρεια, όπως αποδεικνύεται από τις επενδύσεις αντίστροφης ροής στον σωληναγωγό Yamal στη γερμανοπολωνική μεθόριο και, πιο πρόσφατα, στα σύνορα Σλοβακίας-Ουκρανίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεργαστούν για να επανεκτιμήσουν εάν έχουν αλλάξει οι συνθήκες με βάση τις οποίες είχαν ζητηθεί εξαιρέσεις για έργα φυσικής αντίστροφης ροής, ιδιαίτερα για λόγους ενισχυμένης ασφάλειας εφοδιασμού, καθώς και για το γεγονός ότι πολλά κράτη μέλη προσφάτως ωφελήθηκαν σημαντικά από τις πρόσθετες επιλογές εμπορίας και εφοδιασμού που προσφέρουν τέτοιες νέες διαδρομές. Αυτό ισχύει ιδίως για τη δυνατότητα αντίστροφης ροής ορισμένων μειζόνων κεντρικών σωληναγωγών φυσικού αερίου που λειτουργούν σήμερα μόνο από την Ανατολή προς τη Δύση (Obergailbach, Waidhaus και η γραμμή διασύνδεσης BBL μεταξύ Κάτω Χωρών και ΗΒ), καθώς και για τη γραμμή διασύνδεσης μεταξύ Αυστρίας και Ουγγαρίας.

16. Αλλαγή καυσίμου μέσω τηλεθέρμανσης και συμπαραγωγής στον οικιστικό/τριτογενή και στον βιομηχανικό τομέα

Τα δίκτυα τηλεθέρμανσης παρέχουν τεχνολογική ευελιξία, διότι μπορούν να λειτουργούν με πολλές και διάφορες πηγές εφοδιασμού. Σε δίκτυα που βασίζονται στο φυσικό αέριο μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά καύσιμα, όπως η βιομάζα, η απορριπτόμενη θερμότητα, η συμπαραγωγή, η ηλιακή και η γεωθερμική ενέργεια, οι αντλίες θερμότητας, τα αστικά απορρίμματα, κ.λπ. Η μετάβαση μπορεί να συντελεσθεί σε 1-2 έτη, ανάλογα με το συγκεκριμένο μέγεθος και την απαιτούμενη δυναμικότητα.

Όπου υπάρχουν ήδη τέτοια συστήματα τηλεθέρμανσης αλλά δεν συνδέουν όλα τα κτίρια στην περιοχή, η επέκταση των εν λόγω συστημάτων, με τα οποία θα αντικατασταθεί η παροχή φυσικού αερίου σε επιμέρους λέβητες αερίου, μπορεί να αποτελέσει οικονομικά αποδοτικό τρόπο για την στροφή προς τοπικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και άλλες πηγές με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Η στροφή βιομηχανικών σταθμών συνδυασμένης παραγωγής θερμότητας-ηλεκτρισμού (CHP) και μεσαίων σταθμών CHP στον τριτογενή τομέα (νοσοκομεία, εμπορικά κέντρα, συγκροτήματα γραφείων) προς τις ανανεώσιμες πηγές εφοδιασμού ή τις πηγές χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να υλοποιηθεί σε 1-2 έτη, ανάλογα με το συγκεκριμένο μέγεθος και την απαιτούμενη δυναμικότητα.

Βιομηχανίες με μεγάλες απαιτήσεις θερμότητας (π.χ. χαρτοπολτού και χαρτιού) που είναι παραγωγοί με αυτοκατανάλωση, βασιζόμενοι σε CHP με φυσικό αέριο ως καύσιμο ή/και λέβητες μόνο θερμότητας, θα μπορούσαν επίσης να επενδύσουν σε ευελιξία αποθήκευσης θερμότητας ή μεταγωγής μεταξύ θέρμανσης βασιζόμενης στο φυσικό αέριο και θέρμανσης βασιζόμενης στον ηλεκτρισμό. Αυτό θα ήταν επικερδές αν ήταν αρκετά ευέλικτο ώστε να υπάρξει όφελος από τις χαμηλές τιμές σε περιόδους πλεονάζουσας ηλεκτροπαραγωγής (από ανανεώσιμες πηγές).

17. Μείωση της ζήτησης θερμότητας στη βιομηχανία και ενεργειακή μετατροπή

Η βιομηχανία και ο τομέα ενεργειακής μετατροπής (παραγωγή, διανομή) έχουν μεγάλες δυνατότητες για μέτρα ενεργειακής απόδοσης που μειώνουν τη ζήτηση με χαμηλό κόστος και βραχύ (κάτω των 2 ετών) χρόνο απόσβεσης, για παράδειγμα με καλύτερη παρακολούθηση και έλεγχο της διεργασίας και προληπτική συντήρηση. Ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων βραχυπρόθεσμης χαμηλού ή μηδενικού κόστους βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης προϋποθέτει επίσπευση της εκτέλεσης ενεργειακών ελέγχων ή εφαρμογής συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης στις ενεργοβόρες βιομηχανίες σύμφωνα με την οδηγία για την ενεργειακή απόδοση.

5.         Επόμενα βήματα

Η εμπειρία από την εφαρμογή του κανονισμού για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο δείχνει σαφή βελτίωση της ασφάλειας του εφοδιασμού της ΕΕ μετά το 2009, αλλά και ότι υπάρχουν περιθώρια ενίσχυσης του κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ. Όπως αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ενεργειακή Ασφάλεια της 28ης Μαΐου 2014, η Επιτροπή θα επανεξετάσει τους υπάρχοντες μηχανισμούς για τη διαφύλαξη της ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού και θα προτείνει να ενισχυθούν, όπου κρίνει αναγκαίο.

Παράλληλα, η Επιτροπή προτίθεται να (συνεχίσει) να συνεργάζεται με συγκεκριμένα (ομάδες) κράτη μέλη για την εξεύρεση λύσεων σε ζητήματα που εντοπίστηκαν ως πιθανοί παράγοντες κινδύνου κατά τη διάρκεια της παρούσας προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων.

Κατά συνέπεια, η Επιτροπή προτίθεται να επιδιώξει τις προαναφερόμενες συστάσεις μέσω δύο χωριστών αξόνων εργασίας. Πρώτον, προτίθεται να καθιερώσει, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) και τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς (ENTSO), μόνιμη παρακολούθηση της εφαρμογής των βραχυπρόθεσμων συστάσεων και, όπου χρειάζεται, την παροχή συνδρομής για να διευκολυνθούν ή να προχωρήσουν τα έργα και ο διάλογος. Επιπλέον, η Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους εμπλεκόμενους παράγοντες ώστε να οριστούν για την ΕΕ οι καίριες επιδιώξεις της ασφάλειας εφοδιασμού με ηλεκτρισμό και φυσικό αέριο τα επόμενα έτη.

[1] Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια», COM/2014/0330 τελικό.

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0330&from=EN

[2] Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 2014, EUCO 79/14 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/ec/143478.pdf

[3] Τα συμβαλλόμενα μέρη είναι η Δημοκρατία της Αλβανίας, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η Δημοκρατία της Μολδαβίας, η Δημοκρατία του Μαυροβουνίου, η Δημοκρατία της Σερβίας, η Ουκρανία και η Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για προσωρινή διοίκηση στο Κοσσυφοπέδιο, σύμφωνα με το ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.  Η Δημοκρατία της Γεωργίας είναι υποψήφια για ένταξη στην Ενεργειακή Κοινότητα.

[4] Οι εθνικές εκθέσεις αντικαταστάθηκαν από μια κοινή έκθεση για τα τρία κράτη της Βαλτικής και τη Φινλανδία.

[5] Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) παρέσχε μια σφαιρική ανάλυση της αγοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ).

[6] Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 994/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Οκτωβρίου 2010, σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο και την κατάργηση της οδηγίας 2004/67/ΕΚ του Συμβουλίου, ΕΕ L 295 της 12.11.2010, σ.1.

[7] Τα ανωτέρω ισοδυναμούν περίπου με το 1-2 % της ετήσιας κατανάλωσης της ΕΕ.

[8] Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω προϋποθέσεις δυστυχώς δεν πληρούνται πάντα στην πραγματικότητα.

[9] Το ΥΦΑ στο μείγμα προσφοράς θα αυξηθεί στην πιο ακραία εκδοχή κατά 130 %, από 24 bcm σε 56 bcm.

[10] Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, σύμφωνα με την ανάλυση του ENTSOG, η αύξηση της δυναμικότητας του σωληναγωγού OPAL (μία από τις προεκτάσεις του αγωγού Nord Stream που εκτείνεται από το Greifswald της Βόρειας Γερμανίας έως το Brandov στα γερμανοτσεχικά σύνορα) στο 100 % από το σημερινό 50 % δεν θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ελλειπουσών ποσοτήτων φυσικού αερίου στα  ανατολικά κράτη μέλη λόγω των υφιστάμενων περιορισμών υποδομής προς τα ανατολικά. Οι επιπτώσεις της αύξησης της δυναμικότητας στο 100% θα περιοριστεί στην αντικατάσταση των ποσοτήτων ΥΦΑ στη Δυτική Ευρώπη.

[11] Στην έκθεσή του στην Επιτροπή, το ENTSOG χαρακτηρίζει τις εν λόγω δύο υποθετικές εξελίξεις ως «βέλτιστη» και «λιγότερο από βέλτιστη».

[12] Στην περίπτωση της Μολδαβίας, η εκδοχή του ENTSOG για παραδόσεις κατά παρέκκλιση, τα εμπορικά και ρυθμιστικά θέματα (αδειοδότησης) εμποδίζουν τη λειτουργία της γραμμής διασύνδεσης Iasi-Ungheni από τη Ρουμανία προς τη Μολδαβία, παρά το γεγονός ότι έχει επίσημα ανοίξει και τεθεί σε τεχνική λειτουργία. Ως εκ τούτου, εκτός εάν το ζήτημα διευθετηθεί και εφόσον υπάρξει διακοπή, θα σημειωθεί 100% έλλειψη φυσικού αερίου στη Μολδαβία.

[13] Mέχρι 100%

[14] Η Πολωνία επηρεάζεται μόνο στην περίπτωση της υποθετικής περίπτωσης της πλήρους διακοπής εφοδιασμού από τη Ρωσία.

[15] Η θέση των δύο αυτών κρατών μελών επηρεάζεται από την υποθετική εξέλιξη της «συνεργασίας» διότι αμφότερα περιβάλλονται από κράτη μέλη με πολύ υψηλή έκθεση σε διακοπή εφοδιασμού, αλλά τα ίδια έχουν υποδομή — αποθήκευση στη Λετονία και τερματικός σταθμός επαναεριοποίησης ΥΦΑ στην Ελλάδα — η οποία τους παρέχει προστασία. Για να μπορούν οι εν λόγω υποδομές να επιμερίζονται τις μεταβολές του οικείου ισοζυγίου προσφοράς-ζήτησης.

[16] Αμφότεροι οι χάρτες απεικονίζουν τις επιπτώσεις, τον Φεβρουάριο, της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού από τη Ρωσία. Τα εθνικά μέτρα που αφορούν π.χ. την ανταπόκριση στη ζήτηση, την υποχρεωτική αλλαγή καυσίμου, κ.λπ. λαμβάνουν το εν λόγω πιθανό έλλειμμα ως σημείο εκκίνησης. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη που φαίνεται να μην διαθέτουν επιλογές όσον αφορά ουσιαστικά την υποδομή δικτύου φυσικού αερίου, όπως στην περίπτωση της Φινλανδίας, μπορούν να προσφύγουν σε άλλα ειδικά εθνικά μέτρα, όπως το περίπλοκο σύστημα υποχρεωτικής αλλαγής καυσίμου που εφαρμόζεται σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και μονάδες παραγωγής θερμότητας με καύση φυσικού αερίου.

[17] Η εν λόγω υποθετική εξέλιξη προβλέπει ειδικότερα δυνατότητα πλήρους αντίστροφης ροής από τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, καθώς και μείωση της τηλεθέρμανσης και της βιομηχανικής κατανάλωσης.

[18] Ο αποκαλούμενος τομέας αγοράς της NetConnect Germany.

[19] Στη Σουηδία, τη Δανία και τη Σλοβακία, για παράδειγμα, το ποσοστό αυτό είναι 56%, 53% και 54%, αντιστοίχως, ενώ στη Φινλανδία είναι 47%. Στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβενία και την Αυστρία, το ποσοστό αυτό κυμαίνεται μεταξύ 14% και 19%.

[20] Στη Σουηδία, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Πολωνία και τη Σλοβακία, άνω του 40% των οικιακών καταναλωτών θερμαίνει την κατοικία του με τηλεθέρμανση. Η τηλεθέρμανση παρέχει θερμότητα για το 10% έως το 40% των καταναλωτών στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία, την Κροατία, τη Ρουμανία και την Τσεχική Δημοκρατία.

[21] Ο κανονισμός για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο καθιέρωσε μια κατηγορία, των λεγόμενων προστατευόμενων πελατών, η οποία περιλαμβάνει τα νοικοκυριά και, εφόσον τα κράτη μέλη αποφασίσουν σχετικά, τις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και τις ΜΜΕ, εντός ορισμένων ορίων, καθώς και τις εγκαταστάσεις τηλεθέρμανσης που δεν έχουν τη δυνατότητα εναλλαγής καυσίμων και παρέχουν θέρμανση σε άλλους προστατευόμενους πελάτες.

[22] ΣΗΜ., η χρήση της αποθήκευσης εν γένει έχει εξεταστεί σε εθνικό πλαίσιο.

[23] Τώρα πλέον, ουσιαστικά μόνο η Gazprom Export και οι διαχειριστές συστημάτων αποθήκευσης της Ρουμανίας δεν αναφέρουν τα επίπεδα αποθήκευσης στον δικτυακό τόπο διαφάνειας AGSI της Gas Storage Europe.

[24] Συνολικά, η δυναμικότητα επαναεριοποίησης στην ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα/έτος, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της συγκεντρώνεται στις ακτές της Μεσογείου και του Ατλαντικού. Κατά συνέπεια, προβλήματα διασύνδεσης περιορίζουν την ικανότητα πολλών επιμέρους τερματικών σταθμών ΥΦΑ να προμηθεύουν κάθε περιοχή όπου σημειώνεται διαταραχή.

[25] Ο ΔΟΕ εκτιμά ότι οι τιμές μπορεί να αυξηθούν έως και κατά 100%.

[26] Αξίζει να αναφερθεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο της Ουκρανίας, το οποίο, για να μειωθεί η εγχώρια ζήτηση, προβλέπει τη θέσπιση νέας νομοθεσίας που απαιτεί περικοπή της κατανάλωσης κατά 20-30%, ως επί το πλείστον με τη μείωση της ζήτησης της τηλεθέρμανσης, των νοικοκυριών και της χημικής βιομηχανίας, και με τη λήψη μέτρων στον δημόσιο τομέα. Μολονότι οι περικοπές αυτές μπορούν να επιβληθούν, οι επιπτώσεις για τους καταναλωτές είναι δύσκολο να προβλεφθούν.

[27] Η χρήση φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή έχει μειωθεί τα τελευταία έτη, ωστόσο, λόγω των χαμηλών ή αρνητικών περιθωρίων κέρδους σε σύγκριση ιδίως με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα.

[28] Κατά κανόνα οι υποχρεώσεις διατήρησης αποθεμάτων είναι περίπου 5 έως 15 ημέρες. Η Φινλανδία αποτελεί αξιοσημείωτη εξαίρεση με υποχρεώσεις αποθεματοποίησης καυσίμων μέχρι και 5 μήνες.

[29] Οδηγία 2009/119/ΕΚ του Συμβουλίου, της 14ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με υποχρέωση διατήρησης ενός ελάχιστου επιπέδου αποθεμάτων αργού πετρελαίου ή/και προϊόντων πετρελαίου από τα κράτη μέλη.

[30] Π.χ. δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό σε ορισμένα κράτη της περιοχής των Βαλκανίων μια εκτεταμένη στροφή στην ηλεκτρική ενέργεια, σε συνδυασμό με τις επενέργειες των πλημμυρών της άνοιξης του 2014 και τη μείωση της προμήθειας αερίου σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς, θα προκαλέσει σοβαρές ελλείψεις εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια. Οι ανησυχίες αυτές δεν έχουν εξετασθεί λεπτομερώς στις εθνικές εκθέσεις.

[31] Πρόκειται συγκεκριμένα για τις γραμμές διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας, Ρουμανίας-Βουλγαρίας, Βουλγαρίας-Σερβίας, Μολδαβίας-Ρουμανίας και Ουγγαρίας-Σλοβακίας, καθώς και το έργο αντίστροφης ροής στη Ρουμανία. Επιπλέον, ορισμένοι αγωγοί διασύνδεσης δεν είναι ακόμη σε θέση να διοχετεύσουν φυσικό αέριο είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση και, ως εκ τούτου, περιορίζεται η γενική ευελιξία του συστήματος.

[32] Οι ελλείψεις εφοδιασμού κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι τόσο μεγάλες ώστε να πλήξουν τους προστατευόμενους πελάτες. Στην υποθετική περίπτωση «απουσίας συνεργασίας», οι προστατευόμενοι πελάτες απειλούνται ιδιαίτερα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ενώ η περικοπή των μη προστατευομένων πελατών ενδέχεται να είναι αισθητά μεγαλύτερη και σε άλλες επηρεαζόμενες χώρες.

[33] Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και Σερβία.

[34] Σύμφωνα με την απόφαση 2012/490/ΕΕ της Επιτροπής περί τροποποίησης του παραρτήματος Ι του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2009

[35] Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 984/2013 της Επιτροπής. Με την επιφύλαξη πολύτιμης πρώιμης εφαρμογής, ο εν λόγω κανονισμός πρέπει να εφαρμοστεί μέχρι την 1η Νοεμβρίου 2015.

[36] Σύμφωνα με το άρθρο 19 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2009 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου.

[37] Ταυτόχρονα, η συμπληρωματική εισροή αερίου στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης, προερχόμενη από αυξημένες εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, είχε ως θλιβερή συνέπεια την αναστολή των εξαγωγών προς την Ουκρανία.

[38] Σύμφωνα με τον κανονισμό για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο, τα κράτη μέλη πρέπει να θεσπίσουν ένα σχέδιο προληπτικής δράσης, για την εξάλειψη ή τον μετριασμό των κινδύνων που εντοπίζονται, και ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης με τα μέτρα για την εξάλειψη ή τον μετριασμό των επιπτώσεων μιας διαταραχής αερίου.

[39] Βλ. Εθνικά σχέδια δράσης για την ανανεώσιμη ενέργεια

[40] Σύμφωνα με την οδηγία 2004/67/ΕΚ

[41] Βλ. έργα που απαριθμούνται ειδικά στην ευρωπαϊκή στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας, επικοινωνία, σελίδες 23 και 24.

Παράρτημα 1: Ειδικές συστάσεις για τα κράτη μέλη που θίγονται περισσότερο

Κράτος μέλος || Βαθμός έκθεσης[1] || ΕΙΔΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Εσθονία || 204 εκατ. m³ 100% || ­ Διασφάλιση της αναγκαίας πολιτικής υποστήριξης για την επίτευξη βασικών συμφωνιών για κοινά μέτρα έκτακτης ανάγκης που να καλύπτουν ευαίσθητα ζητήματα, π.χ. τις ποσότητες φυσικού αερίου προς επιμερισμό και την αγορά προορισμού τους. ­ Ταχεία έγκριση κοινού σχεδίου έκτακτης ανάγκης και κοινού σχεδίου προληπτικής δράσης. ­ Πριν από τον Δεκέμβριο ολοκλήρωση της συμφωνίας με τη Λιθουανία για τον εφοδιασμό των προστατευόμενων πελατών σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης από τον τερματικό σταθμό ΥΦΑ που βρίσκεται στην πόλη Klaipeda. ­ Εξέταση της δυνατότητας αύξησης του επιπέδου των αποθεμάτων με σκοπό τη χρήση άλλου καυσίμου ώστε να διασφαλιστεί η συνέχιση της λειτουργίας εγκαταστάσεων κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ενόσω θα παραδίδονται νέα εναλλακτικά καύσιμα. ­ Διερεύνηση λύσεων στο πλαίσιο της αγοράς, για παράδειγμα διακοπτόμενα συμβόλαια για την αντιμετώπιση ή τον μετριασμό των αναγκών σε φυσικό αέριο σε περίπτωση διαταραχής. ­ Διασφάλιση της πρόσβασης τρίτων μερών στο σύστημα φυσικού αερίου, παρά την παρέκκλιση από την τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια. ­ Διασφάλιση σαφούς πολιτικής βούλησης για επίσπευση των επενδύσεων σε υποδομές, π.χ. στη γραμμή διασύνδεσης Εσθονίας-Φινλανδίας (Balticonnector) και στον περιφερειακό τερματικό σταθμό ΥΦΑ.

Λετονία || 39 εκατ. m³ 15 % || ­ Διασφάλιση της αναγκαίας πολιτικής υποστήριξης για την επίτευξη βασικών συμφωνιών για κοινά μέτρα έκτακτης ανάγκης που να καλύπτουν ευαίσθητα ζητήματα, π.χ. τις ποσότητες φυσικού αερίου προς επιμερισμό και την αγορά προορισμού τους. ­ Ταχεία έγκριση κοινού σχεδίου έκτακτης ανάγκης και κοινού σχεδίου προληπτικής δράσης. ­ Διασφάλιση της πρόσβασης τρίτων μερών στην εγκατάσταση αποθήκευσης Incukalns και στο λετονικό σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου, παρά την παρέκκλιση από την τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια. ­ Διερεύνηση αγορακεντρικών λύσεων καθώς και μέτρων από πλευράς ζήτησης με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων ενδεχόμενης κρίσης. ­ Αναθεώρηση του ορισμού των προστατευόμενων πελατών ώστε να εναρμονιστεί με τον ορισμό άλλων κρατών μελών της ίδιας γεωγραφικής περιοχής και με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 994/2010.

Λιθουανία || 693 εκατ. m³ 59 % || ­ Διασφάλιση της αναγκαίας πολιτικής υποστήριξης για την επίτευξη βασικών συμφωνιών για κοινά μέτρα έκτακτης ανάγκης που να καλύπτουν ευαίσθητα ζητήματα, π.χ. τις ποσότητες φυσικού αερίου προς επιμερισμό και την αγορά προορισμού τους. ­ Ταχεία έγκριση κοινού σχεδίου έκτακτης ανάγκης και κοινού σχεδίου προληπτικής δράσης. ­ Εξέταση της δυνατότητας αύξησης του επιπέδου των αποθεμάτων με σκοπό τη χρήση άλλου καυσίμου ώστε να διασφαλιστεί η συνέχιση της λειτουργίας εγκαταστάσεων κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ενόσω θα παραδίδονται νέα εναλλακτικά καύσιμα. ­ Συνέχιση των εργασιών αναβάθμισης του σωληναγωγού Klaipeda-Kursenai ώστε να καταστεί δυνατή η ενισχυμένη χρήση του τερματικού σταθμού ΥΦΑ Klaipeda.

Φινλανδία || 2255 εκατ. m³ 100% || ­ Διασφάλιση της αναγκαίας πολιτικής υποστήριξης για την επίτευξη βασικών συμφωνιών για κοινά μέτρα έκτακτης ανάγκης που να καλύπτουν ευαίσθητα ζητήματα, π.χ. τις ποσότητες φυσικού αερίου προς επιμερισμό και την αγορά προορισμού τους. ­ Ταχεία έγκριση κοινού σχεδίου έκτακτης ανάγκης και κοινού σχεδίου προληπτικής δράσης. ­ Διασφάλιση της εφικτότητας χρήσης άλλου καυσίμου κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, με την άρση πιθανών εμποδίων που επηρεάζουν την ανανέωση των αποθεμάτων, κυρίως όσον αφορά την εφοδιαστική. ­ Διασφάλιση σαφούς πολιτικής βούλησης για επίσπευση των επενδύσεων σε υποδομές, π.χ. στη γραμμή διασύνδεσης Εσθονίας-Φινλανδίας (Balticonnector) και στον περιφερειακό τερματικό σταθμό ΥΦΑ. ­ Συνέχιση των εργασιών κατασκευής τοπικών τερματικών σταθμών ΥΦΑ (Turku, Pori, Tornio).

Βουλγαρία || 670 εκατ. m³ 100% || ­ Υπογραφή μνημονίου συνεννόησης με την Ελλάδα για ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας-φυσικού αερίου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, με ιδιαίτερη προσοχή στην εξισορρόπηση συμφερόντων. ­ Εξέταση της δυνατότητας παρόμοιων ανταλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας-φυσικού αερίου με την Τουρκία. ­ Σχέδιο έκτακτης ανάγκης για μεγάλης κλίμακας στροφή σε άλλο καύσιμο, με τη συμμετοχή των κλάδων συμπαραγωγής, θέρμανσης και της βιομηχανίας. ­ Ολοκλήρωση της γραμμής διασύνδεσης Ρουμανίας-Βουλγαρίας. ­ Ανάληψη της δέσμευσης να επιτραπεί η ροή φυσικού αερίου προς την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ­ Αύξηση της διαφάνειας στον τομέα του φυσικού αερίου και επίσπευση της εφαρμογής των κανόνων της εσωτερικής αγοράς που επηρεάζουν το εμπόριο. ­ Ως ύστατη λύση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο βραχυπρόθεσμης ειδικής παρέκκλισης από την περιβαλλοντική νομοθεσία για τον σταθμό ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα της Βάρνας.

Ελλάδα || 109 εκατ. m³ 18 % || ­ Υπογραφή μνημονίου συνεννόησης με τη Βουλγαρία για ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας-φυσικού αερίου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, με ιδιαίτερη προσοχή στην εξισορρόπηση συμφερόντων. ­ Σχέδιο έκτακτης ανάγκης για μεγάλης κλίμακας στροφή σε άλλο καύσιμο, με τη συμμετοχή των κλάδων συμπαραγωγής, θέρμανσης και της βιομηχανίας. ­ Εκπόνηση οικονομικά πρόσφορου σχεδίου έκτακτης ανάγκης για ασφάλεια του εφοδιασμού. ­ Εξέταση της δυνατότητας συμφωνίας με την Τουρκία για τη διασφάλιση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο και σε περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού.

Ρουμανία || 1361 εκατ. m³ 31 % || ­ Ορισμός των προστατευόμενων πελατών σύμφωνα με τον κανονισμό για την ασφάλεια του εφοδιασμού με φυσικό αέριο. ­ Ολοκλήρωση της γραμμής διασύνδεσης Ρουμανίας-Βουλγαρίας. ­ Συνεργασία με τη Μολδαβία με αντικείμενο τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατός ο εφοδιασμός με φυσικό αέριο μέσω του κεντρικού δικτύου. ­ Διερεύνηση των δυνατοτήτων του ρουμανικού συστήματος για την αύξηση της παροχής της γραμμής διασύνδεσης Ουγγαρίας - Ρουμανίας. ­ Δημοσίευση από την ROMGAZ των δεδομένων αποθήκευσης στην πλατφόρμα διαφάνειας σχετικά με την αποθήκευση φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

Ουγγαρία || 2170 εκατ. m³ 35 % || ­ Αύξηση της διαφάνειας στον τομέα της ενέργειας ­ Δέσμευση να επιλυθούν τα ζητήματα που αφορούν τις δοκιμές στον σωληναγωγό Σλοβακίας-Ουγγαρίας ώστε να καταστεί δυνατή η θέση του σε λειτουργία την 1η Ιανουαρίου 2015. ­ Συμφωνία με τις γειτονικές χώρες, με την οποία να καθίσταται δυνατή η πλήρης χρήση (παραλαβή και αποστολή φυσικού αερίου) των γραμμών διασύνδεσης φυσικού αερίου, σύμφωνα με τις συνθήκες της αγοράς και βάσει της αρχής της αλληλεγγύης για την ασφάλεια του εφοδιασμού σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Εν προκειμένω, να υλοποιηθούν εσπευσμένα οι πτυχές της διακυβερνητικής συμφωνίας με την Κροατία που αφορούν την ασφάλεια του εφοδιασμού, ώστε να καταστεί δυνατή η αντίστροφη ροή και προς την Ουγγαρία.

Κροατία || 41 εκατ. m³ 12 % || ­ Επανεκτίμηση του υψηλού ποσοστού προστατευόμενων πελατών. ­ Εσπευσμένη υλοποίηση των πτυχών της διακυβερνητικής συμφωνίας με την Ουγγαρία που αφορούν την ασφάλεια του εφοδιασμού ώστε να καταστεί δυνατή η αντίστροφη ροή και προς την Ουγγαρία.

Παράρτημα 2: Ειδικές συστάσεις για τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας

Συμβαλλόμενα μέρη || Βαθμός έκθεσης || ΕΙΔΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Βοσνία και Ερζεγοβίνη || 139 100% || ­ Αύξηση των αποθεμάτων πετρελαίου θέρμανσης ώστε να καταστεί δυνατή η στροφή από την παραγωγή θερμότητας με φυσικό αέριο το αργότερο έως τα τέλη Νοεμβρίου 2014. ­ Εφαρμογή στενότερου ορισμού των προστατευόμενων πελατών και να επιτραπεί το αργότερο έως τα τέλη Νοεμβρίου 2014 το άνοιγμα των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου σε εθνικό επίπεδο, ιδίως για μη οικιακούς πελάτες. ­ Δρομολόγηση της μείζονος μεταρρύθμισης του τομέα του φυσικού αερίου σε εθνικό επίπεδο που καθιστά δυνατή την πρόσβαση τρίτων μερών σε όλες τις οντότητες και τον διαχωρισμό των φορέων εκμετάλλευσης, με αποτέλεσμα την ευέλικτη χρήση των υποδομών από τον Ιανουάριο 2015. ­ Συνεργασία με τη Σερβία και την Ουγγαρία σχετικά με την εκπόνηση και εφαρμογή των τεχνικών διατάξεων για τη συντονισμένη λειτουργία του καθεστώτος πρόσβασης τρίτων σε υπάρχοντες σωληναγωγούς. Έναρξη διαβουλεύσεων τον Νοέμβριο 2014.

Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας || 126 100% || ­ Δεδομένου ότι η άμεση κατανάλωση αερίου από νοικοκυριά είναι αμελητέα, διασφάλιση του εφοδιασμού με πετρέλαιο θέρμανσης με όρους της αγοράς, ώστε να είναι δυνατή η αλλαγή καυσίμου (Νοέμβριος 2014). ­ Εκπόνηση σχεδίου μείωσης της κατανάλωσης φυσικού αερίου για κάθε βιομηχανική μονάδα, το οποίο να είναι δυνατόν να εφαρμοστεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. (Νοέμβριος 2014). ­ Λόγω του υψηλού μεριδίου της κατανάλωσης από τη βιομηχανία, είναι καίριας σημασίας η υιοθέτηση ορισμού που να περιορίζει την έννοια των προστατευόμενων πελατών φυσικού αερίου αποκλειστικώς στα νοικοκυριά και τους περισσότερο ευαίσθητους τομείς (π.χ. δημόσια διοίκηση), και το άνοιγμα των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου σε εθνικό επίπεδο, τουλάχιστον για μη οικιακούς πελάτες (Ιανουάριος 2015).

Μολδαβία || μη διαθέσιμα στοιχεία || ­ Λεπτομερής καθορισμός των δυνατοτήτων λήψης μέτρων από την πλευρά της ζήτησης (μείωση της κατανάλωσης και στροφή στο πετρέλαιο θέρμανσης και στην ηλεκτρική ενέργεια) σε επίπεδο μεμονωμένων επιχειρήσεων, καθώς και στον τομέα των νοικοκυριών και της δημόσιας διοίκησης. Τα προαναφερόμενα να συμπεριληφθούν στο σχέδιο δράσης, που πρέπει να έχει εκπονηθεί έως τα τέλη Νοεμβρίου 2014. ­ Έκδοση όλων των αναγκαίων εγκρίσεων και αδειών που απαιτούνται για τη λειτουργία του σωληναγωγού Ιάσιο – Ungheni μεταξύ Ρουμανίας και Μολδαβίας, εφαρμογή χωρίς διακρίσεις τιμολογίων φυσικού αερίου για τις εισαγωγές από τη Ρουμανία. Ολοκλήρωση των δράσεων αυτών εντός του Νοεμβρίου 2014. ­ Επείγουσα εκτέλεση των αναγκαίων έργων κατασκευής των υποδομών σύνδεσης για τη διανομή αερίου από τον αγωγό διασύνδεσης στο έδαφος της Μολδαβίας. ­ Συνεργασία με την Ουκρανία και τη Ρουμανία σχετικά με τις συνθήκες υπό τις οποίες η Ουκρανία και η Ρουμανία θα είναι έτοιμες να εφοδιάσουν τη Μολδαβία από τα κύρια δίκτυα σωληναγωγών. Αίτημα προς την Ουκρανία όσον αφορά τους όρους για την πρόσβαση και χρήση της δυναμικότητας αποθήκευσης στην τοποθεσία Bogorodchany. στη Δυτική Ουκρανία. Έναρξη διαβουλεύσεων τον Νοέμβριο 2014.

Σερβία || 631 64 % || ­ Θέσπιση επακριβούς και ρεαλιστικού πεδίου εφαρμογής ενδεχόμενων περικοπών στους βιομηχανικούς τομείς, με ταυτόχρονο περιορισμό της ομάδας των προστατευόμενων πελατών αποκλειστικώς σε νοικοκυριά και περισσότερο ευαίσθητους τομείς (το αργότερο έως τα τέλη Νοεμβρίου 2014). ­ Εφαρμογή διαχωρισμού και διασφάλιση της αποτελεσματικής πρόσβασης τρίτων σε αχρησιμοποίητη δυναμικότητα των υφιστάμενων σωληναγωγών και των εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου σύμφωνα με τις λεπτομερείς διατάξεις της τρίτης δέσμης μέτρων, το αργότερο έως τον Ιανουάριο 2015. ­ Συντονισμός με την Ουγγαρία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη για την εκπόνηση και εφαρμογή τεχνικών διατάξεων για τη συντονισμένη λειτουργία του καθεστώτος πρόσβασης τρίτων σε υπάρχοντες σωληναγωγούς. Έναρξη διαβουλεύσεων τον Νοέμβριο 2014. ­ Λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για να αρχίσει η κατασκευή της γραμμής διασύνδεσης Βουλγαρίας-Σερβίας προκειμένου να είναι έτοιμη να λειτουργήσει το 2015.

Ουκρανία || 5000 εκατ. m³[2] || ­ Εξεύρεση αμοιβαία ικανοποιητικής συμφωνίας για τη συνέχιση του εφοδιασμού της Ουκρανίας με ρωσικό φυσικό αέριο κατά την χειμερινή περίοδο, με βάση την πρόταση για «ενδιάμεση δέσμη μέτρων για τον χειμώνα», που έχει υποβάλει η Επιτροπή στις εν εξελίξει τριμερείς συνομιλίες (το αργότερο έως τα τέλη Οκτωβρίου 2014). ­ Επείγουσα αύξηση αποθεμάτων καυσίμων εντός της χώρας, με παράλληλη διερεύνηση όλων των δυνατών τρόπων αύξησης της παροχής φυσικού αερίου από εγχώριες πηγές, καθώς και των εισαγωγών (το αργότερο έως τα τέλη Νοεμβρίου 2014). ­ Εξέταση όλου του δυναμικού μέτρων από την πλευρά της ζήτησης, όπως η αλλαγή καυσίμων, τόσο για την τηλεθέρμανση, στους διάφορους βιομηχανικούς κλάδους, καθώς και στα νοικοκυριά και στη δημόσια διοίκηση, ως μέρος του εθνικού ενεργειακού σχεδίου έκτακτης ανάγκης. (το αργότερο έως τα τέλη Οκτωβρίου 2014). ­ Επανεξέταση και επικαιροποίηση όλων των διαδικασιών έκτακτης ανάγκης στους διάφορους ενεργειακούς τομείς, λαμβανομένων υπόψη των συγκεκριμένων απειλών για την επερχόμενη χειμερινή περίοδο, σύμφωνα με τις συστάσεις του εθνικού ενεργειακού σχεδίου έκτακτης ανάγκης (το αργότερο έως τα τέλη Οκτωβρίου 2014). ­ Εσπευσμένη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων του τομέα του φυσικού αερίου, στις οποίες συγκαταλέγονται το άνοιγμα των αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, η λειτουργία των σωληναγωγών και των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και ο διαχωρισμός (το αργότερο έως τα τέλη Ιανουαρίου 2015).

Μαυροβούνιο, Κοσσυφοπέδιο* και Αλβανία || μη διαθέσιμα στοιχεία || ­ Καθώς στο ενεργειακό ισοζύγιο του Μαυροβουνίου, του Κοσσυφοπεδίου* και της Αλβανίας δεν περιλαμβάνεται το φυσικό αέριο, οι επιπτώσεις της διακοπής του εφοδιασμού με φυσικό αέριο μπορεί να είναι μόνο έμμεσες – συγκεκριμένα με αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας σε περιφερειακό επίπεδο. Η Επιτροπή συνιστά στενή παρακολούθηση της κατάστασης της προσφοράς και της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας.

[1] Έλλειμμα φυσικού αερίου ανά επηρεαζόμενη χώρα σε περίπτωση εξάμηνης διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία και υπό το σενάριο «κύμα ψύχους» (συνολικό έλλειμμα σε εκατ. m³ και μέγιστο σχετικό μηνιαίο έλλειμμα σε %)

[2] Βαθμός έκθεσης σύμφωνα με εκτίμηση της Ουκρανίας στην εθνική έκθεση.