52012DC0060

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Καινοτομία για βιώσιμη ανάπτυξη: μια βιοοικονομία για την Ευρώπη

η στρατηγικη για την «καινοτομια για βιωσιμη ανάπτυξη: μια βιοοικονομια για την ευρωπη»

1. στρατηγική  για μια βιοοικονομία για την ευρώπη

Για να αντιμετωπιστεί η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η ταχεία εξάντληση πολλών πόρων, η αύξηση των πιέσεων στο περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή, πρέπει η Ευρώπη να αλλάξει ριζικά τη στάση της όσον αφορά την παραγωγή, την κατανάλωση, την επεξεργασία, την αποθήκευση, την ανακύκλωση και τη διάθεση βιολογικών πόρων. Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» θεωρεί τη βιοοικονομία ως κύριο στοιχείο μιας έξυπνης και οικολογικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Τα επιτεύγματα της έρευνας στη βιοοικονομία και η αφομοίωση της καινοτομίας θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να βελτιώσει τη διαχείριση των ανανεώσιμων βιολογικών πόρων της και να ανοίξει νέες και διαφοροποιημένες αγορές για τα τρόφιμα και τα βιολογικά προϊόντα. Η καθιέρωση της βιοοικονομίας στην Ευρώπη προσφέρει μεγάλες δυνατότητες: μπορεί να διατηρήσει  και να δημιουργήσει οικονομική ανάπτυξη και θέσεις εργασίας στις αγροτικές, παράκτιες και βιομηχανίες περιοχές, να μειώσει την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και να βελτιώσει την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα της πρωτογενούς παραγωγής[1] και των βιομηχανιών μεταποίησης. Συνεπώς, η βιοοικονομία συμβάλλει σημαντικά στους στόχους των εμβληματικών πρωτοβουλιών της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», ήτοι «Ένωση καινοτομίας» και «Μια Ευρώπη με αποδοτική χρήση των πόρων».

Η στρατηγική για τη βιοοικονομία και το σχέδιο δράσης της αποσκοπούν να προετοιμάσουν το έδαφος για μια κοινωνία περισσότερο καινοτόμο και ανταγωνιστική, με αποδοτικότερη αξιοποίηση των πόρων, που συμβιβάζει την επισιτιστική ασφάλεια με τη βιώσιμη χρήση των ανανεώσιμων πόρων για βιομηχανικούς σκοπούς, διασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία του περιβάλλοντος. Θα ενημερώνουν τα θεματολόγια της έρευνας και της καινοτομίας στους τομείς της βιοοικονομίας και θα συμβάλλουν σε ένα συνεκτικότερο πολιτικό πλαίσιο, σε καλύτερες διασυνδέσεις μεταξύ εθνικών, ενωσιακών και παγκόσμιων πολιτικών  βιοοικονομίας και στην εμβάθυνση του δημοσίου διαλόγου. Θα επιδιώκουν συνέργειες και θα λαμβάνουν υπόψη τη συμπληρωματικότητα με άλλα πεδία πολιτικής, μέσα και πηγές χρηματοδότησης που συμμερίζονται και επιδιώκουν τους ίδιους στόχους, όπως η Κοινή Γεωργική Πολιτική και η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΓΠ και ΚΑλΠ), η Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική (ΟΘΠ), οι πολιτικές για το περιβάλλον, τη βιομηχανία, την απασχόληση, την ενέργεια και την υγεία.

Η στρατηγική βασίζεται στο Έβδομο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Τεχνολογική Ανάπτυξη (7ο ΠΠ) και στο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Καινοτομία («Ορίζοντας 2020») της ΕΕ. Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τη στρατηγική για τη βιοοικονομία περιλαμβάνονται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που επισυνάπτεται.

1.1. Ποιο είναι το διακύβευμα;

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου και μη βιώσιμη εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων, σημαντικές και δυνητικά μη αναστρέψιμες αλλαγές στο κλίμα της και συνεχιζόμενη απώλεια της βιοποικιλότητας, προβλήματα που απειλούν τη σταθερότητα των έμβιων συστημάτων από τα οποία εξαρτάται. Αυτό επιτείνεται από την πρόβλεψη ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από 30% τα επόμενα 40 χρόνια,  από 7 δισεκατομμύρια το 2012 σε πάνω από 9 δισεκατομμύρια το 2050. Η υπέρβαση των εν λόγω πολύπλοκων και διασυνδεόμενων προκλήσεων απαιτεί έρευνα και καινοτομία, προκειμένου να επιτευχθούν ταχείες, συντονισμένες και διατηρήσιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής και στη χρήση πόρων που θα διαπερνούν όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και της οικονομίας. Η ευημερία και η ευεξία των πολιτών της Ευρώπης και των μελλοντικών γενεών θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθούν οι απαιτούμενοι μετασχηματισμοί.

Τις τελευταίες δεκαετίες τέθηκαν σε εφαρμογή ή αναθεωρήθηκαν από την ΕΕ πολλές πολιτικές για την αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων και την προώθηση του μετασχηματισμού της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ωστόσο, οι σύνθετες αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των προκλήσεων μπορεί να οδηγήσουν σε αντισταθμίσματα, όπως η αντιπαράθεση για τις ανταγωνιστικές χρήσεις της βιομάζας. Η εν λόγω αντιπαράθεση ανέκυψε από ανησυχίες για τις πιθανές επιπτώσεις στην επισιτιστική ασφάλεια της αυξανόμενης ζήτησης για ανανεώσιμους βιολογικούς πόρους που προέρχεται από άλλους τομείς, τη χρήση σπάνιων φυσικών πόρων και το περιβάλλον στην Ευρώπη και σε τρίτες χώρες. Η αντιμετώπιση των εν λόγω πολυδιάστατων θεμάτων απαιτεί στρατηγική και ολοκληρωμένη προσέγγιση που εμπλέκει διάφορες πολιτικές. Χρειάζεται τεκμηριωμένη αλληλεπίδραση για την προώθηση της συνοχής μεταξύ πολιτικών, τη μείωση των επικαλύψεων και τη βελτίωση της ταχύτητας και της διάδοσης της καινοτομίας. Ειδικότερα, χρειάζεται περισσότερη αλληλεπίδραση και καλύτερη εναρμόνιση μεταξύ της έρευνας και της καινοτομίας της ΕΕ και των προτεραιοτήτων των πολιτικών στήριξης της  βιοοικονομίας. 

Η βιοοικονομία συνιστά χρήσιμη βάση για μια τέτοια προσέγγιση, δεδομένου ότι περιλαμβάνει την παραγωγή ανανεώσιμων βιολογικών πόρων και τη μετατροπή των εν λόγω πόρων και ροών αποβλήτων σε προϊόντα προστιθέμενης αξίας, όπως τρόφιμα, ζωοτροφές, προϊόντα βιολογικής προέλευσης[2] και βιοενέργεια. Οι τομείς και οι βιομηχανικοί της κλάδοι[3] διαθέτουν ισχυρό δυναμικό καινοτομίας επειδή χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα επιστημών, τεχνολογίες ευρείας εφαρμογής και βιομηχανικές[4], παράλληλα με τοπικές και άδηλες γνώσεις.

1.2. Αντιμετώπιση των κοινωνιακών προκλήσεων

Ο εγκάρσιος χαρακτήρας της βιοοικονομίας προσφέρει μοναδική ευκαιρία για ολοκληρωμένη αντιμετώπιση διασυνδεόμενων κοινωνιακών προκλήσεων, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η σπανιότητα των φυσικών πόρων, η εξάρτηση από τους ορυκτούς πόρους και η αλλαγή του κλίματος, με παράλληλη επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

Διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας 

Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού έως το 2050 εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε αύξηση κατά 70% της ζήτησης τροφίμων, συμπεριλαμβανομένου του προβλεπόμενου διπλασιασμού της κατανάλωσης κρέατος παγκοσμίως. Η στρατηγική για τη βιοοικονομία θα συμβάλει στην παγκόσμια προσέγγιση για την αντιμετώπιση της εν λόγω πρόκλησης αναπτύσσοντας τη βάση γνώσεων για βιώσιμη αύξηση της πρωτογενούς παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις επιλογές, από την επιστήμη αιχμής έως τις τοπικές και άδηλες γνώσεις. Θα ενθαρρύνει επίσης τις αλλαγές στα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, καθώς και την ανάπτυξη υγιέστερων και βιωσιμότερων διαιτολογίων.

Μόνο ο τομέας μεταποίησης τροφίμων και τα νοικοκυριά της ΕΕ σπαταλούν περίπου 90 εκατομμύρια τόνους τροφίμων ετησίως ή 180 χιλιόγραμμα ανά άτομο, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απώλειες στη γεωργία και την αλιεία. Η στρατηγική θα στηρίζει τις αποδοτικότερες ως προς τη χρήση πόρων αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, σύμφωνα με τον «Χάρτη πορείας για μια Ευρώπη με αποδοτική χρήση των πόρων» και την «Πρωτοβουλία για τη γαλάζια ανάπτυξη».

Βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων 

Η γεωργία, η δασοκομία, η αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια απαιτούν ορισμένους βασικούς και περιορισμένους πόρους για την παραγωγή βιομάζας. Σε αυτούς συγκαταλέγονται η γη, ο θαλάσσιος χώρος, τα γόνιμα και αξιοποιήσιμα εδάφη, τα ύδατα και τα υγιή οικοσυστήματα, αλλά και πόροι όπως τα ορυκτά και η ενέργεια για την παραγωγή λιπασμάτων. Η χρήση τους συνεπάγεται επίσης σημαντικό κόστος  ευκαιρίας το οποίο συνδέεται με την εξάντληση ή την απώλεια υπηρεσιών οικοσυστήματος. Καθώς οι ανταγωνιστικές χρήσεις της βιομάζας και η κληρονομιά της παρελθούσας εκμετάλλευσης ασκούν σοβαρή πίεση επί των εν λόγω πόρων, η ΕΕ χρειάζεται να παράγει «περισσότερα με λιγότερα» και να αναπτύξει μια έξυπνη και βιώσιμη γεωργία, αλιεία και υδατοκαλλιέργεια.

Η στρατηγική για τη βιοοικονομία αποσκοπεί να βελτιώσει τη βάση γνώσεων και να προωθήσει την καινοτομία προκειμένου να επιτευχθεί αύξηση της παραγωγικότητας με παράλληλη διασφάλιση της βιώσιμης χρήσης των πόρων και μετριασμό της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Η μείωση της βιοποικιλότητας μπορεί να υποβαθμίσει σημαντικά την ποιότητα των πόρων, ενώ περιορίζει τις αποδόσεις της πρωτογενούς παραγωγής, ιδίως στη δασοκομία και την αλιεία. Συνεπώς, η στρατηγική θα στηρίξει την υλοποίηση μιας διαχείρισης με βάση το οικοσύστημα. Θα αναζητήσει συνέργειες και συμπληρωματικότητα με την ΚΓΠ (Κοινή Γεωργική Πολιτική), την ΚΑλΠ (Κοινή Αλιευτική Πολιτική), την ΟΘΠ (Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική) και τις πολιτικές της ΕΕ για το περιβάλλον με στόχο την αποδοτικότητα των πόρων, τη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, την προστασία της βιοποικιλότητας και των ενδιαιτημάτων, καθώς και την παροχή υπηρεσιών οικοσυστήματος.

Οι παγκόσμιες προκλήσεις χρειάζονται παγκόσμιες λύσεις. Η στρατηγική για τη βιοοικονομία θα στηρίξει μια συνολική προσέγγιση για βιωσιμότερη χρήση των πόρων. Εδώ συμπεριλαμβάνεται η ανάπτυξη συναντίληψης σε διεθνή κλίμακα  σχετικά με τη βιωσιμότητα της βιομάζας και τις βέλτιστες πρακτικές, με σκοπό το άνοιγμα νέων αγορών, τη διαφοροποίηση της παραγωγής και την αντιμετώπιση θεμάτων μακροπρόθεσμης επισιτιστικής ασφάλειας.

Μείωση της εξάρτησης από μη ανανεώσιμους πόρους

Η ευρωπαϊκή οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους ορυκτούς πόρους, όπως οι πηγές άνθρακα και ενέργειας, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη στον επισφαλή και συρρικνούμενο εφοδιασμό και στην αστάθεια της αγοράς. Προκειμένου να παραμείνει ανταγωνιστική, η ΕΕ πρέπει να καταστεί μια κοινωνία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, όπου οι βιομηχανίες που χρησιμοποιούν αποδοτικά τους πόρους, τα προϊόντα βιολογικής προέλευσης και η βιοενέργεια θα συμβάλλουν από κοινού στην οικολογική ανάπτυξη και στην ανταγωνιστικότητα.

Η στρατηγική για τη βιοοικονομία θα συμπεριλάβει τα αποτελέσματα της «Πρωτοβουλίας για πρωτοπόρες αγορές στα προϊόντα βιολογικής προέλευσης» και θα στηρίξει την «Πρωτοβουλία για τη γαλάζια ανάπτυξη», τους στόχους των οδηγιών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ποιότητα των καυσίμων, και το Στρατηγικό Σχέδιο Ενεργειακών Τεχνολογιών (SET), βελτιώνοντας τη βάση γνώσεων και προωθώντας την καινοτομία για την παραγωγή βιομάζας ποιότητας (π.χ. βιομηχανικές καλλιέργειες) σε ανταγωνιστική τιμή, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια, χωρίς να επιβαρύνει περαιτέρω την πρωτογενή παραγωγή και το περιβάλλον και χωρίς να στρεβλώνει τις αγορές προς όφελος ορισμένων χρήσεων ενέργειας. Επιπλέον, θα βοηθήσει στην κατανόηση της σημερινής και της μελλοντικής διαθεσιμότητας και ζήτησης βιομάζας, καθώς και του ανταγωνισμού μεταξύ των χρήσεων βιομάζας, συμπεριλαμβανομένου του δυναμικού των εν λόγω χρήσεων για τον μετριασμό της αλλαγής του κλίματος προκειμένου να διασφαλισθεί η μακροπρόθεσμη επιτυχία της  βιοοικονομίας. Εδώ συμπεριλαμβάνεται η προσιτότερη διάθεση εναλλακτικών πηγών άνθρακα και ενέργειας (π.χ. κατάλοιπα γεωργίας και δασοκομίας, απόβλητα) και η στροφή της έρευνας στους ανανεώσιμους πόρους, όπως τα μικροφύκη.

Μετριασμός της αλλαγής του κλίματος και προσαρμογή

Καθώς η παγκόσμια ζήτηση βιομάζας για τρόφιμα και για βιομηχανικούς  σκοπούς πρόκειται να αυξηθεί κατά τις επόμενες δεκαετίες, η ικανότητα της ενωσιακής γεωργίας, δασοκομίας, αλιείας και υδατοκαλλιέργειας χρειάζεται να αυξηθεί με βιώσιμο τρόπο. Η στρατηγική για τη βιοοικονομία στηρίζει την ανάπτυξη συστημάτων παραγωγής με μειωμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG), που είναι προσαρμοσμένα στις δυσμενείς επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος, όπως η ξηρασία και οι πλημμύρες, και συμβάλλουν στο μετριασμό τους. Θα συνεισφέρει έτσι στην επίτευξη των στόχων του «Χάρτη πορείας για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών το 2050» και σε «Μια Ευρώπη με αποδοτική χρήση των πόρων», καθώς και στην πολιτική της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος. Συμπεριλαμβάνεται η αύξηση της δέσμευσης άνθρακα σε γεωργικά εδάφη, θαλάσσιους πυθμένες, και η κατάλληλη ανάπτυξη δασικών πόρων.  

Η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού, η χημική βιομηχανία και η βιομηχανία τροφίμων της ΕΕ εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου, αλλά επίσης δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες άνθρακα στα προϊόντα τους. Η στρατηγική θα προωθήσει επίσης την υποκατάσταση των διαδικασιών παραγωγής έντασης άνθρακα, ενέργειας και ύδατος από διαδικασίες αποδοτικότερες ως προς τη χρήση πόρων και φιλικότερες προς το περιβάλλον, όπου είναι δυνατόν. Πρέπει να επιδιωχθεί η μερική αντικατάσταση μη ανανεώσιμων προϊόντων από βιωσιμότερα προϊόντα  βιολογικής προέλευσης.

Δημιουργία θέσεων εργασίας και διατήρηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας

Οι τομείς της βιοοικονομίας της ΕΕ αντιστοιχούν σε ετήσιο κύκλο εργασιών ύψους 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ και αντιπροσωπεύουν περισσότερες από 22 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και περίπου το 9% του εργατικού δυναμικού. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκοί τομείς της βιοοικονομίας, προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικοί και να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας στο πλαίσιο των μειζόνων κοινωνιακών προκλήσεων και των αναδυόμενων αγορών στον αναπτυσσόμενο κόσμο, πρέπει να καινοτομήσουν και να διαφοροποιηθούν περαιτέρω. Από τη βιώσιμη πρωτογενή παραγωγή, τη μεταποίηση τροφίμων και τη βιομηχανική βιοτεχνολογία και τα βιοδιυλιστήρια αναμένεται να προκύψει σημαντική ανάπτυξη, η οποία θα οδηγήσει σε νέες βιομηχανίες βιολογικής βάσης, θα μετασχηματίσει τις υφιστάμενες και θα ανοίξει νέες αγορές για προϊόντα βιολογικής προέλευσης. Πρέπει να αναπτυχθούν νέες θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης και προσφορές κατάρτισης προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση εργατικού δυναμικού στις εν λόγω βιομηχανίες, όπως και στη γεωργία, τη δασοκομία, την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια.

Εκτιμάται ότι η άμεση χρηματοδότηση της έρευνας που σχετίζεται με τη στρατηγική για τη βιοοικονομία στο πλαίσιο του προγράμματος-πλαισίου «Ορίζοντας 2020» θα μπορούσε να δημιουργήσει περίπου 130.000 θέσεις εργασίας και προστιθέμενη αξία 45 δισεκατομμύρια ευρώ στους τομείς της βιοοικονομίας έως το 2025[5]. Αναμένεται περαιτέρω αύξηση άλλων - άμεσων και έμμεσων - δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων σε όλα τα τμήματα της βιοοικονομίας. Αναμένεται ότι οι τομείς της βιοοικονομίας θα συμβάλλουν σημαντικά στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». 

1.3. Ανάπτυξη συνεκτικής βιοοικονομίας

Χρειάζεται ανάληψη ειδικών δράσεων για να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος της έρευνας και της καινοτομίας στη βιοοικονομία. Σύμφωνα με τις συστάσεις της δημόσιας διαβούλευσης για τη βιοοικονομία, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε ένα συνεκτικότερο πλαίσιο πολιτικής, στην αύξηση των επενδύσεων στην έρευνα, στην ανάπτυξη αγορών βιολογικής βάσης και στην καλύτερη επικοινωνία με το ευρύ κοινό[6].

Συνεκτική πολιτική

Η  βιοοικονομία περιλαμβάνει ευρύ φάσμα καθιερωμένων και νεοεμφανιζόμενων πεδίων πολιτικής σε παγκόσμιο, ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, οι οποίοι συμμερίζονται και επιδιώκουν τους στόχους της, καίτοι οδηγούν σε ένα πολύπλοκο και ενίοτε κατακερματισμένο πολιτικό περιβάλλον. Για τη στρατηγική της βιοοικονομίας απαιτείται περισσότερο τεκμηριωμένος διάλογος, ιδίως σχετικά με το ρόλο της επιστημονικής προόδου, και καλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ των υφιστάμενων πολιτικών στήριξης της βιοοικονομίας σε επίπεδο ΕΕ και σε επίπεδο κρατών μελών (βλ. δράση 5). Για τους ενδιαφερόμενους θα προκύψει έτσι ένα συνεκτικότερο πλαίσιο πολιτικής και θα ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις. Επιπλέον, χρειάζεται να δημιουργηθούν συστήματα πληροφόρησης, με βάση υφιστάμενες, πλην όμως συχνά μη συνδεδεμένες βάσεις δεδομένων, με σκοπό την παρακολούθηση της προόδου της  βιοοικονομίας (βλ. δράση 6).

Η στρατηγική για τη βιοοικονομία θα στηρίξει την καλύτερη εναρμόνιση της ενωσιακής χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας με τις καθιερωμένες προτεραιότητες των πολιτικών για τη βιοοικονομία. Με τον ίδιο τρόπο, θα διασφαλιστεί ότι η καινοτομία λαμβάνεται υπόψη ήδη στο στάδιο χάραξης πολιτικής. Οι επερχόμενες Ευρωπαϊκές Συμπράξεις Καινοτομίας (ΕΣΚ) θα διαδραματίσουν εν προκειμένω καθοριστικό ρόλο, όπως και οι Πρωτοβουλίες Κοινού Προγραμματισμού (ΠΚΠ). Ο διάλογος για τη βιοοικονομία, που βελτιώνει τη βάση γνώσεων και προάγει την τεκμηριωμένη διάδραση μεταξύ των μέτρων πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ, κρατών μελών και περιφερειών, θα αποτελέσει επίσης επιπλέον έναυσμα για ανάπτυξη και κίνητρα για επενδύσεις (βλ. δράση 2).

Η παγκόσμια διάσταση των κοινωνιακών προκλήσεων τις οποίες αντιμετωπίζει η βιοοικονομία απαιτεί την ενίσχυση της συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο. Η στρατηγική  για τη βιοοικονομία θα βοηθήσει την Ευρώπη να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προώθηση της μετάβασης προς μια παγκόσμια  βιοοικονομία. Η υφιστάμενη διεθνής συνεργασία σε  θέματα βιοοικονομίας πρέπει να έχει ως μοχλό την έρευνα και την καινοτομία, και να διευκολύνει την ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών σε παγκόσμια ζητήματα και πεδία πολιτικής, ιδίως όσον αφορά την επισιτιστική ασφάλεια, την αλλαγή του κλίματος, το περιβάλλον και τους πόρους, την ανάπτυξη ικανοτήτων και το εμπόριο (βλ. δράση 8).

Επένδυση στη γνώση, στην καινοτομία και στις δεξιότητες

Η βιοοικονομία απαιτεί συνεχή και αυξανόμενη στήριξη μέσω δημόσιας χρηματοδότησης και ιδιωτικών επενδύσεων και πρέπει να συμβάλλει στη βελτίωση της συνοχής μεταξύ εθνικών, ευρωπαϊκών και παγκόσμιων προσπαθειών στην έρευνα και την καινοτομία. Η έρευνα και η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της είναι συχνά αποσυνδεμένες λόγω των κενών στην πληροφόρηση και τη γνώση, καθώς και θεσμικών και εννοιολογικών φραγμών μεταξύ ερευνητών, φορέων καινοτομίας, παραγωγών, τελικών χρηστών, υπευθύνων χάραξης πολιτικής και της κοινωνίας των πολιτών. Τα δίκτυα μεταφοράς γνώσης, οι διαμεσολαβητές γνώσης και τεχνολογίας, καθώς και οι κοινωνικές επιχειρήσεις, ενσωματωμένα σε ευρύτερες πρωτοβουλίες πολιτών και ενδιαφερόμενων φορέων, μπορούν να καλύψουν τα εν λόγω κενά. Πολλά υποσχόμενα ερευνητικά αποτελέσματα παραμένουν επίσης ανεκμετάλλευτα λόγω νομοθετικών θεμάτων και κατοχύρωσης δπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που εκκρεμούν. Επιπλέον, χρειάζονται περισσότερες επενδύσεις για δραστηριότητες επίδειξης και κλιμάκωσης, και για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και των συμβουλευτικών υπηρεσιών για ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού (βλ. δράσεις 3 και 11).

Η ανάγκη αύξησης της δημόσιας χρηματοδότησης για έρευνα και καινοτομία στη βιοοικονομία έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο του προγράμματος πλαισίου «Ορίζοντας 2020»: σχεδόν 4,7 δισεκατομμύρια ευρώ έχουν προταθεί για την πρόκληση «Επισιτιστική ασφάλεια, βιώσιμη γεωργία, έρευνα στον τομέα της θάλασσας και της ναυτιλίας, και βιοοικονομία»[7]. Θα δοθεί περαιτέρω στήριξη στο πλαίσιο των συνιστωσών των προκλήσεων «Δράση για το κλίμα, αποδοτικότητα πόρων και πρώτες ύλες», «Ασφαλής, καθαρή και αποδοτική ενέργεια» και «Υγεία, δημογραφική αλλαγή και ευεξία». Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΚΤ) με τις οικείες Κοινότητες Γνώσης και Καινοτομίας (ΚΓΚ) σε διάφορα πεδία θα εξετάσει θέματα που σχετίζονται με τη  βιοοικονομία, ιδίως στο πλαίσιο της προτεινόμενης ΚΓΚ «Food4future» (Τρόφιμα για το μέλλον). Αυτό θα συμπληρωθεί με έρευνα και καινοτομία στις ευρείας εφαρμογής και βιομηχανικές τεχνολογίες (π.χ. βιοτεχνολογία, νανοτεχνολογία και ΤΠΕ), και προώθηση νεοεμφανιζόμενων τεχνολογιών. Η παροχή στους ενδιαφερόμενους, στο σύνολο της αξιακής αλυσίδας της βιοοικονομίας, της βάσης γνώσεων και της εργαλειοθήκης που περιλαμβάνει μια σειρά από κύριες τεχνολογίες ευρείας εφαρμογής είναι επίσης κρίσιμης σημασίας για την υλοποίηση ευρύτερου φάσματος πολιτικών για τη βιοοικονομία (βλ. δράσεις 1 και 2).

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν καθιερώσει προγράμματα έρευνας στη βιοοικονομία και συμφώνησαν να βελτιώσουν τον συντονισμό των ερευνητικών δραστηριοτήτων τους μέσω εταιρικών σχέσεων μεταξύ δημόσιων φορέων, όπως είναι η πρωτοβουλία κοινού προγραμματισμού «Υγιείς και παραγωγικές θάλασσες και ωκεανοί». Είναι επίσης αναγκαία η ενεργός συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών για να ενθαρρυνθούν περισσότερο οι ιδιωτικές επενδύσεις και η επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη. Αυτό περιλαμβάνει στήριξη των πρωτοβουλιών για τη βελτίωση της ανταλλαγής γνώσεων, την απλούστευση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και τη βελτίωση της πρόσβασης στα αποτελέσματα της δημόσιας έρευνας, καθώς και τη δημιουργία συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) και την περαιτέρω ανάπτυξη των ευρωπαϊκών συμπράξεων καινοτομίας (ΕΣΚ), όπως αυτών για τη «Γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιμότητα» και για τις «Πρώτες ύλες» (βλ. δράσεις 1 και 4).

Συμμετοχική διακυβέρνηση και τεκμηριωμένος διάλογος με την κοινωνία

Η υπεύθυνη βιοοικονομία προτείνει συμμετοχικά μοντέλα τα οποία κινητοποιούν τους πολίτες και τους τελικούς χρήστες με σκοπό να ενισχυθεί η σχέση μεταξύ επιστήμης, κοινωνίας και χάραξης πολιτικής. Η διεξαγωγή καλύτερα τεκμηριωμένου διαλόγου θα επιτρέψει στην επιστήμη και στην καινοτομία να παράσχουν μια σταθερή βάση για χάραξη πολιτικής και τεκμηριωμένες κοινωνιακές επιλογές, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις εύλογες ανησυχίες της κοινωνίας και τις ανάγκες της βιοοικονομίας.

Η συντριπτική πλειονότητα των Ευρωπαίων συμφωνούν ότι η επιστήμη και η τεχνολογία θα προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες στις μελλοντικές γενιές. Ωστόσο, μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας εξακολουθεί να υφίσταται σημαντικό κενό πληροφόρησης. Οι πολίτες πρέπει να συμμετέχουν σε έναν ανοικτό και τεκμηριωμένο διάλογο σε ολόκληρη τη διαδικασία έρευνας και καινοτομίας. Πρέπει να τους διατεθούν αξιόπιστα στοιχεία για τα οφέλη και τους κινδύνους των καινοτόμων τεχνολογιών και των υφιστάμενων πρακτικών, και να τους δοθούν περισσότερες ευκαιρίες για να συζητήσουν τα νέα επιτεύγματα και τις επιπτώσεις τους (βλ. δράσεις 2 και 5). Η ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας με θέμα «Γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιμότητα» θα διαδραματίσει εν προκειμένω κρίσιμο ρόλο.

Επιπλέον, οι πολίτες πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ιδιότητες των προϊόντων και τις επιπτώσεις των μοντέλων κατανάλωσης και του τρόπου ζωής (για παράδειγμα, στο θέμα των αποβλήτων), ώστε να μπορούν να προχωρήσουν σε υπεύθυνες και τεκμηριωμένες επιλογές (βλ. δράση 12). Τέλος, οι πολίτες πρέπει να ευαισθητοποιηθούν για τις δυνατότητες κοινωνικής καινοτομίας και να ενθαρρυνθούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες.

Νέες υποδομές και μέσα

Η ενίσχυση της παραγωγικής και βιώσιμης βιοοικονομίας απαιτεί περισσότερη έρευνα, αγροτικές, θαλάσσιες και βιομηχανικές υποδομές, δίκτυα μεταφοράς γνώσεων και βελτιωμένες αλυσίδες εφοδιασμού. Μεταξύ άλλων στόχων, θα στηριχθούν τα ενοποιημένα και διαφοροποιημένα βιοδιυλιστήρια, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών μονάδων μικρής κλίμακας (βλ. δράση 10). Οι διεργασίες πετροχημικού διυλιστηρίου παράγουν ευρύ φάσμα προϊόντων, καυσίμων και ενέργειας από ορυκτούς πόρους. Τα βιοδιυλιστήρια αντικαθιστούν τους εν λόγω ορυκτούς πόρους με ανανεώσιμους (συμπεριλαμβανομένων των αποβλήτων), δημιουργώντας νέες πηγές εισοδήματος και θέσεις εργασίας στους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας, της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας. Ποικίλες πηγές χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών επενδύσεων, των κονδυλίων για την αγροτική ανάπτυξη της ΕΕ ή των ταμείων συνοχής θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την προώθηση της ανάπτυξης βιώσιμων αλυσίδων εφοδιασμού και εγκαταστάσεων (βλ. δράση 7).

Τα προϊόντα βιολογικής προέλευσης και η βιοενέργεια μπορούν να αποτελέσουν τις «εκδοχές βιολογικής προέλευσης» παραδοσιακών προϊόντων ή νεωτεριστικών προϊόντων με εντελώς νέες και καινοτόμες λειτουργικότητες και δυναμικό για τις νέες και τις υπάρχουσες αγορές. Για την εκμετάλλευση των ανωτέρω, η ΕΕ προωθεί ενεργά την περαιτέρω ανάπτυξη σαφών, μονοσήμαντων προτύπων για προϊόντα και κριτηρίων βιωσιμότητας σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Αυτά είναι κύριας σημασίας για τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και την περαιτέρω ανάπτυξη της πιστοποίησης και της επισήμανσης που μπορούν να προωθήσουν την αποδοχή από τους καταναλωτές και τις οικολογικές δημόσιες συμβάσεις (βλ. δράση 11).

2. το σχέδιο δράσης για τη  βιοοικονομία

Το σχέδιο δράσης που ακολουθεί περιγράφει τις κύριες δράσεις της Επιτροπής για την υλοποίηση των στόχων της στρατηγικής για τη βιοοικονομία, με βάση το 7ο ΠΠ, το πρόγραμμα πλαίσιο «Ορίζοντας 2020» και άλλες σχετικές υφισταμένες πολιτικές πρωτοβουλίες, όπως οι ΕΣΚ (Ευρωπαϊκές Συμπράξεις Καινοτομίας). Καλεί επίσης τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερομένους να συμμετάσχουν. Λεπτομερέστερη εκδοχή του σχεδίου δράσης περιλαμβάνεται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής[8].

2.1. Επενδύσεις στην έρευνα, στην καινοτομία και στις δεξιότητες

1. Διασφάλιση σημαντικής ενωσιακής και εθνικής χρηματοδότησης, καθώς και ιδιωτικών επενδύσεων και εταιρικών συμπράξεων για την έρευνα και την καινοτομία στη βιοοικονομία. Ανάπτυξη περαιτέρω ΠΚΠ (Πρωτοβουλίες Κοινού Προγραμματισμού) και δραστηριοτήτων ERA-Net με σκοπό την ενίσχυση της συνοχής και των συνεργειών μεταξύ δημοσίων προγραμμάτων. Στήριξη των βιοσυσπειρώσεων  και των ΚΓΚ (Κοινότητες Γνώσης και Καινοτομίας) στο πλαίσιο του ΕΙΚΤ για εταιρικές  συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα. Περιγραφή των κύριων εννοιών και προτεραιοτήτων της έρευνας και της καινοτομίας για τα τρόφιμα, τη βιώσιμη γεωργία και τη δασοκομία, καθώς και για τις δραστηριότητες στον τομέα της θάλασσας και της ναυτιλίας στο πλαίσιο του προγράμματος πλαισίου «Ορίζοντας 2020».

2. Αύξηση του μεριδίου της πολυεπιστημονικής και διατομεακής έρευνας και καινοτομίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα και η διασύνδεση των κοινωνιακών προκλήσεων μέσω της βελτίωσης της υφιστάμενης βάσης γνώσεων και της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών. Παροχή επιστημονικών συμβουλών για τεκμηριωμένες πολιτικές αποφάσεις σχετικά με τα οφέλη και τα αντισταθμίσματα όσον αφορά τις λύσεις στη βιοοικονομία.

3. Προώθηση της αφομοίωσης και της διάδοσης της καινοτομίας στους τομείς της βιοοικονομίας και δημιουργία περαιτέρω μηχανισμών ανάδρασης για κανονισμούς και μέτρα πολιτικής, εφόσον απαιτηθεί. Επέκταση της στήριξης σε δίκτυα γνώσης, συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες στήριξης επιχειρήσεων, ιδίως μέσω των ΕΣΚ και των βιοσυσπειρώσεων.

4. Δημιουργία των απαιτούμενων ανθρώπινων ικανοτήτων για τη στήριξη της μεγέθυνσης και της περαιτέρω ενοποίησης των τομέων της βιοικονομίας μέσω της διοργάνωσης πανεπιστημιακών φόρα για την ανάπτυξη νέων προγραμμάτων σπουδών και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης στη βιοοικονομία.

2.2. Ενισχυμένη διάδραση πολιτικών και συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών

5. Δημιουργία ομάδας βιοοικονομίας, η οποία θα συμβάλλει στην ενίσχυση των συνεργειών και της συνοχής μεταξύ πολιτικών, πρωτοβουλιών και οικονομικών τομέων που σχετίζονται με τη βιοοικονομία σε επίπεδο ΕΕ, παρέχοντας σύνδεση με τους υφιστάμενους μηχανισμούς (έως το 2012). Ενθάρρυνση της σύστασης παρόμοιων ομάδων σε επίπεδο κρατών μελών και περιφερειών. Προώθηση της συμμετοχής ερευνητών, τελικών χρηστών, υπευθύνων χάραξης πολιτικής και της κοινωνίας των πολιτών σε έναν ανοικτό και τεκμηριωμένο διάλογο καθόλη τη διαδικασία έρευνας και καινοτομίας στη βιοοικονομία. Διοργάνωση τακτικών διασκέψεων ενδιαφερομένων για τη βιοοικονομία.

6. Καθιέρωση ενός παρατηρητηρίου βιοοικονομίας σε στενή συνεργασία με τα υφιστάμενα συστήματα πληροφοριών, που θα επιτρέπει στην Επιτροπή να προβαίνει σε τακτική αξιολόγηση της προόδου και του αντικτύπου της βιοοικονομίας και σε ανάπτυξη μελλοντοστρεφών εργαλείων μοντελοποίησης (έως το 2012). Ενδιάμεση επισκόπηση της προόδου και επικαιροποίηση της στρατηγικής.

7. Στήριξη της ανάπτυξης περιφερειακών και εθνικών στρατηγικών βιοοικονομίας διασφαλίζοντας τη χαρτογράφηση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας, των κέντρων δεξιοτήτων και των υποδομών στην ΕΕ (έως το 2012). Στήριξη των διαβουλεύσεων για τη στρατηγική με τις αρμόδιες αρχές για την αγροτική και παράκτια ανάπτυξη και την πολιτική συνοχής[9] σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, με σκοπό τη μεγιστοποίηση του αντικτύπου των υφιστάμενων μηχανισμών χρηματοδότησης.

8. Ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας για έρευνα και καινοτομία στη βιοοικονομία με σκοπό την κοινή αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων όπως η επισιτιστική ασφάλεια και η αλλαγή του κλίματος, καθώς και το θέμα του βιώσιμου εφοδιασμού βιομάζας (από το 2012). Αναζήτηση περαιτέρω συνεργειών μεταξύ των προσπαθειών διεθνούς συνεργασίας της ΕΕ και των κρατών μελών και επέκταση σε διεθνείς οργανισμούς.

2.3. Ενίσχυση των αγορών και ανταγωνιστικότητα των τομέων της βιοοικονομίας

9. Δημιουργία της βάσης γνώσεων για βιώσιμη εντατικοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής. Βελτιωμένη αντίληψη της σημερινής, δυνητικής και μελλοντικής διαθεσιμότητας και ζήτησης βιομάζας (συμπεριλαμβανομένων των καταλοίπων και των αποβλήτων της γεωργίας και της δασοκομίας) σε διάφορους τομείς, συνεκτιμώντας την προστιθέμενη αξία, τη βιωσιμότητα, τη γονιμότητα του εδάφους και τις δυνατότητες μετριασμού της αλλαγής του κλίματος. Δυνατότητα να διατεθούν τα εν λόγω επιτεύγματα για την ανάπτυξη και επανεξέταση των σχετικών πολιτικών.  Στήριξη της μελλοντικής εκπόνησης μιας συμφωνημένης μεθοδολογίας για τον υπολογισμό των περιβαλλοντικών αποτυπωμάτων, π.χ. χρησιμοποιώντας την εκτίμηση του κύκλου ζωής (ΕΚΖ).

10. Προώθηση της σύστασης δικτύων με την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποστήριξη για ενοποιημένα και διαφοροποιημένα βιοδιυλιστήρια, πιλοτικές μονάδες επίδειξης σε ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της αναγκαίας υλικοτεχνικής υποστήριξης και των αλυσίδων εφοδιασμού για διαδοχική χρήση της βιομάζας και των ροών αποβλήτων. Έναρξη διαπραγματεύσεων για την καθιέρωση ΣΔΙΤ για έρευνα και καινοτομία στις βιομηχανίες βιολογικής βάσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο (έως το 2013).

11. Στήριξη της επέκτασης νέων αγορών, με εκπόνηση προτύπων και τυποποιημένων μεθοδολογιών αξιολόγησης της βιωσιμότητας για προϊόντα βιολογικής προέλευσης και συστήματα παραγωγής τροφίμων, καθώς και με στήριξη δραστηριοτήτων κλιμάκωσης. Διευκόλυνση των οικολογικών δημόσιων συμβάσεων για προϊόντα βιολογικής προέλευσης με ανάπτυξη της επισήμανσης, κατάρτιση αρχικού ευρωπαϊκού καταλόγου πληροφοριών προϊόντων και καθιέρωση ειδικής κατάρτισης για τους προμηθευτές του δημοσίου. Συμβολή στην μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα των τομέων της βιοοικονομίας με θέσπιση κινήτρων και μηχανισμών αμοιβαίας μάθησης για  βελτιωμένη απόδοση των πόρων.

12. Ανάπτυξη επιστημονικά τεκμηριωμένων προσεγγίσεων για την ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τις ιδιότητες των προϊόντων (π.χ. διατροφικά οφέλη, μέθοδοι παραγωγής και βιωσιμότητα περιβάλλοντος), καθώς και για την προώθηση υγιούς και βιώσιμου τρόπου ζωής.

[1]               Σημείωση: Στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης, η πρωτογενής παραγωγή περιλαμβάνει τη γεωργία, τη δασοκομία, στην αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια.

[2]               Σημείωση: Τα προϊόντα βιολογικής προέλευσης είναι προϊόντα τα οποία προέρχονται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από υλικά βιολογικής προέλευσης, εξαιρουμένων των υλικών που είναι ενσωματωμένα σε γεωλογικούς σχηματισμούς ή/και είναι απολιθωμένα, CEN - Report on Mandate M/429 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης - Έκθεση για την εντολή M/429)

[3]               Η βιοοικονομία περιλαμβάνει τους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας, της αλιείας, των τροφίμων, της παραγωγής χαρτοπολτού και χαρτιού, καθώς και τμήματα της χημικής, βιοτεχνολογικής και ενεργειακής βιομηχανίας.

[4]               Η βιοοικονομία στηρίζεται στις βιοεπιστήμες, στη γεωπονία, στην οικολογία, στην επιστήμη των τροφίμων και στις κοινωνικές επιστήμες, στη βιοτεχνολογία, στη νανοτεχνολογία, στις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) και στη μηχανική.

[5]               Περισσότερες λεπτομέρειες διατίθενται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που επισυνάπτεται.

[6]               Συμπεράσματα της δημόσιας διαβούλευσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής "Bio-based economy for Europe: state of play and future potential" («Η οικονομία βιολογικής βάσης για την Ευρώπη: σημερινή κατάσταση και μελλοντικές δυνατότητες») (Φεβρουάριος-Μάϊος 2011).

[7]               COM(2011) 809/3

[8]               Σημείωση: οι επιμέρους δράσεις ενδέχεται να απαιτήσουν χωριστή εκτίμηση του αντικτύπου.

[9]               COM(2011) 615, παράρτημα IV