14.12.2010

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 339/7

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2010/C 339/02)

Εισηγητής: ο κ. BUFFETAUT

Στις 26 Φεβρουαρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να προβεί στην κατάρτιση γνωμοδότησης πρωτοβουλίας με θέμα:

«Η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας).

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 13 Οκτωβρίου 2009 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. Stéphane BUFFETAUT.

Κατά την 459η σύνοδο ολομέλειάς της, της 20ης και 21ης Ιανουαρίου 2010 (συνεδρίαση της 20ης Ιανουαρίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 138 ψήφους υπέρ και 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ναι μεν τα 136 000 χλμ. ακτογραμμής της ΕΕ συνιστούν αξιόλογο πλεονέκτημα, αλλά οι πιέσεις που υφίστανται οι εν λόγω ζώνες από δημογραφική, κτηματολογική, αγροτική, οικονομική και τουριστική άποψη ενέχουν κινδύνους για την ελκυστικότητα ή ακόμα και για το ίδιο το μέλλον τους. Μόνο οι πολιτικές που βασίζονται στις αρχές της βιώσιμης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης μπορούν να διασφαλίσουν ευοίωνο μέλλον για τις παράκτιες περιοχές.

Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΟΚΕ διατυπώνει τις κάτωθι συστάσεις:

1.2.1   Προστασία του περιβάλλοντος

—	Εγκαθίδρυση ενός δικτύου διαχειριστών των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών και δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οικολογικού σήματος για τις ζώνες αυτές,

—	Δημιουργία μιας ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων όπου θα καταχωρίζονται όλες οι ορθές νομοθετικές και κανονιστικές πρακτικές των κρατών μελών για την προστασία του φυσικού πλούτου των ακτών,

—

Ιδιαίτερη έμφαση στο συχνά παραγνωρισμένο ζήτημα των εκτεταμένων τεχνητών παρεμβάσεων στις ακτές (εξαιρουμένων των έργων που προστατεύουν τη φυσική, ιστορική ή πολιτιστική κληρονομιά και την ίδια την ύπαρξη των πληθυσμών), καθώς και στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου παρατήρησης του αντίκτυπου των παρεμβάσεων στη θάλασσα, το οποίο θα βασίζεται στα εργαστήρια θαλάσσιων ερευνών,

—	Σύσταση μιας επιστημονικής και τεχνικής επιτροπής των θαλάσσιων περιοχών με αποστολή την πρόβλεψη, πρόληψη και την παροχή λύσεων για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και, όσον αφορά τις πολικές περιφέρειες, της τήξης των αρκτικών πάγων,

—	Ενίσχυση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης του κοινού αναφορικά με το θαλάσσιο περιβάλλον.

1.2.2   Μεταφορές

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την υποστήριξή της στο πρόγραμμα του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών, η υλοποίηση του οποίου θα αποτελούσε και μέσο ενίσχυσης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Για τη βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών, η ΕΟΚΕ τονίζει το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν τα εξής σχέδια: οι θαλάσσιες αρτηρίες (Βαλτική, τόξο Ατλαντικού, νοτιο-ανατολική Ευρώπη και δυτική Μεσόγειος), ο σιδηροδρομικός άξονας Βαλτικής, καθώς και ο σιδηροδρομικός άξονας διατροπικού διαδρόμου Ιονίου-Αδριατικής. Αυτή η χρήσιμη αύξηση των θαλάσσιων και σιδηροδρομικών μεταφορών θα πρέπει να συνοδεύεται από ορθό έλεγχο της συνεπαγόμενης ρύπανσης.

1.2.3   Προβληματικές παράκτιες οικονομικές δραστηριότητες

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι πρέπει να διοχετευθούν συνετά τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αλιείας στις παράκτιες ζώνες που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες προκειμένου να διευκολυνθεί η μεταστροφή τους σε νέες οικονομικές δραστηριότητες.

Εφιστά την προσοχή στις δαπάνες που θα πρέπει να υποστούν τα κράτη μέλη και η ΕΕ κατά την πραγματοποίηση των επενδύσεων και των έργων για τη συγκράτηση της προβλεπόμενης ανόδου της στάθμης της θάλασσας, οι οποίες βέβαια θα επιβαρύνουν σημαντικά τον προϋπολογισμό.

Επισημαίνει ότι λόγω των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος στις παράκτιες περιοχές ενδέχεται να προκληθεί μετατόπιση του πληθυσμού η οποία θα έχει κοινωνικές συνέπειες και αντίκτυπο στην απασχόληση που καλό θα ήταν να ληφθούν υπόψη εκ των προτέρων.

1.2.4   Ο τουρισμός

Η ΕΟΚΕ συνιστά να διοργανώνεται, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ευρωπαϊκή διάσκεψη με θέμα τον υπεύθυνο παραθεριστικό τουρισμό. Η διάσκεψη αυτή, που θα μπορούσε να διεξάγεται υπό την αιγίδα της Επιτροπής των Περιφερειών και της ΕΟΚΕ, θα αποτελούσε ευκαιρία για την ανταλλαγή ορθών πρακτικών ανά την ΕΕ.

Κρίνει επίσης σκόπιμο να καθοριστούν, για το σύνολο της ΕΕ, κριτήρια ποιότητας αναφορικά με το περιβάλλον των παραθαλάσσιων θερέτρων, των λιμένων και των λιμένων αναψυχής.

1.2.5   Κλιματική αλλαγή

Η ΕΟΚΕ προτείνει να τεθεί σε λειτουργία ένα ερευνητικό πρόγραμμα ευρωπαϊκής συνεργασίας με αντικείμενο τους τρόπους προσαρμογής των παράκτιων περιοχών στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Προτείνει επίσης την συγκρότητση ενός δικτύου αμοιβαίας πληροφόρησης μεταξύ των ερευνητικών κέντρων και τη σύσταση ευρωπαϊκής επιστημονικής και τεχνικής επιτροπής με αποστολή την εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων στο πρόβλημα της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.

1.2.6   Ευαισθητοποίηση ως προς το θαλάσσιο περιβάλλον

Η ΕΟΚΕ προτείνει την ανάληψη δράσης με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα θαλάσσιου περιβάλλοντος και στα διακυβεύματα που αυτό αντιπροσωπεύει για την ευημερία των σύγχρονων και των μελλοντικών γενεών. Αυτές οι δράσεις θα πρέπει να απευθύνονται κυρίως στα σχολεία και στο ευρύ κοινό. Θα μπορούσαν δε να διοργανώνονται κατά την περίοδο διακοπών σε παράκτιες ζώνες.

2.   Εισαγωγή

2.1   Τον 21ο αιώνα οι άνθρωποι μετακινούνται προς τη θάλασσα. Πρόκειται για γενικό φαινόμενο και παρατηρείται ότι ορισμένα γιγαντιαία μητροπολιτικά κέντρα όπως η Σαγκάη, το Τόκιο, η Οσάκα και το Χονγκ-Κονγκ εξαπλώνονται στις ακτές του ωκεανού και ιδίως σε αβαθή ύδατα. Οι ειδικοί αναλυτές εκτιμούν ότι αυτή η τάση θα συνεχιστεί σε όλες τις ηπείρους.

2.2   Η ΕΕ δεν αποτελεί εξαίρεση και δεν θα μπορούσε να μείνει αδιάφορη, πόσο μάλλον που διαθέτει μια ακτογραμμή 136 000 χλμ και οι παραθαλάσσιες περιοχές της συνεισφέρουν το 40 % περίπου του ΑΕγχΠ και αντιπροσωπεύουν το 40 % του συνολικού πληθυσμού της.

2.3   Οι παράκτιες ζώνες αποτελούν πηγές οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και τόπους που χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα ζωής και κοινωνική ευημερία. Για το λόγο αυτό, οι ακτές συγκεντρώνουν σε περιορισμένο όμως γεωγραφικό χώρο πολυάριθμες δραστηριότητες όπως τουρισμό, αλιεία, γεωργία, λιμένες και αερολιμένες, αναπτυσσόμενες πόλεις, οικονομικές δραστηριότητες, υποδομές μεταφορών, κτλ. Οι δραστηριότητες αυτές συχνά επιβαρύνουν σοβαρά το οικοσύστημα. Στις παράκτιες ζώνες αναπτύσσονται ανθρώπινες δραστηριότητες συχνά αντικρουόμενου χαρακτήρα· τα δε θαλάσσια οικοσυστήματα που βρίσκονται σε αβαθείς παράκτιες ζώνες παρουσιάζουν εξαιρετικά μεγάλη βιοποικιλότητα.

2.4   Οι ανθρώπινες δραστηριότητες συγκεντρώνονται σε παράκτιες ζώνες, οι οποίες εξ ορισμού είναι περιορισμένες και απειλούνται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη διάβρωση του εδάφους. Το αποτέλεσμα είναι να απειλείται η ποιότητα ζωής, οι ζώνες φυσικού κάλλους, καθώς και τα χερσαία ή θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η ΕΕ δεν θα μπορούσε να μείνει αδιάφορη σε αυτή την κατάσταση και τους οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους που ενέχει.

2.5   Το 2000 η Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση σχετικά με την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών στην Ευρώπη, την οποία διαδέχθηκε σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς το Συμβούλιο στις 30 Μαΐου 2002 με θέμα την εφαρμογή μίας στρατηγικής ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών στην Ευρώπη. Τον Ιούνιο του 2007, η Επιτροπή παρουσίασε αξιολόγηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η σύσταση είχε μεν ευεργετικά αποτελέσματα, όμως θα ήταν σκόπιμο να δοθεί νέα ώθηση στην εν λόγω στρατηγική.

2.6   Ωστόσο, η δράση της ΕΕ δεν περιορίστηκε σε αυτές τις ενέργειες, καθότι τον Οκτώβριο του 2007 η Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση με θέμα «Μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση».

2.7   Τέλος, τον Ιούνιο του 2008 εκδόθηκε η οδηγία-πλαίσιο σχετικά με τη «στρατηγική για το θαλάσσιο περιβάλλον». Στο κείμενο της οδηγίας αναφέρεται η δέσμευση κάθε κράτους μέλους να συνεργαστεί με τα υπόλοιπα κράτη μέλη, καθώς και τις γειτονικές τρίτες χώρες για την εκπόνηση στρατηγικών ως προς τα θαλάσσια ύδατα. Σκοπός είναι να ληφθεί μέριμνα για «τη συνεχή προστασία, τη διαφύλαξη και την πρόληψη κάθε υποβάθμισής του εν λόγω περιβάλλοντος» προκειμένου να αποφευχθεί η επιδείνωσή του και «να επιτευχθεί η καλή κατάστασή του» το αργότερο μέχρι το 2021.

2.8   Στο ίδιο πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε τον Νοέμβριο του 2008 ειδικό ψήφισμα σχετικά με τις πτυχές περιφερειακής ανάπτυξης του αντικτύπου του τουρισμού στις παράκτιες περιοχές.

2.9   Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στα ποικίλα ερωτήματα που τέθηκαν σχετικά με τις παράκτιες ζώνες δόθηκαν απαντήσεις μέσω των διαφόρων κοινοτικών εγγράφων και πρωτοβουλιών, η εφαρμογή των οποίων εναπόκειται στα κράτη μέλη και τις εμπλεκόμενες τοπικές αρχές.

2.10   Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η επίδραση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής στην κοινωνική και οικονομική ζωή των παράκτιων ζωνών.

2.11   Συνεπώς, κάθε πολιτική βιώσιμης ανάπτυξης των παράκτιων ζωνών πρέπει να συμπεριλαμβάνει συντονισμένες τομεακές πολιτικές (όπως για παράδειγμα η κοινή γεωργική πολιτική) και στρατηγικές που θα είναι συμβατές η μία με την άλλη, εγχείρημα το οποίο κάθε άλλο παρά εύκολο είναι, αν λάβει κανείς υπόψη τα πιθανώς αντικρουόμενα συμφέροντα και βλέψεις τόσο στα παράλια όσο και στη θάλασσα.

2.12   Η πολιτική της ΕΕ στο θέμα των παράκτιων ζωνών συνίσταται, λοιπόν, σε πέντε μέσα:

1)

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών στην Ευρώπη είναι κοινοτικό μέσο που στηρίζεται σε σύσταση του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου (2002), το οποίο ενθαρρύνει τη βιώσιμη ανάπτυξη και προτρέπει τα κράτη μέλη να καταρτίσουν εθνικές στρατηγικές. Εποπτεύει επίσης και ενθαρρύνει την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και σχεδίων.

2)

Η ολοκληρωμένη πολιτική για τη θάλασσα της ΕΕ είναι πιο συγκεκριμένη και ορίζει τα σημαντικότερα πεδία δράσης: — ευρωπαϊκός χώρος θαλάσσιων μεταφορών χωρίς σύνορα, — ευρωπαϊκή στρατηγική για τη θαλάσσια έρευνα, — ολοκληρωμένες θαλάσσιες πολιτικές των κρατών μελών, — ευρωπαϊκό δίκτυο θαλάσσιου ελέγχου, — οδικός χάρτης για τη χωροταξία του θαλάσσιου χώρου, — στρατηγική για τον μετριασμό των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες, — περιορισμός της ρύπανσης που προκαλεί η εμπορική ναυτιλία, — πάταξη της παράνομης αλιείας και καταστροφή των αλιευτικών πόρων, — ευρωπαϊκό δίκτυο ναυτιλιακών ομίλων, — διατάξεις της ευρωπαϊκής εργατικής νομοθεσίας που αφορούν τον τομέα της αλιείας και των θαλάσσιων μεταφορών.

3)	Η Κοινή Αλιευτική Πολιτική έχει προφανή επίδραση στην κοινωνική και οικονομική ζωή ορισμένων παράκτιων ζωνών.

4)	Η οδηγία για τους οικοτόπους (Natura 2000) με εφαρμογή στη ναυτιλία.

5)	Η οδηγία-πλαίσιο «σχετικά με τη στρατηγική για τη θάλασσα».

2.13   Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι κάθε ακτή αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και ότι οι γεωγραφικές και φυσικές ιδιαιτερότητες κάθε ζώνης χρήζουν διαφορετικών πολιτικών, ανάλογα με το κατά πόσο πρόκειται για θάλασσες με μεγάλα ή μικρά βάθη, με ή χωρίς παλίρροια, ακτές με εύκρατο ή πολικό κλίμα, απόκρημνες, χαμηλές, βραχώδεις ή αμμώδεις κτλ. Συνεπώς, αν και είναι δυνατό να τεθούν κοινοί στόχοι, είναι αδύνατο να καθοριστεί ενιαία πολιτική για το σύνολο των ακτών, τουλάχιστον όσον αφορά τον τρόπο εφαρμογής τους.

3.   Η διατήρηση του φυσικού χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος

3.1   Οι προκλήσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ζωνών αφορούν κυρίως ορισμένα ιδιαίτερα λεπτά ζητήματα:

3.2   Υπό το βάρος των κτηματολογικών πιέσεων, ορισμένα κράτη μέλη ανέλαβαν πρωτοβουλίες με σκοπό τη διατήρηση των παράκτιων εδαφών, όπως το Εθνικό Ταμείο (National Τrust) στη Μεγάλη Βρετανία, το Ίδρυμα για τις Ακτές στη Γαλλία (Conservatoire du littoral) ή η δημιουργία φυσικών πάρκων που περιλαμβάνουν παράκτιες ζώνες. Θα ήταν σκόπιμο να επεκταθούν οι πρωτοβουλίες αυτές, οι οποίες αποσκοπούν στον έλεγχο των πιο ευπαθών, απειλούμενων ή σημαντικότερων φυσικών εκτάσεων, επιτρέποντας στις δημόσιες αρχές να υποκαταστήσουν τους ιδιοκτήτες τους, όταν αυτό επιβάλλεται από το δημόσιο συμφέρον. Πρόκειται, κατά κάποιο τρόπο, για τη δημιουργία μιας κατηγορίας αγαθών τα οποία ανήκουν στην εθνική κληρονομιά κατ’ αναλογία προς τα ιστορικά μνημεία ή τα έργα τέχνης των μουσείων μας.

3.3   Η οδηγία 92/43 ΕΟΚ, γνωστή και ως οδηγία για τους οικοτόπους, την πανίδα και τη χλωρίδα (ή απλούστερα οδηγία για τους οικοτόπους), αφορά τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Στο πλαίσιο αυτής της οδηγίας ορισμένα κράτη μέλη επεξέτειναν τις ζώνες Νatura 2000 μέχρι τη θάλασσα. Ωστόσο, εγείρονται ορισμένα ερωτήματα ως προς την ορθή χρήση αυτού του μέσου προστασίας (ιδίως όσον αφορά τον βαθμό στον οποίο δικαιολογείται η επέκταση των ζωνών προστασίας σε ευρείες παραθαλάσσιες εκτάσεις σε μεγάλα βάθη, χωρίς να είναι ιδιαίτερα γνωστή η βιοποικιλότητά τους και η φύση των φθοροποιών παραγόντων).

3.4   Με γνώμονα την προστασία της παραθαλάσσιας βιοποικιλότητας και τη διατήρηση του παράκτιου αλιευτικού πλούτου, ορισμένα κράτη μέλη ανέπτυξαν δίκτυα προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών. Ο θετικός αντίκτυπος των εν λόγω πρωτοβουλιών θα αυξηθεί εάν συμμετάσχουν στο εγχείρημα όλα τα παράκτια κράτη. Συνεπώς, θα ήταν σκόπιμο να συνενωθούν, να εναρμονιστούν και να ενισχυθούν οι προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές. Προς τούτο, θα ήταν χρήσιμο να συσταθεί ευρωπαϊκό δίκτυο διαχειριστών αυτών των περιοχών και να καθιερωθεί ειδικό ευρωπαϊκό σήμα.

3.5   Η καλπάζουσα ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών, η υπερεκμετάλλευση των παράκτιων αγροτικών εκτάσεων και η άνοδος του επιπέδου του άλατος στον υδροφόρο ορίζοντα κοντά στις ακτές απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή για να διασφαλισθεί η βιώσιμη πρόσβαση των παράκτιων πληθυσμών σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας.

4.   Η πρόληψη της ρύπανσης και η αντιμετώπισή της

4.1   Πρόκειται για το κλασικό ζήτημα της επεξεργασίας των λυμάτων που απορρίπτονται κατευθείαν στη θάλασσα και της ρύπανσης των ποτάμιων υδάτων και ρευμάτων, χωρίς να παραβλέπεται η ρύπανση των υδάτων των λιμένων, καθώς και η ρύπανση που οφείλεται στις θαλάσσιες μεταφορές.

4.2   Η ευρωπαϊκή νομοθεσία καλύπτει μέρος αυτών των ζητημάτων με την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα καθώς και τις σχετικές ειδικές οδηγίες. Το 2007 η Επιτροπή επέκρινε την περιορισμένη μεταφορά της σχετικής νομοθεσίας και την ανεπαρκή διεθνή συνεργασία. Παρατηρήθηκαν πολλές καθυστερήσεις στην εφαρμογή αυτής της οδηγίας. Το 2010 τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρουσιάσουν τα σχέδια διαχείρισης των λεκανών απορροής, τα οποία πρέπει να προβλέπουν μέτρα προστασίας αλλά και αποκατάστασης της ποιότητας των υδάτινων όγκων. Προς τούτο, επιβάλλεται συντονισμός των προσπαθειών που σχετίζονται με υδάτινους όγκους κοινούς με μη ευρωπαϊκές χώρες. Πρέπει δε να γίνει σαφής ιεράρχηση των συνεπειών της ρύπανσης των υδάτων διακρίνοντας αφενός τα θιγόμενα μέρη (ο άνθρωπος και η υγεία του, η οικονομία και η ευημερία, τα θαλάσσια είδη) και αφετέρου τον χρόνο που απαιτείται για την αναστροφή ή μη της βλάβης που έχουν υποστεί τα οικοσυστήματα ή τα διάφορα είδη.

4.3   Η οδηγία-πλαίσιο σχετικά με τη «στρατηγική για τη θάλασσα» δίνει σαφή απάντηση στην ανάγκη διατήρησης και αναβάθμισης της ποιότητας των θαλάσσιων υδάτων, καθορίζοντας τις θαλάσσιες περιοχές και υπο-περιοχές και καλώντας τα κράτη μέλη να χαράξουν από κοινού θαλάσσιες στρατηγικές και να θέσουν περιβαλλοντικούς στόχους.

4.4   Το ζήτημα της θαλάσσιας ρύπανσης από τα πλοία θίχτηκε σε διάφορα προγράμματα Erika.

4.5   Μια μορφή ζημίας του περιβάλλοντος που συχνά αγνοείται είναι η μη αναστρέψιμη καταστροφή των πυθμένων σε ρηχά ύδατα (οικότοποι και οικοσύστημα)· η ζημία αυτή προκαλείται από τις εκτεταμένες τεχνητές παρεμβάσεις στις ακτές για λόγους που δε σχετίζονται ούτε με την ασφάλεια των πληθυσμών, ούτε με την προστασία της κληρονομιάς. Οι τεχνητές παρεμβάσεις στην ευρωπαϊκή ακτογραμμή μέσω της αύξησης των κατασκευών στη θάλασσα (λιμένες αναψυχής, εμπορικοί λιμένες, λοιπά έργα και, μακροπρόθεσμα, ποικίλα αναχωματικά έργα για την προστασία των ακτών από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας) πρέπει να προβληματίσουν το σύνολο της ΕΕ (όπως το παρατηρητήριο MEDAM που ασχολείται με το σύνολο των κατασκευαστικών παρεμβάσεων στις γαλλικές ακτές της Μεσογείου (1)). Οι εκτεταμένες τεχνητές παρεμβάσεις στις ακτές αντίκεινται στη βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ η διατήρηση της φυσικής όψης των ακτών και των πυθμένων στα αβαθή μέρη πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ουσιαστικού προβληματισμού. Έχει αρχίσει να παρατηρείται κάποια ευαισθητοποίηση στην ΕΕ. Στην περιοχή της Καμάργκ, στη Γαλλία, για παράδειγμα, η αντιμετώπιση της ανόδου της στάθμης των υδάτων γίνεται αφήνοντας τη θάλασσα να καλύψει εκ νέου τα σημεία από όπου είχε αποτραβηχτεί. Στην Ιταλία, στην περιοχή της Μαρέμα (ακτές Τοσκάνης) έχει ξεκινήσει ένα εγχείρημα με στόχο τον περιορισμό των λιμένων αναψυχής, αφενός με την κατασκευή εγκαταστάσεων για τη φύλαξη των πλοίων στην ξηρά τους χειμερινούς μήνες, και αφετέρου με την ορθή διάθεσης των θέσεων ελλιμενισμού.

5.   Οι μεταφορές στις παράκτιες ζώνες

5.1   Τα παράκτια οδικά δίκτυα είναι συχνά ιδιαίτερα βεβαρημένα. Η κατάσταση αυτή προκαλεί οδικά ατυχήματα, αυξημένες εκπομπές CO2 και λοιπών ρυπογόνων, καθώς και οικονομικές απώλειες. Εδώ και πολύ καιρό, η ΕΕ επιδιώκει τη διοχέτευση μέρους αυτών των οδικών μετακινήσεων στις σιδηροδρομικές μεταφορές ή τις θαλάσσιες αρτηρίες χωρίς, ωστόσο, απτά αποτελέσματα. Ως προς τούτο, αξίζει να παρατηρηθούν τα εξής:

—

τα κινήματα προστασίας της φύσης και του περιβάλλοντος είναι ασύνδετα και πολύ συχνά αντιτίθενται στην κατασκευή υποδομών για τον περιορισμό των οδικών μετακινήσεων μέσω της ανάπτυξης εναλλακτικών μέσων (ενδεικτικά αναφέρονται οι περιπτώσεις του κλεισίματος του σιδηροδρομικού άξονα Λυών-Τορίνο που χρησιμοποιείται για τις συνδυασμένες οδικές - σιδηροδρομικές μεταφορές, η κατ’ αρχήν αντίθεση σε κάθε επέκταση λιμένα –π.χ. στη Χάβρη το 2000 ή στο Ρότερνταμ– η αντίθεση στην υλοποίηση της διάνοιξης καναλιού που θα συνδέει τον Ρήνο με τον Ροδανό κ.τ.λ.)·

—

η εφαρμογή της πολιτικής ανάπτυξης των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών στην ΕΕ συναντά πολλά εμπόδια, παρά τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της Επιτροπής (ανακοίνωση του 2007 με τίτλο «Προς σιδηροδρομικό δίκτυο εμπορευματικής προτεραιότητας» ή κανονισμός του 2009 σχετικά με το «ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό δίκτυο για ανταγωνιστικές εμπορευματικές μεταφορές»), τα οποία σχετίζονται τόσο με την επικρατούσα νοοτροπία (ιδίως όσον αφορά την προτεραιότητα που δίνεται παραδοσιακά στα επιβατικά τρένα) όσο και με την αναμφίβολη έλλειψη εμπορικού πνεύματος.

5.2   Παρά τις δυσκολίες, μόνο χάρη στη μετατόπιση μέρους των οδικών μετακινήσεων στις αντίστοιχες σιδηροδρομικές ή τις θαλάσσιες μπορούν να αποσυμφορηθούν τα παράκτια οδικά δίκτυα. Το ερώτημα είναι πώς θα συμβιβασθεί η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος.

6.   Προς έναν βιώσιμο παραθαλάσσιο τουρισμό

6.1   Ο τουρισμός πολλές φορές προβάλλεται ως η λύση για τις παράκτιες ζώνες. Ωστόσο, η τουριστική περίοδος είναι συχνά αρκετά περιορισμένη ώστε να αποτελεί μια πραγματική εναλλακτική λύση στη φθίνουσα οικονομική δραστηριότητα. Ο «θαυματουργός» τουρισμός ενδέχεται να οδηγήσει σε μια υπερεκμετάλλευση του παράκτιου χώρου προκαλώντας ανεπανόρθωτες περιβαλλοντικές καταστροφές, χωρίς να αποτελεί βιώσιμη λύση στις υφιστάμενες οικονομικές δυσχέρειες. Επίσης, η τουριστική υπερεκμετάλλευση μπορεί «να σκοτώσει την κότα με τα χρυσά αυγά» εξαιτίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Επιβάλλεται, λοιπόν, να αναπτυχθεί ένας πιο βιώσιμος τουρισμός και, προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο οι δημόσιες αρχές όσο και οι ΜΚΟ έχουν ήδη αναλάβει ορισμένες πρωτοβουλίες.

6.2   Στη Γαλλία, ο νόμος του 1986 περί χωροταξίας, προστασίας και αναβάθμισης των ακτών ψηφίστηκε ως αντίδραση στη λεγόμενη «τσιμεντοποίηση» των ακτών. Στόχος του είναι η διατήρηση της βιολογικής και οικολογικής ισορροπίας, η προστασία του τοπίου, αλλά και η συνέχιση και ενίσχυση των οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα και τις ακτές της (αλιεία, ιχθυοκαλλιέργειες, λιμενικές δραστηριότητες, κ.τ.λ.). Το νομοθέτημα στοχεύει στις παράκτιες κοινότητες και οι βασικότερες διατάξεις του προβλέπουν την υποχρέωση των πολεοδομικών αρχών να προστατεύσουν τις τοποθεσίες φυσικού κάλλους, καθώς και την απαγόρευση ανέγερσης οιασδήποτε οικοδομής σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων από τις ακτές εκτός των αστικών περιοχών. Έχουν περάσει πάνω από είκοσι από τότε που άρχισε να ισχύει ο νόμος και ο απολογισμός είναι μάλλον θετικός. Αν και η ΕΕ δεν είναι αρμόδια σε θέματα πολεοδομίας και χωροταξίας των παραθαλάσσιων περιοχών, θα μπορούσε τουλάχιστον να ενθαρρύνει την ανταλλαγή ορθών νομοθετικών και κανονιστικών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.

6.3   Το Ίδρυμα Περιβαλλοντικής Παιδείας στην Ευρώπη (FΕΕ) δημιούργησε το 1985 το οικολογικό σήμα της γαλάζιας σημαίας και, έκτοτε, υφίσταται η ευρωπαϊκή γαλάζια σημαία. Αυτό το οικολογικό σήμα απονέμεται στις παράκτιες τοπικές αρχές και στους λιμένες. Η απονομή του είναι συνάρτηση του βαθμού ικανοποίησης κριτηρίων που αφορούν την περιβαλλοντική παιδεία, την ασφάλεια, την καθαριότητα και τις λοιπές υπηρεσίες που παρέχονται κοντά στην παραλία, τη διαχείριση των αποβλήτων, τη διαχείριση των υδάτων, την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης, τα έργα απορρύπανσης κ.τ.λ.. Για τους λιμένες αναψυχής προβλέπονται συγκεκριμένα κριτήρια. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί μεν προφανώς στην τουριστική ανάπτυξη, παράλληλα όμως έχει και πολλά αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα.

6.4   Ο οικοτουρισμός ή υπεύθυνος τουρισμός αναπτύσσεται παντού στην Ευρώπη, συχνά υπό την αιγίδα των τοπικών αρχών· χάρη στον αγροτουρισμό, οι αγρότες των παράκτιων ζωνών μπορούν να συμπληρώνουν το εισόδημά τους.

7.   Η ευρωπαϊκή αλιευτική πολιτική

7.1   Υπεύθυνη για τη διαχείριση του τομέα της αλιείας είναι η Επιτροπή. Η ευρωπαϊκή πολιτική βιώσιμης αλιείας θέτει εν αμφιβόλω οικονομικά μοντέλα του τομέα που έχουν ιδιαίτερα αρνητικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Πρέπει να προσεγγίσουμε το ζήτημα της βιώσιμης αλιείας με οδηγό την επαρκέστερη επιστημονική γνώση που είναι η μόνη η οποία επιτρέπει τη μακροπρόθεσμη διαχείριση των αποθεμάτων. Προς τούτο, είναι σκόπιμο να διαχωρισθούν οι ζώνες διεθνούς αλιείας και οι ζώνες χωρικών υδάτων κάθε θαλάσσιας περιοχής, σε συνδυασμό με μία σωστή χρήση των επιχορηγήσεων που θα σέβονται πρωτίστως την αρχή της καλύτερης διαχείρισης των αποθεμάτων.

7.2   Πρέπει επίσης να διαχωριστεί η παραδοσιακή αλιεία από την αλιεία ευρείας κλίμακας. Όσον αφορά την πρώτη, η λειτουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών θα επέτρεπε την καλύτερη διαχείριση των ειδών των παραθαλάσσιων αλιευμάτων διασφαλίζοντας στους μη αλιευτικούς τομείς αυτών των ζωνών αυξημένη πληθυσμιακή πυκνότητα και ισορροπία του αριθμού αρσενικών-θηλυκών κάθε είδους που θα επιτρέπει την ομαλή αναπαραγωγή των γόνων και των νεαρών ιχθύων. Παράλληλα, θα ήταν χρήσιμη η ενθάρρυνση της σύστασης «αλιευτικών φορέων» (όπως υπάρχουν σε ορισμένες χώρες: συνεταιρισμοί, ενώσεις, σύλλογοι, περιφερειακά συμβουλευτικά σώματα…) από εργοδότες αλιείς με τη συμμετοχή επιστημονικών συμβούλων για την καλύτερη διαχείριση των παράκτιων αλιευτικών ζωνών που θα καλύπτουν φάσμα διαφορετικό από εκείνο των ήδη υφιστάμενων ζωνών διαχείρισης (γύρω από ένα λιμένα, στις ακτές μιας κοινότητας ή άλλης διοικητικής ή ιστορικής οντότητας) για την επίτευξη οικολογικά ομοιογενών εκτάσεων. Θα μπορούσε να εξετασθεί η δικτύωση αυτών των «αλιευτικών οργανώσεων» προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών.

7.3   Πρέπει επίσης να εξετασθεί το ζήτημα της (ερασιτεχνικής) αλιείας αναψυχής, διότι, εφόσον δεν θα έχει φραγμούς (οι ρυθμίσεις της ερασιτεχνικής θαλάσσιας αλιείας δεν είναι ιδιαίτερα περιοριστική στις περισσότερες χώρες) και δεν θα διέπεται από οικονομικούς περιορισμούς (τα μέσα που χρησιμοποιούν ορισμένοι ερασιτέχνες αλιείς δεν συγκρίνονται με την αξία του αλιεύματος), η επέκτασή της θα έχει αρνητικές συνέπειες για ορισμένα είδη.

8.   Παράκτιες οικονομικές δραστηριότητες

8.1   Εδώ και αιώνες, αναπτύσσονται σε ολόκληρη την Ευρώπη παράκτιες οικονομικές δραστηριότητες: λιμένες, ναυπηγεία, αλιεία. Αν και η ΕΕ διαθέτει ορισμένους από τους μεγαλύτερους παγκοσμίως λιμένες, οι δραστηριότητες των ναυπηγείων και της αλιείας πλήττονται από μεγάλες διαρθρωτικές δυσκολίες.

8.2   Την επαύριον του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα ευρωπαϊκά ναυπηγεία τέθηκαν αντιμέτωπα με τον ανταγωνισμό των ασιατικών. Αυτός ο ανταγωνισμός οδήγησε στην αναδιάρθρωση και στην εξειδίκευση των ευρωπαϊκών ναυπηγείων. Παρόλα αυτά, ορισμένα ναυπηγεία, όπως τα πολωνικά ναυπηγεία του Γκντανσκ, της Γκτίνια και του Στσέτσιν, αντιμετωπίζουν ακόμα αρκετές δυσκολίες. Τούτη η κατάσταση σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι οφείλουν να καταβάλουν έντονη προσπάθεια επαγγελματικής επιμόρφωσης και κατάρτισης, και αυτό δεν αφορά μόνο την Πολωνία.

8.3   Επιπροσθέτως, η Ευρώπη κατόρθωσε να αναπτύξει μια από τις πρώτες παγκοσμίως βιομηχανίες αναψυχής. Πριν από την οικονομική κρίση, ο συγκεκριμένος τομέας περιλάμβανε πάνω από 37 000 επιχειρήσεις και απασχολούσε πάνω από 270 000 εργαζόμενους. Η κρίση έπληξε ολοσχερώς τους κλάδους του. Και σε αυτή την περίπτωση, η θέση των εργαζομένων είναι ιδιαίτερα δυσχερής. Η ανάγκη επαγγελματικής επιμόρφωσης και κατάρτισης των εργαζομένων προβάλλει επιτακτική για τον τομέα, όπως άλλωστε και η διατήρηση αυτού του συμβόλου της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.

8.4   Όπως προαναφέρθηκε, η απίσχνανση των αλιευτικών αποθεμάτων, η απαγόρευση ορισμένων μεθόδων αλιείας στην ΕΕ (αλλά όχι απαραίτητα και στα μη ευρωπαϊκά κράτη) και η υπεραλίευση οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής αλιευτικής πολιτικής που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τον τομέα, ο οποίος επίσης χρήζει μιας πολιτικής επαγγελματικής ανακατάταξης και κατάρτισης.

8.5   Η υδατοκαλλιέργεια είναι μια νέα δραστηριότητα που καλύπτει την αυξανόμενη καταναλωτική ζήτηση αλιευτικών ειδών. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ότι πρόκειται για ένα εντελώς διαφορετικό από την αλιεία επάγγελμα που ομοιάζει με την κτηνοτροφία. Επιπλέον, αυτή η δραστηριότητα απαιτεί τη λήψη υγειονομικών και περιβαλλοντικών μέτρων.

8.6   Η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών απαιτεί τη διατήρηση των δραστηριοτήτων που συνδέονται με αυτή τη γεωγραφική διάσταση. Η διατήρηση της γεωργίας που σέβεται το παράκτιο περιβάλλον είναι σκόπιμη όπου η μορφολογία το επιτρέπει. Ωστόσο, ο τουρισμός δεν είναι η απάντηση σε όλα τα προβλήματα επαγγελματικής ανακατάταξης, πολλώ δε μάλλον όταν πολλά σχέδια τουριστικών υποδομών μπορούν να βλάψουν τους εναπομείναντες χώρους πρασίνου των ακτογραμμών. Η ΕΕ οφείλει να δώσει μεγάλη έμφαση στις οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις των πολιτικών της σε αυτό το τόσο εύθραυστο και ιδιαίτερο οικονομικό περιβάλλον.

9.   Ευαισθητοποίηση ως προς το θαλάσσιο περιβάλλον

9.1   Το 40 % του πληθυσμού στην ΕΕ συγκεντρώνεται στα 136 000 χλμ. της ακτογραμμής της, η οποία προσελκύει επίσης το μεγαλύτερο τμήμα των τουριστών της ηπείρου. Ο κόσμος πρέπει να μάθει περισσότερα για αυτό το τόσο πλούσιο όσο και εύθραυστο, λόγω αυτής της πληθυσμιακής πυκνότητας, περιβάλλον. Ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για το θαλάσσιο περιβάλλον, το οποίο θα είναι προσαρμοσμένο σε κάθε μορφολογία των ακτών –εστιάζοντας, για παράδειγμα, στις περιοχές και υπο-περιοχές που καθορίζονται από την εφαρμογή της στρατηγικής για το θαλάσσιο περιβάλλον– και το οποίο θα αφορά τουλάχιστον τις πέντε θάλασσες ή ωκεανούς που βρέχουν την ΕΕ (Βαλτική, Βόρεια Θάλασσα, Ατλαντικός, Μεσόγειος και Μαύρη Θάλασσα), θα επέτρεπε την καλύτερη κατανόηση και αιτιολόγηση της αναγκαιότητας των μέτρων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος με σκοπό την καταπολέμηση της ρύπανσης, της υπεραλίευσης ή της υποβάθμισης των ακτών λόγω των τεχνητών κατασκευών. Έχει συνεπώς ζωτική σημασία η ενθάρρυνση της καλύτερης ενημέρωσης στα σχολεία και στους οργανισμούς που είναι επιφορτισμένοι με τη διαχείριση των ακτών.

10.   Παγκόσμια κλιματική αλλαγή και άνοδος της στάθμης των υδάτων

10.1   Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα προκαλέσει γενική άνοδο της στάθμης των θαλασσών και παράλληλα την αύξηση της συχνότητας εξαιρετικών βίαιων κλιματικών φαινομένων (καταιγίδες, ανεμοστρόβιλοι, τυφώνες…). Αυτό θα έχει ως συνέπεια – ήδη αισθητή σε ορισμένες χώρες – τη διάβρωση των ακτών, την εξαφάνιση παραλιών και την ενίσχυση των αναχωματικών κατασκευών στις ακτές. Το πρόβλημα αναμένεται να απασχολήσει με πολύ διαφορετικό τρόπο κάθε ευρωπαϊκή χώρα ή περιοχή και σχεδόν το σύνολο των παράκτιων αστικών περιοχών, πρωτίστως δε τις λιμενικές και τουριστικές υποδομές. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη ξεκινήσει ορισμένα σχέδια μεγάλης εμβέλειας, όπως το σχέδιο «Delta» στην Ολλανδία –η απόφαση για το οποίο ελήφθη μετά από τις καταστροφικές πλημμύρες του 1953 ή επίσης η επιχείρηση «Μωϋσής» στην Ιταλία για τη σωτηρία της Βενετίας. Η ΕΕ πρέπει να χαράξει προσανατολισμούς για την καλύτερη αντιμετώπιση προδιαγραφόμενων και μη αναστρέψιμων αλλαγών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις οικονομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις.

10.2   Για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των συνεπειών της, η ΕΕ δεν πρέπει να περιοριστεί στα προληπτικά μέτρα, αλλά να εκπονήσει και ένα μεγάλο ερευνητικό και αναπτυξιακό πρόγραμμα μαζί με τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της αρχής της συνεργασίας και της από κοινού χρήσης των αποτελεσμάτων των μελετών των ερευνητικών κέντρων. Μια πρωτοβουλία αυτού του είδους θα καταδείκνυε τη χρησιμότητα και την ανάγκη στενής ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα.

---

(1)  http://www.medam.org

---