52005DC0044

Βρυξέλλες, 14.2.2005

COM(2005) 44 τελικό

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

για την ισότητα γυναικών και ανδρών, 2005

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. Εισαγωγή 3

2. Κυριότερες εξελίξεις 3

2.1. Η κοινοτική νομοθεσία 3

2.2. Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων 4

2.3. Μετανάστριες και μετανάστες 6

3. Προκλήσεις και πολιτικοί προσανατολισμοί 7

3.1. Η ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας 7

3.2. Αύξηση των κέντρων παροχής φροντίδας για παιδιά και άλλα εξαρτώμενα άτομα 8

3.3. Η πλευρά των ανδρών στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων 8

3.4. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη μεταναστευτική πολιτική και στην πολιτική ένταξης 9

3.5. Η παρακολούθηση των εξελίξεων στο θέμα της ισότητας των δύο φύλων 9

4. Συμπεράσματα 10

ANNEX 12

1. Εισαγωγή

Η δεύτερη ετήσια έκθεση για την ισότητα γυναικών και ανδρών, σύμφωνα με το αίτημα των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που συνήλθαν στο πλαίσιο του Εαρινού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το Μάρτιο του 2003, είναι η πρώτη που καλύπτει τη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση των 25 κρατών μελών.

Η ισότητα γυναικών και ανδρών ενισχύεται από τη νέα Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Πέρα από τις διατάξεις της σημερινής Συνθήκης για την ισότητα των φύλων, το Σύνταγμα αναφέρει ρητά ότι η ισότητα αποτελεί αξία της Ένωσης που πρέπει να προάγεται όχι μόνο στο πλαίσιο της Ένωσης αλλά επίσης στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο.

Οι δημογραφικές αλλαγές, δηλαδή ο γηράσκων πληθυσμός και ο συρρικνούμενος εργαζόμενος πληθυσμός εξακολουθούν να αποτελούν βασική πρόκληση στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη διεύρυνση. Η ένταση που δημιουργεί ο συνδυασμός της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή, η οποία εν μέρει οφείλεται στην έλλειψη υπηρεσιών φροντίδας για τα παιδιά και στις όχι αρκετά ευέλικτες συνθήκες εργασίας, φαίνεται ότι συμβάλλει στην αναβολή της απόφασης για την απόκτηση του πρώτου παιδιού και στα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας στα περισσότερα κράτη μέλη. Ωστόσο, η πείρα δείχνει ότι τα κράτη μέλη που έχουν ολοκληρωμένη πολιτική συνδυασμού επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και για τους άνδρες και για τις γυναίκες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας και υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στους διάφορους τομείς πολιτικής θα συμβάλει στην επίτευξη των συνολικών στόχων της Λισσαβώνας. Υπάρχει η ανάγκη ανάληψης νέων πρωτοβουλιών ώστε να αυξηθεί η απασχόληση και να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της γηράσκουσας κοινωνίας, παρέχοντας, μεταξύ άλλων, επαρκείς συντάξεις για γυναίκες και άνδρες. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην κινητοποίηση ολόκληρου του δυναμικού της γυναικείας απασχόλησης και στην τόνωση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας και μεταναστριών, που παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης.

Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τις κυριότερες εξελίξεις της σχετικής κατάστασης των γυναικών και των ανδρών στην εκπαίδευση, στην απασχόληση και στην κοινωνική ζωή. Δίνει έμφαση στις μετανάστριες και στους μετανάστες και ορίζει τις προκλήσεις για την περαιτέρω προώθηση της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών.

2. Κυριότερες εξελίξεις

2.1. Η κοινοτική νομοθεσία

Η πιο πρόσφατη επιτυχία ήταν η επέκταση του κοινοτικού κεκτημένου πέρα από τον τομέα της απασχόλησης. Το Δεκέμβριο του 2004 το Συμβούλιο εξέδωσε την οδηγία για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών[1], με βάση το άρθρο 13 της συνθήκης EΚ. Η οδηγία εφαρμόζεται σε αγαθά και υπηρεσίες που διατίθενται στο κοινό και προσφέρονται εκτός του χώρου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Θεσπίζει την αρχή ότι οι αναλογιστικοί παράγοντες που βασίζονται στο φύλο θα πρέπει να καταργηθούν.

Η Επιτροπή εξέδωσε επίσης την αναδιατυπωμένη πρόταση[2], με σκοπό την αποσαφήνιση της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης μέσω της ενοποίησης σε ένα ενιαίο κείμενο των διατάξεων πέντε οδηγιών. Το Συμβούλιο θέσπισε μια γενική προσέγγιση το Δεκέμβριο του 2004, η δε έκδοση γνώμης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναμένεται την άνοιξη του 2005.

Η οδηγία[3] σχετικά με τον τίτλο παραμονής που χορηγείται στους υπηκόους τρίτων χωρών θύματα εμπορίας ανθρώπων εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2004, σύμφωνα με το αίτημα που διατυπώθηκε στην περυσινή έκθεση για την ισότητα γυναικών και ανδρών[4]. Εισάγει τη χορήγηση αδειών παραμονής σε θύματα που συνεργάζονται στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων ή της υποβοήθησης της λαθρομετανάστευσης.

2.2. Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων

Παρά την επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης τα τελευταία χρόνια και την περιορισμένη αύξηση της απασχόλησης, εξακολουθεί να υπάρχει μια θετική τάση μείωσης των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων στην εκπαίδευση και στην απασχόληση στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση των εικοσιπέντε, ενώ οι διαφορές ως προς τις αμοιβές μεταξύ γυναικών και ανδρών παραμένουν σχεδόν αμετάβλητες.

Στην εκπαίδευση οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι περισσότερες από τους άνδρες. Το ποσοστό των γυναικών πτυχιούχων (της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) αυξήθηκε σε 58 % το 2003, λόγω του υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου στα νέα κράτη μέλη[5]. Τώρα οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν και το 41 % των κατόχων διδακτορικού διπλώματος.

Οι διαφορές στην απασχόληση μεταξύ των δύο φύλων μειώθηκαν κατά 0,5 εκατοστιαίες μονάδες και έφτασαν στο 15,8 % μεταξύ 2002 και 2003 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των εικοσιπέντε. Με το ρυθμό γυναικείας απασχόλησης στο 55,1 %, ο ενδιάμεσος στόχος του ποσοστού γυναικείας απασχόλησης (57 % το 2005) εξακολουθεί να είναι εφικτός. Εάν εξαιρεθούν οι νεαρότερες γυναίκες ηλικίας 15-24 ετών, τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών εξακολούθησαν να αυξάνονται για όλες τις ηλικιακές ομάδες και ειδικότερα στις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (κατά 1,5 εκ.μ. φτάνοντας στο 30,7 % το 2003)[6]. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ γυναικών και ανδρών μεγαλύτερης ηλικίας εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη (19,6 εκ.μ.).

Το μερίδιο της μερικής απασχόλησης είναι κατά μέσο όρο 30,4 % στις γυναίκες σε σύγκριση με το μόλις 6,6 % των ανδρών ενώ η διαφορά αυξήθηκε ελαφρώς από το 1998. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες που εξηγούν τη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές. Τα νέα κράτη μέλη έχουν πολύ μικρότερη αναλογία θέσεων μερικής απασχόλησης, εν μέρει λόγω της ακαμψίας της αγοράς εργασίας και εν μέρει λόγω του χαμηλότερου επιπέδου των μισθών, γεγονός που καθιστά την επιλογή της μερικής απασχόλησης λιγότερο εφικτή.

Η ανεργία αυξήθηκε ελαφρώς το 2004 αλλά η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να είναι σημαντική αφού παρέμεινε στο ίδιο επίπεδο με το 2003 (1,7 εκ.μ). Τα ποσοστά ανεργίας είναι 10 % για τις γυναίκες και 8,3 % για τους άνδρες.

Ο συνδυασμός της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Οι γυναίκες με μικρά παιδιά εξακολουθούν να εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης κατά 13,6 εκ.μ. σε σχέση με τις γυναίκες χωρίς παιδιά ενώ οι άνδρες με μικρά παιδιά εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης κατά 10 εκ.μ. σε σχέση με τους άνδρες χωρίς παιδιά[7]. Είναι το αποτέλεσμα της περιορισμένης πρόσβασης στις υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών και στα οικογενειακά πρότυπα που ακολουθούν στερεότυπα βασισμένα στο φύλο. Οι γυναίκες εκτελούν το μεγαλύτερο μέρος των οικιακών καθηκόντων και συνεπώς έχουν λιγότερο χρόνο για αμειβόμενη εργασία. Οι άνδρες εκτελούν λιγότερο από το 40 % του συνόλου των οικιακών καθηκόντων και μεταξύ του 25% και του 35% της φροντίδας των παιδιών σε ζευγάρια με παιδιά έως 6 ετών[8].

Ελάχιστα είναι τα σημάδια προόδου στη μείωση της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές, η οποία παραμένει σταθερή στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε γύρω στο 16 %[9]. Το κατ’ εκτίμηση αριθμητικό στοιχείο για την Ευρώπη των εικοσιπέντε είναι ελαφρώς χαμηλότερο, 15 %, στοιχείο στο οποίο έχει ληφθεί υπόψη η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές στα νέα κράτη μέλη. Ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων στην αγορά εργασίας παρουσιάζει επίσης αργή πρόοδο και παραμένει μεγάλος τόσο σε επαγγελματικό επίπεδο[10] (17,5 %) όσο και σε τομεακό[11] (25,2 %). Το 31 % των διευθυντών ήταν γυναίκες το 2003, ποσοστό μεγαλύτερο από το 30 % του 2002.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά το συνολικό κίνδυνο της φτώχειας παρουσιάζονται περιορισμένες. Ωστόσο, οι ηλικιωμένες γυναίκες πάλι αντιμετωπίζουν πιο αυξημένο κίνδυνο φτώχειας από τους άνδρες[12]. Επιπλέον, οι γονείς μονογονεϊκών οικογενειών, κυρίως γυναίκες, τείνουν να αντιμετωπίζουν σωρευμένα μειονεκτήματα και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στον κοινωνικό αποκλεισμό.

Τα συνταξιοδοτικά συστήματα διαφέρουν πολύ από χώρα σε χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις περισσότερες χώρες είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να αντικαθιστούν τις αποδοχές από την εργασία ανταποδίδοντας εισφορές που καταβάλλονται ισοβίως και όχι χορηγώντας παροχές σε όλους τους ηλικιωμένους βάσει της μόνιμης κατοικίας. Τα δικαιώματα συνταξιοδότησης που έχουν οι γυναίκες είναι σημαντικά χαμηλότερα από τα δικαιώματα των ανδρών, λόγω της μειωμένης τους συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, ορισμένες χώρες προσαρμόζουν τα συστήματά τους χορηγώντας δικαιώματα συνταξιοδότησης για περιόδους αφιερωμένες στη φροντίδα των παιδιών, στη φροντίδα εξαρτώμενων ηλικιωμένων ή αναπήρων.

Η ενδιάμεση αξιολόγηση του ΕΚΤ στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε δείχνει ότι οι γυναίκες έχουν επωφεληθεί από ολόκληρο το φάσμα δραστηριοτήτων της αγοράς εργασίας, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ειδικά μέτρα ανάπτυξης και υποστήριξης αποτελεσματικών στρατηγικών για τη φροντίδα των παιδιών, περισσότερο προσαρμόσιμες μορφές οργάνωσης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και ειδικές δραστηριότητες για τις γυναίκες.

2.3. Μετανάστριες και μετανάστες

Το 2003 η μετανάστευση συνέβαλε περισσότερο από 80 % στη συνολική αύξηση του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης των δεκαπέντε. Στις πρόσφατες εισροές κυριάρχησαν οι επανενώσεις οικογενειών και οι αιτούντες άσυλο στα περισσότερα κράτη μέλη.

Το 2003 το μερίδιο των υπηκόων τρίτων χωρών στη συνολική απασχόληση ήταν περίπου 4 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση των δεκαπέντε[13]. Το ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων τρίτων χωρών ήταν κατά μέσο όρο πολύ κατώτερο από το αντίστοιχο ποσοστό των υπηκόων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αυτό ίσχυε πολύ περισσότερο για τις γυναίκες (16,9 εκ.μ. πιο κάτω σε σχέση με τους υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης) παρά για τους άνδρες (11,0 εκ.μ. πιο κάτω σε σχέση με τους υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Η διαφορά παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη για τους άνδρες με επαγγελματική ειδίκευση (13,0 εκ.μ.), ενώ η διαφορά μεταξύ μεταναστριών υψηλής ειδίκευσης και ημεδαπών γυναικών υψηλής ειδίκευσης αυξήθηκε στις 23,2 εκ.μ. Αυτό δείχνει ότι οι μετανάστριες υστερούν όσον αφορά την ένταξη στην αγορά εργασίας και αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αξιοποιεί πλήρως το ειδικευμένο γυναικείο δυναμικό μεταξύ των μεταναστών.

Το ποσοστό ανεργίας στους υπηκόους τρίτων χωρών ήταν υπερδιπλάσιο σε σύγκριση με το αντίστοιχο ποσοστό στους υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μετανάστες και οι μετανάστριες παρουσιάζουν παρεμφερή ποσοστά ανεργίας, εκτός από εκείνους που διαθέτουν υψηλή ειδίκευση μεταξύ των οποίων οι γυναίκες τείνουν να βρίσκονται στην ανεργία πιο συχνά από τους άνδρες[14]. Οι μετανάστριες είναι συγκεντρωμένες σε χαμηλά αμειβόμενους κλάδους και επαγγέλματα. Οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τους μισθούς δείχνουν ότι οι μετανάστριες βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση. Το 2000, ενώ οι γυναίκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν κατά μέσο όρο 16 % χαμηλότερες αμοιβές από τους άνδρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι μετανάστριες (υπήκοοι τρίτων χωρών) κέρδιζαν 10 % λιγότερο από τις υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τους άνδρες, η διαφορά αμοιβής μεταξύ υπηκόων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπηκόων τρίτων χωρών ήταν 4 %.

Το ποσοστό απασχόλησης των μεταναστών ποικίλλει ανάλογα με τον τόπο καταγωγής[15]. Οι αλλοδαποί από βιομηχανικές χώρες παρουσιάζουν παρεμφερή ή υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης και χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι μετανάστες από άλλα μέρη του κόσμου παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης και υψηλότερα ποσοστά ανεργίας σε σύγκριση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μεγαλύτερες διαφορές στα ποσοστά απασχόλησης παρατηρούνται στις γυναίκες.

3. Προκλήσεις και πολιτικοί προσανατολισμοί

Το Εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2004 αναγνώρισε ότι η πολιτική ισότητας των δύο φύλων αποτελεί μέσο κοινωνικής συνοχής καθώς και οικονομικής μεγέθυνσης. Οι προσπάθειες προώθησης της ισότητας των δύο φύλων μέχρι σήμερα επικεντρώθηκαν κυρίως στις γυναίκες. Οι αλλαγές για τις γυναίκες επηρεάζουν και τους άνδρες, επειδή η ισότητα των δύο φύλων έχει να κάνει με τη σχέση μεταξύ γυναικών και ανδρών, η οποία θα πρέπει να βασίζεται στην ισότητα δικαιωμάτων, ευθυνών κα ευκαιριών σε κάθε σφαίρα της ζωής.

Για να αντιμετωπίσει την πρόκληση μιας γηράσκουσας κοινωνίας, η Ευρώπη χρειάζεται να κινητοποιήσει ανθρώπους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να σχεδιάσει πολιτικές για τη μεγαλύτερη προώθηση της γυναικείας απασχόλησης σε όλες τις ηλικιακές ομάδες αλλά περισσότερο στις μεγαλύτερες ηλικίες και να αξιοποιήσει πλήρως το γυναικείο δυναμικό απασχόλησης μεταξύ των μεταναστών. Πρόκληση αποτελεί επίσης η εξάλειψη της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές και η διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες.

3.1. Η ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας

Η ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας, η εξασφάλιση ενός βιώσιμου συστήματος κοινωνικής προστασίας και η δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς παραμένει βασικό στοιχείο για την επίτευξη των στόχων της Λισσαβώνας.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη διαφορά στο ποσοστό απασχόλησης μεταξύ γυναικών και ανδρών μεγαλύτερης ηλικίας λαμβάνοντας κατάλληλα μέτρα με σκοπό την επίτευξη του στόχου του 50 % για το ποσοστό απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας έως το 2010.

- Τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της διατήρησης σε υψηλά επίπεδα της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές και το πρόβλημα του διαχωρισμού των δύο φύλων στην αγορά εργασίας.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίσουν ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας για άνδρες και γυναίκες που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού ή ενός εξαρτώμενου ατόμου, παρέχοντας το σωστό συνδυασμό μέσων που θα τους επιτρέπουν να εργάζονται με πλήρη απασχόληση εάν το επιθυμούν και να επιστρέφουν στη θέση πλήρους απασχόλησης μετά από ένα διάστημα μερικής απασχόλησης.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, όπως παρουσιάζονται στις εθνικές εκθέσεις του 2002 για τα συνταξιοδοτικά συστήματα. Τα συνταξιοδοτικά συστήματα και άλλες κοινωνικές παροχές θα πρέπει να προσαρμοστούν σε ένα πλαίσιο στο οποίο οι γυναίκες θα απασχολούνται στον ίδιο βαθμό με τους άνδρες και θα τρέφουν τις ίδιες φιλοδοξίες με τους άνδρες για τη σταδιοδρομία τους και στο οποίο οι άνδρες θα μπορούν να μοιραστούν εξίσου τα οικιακά καθήκοντα και τις ευθύνες της φροντίδας των παιδιών.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει εξαλείψουν τα οικονομικά και μη οικονομικά αντικίνητρα για τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, καθώς και τα κίνητρα που προκαλούν μεγάλες διακοπές στη σταδιοδρομία με αρνητικές επιπτώσεις στο επίπεδο της σύνταξης και στα συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Αυτά περιλαμβάνουν, ιδίως, την εξατομίκευση της φορολόγησης και των συστημάτων παροχών και την προώθηση προσιτών κέντρων παροχής παιδικής φροντίδας.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι τα μέτρα και οι δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία και ιδιαίτερα από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο αποσκοπούν στην καταπολέμηση των στερεοτύπων που βασίζονται στο φύλο τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην αγορά εργασίας και συμβάλλουν στη μείωση της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων.

3.2. Αύξηση των κέντρων παροχής φροντίδας για παιδιά και άλλα εξαρτώμενα άτομα

Η εμφάνιση της γηράσκουσας κοινωνίας δημιουργεί την ανάγκη μιας οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμης προσαρμογής των κοινωνικών πολιτικών. Η πρόβλεψη κατάλληλων κέντρων παροχής φροντίδας για τα παιδιά εξακολουθεί να είναι το βασικό μέσο που θα δώσει τη δυνατότητα στις γυναίκες να μπουν και να παραμείνουν στην αγορά εργασίας όλη τους τη ζωή.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν έμφαση στην παροχή οικονομικά προσιτών, προσβάσιμων και ποιοτικών κέντρων παροχής φροντίδας για παιδιά, ιδίως για παιδιά ηλικίας 0-3 ετών, σύμφωνα με τους στόχους της Βαρκελώνης.

- Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού θα πρέπει να αναληφθούν επείγουσες δράσεις και δεσμεύσεις σε επίπεδο κρατών μελών με σκοπό να εξασφαλιστεί η παροχή υπηρεσιών φροντίδας κατάλληλου επιπέδου για εξαρτώμενα άτομα, εκτός των παιδιών, ώστε να μην εγκαταλείπουν οι εργαζόμενοι και ιδίως οι γυναίκες την αγορά εργασίας.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν πλήρως τη δυνατότητα χρηματοδοτικής συνδρομής που παρέχεται από τα διαρθρωτικά ταμεία, συγκεκριμένα από το ΕΚΤ και το ΕΤΠΑ, για να αυξήσουν τη διαθεσιμότητα κέντρων παροχής υπηρεσιών φροντίδας.

3.3. Η πλευρά των ανδρών στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων

Η προαγωγή της ισότητας ανδρών και γυναικών συνεπάγεται αλλαγές για άνδρες και γυναίκες. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να συμμετέχουν ενεργά τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες στη χάραξη νέων στρατηγικών για την επίτευξη της ισότητας των φύλων.

- Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην προαγωγή ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων με σκοπό τη διευκόλυνση του συνδυασμού της επαγγελματικής με την ιδιωτική ζωή τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε ενέργειες που απευθύνονται σε άνδρες για να αλλάξει η νοοτροπία που επικρατεί στο χώρο εργασίας προς όφελος της ισότητας των δύο φύλων.

- Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν κατάλληλα συστήματα γονικής άδειας και για τους δύο γονείς. Έχει μεγάλη σημασία να διευκολυνθούν οι άνδρες να χρησιμοποιήσουν τις δυνατότητες λήψης άδειας με την ανάπτυξη οικονομικών και άλλων κινήτρων.

- Τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να δρομολογήσουν δραστηριότητες ευαισθητοποίησης που να ενθαρρύνουν τους άνδρες να μοιράζονται τις ευθύνες της φροντίδας των παιδιών και άλλων εξαρτώμενων ατόμων.

3.4. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη μεταναστευτική πολιτική και στην πολιτική ένταξης

Η ουσιαστική και υπεύθυνη ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες για την επίτευξη των στόχων της Λισσαβώνας. Η διάσταση του φύλου είναι κάτι που λείπει σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές ένταξης, γεγονός που παρεμποδίζει τις δυνατότητες πλήρους αξιοποίησης του δυναμικού των μεταναστριών στην αγορά εργασίας .

- Κατά τη μεταφορά της οδηγίας[16] σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι περιορισμοί στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας διατηρούνται στο ελάχιστο επίπεδο και δεν δυσκολεύουν την ένταξη των μεταναστριών.

- Οι διαφορετικές καταστάσεις και συνθήκες των μεταναστριών και των μεταναστών θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά την περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών ένταξης.

- Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στη διπλή διάκριση σεξισμού και ρατσισμού που υφίστανται συχνά οι μετανάστριες, ιδίως στην αγορά εργασίας.

- Για την επιτυχή ένταξη των μεταναστών και ιδίως των μεταναστριών στην οικονομική και κοινωνική ζωή, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι πολιτισμικές πρακτικές και οι προσδοκίες όσον αφορά το ρόλο των γυναικών και των ανδρών όχι μόνο στις χώρες υποδοχής αλλά και στην πατρίδα τους.

- Είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες κοινοτικής χρηματοδότησης για την προώθηση της διάστασης του φύλου στη μεταναστευτική πολιτική και στην πολιτική ένταξης, ιδίως μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων δράσης στους τομείς της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων, της πρωτοβουλίας EQUAL, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσφύγων και των προπαρασκευαστικών δράσεων του νεοσύστατου INTI.

3.5. Η παρακολούθηση των εξελίξεων στο θέμα της ισότητας των δύο φύλων

Η 10η επέτειος του Προγράμματος Δράσης του Πεκίνου το 2005 προσφέρει μια ευκαιρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση να επαναβεβαιώσει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε στη Διακήρυξη και το Πρόγραμμα Δράσης για την Τέταρτη Διάσκεψη Κορυφής των Γυναικών στο Πεκίνο το 1995 και να υποβάλει έκθεση σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων από το 1995[17] και μετά. Η αποτίμηση βασίζεται σε μια σειρά βασικών δεικτών που αναπτύχθηκαν εν μέρει στο πλαίσιο των ετήσιων επισκοπήσεων του Προγράμματος Δράσης του Πεκίνου από το Συμβούλιο και εν μέρει από την Επιτροπή. Η σειρά αυτή βασικών δεικτών αποτελεί επίσης τη βάση για την ετήσια παρακολούθηση της εξέλιξης που παρουσιάζεται στο παράρτημα της παρούσας έκθεσης.

Η επικείμενη πρόταση της Επιτροπής[18] σχετικά με τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για την Ισότητα των δύο Φύλων θα βελτιώσει τις δυνατότητες παρακολούθησης των εξελίξεων.

Χρειάζονται ενισχυμένες προσπάθειες από τα κράτη μέλη, την Επιτροπή και το Συμβούλιο Υπουργών:

- για την περαιτέρω ανάπτυξη στατιστικών για τα δύο φύλα και δεικτών σε τομείς πολιτικής στους οποίους λείπουν τέτοια δεδομένα·

- για να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή με σκοπό τη βελτίωση της παροχής δεδομένων για τη μετανάστευση και την ένταξη που να αναλύονται κατά φύλο·

- για να εξασφαλιστεί η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στις αναλύσεις πολιτικής, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιώντας δεδομένα κατά φύλο.

4. Συμπεράσματα

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλείται, με βάση την παρούσα έκθεση για την ισότητα γυναικών και ανδρών, να παροτρύνει τα κράτη μέλη να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλους τους τομείς πολιτικής με σκοπό την επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων. Ειδική προσοχή θα πρέπει να δοθεί:

- στην ενίσχυση των εθνικών μηχανισμών για την ισότητα των δύο φύλων·

- στην εξασφάλιση της ορθής και ταχείας ενσωμάτωσης της οδηγίας[19] για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας, η οποία θα πρέπει να έχει μεταφερθεί στην εθνική νομοθεσία έως τον Οκτώβριο του 2005·

- στη συνέχιση της συνεργασίας με τους κοινωνικούς εταίρους με σκοπό την αποφυγή του διαχωρισμού των φύλων στην αγορά εργασίας και τη μείωση της διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις αμοιβές, ιδίως όσον αφορά τις μετανάστριες·

- στην αύξηση της γυναικείας συμμετοχής στην αγορά εργασίας, που θα ενισχύσει όχι μόνο την οικονομική βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων αλλά επίσης θα δώσει τη δυνατότητα στις γυναίκες να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητες και να κερδίζουν καλύτερες και δικές τους συντάξεις·

- στην προώθηση της απασχόλησης των μεταναστριών και στην αναγνώριση του σημαντικού τους ρόλου στη διαδικασία ένταξης·

- στην εγγύηση και στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστριών και στην ενίσχυση των προσπαθειών πρόληψης και καταπολέμησης της ειδικής βίας της οποίας γίνονται θύματα·

- στην προσεκτική εξέταση του βαθμού στον οποίο ανταποκρίνονται τα συνταξιοδοτικά συστήματα στις ανάγκες τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών και στην αναφορά των αποτελεσμάτων τους στον επόμενο γύρο των εθνικών εκθέσεων στρατηγικής για τις συντάξεις τον Ιούλιο του 2005·

- στην αύξηση των κέντρων παροχής φροντίδας για παιδιά και άλλα εξαρτώμενα άτομα και στην ενίσχυση της στρατηγικής για το συνδυασμό της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής, εξασφαλίζοντας τη συμμετοχή των ανδρών στον ίδιο βαθμό με τις γυναίκες·

- στην πλήρη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων και ιδίως του ΕΚΤ για την προώθηση της ισότητας γυναικών και ανδρών και για την εξασφάλιση της πλήρους ενσωμάτωσης της διάστασης της ισότητας στα επόμενα επιχειρησιακά προγράμματα των Διαρθρωτικών Ταμείων και της προώθησής της ισότητας κατά τα διάφορα στάδια εφαρμογής·

- στην περαιτέρω ανάπτυξη της σειράς των βασικών δεικτών για την παρακολούθηση της προόδου προς την ισότητα γυναικών και ανδρών, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής του Προγράμματος Δράσης του Πεκίνου· στην τακτική συλλογή επαρκών, συνεκτικών και συγκρίσιμων στατιστικών στοιχείων κατά φύλο με αυτόν το σκοπό.

ANNEX

The statistical annex gives a simple, though comprehensive, overview of the situation of women and men, its evolution over time, and remaining gender gaps in the European Union.

Given the importance of a broad approach to gender equality, indicators have been chosen according to two main criteria: their relevance in covering aspects of the lives of women and men, and the availability of comparable, and reliable data. Some indicators have been developed in the framework of the annual review of the Beijing Platform for Action in the Council and others by the Commission for monitoring progress in different policy areas, such as employment, social inclusion, education and research. The proposed data provide information on the following dimensions: paid work, income and pay, decision-making power, knowledge and time. Data on healthy life years at birth and the average age of women at birth of first child is also included.

Paid work

Paid work is a precondition of economic independence during the active ages as well as a basis for pension in older ages. It is measured by the employment and unemployment rates, and the share of part-time work. At present (2003), there is an employment gender gap of 15.8 % in the EU, while the unemployment gender gap (2004) is equal to 1.7 %. Women form the majority of those working part-time. The share of women employees working part-time was 30.5 % in the EU in 2004. The corresponding figure for men was 6.6 %.

Income and pay

In 2003, in the European Union the estimated gender pay gap was 15%. The risk of poverty was higher for women compared to men in 17 of the Member States.

Decision-making

Balanced participation in decision-making is looked at in the political and economic fields. 23 % of parliamentary seats in the EU are currently occupied by women. Some Member States experienced a substantial increase of the number of women in the parliament since 2003 while others saw a slight decrease. The percentage of women in managerial positions in the EU has increased by 1 percentage point since 2002, to reach 31 % in 2003. Very few women (all MS except 4 do not reach 15 % women) are members of the daily executive boards in top 50 companies.

Knowledge

The development towards a knowledge based society makes high demands on the educational level of the labour force. Women present higher educational attainment than men: the gap between women and men aged 20-24 attaining secondary educational level is 5 percentage points in the EU 2004. Traditional patterns remain in the research field where men represented 86% of academic staff who are full professors (or equivalent) in the EU in 2002. More women than men participate in adult education and training (life-long learning) in 21 Member States.

Working Time

The gap between average hours worked by women and men with children shows that women with children work 11 hours per week less than men with children in the EU in 2003.

Healthy life years

Women are expected to live longer in absence of limitations in functioning/disability than men in most Member States (except in Germany, Sweden, Denmark, UK, the Netherlands and Finland.

The average age of women at birth of first child

The average age of women at birth of first child has increased by at least 0.5 years in 14 Member States during the last few years.

[pic][pic]

[pic][pic]

[pic][pic]

[pic][pic]

[pic][pic]

[pic][pic]

[pic][pic]

[1] Οδηγία 2004/113/EΚ του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2004, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και την παροχή αυτών (ΕΕ L 373, 21.12.2004, σ. 37).

[2] Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης (2004/0084/COD).

[3] Οδηγία 2004/81/ΕΚ του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με τον τίτλο παραμονής που χορηγείται στους υπηκόους τρίτων χωρών θύματα εμπορίας ανθρώπων ή συνέργειας στη λαθρομετανάστευση, οι οποίοι συνεργάζονται με τις αρμόδιες αρχές (ΕΕ L 261, 6.8.2004, σ. 19).

[4] COM(2004) 115 τελικό.

[5] Eurostat, UOE, 2003.

[6] Eurostat, LFS, 2003.

[7] Eurostat, LFS, 2003.

[8] How Europeans spend their time, Eurostat, 1998-2002.

[9] Eurostat, εκτίμηση 2003.

[10] Υπολογίζεται ως το εθνικό μερίδιο απασχόλησης των γυναικών και των ανδρών κατά μέσο όρο για κάθε επάγγελμα· οι διαφορές προστίθενται για να δώσουν τη συνολική ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων η οποία παρουσιάζεται ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης (ταξινόμηση ISCO).

[11] Υπολογίζεται ως το εθνικό μερίδιο απασχόλησης των γυναικών και των ανδρών κατά μέσο όρο για κάθε τομέα· οι διαφορές προστίθενται για να δώσουν τη συνολική ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων η οποία παρουσιάζεται ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης (ταξινόμηση NACE).

[12] Eurostat, ECHP, 2001.

[13] Eurostat, LFS, 2003.

[14] Η απασχόληση στην Ευρώπη, EΚ, 2003.

[15] Η απασχόληση στην Ευρώπη, EΚ, 2004.

[16] Οδηγία 2003/86/EΚ του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης (ΕΕ L 251, 3.10.2003, σ. 12).

[17] Πεκίνο + 10 – Η πρόοδος στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έκθεση της λουξεμβουργιανής προεδρίας, 2005.

[18] Η Επιτροπή σκοπεύει να εγκρίνει την πρόταση την άνοιξη του 2005.

[19] Οδηγία 2002/73/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Σεπτεμβρίου 2002 για την τροποποίηση της οδηγίας 76/207/EΟΚ σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας (ΕΕ L 269,5.10.2002, σ.15).