52003DC0748

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ - Προετοιμάζοντας τη συμμετοχή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων σε κοινοτικά προγράμματα και οργανισμούς

1. Εισαγωγή

Το θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια: πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, το οποίο εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 20 Ιουνίου 2003, προβλέπει ότι « Τα κοινοτικά προγράμματα θα ανοίξουν για τις χώρες της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ) σύμφωνα με την πρακτική που καθιερώθηκε για τη συμμετοχή των υποψηφίων χωρών» και ότι « οι χώρες της ΔΣΣ θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμμετάσχουν σε ειδικευμένους οργανισμούς της Κοινότητας, κατά τρόπο παρόμοιο με τον καθιερωμένο για τις υποψήφιες χώρες ».

Μέχρι σήμερα, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει συσσωρεύσει τεράστια εμπειρία όσον αφορά το άνοιγμα κοινοτικών προγραμμάτων σε συνδεδεμένες ευρωπαϊκές χώρες, καθόσον εφαρμόζει την πρακτική αυτή τόσο με τις υποψήφιες χώρες [1] όσο και με τα μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Στην ατζέντα 2000 αναφέρεται ότι η συμμετοχή των ΧΚΑΕ στα προγράμματα εφαρμογής του κεκτημένου θα είναι πολύ χρήσιμη « για την προετοιμασία της προσχώρησης μέσω της εξοικείωσης των υποψήφιων χωρών και των πολιτών τους με τις πολιτικές και τις μεθόδους εργασίας της Ένωσης » και θα αποτελέσει ένα μέσο ενίσχυσης της ικανότητας όχι μόνο μεταφοράς, αλλά και εφαρμογής του κεκτημένου. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ένα μέσο με αποκλειστικό στόχο την τελική προετοιμασία της προσχώρησης. Όπως δείχνει και το παράδειγμα του ΕΟΧ, η συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα παρουσιάζει επίσης πλεονεκτήματα για τις χώρες που προορίζονται να παραμείνουν συνδεδεμένες χώρες για μεγάλο ή απροσδιόριστο χρονικό διάστημα (π.χ. Νορβηγία, Ισλανδία). Δύναται να ευνοήσει ιδιαίτερα την ανταλλαγή πολύτιμων εμπειριών, κυρίως στις περιπτώσεις που επικρατεί μία πανευρωπαϊκή προσέγγιση.

[1] Όσον αφορά τις υποψήφιες χώρες, η ιδέα καθαυτό της σύνδεσής τους σε κοινοτικά προγράμματα έχει οριστεί ήδη από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης (Ιούνιος 1993). Η υλοποίηση της αρχής αυτής άρχισε το 1997. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου (Δεκέμβριος 1997) κατέστησε την αρχή αυτή μέσο της προενταξιακής στρατηγικής. Σε ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο της 20ης Δεκεμβρίου 1999, που αφορούσε τις 13 υποψήφιες χώρες, προτάθηκαν νέες κατευθυντήριες γραμμές για την εδραίωση του μέσου αυτού, την επέκτασή του στην Κύπρο, στη Μάλτα και στην Τουρκία, και την απλούστευση των ισχυουσών διαδικασιών. Περισσότερες πληροφορίες περιέχονται στην ιστοσελίδα "Elargissement" του δικτυακού τόπου "Europa" : http://europa.eu.int/comm/enlargement/pas/ ocp/index.htm

Στην περίπτωση των Δυτικών Βαλκανίων, πρέπει να αναληφθεί παρόμοια προσέγγιση στο βαθμό που οι χώρες της ΔΣΣ θα είναι όλες, προσεχώς ή εν καιρώ, συνδεδεμένες χώρες (μέσω Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης) και αναγνωρίζονται ως δυνάμει υποψήφιες χώρες. Η συμμετοχή τους σε ορισμένα κοινοτικά προγράμματα και στις εργασίες ορισμένων κοινοτικών οργανισμών θα αυξήσει την πρόσδεσή τους στην ΕΕ τόσο από συμβολικής όσο και ουσιαστικής και λειτουργικής άποψης. Με το μέτρο αυτό θα δοθεί η δυνατότητα στήριξης των προσπαθειών που καταβάλλουν με στόχο την ευρωπαϊκή τους ενσωμάτωση, διευκολύνοντας τη μεταφορά εμπειρογνωμοσύνης και ορθών πρακτικών, ειδικότερα στους τομείς του κεκτημένου που συνιστούν το κεντρικό σημείο αναφοράς για την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Το θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης όρισε προσανατολισμούς για την υλοποίηση της απόφασης αυτής [2] και ζήτησε από την Επιτροπή να υποβάλει « προς τούτο ειδικές προτάσεις, μεταξύ των οποίων σχέδια συμφωνιών - πλαισίων για το άνοιγμα κοινοτικών προγραμμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε χώρας, που θα περιλαμβάνουν τους χρηματοδοτικούς όρους (συνεισφορά CARDS και εθνική χρηματοδότηση) και την αναγκαία διοικητική ικανότητα ». Με την παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή προτείνει στο Συμβούλιο τις κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να τηρήσει όσον αφορά τη συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα και τους κοινοτικούς οργανισμούς των πέντε χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, οι οποίες περιλαμβάνονται στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης [3]. Η προτεινόμενη προσέγγιση είναι σταδιακή και επιλεκτική, ώστε να ληφθούν κυρίως υπόψη οι ανάγκες και οι προτεραιότητες των χωρών αυτών.

[2] Η συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα πρέπει να εξεταστεί « Με βάση συμφωνίες - πλαίσια που θα υπογραφούν μεταξύ της Κοινότητας και κάθε μίας από τις χώρες αυτές, και θα προβλέπουν το κατ´αρχήν άνοιγμα αυτών των προγραμμάτων, η Επιτροπή θα τα εφαρμόσει σταδιακά, αποφασίζοντας για το συγκεκριμένο πρόγραμμα που θα ανοίγει σε κάθε περίπτωση και συμφωνώντας για τις λεπτομέρειες εφαρμογής με την αντίστοιχη χώρα (μέσω μνημονίων συμφωνίας). ... Τομείς προτεραιότητας για το άνοιγμα κοινοτικών προγραμμάτων θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την εκπαίδευση και κατάρτιση, τον πολιτισμό, την έρευνα, τν ενέργεια, το περιβάλλον, την κοινωνία των πολιτών, την υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και το συντονισμό για την καταπολέμηση της απάτης."

[3] Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (FYROM), Σερβία και Μαυροβούνιο.

Η παρούσα ανακοίνωση καλύπτει επίσης την ανάγκη να επεξηγηθεί μία αρκετά περίπλοκη διαδικασία, κυρίως, στις εμπλεκόμενες αρχές και στους ενδιαφερόμενους πολίτες των χωρών της ΔΣΣ : πρέπει να παρουσιαστούν οι συμφωνηθέντες προσανατολισμοί και κανόνες, να περιγραφούν το χρονοδιάγραμμα και οι επιπτώσεις τόσο στη διοικητική διαχείριση όσο και στον προϋπολογισμό. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η σταδιακή συμμετοχή των πέντε χωρών της ΔΣΣ θα πραγματοποιηθεί εντός ενός νέου πλαισίου που θα διέπει το άνοιγμα κοινοτικών προγραμμάτων σε συνδεδεμένες ευρωπαϊκές χώρες, εφόσον παράλληλα, οι δέκα υπό προσχώρηση χώρες θα αλλάξουν καθεστώς όσον αφορά τα κοινοτικά προγράμματα αμέσως μετά την προσχώρησή τους στην ΕΕ, την 1η Μαΐου 2004. Επομένως, το στάδιο αυτό θεωρείται τόσο σημαντικό που να δικαιολογεί το ότι δίδεται συνέχεια στην προηγούμενη ανακοίνωση του Δεκεμβρίου 1999.

2. σταδιακη και επιλεκτικη υλοποιηση της συμμετοχησ των χωρων των δυτικων βαλκανιων στα κοινοτικα προγραμματα

2.1. Χαρακτηριστικά των κοινοτικών προγραμμάτων

Τα κοινοτικά προγράμματα [4] είναι μέσα στήριξης των εσωτερικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται επομένως για προγράμματα δράσης τα οποία έχουν εκπονηθεί κατ´αρχήν για να συνοδεύουν τους ίδιους στόχους της ΕΕ και των κρατών μελών της και τα οποία βασίζονται σε κονδύλια του εσωτερικού προϋπολογισμού.

[4] Ο πλήρης κατάλογος των κοινοτικών προγραμμάτων που έχουν ανοίξει για τη συμμετοχή των υποψηφίων χωρών παρατίθεται στον δικτυακό τόπο : http://europa.eu.int/comm/enlargement/pas/ ocp/programmes/

Τα κονδύλια αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για τη χρηματοδότηση της συμμετοχής των κοινοτικών υπηκόων σε ένα πρόγραμμα και κατά συνέπεια, για τη συμμετοχή τρίτων υποψήφιων χωρών (και μελλοντικά των χωρών ΔΣΣ) έχει τεθεί ως προϋπόθεση η συνεισφορά στον κοινοτικό προϋπολογισμό κονδυλίου που θα καλύπτει τις κατ´ εκτίμηση δαπάνες της συμμετοχής των υπηκόων των εν λόγω χωρών. Δεδομένου, δε, ότι οι στόχοι και οι προτεραιότητες ενός συγκεκριμένου κοινοτικού προγράμματος μπορούν να απέχουν πολύ από τις προτεραιότητες και τις ανάγκες των χωρών ΔΣΣ, κρίνεται σκόπιμο να προτιμηθεί μία σταδιακή και επιλεκτική προσέγγιση.

Υπογραμμίζεται, εξ άλλου, ότι υπάρχουν διεθνή προγράμματα ή εσωτερικά κοινοτικά προγράμματα που εμπεριέχουν ένα εξωτερικό στοιχείο, για τα οποία οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είναι ήδη επιλέξιμες : το πρόγραμμα TEMPUS (κινητικότητα και στήριξη στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης), η πτυχή « Τρίτες χώρες » του προγράμματος LIFE [5] ή ακόμη και το πρόγραμμα δράσης υπέρ των ΜΚΟ στον τομέα του περιβάλλοντος στηρίζονται σε εξωτερικά κονδύλια του προϋπολογισμού. Η διεθνής πτυχή του 6ου ΠΠΕ (Πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα) είναι ανοικτό στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίών αν και χρηματοδοτείται από τον εσωτερικό προϋπολογισμό. Ομοίως, το πρόγραμμα Nεολαία χρηματοδοτείται από εσωτερικά κονδύλια αλλά επιτρέπει, υπό ειδικές προϋποθέσεις, συνεργασία με τρίτες χώρες στις οποίες συγκαταλέγονται και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

[5] Το πρόγραμμα LIFE - Τρίτες χώρες είναι κατ´ αρχήν ανοικτό στη συμμετοχή των γειτονικών χωρών της Αδριατικής θάλασσας λόγω της προτεραιότητας που δίδεται στη λεκάνη της Μεσογείου και στη Βαλτική θάλασσα.

Το άνοιγμα κοινοτικών προγραμμάτων δεν αφορά κοινοτικά μέσα όπως το ISPA, το INTERREG, το PHARE ή το SAPARD.

2.2. Κυριότερα διαδικαστικά στάδια

Σύναψη διμερών συμφωνιών-πλαισίων

Ενώ στην περίπτωση των ΧΚΑΕ η συμμετοχή αυτή απέρρεε από τις ευρωπαϊκές συμφωνίες, στην περίπτωση των χωρών της ΔΣΣ είναι αναγκαίο να καθοριστεί μία νομική βάση για τη συμμετοχή τους στα κοινοτικά προγράμματα χωρίς να έχει εγκριθεί προηγουμένως Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) [6]. Κατά συνέπεια, στην περίπτωση των Δυτικών Βαλκανίων πρέπει να τηρηθεί η προσέγγιση που είχε εφαρμοστεί και για την Κύπρο, τη Μάλτα και την Τουρκία, με τις οποίες η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει συνάψει συμφωνίες-πλαίσια, καθώς δεν περιέχονται διατάξεις σχετικά με τα κοινοτικά προγράμματα στις αντίστοιχες συμφωνίες σύνδεσης [7].

[6] Οι δύο ΣΣΣ που έχουν ήδη συναφθεί με την Κροατία και την FYROM, αλλά δεν έχουν ακόμη τεθεί σε ισχύ, δεν προβλέπουν εξάλλου τη συμμετοχή στα προγράμματα. διεξάγονται διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ΣΣΣ με την Αλβανία. πραγματοποιούνται μελέτες σκοπιμότητας για να καθοριστεί εάν μπορεί να εξεταστεί το ενδεχόμενο διαπραγμάτευσης μιας ΣΣΣ με τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη και τη Σερβία και Μαυροβούνιο.

[7] Στην περίπτωση των ΧΚΑΕ είχε υιοθετηθεί μία άλλη προσέγγιση καθότι οι ευρωπαϊκές συμφωνίες προέβλεπαν ήδη την αρχή του ανοίγματος κοινοτικών προγραμμάτων και κατά συνέπεια, τα Συμβούλια Σύνδεσης ήταν αρμόδια να θεσπίζουν, μέσω αποφάσεων-πλαισίων, τους κανόνες και τους γενικούς όρους της συμμετοχής σε κοινοτικά προγράμματα.

Η Επιτροπή θα υποβάλει στο Συμβούλιο στις αρχές του 2004 ένα σχέδιο πρότασης οδηγιών διαπραγμάτευσης μιας τέτοιας συμφωνίας-πλαισίου με κάθε μία από τις πέντε χώρες της ΔΣΣ. Για να διασφαλιστεί η πρόσβαση των φυσικών και νομικών προσώπων καταγωγής Κοσσυφοπεδίου στα προγράμματα, θα προβλεφθεί κατάλληλος μηχανισμός που θα λαμβάνει υπόψη την ιδιαίτερη κατάσταση στο Κοσσυφοπέδιο [8].

[8] Κατ´εφαρμογή της απόφασης 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών

Οι εν λόγω συμφωνίες-πλαίσια θα συναφθούν, βάσει του άρθρου 300 της Συνθήκης ΕΚ και με αναφορά στις εσωτερικές νομικές βάσεις στις οποίες στηρίζονται τα διάφορα κοινοτικά προγράμματα. Θα καθορίζουν για κάθε μία χώρα τις βασικές αρχές συμμετοχής της στα κοινοτικά προγράμματα και κυρίως τις απαιτήσεις όσον αφορά τη διοικητική και χρηματοοικονομική ικανότητά της, και θα περιέχουν, επίσης, διατάξεις σχετικά με τον δημοσιονομικό έλεγχο. Ως στόχος τίθεται να έχουν συναφθεί οι εν λόγω συμφωνίες-πλαίσια μέχρι το τέλος του 2004.

Ενσωμάτωση στο πλαίσιο της ΣΣΣ

Εάν, σε πρώτο στάδιο, η σύναψη διμερών συμφωνιών πρέπει να γίνει ανεξάρτητα από τις ΣΣΣ, θα χρειαστεί ενδεχομένως να συναφθεί στη συνέχεια ένα ειδικό πρωτόκολλο για το θέμα αυτό στο πλαίσιο των ΣΣΣ. Εάν κάτι τέτοιο δεν ορίζεται ως προϋπόθεση για την εκκίνηση της ενέργειας, κρίνεται σκόπιμο να ενσωματωθεί η συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα, σε εύθετο χρόνο, στο πλαίσιο της Σύνδεσης με την ΕΕ και να δοθούν στα κοινά όργανα οι σχετικές εξουσίες.

Ρήτρα ανοίγματος των κοινοτικών προγραμμάτων

Στην περίπτωση των υποψηφίων χωρών, για να ανοίξει ένα κοινοτικό πρόγραμμα έπρεπε να ενσωματωθεί σχετική ρήτρα στην πράξη σύστασης του συγκεκριμένου προγράμματος (συνήθως, απόφαση του Συμβουλίου). Κατά συνέπεια, η διαδικασία ανοίγματος των προγραμμάτων αυτών στις συγκεκριμένες χώρες διήρκεσε πολλά χρόνια, ανάλογα με την έγκριση αποφάσεων για τη δημιουργία ή την ανανέωση των συγκεκριμένων προγραμμάτων. Αν εφαρμοστεί αυτούσια η προσέγγιση αυτή στις χώρες της ΔΣΣ, θα μετατεθεί για το 2007 ένα μεγάλο μέρος των ευκαιριών συμμετοχής των χωρών αυτών στα προγράμματα: οκτώ προγράμματα προβλέπεται να δημιουργηθούν ή να ανανεωθούν μέχρι το 2005, έτος κατά το οποίο προτείνεται να τεθούν σε εφαρμογή οι συμφωνίες-πλαίσια με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. αντίθετα, δεκαέξι προγράμματα που έχουν ήδη δημιουργηθεί και θα διαρκέσουν μέχρι το 2007 (ή και αργότερα) δεν θα είναι προσβάσιμα μέχρι τότε στην περίπτωση που επιλεγεί η προαναφερθείσα διαδικασία.

Για να βελτιωθεί ο μηχανισμός που χρησιμοποιείται για τις χώρες ΔΣΣ και για να έχει αποτελέσματα ήδη από το 2005, η Επιτροπή προτείνει μία ειδική προσέγγιση:

- Τα υπάρχοντα κοινοτικά προγράμματα θα δηλωθούν ως ανοικτά με μία γενική ρήτρα που θα ενσωματωθεί στις διμερείς συμφωνίες-πλαίσια που θα συναφθούν με τις χώρες ΔΣΣ (η ρήτρα θα εφαρμόζεται σε κάθε πρόγραμμα που λειτουργεί κατά την ημέρα έναρξης ισχύος των συμφωνιών-πλαισίων).

- Αντίθετα, για τα μελλοντικά κοινοτικά προγράμματα (που δημιουργήθηκαν ή ανανεώθηκαν μετά την έναρξη ισχύος των συμφωνιών-πλαισίων) κρίνεται ως καταλληλότερη η πρακτική που χρησιμοποιήθηκε και για τις υποψήφιες χώρες, και παράλληλα να ενσωματωθεί, σε κάθε απόφαση ή κανονισμό σχετικά με τη δημιουργία ή την ανανέωση προγράμματος, ρήτρα που θα προβλέπει το άνοιγμα των προγραμμάτων στις χώρες ΔΣΣ.

Μνημόνια συμφωνίας

Η προσέγγιση που ακολουθήθηκε με τις υποψήφιες χώρες θα εφαρμοστεί και στις χώρες της ΔΣΣ: για κάθε πρόγραμμα, η Επιτροπή θα συνάπτει μνημόνιο συμφωνίας με κάθε χώρα που επιθυμεί να συμμετέχει στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. με το μνημόνιο αυτό θα προσδιορίζονται οι λεπτομέρειες που διέπουν τη συμμετοχή αυτή, και ειδικότερα οι απαιτούμενες διοικητικές ικανότητες, η προβλεπόμενη χρηματοδοτική συνεισφορά, οι λεπτομέρειες συμμετοχής στη διαχείριση του προγράμματος και οι διατάξεις σχετικά με τον δημοσιονομικό έλεγχο.

Ως στόχος θα τεθεί να έχουν συναφθεί μνημόνια συμφωνίας, για μία πρώτη σειρά προγραμμάτων, μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2005, έτσι ώστε οι χώρες της ΔΣΣ να μπορέσουν να συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά από το 2005 (προσκλήσεις υποβολής προτάσεων που θα προκηρυχθούν το 2005).

2.3. Διοικητικές και χρηματοοικονομικές επιπτώσεις από το άνοιγμα των κοινοτικών προγραμμάτων

Γενική προσέγγιση

Οι υπηρεσίες της Επιτροπής θα συντονίσουν την προσέγγισή τους, με κύριο στόχο να εκμεταλλευτούν την επιχειρησιακή εμπειρία που έχουν συσσωρεύσει με την περίπτωση των υποψηφίων χωρών.

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, από την πλευρά τους, θα πρέπει να επιλέξουν τα προγράμματα για τα οποία θα δηλώσουν συμμετοχή και να καθορίσουν το επίπεδο των διοικητικών και δημοσιονομικών πόρων που θα μπορέσουν να διαθέσουν προκειμένου να μπορούν οι υπήκοοί τους να συμμετέχουν στα διάφορα προγράμματα.

Κάθε ένα από τα υπάρχοντα 28 κοινοτικά προγράμματα δεν είναι κατ´ανάγκη κατάλληλο για την άμεση συμμετοχή των χωρών της ΔΣΣ. Λόγω του ότι τα προγράμματα αυτά έχουν εκπονηθεί ως συνοδευτικά ορισμένων εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ, μπορεί οι στόχοι ενός προγράμματος να μην ανταποκρίνονται απόλυτα στις ίδιες προτεραιότητες των χωρών των Βαλκανίων. Διαπιστώνεται ότι, σήμερα, υπάρχουν δεκαέξι προγράμματα στα οποία συμμετέχουν οι περισσότερες υποψήφιες χώρες και έντεκα προγράμματα για τα οποία έχει ζητήσει συμμετοχή το σύνολο των υποψηφίων χωρών.

Υπογραμμίζεται επίσης ότι η συμμετοχή σε περισσότερα του ενός προγράμματα μπορεί να εξαρτάται από την τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων, ειδικότερα :

- τη διάθεση κατάλληλης διοικητικής ικανότητας (π.χ., η διαχείριση των προγραμμάτων Socrates, Leonardo da Vinci και Νεολαία πραγματοποιείται από οργανισμούς που έχουν συσταθεί ειδικά σε κάθε συμμετέχουσα χώρα. απαιτούνται προπαρασκευαστικά μέτρα εφαρμογής, και το ενδεχόμενο άνοιγμα των προγραμμάτων αυτών εξαρτάται από προηγούμενη επαλήθευση της ικανότητας των δομών που θα δημιουργηθούν για την εφαρμογή των κανόνων που διέπουν τα προγράμματα, και για την εξασφάλιση της υγιούς δημοσιονομικής διαχείρισης).

- την εκ των προτέρων ευθυγράμμιση με το κεκτημένο ή την πρακτική εφαρμογής του κεκτημένου (π.χ. πρόγραμμα MEDIA και ορισμένα προγράμματα στον τομέα της απασχόλησης και των κοινωνικών υποθέσεων).

Κατά συνέπεια, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων πρέπει να ενθαρρυνθούν να είναι επιλεκτικές όταν αποφασίζουν για τα προγράμματα στα οποία επιθυμούν να συμμετέχουν και να τους δοθεί η δυνατότητα σταδιακής υλοποίηση της συμμετοχής αυτής, ανάλογα με τις διοικητικές ικανότητες και τις ικανότητες απορρόφησης που διαθέτουν. Τα κριτήρια επιλογής πρέπει να ευνοούν :

- τα γενικά προγράμματα με πανευρωπαϊκή διάσταση.

- τα προγράμματα που ανταποκρίνονται σε προτεραιότητες που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της ΔΣΣ.

- τα προγράμματα που προσαρμόζονται στην κατάσταση και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οι χώρες της ΔΣΣ.

Πρέπει να τονιστεί ότι ορισμένα προγράμματα μπορούν να αποφέρουν πραγματικά οφέλη στις χώρες ΔΣΣ μόνο σε ένα δεύτερο στάδιο, και ενδεχομένως απαιτούν την εκ των προτέρων λήψη μέτρων διότι επικεντρώνονται σε πολύ συγκεκριμένες πτυχές μιας εσωτερικής πολιτικής της ΕΕ ή του κεκτημένου, ή επειδή συνιστούν μέσα στήριξης της πολιτικής συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών σε έναν συγκεκριμένο τομέα [9].

[9] Σημειώνεται επίσης ότι ορισμένα προγράμματα, τα οποία προσεχώς θα λήξουν, δεν μπορούν ως εκ τούτου να αποβούν προς όφελος των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, και ότι θα ήταν χρήσιμο να προβλεφθεί η συμμετοχή των εν λόγω χωρών μόνο μετά την ανανέωση των εν λόγω προγραμμάτων.

Εξάλλου, στην περίπτωση διεθνών προγραμμάτων ή διεθνών πτυχών κοινοτικών προγραμμάτων στα οποία έχουν ήδη πρόσβαση οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων (TEMPUS, 6ο ΠΠΕ, LIFE-Τρίτες χώρες [10], Νεολαία), τίθεται το ερώτημα με ποιό χρονοδιάγραμμα θα μπορέσουν αυτές ενδεχομένως να συμμετάσχουν σε ένα κοινοτικό πρόγραμμα και πως θα οργανωθεί καλύτερα η μετάβαση από το ένα στο άλλο.

[10] Στην περίπτωση του προγράμματος LIFE - Τρίτες χώρες, είναι αναγκαίο να επεκταθεί σε όλες τις γειτονικές χώρες της Αδριατικής.

Παράλληλα, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη τομείς που αποτελούν ήδη άμεσες προτεραιότητες του CARDS, όπως η τελωνειακή συνεργασία και η δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις : η ενδεχόμενη συμμετοχή χωρών ΔΣΣ στα κοινοτικά προγράμματα που αφορούν τους εν λόγω τομείς πρέπει να αξιολογηθεί ανάλογα με τη συμπληρωματικότητά τους και την προστιθέμενη αξία τους με τις δράσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο του CARDS.

Η Επιτροπή θα διεξάγει διάλογο με τις χώρες ΔΣΣ ώστε να τις βοηθήσει να επιλέξουν ορθά, ανάλογα με τις ανάγκες τους και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε κοινοτικού προγράμματος.

Χρηματοδοτική συνεισφορά, ικανότητα απορρόφησης και διοικητικοί πόροι των χωρών της ΔΣΣ

Οι αρχές των χωρών της ΔΣΣ πρέπει να ευαισθητοποιηθούν στο ότι η πραγματική συμμετοχή τους στα κοινοτικά προγράμματα θα εξαρτηθεί, κατ´αρχήν, από τα χρηματοδοτικά μέσα που θα είναι έτοιμες να διαθέσουν και από τις διοικητικές ικανότητές τους.

Κάθε χώρα θα πρέπει να καταβάλλει ετήσια χρηματοδοτική συνεισφορά στον κοινοτικό προϋπολογισμό κατ´αναλογία του κατ´εκτίμηση κόστους της συμμετοχής των υπηκόων της σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Το επίπεδο της συνεισφοράς αυτής θα αποφασίζεται μετά από διαπραγμάτευση με την Επιτροπή και στη συνέχεια θα καταχωρείται στα μνημόνια συμφωνίας που αναφέρονται στο σημείο 2.3. Η συνεισφορά αυτή θα αποτελέσει το αντικείμενο πολυετούς προγραμματισμού, και συγκεκριμένα για διάστημα τριών ετών. Θα μπορεί να χρηματοδοτείται εν μέρει από το πρόγραμμα CARDS (βλέπε κατωτέρω).

Η εμπειρία που συσσωρεύτηκε με τις υποψήφιες χώρες θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ώστε να εκτιμηθούν καλύτερα η ικανότητα απορρόφησης κάθε χώρας της ΔΣΣ και να θεσπιστούν προσαρμοσμένοι κανόνες πληρωμής. Πράγματι, είναι σημαντικό να αποφευχθούν οι καταστάσεις ατελούς εξάντλησης των εθνικών συνεισφορών, εις βάρος άλλων προτεραιοτήτων, δεδομένου ότι το υπόλοιπο εναπομένον ποσό δεν αποδίδεται στο κράτος που έχει καταβάλλει τη συνεισφορά.

Θα πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί εκ των προτέρων ότι οι διοικητικοί πόροι που προτίθενται οι χώρες της ΔΣΣ να διαθέσουν για τα προγράμματα είναι επαρκείς και λειτουργικοί.

Κανόνες για τη χρηματοδοτική συνδρομή από το πρόγραμμα CARDS

Οι κατευθυντήριες γραμμές για το πρόγραμμα CARDS θα αναθεωρηθούν ώστε να περιληφθούν οι κανόνες συγχρηματοδότησης, από το CARDS, της συνεισφοράς που θα πρέπει να καταβάλλουν οι χώρες της ΔΣΣ προκειμένου να συμμετάσχουν σε κοινοτικό πρόγραμμα, σύμφωνα με τα ακόλουθα:

- Η συγχρηματοδότηση CARDS προέρχεται από τα υφιστάμενα κονδύλια κάθε εθνικού προγράμματος CARDS.

- Το ποσό που διατίθεται για τη συγχρηματοδότηση της συμμετοχής σε κοινοτικά προγράμματα δεν πρέπει να υπερβαίνει το 5 % του συνολικού προϋπολογισμού ενός ετήσιου εθνικού προγράμματος. για να ενθαρρυνθεί η σταδιακή και επιλεκτική προσέγγιση της συμμετοχής στα κοινοτικά προγράμματα, η συγχρηματοδότηση CARDS θα μπορούσε να αφορά το πολύ 3 έως 5 νέα κοινοτικά προγράμματα ανά έτος προγραμματισμού. η συγχρηματοδότηση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 75% της εθνικής συνεισφοράς σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και η αναλογία αυτή πρέπει να είναι προοδευτικά μειούμενη κατά την τριετία του προγραμματισμού.

- Η συγχρηματοδότηση της συμμετοχής σε ένα συγκεκριμένο κοινοτικό πρόγραμμα λαμβάνει τη μορφή χρηματοδοτικής ενίσχυσης που καλύπτει μία τριετία και η οποία καταβάλλεται στη δικαιούχο χώρα στις αρχές κάθε περιόδου. Στη συνέχεια, τα καταβληθέντα ποσά χρησιμοποιούνται από τη χώρα ΔΣΣ προκειμένου αυτή να καλύπτει την ετήσια συνεισφορά της στον κοινοτικό προϋπολογισμό που απαιτείται για κάθε πρόγραμμα.

Ο πολυετής προγραμματισμός 2005-2006 και τα ετήσια εθνικά προγράμματα, αρχής γενομένης από το 2005, θα προσαρμοστούν κατ´αναλογία.

2.4. Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα εφαρμογής

Στόχος είναι να ξεκινήσει το 2005 μία πρώτη επιλογή προγραμμάτων, ώστε να καλυφθεί η πολιτική επιταγή σύμφωνα με την οποία το πρόγραμμα πρέπει να έχει καταστεί λειτουργικό εντός της διετίας που έπεται της έγκρισης του θεματολογίου της Θεσσαλονίκης. Πρέπει επίσης να εξεταστεί η ενσωμάτωση του μέτρου στις τρέχουσες δημοσιονομικές προοπτικές, ώστε να προβλεφθεί μία ενδεχόμενη αύξηση, και να διασφαλιστεί η ομαλή διοικητική μετάβαση, εντός των Γενικών Διευθύνσεων που διαχειρίζονται τα προγράμματα, όταν θα επέλθει η αντικατάσταση των δέκα προσχωρουσών χωρών από τις πέντε χώρες της ΔΣΣ.

Ένα τέτοιο χρονοδιάγραμμα παρέχει μικρές σχετικά προθεσμίες και προβλέπει ότι :

- το σχέδιο οδηγιών διαπραγμάτευσης των συμφωνιών-πλαισίων θα υποβληθεί και εγκριθεί από το Συμβούλιο το πρώτο τρίμηνο του 2004, έτσι ώστε οι συμφωνίες να μπορέσουν να συναφθούν πριν από το τέλος 2004.

- ο πολυετής προγραμματισμός 2005-2006 θα εγκριθεί μέχρι το τέλος 2004, και παράλληλα θα ενημερωθούν οι κατευθυντήριες γραμμές CARDS.

- η διαπραγμάτευση και η σύναψη μίας πρώτης σειράς μνημονίων συμφωνιών αναμένεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι την άνοιξη του 2005.

3. συμμετοχη των χωρων των δυτικων βαλκανιων στισ εργασιεσ των κοινοτικων οργανισμων

3.1. Γενική προσέγγιση

Οι κοινοτικοί οργανισμοί [11] είναι φορείς που έχουν συσταθεί μέσω κανονισμών του Συμβουλίου. Λειτουργούν αυτόνομα και έχουν ως στόχο είτε να παρέχουν τομεακή εμπειρογνωμοσύνη σε διάφορους τομείς και τυποποιημένες τεχνικές πληροφορίες, τόσο στην Ένωση όσο και στα κράτη μέλη, είτε να ασκούν αρμοδιότητες πιστοποίησης σε έναν συγκεκριμένο τομέα.

[11] Ο πλήρης κατάλογος των κοινοτικών οργανισμών που θα μπορούσαν ενδεχομένως να ανοίξουν στη συμμετοχή των υποψηφίων χωρών παρατίθεται στον δικτυακό τόπο: http://europa.eu.int/comm/enlargement/pas/ ocp/agencies/. Αν και δεν πρόκειται για καθαυτό κοινοτικούς οργανισμούς, αλλά για οργανισμούς της Ένωσης (που συστάθηκαν βάσει του τίτλου VI της Συνθήκης ΕΕ,) πρέπει, στο παρόν πλαίσιο, να αναφερθούν επίσης η Europol και η Eurojust. Το Συμβούλιο έχει εξουσιοδοτήσει την Europol να διαπραγματευτεί συμφωνίες με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Το θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης τονίζει ότι « Οι χώρες της ΔΣΣ θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμμετάσχουν σε ειδικευμένους οργανισμούς της Κοινότητας, κατά τρόπο παρόμοιο με τον καθιερωμένο για τις υποψήφιες χώρες ». Αρχικά, η συμμετοχή των υποψηφίων χωρών έλαβε διάφορες μορφές, που κυμαίνονταν από μία συμμετοχή «κατάρτισης και ενημέρωσης» υπό μορφή σεμιναρίων, ειδικών συνεδριάσεων μετά από συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου, μικτών ομάδων, απόσπασης εθνικών εμπειρογνωμόνων, κ.λπ, μέχρι την πλήρη συμμετοχή στις εργασίες του οργανισμού χωρίς δικαίωμα ψήφου στο διοικητικό συμβούλιο. Μέχρι σήμερα, η πλήρης συμμετοχή των υποψηφίων χωρών αποδείχθηκε δυνατή μόνο στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) [12], ενώ οι περισσότερες υποψήφιες χώρες έχουν αρχίσει διαπραγματεύσεις για τη συμμετοχή τους στις εργασίες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας (ΕΟΑΑ) και του Ευρωπαϊκού Κέντρου παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΝΤ).

[12] Από την 1η Ιανουαρίου 2002 για το σύνολο των υποψηφίων χωρών, με εξαίρεση την Τουρκία η οποία συμμετέχει στον ΕΟΠ μόνο από τις 26 Μαρτίου 2003.

Το θέμα της συμμετοχής των χωρών της ΔΣΣ στις εργασίες των κοινοτικών οργανισμών βασίζεται εν μέρει σε μία λογική παρόμοια με αυτήν που ισχύει για τη συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα:

- μία επιλεκτική προσέγγιση είναι αναγκαία, καθώς μόνο πέντε οργανισμοί είναι κατάλληλοι τη στιγμή αυτή για συνεργασία με τις χώρες της ΔΣΣ [13], λόγω του ότι μόνο οι οργανισμοί αυτοί έχουν σχετική εντολή, ενεργούν σύμφωνα με κανόνες συμβατούς με μία πανευρωπαϊκή προσέγγιση και ανταποκρίνονται σε προκλήσεις κοινές και για τις χώρες της ΔΣΣ: ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΝΤ), το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Φαινομένων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας (ΕΠΡΞ), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (ΕΟΑΘ) και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας (ΕΟΑΑ).

[13] Οι λοιποί οργανισμοί δεν είναι κατάλληλοι για άνοιγμα στις χώρες ΔΣΣ, είτε επειδή, όπως στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ανασυγκρότησης (ΕΥΑ) ή του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΕΙΕΕ), υλοποιούν προγράμματα βοήθειας με προορισμό το σύνολο ή μέρος των Δυτικών Βαλκανίων, είτε επειδή διεκπεραιώνουν αποστολές ή τεχνικά καθήκοντα που αφορούν αυστηρά στις εσωτερικές πολιτικές της ΕΕ και την εσωτερική της αγορά: Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης. Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας. Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Αξιολόγηση των Φαρμακευτικών Προiόντων. Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων. Γραφείο Εναρμόνισης στην Εσωτερική Αγορά (Σήματα, Σχέδια και Πρότυπα). Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία. Κοινοτικό Γραφείο Φυτικών Ποικιλιών. Μεταφραστικό Κέντρο των οργανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

- προτείνεται μία σταδιακή προσέγγιση, παρόμοια με αυτήν που ακολουθήθηκε για τις υποψήφιες χώρες : κρίνεται σκόπιμο, αρχικά, να τεθούν σε εφαρμογή, το 2005 και το 2006, προγράμματα συνεργασίας, στο πλαίσιο του περιφερειακού προγράμματος CARDS, ώστε να εξοικειωθούν οι χώρες της ΔΣΣ με τις εργασίες των οργανισμών. Ως στόχος θα τεθεί η διεκπεραίωση των αναγκαίων προπαρασκευαστικών μέτρων για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες επιβάλλεται η εκ των προτέρων υιοθέτηση του κοινοτικού κεκτημένου ή/και η αναβάθμιση της διοικητικής ικανότητας. Μόνο τότε, σε δεύτερο στάδιο, και βάσει της εμπειρίας που συσσωρεύτηκε στο πλαίσιο των προγραμμάτων συνεργασίας, θα εξεταστεί η δυνατότητα σύναψης συμφωνίας συμμετοχής στις εργασίες ενός συγκεκριμένου οργανισμού.

- όπως και για τα κοινοτικά προγράμματα, οι προϋπολογισμοί των κοινοτικών οργανισμών βασίζονται, κατά κανόνα, σε κονδύλια του εσωτερικού προϋπολογισμού. Κατά συνέπεια, η πλήρης συμμετοχή μιας τρίτης χώρας στις εργασίες ενός οργανισμού είναι δυνατή μόνον υπό τον όρο ότι η εν λόγω χώρα συνεισφέρει στον κοινοτικό προϋπολογισμό [14].

[14] Χρηματοδοτική συνεισφορά των χωρών αυτών, η οποία εξασφαλίζεται σταδιακά κατά τα τρία πρώτα έτη ανάλογα με τη σταδιακή πραγματική συμμετοχή τους στις δραστηριότητες του οργανισμού. μία συγχρηματοδότηση από το πρόγραμμα CARDS (εθνικά προγράμματα) είναι πιθανή βάσει κανόνων συγκρίσιμων με αυτούς που προβλέπονται στην περίπτωση των κοινοτικών προγραμμάτων.

- από την άποψη των διαδικασιών, λαμβανομένης υπόψη της διαφοροποίησης των οργανισμών και του ενδιαφέροντος κάθε μεμονωμένης χώρας, πρέπει να αξιολογηθεί, με κάθε μία από τις χώρες αυτές, σε ποιά χρονική στιγμή κρίνεται επιθυμητή και δυνατή η συμμετοχή της, και να αναλάβει στη συνέχεια τη διαπραγμάτευση μιας διμερούς συμφωνίας.

3.2. Η περίπτωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ)

Στην περίπτωση του ΕΟΠ, πρέπει κατ´αρχήν να τονιστεί ότι το πρόγραμμα CARDS στηρίζει ήδη από το 2002 ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ του οργανισμού αυτού και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, στο πλαίσιο του περιφερειακού προγράμματος ανασυγκρότησης για το περιβάλλον (REReP).

Κατά δεύτερον, οι υπουργοί της περιοχής με κοινή επιστολή τους της 6ης Ιουνίου 2003 προς την κ. Wallstrφm, Επίτροπο αρμόδια για το περιβάλλον, διατυπώνουν την επιθυμία των χωρών τους για πλήρη συμμετοχή στον εν λόγω οργανισμό. Η κ. Wallstrφm απάντησε, στις 23 Ιουλίου 2003, ότι στο παρόν στάδιο η υποψηφιότητά τους δεν μπορούσε να εξεταστεί. Επιπλέον, πρόσθεσε ότι βάσει του θεματολογίου της Θεσσαλονίκης, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο αυξημένης συμμετοχής τους στις εργασίες του ΕΟΠ σε εύθετο χρόνο, ανάλογα με την πρόοδο που έχει σημειώσει η κάθε χώρα ξεχωριστά όσον αφορά την ικανότητα τήρησης των υποχρεώσεων και ανάληψης του κόστους που συνεπάγεται μία τέτοια συμμετοχή.

Η ειδική ομάδα REReP μπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο πλαίσιο για περαιτέρω συζητήσεις τεχνικού χαρακτήρα, ώστε να προσδιοριστούν ακριβέστερα ο ρυθμός και οι πρακτικές λεπτομέρειες της συμμετοχής των χωρών αυτών στις εργασίες του ΕΟΠ. Στο άμεσο μέλλον, ως στόχος τίθεται η συνέχιση, και ει δυνατό, η εντατικοποίηση της ήδη υφιστάμενης συνεργασίας μεταξύ του ΕΟΠ και των χωρών της ΔΣΣ.

3.3. Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα

Στο παρόν στάδιο, δεν κρίνεται σκόπιμο να προβλεφθεί συνολικό χρονοδιάγραμμα για τη συμμετοχή των χωρών της ΔΣΣ στις εργασίες των κοινοτικών οργανισμών, δεδομένου ότι ένα τέτοιο χρονοδιάγραμμα θα πρέπει να προκύψει μετά από συζητήσεις μεταξύ της Επιτροπής και κάθε μίας εκ των χωρών ΔΣΣ, για κάθε οργανισμό ξεχωριστά, βάσει της εμπειρίας που έχει συσσωρευτεί στο πλαίσιο προηγούμενων προγραμμάτων συνεργασίας.

Όσον αφορά το πρόγραμμα CARDS :

- οι κατευθυντήριες γραμμές μπορούν να καθοριστούν παράλληλα με την τροποποίηση για συμμετοχή στα κοινοτικά προγράμματα, εντός του 2004.

- τα προγράμματα συνεργασίας και τα προπαρασκευαστικά μέτρα μπορούν να περιληφθούν στο περιφερειακό πρόγραμμα, από το 2005.

Πίνακας συντομογραφιών

Κεκτημένο // Κοινοτικό νομοθετικό κεκτημένο

ΣΣΣ // Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

CARDS // Κοινοτική βοήθεια για την ανασυγκρότηση, την ανάπτυξη και τη σταθεροποίηση (Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation)

ΕΟΧ // Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος

ΔΠΜ // Διαρθρωτικό προενταξιακό μέσο (ISPA)

INTERREG // Κοινοτική πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) υπέρ της συνεργασίας μεταξύ περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

LIFE // Χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον

MEDIA // Πρόγραμμα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας οπτικοακουστικών μέσων

ΜΚΟ // Μη Κυβερνητική Οργάνωση

ΧΚΑΕ // Χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης

ΔΣΣ // Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

6ο ΠΠΕ // 6ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα

ΠΠΑΠ // Περιφερειακό Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης για το Περιβάλλον

SAPARD // Προενταξιακό πρόγραμμα για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη

SOCRATES // Πρόγραμμα κοινοτικής δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης

TEMPUS // Πρόγραμμα διευρωπαϊκής κινητικότητας για την ανώτατη εκπαίδευση

ΕΕ // Ευρωπαϊκή Ένωση