(1)

Η πανδημία της Covid-19, οι επιπτώσεις της στις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων και η απότομη άνοδος των τιμών της ενέργειας και των γεωργικών εισροών από το φθινόπωρο του 2021 ασκούν πιέσεις στον γεωργικό τομέα. Οι τιμές των εισροών έχουν αυξηθεί σημαντικά σε όλους τους γεωργικούς τομείς. Το κόστος της ενέργειας και των λιπασμάτων παρουσίαζε σημαντική αύξηση ως αποτέλεσμα των γεωπολιτικών και γεω-οικονομικών εξελίξεων ακόμη και πριν από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, ο οποίος επιδείνωσε την κατάσταση και επηρέασε περαιτέρω με εμφανώς αρνητικό τρόπο τις προσδοκίες της αγοράς.

(2)

Ως αποτέλεσμα, το μερίδιο της ενέργειας και των λιπασμάτων στη συνολική ενδιάμεση ανάλωση αυξήθηκε σημαντικά το 2022, με τη μεγαλύτερη αύξηση να παρατηρείται για τις εκμεταλλεύσεις με υπαίθριες καλλιέργειες και μόνιμες καλλιέργειες, και στις δύο περιπτώσεις λόγω της έκθεσής τους στο κόστος των λιπασμάτων. Οι τιμές των λιπασμάτων συνεχίζουν να παραμένουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι γεωργοί αντέδρασαν μειώνοντας τη χρήση λιπασμάτων με απροσδιόριστες ακόμη συνέπειες για τις αποδόσεις και την ποιότητα των τροφίμων και των ζωοτροφών.

(3)

Οι τιμές των λοιπών εισροών για τους γεωργούς και τις επιχειρήσεις της αλυσίδας τροφίμων, όπως, π.χ., τα προϊόντα φυτοπροστασίας και οι θεραπευτικές αγωγές για τα ζώα, τα μηχανήματα και οι συσκευασίες, αυξήθηκαν σύμφωνα με τον γενικό πληθωρισμό.

(4)

Οι τιμές των γεωργικών προϊόντων αυξήθηκαν επίσης το 2022 σε ένα πλαίσιο ανάκαμψης από την πανδημία της Covid-19 και σε κλίμα ανησυχίας σχετικά με την επάρκεια των παγκόσμιων αποθεμάτων στον απόηχο της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας. Παρά ταύτα, σε ορισμένους τομείς όπως οι τομείς των γαλακτοκομικών και των οπωροκηπευτικών ή ο αμπελοοινικός τομέας, οι υψηλές αυτές τιμές δεν ήταν σε θέση να αντισταθμίσουν τα επιδεινούμενα αποτελέσματα των επιχειρήσεων λόγω του υψηλότερου κόστους των εισροών.

(5)

Τον τελευταίο καιρό, οι τιμές για τα περισσότερα γεωργικά προϊόντα όπως τα σιτηρά, οι ελαιούχοι σπόροι, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και οι οίνοι καταγράφουν σημαντική πτώση. Σε ορισμένα κράτη μέλη και περιφέρειες, η κατάσταση είναι πλέον ιδιαίτερα δυσχερής καθώς η αναλογία μεταξύ των τιμών εισροών και των τιμών των γεωργικών προϊόντων παρουσιάζει επιδείνωση.

(6)

Τα αυξημένα κόστη για τους παραγωγούς πυροδότησαν υψηλές τιμές καταναλωτή για τα προϊόντα διατροφής ανά την Ένωση, γεγονός που είχε επιπτώσεις στην οικονομική προσιτότητα των τροφίμων. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία καταδεικνύουν έναν επίμονα υψηλό πληθωρισμό στις τιμές των τροφίμων για τους καταναλωτές που υπερβαίνει το 15 % συνολικά στην Ένωση. Σε ορισμένα κράτη μέλη, το ύψος του προσεγγίζει το 40 %. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι υψηλές τιμές επηρεάζουν το επίπεδο κατανάλωσης σε ορισμένες κατηγορίες τροφίμων, όπως το κρέας, οι οίνοι ή τα οπωροκηπευτικά. Οι καταναλωτές στρέφονται σε λιγότερο ακριβά τρόφιμα και αποφεύγουν είδη όπως τα βιολογικά προϊόντα, οι οίνοι και τα τρόφιμα που προστατεύονται από ονομασίες προέλευσης και γεωγραφικές ενδείξεις. Αυτές οι μετατοπίσεις της ζήτησης ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις αποδόσεις των επενδύσεων για τους παραγωγούς.

(7)

Σε ορισμένους γεωργικούς τομείς και σε ορισμένα κράτη μέλη, το γενικό αυτό πλαίσιο οικονομικής δυσχέρειας επιτείνουν οι επείγουσες προκλήσεις που ενδεχομένως καλείται να αντιμετωπίσει ο εκάστοτε τομέας.

(8)

Ασυνήθη έντονα μετεωρολογικά φαινόμενα που εκδηλώθηκαν πρόσφατα σε περιφερειακό επίπεδο, μεταξύ αυτών ξηρασία (Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία) και πλημμύρες (Ιταλία), προκάλεσαν σημαντική ζημία στους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων θέτοντας σε κίνδυνο την οικονομική βιωσιμότητά τους. Παρόλο που υπάρχουν ενδείξεις ότι τα φαινόμενα αυτά εντάσσονται σε ένα γενικό πλαίσιο αυξανόμενων κινδύνων για τη γεωργία ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, η έντασή τους ήταν πρωτοφανής.

(9)

Όσον αφορά τον τομέα των σιτηρών και των ελαιούχων σπόρων, τα ακραία καιρικά φαινόμενα που πλήττουν διάφορες παραγωγικές περιφέρειες της Ένωσης υποβαθμίζουν σημαντικά τις εαρινές και τις θερινές σοδειές, τόσο σε επίπεδο ποσότητας όσο και ποιότητας. Ο τομέας βρίσκεται αντιμέτωπος με πτώση των τιμών. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, οι τιμές των σιτηρών κατέγραψαν πτώση γύρω στο 40 %. Αυτό δημιουργεί προβλήματα στους γεωργούς, καθώς τους τελευταίους μήνες πολλοί είχαν αγοράσει εισροές σε υψηλές τιμές και τώρα βρίσκονται αντιμέτωποι με αγοραίες τιμές για τα προϊόντα τους που μόλις καλύπτουν, ή σε ορισμένες περιπτώσεις δεν καλύπτουν καν, τα κόστη τους. Επιπλέον, ορισμένοι γεωργοί δεν μπόρεσαν να σπείρουν τους αγρούς τους λόγω των χαμηλών επιπέδων υγρασίας του εδάφους και της ανεπάρκειας αρδευτικού νερού, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα μείωση της παραγωγής και των αποδόσεων. Αυτό έχει παρατηρηθεί κυρίως στην Τσεχία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Κύπρο, τη Λετονία, την Αυστρία, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία.

(10)

Η κατάσταση στην αγορά των οπωροκηπευτικών είναι πολύ δυσχερής, λόγω του υψηλού πληθωρισμού που έχει αντίκτυπο στην κατανάλωση, η οποία εκτιμάται ότι έχει σημειώσει πτώση κατά τουλάχιστον 10 %, σε συνδυασμό και με το υψηλό ενεργειακό κόστος. Η ενέργεια αποτελεί σημαντικό παράγοντα κόστους για την παραγωγή σε θερμοκήπια και για τη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας μετά τη συγκομιδή. Ως αποτέλεσμα, οι παραγωγοί συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν πιέσεις στα περιθώρια κέρδους τους παρά την αύξηση στις τιμές των γεωργικών προϊόντων. Ο τομέας του λυκίσκου αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις. Η κατάσταση επηρεάζει αρκετά κράτη μέλη, και ιδίως το Βέλγιο, την Τσεχία, τη Γερμανία, την Εσθονία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα, την Κροατία, την Ιταλία, την Κύπρο, τη Λετονία, τις Κάτω Χώρες, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία.

(11)

Στον ζωικό τομέα, οι υψηλές τιμές των ζωοτροφών σε συνδυασμό με την τιμή της ενέργειας και τον γενικό πληθωρισμό προκαλούν σοβαρές δυσκολίες στους παραγωγούς. Παρά τα γενικώς ευνοϊκά επίπεδα τιμών για το βοδινό, το χοιρινό κρέας και τα πουλερικά, οι παραγωγοί αντιμετωπίζουν προβλήματα στην κάλυψη του κόστους παραγωγής τους. Ο γαλακτοκομικός τομέας πλήττεται με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, καθώς οι τιμές έχουν αρχίσει να καταγράφουν σημαντική πτώση μετά τα υψηλά του τέλους του 2022. Επιπλέον, οι τιμές καταναλωτή για τα είδη διατροφής επηρεάζουν την καταναλωτική ζήτηση για προϊόντα ποιότητας, τα οποία αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος του εισοδήματος των γεωργών στους συγκεκριμένους τομείς. Ο γαλακτοκομικός τομέας στη Λετονία και τη Λιθουανία αντιμετωπίζει μια ιδιαιτέρως δύσκολη κατάσταση καθώς οι τιμές του γάλακτος σημείωσαν εκεί μεγαλύτερη πτώση απ’ ότι σε άλλα κράτη μέλη. Αλλά και στο Βέλγιο, την Τσεχία, τη Γερμανία, την Εσθονία, την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Κροατία, την Ιταλία, την Κύπρο, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα, την Αυστρία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία, οι κτηνοτροφικοί τομείς βρίσκονται επίσης αντιμέτωποι με τις προαναφερθείσες δυσκολίες.

(12)

Η συρρίκνωση της ζήτησης λόγω πληθωρισμού, συμπεριλαμβανομένων των εξαγωγικών αγορών, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα της προσφοράς, πλήττουν ιδιαιτέρως τον αμπελοοινικό τομέα σε ορισμένες περιοχές, κυρίως όσον αφορά τους ερυθρούς και τους ροζέ οίνους. Η αβεβαιότητα στην αγορά οίνου τροφοδοτείται επίσης από το αυξανόμενο κόστος των εισροών και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία πλήττονται ιδιαίτερα από την εξέλιξη αυτή.

(13)

Το προσωρινό μέτρο της απόσταξης κρίσης που θεσπίζεται στο άρθρο 2 του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2023/1225 της Επιτροπής (2) το οποίο επιτρέπει στα κράτη μέλη να υλοποιούν εθνικά προγράμματα στήριξης του αμπελοοινικού τομέα, ενδέχεται να μην επαρκεί για την αντιμετώπιση της κατάστασης λόγω του δημοσιονομικού περιορισμού των προγραμμάτων. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να επιτραπεί στα κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν πρόσθετους χρηματοδοτικούς πόρους προκειμένου να ενισχύσουν τα κονδύλιά τους για τα εθνικά προγράμματα στήριξης του αμπελοοινικού τομέα με σκοπό τη χρηματοδότηση περαιτέρω δράσεων απόσταξης υπό τις ίδιες απαιτήσεις επιλεξιμότητας και τους ίδιους όρους στήριξης, με εξαίρεση την καταληκτική ημερομηνία για την υλοποίηση η οποία θα πρέπει να προσαρμοστεί για τις δράσεις που υλοποιούνται δυνάμει του παρόντος κανονισμού. Αν ένα κράτος μέλος επιλέξει να αξιοποιήσει αυτή τη δυνατότητα, η χρηματοδοτική συνεισφορά της Ένωσης που προβλέπεται από τον παρόντα κανονισμό θα πρέπει να διατίθεται επιπροσθέτως των χρηματοδοτικών κονδυλίων που ορίζονται στο παράρτημα VII του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3) για τα οικονομικά έτη 2023 και 2024.

(14)

Οι τιμές εισροών που παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα, η πτώση των τιμών των γεωργικών προϊόντων, καθώς και τα προβλήματα που πλήττουν ορισμένους τομείς και κράτη μέλη ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα ρευστότητας για τους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων. Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, τα κράτη μέλη έχουν προσφύγει σε μέτρα κρατικών ενισχύσεων στο πλαίσιο των ενωσιακών κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων.

(15)

Η Επιτροπή αποφάσισε να θεσπίσει δύο δέσμες μέτρων στήριξης έκτακτης ανάγκης για τη γεωργία υπέρ ορισμένων κρατών μελών με σκοπό την αποζημίωση των γεωργών στους τομείς των σιτηρών και των ελαιούχων σπόρων που πλήττονται περισσότερο: πρόκειται για τους εκτελεστικούς κανονισμούς (ΕΕ) 2023/739 (4) και (ΕΕ) 2023/1343 (5) της Επιτροπής που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της πίεσης στις τιμές των προϊόντων στους εν λόγω τομείς. Η παρούσα τρίτη δέσμη μέτρων στήριξης έκτακτης ανάγκης αφορά γεωργούς σε άλλα κράτη μέλη οι οποίοι αντιμετωπίζουν ειδικά προβλήματα τα οποία έχουν αντίκτυπο στη βιωσιμότητα της γεωργικής παραγωγής.

(16)

Θα πρέπει συνεπώς να εγκριθεί έκτακτο μέτρο ικανό να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ειδικών προβλημάτων που έχουν διαπιστωθεί και στην αποτροπή της ταχείας υποβάθμισης της παραγωγής στα κράτη μέλη που δεν εμπίπτουν στους δικαιούχους των δύο πρόσφατων δεσμών μέτρων στήριξης της γεωργίας όπως θεσπίζονται με τους εκτελεστικούς κανονισμούς (ΕΕ) 2023/739 και (ΕΕ) 2023/1343.

(17)

Οι δυσκολίες που αναφέρθηκαν αποτελούν ειδικά προβλήματα κατά την έννοια του άρθρου 221 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/2013. Δεν είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν εύκολα με τη λήψη μέτρων δυνάμει των άρθρων 219 ή 220 του εν λόγω κανονισμού. Η κατάσταση δεν συνδέεται ειδικά με υφιστάμενη διατάραξη της αγοράς ή με συγκεκριμένη απειλή, ούτε με μέτρα για την καταπολέμηση της εξάπλωσης ζωονόσων ή του κλονισμού της εμπιστοσύνης των καταναλωτών λόγω κινδύνων για τη δημόσια υγεία, την υγεία των ζώων ή των φυτών.

(18)

Τα ποσά που διατίθενται στα δικαιούχα κράτη μέλη θα πρέπει να καθοριστούν λαμβανομένου ιδίως υπόψη του αντίστοιχου βάρους τους στον γεωργικό τομέα της Ένωσης, με βάση τα καθαρά ανώτατα όρια για τις άμεσες ενισχύσεις που ορίζονται στο παράρτημα III του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (6). Όσον αφορά τα ποσά για την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι αυτά τα κράτη μέλη είναι εκείνα που επλήγησαν περισσότερο από τα δυσμενή καιρικά φαινόμενα. Όσον αφορά τα ποσά για τη Λετονία και τη Λιθουανία, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι χώρες αυτές αντιμετωπίζουν μια ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση στον γαλακτοκομικό τομέα.

(19)

Τα δικαιούχα κράτη μέλη θα πρέπει να διανείμουν την ενίσχυση αξιοποιώντας τους πιο αποτελεσματικούς διαύλους βάσει αντικειμενικών και αμερόληπτων κριτηρίων που θα λαμβάνουν υπόψη την έκταση των δυσχερειών και της οικονομικής ζημίας που αντιμετωπίζουν οι πληγέντες γεωργοί. Θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι γεωργοί θα είναι οι τελικοί δικαιούχοι της ενίσχυσης και να αποφύγουν στρεβλώσεις της αγοράς ή του ανταγωνισμού.

(20)

Δεδομένου ότι τα ποσά που θα διατεθούν στα δικαιούχα κράτη μέλη θα αντιμετωπίζουν μόνον μερικώς τις οικονομικές δυσχέρειες των γεωργών, θα πρέπει να επιτραπεί στα εν λόγω κράτη μέλη να χορηγήσουν πρόσθετη εθνική στήριξη στους παραγωγούς, υπό τους όρους και εντός των προθεσμιών που ορίζονται στον παρόντα κανονισμό.

(21)

Προκειμένου να παρασχεθεί στα δικαιούχα κράτη μέλη η ευελιξία να διανείμουν την ενίσχυση όπως απαιτούν οι συνθήκες με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωποι οι πληγέντες γεωργοί, τα εν λόγω κράτη θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα σώρευσης της ενίσχυσης με άλλη στήριξη που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, χωρίς υπεραντιστάθμιση των γεωργών.

(22)

Προκειμένου να αποφευχθεί η υπεραντιστάθμιση, τα δικαιούχα κράτη μέλη θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη στήριξη που χορηγείται στο πλαίσιο άλλων εθνικών ή ενωσιακών μέσων στήριξης ή ιδιωτικών καθεστώτων ώστε να αντιμετωπιστεί η προκληθείσα οικονομική ζημία.

(23)

Δεδομένου ότι η ενίσχυση που παρέχει η Ένωση καθορίζεται σε ευρώ, είναι αναγκαίο, για την εξασφάλιση ενιαίας και ταυτόχρονης εφαρμογής, να καθοριστεί ημερομηνία για τη μετατροπή του ποσού που χορηγείται στα κράτη μέλη τα οποία δεν έχουν υιοθετήσει το ευρώ ως εθνικό τους νόμισμα, όπως στην περίπτωση της Τσεχίας, της Δανίας και της Σουηδίας. Δεδομένου ότι ο παρών κανονισμός δεν προβλέπει προθεσμία για την υποβολή των αιτήσεων ενίσχυσης, είναι σκόπιμο να θεωρηθεί, για τους σκοπούς του άρθρου 30 παράγραφος 3 του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2022/127 της Επιτροπής (7), η ημερομηνία έναρξης ισχύος του παρόντος κανονισμού ως γενεσιουργός αιτία της συναλλαγματικής ισοτιμίας όσον αφορά τα ποσά που καθορίζονται στον παρόντα κανονισμό.

(24)

Για δημοσιονομικούς λόγους, η Ένωση θα πρέπει να χρηματοδοτεί τις δαπάνες στις οποίες υποβάλλονται τα δικαιούχα κράτη μέλη μόνον εφόσον οι δαπάνες αυτές έχουν πραγματοποιηθεί εντός συγκεκριμένης προθεσμίας επιλεξιμότητας. Η στήριξη για το εν λόγω έκτακτο μέτρο θα πρέπει συνεπώς να καταβληθεί έως τις 31 Ιανουαρίου 2024.

(25)

Τα δικαιούχα κράτη μέλη θα πρέπει να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή του παρόντος κανονισμού, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στην Ένωση να ελέγξει την αποτελεσματικότητα του μέτρου που θεσπίζεται με τον παρόντα κανονισμό.

(26)

Για να εξασφαλιστεί ότι οι γεωργοί θα λάβουν ενίσχυση το ταχύτερο δυνατόν, θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στα δικαιούχα κράτη μέλη να εφαρμόσουν τον παρόντα κανονισμό χωρίς καθυστέρηση. Συνεπώς, ο παρών κανονισμός θα πρέπει να αρχίσει να ισχύει την επομένη της δημοσίευσής του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(27)

Το μέτρο που προβλέπεται στον παρόντα κανονισμό είναι σύμφωνο με τη γνώμη της επιτροπής για την κοινή οργάνωση των γεωργικών αγορών,