Υπόθεση C‑239/23

Karl und Georg Anwander GbR Güterverwaltung

κατά

Land Baden-Württemberg

(αίτηση του Verwaltungsgericht Sigmaringen για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 17ης Οκτωβρίου 2024

«Προδικαστική παραπομπή – Κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) – Χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) – Κανονισμός (ΕΕ) 1305/2013 – Άρθρα 31 και 32 – Ενισχύσεις περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα – Ορεινές περιοχές – Αντισταθμιστική αποζημίωση – Εθνικές διοικητικές διατάξεις που αποκλείουν την καταβολή της αποζημίωσης αυτής για επιλέξιμες περιοχές ευρισκόμενες σε περιφέρεια του ίδιου κράτους μέλους διαφορετική από εκείνη της έδρας της γεωργικής εκμετάλλευσης – Διατάξεις που ανάγουν την έδρα της γεωργικής εκμετάλλευσης σε προϋπόθεση για τη χορήγηση της εν λόγω αντισταθμιστικής αποζημίωσης»

1. Γεωργία – Κοινή γεωργική πολιτική – Χρηματοδότηση από το ΕΓΤΑΑ – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Ενισχύσεις περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα – Προϋπόθεση χορήγησης – Αποκλεισμός επιλέξιμων περιοχών ευρισκόμενων εκτός της περιφέρειας κράτους μέλους η οποία προβλέπει τέτοια ενίσχυση στο πρόγραμμά της αγροτικής ανάπτυξης – Επιτρέπεται – Προϋπόθεση σχετιζόμενη με την έδρα της εκμετάλλευσης του γεωργού – Δεν επιτρέπεται

   (Άρθρο 40 § 2 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 2017/2393, άρθρα 2 § 1, δεύτερο εδάφιο, στοιχείο βʹ, 31, 32, 60, 65 και 66)

   (βλ. σκέψεις 46-51, 57, 58, 60, 61, 63-65, διατακτ. 1)

2. Γεωργία – Κοινή γεωργική πολιτική – Χρηματοδότηση από το ΕΓΤΑΑ – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Ενισχύσεις περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα – Αξίωση για την καταβολή της ενίσχυσης απορρέουσα απευθείας από το δίκαιο της Ένωσης – Προϋπόθεση

   (Κανονισμός 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 2017/2393, άρθρα 13 και 31 § 1, πρώτο εδάφιο, και § 2)

   (βλ. σκέψεις 68-73, διατακτ. 2)

3. Γεωργία – Κοινή γεωργική πολιτική – Χρηματοδότηση από το ΕΓΤΑΑ – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Ενισχύσεις περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα – Υπόχρεος προς καταβολή

   (Κανονισμός 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 2017/2393, άρθρα 2 § 1, δεύτερο εδάφιο, στοιχείο βʹ, και 31 § 1)

   (βλ. σκέψεις 75-77, διατακτ. 3)

Σύνοψη

Το Δικαστήριο, επιληφθέν αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως που υπέβαλε το Verwaltungsgericht Sigmaringen (διοικητικό πρωτοδικείο Sigmaringen, Γερμανία), διευκρινίζει τους όρους για τη χορήγηση ενισχύσεων υπέρ ορεινών περιοχών και άλλων περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα σύμφωνα με το άρθρο 31 του κανονισμού 1305/2013 ( 1 ).

Η εταιρία Karl und Georg GbR Anwander Güterverwaltung διαχειρίζεται γαλακτοκομική εκμετάλλευση στη Γερμανία, στην παραμεθόριο περιοχή μεταξύ του Land Baden-Württemberg (ομόσπονδου κράτους της Βάδης-Βυρτεμβέργης) και του Freistaat Bayern (ομόσπονδου κράτους της Βαυαρίας). Η έδρα της εκμετάλλευσής της βρίσκεται στη Βάδη-Βυρτεμβέργη. Διαθέτει περί τα 100 εκτάρια στο ομόσπονδο αυτό κράτος και περί τα 27 εκτάρια στη Βαυαρία. Όλες οι εκτάσεις αυτές βρίσκονται σε ορεινή περιοχή και χαρακτηρίζονται, από τις αρχές των ως άνω ομόσπονδων κρατών, ως επιλέξιμες εκτάσεις στο πλαίσιο των ενισχύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ορεινές περιοχές.

Το 2019 η εταιρία υπέβαλε στην αρμόδια αρχή του ομόσπονδου κράτους της Βάδης-Βυρτεμβέργης αίτηση χορήγησης ενίσχυσης για όλες αυτές τις εκτάσεις. Η εν λόγω αίτηση απορρίφθηκε όσον αφορά τις ευρισκόμενες στη Βαυαρία εκτάσεις, με την αιτιολογία ότι δεν βρίσκονται στη Βάδη-Βυρτεμβέργη.

Μετά την απόρριψη της διοικητικής προσφυγής της κατά της ως άνω εν μέρει απορριπτικής απόφασης της αρμόδιας αρχής, η εταιρία άσκησε προσφυγή-αγωγή ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου με αίτημα τη χορήγηση ενίσχυσης για τις ευρισκόμενες στη Βαυαρία εκτάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο διευκρινίσεις σχετικά με την έκταση του περιθωρίου εκτιμήσεως που διαθέτουν τα κράτη μέλη και οι περιφέρειές τους για τον καθορισμό των προϋποθέσεων χορήγησης αντισταθμιστικής αποζημίωσης για ορεινές περιοχές και άλλες περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα. Επιπλέον, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί, αφενός, κατά πόσον ο κανονισμός 1305/2013 παρέχει απευθείας στους ενδιαφερόμενους γεωργούς αξίωση για την καταβολή τέτοιας αποζημίωσης και, αφετέρου, έναντι ποιας αρχής μπορεί να προβληθεί η εν λόγω αξίωση για την καταβολή της ενίσχυσης.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Κατά πρώτον, όσον αφορά τις προϋποθέσεις χορήγησης αντισταθμιστικής αποζημίωσης στους γεωργούς ορεινών περιοχών και άλλων περιοχών που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα, πρώτον, το Δικαστήριο αποφαίνεται ως προς τη δυνατότητα περιφέρειας κράτους μέλους να περιορίζει τη χορήγηση της αποζημίωσης αυτής μόνο στις επιλέξιμες ζώνες που βρίσκονται στο έδαφός της.

Συναφώς, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι οι ορεινές περιοχές και οι άλλες περιοχές που αντιμετωπίζουν μειονεκτήματα για τις οποίες μπορούν να χορηγηθούν ενισχύσεις στους γεωργούς καθορίζονται, βάσει του άρθρου 32 του κανονισμού 1305/2013, στα οικεία εθνικά ή περιφερειακά προγράμματα. Ως εκ τούτου, όταν ένα κράτος μέλος έχει αποφασίσει να θεσπίσει σειρά περιφερειακών προγραμμάτων, εναπόκειται στις οικείες περιφέρειες να επιλέξουν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την επίτευξη των στόχων αγροτικής ανάπτυξης, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνεται, κατά περίπτωση, το προβλεπόμενο στο άρθρο 31 του ως άνω κανονισμού μέτρο, και να τα εντάξουν στα αντίστοιχα προγράμματά τους. Πράγματι, τα επιμέρους περιφερειακά προγράμματα έχουν αυτοτελή και ανεξάρτητο χαρακτήρα.

Συνεπώς, εφόσον επιλέγεται ο προγραμματισμός των οικείων μέτρων σε περιφερειακό επίπεδο, είναι σύμφυτο με την οικονομία του κανονισμού 1305/2013 το να μπορούν οι περιφέρειες των κρατών μελών να εφαρμόζουν το περιθώριο εκτιμήσεως που διαθέτουν αποκλειστικά και μόνον στα περιφερειακά προγράμματά τους και, στην περίπτωση αυτή, μόνον όσον αφορά το έδαφος που υπάγεται στην αρμοδιότητα του οικείου οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης. Επίσης, περιφέρεια κράτους μέλους δεν μπορεί ούτε να οριοθετεί τις επιλέξιμες περιοχές ούτε να χορηγεί αντισταθμιστικές αποζημιώσεις για τέτοιες περιοχές εκτός του εδάφους της, δεδομένου ότι η εδαφική οριοθέτηση της χορήγησης των εν λόγω αποζημιώσεων είναι σύμφυτη με την οικονομία του κανονισμού.

Δεύτερον, το Δικαστήριο κρίνει ότι η χορήγηση της αποζημίωσης αυτής δεν μπορεί, εν πάση περιπτώσει, να εξαρτάται από τον τόπο της έδρας της εκμετάλλευσης του γεωργού. Πράγματι, τα θεσπιζόμενα στο άρθρο 32 του κανονισμού 1305/2013 κριτήρια οριοθέτησης των επιλέξιμων περιοχών σχετίζονται με τα βιοφυσικά ή φυσικά χαρακτηριστικά των οικείων περιοχών, δηλαδή με αντικειμενικά στοιχεία που προκύπτουν από τις φυσικές ιδιότητες των εν λόγω περιοχών.

Πλην όμως, αφενός, η έδρα της εκμετάλλευσης του γεωργού δεν περιλαμβάνεται στα κριτήρια αυτά και ουδόλως σχετίζεται με τα βιοφυσικά ή τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, βάσει των οποίων η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται ως περιοχή που αντιμετωπίζει μειονεκτήματα. Αφετέρου, ένα κράτος μέλος ή μια περιφέρεια κράτους μέλους, με τη θέσπιση πρόσθετης προϋπόθεσης επιλεξιμότητας στο πλαίσιο προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης, παρεκκλίνει, κατά την άσκηση περιθωρίου εκτιμήσεως που του αναγνωρίζεται, από τις προϋποθέσεις οι οποίες απαριθμούνται περιοριστικώς στα άρθρα 31 και 32 του κανονισμού 1305/2013 και αφορούν την οριοθέτηση των επιλέξιμων περιοχών καθώς και την ιδιότητα του ενεργού γεωργού, με αποτέλεσμα την υπονόμευση της πρακτικής αποτελεσματικότητας των διατάξεων αυτών και την παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων που κατοχυρώνεται στο άρθρο 40, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ.

Κατά δεύτερον, όσον αφορά την ύπαρξη απορρέουσας απευθείας από τον κανονισμό 1305/2013 αξίωσης για την καταβολή τέτοιας αποζημίωσης, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι τα κράτη μέλη ή οι περιφέρειές τους μπορούν, βεβαίως, να επιλέγουν το περιεχόμενο των προγραμμάτων τους αγροτικής ανάπτυξης. Επιπλέον, η καταβολή αντισταθμιστικής αποζημίωσης σύμφωνα με το άρθρο 31 του κανονισμού 1305/2013 δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μέτρο το οποίο τα κράτη μέλη ή οι περιφέρειές τους υποχρεούνται να περιλαμβάνουν στα προγράμματά τους.

Εντούτοις, από το γράμμα του άρθρου 31, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, και παράγραφος 2, του κανονισμού 1305/2013 προκύπτει ότι, εφόσον ένα κράτος μέλος ή μια περιφέρεια κράτους μέλους προβλέπει τη χορήγηση ενισχύσεων υπέρ περιοχών που αντιμετωπίζουν μειονεκτήματα οι οποίες έχουν προσδιορισθεί ως επιλέξιμες περιοχές, κάθε «ενεργός γεωργός», κατά την έννοια του άρθρου 9 του κανονισμού 1307/2013, έχει αξίωση για την καταβολή τέτοιας αποζημίωσης.

Αντιθέτως, όταν το οικείο πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης δεν προβλέπει ενίσχυση υπέρ τέτοιων περιοχών, δεν γεννάται αξίωση καταβολής αντισταθμιστικής αποζημίωσης υπέρ των γεωργών που εκμεταλλεύονται γεωργικές εκτάσεις στις περιοχές αυτές.

Τέλος, όσον αφορά το απαιτητό της αποζημίωσης, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι η αξίωση ενεργού γεωργού για την καταβολή αντισταθμιστικής αποζημίωσης μπορεί να προβληθεί αποκλειστικά έναντι του οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης που έχει αποφασίσει, στο πλαίσιο του προγράμματός του αγροτικής ανάπτυξης, τη χορήγηση αντισταθμιστικών αποζημιώσεων μόνον για τις επιλέξιμες περιοχές που βρίσκονται στο έδαφός του.

( 1 ) Κανονισμός (ΕΕ) 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου (ΕΕ 2013, L 347, σ. 487, και διορθωτικό ΕΕ 2016, L 130, σ. 1), όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) 2017/2393 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2017 (ΕΕ 2017, L 350, σ. 15) (στο εξής: κανονισμός 1305/2013).