(Υπόθεση C-595/18 P)

The Goldman Sachs Group

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 27ης Ιανουαρίου 2021

«Αίτηση αναιρέσεως – Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Ευρωπαϊκή αγορά των ηλεκτρικών καλωδίων – Κατανομή της αγοράς στο πλαίσιο έργων – Κανονισμός (ΕΚ) 1/2003 – Άρθρο 23, παράγραφος 2 – Καταλογισμός της παραβατικής συμπεριφοράς μιας εταιρίας σε άλλη εταιρία – Τεκμήριο πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής – Οντότητα ελέγχουσα το 100 % των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με μετοχές άλλης εταιρίας»

1. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο αποφασιστικής επιρροής την οποία ασκεί η μητρική εταιρία στις θυγατρικές οι οποίες της ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου – Μητρική εταιρία ευρισκόμενη σε ανάλογη κατάσταση – Μητρική εταιρία έχουσα τη δυνατότητα να ασκεί το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2)

   (βλ. σκέψεις 31-36)

2. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Τεκμήριο αποφασιστικής επιρροής την οποία ασκεί η μητρική εταιρία στις θυγατρικές οι οποίες της ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου – Μαχητό τεκμήριο – Συνδυασμός του τεκμηρίου ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία στις θυγατρικές οι οποίες της ανήκουν εξ ολοκλήρου ή σχεδόν εξ ολοκλήρου με άλλα αποδεικτικά στοιχεία

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψη 40)

3. Ανταγωνισμός – Κανόνες της Ένωσης – Παραβάσεις – Καταλογισμός – Μητρική εταιρία και θυγατρικές – Οικονομική ενότητα – Κριτήρια εκτιμήσεως – Άσκηση αποφασιστικής επιρροής στη συμπεριφορά της θυγατρικής δυνάμενη να συναχθεί από δέσμη ενδείξεων σχετικά με τους οικονομικούς, οργανωτικούς και νομικούς δεσμούς με τη μητρική της εταιρία – Περιστάσεις βάσει των οποίων μπορεί να τεκμηριωθεί η ύπαρξη αποφασιστικής επιρροής – Πραγματικός έλεγχος του διοικητικού συμβουλίου της θυγατρικής – Πρόσωπα που είναι μέλη διοικητικού συμβουλίου εταιρίας τα οποία συνδέονται με άλλη εταιρία μέσω συμβουλευτικών υπηρεσιών ή συμβάσεων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών

   (Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)

   (βλ. σκέψεις 93-95)

Σύνοψη

Η The Goldman Sachs Group (στο εξής: αναιρεσείουσα) είναι εταιρία εγκατεστημένη στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η οποία δραστηριοποιείται ως εμπορική τράπεζα και ως επενδυτική εταιρία στις σημαντικότερες χρηματαγορές παγκοσμίως. Από τις 29 Ιουλίου 2005 έως τις 28 Ιανουαρίου 2009 (στο εξής: χρονικό διάστημα τέλεσης της παράβασης), ήταν η (έμμεση) μητρική εταιρία, μέσω ορισμένων επενδυτικών κεφαλαίων που είχε συστήσει, της Prysmian SpA και της εξ ολοκλήρου θυγατρικής της Prysmian Cavi e Sistemi Srl, δύο εταιριών εγκατεστημένων στην Ιταλία, οι οποίες αποτελούν από κοινού τον όμιλο Prysmian, που δραστηριοποιείται παγκοσμίως στον κλάδο των υποβρύχιων και υπόγειων ηλεκτρικών καλωδίων. Ενώ η συμμετοχή της στο κεφάλαιο της Prysmian ανερχόταν αρχικώς στο 100 % των εταιρικών μεριδίων, μειώθηκε εκ των υστέρων στο 84,4 % κατά την εισαγωγή στο χρηματιστήριο μέρους του κεφαλαίου της Prysmian στις 3 Μαΐου 2007 ( 1 ).

Κατόπιν έρευνας που κινήθηκε το 2008, η Επιτροπή, με απόφαση της 2ας Απριλίου 2014 ( 2 ) (στο εξής: επίδικη απόφαση), αφενός, διαπίστωσε την ύπαρξη ενιαίας και διαρκούς παράβασης του άρθρου 101 ΣΛΕΕ στον «κλάδο των υπόγειων και/ή υποβρύχιων ηλεκτρικών καλωδίων (υπερ)υψηλής τάσης», η οποία συνίστατο στην κατανομή της παγκόσμιας αγοράς μεταξύ των κυριότερων Ευρωπαίων, Ιαπώνων και Νοτιοκορεατών παραγωγών και, αφετέρου, επέβαλε πρόστιμα για τη συμμετοχή τους στην επίμαχη σύμπραξη.

Η Επιτροπή καταλόγισε στην αναιρεσείουσα ευθύνη ως μητρική εταιρία της Prysmian κατά το χρονικό διάστημα τέλεσης της παράβασης, διακρίνοντας μεταξύ της καταστάσεως που επικρατούσε μέχρι την εισαγωγή μέρους του κεφαλαίου της Prysmian στο χρηματιστήριο και της μεταγενέστερης κατάστασης. Συγκεκριμένα, όσον αφορά την πρώτη περίοδο, η Επιτροπή έκρινε ότι η αναιρεσείουσα εξακολουθούσε να βρίσκεται σε κατάσταση ανάλογη με εκείνη του μοναδικού και αποκλειστικού κυρίου, παρά τις πραγματοποιηθείσες μεταβιβάσεις μετοχών, οπότε μπορούσε να συναχθεί, σύμφωνα με τις νομολογιακές αρχές που έχει θέσει το Δικαστήριο ( 3 ), ότι ασκούσε αποφασιστική επιρροή επί της συμπεριφοράς της Prysmian στην αγορά. Επιπλέον, όσον αφορά το σύνολο του χρονικού διαστήματος τέλεσης της παράβασης, η Επιτροπή στηρίχθηκε σε ένα σύνολο στοιχείων από τα οποία προκύπτουν οι υφιστάμενοι οικονομικοί, οργανωτικοί και νομικοί δεσμοί μεταξύ της αναιρεσείουσας και της Prysmian, προκειμένου να διαπιστώσει την πραγματική άσκηση τέτοιας αποφασιστικής επιρροής.

Αμφισβητώντας την ανάλυση που ακολούθησε η Επιτροπή προκειμένου να της καταλογίσει την επίμαχη παράβαση, η Goldman Sachs άσκησε ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου προσφυγή με αίτημα, αφενός, την ακύρωση της επίδικης αποφάσεως, κατά το μέρος που την αφορούσε, και, αφετέρου, τη μείωση του ποσού του προστίμου που της είχε επιβληθεί, η οποία απορρίφθηκε στο σύνολό της με απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου της 12ης Ιουλίου 2018 ( 4 ). Με την απόφασή του της 27ης Ιανουαρίου 2021, το Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση αναιρέσεως που άσκησε η Goldman Sachs κατά της αποφάσεως του Γενικού Δικαστηρίου. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο παρέχει νέες διευκρινίσεις όσον αφορά τις προϋποθέσεις θεμελιώσεως της ευθύνης των μητρικών εταιριών λόγω της θυγατρικής τους σε περίπτωση παράβασης των κανόνων του ανταγωνισμού.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Πρώτον, το Δικαστήριο κρίνει ότι ορθώς το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι, εφόσον μια μητρική εταιρία κατέχει το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της, η Επιτροπή δικαιούται να στηριχθεί στο τεκμήριο της πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής από τη μητρική εταιρία επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής της στην αγορά. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι το τεκμήριο της πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής, όπως έχει καθιερωθεί από τη νομολογία του, σκοπό έχει να καταστήσει δυνατό τον καταλογισμό στη μητρική εταιρία ευθύνης για τη συμπεριφορά της θυγατρικής της, εκτός αν η μητρική εταιρία κατορθώσει να αποδείξει ότι η τελευταία ενεργεί αυτοτελώς στην αγορά. Επομένως, η εφαρμογή του τεκμηρίου αυτού δεν επιβάλλει στην Επιτροπή την υποχρέωση να προσκομίσει ενδείξεις ικανές να αποδείξουν την πραγματική άσκηση τέτοιας επιρροής. Συναφώς, το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι το τεκμήριο δεν θεμελιώνεται βάσει της απλής κατοχής του συνόλου ή σχεδόν του συνόλου του κεφαλαίου της θυγατρικής, αλλά βάσει του επακόλουθου βαθμού ελέγχου της μητρικής εταιρίας επί της θυγατρικής της. Όταν όμως μια μητρική εταιρία κατέχει το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της, χωρίς ωστόσο να είναι ο μοναδικός μέτοχος, μπορεί να ασκεί αποφασιστική επιρροή στη συμπεριφορά της τελευταίας. Παρατηρώντας ότι δεν αμφισβητήθηκε η εκ μέρους της αναιρεσείουσας κατοχή του συνόλου των δικαιωμάτων ψήφου που συνδέονται με τις μετοχές της θυγατρικής της, το Δικαστήριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι με την αίτηση αναιρέσεως δεν μπορεί να επικριθεί το Γενικό Δικαστήριο επειδή εξομοίωσε μια τέτοια περίπτωση με την κατάσταση εταιρίας κατέχουσας το σύνολο ή σχεδόν το σύνολο του κεφαλαίου της θυγατρικής της υπό το πρίσμα των προϋποθέσεων εφαρμογής του τεκμηρίου της πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής.

Δεύτερον, όσον αφορά την εξέταση των στοιχείων επί των οποίων στηρίχθηκε η Επιτροπή για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αναιρεσείουσα ασκούσε αποφασιστική επιρροή επί της συμπεριφοράς της θυγατρικής της στην αγορά καθ’ όλο το χρονικό διάστημα τέλεσης της παράβασης, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι, όσον αφορά το πρώτο διάστημα, η Επιτροπή στηρίχθηκε σε διττή βάση για να καταλογίσει στην αναιρείουσα ευθύνη για την παράβαση, ήτοι στο τεκμήριο πραγματικής ασκήσεως αποφασιστικής επιρροής, για τον λόγο ότι η αναιρεσείουσα κατείχε το σύνολο των δικαιωμάτων ψήφου της Prysmian, και στη διαπίστωσή της ότι η αναιρεσείουσα είχε όντως ασκήσει τέτοια επιρροή στην Prysmian. Δεδομένου ότι η Επιτροπή ορθώς στηρίχθηκε σε ένα τέτοιο τεκμήριο, όπως προκύπτει από τα προεκτεθέντα, και ότι το Γενικό Δικαστήριο δεν υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο συμπεραίνοντας ότι η αναιρεσείουσα δεν κατόρθωσε να ανατρέψει το τεκμήριο αυτό, το Δικαστήριο κρίνει ότι η αίτηση αναιρέσεως είναι αλυσιτελής στο μέτρο που αφορά τα συμπεράσματα του Γενικού Δικαστηρίου όσον αφορά τη δεύτερη βάση στην οποία στηρίχθηκε η Επιτροπή για να θεωρήσει την αναιρεσείουσα υπεύθυνη για την επίμαχη παράβαση κατά το διάστημα αυτό.

Όσον αφορά το χρονικό διάστημα μετά την εισαγωγή ενός μέρους του κεφαλαίου της Prysmian στο χρηματιστήριο, το Δικαστήριο κρίνει ότι το Γενικό Δικαστήριο δεν υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο κρίνοντας ότι οι προσωπικοί δεσμοί μεταξύ της μητρικής εταιρίας και της θυγατρικής της, πέραν εκείνων που απορρέουν από σώρευση λειτουργιών, μπορούσαν να ασκούν συναφώς επιρροή, στο μέτρο που οι δεσμοί αυτοί είναι ικανοί να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη ενιαίας οικονομικής οντότητας. Επομένως, ορθώς το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε ότι είναι κρίσιμοι οι προσωπικοί δεσμοί που συνδέονται με την εκ μέρους μέλους του διοικητικού συμβουλίου εταιρίας άσκηση συμβουλευτικών δραστηριοτήτων για την άλλη εταιρία.

Τέλος, το Δικαστήριο επισημαίνει ότι δεν χορηγήθηκε στην Prysmian καμία μείωση του προστίμου λόγω του ανεπιτυχούς χαρακτήρα της προσφυγής που άσκησαν οι εταιρίες του ομίλου αυτού ( 5 ), οπότε η αναιρεσείουσα δεν μπορούσε να ζητήσει να της χορηγηθεί τέτοια μείωση. Κατά συνέπεια, η αίτηση αναιρέσεως πρέπει να απορριφθεί στο σύνολό της.

( 1 ) Κατά το χρονικό διάστημα τέλεσης της παράβασης, ο χρόνος πριν από την εισαγωγή μέρους του κεφαλαίου της Prysmian στο χρηματιστήριο ορίζεται στο εξής ως «πρώτη περίοδος».

( 2 ) Απόφαση C(2014) 2139 τελικό της Επιτροπής, της 2ας Απριλίου 2014, σχετικά με διαδικασία βάσει του άρθρου 101 [ΣΛΕΕ] και του άρθρου 53 της συμφωνίας για τον ΕΟΧ (Υπόθεση AT.39610 – Ηλεκτρικά καλώδια).

( 3 ) Απόφαση της 10ης Σεπτεμβρίου 2009, Akzo Nobel κ.λπ. κατά Επιτροπής (C-97/08 P, EU:C:2009:536, σκέψη 58). Βλ., επίσης, αποφάσεις της 24ης Ιουνίου 2015, Fresh Del Monte Produce κατά Επιτροπής και Επιτροπή κατά Fresh Del Monte Produce (C-293/13 P και C-294/13 P, EU:C:2015:416, σκέψη 75 και εκεί μνημονευόμενη νομοθεσία), και της 28ης Οκτωβρίου 2020, Pirelli & C. κατά Επιτροπής (C-611/18 P, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2020:868, σκέψη 68 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

( 4 ) Απόφαση της 12ης Ιουλίου 2018, The Goldman Sachs Group κατά Επιτροπής (T-419/14, EU:T:2018:445).

( 5 ) Απόφαση της 12ης Ιουλίου 2018, Prysmian και Prysmian Cavi e Sistemi κατά Επιτροπής (T-475/14, EU:T:2018:448), όπως επιβεβαιώθηκε με την απόφαση της 24ης Σεπτεμβρίου 2020, Prysmian και Prysmian Cavi e Sistemi κατά Επιτροπής (C-601/18 P, EU:C:2020:751).