Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-293/17 και C-294/17

Coöperatie Mobilisation for the Environment UA και Vereniging Leefmilieu

κατά

College van gederteerde staten van Limburg και College van gedeerteerde staten van Gelderland

(αίτηση του Raad van State
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Οδηγία 92/43/ΕΟΚ – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Ειδικές ζώνες διατήρησης – Άρθρο 6 – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου στον οικείο τόπο – Εθνικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση των εναποθέσεων αζώτου – Έννοια των όρων “σχέδιο” και “δέουσα εκτίμηση” – Συνολική εκτίμηση, σε προγενέστερο στάδιο, των ατομικών εγκρίσεων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που προκαλούν τέτοιες εναποθέσεις αζώτου»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα)
της 7ης Νοεμβρίου 2018

1. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Έννοια του σχεδίου σε προστατευόμενο τόπο – Βόσκηση βοοειδών και εναπόθεση λιπάσματος – Εμπίπτουν

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3· οδηγία 2011/92 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 1 § 2, στοιχείο αʹ)

2. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατήρησης – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί τόπου – Έννοια του έργου σε προστατευόμενο τόπο – Επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα η οποία έχει εγκριθεί πριν από την έναρξη ισχύος της οδηγίας – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 2 και 3)

3. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατήρησης – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί τόπου – Εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού η οποία προβλέπει δυνατότητα έγκρισης ατομικών έργων βάσει εκτίμησης πραγματοποιηθείσας σε προγενέστερο στάδιο – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Έλεγχος από τον εθνικό δικαστή

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

4. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατήρησης – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί τόπου – Εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού η οποία απαλλάσσει ορισμένα έργα τα οποία δεν φθάνουν ορισμένο όριο ή δεν υπερβαίνουν ορισμένη ανώτατη τιμή όσον αφορά την εναπόθεση αζώτου από την υποχρέωση λήψεως άδειας – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

5. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατήρησης – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί τόπου – Εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού η οποία απαλλάσσει ορισμένα έργα από την υποχρέωση λήψεως άδειας και εκτίμησης – Δεν επιτρέπεται – Όρια – Αντικειμενικές περιστάσεις οι οποίες επιτρέπουν να αποκλειστεί, με βεβαιότητα, κάθε ενδεχόμενο σημαντικού επηρεασμού του τόπου – Έλεγχος από τον εθνικό δικαστή

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

6. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου επί τόπου – Προσδιορισμός των πτυχών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τους στόχους διατήρησης του τόπου – Λαμβάνονται υπόψη ορισμένα είδη μέτρων τα οποία δεν έχουν σχέση με το πρόγραμμα – Προϋπόθεση – Τα προσδοκώμενα οφέλη των εν λόγω μέτρων είναι βέβαια κατά τον χρόνο διενέργειας της εκτίμησης

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρα 6 § 1, 2 και 3)

7. Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ζώνες ειδικής προστασίας – Υποχρέωση λήψεως κατάλληλων μέτρων προστασίας – Περιεχόμενο – Μέτρα στα οποία περιλαμβάνονται η μέθοδος παρακολούθησης και ελέγχου των γεωργικών εκμεταλλεύσεων καθώς και η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2)

1.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, έχει την έννοια ότι οι δραστηριότητες της βόσκησης βοοειδών και της εναπόθεσης λιπάσματος επί ή εντός του εδάφους κοντά σε περιοχές του δικτύου Natura 2000 μπορούν να χαρακτηριστούν ως σχέδιο κατά την έννοια της διάταξης αυτής, ακόμη και στην περίπτωση που οι δραστηριότητες αυτές, στον βαθμό που δεν αποτελούν υλική επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον, δεν συνιστούν έργο, κατά την έννοια του άρθρου 1, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον.

   (βλ. σκέψη 73, διατακτ. 1)

2.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι μια επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα, όπως η εναπόθεση λιπάσματος επί ή εντός του εδάφους, η οποία έχει εγκριθεί δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας πριν από την έναρξη ισχύος της οδηγίας αυτής, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα και το αυτό σχέδιο, κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης, το οποίο απαλλάσσεται από την υποχρέωση υπαγωγής σε νέα διαδικασία έγκρισης, εφόσον συνιστά ενιαία πράξη, η οποία χαρακτηρίζεται από κοινό σκοπό, καθώς και από συνέχεια και ταυτότητα στη φύση των δραστηριοτήτων, ιδίως όσον αφορά τον τόπο και τις συνθήκες εκτέλεσής της. Αν ένα ενιαίο σχέδιο εγκρίθηκε πριν από την εφαρμογή του προβλεπόμενου από την ίδια διάταξη καθεστώτος προστασίας στον επίμαχο τόπο, η εκτέλεση του σχεδίου είναι, πάντως, δυνατό να εμπίπτει στο άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής.

   (βλ. σκέψη 86, διατακτ. 2)

3.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού που παρέχει στις αρμόδιες αρχές τη δυνατότητα να εγκρίνουν σχέδια βάσει δέουσας εκτίμησης, κατά την έννοια της διάταξης αυτής, η οποία πραγματοποιήθηκε σε προγενέστερο στάδιο και με την οποία μια συγκεκριμένη συνολική ποσότητα εναπόθεσης αζώτου κρίθηκε συμβατή με τους σκοπούς προστασίας που επιδιώκει η εν λόγω ρύθμιση. Πάντως, τούτο ισχύει μόνο στο μέτρο που η εμπεριστατωμένη και πλήρης εξέταση της επιστημονικής αρτιότητας αυτής της εκτίμησης είναι διασφαλίζει ότι δεν υφίσταται καμία εύλογη αμφιβολία, από επιστημονική άποψη, ως προς την απουσία επιβλαβών συνεπειών κάθε σχεδίου ή έργου για την ακεραιότητα του οικείου τόπου, πράγμα που εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει.

   (βλ. σκέψη 104, διατακτ. 3)

4.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, που απαλλάσσει ορισμένα σχέδια τα οποία δεν φθάνουν ορισμένο όριο ή δεν υπερβαίνουν ορισμένη ανώτατη τιμή όσον αφορά την εναπόθεση αζώτου, από την υποχρέωση λήψεως ατομικής άδειας, όταν το εθνικό δικαστήριο κρίνει ότι η δέουσα εκτίμηση, κατά την έννοια της διάταξης αυτής, η οποία πραγματοποιήθηκε σε προγενέστερο στάδιο, ικανοποιεί το κριτήριο της μη υπάρξεως αμφιβολίας, από επιστημονική άποψη, ως προς την απουσία επιβλαβών συνεπειών των σχεδίων ή έργων για την ακεραιότητα των οικείων τόπων.

   (βλ. σκέψη 112, διατακτ. 4)

5.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση προγραμματικού σχεδιασμού, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, κατά την οποία συγκεκριμένη κατηγορία έργων, εν προκειμένω η εναπόθεση λιπάσματος επί ή εντός του εδάφους και η βόσκηση βοοειδών, υλοποιείται χωρίς να υπόκειται σε υποχρέωση λήψεως άδειας και, ως εκ τούτου, σε εξατομικευμένη δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεών τους στους οικείους τόπους, εκτός εάν αντικειμενικές περιστάσεις επιτρέπουν να αποκλειστεί, με βεβαιότητα, κάθε ενδεχόμενο τα εν λόγω έργα, αφ’ εαυτών ή από κοινού με άλλα έργα, να επηρεάσουν σημαντικά τους τόπους αυτούς, πράγμα που εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει.

   (βλ. σκέψη 120, διατακτ. 5)

6.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι η δέουσα εκτίμηση, κατά την έννοια της διάταξης αυτής, δεν μπορεί να λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη μέτρων διατήρησης, κατά την έννοια της παραγράφου 1 του άρθρου αυτού, προληπτικών μέτρων, κατά την έννοια της παραγράφου 2 του εν λόγω άρθρου, μέτρων που θεσπίζονται ειδικά για ένα πρόγραμμα όπως το επίμαχο στην υπόθεση της κύριας δίκης ή ακόμη και των αποκαλούμενων αυτοτελών μέτρων, καθόσον τα μέτρα αυτά δεν έχουν σχέση με το εν λόγω πρόγραμμα, εάν τα προσδοκώμενα οφέλη των μέτρων αυτών δεν είναι βέβαια κατά τον χρόνο διενέργειας της εν λόγω εκτίμησης.

   (βλ. σκέψη 132, διατακτ. 6)

7.  Το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43 έχει την έννοια ότι μέτρα που επιβάλλονται με εθνική ρύθμιση, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, στα οποία περιλαμβάνονται η μέθοδος παρακολούθησης και ελέγχου των γεωργικών εκμεταλλεύσεων των οποίων οι δραστηριότητες προκαλούν εναπόθεση αζώτου, καθώς και η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων που είναι δυνατό να φθάσουν έως και την παύση λειτουργίας των εν λόγω εκμεταλλεύσεων, επαρκούν για τη συμμόρφωση προς τη διάταξη αυτή.

   (βλ. σκέψη 137, διατακτ. 7)