Υπόθεση C-120/17

Administratīvā rajona tiesa

κατά

Ministru kabinets

(αίτηση του Latvijas Republikas Satversmes tiesa
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή – Γεωργία – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Κανονισμός (ΕΚ) 1257/1999 – Άρθρα 10 έως 12 – Ενίσχυση για πρόωρη συνταξιοδότηση – Εθνική νομοθεσία που προβλέπει τη μεταβίβαση της ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση μέσω κληρονομικής διαδοχής – Νομοθεσία εγκριθείσα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Μεταγενέστερη αλλαγή θέσης – Προστασία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (όγδοο τμήμα)
της 7ης Αυγούστου 2018

1. Γεωργία – Κοινή γεωργική πολιτική – Χρηματοδότηση από το ΕΓΤΠΕ – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Μηχανισμός ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση – Κανονισμός 1257/1999 – Εθνική ρύθμιση που καθιστά δυνατή τη μεταβίβαση, μέσω κληρονομικής διαδοχής, της ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση – Δεν επιτρέπεται

   (Κανονισμός 1257/1999 του Συμβουλίου, άρθρα 10 έως 12)

2. Γεωργία – Κοινή γεωργική πολιτική – Χρηματοδότηση από το ΕΓΤΠΕ – Στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης – Μηχανισμός ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση – Κανονισμός 1257/1999 – Εθνική ρύθμιση που καθιστά δυνατή τη μεταβίβαση, μέσω κληρονομικής διαδοχής, της ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση – Ρύθμιση εγκριθείσα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Προστασία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης

   (Κανονισμός 1257/1999 του Συμβουλίου)

1.  Τα άρθρα 10 έως 12 του κανονισμού (ΕΚ) 1257/1999 του Συμβουλίου, της 17ης Μαΐου 1999, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) και για την τροποποίηση και κατάργηση ορισμένων κανονισμών, έχουν την έννοια ότι δεν επιτρέπουν, στο πλαίσιο της εφαρμογής των άρθρων αυτών, στα κράτη μέλη να λαμβάνουν μέτρα που καθιστούν δυνατή τη μεταβίβαση, μέσω κληρονομικής διαδοχής, ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη.

   Συναφώς, πρώτον, το άρθρο 11 του κανονισμού αυτού καθορίζει, στην παράγραφο 1, προϋποθέσεις οι οποίες συνδέονται, στο σύνολό τους, με το πρόσωπο του αποχωρούντος γεωργού.

   Δεύτερον, ενώ καθορίζει μέγιστη διάρκεια δεκαπέντε ετών για τη χορήγηση της ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση, το άρθρο 12, παράγραφος 2, του κανονισμού 1257/1999 προβλέπει επίσης ένα δεύτερο χρονικό όριο, συγκεκριμένα δε ότι η ενίσχυση αυτή δεν μπορεί να χορηγείται πέραν του εβδομηκοστού πέμπτου έτους της ηλικίας του αποχωρούντος γεωργού. Συνεπώς, η διάταξη αυτή δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως παρέχουσα άνευ όρων δικαίωμα καταβολής της ενίσχυσης για περίοδο δεκαπέντε ετών. Πράγματι, όχι μόνο τονίζει τον μη διαρκή χαρακτήρα της ενίσχυσης αυτής, αλλά συνεπάγεται κατά μείζονα λόγο ότι ο θάνατος του αποχωρούντος γεωργού θέτει τέλος στην καταβολή της.

   Τρίτον, οι σκοποί του κανονισμού 1257/1999 οδηγούν επίσης στο συμπέρασμα ότι η ενίσχυση για πρόωρη συνταξιοδότηση δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μεταβίβασης μέσω κληρονομικής διαδοχής.

   Συγκεκριμένα, καταρχάς, το άρθρο 10, παράγραφος 1, του εν λόγω κανονισμού καθορίζει ορισμένους στόχους του μέτρου της ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση, δηλαδή την παροχή εισοδήματος στους ηλικιωμένους γεωργούς οι οποίοι αποφασίζουν να παύσουν τη γεωργική τους δραστηριότητα, την ενθάρρυνση της αντικατάστασης των ηλικιωμένων γεωργών από άλλους, οι οποίοι θα μπορέσουν να βελτιώσουν, εφόσον απαιτείται, τη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που εναπομένουν, και την αναδιάθεση των γεωργικών εκτάσεων για μη γεωργικές χρήσεις, όταν δεν είναι δυνατή η χρήση τους για γεωργικούς σκοπούς υπό ικανοποιητικούς όρους οικονομικής βιωσιμότητας.

   Περαιτέρω, το Δικαστήριο έχει συναγάγει από την ύπαρξη των διάφορων αυτών στόχων ότι ο νομοθέτης της Ένωσης θέλησε να ενθαρρύνει την πρόωρη συνταξιοδότηση στον τομέα της γεωργίας με σκοπό τη βελτίωση της βιωσιμότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και να παράσχει οικονομικό κίνητρο στους ηλικιωμένους γεωργούς για να παύσουν τις δραστηριότητές τους πρόωρα και υπό συνθήκες υπό τις οποίες κανονικά δεν θα το έπρατταν, δεδομένου ότι το συμπλήρωμα της σύνταξης γήρατος ή το πρόσθετο εισόδημα αποτελεί μόνο μία από τις συνέπειες της εφαρμογής του κανονισμού 1257/1999 (βλ., υπό την έννοια αυτή, απόφαση της 7ης Ιουλίου 2016, Πολωνία κατά Επιτροπής, C-210/15 P, μη δημοσιευθείσα, EU:C:2016:529, σκέψη 39).

   Επομένως, αφενός, η ενίσχυση για πρόωρη συνταξιοδότηση χορηγείται στον αποχωρούντα γεωργό βάσει προϋποθέσεων συνδεόμενων με αυτόν κατά τρόπο αυστηρώς προσωπικό και, αφετέρου, ο καθοριστικός στόχος της ενίσχυσης αυτής δεν συνίσταται στη συμπλήρωση του εισοδήματος του αποχωρούντος γεωργού. Ως εκ τούτου, λαμβανομένου υπόψη του προσωπικού της χαρακτήρα, η εν λόγω ενίσχυση δεν μπορεί να μεταβιβαστεί στους κληρονόμους του αποχωρούντος γεωργού σε περίπτωση θανάτου του τελευταίου.

   (βλ. σκέψεις 40-46, διατακτ. 1)

2.  Η αρχή της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης έχει την έννοια ότι εθνικός κανόνας δικαίου όπως ο επίμαχος στην κύρια δίκη, ο οποίος προέβλεπε τη μεταβίβαση, μέσω κληρονομικής διαδοχής, ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση και ο οποίος εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως σύμφωνος με τον κανονισμό 1257/1999, δημιούργησε δικαιολογημένη εμπιστοσύνη στους κληρονόμους των γεωργών που έλαβαν την ενίσχυση αυτή και, επιπλέον, συμπέρασμα όπως το μνημονευόμενο στα πρακτικά της συνεδρίασης της επιτροπής αγροτικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 19ης Οκτωβρίου 2011, κατά το οποίο η εν λόγω ενίσχυση δεν μπορεί να μεταβιβαστεί μέσω κληρονομικής διαδοχής, δεν ήρε τη δικαιολογημένη αυτή εμπιστοσύνη.

   Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας με το σημείο 52 των προτάσεών του, ο δικαιολογημένος χαρακτήρας της εμπιστοσύνης πρέπει να αναγνωρίζεται όταν ο διοικούμενος, ο οποίος τον επικαλείται, βρίσκεται σε ιδιαίτερη κατάσταση, άξια προστασίας, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη.

   Συγκεκριμένα, οι κληρονόμοι των γεωργών που έλαβαν την ενίσχυση για πρόωρη συνταξιοδότηση αντλούσαν τα κληρονομικά τους δικαιώματα από εθνική ρύθμιση, της οποίας το περιεχόμενο είχε εγκριθεί με την απόφαση της Επιτροπής της 30ής Ιουλίου 2004 και από την οποία δεν προέκυπτε προδήλως ότι, παρά την έγκριση αυτή, η εν λόγω ρύθμιση ήταν αντίθετη με τα άρθρα 10 έως 12 του κανονισμού 1257/1999. Επιπλέον, τα κληρονομικά αυτά δικαιώματα είχαν συγκεκριμενοποιηθεί με συμβάσεις σχετικές με τη χορήγηση ενίσχυσης για πρόωρη συνταξιοδότηση, συναφθείσες μεταξύ υπηρεσίας εξουσιοδοτημένης να υλοποιεί την κρατική ευθύνη για τη χορήγηση της ενίσχυσης αυτής, δηλαδή της υπηρεσίας στήριξης της αγροτικής οικονομίας, και των γεωργών που είχαν παραχωρήσει τις εκμεταλλεύσεις τους με αντάλλαγμα την ενίσχυση για πρόωρη συνταξιοδότηση, συμβάσεις στις οποίες δεν ήταν μέρη οι κληρονόμοι. Υπό τις περιστάσεις αυτές, η εύλογη εμπιστοσύνη που μπόρεσε να δημιουργηθεί στους κληρονόμους αυτούς όσον αφορά τη νομιμότητα των κληρονομικών τους δικαιωμάτων είναι δικαιολογημένη.

   (βλ. σκέψεις 63-65, 74, διατακτ. 2)