Υπόθεση C-504/14

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

κατά

Ελληνική Δημοκρατίας

«Παράβαση κράτους μέλους – Περιβάλλον – Προστασία της φύσεως – Οδηγία 92/43/ΕΟΚ – Άρθρο 6, παράγραφοι 2 και 3, και άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχεία βʹ και δʹ – Άγρια πανίδα και χλωρίδα – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων – Θαλάσσια χελώνα Caretta caretta – Προστασία των θαλάσσιων χελωνών στον Κόλπο της Κυπαρισσίας – Τόπος κοινοτικής σημασίας “Θίνες Κυπαρισσίας” – Προστασία των ειδών»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα)
της 10ης Νοεμβρίου 2016

1. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Ειδικές ζώνες διατηρήσεως–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Απαγόρευση υποβαθμίσεως των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών–Παράβαση–Η Επιτροπή φέρει το βάρος της αποδείξεως–Περιεχόμενο

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρα 6 §§ 2 και 4)

2. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Ειδικές ζώνες διατηρήσεως–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Κατάρτιση των απαραίτητων μέτρων διατήρησης–Μη λήψη προσωρινών μέτρων προστασίας μιας ζώνης εν αναμονή της περατώσεως δικαστικών διαδικασιών σχετικά με κατασκευαστικό έργο που έχει καταστροφικές συνέπειες–Παράβαση

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 2)

3. Προσφυγή λόγω παραβάσεως–Εξέταση του βασίμου από το Δικαστήριο–Κατάσταση που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη–Κατάσταση κατά την εκπνοή της ταχθείσας με την αιτιολογημένη γνώμη προθεσμίας

   (Άρθρο 258 ΣΛΕΕ)

4. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Ειδικές ζώνες διατηρήσεως–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Απαγόρευση υποβαθμίσεως των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών–Παρέκκλιση εις όφελος σχεδίων που δικαιολογούνται από επιτακτικούς λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος–Ανάγκη να εξετάζονται λιγότερο επιβλαβείς εναλλακτικές λύσεις καθώς και να σταθμίζονται τα επιμέρους συμφέροντα

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 2 έως 4)

5. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Ειδικές ζώνες διατηρήσεως–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Απαγόρευση υποβαθμίσεως των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών–Περιεχόμενο–Καλύπτει τόσο τις υφιστάμενες όσο και τις νέες επιβλαβείς δραστηριότητες

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρα 4 § 2 και 6 § 2)

6. Προσφυγή λόγω παραβάσεως–Απόδειξη της παραβάσεως–Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως–Προσκόμιση στοιχείων από τα οποία προκύπτει η παράβαση

   (Άρθρο 258 ΣΛΕΕ)

7. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Ειδικές ζώνες διατηρήσεως–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Εκτίμηση των επιπτώσεων ενός σχεδίου στον τόπο–Η υποχρέωση δεν έχει εφαρμογή σε περίπτωση δραστηριότητας που πραγματοποιήθηκε χωρίς έγκριση του οικείου κράτους μέλους

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

8. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Σύστημα αυστηρής προστασίας για όλα τα ζωικά είδη που απαριθμούνται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ–Αναγκαία μέτρα για τη θέσπιση καθεστώτος αυστηρής προστασίας

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1 και παράρτημα IV, στοιχείο aʹ)

9. Περιβάλλον–Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας–Οδηγία 92/43–Προστασία των ειδών–Υποχρεώσεις των κρατών μελών–Έννοια της εκ προθέσεως παρενοχλήσεως

   (Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1)

1.  Μια δραστηριότητα μπορεί να κριθεί σύμφωνη με το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, μόνον εφόσον διασφαλίζεται ότι δεν συνεπάγεται καμία διατάραξη ικανή να θίξει σημαντικά τους σκοπούς της οδηγίας 92/43, ιδίως δε τους σκοπούς της σε σχέση με τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της πανίδας και της χλωρίδας. Προκειμένου να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, η Επιτροπή οφείλει να αποδείξει επαρκώς κατά νόμον ότι το οικείο κράτος μέλος δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας ώστε να αποκλείσει το ενδεχόμενο να προκαλέσουν οι δραστηριότητες για την υλοποίηση έργων –στο μέτρο που αυτές πραγματοποιούνται μετά τον χαρακτηρισμό της συγκεκριμένης περιοχής– υποβάθμιση των οικοτόπων των οικείων ειδών, καθώς και διαταράξεις στα είδη αυτά, οι οποίες ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε σχέση με τον επιδιωκόμενο από την οδηγία σκοπό της διατηρήσεως των εν λόγω ειδών.

   Εντούτοις, προκειμένου να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43, η Επιτροπή δεν είναι υποχρεωμένη να αποδείξει την ύπαρξη αιτιώδους σχέσεως μεταξύ της λειτουργίας των εγκαταστάσεων που προέκυψαν από ένα έργο και της σημαντικής παρενοχλήσεως των οικείων ειδών. Πράγματι, αρκεί να αποδείξει το θεσμικό αυτό όργανο την ύπαρξη πιθανότητας ή κινδύνου να προκαλέσει η λειτουργία αυτή τέτοιου είδους παρενοχλήσεις. Η εκ μέρους της Επιτροπής απόδειξη ότι υφίσταται τέτοια πιθανότητα ή κίνδυνος δεν αποκλείει ωστόσο τη δυνατότητα του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους να αποδείξει ότι το επίμαχο μέτρο πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 6, παράγραφος 4, της οδηγίας 92/43 και ότι υποβλήθηκε σε ανάλυση των επιπτώσεών του στους σκοπούς διατηρήσεως του προστατευόμενου τόπου

   (βλ. σκέψεις 28-30)

2.  Μολονότι ένα κράτος μέλος δεν ενέκρινε ούτε πραγματοποίησε τις διανοίξεις αυτές εντός της Ειδικής Ζώνης Διατηρήσεως κατά την έννοια της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, περιοριζόμενο, αφενός, στην κίνηση ποινικών διαδικασιών κατά των υπευθύνων της εταιρίας που κατασκεύασε τις επίμαχες οδούς και στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων στην εν λόγω εταιρία και, αφετέρου, στο να υποστηρίξει ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ότι αυτές οι οδοί είναι παράνομες και πρέπει να καταργηθούν, το εν λόγω κράτος μέλος δεν εκπλήρωσε την ειδική υποχρέωση που του επιβάλλει το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43.

   Μη έχοντας λάβει προσωρινά μέτρα για την προστασία της ζώνης αυτής προκειμένου να περιοριστεί η χρήση των επίμαχων οδών προσβάσεως έως ότου περατωθούν οι προμνησθείσες ένδικες διαδικασίες αναφορικά με τη νομιμότητα και την ενδεχόμενη κατάργηση αυτών των οδών προσβάσεως, ενώ, ουδόλως καταδεικνύεται ότι η λήψη τέτοιων μέτρων ήταν αδύνατη για νομικούς ή πραγματικούς λόγους, το εν λόγω κράτος μέλος παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43

   (βλ. σκέψεις 54, 55, 57)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 69)

4.  Μολονότι μια εξέδρα, η οποία ανεγέρθηκε σε παραλία ευρισκόμενη εντός ειδικής ζώνης διατηρήσεως και προορίζεται να διευκολύνει τη μετακίνηση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, είναι καταρχήν δυνατόν να θεωρηθεί ότι κατασκευάστηκε για επιτακτικούς λόγους μείζονος δημοσίου συμφέροντος που σχετίζονται με την ανθρώπινη υγεία, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 4, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, μια τέτοια δικαιολογία προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, εξέταση της ενδεχόμενης υπάρξεως άλλων λιγότερο επιβλαβών εναλλακτικών λύσεων, καθώς και στάθμιση των επιμέρους συμφερόντων, βάσει αναλύσεως, δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας, των επιπτώσεων για τους σκοπούς διατηρήσεως του προστατευόμενου τόπου. Ελλείψει οιασδήποτε σχετικής διευκρινίσεως εκ μέρους του οικείου κράτους μέλους, η έγκριση μιας τέτοιας εξέδρας συνιστά παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 2, της εν λόγω οδηγίας.

   (βλ. σκέψη 77)

5.  Σύμφωνα με την οδηγία 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, η προβλεπόμενη από αυτήν απαγόρευση υποβαθμίσεως δεν περιορίζεται στην υποχρέωση του οικείου κράτους μέλους να απαγορεύει ή να παύει αποκλειστικώς και μόνον τις νέες επιβλαβείς δραστηριότητες. Ως εκ τούτου, μη έχοντας λάβει τα κατάλληλα μέτρα προστασίας, από τον χρόνο εγγραφής της ειδικής ζώνης διατηρήσεως στον κατάλογο των τόπων κοινοτικής σημασίας, όπως αναφέρεται στο άρθρο 4, παράγραφος 2, της εν λόγω οδηγίας, ώστε να αποτραπεί η παρενόχληση της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta εξαιτίας του υφιστάμενου δημόσιου φωτισμού, το οικείο κράτος μέλος παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 92/43.

   (βλ. σκέψεις 100, 101)

6.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 111)

7.  Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, προβλέπει διαδικασία εκτιμήσεως σκοπός της οποίας είναι να διασφαλίζεται, μέσω προηγουμένου ελέγχου, ότι ένα σχέδιο μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του οικείου τόπου το οποίο όμως ενδέχεται να τον επηρεάζει σημαντικά εγκρίνεται μόνον εφόσον δεν θα παραβλάπτει την ακεραιότητα του οικείου τόπου. Επομένως, η διάταξη αυτή αφορά μόνον την εκ μέρους των αρμόδιων εθνικών αρχών έγκριση ενός σχεδίου, πριν από την οποία θα πρέπει, στην περίπτωση αυτή, να διενεργείται δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων του σχεδίου αυτού στον συγκεκριμένο τόπο.

   Κατά συνέπεια, το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 δεν έχει εφαρμογή στις δραστηριότητες των οποίων η εκτέλεση υπέκειτο σε έγκριση, πλην όμως πραγματοποιήθηκαν χωρίς αυτή και, επομένως, παράνομα.

   (βλ. σκέψεις 120-122)

8.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 140, 141, 148)

9.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 159)