Υπόθεση C‑23/14

Post Danmark A/S

κατά

Konkurrencerådet

(αίτηση του Sø- og Handelsretten για την έκδοση προδικαστικής απόφασης)

«Προδικαστική παραπομπή — Άρθρο 82 ΕΚ — Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης — Αγορά διανομής μαζικής αλληλογραφίας — Διαφημιστικό ταχυδρομείο — Σύστημα εκπτώσεων αναδρομικής ισχύος — Εκτοπιστικό αποτέλεσμα — Κριτήριο του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή — Βαθμός πιθανότητας και σοβαρότητας του επιζήμιου για τον ανταγωνισμό αποτελέσματος»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 6ης Οκτωβρίου 2015

1. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Συμβάσεις διανομής μαζικής αλληλογραφίας οι οποίες προβλέπουν σύστημα αναδρομικών εκπτώσεων που χορηγούνται υπό αίρεση και με σημείο αναφοράς μια μεγάλη χρονική περίοδο — Καταχρηστικός χαρακτήρας ο οποίος ενέχει εκτοπιστικό αποτέλεσμα — Κριτήρια εκτίμησης

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

2. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Έννοια — Αντικειμενική έννοια η οποία αφορά συμπεριφορές που μπορούν να επηρεάσουν τη δομή της αγοράς και έχουν ως αποτέλεσμα την παρακώλυση της διατήρησης του υφιστάμενου ή της ανάπτυξης περαιτέρω ανταγωνισμού

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

3. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Εκπτώσεις λόγω ποσότητας — Εκπτώσεις λόγω αφοσίωσης — Χαρακτηρισμός — Συμβάσεις διανομής μαζικής αλληλογραφίας οι οποίες προβλέπουν εκπτώσεις λόγω αφοσίωσης — Καταχρηστικός χαρακτήρας — Κριτήρια εκτίμησης

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

4. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Εκπτώσεις άνευ διακρίσεων — Στοιχείο που δεν έχει σημασία ως προς ενδεχόμενο εκτοπιστικό αποτέλεσμα

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

5. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Αντικειμενική δικαιολόγηση — Προϋποθέσεις — Περιεχόμενο του βάρους απόδειξης

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

6. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Ζήτημα κατά πόσον δύναται να περιορίσει τον ανταγωνισμό και εκτοπιστικό αποτέλεσμα — Κριτήρια εκτίμησης — Υποχρέωση εφαρμογής του κριτηρίου του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή — Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

7. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Αντίθετο προς ανταγωνισμό αποτέλεσμα — Αρκεί το ενδεχόμενο — Πραγματικός ή πιθανός εκτοπισμός των ανταγωνιστών από την αγορά — Κριτήρια εκτίμησης

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

8. Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Αντίθετο προς ανταγωνισμό αποτέλεσμα — Απαίτηση να είναι σοβαρό ή αισθητό — Δεν υφίσταται

   (Άρθρο 82 ΕΚ)

1.  Προκειμένου να διαπιστωθεί αν σύστημα εκπτώσεων το οποίο εφαρμόζεται από κατέχουσα δεσπόζουσα θέση επιχείρηση στο πλαίσιο των συμβάσεων με τους πελάτες της για τη διανομή μαζική αλληλογραφίας και χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη:

   —	κλίμακας από το 6 % έως το 16 %,

   —	αίρεσης, υπό την έννοια ότι στο τέλος της περιόδου αναφοράς η κατέχουσα δεσπόζουσα θέση επιχείρηση προβαίνει σε προσαρμογή αν ο όγκος της αλληλογραφίας που έχει εν τέλει παραδοθεί δεν συμπίπτει με την αρχική εκτίμηση, και

   —

   αναδρομικότητας, υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση υπέρβασης του αρχικά εκτιμώμενου ορίου παραγγελιών, η έκπτωση στο τέλος της περιόδου αναφοράς ισχύει για το σύνολο των ταχυδρομικών αποστολών που έχουν πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκειά της, και όχι μόνο για το υπερβάλλον σε σχέση με την αρχική εκτίμηση,

   μπορεί να έχει εκτοπιστικό αποτέλεσμα στην αγορά κατά παράβαση του άρθρου 82 ΕΚ, απαιτείται να ληφθούν υπόψη όλες οι περιστάσεις της συγκεκριμένης περίπτωσης, ιδίως δε τα κριτήρια και ο τρόπος χορήγησης των εκπτώσεων, το πόσο δεσπόζουσα είναι η θέση της επιχείρησης και το ποιες ακριβώς είναι οι συνθήκες ανταγωνισμού στην οικεία αγορά. Το γεγονός ότι το εν λόγω σύστημα εκπτώσεων καλύπτει το μείζον τμήμα της πελατείας στην αγορά αυτή μπορεί να αποτελεί χρήσιμη ένδειξη για τη σημασία της σχετικής πρακτικής και τον αντίκτυπό της στην αγορά, υπό την έννοια ότι ενδέχεται να ενισχύει την πιθανότητα ύπαρξης επιζήμιου για τον ανταγωνισμό εκτοπιστικού αποτελέσματος.

   Επ’ αυτού υπογραμμίζεται, πρώτον, ότι οι συμβατικές υποχρεώσεις οι οποίες βαρύνουν τους αντισυμβαλλομένους της κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχείρησης και η πίεση που ασκείται επ’ αυτών ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα έντονες αν η χορηγούμενη έκπτωση δεν συναρτάται μόνο με την αύξηση των αγορών προϊόντων της συγκεκριμένης επιχείρησης από τους αντισυμβαλλομένους κατά τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου, αλλά εκτείνεται και στο σύνολο των αγορών αυτών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αναλογικά μικρές διακυμάνσεις των πωλήσεων των προϊόντων της επιχείρησης που κατέχει δεσπόζουσα θέση έχουν δυσανάλογες συνέπειες για τους αντισυμβαλλομένους. Αποτελεί δε εγγενές στοιχείο κάθε συστήματος εκπτώσεων χορηγούμενων με βάση τις ποσότητες που πωλούνται κατά τη διάρκεια μιας σχετικά εκτενούς περιόδου αναφοράς ότι, κατά το τέλος της περιόδου αυτής, αυξάνεται η πίεση στον αγοραστή για να επιτύχει τον απαιτούμενο στόχο αγορών, προκειμένου να αποκομίσει το πλεονέκτημα ή να μην υποστεί τη ζημία η οποία προβλέπεται για το σύνολο της περιόδου. Κατά συνέπεια, τέτοιο σύστημα εκπτώσεων παρέχει κατά κανόνα στην επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση τη δυνατότητα να εξασφαλίσει ευκολότερα την αφοσίωση των πελατών της και να προσελκύσει την πελατεία των ανταγωνιστών της, απορροφώντας έτσι προς όφελός της εκείνο το τμήμα της ζήτησης σε σχέση με το οποίο υπάρχει ανταγωνισμός στην οικεία αγορά. Αυτό το φαινόμενο της απορρόφησης επιτείνεται στην περίπτωση όπου οι εκπτώσεις ισχύουν αδιακρίτως τόσο για το διεκδικήσιμο όσο και για το μη διεκδικήσιμο τμήμα της ζήτησης, η οποία ενέπιπτε στο εκ του νόμου μονοπώλιο.

   Δεύτερον, όταν μια επιχείρηση κατέχει εξαιρετικά μεγάλο μερίδιο της αγοράς, βρίσκεται εξ αυτού του λόγου σε θέση ισχύος η οποία την καθιστά υποχρεωτικό εταίρο και της εξασφαλίζει ανεξαρτησία ως προς τη συμπεριφορά της. Υπό τέτοιες συνθήκες, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για τους ανταγωνιστές της να συναγωνιστούν τυχόν εκπτώσεις χορηγούμενες βάσει του συνολικού όγκου πωλήσεων. Λόγω του αισθητά μεγαλύτερου μεριδίου της στην αγορά, η επιχείρηση που κατέχει δεσπόζουσα θέση αποτελεί, κατά κανόνα, αναπόφευκτο εμπορικό εταίρο στη συγκεκριμένη αγορά.

   Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να γίνει δεκτό ότι έχει επιζήμιο για τον ανταγωνισμό εκτοπιστικό αποτέλεσμα ένα σύστημα εκπτώσεων το οποίο, χωρίς μεν να δεσμεύει τυπικά τους πελάτες έναντι της οικείας επιχείρησης με την επιβολή συγκεκριμένης υποχρέωσης, καθιστά μολαταύτα δυσχερέστερο τον εφοδιασμό τους από ανταγωνίστριες επιχειρήσεις.

   (βλ. σκέψεις 23-25, 33-35, 40, 42, 50, διατακτ. 1)

2.  Βλ. το κείμενο της απόφασης.

   (βλ. σκέψη 26)

3.  Επισημαίνεται, σε σχέση με εκπτώσεις χορηγούμενες από επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση στους πελάτες της, ότι, εν αντιθέσει προς τις εκπτώσεις λόγω ποσότητας οι οποίες συνδέονται αποκλειστικά με τον όγκο των αγορών από συγκεκριμένο παραγωγό και δεν αντιβαίνουν κατ’ αρχήν στο άρθρο 82 ΕΚ, οι εκπτώσεις λόγω αφοσίωσης, που σκοπό έχουν να παρεμποδίσουν, μέσω της παροχής οικονομικών πλεονεκτημάτων, τον εφοδιασμό των πελατών από ανταγωνιστές παραγωγούς ως προς το σύνολο ή σημαντικό μέρος των αναγκών τους, συνιστούν κατάχρηση κατά την έννοια της διάταξης αυτής. Συναφώς, δεν μπορεί να γίνει λόγος για εκπτώσεις λόγω αφοσίωσης στην περίπτωση ενός συστήματος που δεν συνοδεύεται από δέσμευση ή υπόσχεση των αγοραστών να εφοδιάζονται αποκλειστικά ή για συγκεκριμένο μέρος των αναγκών τους από την επιχείρηση η οποία κατέχει δεσπόζουσα θέση.

   Από την άλλη, δεν μπορεί να θεωρηθεί απλώς ως σύστημα εκπτώσεων λόγω ποσότητας συνδεόμενο αποκλειστικά με τον όγκο των αγορών ένα σύστημα στο πλαίσιο του οποίου οι εκπτώσεις δεν χορηγούνται για κάθε χωριστή παραγγελία, ώστε να αντιστοιχούν στην εξοικονόμηση κόστους που επιτυγχάνει ο προμηθευτής, αλλά χορηγούνται για το σύνολο των παραγγελιών στη διάρκεια μιας περιόδου αναφοράς. Υπό τις συνθήκες αυτές, προκειμένου να κριθεί αν η επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση έχει εκμεταλλευτεί καταχρηστικά τη θέση της αυτή εφαρμόζοντας το οικείο σύστημα εκπτώσεων πρέπει να ληφθεί υπόψη το σύνολο των περιστάσεων, ιδίως τα κριτήρια και ο τρόπος χορήγησης των εκπτώσεων, και να εξεταστεί κατά πόσον οι σχετικές εκπτώσεις έχουν ως σκοπό, μέσω ενός πλεονεκτήματος που δεν στηρίζεται σε καμία οικονομική παροχή η οποία να το δικαιολογεί, να καταργήσουν ή να περιορίσουν τις δυνατότητες επιλογής του αγοραστή ως προς τις πηγές εφοδιασμού του, να παρεμποδίσουν την είσοδο ανταγωνιστών στην αγορά, να επιβάλουν σε εμπορικούς εταίρους διαφορετικούς όρους για ισοδύναμες παροχές ή να ενισχύσουν τη δεσπόζουσα θέση διά της νόθευσης του ανταγωνισμού.

   (βλ. σκέψεις 27-29, 64)

4.  Βλ. το κείμενο της απόφασης.

   (βλ. σκέψη 38)

5.  Βλ. το κείμενο της απόφασης.

   (βλ. σκέψεις 47-49)

6.  Δεν είναι δυνατό να συναχθεί από το άρθρο 82 ΕΚ νομική υποχρέωση να θεμελιώνεται πάντοτε στο κριτήριο του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή η διαπίστωση περί της καταχρηστικότητας συστήματος εκπτώσεων το οποίο εφαρμόζεται από επιχείρηση κατέχουσα δεσπόζουσα θέση. Το ως άνω συμπέρασμα δεν σημαίνει, πάντως, ότι αποκλείεται, κατ’ αρχήν, η χρησιμοποίηση του κριτηρίου του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή στις υποθέσεις όπου αμφισβητείται η νομιμότητα συστήματος εκπτώσεων και επιβάλλεται ο έλεγχος της συμβατότητάς του με το άρθρο 82 ΕΚ.

   Εντούτοις, σε μια περίπτωση όπου η επιχείρηση με τη δεσπόζουσα θέση κατέχει πολύ σημαντικό μερίδιο της αγοράς και απολαύει διαρθρωτικών πλεονεκτημάτων ιδίως χάρη στο εκ του νόμου μονοπώλιό της επί πολύ σημαντικού τμήματος της οικείας αγοράς, η εφαρμογή του κριτηρίου του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή στερείται νοήματος, εφόσον η δομή της αγοράς καθιστά πρακτικά αδύνατη την εμφάνιση εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή.

   Επιπλέον, σε μια αγορά η οποία είναι δύσκολα προσβάσιμη λόγω της ύπαρξης ουσιωδών προσκομμάτων, η παρουσία ενός λιγότερο αποτελεσματικού ανταγωνιστή θα μπορούσε να εντείνει την ανταγωνιστική πίεση στην αγορά και, ως εκ τούτου, να λειτουργήσει περιοριστικά σε σχέση με τη συμπεριφορά της κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχείρησης.

   Το κριτήριο του εξίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή πρέπει, λοιπόν, να θεωρείται ως ένα μεταξύ περισσοτέρων εργαλείων στο πλαίσιο της εξέτασης της ενδεχόμενης ύπαρξης καταχρηστικής εκμετάλλευσης μέσω της εφαρμογής συστήματος εκπτώσεων.

   (βλ. σκέψεις 57-62, διατακτ. 2)

7.  Στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 82 ΕΚ εμπίπτουν μόνον οι κατέχουσες δεσπόζουσα θέση επιχειρήσεις των οποίων η συμπεριφορά ενδέχεται να έχει επιζήμιο για τον ανταγωνισμό αποτέλεσμα στην αγορά. Συναφώς, κατά την αξιολόγηση του ζητήματος αν συγκεκριμένο σύστημα εκπτώσεων είναι ικανό να περιορίσει τον ανταγωνισμό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλες οι περιστάσεις οι οποίες ασκούν επιρροή, ιδίως δε τα κριτήρια και ο τρόπος χορήγησης των εκπτώσεων, ο αριθμός των οικείων πελατών και τα χαρακτηριστικά της αγοράς όπου ασκεί δραστηριότητες η επιχείρηση με τη δεσπόζουσα θέση. Σκοπός της αξιολόγησης αυτής είναι να διαπιστωθεί κατά πόσον η συμπεριφορά της κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχείρησης έχει ως πραγματικό ή πιθανό αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των άλλων επιχειρήσεων από την αγορά, με συνέπεια να βλάπτεται ο ανταγωνισμός και, ως εκ τούτου, τα συμφέροντα των καταναλωτών.

   (βλ. σκέψεις 67-69, 74, διατακτ. 3)

8.  Όσον αφορά τον σοβαρό ή αισθητό χαρακτήρα του επιζήμιου για τον ανταγωνισμό αποτελέσματος, μολονότι αληθεύει ότι η διαπίστωση της ύπαρξης δεσπόζουσας θέσης ουδεμία μομφή συνεπάγεται, από μόνη της, για την οικεία επιχείρηση, εντούτοις η συμπεριφορά της, λόγω του γεγονότος ότι η δομή του ανταγωνισμού στην αγορά είναι ήδη εξασθενημένη, μπορεί να στοιχειοθετεί καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης της. Έτσι, οι επιχειρήσεις που κατέχουν δεσπόζουσα θέση υπέχουν ιδιαίτερη ευθύνη να μη θίγουν με τη συμπεριφορά τους τον αποτελεσματικό και ανόθευτο ανταγωνισμό στην εσωτερική αγορά.

   Εξάλλου, στο μέτρο που η δομή του ανταγωνισμού στην αγορά είναι ήδη εξασθενημένη λόγω της παρουσίας της κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχείρησης, κάθε πρόσθετος περιορισμός στη δομή αυτή ενδέχεται να στοιχειοθετεί καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης.

   Επομένως, δεν συντρέχει λόγος να τεθεί κάποιο ελάχιστο όριο (de minimis) σε σχέση με το αποτέλεσμα, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι υπάρχει κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Πράγματι, η επιζήμια για τον ανταγωνισμό πρακτική είναι, εκ της φύσης της, ικανή να περιορίσει τον ανταγωνισμό σε μη αμελητέο βαθμό, αν όχι να εξαλείψει πλήρως τον ανταγωνισμό στην αγορά όπου ασκεί τις δραστηριότητές της η οικεία επιχείρηση.

   (βλ. σκέψεις 70-74, διατακτ. 3)