Υπόθεση C‑47/14

Holterman Ferho Exploitatie BV κ.λπ.

κατά

Friedrich Leopold Freiherr Spies von Büllesheim

(αίτηση του Hoge Raad der Nederlanden

για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή — Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις — Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις — Κανονισμός (ΕΚ) 44/2001 — Άρθρο 5, σημείο 1 — Δικαιοδοσία ως προς τις διαφορές εκ συμβάσεως — Άρθρο 5, σημείο 3 — Δικαιοδοσία σε ενοχές εξ αδικοπραξίας — Άρθρα 18 έως 21 — Ατομική σύμβαση εργασίας — Σύμβαση διευθυντή εταιρίας — Λύση της συμβάσεως — Λόγοι — Κακή εκτέλεση καθηκόντων και παράνομη συμπεριφορά — Αναγνωριστική αγωγή και αγωγή αποζημιώσεως — Έννοια της “ατομικής συμβάσεως εργασίας”»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα) της 10ης Σεπτεμβρίου 2015

1. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Αγωγή αναγνωρίσεως ευθύνης αποζημιώσεως στηριζόμενη σε περισσότερες βάσεις η οποία μπορεί να υπάγεται σε διάφορους κανόνες δικαιοδοσίας – Αρμοδιότητα του δικαστηρίου βάσει των παραβάσεων των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις προβαλλόμενες διατάξεις

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρα 5, σημεία 1 και 3, και 18 έως 21)

2. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Διεθνής δικαιοδοσία σε ατομικές συμβάσεις εργασίας – Αγωγή εταιρίας περί αναγνωρίσεως ευθύνης αποζημιώσεως κατά προσώπου που έχει ταυτόχρονα την ιδιότητα του εργαζόμενου και του διαχειριστή της εν λόγω εταιρίας – Εμπίπτει – Προϋποθέσεις

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρα 5, σημεία 1 και 3, και 18 έως 21)

3. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Νομικές έννοιες – Αυτοτελής ερμηνεία

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου)

4. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Διατάξεις του κανονισμού αυτού χαρακτηριζόμενες ισοδύναμες με τις διατάξεις της Συμβάσεως των Βρυξελλών – Ερμηνεία των εν λόγω διατάξεων συμφώνως προς τη σχετική με τη Σύμβαση νομολογία του Δικαστηρίου

   (Σύμβαση της 27ης Σεπτεμβρίου 1968· κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου)

5. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Ειδικές δωσιδικίες – Διεθνής δικαιοδοσία επί διαφορών εκ συμβάσεως, κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 1, στοιχείο βʹ – Παροχή υπηρεσιών – Έννοια – Καθορισμός της χαρακτηριστικής υποχρέωσης – Νομική σχέση μεταξύ της εταιρίας και του διαχειριστή της – Εμπίπτει – Προϋπόθεση

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο βʹ)

6. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Έννοια του όρου «διαφορές εκ συμβάσεως» – Αγωγή περί αναγνωρίσεως της ευθύνης αποζημιώσεως διαχειριστή για παράβαση των υποχρεώσεων που υπείχε βάσει του εταιρικού δικαίου – Εμπίπτει – Καθορισμός του τόπου εκπληρώσεως της συμβατικής υποχρεώσεως – Πραγματικός τόπος ασκήσεως των δραστηριοτήτων του και της κύριας παροχής των υπηρεσιών του

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο βʹ, δεύτερη περίπτωση)

7. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Ειδικές δωσιδικίες – Δικαιοδοσία ως προς τις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας – Έννοια – Αγωγή περί αναγνωρίσεως ευθύνης αποζημιώσεως η οποία δεν εμπίπτει στην έννοια των διαφορών εκ συμβάσεως

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημεία 1, στοιχείο αʹ, και 3)

8. Δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις – Διεθνής δικαιοδοσία και εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις – Κανονισμός 44/2001 – Ειδικές δωσιδικίες – Δικαιοδοσία ως προς τις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας – Έννοια – Καθορισμός του τόπου όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός – Τόπος όπου συνέβη το γενεσιουργό της ζημίας γεγονός και τόπος επελεύσεως της ζημίας

   (Κανονισμός 44/2001 του Συμβουλίου, άρθρο 5, σημείο 3)

1.  Όταν ένα εθνικό δικαστήριο, καλούμενο να εκδικάσει αγωγή περί αναγνωρίσεως της ευθύνης προσώπου τόσο υπό την ιδιότητα του διευθυντή όσο και υπό την ιδιότητα του διαχειριστή εταιρίας καθώς και βάσει αδικοπραξίας, απευθύνει ερώτημα προς το Δικαστήριο επί της ερμηνείας των διατάξεων του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, σχετικά με τη δικαιοδοσία σε θέματα ατομικών συμβάσεων εργασίας, κατά την έννοια του κεφαλαίου II, τμήμα 5, άρθρα 18 έως 21, του κανονισμού 44/2001 σε διαφορές εκ συμβάσεως, κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001, και σε ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 3, του εν λόγω κανονισμού, το γεγονός απλώς και μόνον ότι ο ενάγων προσδιορίζει με το δικόγραφο της αγωγής του διάφορες νομικές βάσεις της ευθύνης δεν αρκεί για να θεωρηθεί ότι η πράξη αυτή μπορεί να εμπίπτει σε όλες τις προβαλλόμενες διατάξεις. Συγκεκριμένα, τούτο ισχύει μόνον εάν η προσαπτόμενη συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ως παράβαση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις διατάξεις αυτές, γεγονός που απόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει.

   (βλ. σκέψεις 31, 32)

2.  Σε περίπτωση στην οποία μία εταιρία ενάγει πρόσωπο που άσκησε καθήκοντα διευθυντή και διαχειριστή της εταιρίας αυτής προκειμένου να διαπιστωθούν παραπτώματά του κατά την άσκηση των καθηκόντων του και να υποχρεωθεί αυτός σε καταβολή αποζημιώσεως, οι διατάξεις του κεφαλαίου II, τμήμα 5 (άρθρα 18 έως 21), του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, κωλύουν την εφαρμογή του άρθρου 5, σημεία 1 και 3, του κανονισμού αυτού υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω πρόσωπο παρείχε για ορισμένη περίοδο, υπό την ιδιότητα του διευθυντή και διαχειριστή, υπηρεσίες προς την εταιρία αυτή και υπό τη διεύθυνσή της έναντι των οποίων ελάμβανε αμοιβή, πράγμα που εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει. Συγκεκριμένα, το ζήτημα της εφαρμογής των ειδικών κανόνων δικαστικής δικαιοδοσίας που προβλέπονται στο εν λόγω τμήμα του κανονισμού 44/2001 τίθεται μόνον εάν το πρόσωπο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι συνδέεται με ατομική σύμβαση εργασίας, κατά την έννοια του άρθρου 18, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού, με την εταιρία στην οποία υπήρξε διευθυντής και διαχειριστής, και μπορεί επομένως να χαρακτηριστεί ως εργαζόμενος κατά την έννοια του ίδιου άρθρου, παράγραφος 2.

   Όσον αφορά ειδικότερα τη σχέση εξαρτήσεως, η ύπαρξη μιας τέτοιας σχέσεως πρέπει να εκτιμάται κατά περίπτωση σε συνάρτηση με όλα τα στοιχεία και όλες τις περιστάσεις που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των μερών.

   Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται, εξάλλου, να εξετάσει κατά πόσον ο εναγόμενος μπορούσε, υπό την ιδιότητα του μετόχου της ενάγουσας εταιρίας, να επηρεάζει τη βούληση του διοικητικού οργάνου της εταιρίας αυτής στην οποία ήταν διαχειριστής. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να καταδειχθεί ποιος ήταν αρμόδιος να του δίνει οδηγίες και να ελέγχει την εφαρμογή τους. Εάν αποδειχθεί ότι η δυνατότητα του εναγόμενου να επηρεάζει το εν λόγω όργανο δεν ήταν αμελητέα, πρέπει να συναχθεί το συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε σχέση εξαρτήσεως όπως ορίζεται στη νομολογία του Δικαστηρίου για την έννοια του εργαζόμενου.

   (βλ. σκέψεις 34, 46‑49, διατακτ. 1)

3.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 37)

4.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψη 38)

5.  Σύμβαση της οποίας η χαρακτηριστική υποχρέωση είναι η παροχή υπηρεσίας θα χαρακτηρισθεί ως παροχή υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 1, στοιχείο βʹ, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Συνεπώς, στο πλαίσιο του εταιρικού δικαίου, στον βαθμό που η χαρακτηριστική υποχρέωση της έννομης σχέσης που υφίσταται μεταξύ του διαχειριστή και της εταιρίας συνεπάγεται συγκεκριμένη δραστηριότητα για την οποία καταβάλλεται αμοιβή, η δραστηριότητα αυτή πρέπει να χαρακτηριστεί ως παροχή υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 1, στοιχείο βʹ, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001.

   (βλ. σκέψεις 57, 58)

6.  Το άρθρο 5, σημείο 1, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι η αγωγή της εταιρίας κατά του πρώην διαχειριστή της εν λόγω φερόμενης παραβάσεως των υποχρεώσεων που υπέχει από το εταιρικό δίκαιο εμπίπτει στην έννοια των διαφορών εκ συμβάσεως. Ελλείψει διευκρινίσεως στο εταιρικό καταστατικό ή σε οποιοδήποτε άλλο έγγραφο που να εισάγει εξαίρεση, στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να καθορίσει τον τόπο στον οποίο ο διαχειριστής άσκησε πράγματι, κατά κύριο λόγο, τις δραστηριότητες εκτελέσεως της συμβάσεως, υπό την προϋπόθεση ότι η παροχή των υπηρεσιών στον εν λόγω τόπο δεν είναι αντίθετη προς τη βούληση των συμβαλλομένων, όπως αυτή προκύπτει από τη συμφωνία τους. Για τον σκοπό αυτό μπορούν να ληφθούν υπόψη, ιδίως, ο χρόνος παραμονής στον εν λόγω τόπο, καθώς και η σπουδαιότητα της δραστηριότητας που ασκήθηκε εκεί.

   (βλ. σκέψεις 63‑65, διατακτ. 2)

7.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 68, 70)

8.  Στην περίπτωση που μια εταιρία ενάγει τον πρώην διαχειριστή της λόγω φερόμενης παράνομης συμπεριφοράς του, το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 44/2001, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει την έννοια ότι η πράξη αυτή εμπίπτει στις ενοχές εξ αδικοπραξίας όταν η προσαπτόμενη συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί ως παράβαση υποχρεώσεων του διαχειριστή τις οποίες αυτός υπείχε δυνάμει του εταιρικού δικαίου, γεγονός που εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται επίσης να προσδιορίσει, βάσει των πραγματικών περιστατικών της υποθέσεως, τον στενότερο σύνδεσμο με τον τόπο όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός και με τον τόπο επελεύσεως της ζημίας.

   Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας, το δικαστήριο του τόπου όπου συνέβη ή ενδέχεται να συμβεί το ζημιογόνο γεγονός είναι συνήθως το πλέον κατάλληλο να αποφανθεί, ιδίως για λόγους εγγύτητας προς τη διαφορά και ευχέρειας συλλογής των αποδείξεων.

   Όσον αφορά τον τόπο όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο τόπος αυτός είναι εκείνος στον οποίο ο διαχειριστής ασκούσε τα καθήκοντά του. Όσον αφορά τον τόπο επελεύσεως της ζημίας, ο τόπος αυτός είναι εκείνος στον οποίο εμφανίζεται με συγκεκριμένο τρόπο η προβαλλόμενη από την εταιρία ζημία.

   (βλ. σκέψεις 73, 74, 76, 77, 79, διατακτ. 3)